Filem Dokumentari Jejak Rasul Pencetus Inkuiri Masyarakat Malaysia Dalam Memahami Sejarah Islam
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
JURNAL SULTAN ALAUDDIN SULAIMAN SHAH e-ISSN: 2289-8042 SPECIAL ISSUE (2018) Filem Dokumentari Jejak Rasul Pencetus Inkuiri Masyarakat Malaysia Dalam Memahami Sejarah Islam Norzaliza Ghazali1, Azman Md Zain, Mohd Nizho Abdul Rahman ABSTRAK Filem sebagai penghubung sesama manusia merupakan salah satu medium yang penting dalam penyampaian maklumat. Filem memaparkan seni dan nilai estetika yang dapat memartabatkan bangsa yang menciptanya. Selain mencipta imej yang bergerak di atas skrin atau layar perak, pembikinan filem juga bergantung kepada teori penggambaran, falsafah persembahan dan cita rasa penonton. Sehubungan dengan itu, objektif kajian ini dilakukan ialah untuk mengenalpasti mesej-mesej dakwah dalam filem dokumentari Jejak Rasul. Terdapat pelbagai genre filem antaranya ialah filem dokumentari. Filem dokumentari mempunyai unsur pembujukan secara jujur, isi kandungan yang objektif dan mempunyai teknik sinematik yang bersifat kandid, tetapi mampu mendapatkan sokongan penonton terhadap perubahan politik, sosial dan ekonomi. Kajian ini merupakan kajian kualitatif dan kaedah yang digunakan ialah kaedah analisis terhadap korpus terpilih iaitu filem dokumentari Jejak Rasul. Pemilihan visual oleh penerbit yang merepresentasikan faktor sosial, teknologi dan pengaruh budaya telah mempengaruhi tahap literasi dan pembinaan makna oleh penonton, seterusnya menjadikan filem dokumentari ini sebagai medium yang mampu mencetus inkuiri masyarakat Malaysia terhadap nilai pensejarahan Islam dan perjuangan dakwah Nabi Muhammad s.a.w. Hasilnya teknik naratif dan penerbitan yang digunakan dalam filem dokumentari ini telah berjaya membawa mesej yang ingin disampaikan iaitu sebagai wahana pembangunan dengan melihat Islam sebagai unsur pembangunan potensi insan bagi merealisasikan fungsi insan sebagai hamba Allah s.w.t dan khalifah-Nya di bumi ini. Kata kunci: Filem, dokumentari, inkuiri, sejarah, Islam Pendahuluan Pengkarya seni percaya bahawa seni dapat mentransformasikan kehidupan. Manusia pada hari ini menggunakan pelbagai karya seni sebagai sumber inspirasi untuk mencari erti sebuah kehidupan. Manakala fiksyen dalam karya seni memberi makna pada sebuah kehidupan sebenar. Mengikut falsafah Islam, Allah swt adalah Maha Berkuasa, Maha Esa dan Maha Indah. Segala seni perlu dikaitkan dengan kebaikan dan ketinggian akhlak. Seni dalam Islam dijadikan sebagai pemangkin untuk ketakwaan. Filem sebagai karya seni, merupakan salah satu medium yang penting dalam penyampaian maklumat. Malah lebih dari itu, filem berperanan sebagai agen mendidik, memujuk dan menghiburkan. Peranan ini merupakan komponen penting yang boleh memberi kesan mendalam kepada jiwa manusia yang 1 Pusat Pengajian Bahasa, Falsafah dan Tamadun, Universiti Utara Malaysia, [email protected] 110 JURNAL SULTAN ALAUDDIN SULAIMAN SHAH e-ISSN: 2289-8042 SPECIAL ISSUE (2018) dahagakan keperluan rohaniah tersebut. Malah sebenarnya, peranan filem lebih besar dan hebat daripada itu, kerana filem juga merupakan salah satu medium dakwah dan pembentukan akhlak dan pemikiran masyarakat. Filem memaparkan seni dan nilai estetika yang dapat memartabatkan bangsa yang menciptanya. Terdapat pelbagai genre filem dan antaranya ialah filem dokumentari. Filem dokumentari dikenali sebagai filem bukan cereka. Filem dokumentari adalah satu kaedah penceritaan dan pelaporan realiti kewujudan alam, kehidupan, dan manusia dan sebarang unsur yang berkaitan dengannya ke dalam bentuk audio visual. Genevieve & Andrew (2006) dan Meor Zailan (1985), menyatakan bahawa dokumentari merujuk kepada mereka yang mampu memahami dan menggabungkan kesinambungan pilihan plot untuk membentuk satu jalan cerita. Terdapat dua jenis filem dokumentari yang diterbitkan untuk penayangan kepada penonton iaitu yang bersifat khusus dan umum. Filem dokumentari yang khusus merujuk kepada filem atau video dokumentari yang direka bentuk dan diterbitkan secara khusus dan sistematik berdasarkan pendekatan-pendekatan tertentu dan seterusnya digunakan secara sistematik mengikut kaedah tertentu bagi mencapai keberkesanan objektif yang diharapkan (Galbraith, 1990). Manakala filem dokumentari yang umum pula merupakan sahaja bentuk video atau filem dokumentari yang mengandungi unsur-unsur yang dapat diguna dan dieksploitasikan secara sistematik untuk mencapai objektif penerbitannya (Galbraith, 1990). Galbraith (1990) dan Bernard (2007) juga mengklasifikasikan filem dokumentari sebagai salah satu media komunikasi berkesan yang boleh menyumbang kepada pencapaian matlamat penyampaian informasi yang diingini. Dokumentari adalah berasal dari kata dasar ‘document’ yang memberi makna ‘to document reality’. Dokumentari merujuk kepada rakaman bersifat non-fiksi yang berperanan dalam memaparkan realiti kehidupan melalui rakaman kamera bagi membolehkan ia ditonton, difahami dan dinikmati merentas masa dan ruang. Dokumentari dianggap sebagai asas dalam penceritaan visual. Sejarah dokumentari dunia bermula apabila terma dokumentari digunapakai dalam ulasan filem berjudul Moana arahan Robert Flaherty pada tahun 1926, meskipun ketepatan terma tersebut pernah dipertikaikan beberapa tahun kemudian. Di Malaysia, sejarah dokumentari bermula pada awal abad ke-20, apabila rakaman video bergerak (motion picture) digunakan sebagai medium propaganda pihak penjajah ketika itu. Penubuhan Malaysian Film 111 JURNAL SULTAN ALAUDDIN SULAIMAN SHAH e-ISSN: 2289-8042 SPECIAL ISSUE (2018) Unit (MFU) pada tahun 1946 oleh pihak kerajaan ketika itu menjadi titik penting dalam sejarah dokumentari di Malaysia. Pada awal kemunculan dokumentari, penerbitan yang dihasilkan adalah bersifat langsung yang mana menekankan terhadap aspek rakaman realiti. Kamera hanya bertindak sebagai perakam dan merakam situasi sebenar yang kemudiannya ditambahbaik dengan kewujudan audio sebagai narrator di dalam penceritaan. Usaha ini adalah bagi mempertingkatkan kefahaman penonton di samping memberikan nilai tarikan terhadap visual yang dipaparkan. Dari masa ke semasa, revolusi dalam ketamadunan manusia turut merubah corak penontonan filem termasuklah filem dokumentari di seluruh dunia. Penonton global yang menjadi semakin bijak menyebabkan para pembikin filem dokumentari sentiasa mencari pendekatan baru dalam bercerita melalui visual. Kemunculan syarikat dan saluran televisyen khusus bagi dokumentari seperti National Geography turut memberikan dimensi baru dalam pembikinan dokumentari apabila mencipta formula tersendiri dalam penceritaan dokumentari dengan menggunakan pendekatan real life entertainment. Melalui pendekatan ini, National Geography menggunakan elemen story driven dengan aplikasi watak (character) dalam menggerakkan cerita realiti (factual narrative). Ini semua membantu dalam mempelbagaikan dokumentari dalam pasaran sekaligus memastikan minat penonton terhadap filem dokumentari tetap kekal. Filem dokumentari adalah sebuah karya seni, maka pembikinannya mesti ada sentuhan seni. Filem dokumentari adalah gabungan di antara isi dengan bentuk. Isi sebuah filem dokumentari ialah seting, watak dan idea yang terkandung di dalamnya. Bentuk adalah pemilihan dan susunan scene dalam filem dokumentari. Selain itu, sudut estetika dan retorika juga penting untuk memastikan sesebuah filem dokumentari itu berkualiti. Sudut estetika adalah kepelbagaian, keseimbangan dan kesatuan unsur. Manakala sudut retorika dinilai dari struktur penceritaan dan ragam bahasa yang digunakan untuk menyampaikan tema, ajaran dan mesej (Ubaidullah Mustaffa, 2008). Filem dokumentari perlu digarap dengan kawalan yang signifikan melalui kebijaksanaan yang signifikan. Tujuannya adalah untuk menghasilkan kelangsungan yang signifikan pada struktur dan substruktur, atau plot dengan subplot yang dibina dari peringkat 112 JURNAL SULTAN ALAUDDIN SULAIMAN SHAH e-ISSN: 2289-8042 SPECIAL ISSUE (2018) awal sehingga akhir. Kawalan yang signifikan mampu membangunkan unsur-unsur filem dengan mencipta imbangan yang kental. Mengikut Jerry. W. Leach (dalam Raja Ahmad Alauddin, 2004), secara kasarnya pembikinan filem dokumentari mempunyai garis panduannya tersendiri iaitu; 1. Cuba bekerjasama dengan subjek filem 2. Elakkan krew yang banyak atau krew asing 3. Berusaha untuk peruntukan masa yang lama/tidak hanya beberapa minggu 4. Menyesuaikan subjek dengan kamera 5. Guna pendekatan turut serta, misalnya hand held bergerak sewaktu mengendalikan kamera 6. Biarkan informan bercakap tentang dirinya dalam filem 7. Elakkan cara persembahan, melakunkan semula atau mengarah sebanyak mungkin, tapi sekiranya tidak dapat dielak, kenalpasti bahan yang ingin difilemkan 8. Guna bunyi yang selaras 9. Elakkan penggunaan muzik yang bukan muzik asli 10. Jangan anggap filem seperti bentuk ceramah, elak memberi komentar yang panjang 11. Kemahiran seni dan keunggulan teknikal datang kemudian yang penting penyampaian perkara subjek dengan baik 12. Membenarkan pergerakan kamera dan pembikin filem dalam filem Garis panduan ini merupakan strategi estetika yang dipersetujui meliputi semua tahap pembikinan filem dari pra penerbitan sehingga ke tahap penerbitan susulan. Filem dokumentari Islam seperti Jejak Rasul ini yang merepresentasikan faktor sosial, teknologi dan pengaruh budaya telah mempengaruhi tahap literasi dan pembinaan makna oleh penonton, seterusnya menjadikan filem dokumentari ini sebagai medium yang mampu mencetus inkuiri masyarakat Malaysia terhadap nilai pensejarahan Islam dan perjuangan dakwah Nabi Muhammad s.a.w. Kajian ini dilakukan bertujuan untuk mengenalpasti elemen-elemen penting yang diperlukan bagi menghasilkan sebuah dokumentari televisyen yang baik. Selain