Tilburg University Herinnering En Belofte. Vijftig Jaar Vaticanum II
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Tilburg University Herinnering en belofte. Vijftig jaar Vaticanum II Schelkens, K. Publication date: 2013 Document Version Version created as part of publication process; publisher's layout; not normally made publicly available Link to publication in Tilburg University Research Portal Citation for published version (APA): Schelkens, K. (editor) (2013). Herinnering en belofte. Vijftig jaar Vaticanum II. Acco. General rights Copyright and moral rights for the publications made accessible in the public portal are retained by the authors and/or other copyright owners and it is a condition of accessing publications that users recognise and abide by the legal requirements associated with these rights. • Users may download and print one copy of any publication from the public portal for the purpose of private study or research. • You may not further distribute the material or use it for any profit-making activity or commercial gain • You may freely distribute the URL identifying the publication in the public portal Take down policy If you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediately and investigate your claim. Download date: 29. sep. 2021 HERINNERING EN BELOFTE: 50 JAAR VATICANUM II NIKÈ-REEKS Theologische, liturgische en pastorale publicaties Faculteit Theologie en Religiewetenschappen en Liturgisch Instituut, KatholieKe Universiteit Leuven Redactiecomité: Prof. D. Pollefeyt (voorzitter), L. Boeve, J. De Tavernier, J. Geldhof, L. Kenis, G. Van Belle en J. Verstraeten NR. ??? Karim Schelkens (red.) Herinnering en belofte: 50 jaar Vaticanum II Acco Leuven / Voorburg INHOUD Inleiding 7 Ooggetuige Jan Grootaers aan het woord over Vaticanum II Interview door Emmanuel Van Lierde 13 Een rijKe erfenis. Oorsprong, verloop en uitkomst van Vaticanum II in Kort besteK Karim Schelkens 21 De erfenis van Vaticanum II. Receptie en interpretatie Leo Kenis 43 “… Van aangezicht tot aangezicht … aanschouwen” (Dei verbum ). Openbaring, traditie en Heilige schrift in de dogmatische constitutie Dei verbum en haar voorgeschiedenis Reimund Bieringer 67 De Schrift en/in het getijdengebed. Een zorgbehoevend dossier van de liturgiehervorming? Joris Geldhof 87 “De schatKamers van de bijbel ruimer openstellen”. Reflecties over het zondagslectionarium Paul Kevers 113 6 INHOUD Geen beeldenstorm maar beeldenrijKdom. Een actuele KijK op de beelden voor de KerK in Lumen Gentium Peter De Mey 125 Nostra aetate 3-4. Vaticanum II, de islam en de joden Mathijs Lamberigts & Leo Declerck 157 Mensenrechten buiten en binnen de KerK. vijftig jaar na Vaticanum II Rik Torfs 185 Vaticanum II. Een Concilie niet als de andere + Godfried Kardinaal Danneels 203 Personalia 221 INLEIDING Het boeK dat u in handen heeft verschijnt, ontegenzeglijK, op een scharniermoment. Dat KlinKt meteen als een boude uit- spraaK, dus sta me toe meteen één en ander te concretiseren. Nu vijftig jaar geleden vond in Rome het Tweede Vaticaans Conci- lie plaats, een bijeenKomst die door Charles de Gaulle werd be- stempeld als de grootste gebeurtenis van de twintigste eeuw. Het lijdt geen twijfel dat deze florissante Franse leider zich wel vaker in hyperbolen uitdrukte, toch schuilt er een kern van waarheid in zijn uitspraaK. Een terugbliK op hoe de rooms- katholieke wereldkerk van oktober 1962 tot begin december 1965 haar Kardinalen, patriarchen, bisschoppen en theologen uit alle continenten samenbracht, hoe zij doorheen deze jaren een proces op gang bracht van zowel zelfreflectie als van ver- nieuwde aandacht en interesse voor een snel evoluerende bui- tenwereld, leert snel dat het concilie met argusogen werd ge- volgd. Het verklaart ook de interesse die er vandaag nog voor bestaat. Het concilie wordt en werd nauwlettend gevolgd, niet slechts door KerKelijKe functionarissen, niet slechts door Katho- lieKe gelovigen, maar door brede lagen van de bevolking, van Italiaanse straatventers tot de communistische partijtop in MosKou, van de New York Times tot Kerk en Leven. Vandaag, een halve eeuw later, wordt die herinnering herdacht, gevierd, en bediscussieerd. Want herinnering, als het goed is, stelt mensen voor uitdagingen, en is in staat zowel vragen als beloftes te openen naar de toekomst. Herinnering en belofte als ijkpunten voor een hedendaags begrip van het concilie, tussen deze twee begrippen meanderen de bijdragen in dit boek. Op het ogenbliK van verschijnen van dit volume ligt een andere, en wel zeer nabije herinnering, die van het laatste con- claaf, nog vers in het maatschappelijKe geheugen. Voor het eerst 8 INLEIDING in een zestal eeuwen besloot een paus zijn ambt neer te leggen. Voor een boeK dat handelt over Vaticanum II en de erfenis er- van, is dit allerminst een fait divers. Vijf opeenvolgende pausen, Johannes XXIII, Paulus VI, Johannes Paulus I en II, en Benedic- tus XVI, waren elK in variërende statuten actief aanwezig gedu- rende het concilie. Een halve eeuw Kende de KerK dus “conci- liepausen”, en elK van hen sprak zich, niet zelden ingegeven door de eigen persoonlijKe ervaring en herinnering, uit over de ontvangst en interpretatie ervan, over de wijze waarop Vatica- num II de toekomst van de KerK diende en dient te Kleuren. Daarin Komt nu verandering, want met het aantreden van paus Franciscus I vindt een generatiewissel plaats, en treedt voor het eerst sinds vijf decennia een bisschop van Rome aan die het concilie nooit “eerstehands” Kende. DergelijKe wissel van de wacht lijKt een uitgelezen moment voor de KatholieKe KerK om volop de eenentwintigste eeuw in te treden. Het is ook een uit- gelezen moment om opnieuw te kijken naar de waarde en het belang van het concilie. GelijK met het opvolgen van de generaties, loopt het aan- wassen van de vergetelheid. Terwijl historici steeds meer de- tails ontdeKKen omtrent het dagelijKse verloop van de conciliai- re assemblee verdwijnt langzaamaan een generatie en daarmee een arsenaal aan ervaringen en herinneringen waar geen archief toegang toe Kan bieden. OoK in het geseculariseerde Vlaande- ren van vandaag staan we in dit verband op een Kantelmoment, een unieke en Kortstondige periode waarin drie generaties Ka- tholieKen elKaar ontmoeten, met elK hun eigen bliK op het con- cilie, en hun eigen visie op de noodzaaK om de erfenis van Vati- canum II voort te zetten en waar te maKen. Een bliK op de per- sonalia achteraan dit boeK verheldert meteen dat ieder van hen in dit boeK aan het woord komt, in de hoop zo een evenwichti- ge dynamiek te creëren waarbinnen herinnering en belofte zich in elkaar schuiven en verweven. Het is mijn overtuiging dat het samenbrengen van deze perspectieven een boeiende Kruisbe- stuiving oplevert. Een terugbliK en vooruitbliK waarin de ach- tergronden, het verloop, en de ontvangst van het concilie op een veelheid van manieren wordt gelezen en bevraagd. De waarde van een dergelijKe dynamieK werd duidelijK gedurende de Didachè-leergangen, twee dagen van studie en reflectie rond INLEIDING 9 de beteKenis van Vaticanum II, die in augustus 2012 plaatsvon- den aan de Leuvense Faculteit Theologie en Religieweten- schappen, en dit onder de uitdagende titel “Staan de vensters nog open?” Dit symposium, gedragen door twee universitaire centra (Centrum Academische lerarenopleiding en het Centrum Conciliestudie Vaticanum II), leidde tot een boeiende uitwisse- ling, waarvan u als lezer hier de vrucht pluKt. Dit boeK vormt een levend getuigenis van de betroKKenheid van de drie voor- melde generaties, precies danKzij het samenbrengen van bijdra- gen zoals het relaas van éminence grise Jan Grootaers, als dat van theologen wiens opleiding en intellectuele carrière zich ontvouwde in de nadagen van het concilie, tot dat van een jon- ge generatie, voor wie het concilie werkelijk “geschiedenis” is geworden. De rode draad doorheen dit boeK is daarmee voldoende aange- geven: de aandacht voor het concilie zelf, uiteraard, maar net zo goed voor de achtergronden ervan, de doorwerking, en de uit- dagingen waarvoor de erfenis van Vaticanum II ons vandaag stelt. Een dergelijKe brede, overKoepelende KijK is nuttig in onze actuele context, waarin veel wordt gezegd en geschreven over Vaticanum II, doch al te vaaK zonder Kennis van de teKsten, van de feiten. Dat alles maaKt van het concilie ooK een omstreden erfenis, voor de ene een revolutionair gebeuren, voor de ander een corpus van zestien doctrinele teksten die naadloos vertol- ken wat de KerK al eeuwen beweert. Beide opties hebben hun beperkingen en reduceren het concilie bij gratie van het los- wriKKen van Vaticanum II uit een traditie, een gemeenschap, een verleden en een toekomst. De werKelijKheid, zo zal duide- lijK worden na lectuur van dit boeK, is complexer en vooral ooK rijKer dan dat. De bijdragen in dit boeK illusteren de waarde van dit concilie in zijn complexiteit. Om dat te doen opent deze bundel, na weer- gave van het interview dat Emmanuel Van Lierde met Jan Grootaers hield, vooreerst met een beKnopte inleiding in het conciliegebeuren zelf. Daarop volgt een bijdrage van Leo Kenis, waarin de lezer wordt binnengevoerd in de receptie- en inter- pretatiegeschiedenis van Vaticanum II, zoals die sinds 1965 10 INLEIDING vorm kreeg. Pas tegen de achtergrond van dit inleidende wor- den de overige bijdragen verstaanbaar, die dieper ingaan op onderscheiden vragen en thema’s die toen en nu een uitdaging vormen. De herontdekking van de bronnen van het geloof staat in dit verband voorop. De bij wijlen fascinerende zoeKtocht van Vaticanum II om, in het midden van de twintigste eeuw, op- nieuw aansluiting te vinden bij de bijbelse traditie in het den- ken over de plaats en wijze waarop de mens zich aangesproken weet door God, vormt het onderwerp van studie van Reimund Bieringer. Naadloos aansluitend bij deze herbronningsthema- tieK volgen de teKsten van Paul Kevers en Joris Geldhof, waarin de veelbesproKen liturgische vernieuwing en haar gevolgen onder het voetlicht staan. Het werd al eerder gezegd in deze inleiding, de KerK zette met Vaticanum II een proces in van reflectie op haar eigen na- tuur, haar organisatie en haar verhouding tot de wereld waarin zij zich bevindt.