VIRGIL EXNER

Twee Chrylers, een brave en een flamboyante. DE MAN DIE Ze laten treffend zien welk een invloed de getalenteerde op de Amerikaanse AMERIKA auto heeft gehad. Hij is de man die Chrysler een nieuw en vooruitstrevend gezicht heeft VLEUGELS GAF gegeven - en rijdend Amerika vleugels.

Tekst Ton Roks // Fotografie Lilla Leopold

102 103 VIRGIL EXNER

‘Exner had naam en faam E ONTWERPER VIRGIL Exner was had gemaakt door zijn een natuurtalent, die het vak leerde bij GM, doorbrak bij Studebaker en ontwerpen voor Studebaker zijn glorietijd beleefde bij Chrysler, dat toen tot Amerika’s Big waar hij in dienst was van 1951 tot en met het einde van 1961. Om zijn Four behoorde’ invloedD op het uiterlijk van de Amerikaanse automobiel te begrijpen moeten we echter verder terug in de historie. Na de tweede wereldoorlog behoorde Chrysler tot een van de tien grootste ondernemingen ter wereld, met een focus op techniek. De slogan ‘Finest Engineering’ gaf fijn aan wat het bedrijf, dat veel werk voor defensie had gedaan, als dominante missie zag. Chrysler had toen nog geen georgani- seerde ontwerpafdeling, de geboorte van een nieuw model begon bij de techneuten, die maakten een simpele schets van carrosserie

BOVEN de Imperial van ‘57, LINKS de New Yorker van ‘56, een wereld van verschil.

RECHTS De Chrysler Dart van 1957 was een aerodynamisch studiemodel, min of meer een opvolger van de Ghia Gilda. Hij was bedoeld om de effecten van de vleugels te testen.

Exner tot chef van de Studebaker account, maar het was te laat voor grote wijzigingen. maar het boterde niet tussen de twee en de Hij heeft meer invloed kunnen uitoefenen op relatie liep stuk in 1944. de auto’s van 1956, waar van de New Yorker Studebaker ontfermde zich met graagte op deze pagina’s er een is. over Virgil Exner, een gouden greep want hij Ruimschoots vóór die tijd had Virgil Exner heeft de naoorlogse auto’s van het merk uit al van zich laten horen door de samenwer- South Bend (Indiana) een totaal nieuw uiter- king met de Italiaanse koetswerkbouwer lijk weten te geven, vooruitstrevend genoeg Ghia. Deze was de vrucht van een ontmoe- om Studebakers slogan ‘First by far with a post ting tussen Chrysler’s grote baas Keller en war car’ substantie te verlenen. Mede dankzij de Italiaanse ondernemer Luigi Segre, die het werk van Exner scoorde Studebaker in Carrozzeria Ghia vertegenwoordigde, onder 1947 de beste verkoopcijfers in zijn bestaan. Mario Boano, en er later directeur van zou ‘Hij was de eerste die en interieur, waarvan de modelmakers en de concurrentie met Ford, GM en Studebaker en de rand te weten. Doordat Keller een stap De Commander en Champion Starlight worden. Keller was voldoende geïnteresseerd nieuwe auto’s geen prototypebouwers vervolgens ‘iets moois’ aan te kunnen. Het bedrijf had nog wel opzij deed, we schreven toen 1950, kwam de Coupé van 1947 zijn de bekendste succesnum- in de mogelijkheden van Ghia om een chassis maakten. Zij bepaalden hoe de auto er uit- wat koudwatervrees na het debacle met de weg vrij voor een ommezwaai bij Chrysler: de mers die onder Exner bij Studebaker tot stand van Plymouth naar Turijn te laten verschepen. bescheiden vinnetjes gaf, eindelijk uit kwam te zien, de ontwerpers Airstream van 1930, maar in 1949 werd dan ontwerpers kregen de regie over het gehele zijn gekomen. Die auto’s worden ten onrechte Ghia bouwde daarop een grote, wat zwaarlij- maar grote vleugels en waren dermate ondergeschikt dat ze niet eens toch een belangrijke stap gezet: Virgil Exner ontwerpproces, niet meer over alleen de eer- soms aan Raymond Loewy toegeschreven, vige sedan met zes zijruiten, de XX-500. Men bij de modelmakers binnen mochten komen. werd gerekruteerd als chef van de nieuwe ste schetsen. die indertijd een bijna legendarische status is bij Chrysler vermoedelijk niet bijzonder brede motorkappen’ Daarnaast hadden twee belangrijke instruc- Advanced Styling Studio. Exner had toen al De creatieve Exner had al een fors trackre- had, en zich de ontwerpen van zijn stafleden onder de indruk geweest van het ontwerp ties van toenmalig directeur Kaufman Thuma naam en faam had gemaakt door zijn ont- cord toen hij bij Chrysler was aangetreden. min of meer toe-eigende. zelf, maar wel van de snelheid waarmee de Keller een grote invloed: het interieur moest werpen voor Studebaker dat in die tijd tot Hij had onder de grote Harley Earl bij GM’s Toen Exner bij Chrysler aan de slag ging, auto was geleverd plus de kwaliteit van het zo ruim zijn dat de inzittenden hun hoed op Amerika’s Big Four behoorde. Art & Colour Section gewerkt en was op zijn was zijn invloed daar niet meteen zichtbaar, werk en de lage prijs. konden houden en de stoelzittingen moesten Toen de Koreaanse oorlog uitbrak, zocht 27e ontwerpchef van Pontiac geworden. In hij was namelijk nog niet verantwoordelijk Virgil Exner en Luigi Serge konden het zich op dezelfde hoogte bevinden als de stoe- president Truman de bekwaamste en effi- 1938, na vier jaar bij GM, liet hij wegkapen voor Chrysler’s productiemodellen, maar goed vinden en uit die samenwerking zijn len thuis. Dat proces leidde steevast tot auto- ciëntste vervaardiger van oorlogstuig die hij door Raymond Loewy, die een studio voor alleen voor de ontwikkeling van de nieuwe gewaagde en dikwijls heel aantrekkelijke mobielen die weliswaar comfortabel en ruim kende om het Guided Missile Program van de Industrial Design had met ondermeer Coca Advanced Styling Studio. Pas in 1953 kreeg droomauto’s voortgekomen, ontworpen waren, maar ook saai en risicomijdend. VS te leiden, en die vond hij in Chrysler-baas Cola en Studebaker als belangrijke klanten. hij zeggenschap over de productieauto’s en door Exner en zijn mensen en gebouwd door Op een goed moment besefte Keller dat Keller, deze had tijdens de tweede wereldoor- Loewy staat te boek als de ontwerper van het kreeg hij de modellen voor 1955 voor het eerst Ghia. Denk aan de K-310 coupé, die zijn tijd Chrysler een frivolere koers moest varen om log overtuigend gedemonstreerd van de hoed beroemde flesje van Coca Cola. Hij benoemde te zien. Hij was er niet zo enthousiast over, ver vooruit was; de indrukwekkende C-200

104 105 VIRGIL EXNER

‘Het verschil tussen is enorm en je kunt je voorstellen welk een schok de Chrysler’s van ‘57 teweeg moeten hebben gebracht bij Ford en GM’

De Imperial showt zijn ‘dougnut deck’ waaronder niet het reservewiel ligt, en zijn Interieur van de Imperial met links de achterbank met faux ‘towncar’ dak. drukknoppen van de transmissie.

De legendarische Norseman, helaas geëindigd op de zeebodem.

Convertible, die een val op de kade over- nieuwe stijl werd ‘Forward Look’ gedoopt, leefde; de imponerende Styling Special, die in al gebruikte Chrysler in zijn reclamecam- kleine serie in productie is gegaan; de Dodge pagne de slogan ‘The One Million Dollar Look’, vleugels zijn de achterlichten verwerkt, op FireBomb en FireArrow die tot de Dual mede om aan te geven hoeveel geld het in de een zodanige manier dat ze op de roodgloei- Ghia’s hebben geleid; de prachtige DeSoto omwenteling had gestopt. Succesvol waren ende uitlaten van een straaljager lijken. Op de Adventurer I en de Chrysler K300 Special van de nieuwe modellen zeker, de verkopen kofferbak is een rond deksel aangebracht dat 1956, een gigantische doch elegante coupé, van het concern verdubbelden in 1955 ten suggereert dat het reservewiel er onder hangt gebouwd in opdracht van de Sjah van Perzië, opzichte van het jaar daarvoor. – het ligt echter ‘gewoon’ in de gigantische als geschenk voor diens vrouw. De meest Exner ging nog véél verder in de jaren kofferbak. Het deksel werd een ‘doughnut bizarre was de, deels naar hemzelf genoemde, daarna, hij was de eerste die nieuwe auto’s van 1956, op het ontwerp waarvan Exner in een andere enthousiast, Eelco Hoek uit deck’ genoemd en was een stylingelement dat Plymouth A760 Asimmetrica XNR van 1959, geen bescheiden vinnetjes gaf, maar grote bescheiden mate invloed heeft gehad. Echter Heerhugowaard, tevens de gelukkige eige- Exner van zijn ontwerpen voor de Ghia’s had een gevinde sportwagen, die ook in de collec- vleugels en brede motorkappen, die in het- bij de andere auto, een Imperial van 1957, had naar van de Imperial. De New Yorker ver- overgenomen. tie van de Sjah van Perzië is beland. zelfde vlak lagen als de voorschermen. Exner hij carte blanche. Het verschil tussen de twee keert in relatief goede gezondheid en laat Bijzonder is dat ook de zijruiten licht gebo- Een van Exner’s auto’s heeft overigens gaf hen coupédaken die op flinterdunne stij- Amerikanen is enorm en je kunt je voorstel- zich gemakkelijk over de Noord-Hollands gen zijn, waardoor het dak smaller lijkt dan een weg naar Europa gevonden, dat was len leken te rusten. Zijn auto’s zagen er zo len welk een schok de Chrysler’s van 1957 dreven sturen, al vragen de remmen enig de rest van de auto. De Imperial is zeker niet de bij Ghia gebouwde Chrysler d’Elegance. vooruitstrevend uit dat Plymouth in 1957 de teweeg moeten hebben gebracht bij Ford en anticipatievermogen. De besturing is welis- Exner’s mooiste auto, die bevindt zich zonder had namelijk aan Ghia gevraagd reclameslogan ‘Suddenly it is 1960!’ gebruikte General Motors. Stel je een Chevrolet BelAir waar bekrachtigd, maar de remmen zijn dat twijfel tussen zijn Ghia’s, maar indrukwek- om een ontwerp voor een stijlvolle sport- en teksten als ‘Three years ahead… the only car van die periode voor en je ziet hoe groot het niet en er moet dan ook stevig getrapt wor- kend is hij wel met zijn brede grille met daarin coupé, mooi genoeg om het imago van VW that dares to break the time barrier… the new verschil is. den om te voorkomen dat je vanuit de New voor het eerst dubbele koplampen. Het ach- een opknapbeurt te geven en klein genoeg shape of motion…’ De New Yorker heeft een 285 pk 354 cubic Yorker 911 moet bellen. Het zachte geroffel terste deel van het dak is licht verhoogd en om op een bestaand onderstel te passen. Luigi Ook technisch zetten Chrysler stap- inches Hemi V8 onder de motorkap, welke van de V8, het uitzicht door de brede voor- geaccentueerd met een verchroomde rand, Serge heeft toen het ontwerp van Exner’s pen vooruit. Ze hadden bijvoorbeeld geen nog niet vloeiend in de voorschermen door- ruit, de enorme voorbank en het zachte, wat de indruk moet geven dat de Imperial Chrysler d’Elegance simpelweg laten ver- schroef- of bladveren meer op de voortrein, loopt. Qua profiel is het nog een auto van zweverige veergedrag brengen je onmiddel- een klassieke town car is, een auto met geslo- kleinen en aanpassen. De auto is in productie maar werden geveerd met torsiestaven (vanaf jaren ’50, hij heeft echter al wel een voorruit lijk in klassieke Amerikaanse sferen, de tijd ten gedeelte voor de passagier en een open gegaan als de Volkswagen -Ghia. 1957), waardoor de wegligging beter was dan die naar de A-stijlen toebuigt en hij heeft een van rock & roll en Route ’66. De New Yorker voor de chauffeur. Toen Virgil Exner invloed had op Chrysler’s die van de concurrenten. Natuurlijk lag de begin van vinnen aan de achterschermen, ver- heeft warempel een platenspeler in boord, Het exemplaar op de foto’s is een Imperial productie-auto’s – en dus ook die van de mer- bekende Hemi V8 onder de motorkap en had- sierd met verchroomde stripjes, keurig op rij zwevend opgehangen in een box boven de Crown Southampon, in de jaren ‘90 door ken DeSoto, Imperial, Plymouth en Dodge den ze een automaat, de Torque Flite, die met als de kieuwen van een haai. Bekijk de voor- cardantunnel. De speler dateert van 1960, is Janus Kennis van het bekende automuseum – werd dat eerst zichtbaar door gedurfde ele- drukknoppen werd bediend. Tal van opties bumper eens goed, ook die heeft ‘vleugels’ dus later gemonteerd, maar hij behoorde al in te Bergeijk naar Nederland gehaald. “Daar menten die meer karakter gaven. De auto’s waren mogelijk zoals stuur- en rembekrach- aan beide uiteinden. 1956 tot de mogelijke extra’s. heeft de auto een aantal jaren van de collec- kregen gebogen voorruiten en waren beschik- tiging, airconditioning, elektrische ramen en Deze New Yorker is origineel geleverd in De Imperial van 1957 belichaamt hoe tie deel uit gemaakt waarna hij is verkocht baar in uitgesproken kleurencombinaties. swivel seats die een kwart slag konden draaien Canada en is na jaren als ‘gewone gebruiks- Virgile Exner toen vooruitstrevend design aan een man die van plan was er mee te gaan Chrysler topmodel, de Imperial, had zelfs net om de instap te vergemakkelijken. auto’ uiteindelijk in België terechtgekomen zag: ranke lijnen, forse vleugels, een enorme toeren met het gezin”, vertelt huidig eigenaar zulke, op de zoeker van een machinegeweer De twee Chrysler’s die de hoofdrol op waar hij door een liefhebber is gekoesterd. wrap around voorruit, een brede grille en een Eelco Hoek. “Helaas is dat er niet van geko- lijkende, achterlichten als zijn Ghia K310. De deze pagina’s hebben zijn een New Yorker Uiteindelijk is hij in handen gekomen van ultralicht inzittendencompartiment. In de men en heeft de auto 10 jaar lang stil gestaan.

106 107 VIRGIL EXNER

kleine serie geproduceerd. Hij kostte $ 24.500 en was toen, in 1963, de duurste Amerikaanse auto ooit in productie. Exner heeft in 1965 nog van zich horen door een kanjer van een tweezits-sportwagen te bouwen – samen met Ghia – op het chassis van een Bugatti 101. In 1966 was hij betrokken bij een (mislukte) poging het grote Duesenberg terug op de markt te brengen en tekende daar- voor een grote vierdeurs sedan met Chrysler techniek. In 1973 is Exner, die een forse drinker en roker was met bovendien ernstige hartpro- blemen, overleden – hij wast toen 64. Virgil Exner trad niet graag op de voor- grond: hij behoort zonder meer tot Amerika’s grootste drie ontwerpers, maar is altijd over- schaduwd geweest door de twee andere, Harley Earl en Bill Mitchell. Weinigen twijfe- len er echter aan dat hij de meest talentvolle van de drie was. De wijze waarop Virgil Exner van het podium is verdwenen, doet denken aan de teloorgang van de Norseman, een schitte- rende, experimentele vierpersoons coupé die ‘De wijze waarop hij van het podium is verdwenen hij met Ghia bouwde. De auto, waarvan de naam was ingegeven door Exner’s Noorse doet denken aan de teloorgang van de Norseman, die afkomst, had geen A-stijlen en een deels ‘zwe- schitterende, experimentele coupé’ vend’ dak, en hij behoort tot de grootste mees- terwerken die onder Exner’s leiderschap tot stand zijn gekomen. Uiteindelijk heb ik de Imperial in 2016 over- meest krachtige versie van de Hemi V8 aan Bijna niemand heeft de Norseman echter genomen. Hij is vrijwel helemaal origineel, op boord, goed voor 325 pk, en daardoor loods kunnen zien, hij had moeten schitteren op een het ornament op de motorkap na, en hij is een je hem heel soepel door het verkeer, ondanks Amerikaanse autoshow, maar het lot wilde keer overgespoten, bijna onvermijdelijk op zijn 2360 kilo. dat de vooruitstrevende Chrysler voor altijd zo’n leeftijd.” Ze soepel als de Imperial rijdt, verging het een mysterie zou blijven. Exner’s Norseman Ten opzichte van het tamelijk extreme exte- Chrysler helaas niet. Het management wilde ligt al meer dan een halve eeuw op de bodem rieur is het interieur bijna sober. Het wordt de nieuwe modellen zo snel mogelijk in de van de Atlantische Oceaan, in een van de rui- gedomineerd door twee grote ‘klokken’ met showrooms hebben, en het had daarom de men van de Andrea Doria, de Italiaanse oce- daarnaast de druktoetsen voor de bediening ontwikkelingstijd verkort, te veel, zo bleek. aankruiser die op 25 juli 1956 in botsing kwam van de automatische versnellingsbak – een De modellen van ’57 werden geplaagd door met de Stockholm en enkele uren daarna in Interieur van de New Yorker met wonderlijk en volledig mechanisch systeem kwaliteitsproblemen zoals knappende torsie- de diepte verdween. Er bestaan nauwelijks zwevend opgehangen platenspeler. Chrysler 200 en d’Elegance, prachtige dat ook na vele jaren nog steeds relatief staven in de nieuwe voorwielophanging en foto’s van de Norseman, er zijn wat zwartwit creaties, gerealiseerd met Ghia. betrouwbaar is. Je hebt een zee van ruimte snel om zich heen bijtende roest! Dat werd platen geschoten bij Ghia, en niemand zeker in de Imperial, met zowel voor als achter een overigens snel gecorrigeerd, maar door een weet welke kleuren hij had. De negatieven BOVEN EN ONDER: de New Yorker met een begin bank voor drie volwassen. De voorste is zelfs recessie hadden de verkopen van Chrysler waarop het interieur te zien zou zijn geweest, van vinnen op de achtersteven en elektrisch verstelbaar. De Imperial heeft uiter- toch fors te lijden. Exner zette echter door zijn verloren geraakt. ‘vleugels’ op de voorbumper. aard stuurbekrachtiging. Ook de remmen zijn met aansprekende ontwerpen zoals onder- Waarschijnlijk is er van de auto zelf weinig HOMMAGE AAN EXNER IN LELYSTAD bekrachtigd – dat in tegenstelling tot de New meer de Dodge Dart met zijn stuurwiel van meer over, na jaren in het zoute zeewater. Tijdens de Nationale Oldtimerdag op 19 juni in Yorker van ’56, waardoor hij zich een stuk transparante kunststof met daarin kleine Toen de Norseman naar de bodem van de Lelystad zal er een speciale expositie van klassieke ‘vrijer’ over de weg laat bewegen. Hij heeft de metaaldeeltjes, alsof er sterretjes in zweefden. oceaan zonk, lag Virgil Exner in het zieken- Amerikanen zijn, gewijd aan Virgil Exner. De auto’s Hij deed zijn best zich aan te passen aan de huis, herstellende van een hartaanval. Toen zullen opgesteld staan aan de Bataviaboulevard. nieuwe downsize trend en tekende de flam- zijn zoon, ook een begaafd ontwerper, hem Voor de expositie van de auto’s die tot het oeuvre boyante Plymouth Valiant van 1960. Hij viel uiteindelijk het slechte nieuws durfde te ver- echter in ongenade toen directeur Tex Colbert tellen, bleek Exner dat eigenlijk wel mooi van Exner behoren, is de enthousiast Hans Ensing in 1961 zijn congé kreeg en de leiding in han- te vinden. “That’s really neat”, luidde zijn verantwoordelijk. Meer info via www.oldtimerdag- den kwam van Lynn Townsend, voorheen reactie. Volgens Exner Jr. was zijn vader een lelystad.nl. Chrysler’s accountant. Deze bedankte Exner romanticus: “Hij vond het natuurlijk vre- voor zijn diensten – een historische demon- selijk dat die sensationele creatie door een stratie van ondankbaarheid. scheepsramp ten onder was gegaan, maar De bevlogen Exner heeft daarna een eigen tegelijkertijd vond hij het ook wel mooi dat design consultancy gevormd, dat zich speci- de Norseman daardoor een legende zou aliseerde in auto’s en speedboten. Hij is vast worden”. blijven houden aan zijn gedurfde, soms buite- Net zoals uiteindelijk de grote ontwerper nissige stijl en tekende auto’s voor Packard en zelf. Mercer. Die zijn stuk voor stuk als prototype Met dank aan Hans Ensing en Eelco Hoek Einde Twee versies van de Dodge Firearrow van 1954. gebouwd en zijn Stutz Black Hawk is zelfs in

108 109