Årsmelding 2013

Sogn og Fjordane Bondelag

1

Eit arbeid for at verkemidlane må stå i samsvar med måla

Året me har lagt bak oss har for bøndene i Sogn og Fjordane på mange områder vore eit utfordrande år. Året starta med kulde og utvikla seg i store deler i fylket til ein katastrofe for mange bønder med mangel på vatn og store areal med isbrann som førte til mykje ekstraarbeid og store kostnader med attsåing og store avlingstap. Sjølv om det er erstatningsordningar, så er det lett å sjå at dei ikkje er gode nok. Dette er noko som det må arbeidast med å få forbetra.

For Sogn og Fjordane Bondelag var og 2013 då Norges Bondelag la Bondetinget til fjordafylket og Hotel Alexandra i Loen. Det var 4. gong årsmøtet vart gjennomført i fylket sidan 1950. Dette arrangementet er stort og krevjande. For Bondelaget i fylket var det viktig visa fram kva kvalitetar dette fylket har. Noko som eg har fått attende meldingar på i ettertid at delegatane sette stor pris på. Eg må i det høvet få retta ei spesiell takk til Anita og Merete på kontoret for alt arbeide med førebuingane og under gjennomføring av Bondetinget som gjorde dette til ei flott oppleving for dei som var deltakarar.

Eg vil også retta ei takk til dei lokallaga som har medverka til å synleggjere landbruket på ein positiv måte. Eg tenkjer på tilskipingar som til dømes Matamål, Landbruksdagane på Breim og Open Gard. Eit viktig arbeid åleine eller i samarbeid med andre organisasjonar.

Politisk arbeid dette året har tydleg våre prega valet som var den 9 september. Bondelaget starta dette arbeide tidleg, og held eit stort trykk mot det politiske miljøet gjennom heile valkampen. Var ekstra stas synest eg når me får ros frå journalistar i fylket for måten som me arbeidar på mot politikarane. Nokon vil kanskje meina Bondelaget var for harde mot einskilde parti. Men eg meinar det er Bondelaget si oppgåve å utfordra på ein politikk som me ser ikkje høver for vestlandsbonden.

Så er me alle kjende med kva resultatet av valet 2013 vart. For bondelaget er det viktig å ha ein god og konstruktiv dialog med til ei kvar sitjande regjering. Jordbruksforhandlingane til våren kan verta ei krevjande øving, men for Bondelaget er det eit mål, å forhandle fram ein god avtale for den norske bonden. For landbruksnæringa er det viktig framover å klare å stå samla som ei næring med ein felles bodskap. Me må peike på det positive og samstundes bygge ein kunnskap som gjer at når verkemidlane støttar opp om måla om ein auka matproduksjon som står uttalt i regjeringsplattforma. Me må også arbeide for å få regjeringa tydelegare til å seia at dei vil ha eit landbruk i heile landet.

Me har fått ei ny regjering som seier det skal kome endringar. Det må me aktivt forhalda oss til på ein slik måte at endringane kan bli bra for bøndene i Sogn og Fjordane. Regjeringa har ikkje fleirtal på Stortinget og det vil difor vere viktig med ein god dialog med alle dei fire samarbeidspartia. Denne dialogen må starte ute i kommunane i eit møte mellom lokallaga og lokale politikarar. Kunnskap om samanhengane i landbrukspolitikken må byggast hos mange. Lukke til med arbeidet :)

Helsing Per Hilleren, fylkesleiar

2

Innhaldsliste

1 Arbeidsplan for 2013/2014 5

2 Møte, kurs og aktivitetar 7 Fylkesårsmøtet 7 Bondelagskokk frå Sogn og Fjordane 14 Bondevenn 14 Landbruks- og Matminister på besøk 20 Årsmøte i Norges Bondelag 21 Politikardag 28 Open Gard 30 Sogn og Fjordane 250 år – Landbruksdagane på Breim 31 Innsamling av landbruksplast og metallskrot 36 Prosjekt rekruttering til landbruksnæring og naturbruksutdanning 36 HMS kampanjen ”Tryggheit og helse i landbruket” 36 Leiarmøtet 37 Rekneskapsførarkurset 38 Viltseminaret 38

3 Arbeid og representasjon i ulike utval Grøntutvalet 39 Verveutvalet – ”tørre å spørje” 39 Landbruksselskapet 40 Styret for Innovasjon Norge, region Sogn og Fjordane 40 Regionalt Bygdeutviklingsprogram 40 Kontaktutval rovvilt 40 Sauehald i pluss 40 Kulturlandskapsgruppa 41 Rekruttering til naturbruksutdanning 41 Naturbasert reiseliv og innlandsfiske 41 Frukt og bær rundt neste sving 42 Prosjektfornybar elproduksjon 42 Prosjekt Geit i vekst 42 Prosjekt bioenergi 42 Nettverksgruppe Inn På Tunet 42 Hanen Vestlandet 43 Samarbeidsrådet 43 Sogn og Fjordane Bygdekvinnelag 43 Samarbeidsadvokatane 43 Samarbeid med Gjensidige 44 Samarbeid med Landkreditt 44

4 Saker til handsaming Jordbruksforhandlingane 2013 45 Vassrammedirektivet 45 Høyring på etablering av småkraft 45 Rullerande kommuneplan i Jølster 2013-2025 45 Planting av skog på nye areal som klimatiltak 46

3

Skulebruksplan for vidaregåande skule 2013-2024 46 Informasjonsarbeid 46 Lokale kontaktlag 2013/2014 48 5 Lokallaga våre 48 Årets lokallag 49 Medlemsutvikling 50 Samstyra 50 Aktiv lokallagsmidlar 50 6 Fylkeskontoret 51 7 Æresmedlemer i fylkeslaget 52 8 Tillitsvalde og representasjon 53 9 Rekneskapen 2013 56 10 Bondelag og leiarar i lokallaga 57 11 Medlemstal og kasserarar i lokallaga 58 12 rekneskapslaga og kontor med samarbeidsavtale med Norges B… 59 Fråsegn jordbruksforhandlingane 2013 60

Formannsskapet i Førde på gardsbesøk

4

1. Arbeidsplan for 2013/2014

Hovudstrategi for Sogn og Fjordane Bondelag Sogn og Fjordane Bondelag skal stå fram som tydeleg, kunnskapsrik og framtidsretta på vegne av bonden i Sogn og Fjordane. Mål for all verksemd er å arbeide for betre inntekt og rammevilkår for bøndene i fylket. Mot målet er det lov til å prøve ulike vegar. Lokallaga skal medverke aktivt saman med fylkesstyret for å nå måla.

Kommunikasjon  Aktiv i lokale og nasjonale media  Kunnskapsbygging og tett dialog med politikarar på ulike nivå  Bygge alliansar og eit breitt kontaktnett i fylket  Bygge alliansar med aktørar utanfor fylket som har samanfallande interesser  Marknadsføre og utvikle heimesida www.bondelaget.no/sognogfjordane.

 Minst ei ny sak kvar virkedag heile året.  Delta aktivt i dialog på andre sosiale kommunikasjonskanalar på nett  Bygge ein god dialog mellom fylkesstyret og lokallaga gjennom fadderordning og deltaking på lokallaga sin aktivitet.

Næringspolitikk Landbrukspolitiske saker  Bygge kunnskap om konsekvensar av dei ulike partia sin landbrukspolitikk hos veljarar og hos politikarane sjølve fram mot valet 2013.  Sikre politisk forståing for eit sterkt grensevern  Oppfølging av jordbruksavtala og jordbruksforhandlingane 2013  Arbeide tett og forpliktande saman med Sogn og Fjordane Fylkeskommune og Fylkesmannen i Sogn og Fjordane når det gjeld dei regionale verkemidlane og innspel til næringspolitikken.

Næringsutvikling  Utviklingsprosjekt innan det tradisjonelle landbruket i samarbeid med andre  Fokus på satsingar innan utmarksbasert reiseliv, innlandsfiske og bioenergi saman med Skogeigarlaget  Utvikle satsinga og kompetanse på området som vedkjem fornybar energi som vatn, vind og biogass.  Ha ein tett dialog med forskingsinstitusjonar om FOU aktivitet som kan vere med å styrke landbruksnæringa i fylket.  Samarbeid med Hanen Vestlandet  Samarbeid med Nettverk for Inn på tunet tilbydarar  Styrke engasjementet i Landbrukets HMS teneste.

5

Grunneigarrettar, eigedomsrett og ressursforvaltning  Styrke kompetansen og støtte opp om lokallaga sitt arbeid med kommunal planlegging og utøving.  Arbeide for eit styrka jordvern i fylket  Medverke aktivt til at grunneigarrettar og næringsutvikling vert teke omsyn til i saker som vedkjem vern og utarbeiding av forvaltningsplanar for verneområda  Arbeide aktivt for å redusere tap på beite grunna rovvilt.

Organisasjon  Styrke lokallaga gjennom kursing og tett oppfølging  Styrke arbeidet med medlemsverving  Tilby kurs til yngre bønder  Alle årsmøta i lokallaga skal vere gjennomført før 1. november 2013.  Motivere lokallaga til å låne idear frå andre lokallag og til å samarbeide med kvarandre om aktivitetar.

Vedteken i fylkesårsmøtet i Sogn og Fjordane Bondelag 08.03.2013 på Gloppen Hotel

Frå politikardagen i Fjaler

6

2. Møte, kurs og aktivitetar

Fylkesårsmøtet Fylkesårsmøtet vart skipa til på Gloppen Hotell på Sandane. Det møtte 51 utsendingar frå lokallaga. I tillegg deltok medlemer i fylkesstyret og gjester. Frå Norges Bondelag møtte styremedlem Bjørn Gimming. Administrerande direktør i AgriAnalyse, Christian Anton Smedshaug innleia til debatt om landbrukspolitikken saman med listetoppen for venstre i fylket, Sveinung Rotevatn. Marknadssjefen i Sogndal Fotball, Rasmus Mo avslutta med eit engasjerande innlegg til latter og ettertanke.

7

Leiaren si tale Gode matprodusentar, årsmøteutsendingar og gjester hjarteleg velkomne til Årsmøte i Sogn og Fjordane Bondelag her i Gloppen. Eit spesielt velkomen til deg som er ny og er her for fyrste gong , eg håpar du vil føla deg velkomen og kjenna deg inkludert i Bondelaget . I to dagar skal me vera samla her i Gloppen for å diskutera landbrukspolitikk og setja oss mål som me skal arbeide framover med i 2013. Samstundes så håpar eg at me også kan få to triveleg dagar der me knytta kontakt og bygger vennskap i denne fantastiske organisasjonen .

Samfunnet rundt oss er i kontinuerlig utvikling på både godt vond. Me vert utfordra på ulike område i dagens samfunn både på nasjonalt og internasjonalt. Dei siste tider mediesaker der lasagne i blanda hestekjøt har ryst matbransjen både nasjonalt og internasjonalt. Det bør vere eit tankekors for mange på kva som skjer når det berre er pris og billig som gjeld. Vi ser også at mat vert produsert til dels på slaveløn, jamfør tomatproduksjonen i Italia. Er det slik vi som forbrukarar ynskjer å ha det?

Arbeidsåret 2012 2012 har vore eit år som har innehalde spenning, frustrasjon og sinne men også optimisme og tru på ei framtid for matproduksjon i Sogn og Fjordane blant oss bønder . Matmeldinga som var framlagt i årsskifte 2011/2012 var med å skape forventning framfor jordbruksforhandlingane våren 2012. Landbruks- og Matministeren reiste på signingsferd rundt om i landet og medverka til å løfte desse forventningane til meldinga. Forventningane var spente høgt og skuffelsen vart som eit magaplask når me kom til forhandlingsbordet med staten sist vår. Som me alle veit så enda jordbruksforhandlingane 2012 med brot mellom Staten og Faglaga . Å sitje som Fylkesleiar når det vart brot i forhandlingane var utfordrande, mange tankar og spørsmål surrar rundt i hovudet om korleis dette vil gå, kva skjer osb… . Då var det godt å oppleva engasjementet og lojaliteten frå medlemer og lokallag som tok ansvar og stilte opp, og i tillegg gjennomførte eigne utspel. Eg vil få retta ei takk til medlemer og lokallag som stilte opp og gjorde den jobben som de gjorde under konflikten med Staten. (Dette e da lov å klappa for).

2013 ligg framføre oss med mange muligheiter men og store utfordringar. 2013 kan verte det mest avgjerande år for norsk landbruk på lang tid, og då tenkje eg på i kva politisk retning og med kva politisk styring ein ynskjer å gå, eg registrerar at mange ropar på endring og at meiningsmålingane for tida er blå. For oss i Bondelaget vil det viktigaste vere å analysere dei ulike partia sin program og syne konsekvensane for veljarane. Vi er politisk nøytrale, men vi er ikkje nøytrale i høve den landbrukspolitikken som vert ført og den landbrukspolitikken som ulike parti seier dei vil føre. Vi har alle eit viktig arbeid framover med å spreie kunnskap om konsekvensane av innhaldet i dei ulike partia sine program. Kunnskapsbygging og ærlegdom må vere viktig i dei spanande månadene som kjem til oss.

Jordbruksforhandlingane Før vi skal gå til valurnene skal vi forhandle i jordbruksforhandlingane. Årets jordbruksforhandlingar vert ikkje nokon lett affære og eg for min del er svært tydeleg på at vi i Bondelaget ikkje skal vere noko redningsbøye for den sitjande regjeringa uansett kva som skjer i oppgjeret. Til det er den økonomiske situasjonen i landbruket for alvorleg.

Eg set pris på at det store fleirtalet av politikarar i fylket forstår kor viktig landbruket er for fylket og med det som utgangspunkt fremjar gode innspel som kan vere med å styrke næringa. Hovudutval for Plan og Næring vedtok blant anna desse to hovudpunkt i fråsegna som fylkeskommunen vil sende som innspel til Landbruks- og Matdepartementet i førekant av jordbruksforhandlingane:

8

1.Der dei peikar på at produksjonar basert på grovfor og utmarksresussar må prioriterast. 2. Det er stor trong for investeringar i landbruket i Fylket, der mjølk er den mest kapitalkrevjande , det er og ein stor investeringstrong innan sau, frukt og bær. Vi har ei stor utfordring i førekant av forhandlingane. Å sikre tilstrekkeleg forståing hos matprodusenten for grunnlagsmaterialet som ligg til grunn for forhandlingane er ikkje lett. Eg møter omtrent dagleg bønder som ikkje kjenner seg att i tala for referansebruka. Dei fleste meiner referansebruka gjev eit for godt bilete av kvardagen på garden. Det er også ei utfordring at vi år om anna forhandlar fram inntektsmoglegheiter som i ettertid syner seg å ikkje halde mål. Kostnadsveksten er større enn inntektsveksten.

Bondelaget har som mål å inngå avtale med Staten i årets jordbruksforhandlingar, noko som eg håpar me klara. Men det må då visast mykje større vilje frå regjeringa si side for å komme oss i møte enn det som vart vist i sist forhandlingsrunde. Vi må reelt sett få ei avtale som tettar noko av inntektsgapet til andre grupper. Kronemessig lik utvikling er rett og slett ikkje godt nok!!! I åtte år har me hatt raudgrøn styring av norsk landbrukspolitikk og rett skal vera rett den Raudgrøne regjeringa har gjort endringar som er positive for landbruket, særleg vil eg nemne endringane i tollvernet, men det har ikkje gjeve tilstrekkeleg økonomisk utslag til at mange nok ynskjer å halde fram som matprodusentar. Tal matprodusentar vert redusert og vi greier ikkje lenger å produsere nok til å dekke norsk forbruk av dei råvarene vi skulle ha moglegheit til å produsere. Eg vågar å påstå at det har to forklaringar: Inntekta i næringa sett i høve til alternativ inntekt, og den samla arbeidsbyrda i næringa med dei moglegheitene det gjev for ferie og fritid. Skal ein lukkast så må det pengar på bordet og ein må nytte handlingsrommet for prisuttak i marknaden.

Ved årets oppgjer er det mange produksjonar som treng eit løft, og truleg vert den interne prioriteringa i næringa ei stor utfordring for organisasjonen. Eg registrerer at kornbøndene signaliserer store krav, vi har ein akutt situasjon med manglande avsetning for kalv til oppforing, investeringskostnadene i grøntsektoren er store, overproduksjon på gris, sauenæringa har generelt låg inntening i alle høve i vårt fylke, og mjølkeprodusentane har ein situasjon med reduserte produksjonsmoglegheiter sett i høve til 2012, kraftig redusert basispris på mjølka, stor auke i omsetnadsavgifta og ei kostnadsutvikling i Tine som kunne ha vore betre. Kven skal me så prioritere når alle i utgangspunktet har for låg inntekt? Eg registrerer i Nationen at nokon meiner at husdyrbrukaren har fått nok. Det vil eg på det sterkaste seie er langt frå sanninga og kvardagen ute. Det er berre å syne til den store avskalinga som har vore i mjølkeproduksjonen og sauehaldet det siste tiåret. I Sogn og Fjordane ligg vi i utgangspunktet lågare i gjennomsnittsinntekt enn store deler av landet elles. For oss er det prioritering av prisauke og budsjettstøtte for dei grovforetande husdyra som har prioritet ein. Samstundes må investeringsverkemidlane betrast for kvart prosjekt. Det hjelp ikkje berre å auke totalpotten. Kva tilskot det einskilde bruk kan få til sine investeringar må også aukast. Dette er viktig anten det gjeld investeringar i frukttrefelt, sauefjøs, kufjøs eller oksefjøs.

Eg hadde forventningar, dog ikkje store, men nokon til at distriktsgruppa skulle kome fram med prioriterte tiltak som kunne løfte inntekta til matprodusentar i utsette distrikt. Det har dei ikkje gjort. Det er skuffande!! Meiner staten og me som organisasjon noko med at me ynskjer eit landbruk over heile landet, så må me prioritere friske midlar til landbruket i dei områda som vert peika på i rapporten, og det allereie ved våren sine forhandlingar. Elles misser me truverde.

I jordbruksforhandlingane i vår har den Raudgrøne regjeringa verkeleg ein moglegheit til å visa kva som er skilnaden på den raudgrøne politikken og høgresida sin landbrukspolitikk.

I den politiske debatten ser me tydleg kva krefter som ynskjer utfordra viktige element for landbruket. Det er viktig, ja nødvendig at me engasjerer oss og tek debatten med dei som ynskjer å svekka/avvikla blant anna marknadsordningane slik me har i dag. Bondelaget er ein politisk uavhengig organisasjon, men me har sterke meiningar om norsk landbrukspolitikk. Bondelaget skal vera tydleg. Me skal utfordra, setja dagsorden, og frå samfunnet vil me ha respekt og forståing for matvareproduksjon som eit politikkområde med svært stor viktigheit for landet. Me har utfordra dei

9 blå partia på deira politikk og konsekvensane av den, og vi vil halda fram med å utfordre og drøfte landbrukspolitikk i opne forum. Fylkeslaget har stort trykk på det politiske arbeide. Det har vore brukt mykje tid mot det politisk miljø for å byggje kunnskap om landbruket i vårt fylke. Eg har ei sterk tru på at dialog og kunnskap er viktig. Skal me forventa forståing for vårt syn i spørsmål og saker er det naudsynt at me brukar tid på å byggja kunnskap drøfta spørsmål med politikarar og næringslivet i fylket.

Sogn og Fjordane Bondelag har hatt eit sterkt fokus på arbeidet inn mot dei politiske partia i fylket . Me går inn mot eit Stortingsval og den politiske aktiviteten vil skje på mange ulike arenaer , dei sosiale nettstadane som Facbook og Twitter er arenaer som vil verte mykje brukt av politikarane, og då er det viktig at me og er der og utfordrar og engasjerar oss i debatten og set landbruk på dagsorden. Dette er eit arbeid som er tidkrevjande og ein må sjå det i eit lengre perspektiv. Arbeide mot politikkarane er viktig for å nå fram med vårt bodskap til sentrale politiske miljø, her er prosenttollen eit godt døme og resultat på kva som er mogleg å få til .

Vi har ei akutt utfordring med å få fora opp all kalv til slaktemodne oksar. Eg vil utfordre forsamlinga til å drøfte kva som kan gjerast for å sikre framforing av kalvane som vert fødde i fylket. Burde vi målrette bygging av oksefjøs i området med ledig areal?

Sogn og Fjordane er eit fylke som har ein natur og landskap som gjev gode forutsetningar for produksjon av kjøt på sau og lam, dette er ei næring som det er viktig å ta vare på både som matresurs og i forvaltning av kulturlandskap. Sauenæringa har i gjennom alle tider utnytta resursane som fjellområda i Sogn og Fjordane har og by på. Sauen har vore ein typisk tilleggsproduksjon til andre produksjonar rundt på gardane, og soleis har me klart å oppretthalda eit relativt høgt sauetal i fylket. Som tidlegare nemnt så forandra samfunnet seg og det gjeld og for sauenæringa. I dag ser me at produkksjonane som me driv vert meir spissa på produksjonstype, der det tidlegare var mjølk i kombinasjon med sau ser me i dag at det er mjølk det vert satsa på og sauen dett ut. Denne dreiinga i produksjon saman med dei store utfordringane med rovviltproblem i dei indre deler av fylket er med på å skape ein urovekkjande tilbake gang i sauenæringa. Den utvikling håpar eg at ein klara stogge og å snu gjennom blant anna dei to prosjekta som er starta opp og er i startfasen : ”Sau i pluss” og Prosjekt Sau og Utmark i ÅLA( Årdal,Lærdal,Aurland. ) Geita er ein viktig næring Sogn og Fjordane og det er kjekt å oppleva den positive utviklinga ”Friskare Geit ” har skapt i denne næringa. Saneringa som Friskare Geit har gjennomført er no inne i sluttfasen og resultata så langt lovar godt for framtida. Det er godt å høyre frå Innovasjon Norge at geitenæringa har brukbar økonomi. Målet må vere å løfte også dei andre produksjonane opp på same nivå.

Distriktsgrisen har vore viktig for Sogn og Fjordane og er ein produksjon som det er viktig at me klarar å ta vare på, det har og vore ei viktig tilleggsproduksjon for mange bønder i fylket. Samstundes er det og viktig for slaktelinjene vår å ha tilgang på gris. I Svine næringa er det for tida ein overproduksjon som gjev svine bøndene utfordringar med å tilpassa produksjonen til marknaden, det er i slike situasjonar me ser kor viktig da er å ha ei velfungerande marknaddsordning som tek reguleringsansvar.

Me registrera for tida gode tider i pelsdyrnæringa, Noreg ligg i verdenstoppen når det gjeld skinn

10 kvalitet og etterspørselen etter norske skinn er stor, for meg er dette eit bevis på at pelsdyrhalde i Noreg held eit fagleg høgt nivå. Samtidig opplever me eit press frå ulike hald politisk og i opinionen om å få avvikla pelsdyrnæringa. Om dei forbyr pelsdyroppdrett som næring i Noreg så vil det og vera naturleg at det vert forbod mot import og sal av pelsdyrprodukt i Noreg. I siste tida har me sett og høyrt reportasjar om nokon få gjengangarar av pelsdyroppdrettara som ikkje evnar å innordna seg gjeldande regelverk og som på den måten set ei heile næringa i vannry. Dette bilde av ei næring kan me og skal me ikkje godta. Eg ynskjer ikkje å skjære alle over same kamb fordi eg veit at det store fleirtal av oppdrettarane gjer jobben i pelsdyrgarden på ein god og dyrevernsmessig framifrå måte. Men det er desse groteske oppslaga i TV ruta og i pressa som set standaren for kva opinion meinar og kva som vert konklusjonane i det politiske miljøet. Her må leiinga i pelsdyrnæringa ta grep overfor dei som ikkje klara og innordne seg til gjeldande regelverk. Virkemidlane er der men det gjeld å ha ein leiing som tek ansvar og viser handlekraft og ryddar opp. Eg meinar Pelsdyrnæringa skal ha sin rettmessige plass i norsk landbruk og i framtida.

Me les å og høyre oftare enn tidlegare om dyretragediar der husdyr har vorte og vert misshandla og vannskjøtta. Dette er tragediar som me helst ville vore forutan, og som me aldrig må tenkje ja ja å so går me vidare. I dei aller fleste tilfella handlar dette om ei menneskeleg tragedie som er kommen ut av kontroll, det handlar om einsemd, personlege problem, økonomi, arbeidspress, osb. Vi må kanskje alle saman vere litt meir nabokjerringar som bryr seg på ein positiv måte.

Vil avslutte med noko som kommentator Pernille Huseby skreiv i Nationen 9.februar i år. Optimismen er god å ha som bonde, slik den er for oss alle. Er man i godt sig og er glad til sinns, tåler man mer — man lever til og med lenger, om vi skal tro forskerne. Men bønder er som folk flest, de kommer i alle støpninger og livet farer så ulikt fram. Alle kan knekke. Samfunnet har gitt bonden en farligere og vanskeligere hverdag — hvor ingen kan overraskes dersom flere enn før bryter sammen. Bonden trenger all den støtte han kan få. Bedre betalt, ja. Men ikke minst bør vi skjerpe respekten for matprodusenten. Et klapp på skuldra fra en nabo kan være godt å få. Men om hele samfunnet fiker til deg midt i ansiktet samtidig, merkes nabostøtten ikke like mye. Så vil eg få ynskje oss alle eit godt årsmøte .

11

Fråsegner frå fylkesårsmøtet

Åsmøtet i Sogn og Fjordane Bondelag sluttar seg til oppropet om å behalde Alarmsentralen i Florø 110 – Brann, 112 – Politi og 113 AMK - som Alarmsentralen har tett samarbeid med. For yrkesutøvarane i landbruket er det viktig at vi har tryggleik ved personulykker eller brann. Landbruket ligg på topp når det gjeld dødsulukker i arbeidslivet. Når det gjeld brannberedkap er alarmsentralen avhengige av lokalkunnskap. Bønder er med i den frivillige brannberedskapen. Bondelaget vil også peike på at kompetansearbeidsplassar vil gå med i dragsuget av flytting av alarmsentralen. Kvifor Florø? - Gode lokalkunnskapar, lang erfaring og god kontaktflate - Moderne 110 sentral – samordna med politiet - Sogn og Fjordane er bygd opp på eit frivillig brannvesen, dette kan ikkje samanliknast med profesjonelt. - Stor bruk av den stolte brannmann som ofte er bonde som kan improvisere og finne løysing i kritiske situasjonar. - Flytting av 110 sentralen kan virke demotiverande i den lokale beredskapen.

”Landbruk over heile landet” – målet krev forsterka investeringsverkemidlar Regjeringa legg opp til at deler av det framtidige inntektsgrunnlaget til bonden skal skje gjennom auke av matproduksjon med 1% pr. år i 20 år. Det er ikkje realistisk at Vestlandsbonden greier å auke produksjonen, utan ei fornying av driftsapparatet. Det er ikkje realistisk at bøndene i Sogn og Fjordane med dagens driftsapparat kan produsere mykje meir på kvar driftseining enn dei gjer i dag. Skal vi greie å halde på matproduksjon i alle deler av fylket, vil ei forbetring av investeringsverkemidla vere naudsynt. Vi krev investeringsstøtte som også gjer det lønsamt for mindre bruk å fornye og tidstilpasse driftsapparatet sitt til ny teknologi. Vi krev at Innovasjon Norge får so vide fullmakter at dei kan stimulere alle typar bruk til å investere slik at også Vestlandsbonden kan vere med på ein framtidig produksjonsauke. Landbruket og tilhøyrande næringsmiddelindustri er viktige verdiskaparar i Norge. Sett i eit nasjonalt perspektiv med oppblåst og subsidierte økonomi innan olje, gass og eigedom, er det viktig å styrke den delen av næringslivet som står for reell verdiskaping på lokale og fornybare ressursar. Ei betring av investeringsstøtta er viktigast for dei minste bruka, og dei har vi mange av på Vestlandet. Den siste vert levert landbruks- og matministeren 18.03.13

12

Takk for no Melodi: Gøy på landet

Ho Elin og han Bjarte dei har sagt frå seg i styret, No skal dei jobbe vidare med helse, straum og kyre’ At desse to er aktive og tida si vil fylle Det veit vi godt og her i dag så vil vi dei få hylle Takk for tida, og for ”strida” – de har hatt i lag med oss, Ja det har de jo’ Og takk for orda, i dei ”fora” de for næringa har sloss!

Elin er ei frisk ei og har sko så fine, raude, og bidreg til at ingen utav svolten skal få daude, På bussturar serverer ho dei flottaste bagettar, På fredagen så skålar ho i glas med høge stettar. Er på Facebook, og på Twitter – Elin ho kan sei i frå Ja der er ho rå’ Ho er kvikke, med bodstikke, og ski – ho kvei seg ikkje p.

Han Bjarte er ein tenkjar, reflektert og med i tida, for han kan sjå på saker frå den eine og hi sida, og tankane dei kjem fram i litt fikse kommentarar, ja saka ho er godt belyst når denne karen svarar. Bakar kake, ”den aller beste” – dreg parallell til politikk, stemmer på ein prikk, mange vaknar, mange spaknar, når dei høyrer din replikk!

Ei takk vi og vil rette til Jon Asbjørn og til Margunn, For varamedlemar det lyt vi ha i mang ei stund, Vi takkar dykk for denne gong, ja no går karusellen, Med økofrukt og mjølk så har de jobb til langt på kvelden Takk til alle, bli med og tralle - Tralla lalla lalla la, De har jobba bra Ja desse fire, har sådd ei spire Dei nye lukke til skal ha!!

13

Bondelagskokk frå Sogn og Fjordane Blant 28 søknader om å verte Bondelagskokk for åra 2013-2014, vart Bodil Fjellestad Eikrem plukka ut av ein einstemmig jury. Utnemninga skjedde på Grüne Woche i Berlin 2013, og seinare på vinteren vart utnemninga markert på Gloppen Hotell der Bodil arbeider som kjøkensjef. Juryen la vekt på Bodil sitt nære samarbeid med lokale bønder, og at ho er ein svært god ambassadør for norske bønder og norske produkt. Bodil Fjellestad Eikrem er den niande i rekkja av Bondelagskokkar, og ho mottok eit stipend på kr. 100 000 i samband med utnemninga.

Bondevenn Målet med Bondeven var å syne verdien av trygg mat, og at landbruket gjev oss det Noreg vi kjenner. Lokale bondelag over heile fylket utnemnde personar som lyfter fram matproduksjon, eller på anna måte bidreg positivt i høve til landbruket, som Bondevener. Mange lag samla Bondevenene og hadde møte i samband med utnemninga. Den 10. april var det aksjonsdag, og denne vart markert i Sogndal. Dagen starta med at representantar frå fylkeslaget og lokallaga i Hafslo, Indre Hafslo og Sogndal laga frukost til Sogndal fotball – på deira eigen arena Fosshaugane. Under frukosten vart Sogndal Fotball utnemnd til Bondevener, med bakgrunn i deira fokus på sunne, gode måltid og ”Kjærleik til norsk mat”. Dagen heldt fram på Høgskulen i Sogndal, der det vart delt ut sunne, gode nistepakkar med rundstykke og mjølk til studentane. Studentane var imøtekomande og engasjerte, det vart mange gode samtalar denne dagen.

14

15

16

17

18

19

Landbruks- og Matminister på besøk Dåverande landbruks- og matminister Trygve Slagsvold Vedum vitja fylket i mars. Representantar frå fylkeslaget deltok når ministeren vitja Luster, Tine på Byrkjelo, gardsbruk i Stardalen og på debattmøte på Skei om kvelden.

20

Årsmøte i Noregs Bondelag Norges Bondelag heldt sitt årsmøte på Hotel Alexandra i Loen juni 2013. Det var fjerde gongen årsmøtet var lagt til Sogn og Fjordane, og tredje gongen det fann stad i Stryn kommune. Sogn og Fjordane Bondelag var med på førebuingane til møtet, og det vart lagt stor vekt på å gjere nytte av dei fantastiske rammene utanfor hotellet sine veggar. Deltakarane på Representantskapet føre årsmøtet var med til Yrineset i Oldedalen og hadde ein flott sommarkveld ved Oldevatnet. På årsmøtet sin første kveld vart ”Lyden og smaken av Sogn og Fjordane” presentert. Sigrid Moldestad med band og Olav Stedje stod på scena, og bondelagskokk Bodil Fjellestad Eikrem og Hotel Alexandra sette saman eit fantastisk Sogn og Fjordane festbord. Den siste kvelden vart deltakarane delte i grupper, og reiste ut på tur for å oppleve ”Synet av Sogn og Fjordane”. Det var fem ulike utferder, og forutan Stryn sin flotte natur fekk dei høyre historie, mellom anna om dei dramatiske rasulukkene. Det var og stort fokus på næringslivet i Stryn, og landbruket si viktige rolle. Då deltakarane kom attende til hotellet om kvelden fortalde dei kvarandre om kvar dei hadde vore og kva dei hadde opplevd. Takk til tillitsvalde frå lokal- og fylkeslag som stilte sporty opp som guidar, og gjorde kvelden så vellukka. På årsmøtet i 2013 var desse utsendingar frå Sogn og Fjordane Bondelag: Per Hilleren, Marit Flatjord, Kari Sigrun Lysne, Nils Magne Gjengedal, Lidvin Hage, Geir Ole Ervik, Margunn Bjørkelo og Jon Asbjørn Målsnes. Sentralt i årsmøtet 2013 var Næringspolitisk program for 2013-2016, som skal tydeleggjere Norges Bondelag sin langsiktige politikk og stake ut kursen for ein auka matproduksjon.

21

Representantskapet hadde sin middag i Oldedalen i fantastisk sommarver. Under opninga av møtet tok det litt av då Jordunn Erdal slo til med ”simply the best”

22

23

24

25

26

27

Ingunn Sognnes vart på årsmøtet i Loen takka for arbeidet ho hadde gjort i styret i Norges Bondelag.

Politikardag I samabeid med Fjaler og Hyllestad Bondelag skipa fylkeslaget til politikardag i august for dei ulike listetoppane ved Stortingsvalet. Det vart fokusert på arealbruken i kyststrøka i fylket vårt. På programmet stod mellom anna gardsbesøk hos Ørjar Eiken og besøk hos Bioforsk på Fureneset. Frå partia møtte: Sveinung Rotevatn, V, Tor Bremer, Ap, Trude Brosvik, Krf, Liv Signe Navarsete, Sp, Bjørn Lødemel, H, Jan Olav Fretland, SV og Lars Svein Drabløs, Frp.

28

29

Open Gard Søndag 25. august var det Open Gard tilskipingar på to stader i år, Førde og Stryn. Tilskipinga i Førde var på Mo og Jølster vidaregåande skule si avd. på Mo. Lokale bonde- og bygdekvinnelag frå Jølster og Gaular var tilskiparar, og gjorde ein flott innsats. Det var strålande vær og om lag 1400 besøkjande. Elevar frå Mo organiserte hesteskyss, riding og aktivitet med elektriske små-traktorar, noko som var veldig populært. Ein del av kyrne gjekk ute i luftegarden denne dagen, og publikum kunne og sjå utstillingar med høns, ender, kanin, sauer, lam og kalvar. I Stryn var det like strålande vær denne Open Gard søndagen, og det vart lansert ein ny og spanande matkombinasjon: Rømmegraut og smoothie. Stryn Bondelag og Indre Nordfjord Fjordhestlag stod bak tilskipinga, som var i utstillingshallen i Stryn. Om lag 500 besøkjande fann vegen. Det var sal av mat, aktivitetar og utstillingar av dyr. Det vart presentert opplysningar om landbruket i Stryn kommune.

30

Sogn og Fjordane 250 år – Landbruksdagar på Breim Arbeidet med Landbruksdagane starta i september 2012, etter eit initiativ frå Breim Bondelag. Bakgrunnen var Sogn og Fjordane fylke sitt 250 års jubileum, og eit ønskje om at landbruksnæringa i fylket skulle stå samla om ei markering. Gjennom tilskipinga ønskte ein å formidle at landbruksnæringa historisk har vore viktig for Sogn og Fjordane, at det skjer mykje positivt i landbruket og at næringa har ei framtid i fylket vårt. Fylkesdekkande organisasjonar innan landbruk og bygdeliv vart inviterte til eit idédugnadsmøte. Her kom det fram at det var interesse i organisasjonane for tiltaket, og at ein ønskte ei tilskiping av det omfanget som tidlegare var kjend som Landbruksdagar. Det vart sett ned ei arbeidsgruppe som jobba vidare med dei innspela som kom frå organisasjonane. Med i arbeidsgruppa var Arild Klakegg/Tor Helge Uglum frå Felleskjøpet, Unni Heggdal frå TINE, Johannes Nedrebø frå Nortura, Anders Felde frå Breim Bondelag og Anita Sæther frå Sogn og Fjordane Bondelag.

Landbruksdagane vart skipa til på Fjordhestgarden på Breim 13.-14. september 2013. Fredagen var alle barneskuleelevane i Gloppen, samt elevar frå Stårheim skule frå Eid og Vikane skule frå Stryn, med på aktivitetsdag. Totalt 700 elevar, pluss deira lærarar, tok del. Ein del foreldre var og med. Elevane vart delte i grupper. Med mange elevar vart gruppene store, men dei som tok i mot barna ute på aktivitetsstasjonane var godt organiserte, og bidrog til at dette gjekk svært bra. Barna kunne helse på alle dei tradisjonelle husdyra våre. Dei kunne og prøve å handmjølke, og dei fekk demonstrert mjølkerobot. Det var mange og varierte aktivitetar, blant anna separering, mini-matskule, karamellkoking, skyting, , lafting,

31 bygging av grindverk, potetplukking og maling av korn. Tilbakemeldingane frå skulane var svært gode, og det vart mellom anna presisert kor viktig det er at barn vert kjende med landbruksnæringa.

Laurdag starta med eit ”historisk opptog” som skulle syne utviklinga landbruket og bondesamfunnet har gått gjennom. Med i opptoget var krunebrur, lensmann, prest, hestar med gamal reiskap og stasvogner, traktorar og mykje meir. Etter opptoget var det opning frå hovudscena, ved fylkesordførar Åshild Kjelsnes. Prisen til ”Årets matprodusentar 2013” vart delt ut til Marit og Dagfinn Kvamme frå Lærdal, med bakgrunn i deira arbeid med avl og kvalitetsproduksjon i sauehaldet. Dei fleste aktivitetane frå fredag var og eit tilbod laurdag. Det var og mykje anna program, som kalvemønstring, kyrautstilling og ulike demonstrasjonar. Organisasjonar og verksemder hadde stands. Teknologi innan moderne landbruk vart demonstrert, Felleskjøpet stilte blant anna med mjølkerobot og møkarobot. Frå ein liten ”marknad” på området kunne dei besøkjande smake på og handle lokalprodusert mat, og her fekk dei og demonstrert gamle tradisjonar som brygging av øl. Kokkane sitt Meisterlaug i Sogn og Fjordane vart leigde inn til å lage mat, noko som lyfta matopplevinga for dei besøkjande. Breim Bygdekvinnelag presenterte eit imponerande kakebord. Trass i at været ikkje var det beste, var stemninga god! Om lag 1800 personar var innom Landbruksdagane laurdagen. Landbruksdagane vart runda av med ”Cowboy-fest” i Breimshallen laurdags kveld.

32

Miss Sogn og Fjordane frå Stardalen og årets kalvemønstrar frå Breim

33

Fredagen var det mange ulike aktivitetar for skuleungane

34

Glimt frå to flotte dagar på Fjordhestgarden på Breim. Takk for innsatsen !

35

Innsamling av landbruksplast og metallskrot Gjennom eit samarbeid mellom Sogn og Fjordane Bondelag, Felleskjøpet Agri og Tenden Transport i Stryn, vart det også dette året organisert innsamling av landbruksplast brukt som emballasje på driftsmidlar, trekk på rundballar m.m. Tenden Transport i samarbeid med lokale bondelag tok seg av henting og transport av plasten som vert sendt til gjenvinning. 33 lokale bondelag i samarbeid med Felleskjøpet tilrettela 55 innsamlingsstader i fylket, der bønder leverte plast for henting i tidsrommet 10. mai til 1. juni. Det vart samla henta inn ca 1500 m3 plast og det er oppnemnd ein ansvarleg person for kvar innsamlingsstad. Grunnlaget for innsamlinga er at bønder som kjøper plast betalar ei miljøavgift, til dømes gjennom Felleskjøpet, der dette gjev eit økonomisk grunnlag for at Tenden Transport kan hente landbruksplasten for gjenvinning vederlagsfritt for bonden. Det er ikkje god nok økonomi for Tenden Transport til å hente innerplasten til rundballane, då dette er eit reint avfall. Her kan bønder med utgangspunkt i at dei har betalt miljøavgift levere denne type plast gratis på Grønt Punkt sine godkjende avfallsplassar.

Det vart også sett i gong ein innsamlingsaksjon av metallskrot i kombinasjon med innsamling av plast på hausparten. Her var også lokale bondelag i Nordfjord involvert med å finne lokale plassar for oppsamling og levering. I tidsrommet 23. sept- 25 oktober vart det tilrettelagt 15 oppsamlingsplassar, der 15 lokale bondelag var involvert.

Prosjekt rekruttering til landbruksnæring og naturbruksutdanning Sogn og Fjordane fylkeskommune forvaltar løyving til rekrutteringsarbeid og etter- og vidareutdanning i landbruket i fylket. Sogn og Fjordane Bondelag deltok på dette grunnlag i møte med fylkeskommunen, der bruken av desse midlane for 2013 vart drøfta. Det vart der vedteke strategi og ramme for stønad til nettbasert agronomutdanning på Mo og Jølster v.g. skule og kurs og prosjekt i regi av landbruksorganisasjonane. Med utgangspunkt i dette fremja Sogn og Fjordane Bondelag, i samarbeid med samvirkeorganisasjonane, ein søknad om landbruksrelaterte aktivitetar retta inn mot ungdomsskulen i Gloppen, Stryn, Eid og Hornindal. Søknaden var knytt til prosjekt ” Framtid i landbruket i Sogn og Fjordane 2010- 13. Ein fekk tildelt ein fylkeskommunal stønad på kr 130.000,- for arbeidsåret 2013. Det vart tilrettelagt følgjande aktivitetar: Arbeidsopplegg på gardsbruk for 8. klasse over ein heil skuledag og arbeidsopplegg på gard for mindre gruppe av elevar over ein lenger tidsperiode knytt til arbeidssyklusen for ein produksjon på gard. Bondelaga lokalt var med å plukka ut gardsbruk til arbeidsopplegga og deltok i planlegging og gjennomføring av lokale arrangement. Det var elles klasseinformasjon over ein halv skuledag på Stryn ungdomsskule 14. februar, der Tine og Felleskjøpet og bondelaget deltok med informantar. Det vart også tilrettelagt landbruksaktivitetar under grunnskulen si arbeidsveke. For 10 klassetrinnet vart landbruksspelet gjennomført på alle parallelle 10 klassane ved Gloppen Ungdomsskule.

HMS- kampanjen ”Tryggheit og helse i landbruket” Norges Bondelag tok initiativ til ein HMS kampanje forankra i landbruket sine organisasjonar og institusjonar for gjennomføring i 2012-13. Landbrukets HMS- teneste har administrativt ansvar for prosjektet med eigen prosjektleiar. På fylkesplan har det vore i sving ei arbeidsgruppe med representasjon frå bondelaget, Tine, Nortura og HMS for å samordne aktivitetar. Målet med prosjektet er å redusere skade, ulukke og yrkeslidingar knytt til gardsdrifta gjennom ein landsdekkande kampanje, der det er eigne fylkesmål for aktivitet.

36

Temaet har vore knytt til markdagar rundt på gardsbruk og til andre arrangement, mellom anna Tine og Nortura sine produsentlagsmøte og Norsk Landbruksrågjeving sine våronnmøte. Sikker bruk av kraftuttak på traktor, bruk av motorsag, brannsikring og handtrering av storfe har vore sentrale temaområde. Det vart gjennomført markdagar på følgjande stader i mars/april hos: Kristen Grov, Sandane, Kari Rogdo og Helge Melheim, Heggjabygda og Tuna Samdrift, Åsedalen. Det var også eit arrangement knytt til Landbruksdagane på Breim.

Frå HMS-dagen i Naustdal

Leiarmøtet Leiarmøtet vart skipa til den 24. – 25. oktober i Ullensvang i Hardanger. Møtet var felles med Hordaland Bondelag. Avreise med buss onsdag den 23. oktober om ettermiddagen. Undervegs fekk vi orientering i næringslivet i Vik samt om utviklinga av Myrkdalen som skidestinasjon. På sjølve leiarmøtet vart det sett fokus på den nye landbrukspolitiske situasjonen med ny regjering og statsråd frå Framstegspartiet. Frå Norges Bondelag sentralt

37 møtte generalsekretær Per Skorge og kommunikasjonssjef Lise Boeck Jakobsen. Finn Tokvam gav deltakarane ei humoristisk avslutning før turen gjekk attende over Hardangerbrua og vidare til Sogn, Sunnfjord og Nordfjord.

Leiarmøtet i Ullenesvang

Rekneskapsførarkurset Det årlege tema- og skattekurset for rekneskapsførarar vart skipa til på Sunnfjord Hotell i Førde 28.-30. oktober 2013. Kurset starta med temadag, som er eit samarbeid mellom Økonomiforbundet og Norges Bondelag. Totalt 79 deltakarar tok del på temadagen der kurstema var ”Bokførinsregelverket” og ”Rekneskap og årsoppgjer etter rekneskapslova”. Forelesarar var Torill Volden frå Abacus Økonomitenester og Thore Kleppen frå KPMG. Skattekurset hadde 101 deltakarar. Sentrale tema var skatte- og avgiftsopplegget, tap på fordringar og bonden som arbeidsgjevar. Årets kurs sette og fokus på korleis ein kan hjelpe i situasjonar der bonden slit økonomisk og mentalt. Forelesarar på kurset var Elling Bjerke, Anders Bjørnsen og Ingrid Melkild frå Norges Bondelag. Lars Erik Aamodt heldt ”Skatteetatens time” og informerte om aktuelle saker.

Viltseminaret Det vart planlagt viltseminar også dette året, der NJFF i Sogn og Fjordane i samarbeid med Sogn og Fjordane Bondelag, Sogn og Fjordane Skogeigarlag, Fylkesmannen og Fylkeskommunen skipar til arrangementet. Dei samarbeidande partane hadde møte hos Sogn 38 og Fjordane fylkeskommune 26. september for å planlegge arrangementet. Seminaret vart ikkje skipa til i november som tidlegare år, men utsett til 24-25 januar 2014 av arrangementstekniske årsaker. Temaet dette arbeidsåret handla om villfisk, vasskvalitet og økosystem i vassdrag og fjord.

3. Arbeid og representasjon i ulike utval

Grøntutvalet Utvalet, som er felles for Hordaland, Sogn og Fjordane og Møre og Romsdal hadde eitt møte den 4. januar der ein drøfta innspel fram for jordbruksforhandlingane. Brit Brækhus møtte for Sogn og Fjordane i dette møtet. Seinare er det Kari Sigrun Lysne som har overteke hennar plass i utvalet.

Verveutvalet – Tørre å spørje Etter søknad, løyvde Norges Bondelag også dette året kr. 15.000,- til drift av Verveutvalet i fylkeslaget. Verveutvalet har vore samansett av: Lidvin Hage, Utvik og Kari Sigrun Lysne, Lærdal frå fylkesstyret, med Lidvin Hage som leiar. Oddvin Haugland ved fylkeskontoret har vore sekretær. Verveutvalet hadde eit møte i mai, og har elles hatt fortlaupande kontakt om verveaktivitetar gjennom arbeidsåret. Med utgangspunkt i tilsend liste frå Bondelaget sentralt, over bønder knytt til produsentregisteret, som ikkje er medlem i Bondelaget, ”vaska” fylkeskontoret lista for uaktuelle personar for medlemskap og sende lista til lokallaga for bruk og for vidare ”vasking”. Ein førespurde lokallaga om samarbeid mellom fylkeslaget og lokallaga om vervetiltak, der tilsette og tillitsvalde i fylkeslaget saman med styremedlemmer i lokallaget oppsøkje potensielle medlemmer direkte ved husbesøk eller med alternativt brev og telefonkontakt knytt til ein vervekampanje. Med utgangspunkt i dette vart det gjennomført tiltak i samarbeid med bondelaga i Luster, Sogndal og Fjaler og Hyllestad. Den 21. mars deltok verveutvalet i samarbeid med Tine på eit undervisningsopplegg for Vg 3 klassen på Mo og Jølster vidaregåande skule over ein halv skuledag. Lidvin Hage og Oddvin Haugland frå fylkesbondelaget og Norunn Ulvedal frå Tine deltok. Ein tok for seg bondelaget som organisasjon, landbruket si verdiskaping og landbrukssamvirket si rolle overfor bonde og marknad. Verveutvalet var også med å prioriterte årets lokallag i fylket, der medlemsverving er ein sentral del av kriteriet for det. Årets lokallag vart Vik, Olden, Selje og Stadlandet og Breim. Ein fremja også Breim Bondelag til årets lokallag på landsplan i Norges Bondelag, utan at lokallaget nådde opp i denne tevlinga.

39

Landbruksselskapet Det har vore gjennomført årsmøte samt to møte i arbeidsutvalet i Landbrukselskapet sist år. Landbruksselskapet er ein møtestad for ulike organisasjonar innan landbruket i fylket, og kan ved rett bruk fungere som eit organ som kan vere pådrivar for å få sett i gong utviklingstiltak i fylket. I landbruksselskapet møtest Fylkesmannen representantar for dei ulike organisasjonane. Tema som utvalet har drøfta dette året har vore: Vidareføring av mjølkeprosjektet, Landbruksdagane på Breim, stoda for småfe næringa og svinehaldet, overvintringsskader og endringa i jordbruksarealet i fylket.

Styret for Innovasjon Norge, region Sogn og Fjordane Tidlegare styremedlem i Sogn og Fjordane Bondelag, Brit Brækhus representerer den landbaserte primærnæringa i styret. Med seg i styret har Brit følgjande personar: Jenny Følling, leiar, Knut Eikeland, nestleiar, Hilmar Høl, Stig Oldeide, Aud Melås, Inger Johanne Osland og Lars Hellandsjø.

Regionalt Bygdeutviklingsprogram Dette er eit mål- og strategidokument som Landbruks og Matdepartementet har sett krav om og som er forankra i Stortingsmeldinga ”Velkommen til bords”. Programmet har tre hovuddeler: Regionalt næringsprogram (RNP), Regionalt miljøprogram (RMP) og Regionalt skog og klimaprogram (RKP). Dokumentet skal danne grunnlag for forvaltning av statlege økonomiske verkemidel frå Landbruks og Matdepartementet og vil bli eit grunnlagsdokument til Fylkeskommunen sitt arbeid med Regional plan for verdiskaping. Ei arbeidsgruppe samansett av: Christian Rekkedal (FMLA), Eva Huke (KS), Brit Brækhus (IN), Ingunn Kjelstad (SFSKOG), Karoline Bjerkeseth (SFFK), Torbjørg Grimsbø Eskeland (SFBS) og Merete Støfring (SFBL) var med å utforma eit framlegg med høyringsfrist 1. februar. Den regionale Bygdeutviklingsprogrammet vert følgd opp med med konkrete tiltaksplanar for dei ulike planområda. Denne planen vert drøfta med Fylkesmannen ein gong i året.

Kontaktutval rovvilt Dette organet er ein møteplass der ulike interesser knytt til rovviltforvaltning kan møtast. Det vart gjennomført to møte i kontaktutvalet i 2013. Fylkesmannen si miljøvernavdeling har ansvar for å kalle inn til møta. Nestleiar i Sogn og Fjordane Bondelag, Marit Flatjord er leiar i kontaktutvalet. På møta plar beitelaga i indre Sogn vere godt representert. Elles deltek det normalt representantar frå Mattilsynet, SNO, Fylkesmannen, Sau og Geit, Bondelaget og fellingslaget. Det er også ynskjeleg at Sogn og Fjordane sine representantar i rovviltnemnda for region 1 møter, men i 2013 klaffa det ikkje for dei å møte på dei to møta som vart gjennomført.

Sauehald i pluss Det har vore eitt møte i referansegruppa i 2013. Det vart ei oppsummering av status; arbeider med pilotfjøs rundt i fylket, for at dei som er interessert kan sjå fleire måtar å byggje på. Næringa har heile tida peika på at det ikkje må gjevast inntrykk av at ein må byggje slik at ein ikkje treng å gå i fjøsen,- alt skal vere enkelt, og ein kan legge inn for for fleire dagar. Dyra skal ha tilsyn to gonger for dagen! Prosjektet har stor pågang for økonomisk vurdering og

40 teikning, både nye fjøs og tilbygg til eksisterande fjøs. Etter at prosjektet etter vår meining, har hatt lite framdrift, ser det no ut til at det komme i siget, noko Innovasjon også peikar på i si oppsummering av året. Det er bra, for vi treng fleire sauehaldarar og utnytting av utmarksressursane i eit beiteprioritert område.

Kulturlandskapsgruppa Marit Flatjord representerer Sogn og Fjordane Bondelag i denne gruppa. Gruppa hadde berre eitt møte i 2013. I dette møtet orienterte fylkesmannen om aktuelle saker der kulturlandskap er tema. Sakene det vart orientert om og hadde drøftingar til var Regionalt Miljøprogram, fordeling av SMIL midlane til kommunane, utvalde kulturlandskap, nasjonal kulturlandskapspris og klima og miljøtiltak i jordbruket.

Rekruttering til naturbruksutdanning Marit Flatjord har vore med på to møte før skulebruksplanen skulle vedtakast. Det som vart diskutert var korleis ein skulle gjere naturbruksutdanninga så interessant at ungdom vel denne utdanninga. Auke mengda timar med linjefag, nye tilbod, spesielt retta mot gutar. Det vart peika på friluftsliv som ein del av garden/grunneigarressursen. Det har vore hestelinja som har halde naturbruksutdanninga i gong dei siste åra. Agronomutdanninga som deltidsstudium har stor søknad, men gjev ikkje skulen inntekter sidan det er eldre elevar utan «plassgaranti». Informasjon om «grøn utdanning» på ungdomsskulane i fylket er viktig før utdanningsløpet blir valt. Det er ikkje alle stader det er like enkelt å sleppe til med informasjon, og rådgjevarane i skulen er viktig å informere grundig om naturbruksutdanninga. Prosjektgruppa føreslo eit 3-årig prosjekt for å prøve å auke oppslutninga om grøn utdanning i fylket, både på Mo og i Aurland

Prosjekt naturbasert reiseliv og innlandsfiske Sogn og Fjordane Skogeigarlag og Sogn og Fjordane Bondelag vidareførte og avslutta pr. juni 2013 prosjektsamarbeidet på utmarkssektoren på tema innlandsfiske. Prosjektet hadde statleg finansiering gjennom Landbruks- og matdepartementet og Bygdeutviklingsmidlar, der Per Martin Fosmark i Sogn i Fjordane Skogeigarlag var prosjektleiar. Prosjektet hadde som mål å auke fiske etter innlandsfisk i vassdrag og gjennom det auke grunnlaget for verdiskaping og tilleggsnæringar hos grunneigarane. Prosjektet hadde også som delmål å legge til rette fiske for at alle grupper av fiskeinteresserte, mellom anna funksjonshemma. Prosjektet arbeidde også med kultiveringstiltak for å auke storleiken og kvaliteten på fisken, marknadsføringstiltak og sal av fiskekort over nettet og SMS knytt til selskapet Ferda. Prosjektet etablerte samarbeid med følgjande lokale utmarkslag for gjennomføring av tiltak i vassdrag: Jølster jakt og fiskelag, Haukedalen grunneigarlag, Hestadgrend grunneigarlag, Elveeigarlaget Osen og Vestre Hyen. Leiarane i desse laga var saman med ein representant frå Sogn og Fjordane Bondelag og Sogn og Fjordane Skogeigarlag styringsgruppe for prosjektet.

41

Frukt og bær rundt neste sving Programmet ”Frukt og bær rundt neste sving” har vore med og utvikla reiselivsbedrifter i Sogn og Fjordane og Hordaland. Verkemidla har vore pengar til utviklingstiltak og investeringar, nettverk mellom bedriftene og samarbeid mellom reiseliv og landbruk. Pengane vart løyvd over jordbruksavtala i 2007 og prosjektet vart avslutta i 2013. Gjennom programmet har vi fått:  Fleire gode opplevingar gjennom utvikling av drikkevarer, serveringsstader og omvisning  Ein betre dialog mellom små reiselivsbedrifter og med destinasjonsselskap og hotell  Destinasjonsselskap som brukar frukt og bær i si marknadsføring  Festivalen Norsk Drikke  Auka kunnskap om frukt og bær i lokalmiljøet Programmet har også gjeve positive ringverknader for den tradisjonelle frukt- og bærnæringa. Døme på dette er frosne bringebær frå Lærdal under merkenamnet ”Lærdals beste”, produktutvikling og auka merksemd kring drikke av norske råvarer og omvisning på gardsbruk som utstillingsvindauge for næringa. Ivar Petter Grøtte har vore representant frå næringa i fylket inn i styringsgruppa.

Prosjekt fornybar elproduksjon i landbruket Dette var eit prosjekt i regi av Norges Bondelag sentralt, med Terje Engvik som prosjektleiar. Prosjektet hadde ein varigheit på 5 år. Først 3 år med hovudfokus på småkraft seinare 2 år der også andre energiformer kom med i prosjektarbeidet. Mykje av arbeidet i prosjektet var retta mot rammevilkår for utbygging av småkraft og vindkraft. Prosjektet vart avslutta den 1. oktober.

Prosjekt Geit i vekst Dette prosjektet vart avslutta ved utgangen av 2013. Sogn og Fjordane Bondelag har medverka med eit mindre beløp i finansieringa av prosjektet. Prosjektleiar har vore tilsett hos Tine og det viktigaste arbeidet har vore knytt til å hjelpe geitenæringa gjennom sanering i høve sjukdom kombinert med ei oppgradering av driftsapparatet på gardsbruka med geit. Jamt over har vi i dag eit moderne og oppgradert driftsapparat hos geitehaldarane. Noko som er viktig i møtet med framtida.

Prosjekt bioenergi Dette prosjektet er støtta av fylkeskommunen og fylkesmannen og vert leia av Arnt Laukeland. Dei låge prisane på straum saman med fjerning av tilskot til skogsflis gjer det vanskeleg å utvikle denne næringsvegen med stor fart. Sidan arbeidet tok til har det kome opp over 30 gardsvarmeanlegg ulike stader i fylket. Det er også starta opp nokon andre anlegg som fyrer opp næringsbygg. Det vert arbeidd med forprosjekt på nokon konkrete saker, utan at konklusjon er trekt. Gjennom prosjektet vert det skipa til studieturar og fagdagar for personar som ynskjer å skaffe seg kunnskap. Nokon få bioenergientusiastar finst i fylket og prosjektet gjer ein god jobb i å følgje opp desse.

Nettverksgruppe Inn På Tunet Inn på Tunet nettverket i Sogn og Fjordane talde om lag 40 medlemar i 2013. Linda Rognø frå Gaular har vore leiar i nettverket. Styret jobbar med å gje ut nyhende-brev, og gje

42 rådgjeving og kurs til medlemane. Norges Bondelag har i haust hatt fagsamling for Inn på Tunet nettverka, i samband med handlingsplanen for Inn på Tunet. Gjennom året har mykje av arbeidet og vore knytt til informasjon om ny godkjenningsordning. Frå 1. januar 2014 må gardsbruk vere godkjende av Matmerk for å kunne nytte Inn på Tunet omgrepet om si verksemd. Rekneskapen til Inn på Tunet nettverket i Sogn og Fjordane vert ført ved fylkeskontoret til Sogn og Fjordane Bondelag, mot ei økonomisk godtgjering.

Hanen Vestlandet Hanen Vestlandet organiserer tilbydarar i Sogn og Fjordane og Hordaland som driv med gardsmatproduksjon og bygdeturisme. Inge Menes og Merete Larsmon er representantar frå Sogn og Fjordane i styret til Hanen Vestlandet. Lene Tørvik frå Strandebarm er leiar av nettverket. Rekneskap vert ført ved kontoret til Sogn og Fjordane Bondelag mot ei økonomisk godtgjering.

Samarbeidsrådet Dette er eit samarbeidsorgan for fylka Hordaland og Sogn og Fjordane. I Samarbeidsrådet sit styreleiarar i faglaga og dei øvste tillitsvalde i samvirkeorganisasjonane frå dei to fylka. Leiar i Arbeidsutvalet inneverande år er Even Øyri, som er tillitsvald i Nortura frå Hordaland. Samarbeidsrådet arbeider med politiske kontaktar, med FoU og tek elles opp utfordringar som dukkar opp, og som er felles for dei to fylka. Forumet har også ein funksjon som ein stad der kunnskap kan byggast om dei ulike organisasjonar sitt arbeid.

Sogn og Fjordane Bygdekvinnelag Sogn og Fjordane Bygdekvinnelag heldt sitt fylkesårsmøte på Gloppen Hotell 16.-17. mars 2013. Det møtte 55 medlemar med røysterett. Ragnhild Kvame frå Oldedalen vart vald som fylkesleiar på årsmøtet 2013. I styret har ho hatt med seg nestleiar og sekretær Aud Lunde, og tre styremedlemer: Frida Refsum, Mariann Hogrenning Haugen og Vivi Helen Storaas. Med sine 48 lokallag har Bygdekvinnelaget ei viktig rolle for bygdene i Sogn og Fjordane, mange av lokallaga er aktive i høve Open Gard, bygdedagar og andre tilskipingar. Mot eit årleg vederlag utfører fylkeskontoret til Sogn og Fjordane Bondelag økonomitenester, samt ein del andre kontoroppgåver, for Sogn og Fjordane Bygdekvinnelag.

Samarbeidsadvokatane I tillegg til den juridiske kompetansen i Norges Bondelag, har fylkeslaga eigne avtalar for juridisk hjelp til medlemer gjennom ei ordning med samarbeidsadvokatar. I Sogn og Fjordane har vi to slike avtalar med følgjande: Advokatfirmaet Harris med kontor i Sogndal og Førde og advokatkontoret Blikra, Slotterøy og Fonn i Førde. Vår kontaktperson i dette firma er advokat Erik Slotterøy. Til liks med rekneskapskontora har samarbeidsadvokatane ein serviceavtale med Norges Bondelag, der alle frå fylka i landet og ein tilsett på dei fylkesvise bondelagskontora samlast ein gong i året for kompetanse- og nettverksbygging. Det er også eit årlege møte på fylkesplan mellom samarbeidsadvokatane og Bondelagskontoret om samarbeidsavtalen. Slikt møte vart gjennomført i desember. I samarbeidsavtalen ligg det at medlemmer i bondelaget skal få juridisk bistand på ulikt nivå. Dette spenner frå gratis konsultasjon over telefon, der den einskilde får rettleiing og avklaring på enkle og eintydige problemstillingar, til tyngre juridiske saker der det er krav om nærare innsikt for rettleiing i

43 saka gjennom møte og utforming av skiftleg formular. Mange av sakene vert kanalisert frå medlemer over telefon via Bondelagskontoret til samarbeidsadvokatane. Bondelagskontoret i Førde har etter flyttinga hausten 2013 kontor i same bygg og etasje som Slotterøy og Co.

Samarbeid med Gjensidige Norges Bondelag forlenga i 2010 sin samarbeidsavtale når det gjeld forsikring med Gjensidige. Vi har ein tett dialog med Gjensidige sine assurandørar i fylket. Dei ringjer gjerne kontoret om medlemsskap. Gjensidige har dei siste åra vore gjennom svært mange omorganiseringar. Dette gjer at fylkeslaget sin kontakt med Gjensidige i høve gjennomføring av ulike aktivitetar er vorten svært avgrensa. Fylkeslaget sin kontaktperson, utover assurandørane i eige fylke, er Per Asbjørn Andvik. Han har kontorstad i Tønsberg og kjem til møte med fylkesleiar og organisasjonssjef ein gong i året. I dette møtet vert det utarbeidd ein felles arbeidsplan for tiltak i fylket.

Samarbeid med Landkreditt Norges Bondelag har ein samarbeidsavtale med Landkreditt. På fylkesnivå vedkjem samarbeidet stort sett at vi plar vere representert i Landkreditt sitt medlemsmøte i februar. Vi inviterer også representantar for Landkreditt til vårt årsmøte og til andre tilskipingar der det kan vere naturleg at dei får informere om sitt tilbod. Representant for Landkreditt deltok i fylkesårsmøtet i Balestrand og fylkesbondelaget var representert i deira medlemsmøte i februar. Om tida og prioriteringane tillet det kunne ein sikkert ha gjort noko meir ut av dette samarbeidet enn ein har fått til så langt.

Eid Bondelag hadde skeiselaup på Hornindalsvatnet vinteren 2013

44

4. Saker til handsaming

Jordbruksforhandlingane 2013 Avtalepartane kom til semje om ei ny jordbruksavtale i 2013. I denne avtalen låg det inne ei styrking av kornøkonomien. For husdyrhaldet vart det ei avtale å leve med, men mange hadde nok ynskt seg eit endå betre resultat då innteninga i husdyrhaldet ikkje er god nok til å sikre ei naudsynt fornying av driftsapparatet.

Vassrammedirektivet Vassregion Sogn og Fjordane er delt i dei fire områda Nordfjord, Sunnfjord, Ytre Sogn og Indre Sogn. Arbeidet som går føre seg i vassområda er knytt til vassrammedirektivet. I 2013 har arbeidet i vassområda handla om å peike ut områda der tiltak må setjast inn for å oppnå ein betre vasskvalitet, og å kome med framlegg til tiltak. Dette er førebuingar til tiltaksprogram og forvaltningsplan for vassregion Sogn og Fjordane, som vert lagt på høyring sommaren 2014. Det er svært viktig å følgje arbeidet tett, og det er høve til å engasjere seg i lokale referansegrupper eller ved å gje direkte innspel til vassområdeutvala. Sogn og Fjordane Bondelag er representert på fylkesnivå i referansegruppa til vassregion Sogn og Fjordane, og kan rettleie tillitsvalde eller grunneigarar som ønskjer å medverke i prosessane som skjer lokalt.

Høyring på etablering av småkraft Sogn og Fjordane Bondelag har i utgangspunktet bedt om å få orientering om statlege og fylkeskommunale høyringssaker på energisektoren, til liks med partar i slike saker. Dette gjeld då meldingssaker, saker med konsekvensutgreiing eller konsesjonssaker frå NVE, der bondelaget ønskjer å kunne uttale seg i slike saker for å ivareta landbruksinteresser. Eit viktig punkt er at om det er usemje mellom råka grunneigarar av utbygginga, og desse også er medlemer i bondelaget, kan ikkje bondelaget ta parti med nokon medlemmer fram for andre i slike saker. Gjennom året vart følgjande saker oversendt frå fylkeslaget til lokallag for høyring: - Brattjølet Kraft - 10 småkraftverk i Flora kommune - Oppstart av regionalt kraftsystemutgreiing - Kraftline Feios- Hove

Rullerande kommuneplan i Jølster 2013-25 Sogn og Fjordane Bondelag sin administrasjon samarbeider også med lokale bondelag om utforming av høyringsuttale, spesielt er dette aktuelt når det gjeld kommunale arealdisponeringssaker knytt til jordvern. For rullerande kommuneplan for Jølster peika ein spesielt på følgjande tilleggsmoment ein ville ha innarbeidd i planen: Planen må også innehalde punkt som forankrar den i nasjonale mål for auka matproduksjon. Det er også viktig at kommunen er ein pådrivar for landbruksnæringa i kommunen og praktiserer eit strengt jordvern. At tilleggsnæringar til landbrukssnæringa er viktig og at bruk av areal til bioenergi og husdyrbeite må bli ein integrert del av skog - og utmarksplanlegginga.

45

Planting av skog på nye areal som klimatiltak Fylkesmannen sende saka på øyring med høyringsadresse til Miljøverndepartementet og Landbruks- og matdepartementet. Sogn og Fjordane Bondelag peika i høyringbrevet på følgjande føresetnad, for at planting av såkalla klimaskog kan bli attraktivt nok for grunneigarar: Det må i større grad utviklast felles driftsplan for jord- og skogbruksareal. Det må ligge ei statleg tilskotsordning i botnen knytt til heile vekseperioden for planten fram til hogstmogen skog. Det må skapast eit samfunnsengasjement for skogplanting for elevar i skuleverket. Det må lagast konsekvensanalyse for bruk av areal til skogbruks/jordbruksformål.

Skulebruksplan for vidaregåande skule 2013-24 Sogn og Fjordane Fylkeskommune sende saka på høyring i perioden 4. mars- 26. april, med Sogn og Fjordane Bondelag som ein av høyringsinstansane. Sogn og Fjordane Bondelag fremja spesielt naturbruksstudietilbodet ved Mo og Jølster v.g skule i saka. Ein gjekk inn for å styrkje fagområde ved Mo med fleire liner som har grunnlag i matproduksjon frå” jord til bord”. Vidare fremja ein etablering av fagskuletilbod ved skulen i samarbeid med Førde fagskule og at ein prioriterer livslang læring i landbruket som ein viktig område. Ein fremja også at dei v.g. skulane må kunne bli betre på å samordne dei administrative funksjonane, for å kunne spare pengar, og gjennom det i større grad kunne oppretthalde ein desentralisert skulestruktur. Ein føreslo også at det vert arbeidd med ei samlokalisering av u-skule og v.g skule, der det ligg til rette for det. Dette vil også kunne gje eit betre grunnlag for ressursutnytting og ein desentralisert skulestruktur. Ein føreslo også ei samanslutning av dei tre v.g. skulane i Førde for å få ei betre ressursutnytting og tilbod i høve til fagområde, administasjon og lærarkrefter.

Informasjonsarbeid Sogn og Fjordane Bondelag ser det som viktig å vere med i den offentlege debatten. Mykje av meiningsdanninga skjer gjennom media, og då må Bondelaget vere tilstades. Samstundes er dette ein god måte å nå ut til den store medlemsmassen. Både lokallaga og fylkeslaget har eit ansvar for å nytte lokalavisene og NRK Sogn og Fjordane. Her gjeld det å kommentere aktuelle saker, skrive lesarinnlegg, tipse media og setje saker på dagsorden. I ein del samanhengar er det rett at leiar kommenterer ei sak, men det kan vere like rett å vise til ressurspersonar som har gjort noko viktig eller har særleg kunnskap. Skal ein nå fram må ein kome med ein tydeleg bodskap.

46

Lesarinnlegg 2013 var valår og i førekant av valet hadde fylkesleiar Per Hilleren og fleire andre styremedlemer og tilsette lesarinnlegg i avisene der ein peika på konsekvensen av ulik politikk for ulike saksfelt. Innlegga skapte debatt og motsvar. Etter valet har innsatsen i form av lesarinnlegg ikkje vore prioritert.

Heimesida I takt med frammarsjen av sosiale media er heimesida vorten mindre brukt til nyhende. Det er ofte lettare og krev mindre tid å legge ut lenkje på Facebook enn å lage artiklar til heimesida. Norges Bondelag oppdaterte utsjånaden på sida og endra funksjonane, slik at den skal vere meir tilpassa dagens utsjånad på heimesider. Samstundes er det oppretta eit intranett der lokallaga sjølve kan logge seg på å hente ut medlemslister med meir. Dei som er registrerte med styreverv kan no logge seg inn via nettsida til Norges Bondelag, og få tilgong til informasjon om lokallaget. Ein kan ta ut medlemslister, få informasjon om inn- og utmeldingar, og oppdatere styreverv. Etter kvart skal ein og kunne sende ut SMS til medlemar. Om du har vore innlogga på Norges Bondelag sine sider ved tidlegare høve, brukar du passordet du då fekk. Om du ikkje har passord kan du klikke på Gløymt passord/ny brukar i innloggingsmenyen, og du får nytt på e-post. Ta kontakt med kontoret om du ønskjer hjelp til å komme i gong.

Sosiale media Bruk av sosiale media er kome for å bli. Fylkesstyret har ambisjonar om å bruke både Facebook og Twitter, men vegen fram til at ein vert skikkeleg målretta er framleis lang. Norges Bondelag sentralt ved Ragna Kronstad i kommunikasjonsavdelinga har lagt godt til rette for at vi alle skal bli betre til å bruke sosiale media, men framleis har vi ein veg å gå.

Informasjon til lokallaga Fylkesstyret har fordelt lokallaga mellom seg. Kvar styremedlem har eit mål om å kontakte to lokallag mellom kvart styremøte, for å drøfte aktuelle saker. Kontakten og ringerunden med lokallaga er sak i kvart styremøte. Lokallag får elles sin informasjon gjennom brev og e-post frå sentralt og fylkeslaget. Tal brev som vert sendt ut frå fylkeslaget er medvite halde på eit minimum då tal brev frå sentralt er relativt mange gjennom året. Lokallaga har ei eiga side på heimesida til Norges Bondelag der alle brev som er sendt lokallaga frå sentralt ligg. Der ligg også nyttige malar til bruk ved innkalling til lokallagsårsmøta og liknande.

47

Lokale kontaktlag 2013/2014 Fylkesstyret ser på lokallaga som viktig for organisasjonen sin aktivitet, og ynskjer å prioritere tid og krefter for å stimulere til aktivitet lokalt. Kvart styremedlem skal ta kontakt med to av sine lokale kontaktlag mellom kvart styremøte. Lokale kontaktlag vart fordelt slik på styremøtet i april 2013: Per Hilleren : Bremanger: Davik & Ålfoten Eid: Eid, Kjølsdalen, Henden Gloppen: Gloppen, Hyen, Breim Jølster: Jølster, Stardalen Marit Flatjord: Askvoll: Holmedal og Askvoll, Stongfjorden Fjaler: Fjaler og Hyllestad Gaular: Gaular, Viksdalen Naustdal: Naustdal Nils M. Gjengedal: Årdal Årdal Lærdal: Lærdal Aurland: Aurland Luster: Luster, Jostedal, Hafslo, Veitastrond, Indre Hafslo Lidvin Olav Hage: Gulen: Brekke, Nordre Gulen, Eidsbotn Solund: Solund Høyanger: Høyanger Balestrand: Balestrand Førde: Førde Kari Sigrun Lysne: Vik: Vik Selje: Selje & Stadlandet Hornindal: Hornindal Stryn: Stryn, Oppstryn, Loen, Vikane, Olden, Nordsida Geir Ole Ervik: Leikanger: Leikanger Sogndal: Sogndal, Fjærland Vågsøy: Bryggja Flora: Flora, Norddalsfjord, Eikefjord

5. Lokallaga våre

Sogn og Fjordane Bondelag har knytt til seg 46 lokallag. Mange av laga har jamt god aktivitet, men vi slit med lite aktivitet i kring 10 av lokallaga. Det er eit mål for fylkesstyret å sikre eit minimum av aktivitet i alle lokallaga, då lokallaga er basisen i den styrken organisasjonen har. Fylkesstyret held kontakt med laga i form av telefonsamtaler og elles representasjon i ulike møte og tilskipingar. Nokon av leiarane i lokallaga er flinke til å ta kontakt og kome med tilbakemeldingar. Det set styret og kontoret pris på. Andre høyrer vi knapt frå og er vanskelege å få tak i på telefonen. Leiaren i lokallaget er oftast avgjerande for om det vert aktivitet i laget. Fylkesstyret ynskjer å støtte opp om leiarane og motivere dei til innsats. Difor vil dialog med leiaren i lokallaget vere viktig. Årsmøtet i lokallaget er ein møteplass der også medlemene kan treffe fylkesstyremedlemene. Årsmøta i lokallaga er vedtektsfesta og skal etter endring i vedtektene gjennomførast innan 1. november. Det lukkast for 26 lag å skipe til årsmøte innan fristen i 2013.

48

Årets lokallag Verveutvalet fremja årets vervepremie til lokallag, som dette året gjekk til Breim Bondelag som hadde det beste organisasjonsengasjementet dette året. Dei vart også fremja til årets lokallag i Norges Bondelag utan at dei nådde opp dette året. Elles fekk følgjande lokallag heiderleg omtale av sin lokallagsaktivitet: Vik, Olden og Selje og Stadlandet. Desse tre vart peika på då dei hadde ei positiv medlemsutvikling siste året.

Debattmøte på Sandane i mars 2013 der dei lokale bondelaga var aktiv arrangør

49

Medlemsutvikling Medlemsverving er ein krevjande aktivitet som krev kontinuitet og innsats. Pr. 31.12.2013 er det 3780 medlemer. Det er 26 færre enn på same tid eitt år tidlegare. Det kom til 145 nye medlemer, men noko fleire vart meldt ut av ulike årsaker. Vervearbeidet har hatt høg prioritet siste året, og må framleis ha det. Tusen takk til dei som har verva nye medlemer i 2013.

Samstyra Samstyra for lokallag innafor kommunen er eit viktig arbeidsorgan i dei høve det ikkje er eit kommunedekkande lokallag. Følgjande kommunar bør ha eit samstyre for lokallaga: Flora, Gulen, Sogndal, Luster, Askvoll, Gaular, Jølster, Gloppen, Eid og Stryn. Der det ligg til rette for det og det vil vere naturleg bør også lag samarbeide over kommunegrensene om saker. Samstyra som organ vert først kopla inn når det er rasjonelt at lokallaga fremjar felles saker overfor kommunen, fagorganisasjonar og fylkeslaget. Døme på slike saker er kommunal arealforvaltning og høyring på jordbruksavtalen.

Aktiv lokallagsmidlar Fylkesstyret løyver etter søknad stønad til tiltak i lokallaga. I 2013 har følgjande lag fått stønad:

Lag Løyving Aurland Bondelag 6 000 Breim Bondelag 25 000 Eid Bondelag 10 000 Eikefjord Bondelag 5 000 Flora, fellesstyret 7 500 Flora Bondelag 15 000 Gloppen Bondelag 10 000 Gaular/Jølster, Mo 10 000 Olden 5 000 Selje- og Stadtlandet 12 500 Stryn 5 000 Vik 7 500 Viksdalen 4 000 Sum 122 500

Laga som har fått løyving har gjennomført mykje god aktivitet, men styret kunne ha tenkt seg noko meir kamp om pengane. Det er framleis for få lokallag som søkjer om midlar, og det er mange gjengangarar på lista sjølv om det har vore noko betre i 2013 enn tidlegare år.

50

6. Fylkeskontoret

ADRESSA TIL FYLKESKONTORET: Gate- og postadresse: Hafstadvegen 21, 6800 Førde (Frå 01.11.2013) Telefon 57 83 70 80 E-post: [email protected] Heimeside: www.bondelaget.no/sognogfjordane

TILSETTE VED KONTORET I 2013:

Oddvin Haugland, førstekonsulent Merete Støfring, organisasjonssjef Anita Sæther, rådgjevar Terje Engvik, prosjektleiar energi. Gjekk av med pensjon 01.10.2013

Prosjekt der fylkeslaget er medeigar: Jo Helge Sunde, prosjektleiar storfeprosjektet – kontorstad hos Tine Byrkjelo Ola Søgnesand – prosjektleiar Geit i vekst – kontorstad hos Tine Førde Arnt Laukeland, prosjektleiar bioenergi – kontorstad hos Sogn og Fjordane Skogeigarlag

Fylkeskontoret er kontor for Sogn og Fjordane Bondelag, og utfører tenester for Sogn og Fjordane Bygdekvinnelag. Kontoret fungerer også som sekretariat for Samarbeidsrådet for Hordaland og Sogn og Fjordane og fører rekneskap for Hanen Vestlandet og Inn På Tunet Sogn og Fjordane. Fylkeskontoret har ein avtale med Hanen Vestlandet som gjeld fram til 1. mars 2014, og som automatisk vert forlenga med eitt år om gongen dersom ingen av partane seier opp avtala.

Oddvin Haugland Merete Støfring Anita Sæther

51

7. Æresmedlemer i fylkeslaget

Magnus Grimset frå Naustdal Ordførar i representantskapet og styret i Norges Bondelag 1967-1973 Medlem av Norges Bondelag sin organisasjonskomité 1968-69 Formann i Sogn og Fjordane Bondelag 1961-1973 Utnemnd til æresmedlem i Sogn og Fjordane Bondelag 1986

Ola P Halsnes frå Fjaler Grunnlag for æresmedlemsskapet, lang og tru teneste i lokallagsarbeidet Utnemnd til æresmedlem i Sogn og Fjordane Bondelag 1997

Tove B. Stavø frå Flora Fyrste kvinnelege leiar i Sogn og Fjordane Bondelag Styremedlem i Sogn og Fjordane Bondelag 1988-1989 Leiar i Sogn og Fjordane Bondelag 1990-1994 Utnemnd til æresmedlem i Sogn og Fjordane Bondelag 1997

Norvald Haarklau frå Førde Styremedlem i Sogn og Fjordane Bondelag 1974 Nestformann i Sogn og Fjordane Bondelag 1975 Formann i Sogn og Fjordane Bondelag 1976- 1979 Utnemnd til æresmedlem i Sogn og Fjordane Bondelag 1999

Reiel Felde frå Gloppen Leiar i Sogn og Fjordane Bondelag 1994- 1997 Utnemnd til æresmedlem i Sogn og Fjordane Bondelag 2002

Alf Støfring frå Jølster Leiar i Sogn og Fjordane Bondelag 1997 – 2004 Medlem sidan leiar i valnemnda i Norges Bondelag 2006-2008 Utnemnd til æresmedlem i Sogn og Fjordane Bondelag i 2013

Alf Støfring vart utnemnd til æresmedlem i 2013

52

8. Tillitsvalde og representasjon

Leiar: Per Hilleren, Sogndal* 476 07 532 [email protected] Nestleiar: Marit Flatjord, Skei* 481 55 811 [email protected] Styremedl: Kari Sigrun Lysne, Lærdal 908 58 191 [email protected] Lidvin Hage, Utvik 907 68 077 [email protected] Nils Magne Gjengedal, Hyen* 917 20 950 [email protected] Marit Flatjord, Stardalen* 481 55 811 [email protected]

Vararepesentantar i nummerorden:* 1. Geir Ole Ervik, Stadtlandet 2. Linda K. Oppedal, Viksdalen 3. Ole-Ivar Åm Sognnes, Leirvik

* = På val på årsmøtet i 2014

Fylkesstyret 2013/2014

ARBEIDSUTVAL Leiar, nestleiar og organisasjonssjef

EIGNE UTVAL

Grøntutval Det er oppretta felles frukt- og bærutval med Hordaland- og Møre og Romsdal Bondelag. Sogn og Fjordane sin representant i utvalet er: Kari Sigrun Lysne, Lærdal

Verveutval Kari Sigrun Lysne, Lærdal v.r Nils Magne Gjengedal, Hyen Lidvin Olav Hage, Utvik

53

UTSENDINGAR TIL ÅRSMØTET I NORGES BONDELAG

Valde for 2 år i 2012 * Nils Magne Gjengedal, Hyen Margunn Bjørkelo, Byrkjelo Jon Asbjørn Målsnes, Balestrand

Valde for 2 år i 2013 Lidvin Hage, Utvik Kari Sigrun Lysne, Lærdal Marit Flatjord, Skei Geir Ole Ervik, Stadtlandet

Vararepresentantar til årsmøtet i Norges Bondelag, valde for 1 år i 2013 * 1. Linda Kristin Oppedal, Viksdalen 2. Ole-Ivar Åm Sognnes, Leirvik 3. Knut Tore Nes Hjelle, Nordfjordeid 4. Claus Rumohr Moe, Hafslo 5. Bjørn Haugland, Nordfjordeid 6. Brit Brækhus, Innvik 7. Merete Støfring, Vassenden

MØTELEIAR FOR ÅRSMØTET 2014 * Brit Brækhus, Innvik v.r.Arne Øvreås, Skjolden

VALNEMND FOR ÅRSMØTET ÅR 2014

Valde for 3 år i 2011* Margun Myrmel Øren, Sande v.r. Hallvard Haaland, Flekke Jan Arve Midtbø, Norddalsfjorden v.r Oddgeir Kvamsås, Førde

Valde for 3 år i 2012 Per Gunnar Gilleshammer, Kjølsdalen v.r Gry Ingvild Agjeld, Olden Henny Molland Skildheim, Luster v.r. Claus Rumohr Moe, Hafslo

Valde for 3 år i 2013 Kari Ringstad, Askvoll v.r Gunnar Jan Gjerland, Haukedalen Hans Olav Nesheim, Oppstryn v.r Linda Alsaker, Olden

Leiar i valnemnda for eitt år :Margun Myrmel Øren, Sande *

ANNAN REPRESENTASJON

Miljø- og kvalitetsutvalet i Norges Bondelag Elin Haugen, Naustdal – Gjekk ut av utvalet i juni 2013.

Grøntutvalet i Norges Bondelag Kari Sigrun Lysne, Lærdal – ny i utvalet i juni 2013.

54

Utsendingar til årsmøtet i Sogn og Fjordane Bygdekvinnelag 2014 Nils Magne Gjengedal, Hyen v.r Per Hilleren, Sogndal

Fylkesleiar skal halde kontakt med fylkesleiar i Sogn og Fjordane Bygdekvinnelag ved hjelp av telefonkontakt nokon gonger i året. Til dagleg er det administrasjonen ved Anita Sæther som har dialog med Bygdekvinnelaget

Representant i fylkesdekkande regiongruppe for Landbrukets HMS – teneste Lidvin Olav Hage, Utvik v.r. Geir Ole Ervik, Stadtlandet

Styret i Bygdeutviklingsprogrammet (Under avslutning) Kari Sigrun Lysne, Lærdal v.r. Geir Ole Ervik, Stadtlandet

Arbeidsgruppe regionalt Bygdeutviklingsprogram Merete Støfring, Vassenden v.r. Anita Sæther, Svortevik

Arbeidsgrupper som heng saman – fokus beitedyr/småfe – nestleiar sitt ansvar: Kulturlandskapsgruppe Marit Flatjord, Skei v.r. Nils Magne Gjengedal, Hyen Kontaktutvalet for rovdyrsaker i Sogn og Fjordane Marit Flatjord, Skei v.r. Nils Magne Gjengedal, Hyen Arbeidsgruppe beitebruk Marit Flatjord, Skei v.r. Nils Magne Gjengedal, Hyen Prosjekt sau Marit Flatjord v.r. Nils Magne Gjengedal, Hyen

Arbeidsutvalet i Samarbeidsrådet for Hordaland og Sogn og Fjordane Per Hilleren, Sogndal v.r. Marit Flatjord, Skei Rådsmedlemer samarbeidsrådet i Hordaland og Sogn og Fjordane Per Hilleren, Sogndal v.r. Marit Flatjord, Skei Organisasjonssjefen Arbeidsutvalet i Sogn og Fjordane Landbruksselskap Per Hilleren, Sogndal v.r. Marit Flatjord, Skei Styringsgruppe for storfeprosjektet Nils Magne Gjengedal, Hyen v.r Lidvin Hage, Utvik Styringsgruppe for bioenergiprosjektet Merete Støfring, Vassenden Styringsgruppe: Prosjektsatsing på Frukt- og bær rundt neste sving Ivar Petter Grøtte, Lærdal Styringsgruppe: Prosjekt føregangsfylke på økologisk frukt og bær Jon Asbjørn Målsnes, Balestrand Arbeidsgruppe rekruttering, likestilling og kompetanse Merete Støfring, Vassenden

Fordeling av fagfelt der kvar styremedlem har eit særskilt ansvar for å halde seg oppdatert, slik at styret som samla eining til ei kvar tid har god fagkunnskap på mange område Særskilt ansvar for økologisk landbruk : Kari Sigrun Lysne Særskilt ansvar for HMS og KSL- arbeidet: Lidvin Olav Hage Særskilt ansvar for internasjonale spørsmål: Nils Magne Gjengedal Særskilt ansvar for næringsutvikling innan mat: Geir Ole Ervik Særskild ansvar for opplæring av tillitsvalde i lokallaga: Per Hilleren Særsklid ansvar for energi, klima og miljø: Lidvin Hage Særskilt ansvar for rovdyrproblematikken: Marit Flatjord Særskilt ansvar for næringsutvikling innan tenesteproduksjon: Nils Magne Gjengedal Særskilt ansvar for kontakt med skogbruket: Per Hilleren Særskilt ansvar for volumproduksjon og kontakt med samvirke: Per Hilleren Særskilt ansvar for kontakten med offentlege styresmakter og politikarar: Per Hilleren 55

9. Rekneskapen 2013

Rekneskapen vert i sin heilskap ført sentralt. Fylkeslaget er ei avdeling i Norges Bondelag og rekneskapen vil verte revidert når Norges Bondelag sin samla rekneskap vert revidert. I årsmøtet vert rekneskapen for den delen av verksemda som vedkjem fylkesstyret sin aktivitet og fylkeslaget sine tilskipingar lagt fram til orientering. Rekneskapen med revisjonsmelding vil i praksis ikkje verte endeleg godkjent før i Norges Bondelag sitt årsmøte sommaren 2014.

Berre hovudpostane i rekneskapen vert attgjevne nedanfor

Salgsinntekter -118 655,00 Open Gard, salsartiklar, Eigendel leiarmøte, Annonsar

Andre inntekter -1 620 788,64 Sentrale budsjettpostar: Rammeløyving, Fylkesleiar, opplæring tillitsvalde, aktivt lokallag, AgroNordVest, Prosjekt Framtid i landbruket Sum Inntekter -1 739 443,64

Lønnskostnader 657 424,80 Møtegodtgjersle og fast godtgjersle fylkesstyret og fylkesleiar. Av totalsum utgjer godtgjersle fylkesleiar 230 411. Driftskostnader 1 162 281,67 Opplæring tillitsvalde, styremøte, fylkesårsmøte, leiarmøte, ulike utval, aktive lokallag, valnemnd, unge bønder kurs, AgroNordVest, deltaking prosjekt Sum kostnader 1 819 706,47

Driftsresultat 80 262,83 Det var budsjettert med eit underskot på kroner 147 900.

Finansresultat -63 514,75 Fylkeslaget sin del av totale renteinntekter for alle fylkeslaga sin kapital. Eigenkapitalen står på konto i Landkreditt Resultat 16 748,08

Det negative resultatet for 2013 reduserer Sogn og Fjordane Bondelag sin bokførte eigenkapital i Norges Bondelag.

Sogn og Fjordane Bondelag sin eigenkapital

01.01.2013 Kroner 1 333 776,06 Resultat 2013 Kroner - 16 748,08 31.12.2013 Kroner 1 317 027,98

56

10. Bondelag og leiarar i lokallaga

Namn Leiar E-post Telefon

Flora Andre Espeseth [email protected] 95883030

Norddalsfjord Per-Inge Midtbø per.inge.midtbø@live.no 47849831

Eikefjord Asle Magne Ellingsund [email protected] 47634479

Brekke Sjur Haugland [email protected] 99617570

Nordre Gulen Halvor Brosvik [email protected] 91626358

Eidsbotn Erling Nesse [email protected] 91813553

Solund Anne Marie G. Færøy [email protected] 99298975

Høyanger Per Johan Brekke [email protected] 99732281

Vik Per O. Langeland Tistel [email protected] 91703238

Balestrand Renate Rendedal [email protected] 47237714

Leikanger Bjørn Sølsnes [email protected] 47649119

Sogndal Per Magne Fimreite [email protected] 95104630

Fjærland Anders Skarestad [email protected] 41318389

Aurland Gøril Tveiten Lie [email protected] 41443946

Lærdal Steinar Starheimsæter [email protected] 95045916

Årdal Sveinung Haug [email protected] 40854117

Luster Henny K.M. Skildheim [email protected] 95783690

Jostedal Kjetil Ruud [email protected] 95057752

Hafslo Claus Rumohr Moe [email protected] 90178199

Veitastrond Jimmy Hilleren [email protected] 91842987

Indre Hafslo Olav Ugulen [email protected] 41323926

Holmedal og Askvoll Ole Andre Clausen [email protected] 48037285

Stongfjorden Harald Ålen [email protected] 48201920

Fjaler og Hyllestad Magne Norddal [email protected] 95177019

Gaular Arne Mo [email protected] 99026832

Viksdalen Erlend Brede Fossen [email protected] 99226575

Jølster Geir Ståle Støfring [email protected] 97135422

Stardalen Nils Kjøsnes [email protected] 47840268

Førde Oddgeir Kvamsås [email protected] 93865536

Naustdal Tor Arne Herstad [email protected] 91152596

Davik og Ålfoten Stein Kåre Karstensen [email protected] 90871275 Bryggja Bjørg Marie Roset 95809375

Selje- og Stadlandet Salvatore Ligia [email protected] 95309841

Eid Knut Tore Nes Hjelle [email protected] 97749491

Kjølsdalen Kjell-Arne Heggheim [email protected] 90912452

Henden Ranveig Årskog [email protected] 99160606

Hornindal Anders Hjellbakk [email protected] 97573386

Gloppen Einar Duvold [email protected] 91171993

Hyen Jostein Arne Røyrvik [email protected] 99104888

Breim Anders Felde [email protected] 92857084

Stryn Bjørn Magnus Rørtveit [email protected] 91575796

Oppstryn Hans Olav Nesheim [email protected] 91889207

Loen Knut Tjugen [email protected] 91581798

Vikane Tore Drageset [email protected] 99703852

Olden Sindre Aabrekk [email protected] 97178588

Nordsida Erik Ivar Ulvedal [email protected] 90075553

57

11. Medlemstal og kasserarar i lokallaga

Lag Namn 31.12. 31.12. Kasserar Telefon nr 2013 2012 140101 Flora 63 60 Herborg Rønnekeliv Melvær 90640208 140102 Norddalsfjord 35 35 Magnus Andre Sundal 99733035 140103 Eikefjord 76 74 Beate Marie Steindal 95723063 141101 Brekke 54 59 Bjarne Tynning 41610974 141103 Nordre Gulen 19 19 Roar Elnes 41685260 141106 Eidsbotn 42 44 Lars Magnus Neverdal 90073389 141201 Solund 9 9 Torbjørn Nessen 90863576 141601 Høyanger 104 110 Eldfrid Førde 97653814 141701 Vik 158 159 Jo Risløv 97170653 141801 Balestrand 53 55 Else Menes 41508312 141901 Leikanger 24 25 John Gjerløw 95236177 142001 Sogndal 137 137 Ottar Husum 95965616 141803 Fjærland 49 50 Svein Arne Bøyum 90825492 142101 Aurland 44 44 Gunnhild Strand Borlaug 47246905 142201 Lærdal 107 107 Hallvard Eri 90870522 142401 Årdal 16 17 Per Bjørkum 95498560 142601 Luster 82 79 Tøger S. Aasen 99160236 142602 Jostedal 35 34 Kristen Alsmo 95857614 142603 Hafslo 37 39 Kenneth Kalhagen 92253197 142604 Veitastrond 28 27 Anne Kari H Nes 95986633 142605 Indre Hafslo 49 50 Hege Urnes 41216282 142801 Holmedal og Askvoll 75 73 Jostein Kumle 95240052 142802 Stongfjorden 43 44 Kjell Chr. Carlsen 97121427 142902 Fjaler og Hyllestad 146 147 Hilde Åsnes 90140686 143001 Gaular 123 121 Leif Jarle Bjørvik 92412075 143003 Viksdalen 76 74 Jan Morten Råheim 95734688 143101 Jølster 238 243 Stein Viggo Teigen 95182080 143103 Stardalen 36 34 Jon Helge Sandal 91541727 143201 Førde 190 191 Øystein Holsen 91784092 143301 Naustdal 148 153 Bjarte Kalland 90975566 143806 Davik og Ålfoten 82 81 Magnus Endal 97752940 143902 Bryggja 34 35 Marit Nore 41499013 144101 Selje- og Stadlandet 58 57 Arne Dalsbø 91512332 144301 Eid 252 244 Åmund Starheim 41498802 144302 Kjølsdalen 45 42 Jan Arvid Berstad 90257380 144306 Henden 21 21 Unn Henden 41163523 144401 Hornindal 81 83 Rasmus K. Kirkhorn 92240076 144501 Gloppen 213 224 Astrid Olin Austrheim 92882199 144502 Hyen 86 86 Elias Eimhjellen 91756859 144504 Breim 220 223 Arne Frode Øvreseth 90834057 144901 Stryn 68 68 Jørgen Fure 90898860 144902 Oppstryn 75 75 144903 Loen 38 40 Karl Ove Loen 57877683 144905 Vikane 75 70 Ørjan Skåden 48167120 144907 Olden 60 60 Linda Alsaker 91339419 144911 Nordsida 69 70 Rune Roset 97010851 Æresmedlemer 7 7 Direkte medlemer 4 4

58

12. Rekneskapslaga og kontor med samarbeidsavtale med Norges Bondelag

Rekneskapslag/kontor: Telefonnr: e-post: Askvoll Rekneskapsteneste AS 57 73 00 60 [email protected]

Astra Økonomi 951 09 363 [email protected] Aurland Rekneskapskontor AS 57 63 31 44 [email protected]

Økonor Eid 57 88 57 88 [email protected]

Feios Rekneskap 57 69 76 22 [email protected] Flora Rekneskapslag BA 57 74 31 88 [email protected]

Økonor HAFS Hope Rekneskap AS 57 73 99 00 [email protected]

Hornindal Rekneskapslag 57 87 84 40 [email protected]

Hyen Rekneskap AS 57 86 90 78 [email protected] Jølster Rekneskapslag BA 57 72 66 92 [email protected] Kystrekneskap 57 73 32 11 [email protected] Laura Kvamme aut. rekneskapsførar 57 69 12 03 [email protected] Luster Rekneskapslag 57 68 27 70 [email protected] Naustdal Rekneskapskontor PL 57 81 93 26 [email protected]

Rand Rekneskapskontor 57 87 06 68 [email protected] Rekneskapskontoret Brekke 57 78 55 24 [email protected] Rekneskapskontoret Fjordane AS 57 71 86 60 [email protected] Selje Rekneskapslag 57 85 63 18 [email protected]

Sogndal Rekneskapslag BA 57 67 22 02 [email protected] Stryn Rekneskapslag 57 87 18 90 [email protected] Vekstra Fredheim 57 65 66 00 [email protected]

Økonor Gloppen, Rekneskapskontoret Gloppen AS 57 86 86 00 [email protected]

Økonor Sogn/Vik kontorteneste AS 57 69 58 96 [email protected] Økonor Stryn, Olden og Vikane Rekneskap AS 57 87 39 90 [email protected] Økonomiservice AS 57 66 98 00 [email protected]

59

Stortingsrepresentant Sveinung Rotevatn på besøk hos Lidvin Hage i november 2013.

Fråsegn jordbruksforhandlingane 2013 Med bakgrunn i brotet ved jordbruksforhandlingane i fjor vår, og det komande stortingsvalet til hausten, knyt det seg både uvisse og forventningar til kva som vil kome ut av jordbruksforhandlingane i 2013. Lønsemda i næringa er om lag på same nivå eller dårlegare enn før jordbruksforhandlingane i 2012. Vi er i ein situasjon med overproduksjon på svin, stor underdekning av storfekjøt, underdekning på lam samstundes som mjølkeprodusentane får ein svekka økonomi gjennom ein redusert basispris, auka omsetnadsavgift og lågare etterbetaling enn i 2012. På den positive sida kjem endringa i tollvernet som kan opne opp for auka prisuttak i marknaden på nokon produkt.

Inntektsnivået i næringa er altfor lågt, og det kjem tydeleg fram i dei fråsegnene som lokallaga og organisasjonar har sendt inn. Styret i Sogn og Fjordane Bondelag vil peike på at organisasjonen ikkje toler å inngå ei avtale med sitjande regjering for einkvar pris. Skal vi inngå avtale dette året må det kome ei avtale på bordet som verkeleg gjev eit inntektsløft. Organisasjonen vår toler ikkje meir diskusjonar kring kva tal som er rette og ikkje rette. Vi toler ikkje fleire oppsummeringar i ettertid, der det til sist synte seg at resultatet i røynda vart mykje dårlegare for bonden enn dei tala som låg på bordet ved inngåing av avtale.

I Landbruks- og matmeldinga vert det slått fast at ”gode inntektsmoglegheiter er det viktigaste verkemiddelet for å nå dei jordbrukspolitiske måla”. På vegne av medlemene forhandlar Norges Bondelag med Staten om rammevilkåra for landbruket. For fleire er resultatet av

60 forhandlingane ”eit vere eller ikkje-vere”. Utsiktene til nivå på framtidige inntekter veg tungt når ein står ovanfor viktige avgjerder i høve vidare drift og investeringar.

Inntekt og inntektsutvikling kan vere krevjande og måle, og som det vert presisert i studieheftet vil kva resultatmål ein skal bruke avhenge av kva ein ønskjer å kaste lys over. Det har vorte stilt spørsmål om viktige element i grunnlagsmaterialet for forhandlingane. Også i år er det utrekninga av arbeidsvederlaget i jordbruket som skapar stor diskusjon. Mange opplever at det er nokså stor avstand mellom tala frå Budsjettnemnda for jordbruket, og reell inntekt. Det vert uttrykt at Bondelaget må arbeide med ei meir tydeleg framstilling av inntekt, og at det er ein føresetnad at ein i større grad kan kjenne seg att i talmaterialet som ligg til grunn når ein skal argumentere for å styrkje økonomien i dei ulike produksjonane. Det er ikkje gjeve at det vert riktig å bruke budsjettnemnda sine tal for vederlag til arbeid og kapital når ein skal samanlikne med lønsinntekta til ordinære lønsmottakarar. Til det er det altfor mange næringsavhengige kostnader som skal dekkast av lønsemdsmålet vederlag til arbeid og kapital. Det næraste ein kjem noko som er korrekt vil vere å bruke reelle rekneskap der matprodusentar står fram med sine tal både i høve arbeid, kapital og det som til sist vert att til privat forbruk og privat sparing.

Hovudprioriteringar Styret i Sogn og Fjordane Bondelag prioriterer å styrke følgjande tiltak ved årets jordbruksforhandlingar:

 Auke målpris på mjølk. Gje sterke signal om at prisen på storfekjøt og lammekjøt må aukast – utnytte handlingsrommet i tollvernet  Styrke direkte tilskot i alle produksjonar med FRISKE midlar (ikkje omfordele) Sau: Påsettlam som er produksjonsdyr må verte tilskotsberettiga. Auke kvalitetstilskotet for lam i klasse O og betre. Mjølkeku: Innføre tilskot pr. fødd kalv i mjølkeproduksjonsbuskapar Styrke driftstilskotet Storfekjøt: Vri stønaden på ammeku over frå tilskot på mordyr til tilskot på kalven Innføre eit kvalitetstilskot for storfeslakt over ei viss vekt og kvalitet liknande det ein har for lam. Mjølkegeit: Styrke husdyrtilskotet Styrke driftstilskotet Sikre sluttfinansiering til friskare geiter

Når det gjeld dei distriktspolitiske verkemidlane ynskjer vi at dei vert styrka gjennom: - Distriktstilskotet. Dette kan teknisk lett tilpassast slik at dei områda i landet med størst nedgang i produksjon og sysselsetjing kan stimulerast ekstra. Det vil stimulere til produksjon, og det vil ved justering og tilpassing fungere målretta inn mot dei områda som har dårlegast utvikling. Vi meiner det er rett å stimulere produksjon også i dei mest sårbare områda.

61

- Beitetilskot. Beitetilskotet kan også lett teknisk tilpassast slik at dei områda i landet med størst nedgang i produksjon og sysselsetjing kan stimulerast ekstra. Det kan gjevast eit høgare beitetilskot i nokon område. Dette vil også stimulere produksjon i desse områda.  Heve taket for investeringsstøtte pr. søknad vesentleg. Må gjerast grep som kan sikre bygging av nye fjøs i kapitalkrevande produksjonar samt legge til rette for naudsynt oppgradering i mindre buskapar.  Styrke velferdsordningane

Pris Skal styrkinga av tollvernet gje positive effektar, må prisen styrkast ved komande jordbruksoppgjer. Det er ei forventning ute hos matprodusentane om at det skal skje. Ei eventuell borgarleg regjering vil lettare kunne reversere dei grepa som er gjort i høve toll, om desse ikkje gjev direkte effektar på mjølkepris til bonden. Frå 1. januar 2013 vart basisprisen frå TINE Råvare sett ned til kr. 3,84 pr. liter, med bakgrunn i auka kvalitetstillegg for mellom anna feitt. Mange mjølkebønder har press på økonomien. Sogn og Fjordane Bondelag meiner målprisen på mjølk bør hevast med minst 30 øre per liter i komande avtaleår. Det er også viktig å gje sterke signal i forhandlingane om at det er ein føresetnad at justeringane i tollvernet gjev ein auka pris på storfekjøt og lammekjøt, slik at prisauke kan medverke til betre lønsemd for matprodusenten.

Budsjettoverføringar

Storfekjøt Mykje av reduksjonen i storfekjøtproduksjonen skuldast færre mjølkekyr. Det må løne seg å produsere kalv. Driftstilskot i ammekuproduksjonen og tilskot pr. ammeku er ingen garanti for at kua får kalv meir enn 1 gong i livet. Difor ynskjer vi at det vert tydeleggjort krav om kalving årleg, og at det vert lagt stønad på kalven. Slik det er i dag er definisjonen på ei ammeku følgjande: Etter jordbruksavtalen 2011-2012 kapittel 7.4.2 er ammeku definert som «ku som har kalvet minst en gang og som ikke er melkeku».  Innføre eit tilskot pr. fødd kalv  I ammekubesetningar bør ein vri støtte over frå mordyra til kalven slik at ein stimulerer produksjon i sterkare grad.  Innføre eit kvalitetstillegg for storfeslakt over ei viss vekt og ein viss klasse.

Begge desse grepa kan vere med å styrke økonomien i storfekjøtproduksjonen både i høve ammeku og kalv fødd i mjølkebesetningar. Når det gjeld kvalitetsbetalinga vil truleg dei fleste dyra som oppnår det vere frå ammekubesetningar.

Spesialiseringa i mjølkeproduksjonen og dei auka produksjonsmoglegheitene på mjølk har etter kvart gjeve oss utfordringar som er kome for fullt denne vinteren. Stadig fleire mjølkeprodusentar fyller opp fjøsane med mjølkekyr og baserer seg på sal av kalv til

62 oppforing. Samstundes er det for få som byggjer fjøs eller ombygger fjøs til oppforing av dyr. Vi ser også at mjølkeproduksjonen i dei fleste fylke sentrerer seg til nokon område, og i desse områda er det kamp om arealet medan det ligg ledig areal i andre deler av fylka. Vi i Sogn og Fjordane trur ulike samarbeidsløysingar der ein byggjer oksefjøs i dei delane av fylket med sterkast tilbakegang i mjølkeproduksjonen kunne ha vore god ressursutnytting. Problemet er akutt og vi meiner ein bør vurdere ekstraordinære stimuleringsordningar i desse områda for å kunne ivareta både areala og produksjonsauke på storfekjøt. Det vere seg i form av mindre ammekubesetningar eller oksefjøs. Slik kan ein utnytte areal som i dag er i ferd med å gå ut av produksjon. Det hjelp ikkje å stimulere til auke i dei delane av fylka der areala allereie i dag er meir enn oppbrukte. Det må stimulerast der ledige marginale areal til denne typen grovforproduksjon finst. Storfekjøt treng ikkje produserast med utgangspunkt i den beste matjorda, men kan vere ei god ressursutnytting i mange distrikt med ledig areal.  Styrke distriktstilskotet i dei delane av landet med størst nedgang i produksjon og sysselsetjing.  Investeringspakke for storfekjøt med 50 % investeringstilskot til ombygging/nybygg slik at ein kan legge til rette for betre å kunne ta vare på kalvar som vert fødd og fòre desse fram til store slakt. Ein slik støtte kan også målrettast som ei særskild satsing i område med stor tilbakegang. I desse områda vil ein truleg finne ledige grovforressursar som kan nyttast til oppforing av slakt.

Ekspertgruppa på storfe seier i sin rapport at lønsemd må betrast monaleg for at produksjonen av storfekjøt skal verte ein produksjon i vekst. Sogn og Fjordane Bondelag deler dette synet. Då det er avgrensa kor mykje ein kan hente på pris, er det naudsynt med friske tilskotsmidlar for å skape grunnlag for satsing og produksjonsauke. Det må også vere ein kombinasjon av ulike løysingar, men den økonomiske gulrota må vere god.

Kumjølkproduksjonen For mjølkeprodusentane gav 2012 auka produksjonsmoglegheiter, men kostnadsauke åt opp mykje av moglegheitene samstundes som resultatet frå Tine vart svakare. Ved starten av nytt kvoteår er skyene på himmelen til stades. Omsetnadsavgifta er auka, basisprisen er sett ned og produksjonsmoglegheitene er lågare enn i 2012. Samstundes signaliserer Tine på sine kretsmøte at 2013 ikkje vert noko toppår, då dei framleis slit med høge interne kostnader knytt til igangsetjing av nye anlegg. Alt dette tilseier at mjølkeproduksjonen må styrkast ved årets oppgjer om ikkje mjølkeprodusentane skal kome i ein situasjon med inntektsnedgang.  Auke målprisen med minst 30 øre  Styrke driftstilskotet med kroner 34.000

Geitemjølkproduksjonen Geitmjølkprodusentane har det siste året fått reduserte produksjonsmoglegheiter. Det er i ein slik situasjon viktig å styrke næringa med budsjettmidlar, slik at økonomien også vert styrka i denne næringa. Mange har investert tungt i samband med saneringa av buskapen og det er trong for å sikre inntektsutviklinga.  Styrke husdyrtilskotet  Styrke driftstilskotet

63

 Sikre sluttføring av friskare geiter

Sauehaldet Frå sauenæringa får vi ulike innspel når det gjeld prioriteringar. Dei fleste nye sauefjøs som vert bygd er i storleiken over 100 vinterfora sau. Dette heng ofte saman med at det ikkje vert løyvd pengar frå Innovasjon Norge til oppgradering av mindre fjøs enn dette. I Sogn og Fjordane har vi ein situasjon på sau der dei som byggjer nytt og satsar ikkje er i stand til å vege opp for alle som sluttar. Vi har av den grunn hatt ein kraftig nedgang i sauetalet dei siste ra. Det tilseier at vi bør søkje å gjere prioriteringar og val som styrker økonomien både på dei mindre og dei noko større einingane. Hos oss tilseier arealressursen i mange området at det å legge til rette for at også dei mindre buskapane skal ha høve til å fornye seg vil vere viktig. Samstundes må ein gjere grep som kan styrke økonomien til dei som ynskjer å satse sterkare på fleire sau. Vi registrerer også at svært mange i sauenæringa er opptekne av at påsettlam må få tilskot. Vi gjev att teksten frå ei av fråsegnene som vi har fått inn, som vi tykkjer på ein god måte synleggjer kvifor dette etter vårt syn vil vere fornuftig:

64

 Prioritere å styrke kvalitetsbetalinga for klasse O og betre. Dette stimulerer til fleire lam heim frå beite.  Påsettlam må verte tilskotsberettiga  Grunntilskot lam over 23 kg må vere like høgt som grunntilskot pr. kg for lam med vekter mellom 13 og 23 kg. Vi forstår det slik at det i dag er Nortura som gjer framlegg om satsar for grunntilskot overfor avtalepartane. Det er for 2013 vedteke at grunntilskotet for lam over 23 kg skal vere 1 krone lågare enn grunntilskotet for lam mellom 13,1 og 23 kg. Sjå denne nettsida: http://totalmarked.nortura.no/grunntilskudd/category13592.html Dette må det gjerast ei endring på!!  Styrke tilskot til sau og lam på utmarksbeite. Ei særleg styrking i fylke med størst nedgang i sauetalet då det her vil vere grovforressursar som kan utnyttast.

Korn og kraftfor  Stadfrakttilskotet for kraftfor er framleis underfinansiert, og ordninga tek ikkje i stor nok grad omsyn til strukturskilnader i ulike deler av landet. Det må følgjast opp korleis den nye ordning for frakt av kraftfôr slår ut Det er avgjerande at distrikta får tilgang til lik kraftforpris som produsentar nær anlegga skal ein kunne oppretthalde ein matproduksjon i heile landet.  Stimulere til auka kornproduksjon og ikkje til arealleige. Redusere arealtilskot korn og nytte dette til grunntilskot pr. kg produsert korn.  Styrke kvalitetsbetalinga for kornet og stimulere til dyrking av råvarer som kan erstatte noko av det som vert importert. Husdyrhaldet må få økonomisk kompensert for auken i kornprisen.

Frukt og bær Det er sendt inn ei felles fråsegn frå Grøntutvalet på Vestlandet. Den ligg til grunn for våre prioriteringar. I den fråsegna går det fram at hovudprioriteringane er ei styrking av økonomien i produksjon av bær til konservesindustrien samt betre investeringsordningar for fornying av dei ulike produksjonane.

Distriktgruppa sin rapport Innhaldet i denne rapporten kan ikkje seiast å vere lett tilgjengeleg. Her vert omtrent all bodskap, om den måtte finnast, skjult i ulike utrekningar og modellar med ulike føresetnader.

65

Vi saknar ei tydeleg og kortfatta oppsummering som seier kva område som har ei svakast utvikling og kva tiltak som kan styrkast i desse områda utan altfor mykje att og fram og skoddelegging slik modellane på ein måte gjer då innhaldet i dei er vanskeleg tilgjengeleg for dei fleste av oss. Det hadde vore betre å ha gått direkte på eitt til to verkemiddel og sett på korleis desse kunne målrettast betre inn mot dei utsette områda. Det ville vere ei oppgåve som ville vere overkommeleg om ein hadde prioritert å gjere det. Den oppgåva kan ein framleis gjere. Sogn og Fjordane Bondelag ser problem ved å redusere inntektsgrunnlaget for produsentar i visse område, for så å rette desse inn mot dei områda som i Landbruksmeldinga vert skildra som område med urovekkjande utvikling. Tiltak som skal setjast i verk med siktemål å styrkje distriktsprofilen, bør verte finansiert gjennom auka budsjettoverføringar. Samstundes er det slik at skal ein styrke distrikta i tråd med det Landbruks- og Matmeldinga seier, må også Norges Bondelag vere viljug til å prioritere å bruke dei friske pengane på verkemiddel som er målretta inn mot distrikta!  Distriktstilskotet. Dette kan teknisk lett tilpassast slik at dei områda i landet med størst nedgang i produksjon og sysselsetjing kan stimulerast ekstra. Det vil stimulere til produksjon, og det vil ved justering og tilpassing fungere målretta inn mot dei områda som har dårlegast utvikling. Vi meiner det er rett å stimulere produksjon også i dei mest sårbare områda.  Beitetilskot. Beitetilskotet kan også lett teknisk tilpassast slik at dei områda i landet med størst nedgang i produksjon og sysselsetjing kan stimulerast ekstra. Det kan gjevast eit høgare beitetilskot i nokon område. Dette vil også stimulere produksjon i desse områda.

Investeringar Vi må halde fram med å synleggjere ein trong for ei investeringspakke utanom jordbruksavtala. Samstundes må ein vere tydeleg på at det hjelp ikkje berre med ein større pott. Verkemidlane må bli styrka og forbetra. I samtale med Innovasjon Norge sin sakshandsamar kjem det fram følgjande når det gjeld dei investeringsverkemidlane som er til rådvelde: Økonomien ved nybygg i geitmjølkproduksjonen er til dels god. Økonomien i bygg til sau er ok fordi inntekt utanom bruket bergar både dei små og dei litt større utbyggingane. Når det gjeld fornying av driftsapparatet innan den mjølkeproduksjonen på ku er verkemidlane altfor dårlege!! Dette med bakgrunn i kor kostnadskrevjande slike utbyggingar er, og med utgangspunkt i at det faktisk må vere ein person til stades på garden etter utbygginga for å kunne gje ei optimal drift. Moglegheitene for å hente inntekt utanfrå er svært avgrensa etter ei investering i mjølkeproduksjonen. Nokon må ha arbeidsplassen sin på einskildbruket eller i samdrifta.

Dette er eit svært alvorleg signal som vi i Sogn og Fjordane Bondelag ser tydeleg og som vi meiner ein må ta på alvor. Mjølkeproduksjonen er bærebjelken for landbruket i vårt fylke då den står for over 50% av verdiskapinga!! Vi er svært uroa over dei signala som kjem frå Innovasjon Norge, og som vi ser i praksis. Til no er det berre om lag 20% av kyrne i vårt fylke som går i lausdrift. Vi har ein stor trong for å få fornya driftsapparatet, men mange ser seg ikkje økonomisk råd til å gjere det. Samstundes set topografien avgrensingar for kor stor produksjonen på den einskilde driftseininga kan bli. Vi har nokon få litt større samdrifter med ein produksjon på mellom 400.000 og 500.000 liter i dei beste jordbruksdistrikta våre, men det er få plassar att der slik rasjonalisering kan skje vidare, då arealgrunnlaget set ein stoppar for det. Det store spørsmålet vert korleis ein kan gjere ei investering i moderne teknologi 66 mogleg for mindre driftseiningar i storleik 100.000 – 250.000 liter. (I vårt fylke snakkar vi då gjerne om samdrifter eller einskildbruk med svært mykje leigd kvote og leigd areal)

 Tak for investeringsstøtte må aukast til 2 millionar kroner. Norges Bondelag sin modell med avtakande prosentstøtte må gjerne nyttast. Til dømes slik: 50 % 1 million 500.000 40 % neste million 400.000 30 % neste 3 millionar 900.000 20% neste million 200.000 Med ei investeringsordning i denne storleiken vil det bli mogleg å utføre mindre opprustingar av eksisterande bygningar samstundes som det kan opne opp for ei fornying av mjølkeproduksjonen på ku. Det vil også gje eit svært godt utgangspunkt for fornying av bygningar til sau og geit i ulike storleikar.  Det må opnast opp for at den regionale partnarskapen får friare høve til å fatsetje tak og innretning på investeringsverkemidlane med utgangspunkt i utfordringane i eigen region.  Rentestøtteordninga må bli betra. Rentestøtta for 2013 er for 2013 utrekna til om lag 0,8 %. Normal rente for lån ligg ein stad mellom 5 og 6 %. Rentestøtteordninga tek ikkje opp i seg den urolege finansmarknaden, då den støttar seg til ei låg norsk ”offisiell” rente. Slik sett er rentestøtteordinga no ei svekka ordning i høve til det den gjerne var tenkt som i meir stabile tider. Vi ber dykk sjå på denne problemstillinga, og på kva måte ein kan forbetre dette verkemiddelet.  Opprette personlege investeringsfondsordning, med høve til skattefrie avsetningar  Når det gjeld ytterlegare prioriteringar for investeringar innan frukt, bær og grønsaker, er desse omtala i eiga fråsegn frå Grøntutvalet på Vestlandet.

Velferdsordningar - regelverksendringar Vi meiner at næringa ikkje utan vidare kan akseptere SLF sin konklusjon om at det ikkje vil vere mogleg å få til refusjon av avløysartilskotet to gonger i året. Vi vil på ny føreslå at det vert sett i verk ein større gjennomgong av velferdsordningane med sikte på å få til ordningar som er tilpassa dagens røyndom i landbruket. Nedanfor presenterer vi nokon av gjengangarane som vedkjem regelverket for velferdsordningane og som kan trenge ein grundig gjennomgong, og tilpassast endringar i landbrukskvardagen og regelverk som har kome dei seinare åra.  Samordning av aldersintervall vedrørande avløysarrefussjon og pensjonsopptening Det er vedteke i det nye pensjonsregelverket at oppteningstida er frå 13 år til 75 år. Mange unge ynskjer å arbeide frå dei er 13-14 år gamle og det er mange oppgåver dei kan utføre på eit gardsbruk utan at det går utover Helse, Miljø og Tryggleik på garden. Slik regelverket er i dag må den tilsette vere 16 år for at ein skal kunne søkje om refusjon av avløysarutgifter. Vi ber om at regelverket i refusjonsordninga for asvløysarordninga vert endra slik at aldersintervallet i denne ordninga vert samanfallande med aldersintervall i oppteningstida i det nye pensjonsregelverket.

 Jobb utanom – arbeidsløysetrygd

67

 Jobb utanom og sjukdom Det må gjerast ei endring i regelverk i forskrift om tilskot til avløysing § 11. Reduksjon i tilskot, av ytingar som følgje av lønsinntekt må fjernast. Slik dette fungerer i dag kan brukarar kome i ein situasjon der avvikling av husdyrhaldet er einaste løysinga dersom ein ikkje har familiemedlemer som er viljuge til å arbeide gratis i fjøset.  Doktoren kan sjukmelde deg 100 %. NAV treng ikkje akseptere det. Det er ei ordning som verkar merkeleg. NAV kan redusere sjukmeldingsgraden din på garden ut frå at ”du kan jo gjere noko”. Søkeren må være sykmeldt fra arbeid i landbruksforetaket for å ha rett til tilskudd. Det er ikke tilstrekkelig å være sykmeldt fra annet yrke. Det framgår av sykmeldingen hvilket eller hvilke yrker en er sykmeldt fra. Sykmeldingen må være gyldig i forhold til NAV. Dette gjelder antallet dager sykmeldingen gjelder, og sykmeldingsgraden. Det kan være avvik mellom det legen skriver på sykmeldingen og det NAV godkjenner. Vi skal alltid holde oss til det NAV godkjenner. Ved delvis sykmelding skal maksimalt tilskudd pr. dag reduseres etter sykmeldingsgraden. Det vil si at dersom søkeren er delvis sykmeldt skal maksimal dagsats for ordningen og foretakets maksimale dagsats reduseres i forhold til sykmeldingsgraden.  Refusjon på avløysarpengane må skje raskare, og det bør vere 2 utbetaling pr år. Slik det er no, er likviditeten for den einskilde bonde uakseptabel, og unge bønder får eit særleg uakseptabelt møte med ferie- og fritidsordninga i landbruket.  Produsentar som startar opp med nye produksjonar får ikkje avløysartilskot for det året dei starta opp. Det må kunne gjerast tilpassingar slik at ein unngår dette. Døme: Ein bonde startar opp med eggproduksjon i februar 2009. Vedkommande vil då ikkje vere berettiga avløysartilskot før i 2010 med første utbetaling i juni 2011. Det vil seie at bonden driv med produksjonen i ti månader som han ikkje får avløysartilskot for, og det vil går 2 år og fire månader frå oppstart til refusjon av avløysartilskot. Det må kunne finnast ei løysing som gjer at ein skal kunne få avløysartilskot frå den dagen ein startar opp med produksjonen.  Vi syner til brev datert 15.12.2008 der vi tok opp sak som vedkjem avløysar med eige enkeltpersonsføretak. Vi fekk i e-post frå dykk svar om at vi måtte spele saka inn som forslag til endringar i jordbruksforhandlingane. Denne saka vart også teken opp i jordbruksoppgjeret i 2010 og 2011 utan at vi har sett at endringar er gjort. Konkret døme: Grunna ein operasjon har vårt medlem vore sjukmeld i over ein månad. I den kommunen han bur har dei landbruksvikar. Landbruksvikaren var oppteken i anna oppdrag dei første 14 dagane av vårt medlem sin sjukmeldingsperiode. Vårt medlem gjorde seg difor nytte av ein person som har vore avløysar i kommunen i mange år. Vedkommande driv avløysing gjennom sitt eige enkeltpersonsføretak. Når perioden var over, mottok bonden faktura frå avløysaren med mva. Bonden tok med seg fakturaen og skulle søkje refusjon. Han får då melding om at faktura med mva frå avløysar i eige selskap ikkje er lov. Avløysinga skal skje i eit arbeidsgjevar – arbeidstakar tilhøve. Grunngjeving er kontrollomsyn. Vårt medlem tykkjer dette høyrest heilt utruleg ut i 2008. Ved ei slik sak ligg det føre ei sjukmelding som dokumentasjon. Det ligg ved ein faktura som syner at den sjukmelde bonden har kjøpt så og så mykje spesifiserte avløysartenester frå enkeltpersonsføretaket. Vårt medlem kan ikkje forstå kvifor ein spesifisert faktura saman med sjukmeldinga ikkje er god nok dokumentasjon for kontroll. Sant å seie så forstår vi ikkje det i fylkesbondelaget heller. I kva grad finst det nokon godt grunngjeven årsak til at regelverket er slik det er? Dersom slik årsak finst, er det bra om den vert gjort kjend, slik at den vert forstått hos våre medlemer. Dersom slik god årsak ikkje finst, må regelverket endrast, slik at

68

faktura med mva sendt frå enkeltpersonsføretak vert godt nok som dokumentasjon for kjøpte avløysartenester både i høve ferie- og fritid og sjukeavløysing. Ein slik faktura må sjølvsagt spesifisere kva kjøp av tenester det gjeld. Det er vanskeleg å forstå at ein slik faktura er dårlegare dokumentasjon, enn timelister når det gjeld ferie og fritid. Det er også vanskeleg å forstå at ein slik faktura er dårlegare når det gjeld dokumentasjon av sjukdomsavløysing i kombinasjon med sjukmelding enn dagens lovlege måtar å gjere det på.  Onneomgrepet innan hagebrukssektoren er utdatert. I moderne hagebruk er det onne året rundt. Må ha sjukdomsavløysing for frukt og grønt heile året.  Dokumentasjonskrav må vere som før.

Denne fråsegna vart vedteken i styremøte i Sogn og Fjordane Bondelag den 6. mars og byggjer på prioriteringane som lokallaga og organisasjonar har sendt inn i førekant av forhandlingane. 18 lokallag valde å sende inn svar via Questback medan 12 andre lag og organisasjonar sende oss brev slik som tidlegare. Styret i Sogn og Fjordane Bondelag ynskjer å utfordre organisasjonen til å stille færre og meir vesentlege spørsmål til lokallaga der dei vert utfordra på dei store line og dei viktige hovudprioriteringane. Lukke til med arbeidet fram mot eit godt krav  Venleg helsing Per Hillern –s-

Fråsegn frå Grøntutvalet på Vestlandet

Det felles Grøntutvalet for Bondelaga på Vestlandet har drøfta innspel til jordbruksforhandlingane i møte den 4. januar 2013. Grøntsektoren er ei viktig næring på Vestlandet, særleg når vi snakkar om frukt og bær. Vestlandet merkar konkurransen frå andre deler av landet der ein kan dyrke meir rasjonelt i større einingar enn det som er mogleg med utgangspunkt i Vestlandet si arrondering. Vestlandsbonden treng tilskot som kan kompensere for nokon av dei driftsulempene som ein har knytt til helling og storleik på teigane.

Industribær Når det gjeld særskilde tema som har vore drøfta, har utvalet også i år brukt tid på å drøfte situasjonen innan produksjon av bær til industrien som har hatt ei særs negativ utvikling dei siste åra. I 2011 vart det innført distrikts- og kvalitetstilskot til eple og pære til industrien. Slikt tilskot er også naudsynt når det gjeld bær til industrien. Vi vil sterkt poengtere at dette må skje ved jordbruksforhandlingane 2013!!

Konklusjon industribær:  Auke distrikts- og kvalitetstilskotet for industribær til eit nivå som gjer det meir lønsamt å satse på industribær. Framlegg til auke: Sone 1, 2 og 3: 3 kroner - sone 4 og 5: 4 kr - sone 6 og 7: 3 kr.  Målretta støtte til sortsutviklingsprosjekt for industrijordbær.  Økonomiske tiltak når det gjeld godkjenning av plantevernmiddel for små kulturar. Når det gjeld problemstillingane elles for næringa er kostnadsspiralen ei utfordring. Det same er manglande tollvern som reduserer moglegheiter for å ta ein auka pris i marknaden. I fleire høve greier ein ikkje å kompensere for kostnadsveksten i form av auka prisuttak i marknaden,

69 noko som reduserer innteninga, og som gjer det naudsynt med større trong for tilskot inn i grøntnæringa

Fylkesstyret medverka på fylkeskommunen sitt jubileum på Leikanger i september. Styret delte ut blautkake med bringebær frå Sogn.

Andre prioriteringar  Det er svært stor trong for eit investeringsløft på fruktsida (eple/pære) – fornying av frukthagane er naudsynt for å auke avlingane, betre kvaliteten og auke effektiviteten i frukthagane. Viktig å prioritere dyrkarar som investerer og vil vere med i næringa. Nye plantemetodar krev større kapital. Gjer framlegg om eit satsingsprogram over 5 år for å oppnå fornying av eple- og pæreproduksjonen.  Målprisen må aukast tilsvarande konsumprisindeksen. For sortar der forbrukaren sin preferanse for å velje norsk er sterk bør ein kunne auke prisuttaket utover konsumprisindeksen.  Distrikts- og kvalitetstilskotet (DK) – må som eit minimum aukast i takt med prisvekst.  AK-tilskot: Det bør startast eit arbeid med sikte på å knyte til ordninga vilkår som sikrar at tilskotet går til aktive produsentar. Vi registrerer ein tendens til at fruktareal vert liggande utan stell og produksjon samstundes som det vert utbetalt arealtilskot.  Auke i RMP øyremerkt til driftsvansketilskot med sikte på å kunne oppretthalde areal som er vanskeleg å drive.  Tilskot til Fruktlager er svært viktig. Tilskot må halde tritt med kostnadsauke.

70

 Plantevernmiddel: Må ha nye middel før forbod mot eksisterande midlar. Det er avgjerande å hugse på småkulturane. Situasjonen slik han er i dag, inneber ein risiko for overforbruk av dei midlane som er tilgjengelege, fordi brukarane kan vere i tvil om verknaden av dei er tilstrekkeleg. Det er også ei utfordring at det er få midlar å veksle mellom for å kunne sikre verknad. Har vanskar med å sjå at midlar til nytta til handlingsplan for redusert risiko ved bruk av plantevernmiddel er nytta målretta for næringa. Bør ta ein gjennomgong og betre dialogen med dei som brukar plantevernmidlane.  Eiga sone for areal og kulturlandskapstilskot for potet og grønsaker i sone 5. Arealarronderingane tilseier at det bør vere ein høgare sats i sone 5. 300 kr/da for potet og 1000 kr/da for grønsaker.  Auke tilskotet pr bikube med kroner 200. Desse avgjerande for produksjonen av frukt og bær.

Import av plantemateriale Import av plantemateriale vil by på utfordringar for norsk planteproduksjon. Vi vil presisere at det også i framtida bør vere rom for, og trong for denne produksjonen. Norsk planteproduksjon må setjast i stand til å møte ein eventuell konkurranse frå importerte plantar. Vi må ikkje stelle oss slik at sortar som gjev norsk produksjon konkurransekraft forsvinn.

Med venleg helsing

Elektronisk godkjent, utan underskrift Brit Brækhus, leiar Grøntutvalet Vestlandet Merete Støfring

71

72

73

74

Bistår m.a. innan: -Landbruk -Odelsrett -Vassdragsrett -Fast eigedom -Ekspropriasjon -Alm.praksis -Avtaler og kjøp/ sal -Plan – og bygningsrett

Avd. Førde Kontor Sogndal Tlf. 57 83 71 00 Tlf. 57 67 88 00 Adv. Thomas C. Jarning Adv. Frode S. Halvorsen Adv.fullm. Kamilla H. Paulsen Harris.no

75

76