نشریه اقتصاد و توسعه کشاورزی Journal of Agricultural Economics and Development Vol. 34, No. 2, Summer 2020, p. 127-148 جلد 34، شماره 2، تابستان 9311، ص. 921-941

مقاله علمی-پژوهشی

بررسی آثار تغییر اقلیم در مناطق نیمهخشک بر بازار محصوالت کشاورزی

حسن علی بخشی1- آرش دوراندیش2*- محمود صبوحی صابونی3 تاریخ دریافت: 9318/20/02 تاریخ پذیرش: 9311/20/00

چكيده تغییر اقلیم در واقع تغییر برگشتناپذیر در متوسط شرایط آبوهوایی است. این پدیده دامنه زمانی و مكانی وسیعی دارد و به دنبال آن دامنۀ اثرگذاری گسترده بر بخشهای مختلف اقتصادی ازجمله منابع آب و کشاورزی خواهد داشت. قسمت عمدهای )77 درصد( از محصوالت زراعی کشاورزی تولیددی کشور در مناطق نیمهخشک تولید میگردد و تغییرات اقلیمی میتواند بر تولیدات کشاورزی در این مناطق اثرگذار باشد. در این راسدتا ، هدد ماالعده ی حاضر بررسی آثار تغییر اقلیم در مناطق نیمهخشک، بر بازار )قیمت، درآمد، تولید، صادرات و واردات( محصوالت کشاورزی کشور است. بهمنظور بررسد ی چالشهای ناشی از تغییرات آبوهوا از دیدگاه اقتصادی، رهیافتی که تصویری دقیدق از بخدش کشداورز ی و روابدط درون آن را فدراهم کندد، ضدرور ی میباشد. به همین دلیل از الگو چندبازاره کشاورزی استفاده شده است. برای این منظور اقدام به پهنهبندی زیراقلیم نیمهخشک به روش دومارتن اصدح شده گردید. همچنین جهت شبیهسازی اثرات تغییر اقلیم، عملكرد محصوالت زراعی اعم از گندم آبی و دیم، جو آبی و دیم، و ذرت دانهای با اسدتفاده از تغییرات دما و بارش و ضرایب پاسخ عملكرد، محاسبه شد. سپس تابع تقاضای محصوالت مختلف با استفاده از کشش تابع تقاضا بدرآورد گرد ید د. نتدا یج تحقیق نشان داد که تا سال 0202 )افق 4121( تغییرات آبوهوایی، باعث تغییرات متفاوتی مانند تغییر در عملكرد، ساح زیرکشت و آب در دسدتر در محصوالت منتخب، میگردد که این امر باعث تغییر در قیمت این محصوالت خواهد شد و اغلب قیمت آنها را افزایش میدهد. همچنین نتایج تحقیدق نشان داد تغییرات صورت گرفته در محصوالت باعث افزایش در درآمد بهرهبرداران کشاورزی شده و میزان خالص صادرات ایدن محصدوالت را کداهش میدهد. در این راستا پیشنهاد میشود سیاست حمایتی قیمتی و غیر قیمتی مناسب برای حمایت از تولیدکنندگان و مصر کنندگان این محصوالت اتخاذ گردد تا آثار تغییرات اقلیمی بر بخش کشاورزی قابلکنترل و برنامهریزی گردد. همچنین تولید محصوالت گندم دیم، جو آبی، جو دیم و ذرت دانده ای در زیر اقلیمهای خشک گرم و خشک سرد و محصول گندم آبی در زیر اقلیم خشک گرم و محصوالت گندم آبی، جو دیم و ذرت دانهای در زیراقلیم خشک معتدل افزایش یابد.

واژههای کليدی: ایران، بازار محصوالت کشاورزی، پهنهبندی اقلیمی، تغییر اقلیم، مدل چند بازاره

مقدمه 1 2 3 گرمتر شدن کره زمین نیز بر وضعیت اجزای دیگر سیستم اقلیم تدثثیر گذاشته و پدیدده تغییدر اقلدیم را موجدب مدی گدردد ) 33(. بدر اسدا بررسی وضعیت انتشار گازهای گلخانهای نشان میدهد که پس از راهگزینهای انتشدار )SRES(1 تددو ینشدده توسدط IPCC، انباشدت انقحب صنعتی در نیمه قرن 41، به دلیل افزایش روزافدزون صدنایع و گازهای گلخانهای در سال 0232 نسبت بده سدال پا ید ه )0222( بد ین به واساه آن افزایش استفاده از سوختهای فسیلی، توازن مقادیر این دامنۀ 7/9 تا 7/33 گیگاتن "معادل CO2" افزایش خواهدد یافدت . در گازها در اتمسفر زمین برهم خورده و مقدادیر آن بده خصدو میدزان این راهگزینها2 پیشبینی میشود که سوختهدا ی فسد یلی همچندان دیاکسید کربن افزایش یافته است. افزایش دیاکسدید کدربن باعدث بهعنوان مهمترین منبدع تدثم ین اندر ی جهدان تدا سدال 0232 بداق ی میگردد تا امواج مادونقرمز ساطعشده از زمدین بد یشازپدیش توسدط خواهند ماند، بنابراین انباشت CO2 ناشی از این سوختهدا طد ی اید ن گازهای گلخانهای جذب شده و باعث گرمتر شدن اتمسفر زمین گردد. مدت 12 الی 442 درصد افزایش خواهدد یافدت کده در ا ید ن صدورت دمددای کددره زمددین 2/4 تددا 2/1 درجدده سددانتیگددراد تددا اواسددط قددرن 4، 0 و 3- بهترتیب دانش آموخته، دانشیار و استاد گروه اقتصاد کشاورزی، دانشدكده بیستویكم افزایش خواهد داشت. پیامد این مسئله، افدزون بدر تغیید ر کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد (Email: [email protected] : )*- نویسنده مسئول (Special Report on Emissions Scenarios (SRES 4- DOI: 10.22067/jead2.v34i2.82775 5- Scenarios

821 نشریه اقتصاد و توسعه کشاورزی، جلد 34، شماره 2، تابستان 9311

الگوی بارندگی و دما، بهصورت افزایش تعداد روزهدا ی گدرم، کداهش خراسان رضوی" با استفاده از الگو جاست و پاپ انمدام دادندد. نتدا یج تعداد روزهای سرد، نوسانهای شدید آبوهوایی و افزایش پدیدههای تحقیق آنها نشان داد که هر میلیمتدر افدزا یش در لگدار یتم بارنددگی، حدی اقلیمی از نظر شدت و فراوانی وقوع پیشبیند ی مد یشدود )43(. سبب افزایش میانگین عملكرد گندم آبی و دیم و جدو آبدی و کداهش تغییرات الگوی اقلیم از مكدان ی بده مكدان دیگدر وابسدته بده عدر عملكرد جو دیم میشود. همچنین افزایش ید ک درجده سلسد یو در جغرافیایی، فاصله از دریا، پوشش گیاهی، وجود یا عددم وجدود ندواحی لگاریتم میانگین بیشینه دما نید ز سدبب کداهش در م ید انگین عملكدرد کوهستانی و دیگر عوامدل جغرافیدایی اسدت )39(. ایدن پدیدده دارای گندم و جو آبی و افزایش عملكرد گندم و جو دیم میشدود . محققد ین دامنه زمانی و مكانی وسیعی و به دنبال آن دامنۀ اثرگذاری گسترده بر استفاده از ابزارهای مدیریتی ریسک شامل بیمه آبوهوا و بهکارگیری بخشهای مختلف اقتصداد ی ازجملده مندابع آب و کشداورز ی خواهدد رقمهای بذر مقاوم به خشكی را پیشنهاد مینمدوده اندد . راقیوانشدی 3 و داشت. در این میان بخش کشاورزی وابستهترین بخش اقتصداد ی بده همكداران ) 09(، بده بررسدی آگداهی و عملكدرد کشداورزان در مدورد اقلیم است و اقلیم تعیینکننده اصلی مكان، مندابع تولید د و بهد رهوری تغییرات آبوهوایی و اقدامات سازگاری در هند پرداختهاند. یافتههدا ی فعالیتهای کشاورزی است )32(. به دیگر سخن، بخش کشاورزی بده تحقیق آنها نشان میدهد که همه کشداورزان از تغ ییدرات آبوهدوا یی دلیل وابستگیاش بده وضدع یت مندابع آب، درجده حدرارت و رطوبدت آگاهی دارند و اکثدر آن هدا بارنددگ یهدا ی ندامنظم، کدا هش عملكدرد آسیبپذیرترین بخش نسبت به تغییر اقلیم است )03(. کشاورزی و افزایش دما را بهعنوان شاخصهای تغییدرات آبوهدوا یی بخش عمدهای از ایران را منداطق خشدک و نیمده خشدک در بدر در نظر میگیرند. همچنین کشاورزان مدورد بررسدی، صدنعت ی شددن ، گرفته است و قسمت عمدهای از محصوالت زراعی تولیدی کشور کده افددزایش جمعیددت و جنگددلزدایددی را دلیددل اصددلی تغییددرات اقلیمددی سهمی حدود 77 درصد دارند، در مناطق نیمهخشک تولیدد مدی گدردد دانستهاند. لیانگ1 و همكاران )41( به بررسی تغییرات آبوهدوایی بدر )37(. تغییرات اقلیمی میتواند بر عملكرد در هكتدار و مممدوع تولیدد بهرهوری کل کشاورزی آمریكا پرداختهاند. براین این منظور از شاخص این مناطق اثر بگذارد و از طریق اثرگذاری بر مقدار تولیدات کشاورزی TFP و الگددو رگرسددیون چنددد متغیددره بددرای پددیشبینددی رشددد TFP بر عناصر بدازار کشداورزی همچدون قیمدت، صدادرات و واردات اید ن کشاورزی و ارتباط آن با تغییرات آبوهوایی استفاده کدرده اندد . نتدا یج محصوالت نیز اثرگذار باشد. حداک ی از آن اسددت کدده درجدده حددرارت و بددارش در مندداطق مختلددف ماالعات گستردهای بهمنظور تعیدین آثدار تغ یید ر اقلد یم و کمید ابی کشدداورزی، حدددود 72 درصددد از تغییددرات در رشددد TFP را در طددول منابع آب در بخش کشاورزی انمام گرفتده اسدت، ازجملده : پدونس و سالهای 4914 تا 0242 شامل شده است و اگر این روابط ادامه یابد، همكاران4 )07( در ماالعهای یک الگو چندبازاره کشاورزیAMM( 0( تغییرات آبوهوایی پیشبینیشده مد یتواندد باعدث کداهش TFP بده بددرای تمزیددهوتحلیددل "اثددرات تغییددرات آبوهددوایی در کشددورهای میزان 11/0 تا 31/1 درصد در سال شود. درحالتوسعه با توجه به عدم اطمینان تغییرات اقلیمی" فراهم آوردندد. با توجه به نقش مهم کشاورزی در اقتصاد ایران و وجدود بحدران نتایج بهدستآمده نشان مد یدهدد کده پ یامددهای اقتصداد ی تغییدرات آب و خشکسالیهای پیاپی در کشور و تدثث یرات عمدده ای کده تغ ییدر آبوهوایی، بسته به نوع فعالیتها، متفاوت است. دشدت ی و همكداران اقلیم میتواند بر تشدید آنها داشته باشد، ماالعهی حاضر به بررسد ی )1( ماالعهای به اندازهگیری ریسک عملكرد ناشد ی از تغییدر اقلد یم در اثرات تغییر اقلیم و کمبود منابع آب بر تولیدد، قیمدت و درآمدد بخدش گندم دیم شهرستان اهر پرداختند. این ماالعه با اسدتفاده از اطحعدات کشاورزی )زراعت( در مناطق نیمهخشک کشور میپردازد. بده عبدارت هواشناسی طی دوره 0242-4913 و عملكرد گندم دیم طی سالهای دیگر هد از انمام این پژوهش پدیش بیندی ت غییدر اقلدیم بدر اسدا زراعی 91-4372 شهرستان اهر انمام شده است. نتایج ماالعه نشدان سناریوهای مختلف آب وهوایی برای یدک افدق زمدانی 4121 )سدال داد که بر اسا تغییر شاخصهای آبوهوایی، متوسط عملكرد گنددم 0242( در اقلیم نیمه خشک میباشد و سپس اثر این تغییرات بر تولید، دیم در دوره آتی افزایش مییابدد . همچند ین تبخیدر و تعدر یكدی از قیمت، درآمد و صادرات و واردات محصدوالت زراعدی عمدده در ایدن شاخصهایی است که موجب افزایش ریسک عملكرد میشود، ازاینرو مناطق بررسی میگردد. برای کاهش تبخیر و تعر از ساح خاک استفاده از خاکپدوش هدا ی طبیعی و مصنوعی به کشاورزان توصیه شدده اسدت . جندت صدادق ی و روش تحقيق همكاران )42(، ماالعهای بدا عندوان "بررسد ی عامدل هدا ی مدثث ر بدر الگو چندبازاری که گاهی اوقات بهعنوان تعادل عمدوم ی محددود 2 عملكرد محصولهای راهبدرد ی کشداورز ی )گنددم و جدو( در اسدتان

3- Raghuvanashi 4- Liang 1- Ponce et al 5- limited General equilibrium 2- Agricultural Multimarket Model بررسی آثار تغییر اقلیم در مناطق نیمهخشک بر بازار محصوالت کشاورزی 821

)01( یددا الگددو تعددادل جز ددی چنددد بددازاری4 )2( نامیددده مددیشددود، از )1( 0 CGE پیچیدگیهای الگوهای تعادل عمومی محاسدبه پدذیر ) ( کاسدت ه است. این الگو اثرات مسدتق یم و غیرمسدتقیم سیاسدت هدا را در تعدداد )2( اندکی از بازارهای کشاورزی مورد بررسی قرار میدهد که از این لحاظ استفاده از الگو چندبازاری بر الگوهای تدک بدازاره ارجحیدت دارد )7(. )3( این الگو برای تحلیل آثار پیامدهای بخدش کشداورز ی بدا پراکنددگ ی . جغرافیایی باال همچون ایدران مناسدب اسدت ) 07( الگدو چنددبازار ی )7(

شامل یدک فرایندد سده مرحلده ای اسدت. در مرحلده اول، یدک الگدو که محدودیت )7(، محدودیت کالیبره است و بیدانگر ایدن مالدب برنامهریزی ریاضی با هدد حدداکثر کدردن درآمدد ناخدالص زراعد ی است که ساح زیرکشت هر محصول در هر زیراقلیم ) ( کوچکتر مناقه طراحی میشود. این الگو همده اطحعدات مدرتبط بدا تولیدد و یا مساوی ساح زیرکشت آن محصول در زیراقلیم مدوردنظر در سدال شرایط زراعی ازجمله تابع هد که کشاورز را بده عندوان یدک عامدل پایه ) ( با اضافه یک عدد کوچک ) ( باشد. عقحنی توصیف میکند و محدودیتهای دسترسی به منابع و شدرا یط در الگوی برنامهریزی اثباتی، تابع هزینه بهصورت غیرخای و بده نهادی را در نظر میگیرد. متغیر تصدمیم اصدلی در اینمدا سداح زیدر شكل راباه )1( است: X کشت ) ( است. الگو میتواند به شكل فشرده بهصورت زیدر نگاشدته )1( i شود ) نشانگر نوع منبع است(: که در راباه فدو پارامترهدای و از معدادالت حدداکثر

)4( سازی درآمد ناخالص به دست میآید که معادلده )4( )تدابع هدد ( را مشروط به محدودیتهای )0(، )3( و )1( حداکثر میکند.

در مرحله سوم، پس از استخراج پارامترهای تابع هزینه )1(، الگدو )0( غیرخای کالیبره شده سداخته مد یشدود . الگدو ی AMM مدازاد رفداه مصر کنندگان و تولیدکنندگان )معادله )42(( را حداکثر میکند. برای

این منظور توابع تقاضا مشتمل بر ممموعهای از معادالت خای تقاضا )3( در نظر گرفته میشود: در روابط باال، Z نشانگر مقدار تابع هد )درآمد ناخدالص ( اسدت . )9( r a نشانگر زمین تخصیصیافته به محصول در مناقده اسدت.  P d M M M برداری از هزینههای متغیر متوسط بده ازا ی هدر واحدد زمدین که در آن قیمت تقاضای محصول است. مقدار ثابدت  است. Pa قیمدت محصدول a و عملكدرد بده ازا ی هدر هكتدار تابع تقاضا است. M شیب تابع تقاضدا و مقد دار تقاضدا شدده از محصول a در مناقه r اسدت. همچند ین نشدانگر ماتر یسدی از محصول M است )07(. در خصو شیوه برآورد اجزای آن در ادامده ضرایب فنی، برداری از مقادیر منابع در دستر )i( در مناقده r توضیحاتی ارا ه میگردد. است. الزم به ذکر است که معادله )3(، قید ندامنف ی بدودن تخصد یص پیرو کار مککارل و اسپرین )04( الگو نهایی به شكل زیر خواهد زمین را نشان میدهد. همچنین محدودیت نشان داده شده در معادلده شد: )0(، محدودیت عوامل تولید است کده در ایدن تحقیدق بدا توجده بده )42( اهدا ، محدودیت زمین و محدودیت دسترسی بده مندابع آب در نظدر S.T: گرفته شده است. الگو فو این نكته را در نظر میگیدرد کده شدرا یط اقلیمی در هر مناقه بر دسترسی به منابع آبی به علت کاهش نزوالت

آسمانی اثرگذار است. در مرحله دوم، یدک تدابع هدد غ یرخادی بدا اسدتفاده از روش

PMP و مبنی بر ساو فعالیت مشاهدهشده برای سال پایده کدال یبره میشود. الگو برنامهریزی مورد استفاده بهصورت زیر نوشته میشود.

Multi-Market Partial Equilibrium -1 کده در رابادده بداال TTC نشددانگر هزینده کددل و از رابادده )44( 2- Computable General Equilibrium 831 نشریه اقتصاد و توسعه کشاورزی، جلد 34، شماره 2، تابستان 9311

محاسبه میشود: اقلیم بر عملكرد هر یک از محصوالت با اسدتفاده از اطحعدات سدر ی )44( زمانی دورهی 91-4334، مورد بررسدی قدرار مدی گیدرد . در ایدن مدل درجه حرارت و بارندگی بددهعنددوان فاکتورهای اقلیمی اصلی و متغیددر الگو ارا هشده در باال ساو فعالیت مشاهدهشده برای سدال پا یده روند زمانی به عنوان شاخصی از پیشدرفت تكنولدو ی طدی زمدد ان در )4391( را بازتولید کرده و امكان شبیهسازی سناریوهای تغییر اقلیم را نظدددر گرفته شددده اسددت و اثر سایر عوامددل مددثثر بر عملكرد در جزء فراهم میکند. اخحل در نظر گرفته میشود )03(. از آنما که هد بده دسدت آوردن عدم اطمینان بخشی از چهارچوب الگدو سدازی بدا روش موندت و کشش متغیرهای اقلیمی است، تمام متغیرهدا بهجدز متغیر روند زمانی، کارلو است. این روش امكان شبیهسازی رفتار یک متغیر تصادفی را با به فرم لگاریتمی در نظر گرفته شدند. فرم کلدددددددی مدل رگرسیونی توجه به توزیع آن فراهم میکند. در پژوهش حاضر دسترسد ی بده آب بهصورت زیر است )03(: بهعنوان یک متغیر تصادفی در نظر گرفته میشود. با توجه به اینکده LnYt = f(Lntempt, Lnraint, time) + ε )43( تثثیر تغییرات آبوهوایی بر دسترسی منابع آب قابل پیشبینی نیست، که در آن: LnYt: لگاریتم متوسط عملكرد محصول در سدال tام، الزم است یک توزیع احتمال برای نشان دادن رفتار آن در نظر گرفته Lntempt: لگدداریتم میددانگین درجدده حددرارت در سددال tام، Lnraint: شود. بر اسا نظر خبرگان این حوزه، فر میشدود کده دسترسد ی لگاریتم میانگین بارندگی در سدال tام، time: روند زمانی و ε، جدزء منابع آبی از یک توزیع گاما پیروی میکند )07(؛ بنابراین، ممموعهای اخحل است. از سناریوهای دسترسی به منابع آبی با استفاده از اعداد شبه تصادفی و بعد از محاسبه ضرایب واکنش عملكرد محصوالت میتوان تغییدر تابع توزیع احتمال معكو شبیهسدازی مدی شدوند )43(. تدابع توزیدع در عملكرد محصوالت مختلف بر اثر تغییدر در متغیرهدای اقلیمدی را احتمال گاما و پارامترهای کلیدی آن به صورت روابط زیدر نشدان داده محاسبه نمود. میشود )07(: بددرای تعیددین تغییددرات ایمادشددده در تقاضددا و درنهایددت تعیددین

قیمتهای تعادلی نیاز به ضرایب تابع تقاضای محصدوالت کشداورزی )40( است. برای این منظور تقاضا برای هدر یدک از محصدوال ت تدابع ی از قیمت محصول، درآمدد و ق یمدت محصدول جانشد ین در نظدر گرفتده میشود )1، 49(. LnQi = f(Lnpi, LnIi, Lnppi) + ε )41( که در راباه باال، LnQi: لگاریتم تقاضای محصول در زیدر اقلدیم LnIi i Lnpi i ام، : لگاریتم متوسط قیمت محصدول در زیدر اقلدیم ام، : در الگوی باال به شدرط مثبدت بدودن پارامترهدای α و E(x) ،β لگدداریتم درآمددد در زیددر اقلددیم iام، Lnppi: لگدداریتم متوسددط قیمددت میانگین توزیع و ، واریانس توزیع را نشان میدهد. محصول جانشین در زیر اقلیم iام و ε: جزء اخحل اسدت. سدپس بدا یكی از پارامترهای مورد نیاز در این الگو، دستیابی به مقدار اثرات استفاده از ضرایب محاسبهشده، شیب )β( و عر از مبدأ )α( تابع فیزیكی تغییر اقلیم )تغییر دمدا و بارنددگ ی( بر عملكدد رد محصدد والت تقاضا برای هر یک از محصوالت از طریق روابط زیر محاسبه میشود کشاورزی است که از آن بهعنوان ضدر یب پاسدخ عملكدرد ندام بدرده )03(: میشود. این ضریب بیانگر این مالب است که اگر دما یا بارندگی یک )α=P – Βq )42 درصد تغییر کنند، عملكرد محصدوالت کشداورز ی چندد درصدد تغ ییدر )43(

میکنند. در ماالعات زیادی اثر تغییر اقلد یم بدر عملكدرد محصدوالت AMM بررسی شده است، اما اغلب این ماالعدات تمرکدز خدود را رو ی یدک مقدار تغییرات عرضه بر اثر تغییرات اقلیمی توسدط الگدو محصول و یا یک اقلیم گذاشتهاند. برای مثال میتوان به ماالعات لی تعیین میشود و نیدازی بده محاسدبه ی تدابع عرضده ن یسدت و مقددار و همكاران )47( روی سورگوم و هلددن ) 41( کده در خصدو جدو و تغییرات عرضه به واساه تغییدرات اقلیمدی از طریدق ضدرا یب پاسدخ سیبزمینی مومانی و همكاران )03( که بدر روی گنددم، بدرنج، ذرت، عملكرد محاسبه میشود. سیب زمینی، پیاز، نخود، لوبیا و پنبه ماالعده نمدوده اندد، اشداره کدرد. از آنما که تعداد شهرستانهای کشور زیاد بوده و نمیتدوان تمدام

بنابراین در تحقیق حاضر با توجه به اطحعات موجود، برای هر یک از شهرستانها را مورد بررسی قرار داد و همچنین به علدت تفداوت نید از محصوالت )گندم آبی و دیم، جو آبی و دیدم و ذرت دانده ای( در یدک آبی محصوالت در اقلیمهای مختلف، الزم است به پهنهبنددی دقید ق

اقلیم و سه زیراقلیم مختلف با استفاده از یک الگو رگرسیونی، اثر تغییر اقلیمی پرداخته شود. بررسی آثار تغییر اقلیم در مناطق نیمهخشک بر بازار محصوالت کشاورزی 838

جدول 1- طبقهبندی اقليمی بر اساس روش دومارتن اصالح شده Table 1- Climatic classification based on modified Domartan method محدوده ضریب خشكی دومارتن )I( اقليم Climate Domarton drought coefficient range (I) خشک I<10 Dry نیمهخشک 10 to 19.9 Semi-arid مدیترانهای 20 to 23.9 Mediterranean نیمه مرطوب 24 to 27.9 Sub-humid مرطوب 28 to 34.9 Wet خیلی مرطوب I >35 Very wet مثخذ: علیزاده )Source: Alizadeh (3) )3

جدول 2- طبقهبندی زیراقليمها بر اساس روش دومارتن اصالح شده Table 2- The classification of sub-climates based on the modified Domartan method محدوده متوسط حداقل دما در سردترین ماه سال زیراقليم Sub-climate Average minimum temperature range in the coldest month of the year گرم >5 Warm معتدل 0 to 5 Temperate سرد -7 to 0 Cold فراسرد <-7 Ultracold مثخذ: علیزاده )Source: Alizadeh (3) )3

پهنهبندی اقلیمی در ماالعات متفاوت با توجه به اهدا کاربردی روش بهصورت ذیل میباشد: p آنها به روشهای مختلفی صورت میگیرد؛ کده از مهدم تدر ین آنهدا )I  )47 میتوان روشهای دومارتن4، کوپن0، ایوانف3، بارات1، ترنت وایدت 2 و (t  10) P I سددلیانینو 3 نددام بددرد. روش دومددارتن بهتددر ین و پرکدداربردترین و در راباه باال : شاخص خشكی؛ : میدانگین بدارش سداالنه بدر t سادهترین روش طبقهبندی اقلیم برای کشور ایران محسوب مدی شدود حسب میلیمتر و : میانگین درجه حدرارت سداالنه بدر حسدب درجده I )40(؛ بنابراین در ماالعهی حاضر از روش دومارتن استفاده شده است. سانتیگراد است. بر اسا مقادیر شش نوع اقلیم )جدول 4( و چهدار برای این منظور از نوع تكمیل شده آن که پهنده بنددی را بدر اسدا نوع زیراقلیم )جدول 0( از یكدیگر متمایز میگردد )30(. درجه حرات و مقدار بارندگی به طور همزمان انمام میشود و بهعنوان دادهای مورد استفاده در این تحقیق شامل ساح زیرکشت، مقدار روش دومارتن اصح شده شناخته میشود، استفاده گردید. راباه ایدن آب مصرفی، قیمت، صادرات، واردات، نرخ تورم و عملكدرد طدی دوره 91-4322، متغیرهای اقلیمی بارش و دما بدرای دوره 93-4323، کده

De Martoune -1 از آمارنامههای جهاد کشاورزی، درگداه اینترن تدی سدازمان هواشناسدی Coupon -2 کشور، درگاه ملی آمار ایران، بانک مرکزی جمهوری اسدحمی ایدران ، Ivanov -3 بانک جهانی، فا و جمعآوری شده است و نیاز آبی گیاهان از نرم افدزار 4- Barat NETWAT 5- Thornthwaite استفاده شد. 6- Selyaninov 832 نشریه اقتصاد و توسعه کشاورزی، جلد 34، شماره 2، تابستان 9311

سه زیراقلیم نیمه خشک سرد، نیمه خشک گرم و نیمه خشک معتددل نتایج و بحث تقسیمبندی گردید و نتایج آن در جدول 3 ارا ه شدده اسدت. الزم بده ذکر است به دلیل تعداد کم مناطق فراسرد و نیاز آبی تقریبدا یكسدان بهمنظور پهنهبندی اقلیمی کشور، اطحعدات دمدا و بدارش بدرای محصوالت در مناطق فراسدرد و منداطق سدرد، ایدن دو مناقده یدک 417 ایستگاه سینوپتیک برای یک دوره 12 سال استفاده شدد. سدپس زیراقلیم در نظر گرفته شده است. با استفاده از روش دومارتن اصح شده، مناطق نیمهخشک کشور بده

جدول 3- تقسيمبندی شهرستانها در اقليمها و زیراقليمهای ایران به وسيله روش دومارتن اصالح شده Table 3- Division of counties in climates and sub-climates of by the modified Doomarton method شهرستان استان اقليم Climate Province County آبدانان ایحم Ilam Abdanan اللی، مسمدسلیمان خوزستان Khuzestan Lali, Masjed Suleiman سیردان، رازمیان قزوین Qazvin Syrdan, Razmian لیكک کهكیلویه و بویر احمد نیمهخشک گرم Semi-arid warm Kohluyeh & Boyer Ahmad Likak آّب پخش بوشهر Bushehr Abpakhsh مینودشت گلستان Golestan Minoodasht تایباد خراسان رضوی Khorasan Razavi Taybad فیروزآباد فار ، نورآباد ممسنی، شیراز، درودزن فار Fars Firoozabad Fars, Noorabad Mamasani, Shiraz, Droodzan لواسان تهران Lavasan دهدز، ایذه خوزستان Khuzestan Dehdez, Ize دهدشت، دوگنبدان کهكیلویه و بویر احمد Kohluyeh & Boyer Ahmad Dehdasht, Dogonbadan دره شهر، لومار ایحم نیمهخشک معتدل Semi-arid temperate Ilam Darreh shahr, Lomar گیحن غرب، سرپل ذهاب، تازهآباد کرمانشاه Kermanshah Gilan West, Sar-e Pol-e Zahab, Tazehabad بندرگز، بندرترکمن، گنبدکاو ، گرگان، مراوهتپه، گلستان گلستان Golestan Bandar Gaz, Bandar Turkmen, Gonbad-e Qabus, Golestan, Maravehtapeh, Golestan رودبار گیحن Gilan Rudbar پلدختر لرستان Lorestan Pol Dokhtar گلوگاه، بندر امیرآباد، پل سفید مازندران Mazandaran Galougah, Amirabad Port, Pol sefid مثخذ: یافتههای تحقیق Source: Research findings

بررسی آثار تغییر اقلیم در مناطق نیمهخشک بر بازار محصوالت کشاورزی 833

ادامه جدول 3- تقسيمبندی شهرستانها در اقليمها و زیراقليمهای ایران به وسيله روش دومارتن اصالح شده Table 3- Division of counties in climates and sub-climates of Iran by the modified Doomarton method شهرستان استان اقليم Climate Province County اهر، عمبشیر، هریس، ملكان، مراغه، مرند، میانه، شبستر، تبریز، کلیبر، بستانآباد، چاراویما ، سراب، ورزقان آذربایمان شرقی East Azarbaijan Ahar, Ajabshir, Harris, Malkan, Maragheh, Marand, Mianeh, Shabestar, Tabriz, Kalibar, Bostan Abad, Charavimaq, Sarab, Varzaqan بوکان، مهاباد، میاندوآب، نقد، پلدشت، شاهیند ، خوی، ماکو، ارومیه، سلما ، تكاب، کهریز آذربایجان غربی Western Azerbaijan Bukan, Mahabad, Miandoab, Naghd, Poldasht, Shahin Dez, Khoy, Maku, Orumiyeh, Salmas, Takab, Kahriz بیله سوار، گرمی، مشكینشهر، نمین، نیر، اردبیل، سرعین اردبیل Ardebil Bale Savar, Grammy, Meshkin Shahr, Namin, Nair, Ardebil, Sarein خوانسار، سمیرم، داران اصفهان Esfahan Khansar, Samiram, Daran طالقان، هشتگرد البرز Alborz Taleghan, Hashtgerd ایحم، سرابله ایحم Ilam Ilam, Surabelle راین کرمان Kerman Rhine دماوند، شمیران، فیروزکوه تهران Tehran Damavand, Shemiran, Firoozkooh اردل، فارسان، سامان، بروجن، شهرکرد چهارمحال بختیاری نیمهخشک Chahar Mahal Ardel, Farsan, Saman, Borujen, Shahrekord سرد Semi-arid Bakhtiari cold مشهد، نیشاپور، قوچان خراسان رضوی Khorasan Razavi Mashhad, Nishapur, Quchan جاجرم، راز، فاروج خراسان شمالی North Khorasan Jajarm, Raz, Faroj کیاسر، کمور، بلده مازندران Mazandaran Kaiser, Kujur, Baladeh خدابنده، خرم دره، ماهنشان، زنمان زنمان Zanjan Khodabandeh, Khorram Valley, Mahanshan, Zanjan مهدیشهر، رضوان سمنان Semnan Mehdi Shahr, Rezvan اقلید، زرقان، دشت نمدان فار Fars Eglid, Zarqhan, Namdan Plain دیلمان، جیرنده گیحن Gilan Dillman, Girandeh آوج، قزوین، کوهین قزوین Qazvin Avaj, Qazvin, Kohin بیمار، کامیاران، سنندج، باباراشانی، دهگحن، دیوان دره، یاسوگند، زرینه، قروه کردستان Kurdistan Bijar, , , Babarashani, Dehgolan, Divan Dare, Yasogand, Zarineh, اسحمآباد غرب، هرسین، جوانرود، کنگاور، کرمانشاه، روانسر، سنقر کرمانشاه Kermanshah Islam Abad West, Harsin, Javanrood, Kangavar, Kermanshah, Ravansar, Sangar الشتر، بروجرد، خرمآباد، کوه دشت، ایمان آباد، نورآباد، ازنا لرستان Lorestan Alashtar, Boroujerd, Khorramabad, Dasht Mountain, Imanabad, Noorabad, Azna اراک، آشتیان، خمین، خنداب، تفرش، غر آباد، کمیمان، شاهزند مرکزی Markazi Arak, Ashtian, Khomein, Khandab, Tafresh, Gharaghabad, Kamijan, Shazand اسدآباد، فامنین، محیر، نهاوند، رزن، تویسرکان، قهاوند، همدان همدان Hamedan Asadabad, Faminin, Malayer, Nahavand, Razan, Tuyserkan, Qahavand, Hamedan مثخذ: یافتههای تحقیق Source: Research findings 831 نشریه اقتصاد و توسعه کشاورزی، جلد 34، شماره 2، تابستان 9311

همانگونه که در بخش قبل اشاره شد برای بررسد ی اثدرات تغ یید ر مثال بر اسا میانگین این عوامل تا سال 0202 دما 4 درجه افزایش اقلیم بر عملكرد محصوالت از تابع واکنش عملكرد استفاده شد. نتایج و بارش حدود 9/2 میلیمتر کاهش مییابد. این شیوه توسط عباسدی و برآورد این تابع بدرای محصدوالت مدورد بررسدی در زیدر اقلد یمهدای اثمری )4( نیز مورد استفاده قرار گرفتده اسدت. در جددول 3 مید انگین نیمهخشک کشور در جدول 1 ارا ه شده است. همانگونه کده مشداهده تغییرات بارش و دمای پیشبینیشده برای سال 0202 )افق 4121( بر میشود تنها محصولی که نسبت به تغیید رات بارنددگ ی عكدس العمدل اسددا سددناریوهای فددو آورده شددده اسددت. در ماالعددات گذشددته معكو نشان داده، ذرت دانده ای اسدت کده بدا نتد ایج مندابع 03 و 3 پیشبینیهای اقلیمی برای سدال هدای 0222، 0202 و 0222 و 0422 ماابقت دارد. هر یک از ضرایب نشدان مدی دهدد کده بدا تغییدر یدک انمام شده است. در این ماالعه افق 0202 به عنوان سال پدیش بیندی درصدی در مقدار دما و یا بارش، عملكرد محصوالت چه مقددار تغییدر انتخاب گردید؛ زیرا نزدیكترین سال به زمان انمام تحقیق است و هدر مییابد که به دلیل محدودیت صفحات مقاله از تفسیر آنهدا خدودداری چه زمان پیشبینی کوتاهتر باشد نتایج قابل استنادتر است و همچندین شده است. الزم به ذکر است ضریب متغیر دما در محصول گندم دید م این دوره منابق بر سند چشمانداز 4121 کشور است. و جو دیم در زیراقلیم نیمه خشک گرم و گندم دیم در زیدراقلیم نیمده همانگونه که مشاهده میشود روندد تغ یید رات بدارش کشدور در خشک معتدل از لحداظ آمداری معندی دار نمدی باشدد و سدایر ضدرایب سالهای آینده نزولی خواهد بود و پیشبیندی مدی شدود در 0202 بده معنیدار است. میزان 9/2 درصدد کداهش بارنددگ ی نسدبت بده شدرا یط سدال 4993 با توجه به ضرایب تخمینزده شدده از توابدع عملكدرد ، اثرگدذاری )4391( خواهیم داشت؛ اما روند تغیید رات دمدا حالدت صدعود ی دارد و تغییر در متغیرهای اقلیمی بر عملكرد محصوالت مورد ماالعه محاسبه دمای کشور در 0202 به میزان ید ک درصدد نسدبت بده سدال 4391 میشود. به اید ن صدورت کده درصدد تغ یید رات پد یشبیند یشدده ی در افزایش مییابد. متغیرهای اقلیمی درجه حرارت و بارندگی در ضریب مربوط بده آن هدا در ماالعددات پددونس و همكدداران )07( و مددومنی )00( بدده علددت ضرب میشود و سپس مید زان تغیید رات عملكدرد در هكتدار برحسدب تصادفی بودن ماهیت تغییرات اقلیمی فر بر آن شده کده تغ یید رات درصد در هر سناریوی اقلیمی بدرا ی محصدوالت منتخدب بده دسدت اقلیمی در زیراقلیمهای مختلف یكسان نیستند. بلكه تغیید رات اقلیمد ی میآید )03(. بهصورت یک متغیر تصادفی، از طریق میانگین اعداد پیشبیند یشدده جدول 2، کشش تقاضای محصوالت موردبررسی ارا ه شده است؛ بارش و دما، انحرا معیار آنهدا و بدا اسدتفاده از تدابع توزید ع نرمدال همانگونه که مشاهده مد یگدردد واکدنش ق یمتد ی محصدوالت فدو ساخته میشود. در ماالعهی حاضر نیز، جهدت تول یدد اعدداد تصدادف ی کوچکتر از یک و همگی در ساح پنج درصد معند یدار اسدت و ا ید ن برای بارش و دما در زیر اقلیمهای مختلف از میانگین اعداد جددول 3 بیانگر آن است که همه محصوالت بیکشش هسدتند. الزم بده ذکدر و انحرا معیارهای ذکرشدده در جددول 7، اسدتفاده گرد یدد . بدر ا یدن است برای براورد توابع تقاضا فرمهای تدابع ی ترانسدلو،، درجده دوم، اسا سناریوهای تغییدر اقلد یم بدرا ی زیدراقلیم هدای مختلدف کشدور ترانسندنتال و لئونتیف تعمیم یافته و کاب-داگح مورد بررسی قدرار بهصورت جدول 1 برای بارش و دما به دست آمده اسدت. همدان طدور گرفت و با توجه به شاخصهای آماره خوبی برازش، فرم کاب-داگح که مشاهده میگدردد، بیشدترین کداهش بدارش در سدال هدا ی 0202 مورد پذیرش قرار گرفت. همچنین در تابع تقاضا براورد شده، محصول مربوط به زیر اقلیم نیمهخشک گرم و حدود 102/4- درصد میباشدد . برنج بهعنوان جانشین گندم )12(، محصول گندم بهعنوان جانشین جو بیشترین افزایش دما در سال 0202 مربوط به زیر اقلدیم نیمده خشدک و کنماله سویا بهعنوان محصول جانشین ذرت دانده ای در نظرگرفتده گرم و حدود 331/4 درصد است. شد که دلیل این امر نزدیكی جایگزینی بین محصوالت این بوده و در میانگین عملكرد محصوالت در زید راقلیم نیمده خشدک کشدور در ماالعات مختلف نیز مورد استفاده قرار گرفته شدهاند. حالت فعلد ی و بدرا ی سدال 0202 در جددول 9 گدزارش شدده اسدت. برای بررسی اثرات تغییر اقلد یم بایسدتی تغیید رات آبوهدوا یی در همانگونه که مشاهده میشود، بیشترین تغییدرات عملكدرد بدا حددود قالب سناریویی مورد بررسی قرار گیرد. برای این منظدور از سدنار یوی 241334/2 درصد مربوط به محصول جو دیم در زیراقلیم نیمهخشدک انتشار IPCC که در قالب 41 سناریوی اقلیمی تدوین شدده ، اسدتفاده گرم و حدود 229271/2- درصد برای محصول جدو آبدی در زیدراقلیم گردید )4(. در پژوهش حاضر از میانگین این 41 سناریو اسدتفاده شدد . نیمهخشک معتدل است. کمترین تغییرات نیز مربوط به گنددم دیدم و الزم به ذکر است که در هر سناریو آبوهوایی بیش از 02 عامل مانند گندم آبی به ترتیدب بده انددازه 222141/2 و 220407/2- درصدد در میزان دیاکسیدکربن و نرخ رشد جمیت و ... بر کاهش یا افزایش دما زیراقلیم نیمهخشک سرد است. همانگونه کده مححظده مد یشدود بدا و بارش اثرگذار دانسته شده است، در این تحقیق 41 سدناریو در نظدر ایماد تغییرات اقلیمی، عملكرد محصوالت گندم دیم، جو آبی، جو دیم گرفته شده است و میانگین آنها در نظر گرفته شده اسدت. بده عندوان و ذرت دانهای در زیراقلیم نیمده خشدک سدرد بده ترتیدب بده میدزان بررسی آثار تغییر اقلیم در مناطق نیمهخشک بر بازار محصوالت کشاورزی 831

222141/2، 220474/2، 220127/2 و 243213/2 درصددد افددزایش خواهد داشت. همچنین عملكرد محصوالت گندم آبی، جو دیم و ذرت خواهد یافت و محصوالت جو آبی و جو دیم در زیراقلیم نیمده خشدک دانهای در زیراقلیم نیمهخشک معتدل به ترتیب به انددازه 2/223104، گرم به ترتیدب بده انددازه 220113/2 و 241334/2 درصدد افدزایش 223197/2 و 243171/2 درصد افزایش داشته است.

جدول 4. ضرایب واکنش عملكرد محصوالت موردبررسی در اقليم نيمهخشک کشور طی سالهای 1331-44 Table 4- Yield response factors of the studied crops in Iran’s Semi-arid climates during 1982-2015 period آماره دوربين واتسون ضریب تعيين روند زمانی دما بارش محصول زیراقليم Coefficient of Durbin-Watson Sub-climate Crop Precipitation Temperature Time trend determination statistic گندم آبی 0.941 0.847 0.007619 Irrigated 0.34 1.31 (0.0044)*** (0.0298)** (0.0407)** wheat گندم دیم 1.225 1.421 0.020722 Dry-farmed 0.30 1.41 (0.0536)* (0.0647)* (0.0066)*** wheat جو آبی 0.850 0.562 نیمهخشک سرد Irrigated - 0.41 1.54 Semi-arid cold (0.0217)** (0.0015)*** barley جو دیم 0.668 0.993 0.014832 Dry-farmed 0.35 1.91 (0.0814)* (0.0352)** (0.0017)*** barley 0.008842 0.982 0.334 ذرت دانهای 0.52 1.54 Corn (0.0701)* (0.0001)*** (0.0002)*** گندم آبی 1.523 0.842 0.015592 Irrigated 0.45 1.67 (0.0065)*** (0.0963)* (0.0440)** wheat گندم دیم 1.234 0.941 0.030395 Dry-farmed 0.37 1.44 (0.0619)* (0.1858) (0.0010)*** wheat جو آبی 0.031716 1.469 1.208 نیمهخشک گرم Irrigated 0.40 1.73 Semi-arid warm (0.0627)* (0.0404)** (0.0005)*** barley جو دیم 0.505 1.576 0.024913 Dry-farmed 0.33 1.70 (0.0698)* (0.1177) (0.0010)*** barley 0.635 1.244- ذرت دانهای - 0.39 1.99 Corn (0.0010)*** (0.0811)- گندم آبی 0.414 1.151 0.010974 Irrigated 0.71 1.43 (0.0344)** (0.0000)*** (0.0005)*** wheat گندم دیم 1.302 0.866 0.016050 Dry-farmed 032 1.48 (0.0432)** (0.1390) (0.0568)* wheat جو آبی نیمهخشک معتدل 1.294 0.705 0.017488 Semi-arid Irrigated 0.70 1.88 (0.0002)*** (0.0211)** (0.0007)*** temperate barley جو دیم 0.62 1.107 0.011759 Dry-farmed 0.32 1.82 (0.0968)* (0.0087)*** (0.0163)** barley 1.82 0.018905 0.797 0.416- ذرت دانهای 0.63 Corn (0.0724)* (0.0754)* (0.0000)*** مثخذ: یافتههای تحقیق )* و **، *** به ترتیب معنیداری در ساح 42 درصد، 2 درصد و 4 درصد( Source: Research findings (*,**,*** are significance level of 10%, 5% and 1%, respectively مدل رگرسیونی برای محصول ذرت دانه ای در زیر اقلیم نیمه خشک گرم پس از روند زدایی برآورد شدند 831 نشریه اقتصاد و توسعه کشاورزی، جلد 34، شماره 2، تابستان 9311

جدول 5- کشش تقاضای محصوالت موردبررسی طی سالهای 1331-44 Table 5- Elasticity of demand for the studied crops during 1982-2015 period لگاریتم محصول لگاریتم درامد لگاریتم قيمت سایر مطالعات 2 محصول R DW F Prop جانشين Price log Income log Crop Other studies Substitute crop log فقیهی کاشانی )44(: -2/21 - Faghihi Kashani (11): 0/58 اسفندیاری )42(: -0.54 0.088 0.20 گندم (0.0000***) (0.0981*) (0.0143**) 0.00000 -2/31 Wheat 0.71 2.04 24.83 Esfandeyari (10): [-5.260] [1.707] [2.599] (***) -0/64

مهموری و همكاران )49(: -2/13 -Mahjori etal (19): 0/43 -0.41 0.064 0.15 0.000025 (*0.0859) (**0.0443) (***0.0000) جو شعبان زاده و همكاران )Barley 0.54 1.60 11.95 -2/13 :)33 [-4.798] [2.099] [1.775] (***) Shabanzadh et al (33):-0/43

احمدیان و همكاران )0(: -2/13 Ahmadeyan et al (2): -0/43 -0.33 0.75 0.24 شیخ زینالدین و بخشوده )31(: 0.00000 (***0.0000) (***0.0008) (**0.0196) ذرت دانهای Corn 0.76 1.47 32.45 [-2.465] [3.744] [6.107] (***) -2/02 Sheikh zeynedin & bakhshodeh (34): -0/25 مثخذ: یافتههای تحقیق Source: Research finding اعداد داخل پرانتز ساح معنیداری ضرایب هستند. )* و **، *** The numbers in parentheses are the significance levels of the factors به ترتیب معنیداری در ساح 42 درصد، 2 درصد و 4 درصد) (are significance level of 10%, 5% and 1%, repectively ***,**,*) . اعداد داخل کروشه نشاندهنده t میباشند. .The numbers in brackets indicate t values

جدول 3- تغييرات بارش و دمای پيشبينیشدهی )درصد( کشور برای سال 2225 Table 6- Predicted variations of Iran’s precipitation and temperature for 2025 سال 2225 متغيرها Variables Years 2025 0.9- بارش Precipitation دما 1 Temperature مثخذ: عباسی و اثمری )Source: Abbasi and Asmari (1) )4

جدول 7- محاسبه انحراف معيار بارندگی و دما در زیر اقليمهای مختلف کشور در سال 1344 Table 7- Calculation of standard deviation for precipitation and temperature in Iran’s various climates and sub-climates in 2015 دما بارش زیر اقليم Sub-climate Precipitation Temperature نیمهخشک گرم 1.321 0.390 Warm semi-arid نیمهخشک سرد 0.298 0.270 Cold semi-arid نیمهخشک معتدل 0.380 0.118 Temperate semi-arid مثخذ: یافتههای تحقیق Source: Research findings بررسی آثار تغییر اقلیم در مناطق نیمهخشک بر بازار محصوالت کشاورزی 831

جدول 8- تغييرات بارش و دما در زیر اقليمهای مختلف برای سال 2225 Table 8- Variations of precipitation and temperature in Iran’s various sub-climates for 2025 تغييرات دما سال 2225 تغييرات بارش سال 2225 زیر اقليم Sub-climate Precipitation variations for 2025 Temperature variations for 2025 نیمهخشک گرم -1.420 1.364 Warm semi-arid نیمهخشک سرد -1.126 1 Cold semi-arid نیمهخشک معتدل -1.245 1.041 Temperate semi-arid مثخذ: یافتههای تحقیق Source: Research findings

جدول 4. ميانگين عملكرد محصوالت موردبررسی در زیر اقليمهای نيمهخشک کشور )کيلوگرم( Table 9- The average yield of the studied crops in Iran’s Semi-Arid climates and sub-climates (kg) درصد تغييرات سال 2225 فعلی محصول زیر اقليم Sub-climate Crop Current Years 2025 Change percent 0.010143- 3456.183 3491.6 گندم آبی Irrigated wheat 0.004687- 1800.719 1809.2 گندم دیم Dry-farmed wheat 0.002886 4063.394 4051.7 جو آبی نیمهخشک گرم Warm semi-arid Irrigated barley 0.014331 1165.872 1149.4 جو دیم Dry-farmed barley 0 0 0.001 ذرت دانهای Corn 0.002127- 4000.172 4008.7 گندم آبی Irrigated wheat 0.000414 1339.855 1339.3 گندم دیم Dry-farmed wheat 0.002171 3362.084 3354.8 جو آبی نیمهخشک سرد Warm semi-arid Irrigated barley 0.002407 1130.615 1127.9 جو دیم Dry-farmed barley 0.013583 7633.393 7531.1 ذرت دانهای Corn 0.006821 4334.969 4305.6 گندم آبی Irrigated wheat 0.007203- 2044.466 2059.3 گندم دیم Dry-farmed wheat 0.009078- 3313.354 3342.7 جو آبی نیمهخشک معتدل Temperate semi-arid Irrigated barley 0.003897 1677.613 1671.1 جو دیم Dry-farmed barley 0.013474 7484.912 7385.4 ذرت دانهای Corn مثخذ: یافتههای تحقیق Source: Research findings

نتایج جدول 9 همچنین نشان میدهدد کده عملكدرد محصدوالت محصوالت گندم آبی و گندم دیم در زیدراقلیم نیمده خشدک گدرم بده گندم دیم و جو آبی در زیراقلیم نیمه خشک معتدل در سال 0202 بده ترتیب به اندازه 242413/2 و 221371/2 کاهش مییابد. اما عملكدرد ترتیب بده میدزان 227023/2 و 229271/2 کداهش خواهدد یافدت و محصول ذرت دانده ای در زیدراقلیم نیمده خشدک گدرم هدیغ تغییدری 831 نشریه اقتصاد و توسعه کشاورزی، جلد 34، شماره 2، تابستان 9311

نخواهد داشت. نمی د ه ن د و ب ی ش د ت ر ی ن ت د ث ث ی ر ر ا ا ف د ز ا ی ش ی د ا ک د ا ه ش د م د ا ب د ر ع م ل ك د ر د الزم به ذکر است که علت واکنش بیشتر عملكرد محصوالت به م ح ص و ال ت م ن ت خ ب د ا ش د ت ه ا س د ت . ب د ا ب ر ر س د ی ا ی د ن ت غ ی ی د ر ا ت ا ی ن گ و ن د ه دما نسبت به بارش، بیشتر بودن ضریب واکنش عملكرد دما نسبت به استنباط میشود که اثر تغییر اقلیم بدر عملكدرد محصدوالت مختلدف بارش است. درخصو ذرت دانهای کاهش ضریب واکنش به بدارش متفاوت است که میتواند باعث کاهش یا افزایش عملكرد محصوالت و افزایش ضریب واکنش به دما در مممدوع باعدث افدزایش عملكدرد منتخب در زیر اقلیمهای مختلف گردد. ذرت دانهای شده است. نتایج این تحقیق با نتایج ماالعات ساجدین و پس از بررسی تغییرات اقلیمی، الزم است اثرات این تغییدرات بدر مدسر4 )34(، ]افزایش دما به اندازه 2/4 تا 3 درجه سانتیگراد عملكرد ساح زیرکشت، قیمت، درآمد بهرهبرداران و صدادرات و واردات مدورد محصول گندم را در ناحیهی چیترال پاکستان افزایش میدهدد جندت بررسی قرار گیرد. همانگونه که در بخش مواد و روشها اشداره گردیدد صادقی و همكاران )42(، ]افزایش دما بیشترین میزان تثثیر مثبدت بدر برای این منظور از الگوی AMM استفاده میشود. برای ایدن منظدور عملكرد گندم دارد ، مدومنی ) 00( ]افدزایش دمدا از 2 تدا 32/0 درجد ه ابتدا الگوی براسدا اطحعدات سدال 4391 کدالیبره شدده و سدپس سانتیگراد را باعث افزایش عملكرد گندم را در استان فار میدانندد تغییرات اقلیمی پیشبینی شده بر شاخصهای ذکر شده مورد بررسدی و همچنین کاهش بارنددگی و افدزایش دمدا سدبب افدزایش عملكدرد قرار گرفته است و در ادامه به تشریح نتایج الگو پرداخته میشود. نتایج محصول ذرت دانهای میشود و موالیی و همكاران )02( ]دمدا تدثثیر حاصل از تغییرات ساح زیرکشت محصوالت در زیراقلیمهای مختلف مثبتی بر عملكرد گندم و جو میگذارد ماابقت دارد. در حالت فعلی )سدال 4391( و سدال 0202 )افدق 4121( بدرا ی پدنج از آنما که )طبق جدول 1( میزان بارش برای افق 0202 کداهش محصول زراعی در جدول 42 آورده شده است. و میزان دما افزایش مییابد، باید افزایش ضریب واکنش به دما بیشتر ماابق با جدول 42 بیشترین تغییرات ساح زیرکشت محصوالت از کاهش ضریب واکنش به بارش باشد تا در ممموع باعدث افدزایش بر اسا میانگین سناریو تغییرات اقلیمدی حددود 40/4 درصدد بدرای عملكرد محصوالت زراعی گردد. البتده در بعیدی از منداطق کداهش محصول جو آبی در زیراقلیم نیمهخشک گرم و حددود 21/2- درصدد ضریب بارش بر افزایش عملكرد بعیی از محصوالت تثثیرگدذار بد وده برای محصول ذرت دانهای در زیراقلیم نیمهخشک سرد است. کمترین است. بهعنوان مثال در زیراقلیم نیمهخشک سرد، محصول گندم آبدی تغییرات نیز برای محصوالت گندم آبی و گندم دیم بده ترتیدب حددود ضریب واکنش به بارش 914/2 میلیمتر و ضریب فو بدرای گنددم 2243/2 و 2229/2- درصددد در زیددراقلیم نیمددهخشددک سددرد اسددت. دیم 002/4 میلیمتر بوده است. همچنین ضدریب واکدنش بده بدارش همانگونه که مححظه میشود اثر تغییرات اقلیمی بر سداح زیرکشدت برای محصول گندم آبی در زیراقلیم نیمهخشک معتدل حددود 141/2 محصول ذرت دانهای در زیراقلیمهای نیمهخشک سرد و نیمده خشدک میلیمتر و برای محصول گندم دیم معادل 320/4 میلدی متدر اسدت و معتدل به ترتیب حدود 21/2 و 213/2 درصدد کداهش یافتده اسدت و نشاندهنده آن است که ضریب واکنش به بارش محصول گندم آبدی محصوالت گندم آبی و گندم دیم در زیدراقلیم نیمده خشدک گدرم بده کمتر از محصول گندم دیم میباشد. نتدایج فدو بدا نتدایج ماالعدات؛ ترتیب به اندازه 241/2 و 203/2 درصدد کداهش یافتده اسدت. سداح جنت صادقی و همكاران )42(، مومنی )00(، مسداعدی و کاهده ) 01( زیرکشت گندم دیم در زیراقلیم نیمهخشک سدرد بده میدزان 2/2229 ماابقت دارد. درصد و محصول گندم آبی در زیراقلیم نیمهخشک معتددل بده انددازه درخصو برخی از محصوالت مانند گندم آبی و دیم، جو آبدی و 229/2 درصد کاهش یافته است. دیم در بعیدی از زیدراقلیم هدا عملكردشدان بدرای سدال 0202 روندد از سوی دیگر ساح زیرکشت محصوالت جو آبدی و جدو دیدم در کاهشی داشته است که دلیل آن میتواند ناشی از کاهش یدا افدزایش زیراقلیمهای نیمهخشک گرم، نیمهخشک سرد و نیمهخشک معتدل به ضریب واکنش به دما یدا بدارش باشدد. بده عندوان مثدال در زیدراقلیم ترتیب حدود 40/4، 4/4، 223/2، 222332/2، 242/2، 2241/2 درصد نیمهخشک گرم محصول گندم آبی ضدریب واکدنش بده دمدا 110/2 افزایش یافته است. محصول گندم آبی در زیراقلیم نیمده خشدک سدرد درجه سانتیگراد و ضریب واکدنش بده دمدا محصدول گنددم دیدم در حدود 2243/2 درصد افزایش نشان میدهد. همچنین محصول گنددم زیراقلیم نیمهخشک گرم 914/2 درجه سانتیگراد برآورد شده اسدت و دیم در زیراقلیم نیمهخشک معتدل حدود 222/2 درصد افزایش یافتده ضریب واکنش به دما محصول گندم آبی کمتر از محصول گندم دیدم است. میباشد. نتایج ماالعه نشان داد که عملكرد محصوالت نام برده در بعیدی از زیراقلیمها نسبت به کاهش یا افزایش بدارش عكدس العمدل نشدان

1- Sajidin & Mudasser بررسی آثار تغییر اقلیم در مناطق نیمهخشک بر بازار محصوالت کشاورزی 831

جدول 12- سطح زیرکشت محصوالت در زیر اقليمهای مختلف کشور در حالت فعلی و برای سال 2225 )هزار هكتار( Table 10- Crop area in Semi-arid climates and subclimates currently and 2025 (thousand hectares) سطح زیر کشت ميزان توليد Crop amount Farming area زیر اقليم محصول Sub-climate درصد تغييرات سال 2225 فعلی درصد تغييرات سال 2225 فعلی Crop Current Years 2025 Variation percent Current Years 2025 Variation percent گندم آبی Irrigated 17604.647 1711.273 -0.028025 5.042 4.951 -0.018048 wheat گندم دیم Dry- 111976.816 108838.640 -0.028025 61.893 60.442 -0.023443 farmed wheat نیمهخشک جو آبی گرم Warm Irrigated 1627.973 1827.223 0.122391 0.402 0.450 1.119402 semi-arid barley جودیم Dry- 16123.668 18097.069 0.122430 14.028 15.522 1.106501 farmed barley ذرت 0 0 0 0 0 0 دانهای Corn گندم آبی Irrigated 3402664.734 3400900.893 -0.000518 848.820 850.189 0.001612 wheat گندم دیم Dry- 4548118.156 4545760.546 -0.000518 3395.892 3392.725 -0.000932 farmed wheat جو آبی نیمهخشک Irrigated 1084135.155 1092864.582 0.008051 323.159 325.056 0.005870 سرد Cold barley جودیم semi-arid Dry- 1035409.831 1043746.923 0.008051 917.998 923.167 0.005630 farmed barley ذرت 0.080122- 60.780 66.047 0.067248- 463959.482 497409.574 دانهای Corn گندم آبی Irrigated 1338206.314 1335103.527 -0.002318 310.806 307.985 -0.009076 wheat گندم دیم Dry- 942996.715 940810.268 0-.002318 457.921 460.174 0.004920 farmed wheat نیمهخشک جو آبی 0.014638 49.282 48.571 0.005725 163288.269 162358.616 معتدل Temperate Irrigated semi-arid barley جودیم Dry- 275959.606 277539.729 0.005725 165.137 165.437 0.001816 farmed barley ذرت 0.043127- 9.851 10.295 0.030163- 73737.138 76030.477 دانهای Corn مثخذ: یافتههای تحقیق Source: Research findings

811 نشریه اقتصاد و توسعه کشاورزی، جلد 34، شماره 2، تابستان 9311

ی ك ی د ی گ ر ا ز ع د و ا م ل ی ک د ه د ر ش د ر ا ی ط ا ق ل ی م د ی ت ح د ت ت د ا ث ی ر ق د ر ا ر درصددد کدداهش یافتدده اسددت و آب در دسددتر ذرت داندده ای در میگیرد، مقدار آب در دستر است. کاهش میزان آب در دستر از زیراقلیمهای نیمهخشک سرد و نیمهخشک معتددل بده ترتیدب حددود طریق کاهش ساح زیرکشت بر تولید محصوالت اثرگذار خواهد بود و 21/2 و 213/2 درصد کاهش یافته است اما در زیراقلیم نیمده خشدک یا با کاهش میزان آبیاری محصوالت، عملكرد آنها را کاهش میدهدد. گرم تغییری محسوسی نداشته است. در این پژوهش به بررسی میدزان کداهش در مقددار آب در دسدتر نتایج حاصل از تغییدر در شدرایط اقلیمدی بدر قیمدت محصدوالت برای گیاهان در اقلیم نیمه خشک پرداخته شده است. برای این منظور کشاورزی در جدول 40 ارا ه شده است. شایان ذکر است کده در اید ن ابتدا با استفاده از نرم افزار NETWAT نیداز آبدی گیاهدا ن اسدتخراج پژوهش با توجه به اهمیت قیمت محصوالت مورد بررسی و به دلیدل گردیده و الگو براسا تغییدرات اقلیمدی و سداح زیرکشدت گیاهدان تفاوت ساح زیرکشدت آن هدا در زیدر اقلدیم هدای مختلدف از ق یمدت میزان آب در دستر را مشخص مینماید. سرمزرعه استفاده شده است و همچندین قیمدت سدرمزرعه بدا ق یمدت نتایج بررسی میزان تغییرات آب در دستر بدرای افدق 0202 در تیمینی کده دولدت تع یدین مد یکندد اخدتح نداچ یزی دارد )قیمدت جدول 44 گزارش شده است. بیشترین تغییرات آب در دستر حددود سرمزرعه منتشر شده توسط جهادکشاورزی یا قیمت تیدمینی اعدحم 40/2 درصد برای محصول جو آبی در زیدراقلیم نیمد هخشدک گدرم و شده در هر سال کمی مغایرت دارد(. ماابق با جددول فدو بیشدترین حدددود 21/2- درصددد بددرای محصددول ذرت داندده ای در زیددراقلیم تغییر قیمتی حدود 12/3 درصد بدرا ی محصدول ذرت دانده ای در زیدر نیمهخشک سرد و کمترین تغییرات نیز برای محصدول گنددم آبدی در اقلیم نیمهخشک گرم و کمترین تغییر نیز برای قیمت محصول جدو و زیر اقلیمهای نیمهخشک سرد و نیمهخشک معتدل بده ترتیدب حددود حدود 23/0 درصد در زیراقلیم نیمهخشک گرم اسدت. همانگونده کده 220/2 و 24/2- درصد اتفا افتاده است. برای محصول جدو آبدی در مشاهده میشود قیمت محصوالت در تمامی زیراقلیمها افزایش یافتده زیر اقلیمهای نیمهخشک گرم، نیمهخشک سرد و نیمهخشدک معتددل است که میتواند ناشی از کاهش تولید محصوالت بده دلیدل کداهش به ترتیب حدود 40/2، 223/2 و 242/2 درصد افزایش خواهدد یافدت. ساح زیرکشت و افزایش تقاضا به دلیل افزایش جمعیت باشد. همچنین آب در دستر برای محصول گنددم آبدی در زیدراقلیم هدای نیمهخشک گرم و نیمهخشک معتدل به ترتیب حدود 241/2 و 2/229

جدول 11- مقدار آب در دسترس در زیر اقليمهای نيمهخشک کشور در حالت فعلی و برای سال 2225 )متر مكعب( Table 11- Amount of available water in the Semi-arid climates of the country at present and for 2025 (cubic meters) درصد تغييرات سال 2225 فعلی محصول زیر اقليم Sub-climate Crop Current Years 2025 Change percent 0.018065- 20046.258 20415.058 گندم آبی نیمهخشک گرم Warm semi-arid Irrigated wheat 0.1191610 1616.147 1444.069 جو آبی Irrigated barley 0 0 0 ذرت دانهای Corn 0.0016212 2099965.975 2096585.400 گندم آبی نیمهخشک سرد Cold semi-arid Irrigated wheat 0.005868 648486.135 644703.003 جو آبی Irrigated barley 0.079748- 414095.805 449980.936 ذرت دانهای Corn 0.009707- 871596.301 879580.980 گندم آبی نیمهخشک معتدل Temperate semi-arid Irrigated wheat 0.014633 115319.582 113656.374 جو آبی Irrigated barley 0.043057- 73550.823 76860.230 ذرت دانهای Corn مثخذ: یافتههای تحقیق Source: Research findings

بررسی آثار تغییر اقلیم در مناطق نیمهخشک بر بازار محصوالت کشاورزی 818

جدول 12- قيمت محصوالت در زیراقليمهای مختلف کشور در حالت فعلی و تغيير اقليم )ریال( Table 12- Prices of products in different climates and sub-climates of the country at present and climate change (Rials) درصد تغييرات سال 2225 فعلی محصول زیر اقليم Sub-climate Crop Current Years 2025 Change percent گندم نیمهخشک گرم 11890 16054.655 0.097952 Warm semi-arid Wheat جو 10835 11498.991 0.061282 Barley ذرت 3.451961 43406.629 9750 دانهای Corn گندم نیمهخشک سرد 11789 15317.763 0.299326 Cold semi-arid Wheat جو 9869 13299.030 0.347555 Barley ذرت 0.625419 16090.255 9899 دانهای Corn گندم نیمهخشک معتدل 12029 15669.704 0.302660 Temperate semi-arid Wheat جو 9882 13299.515 0.345832 Barley ذرت 0.513063 14867.359 9826 دانهای Corn میانگین قیمت محصوالت در افق 0202 بدون در نظر گرفتن ذرت دانهای در زیر اقلیم نیمهخشک گرم ذرت دانهای Average crop prices in 2025 horizon excluding Corn in hot and semi-arid 9842.833 15849.650 0.610273 Corn climates مثخذ: یافتههای Source: Research findings تحقیق

نتایج ارا ه شده در جدول 40 میزان تغییر در قیمدت هدا بده دلیدل محصول ذرت دانهای در زیراقلیم نیمهخشک گرم و کمترین تغییر نیز تغییرات اقلیمی را نشان میدهد. از آنما که نرخ تورم در کشدور کمدی برای محصول جو در زیراقلیم نیمهخشک گدرم و حددود 33/2 درصدد باالست، الزم است میزان اثر تورم نیز بر قیمتها در نظر گرفته شود. بوده است. برای پیشبینی نرخ تورم در سال 0202 بدین صدورت عمدل شدد، از جدول 41 اثر تغییرات اقلیمی بر درآمد ناخالص کشاورزان در زید ر آنماکه میانگین رشد تورم در طی سد الهدا ی 4391-4322 حددود 3 اقلیمهای مختلف نیمه خشک برای سال 0202 برحسب هزار میلید ارد درصد بوده است، فر شد که این نرخ رشد ادامه داشته باشد و ایدن ریال آورده شده است. بیشدترین تغییدر درآمدد ناخدالص حددود 2/30 امر سبب میشود تا نرخ تدورم بدرا ی سدال 0202 حددود 21 درصدد درصد در زیراقلیم نیمهخشک سدرد و کمتدرین تغییدر نیدز حددود 2/3 پیشبینی شود )نرخ تورم طی سالهای 4391 تا 4121 کده حددود 9 درصد در زیراقلیم نیمهخشک گرم اتفا افتاده است. همدان طدور کده سال است، ساالنه حدود 3 درصد رشد خواهد داشت(. میزان تغییدرات مشاهده میگردد بدا تغییدرات اقلیمدی درآمدد ناخدالص کشداورزان در قیمت محصوالت با لحاظ کردن نرخ تدورم در ز یدر اقلد یمهدای نیمده زیراقلیمهای نیمهخشک گرم، نیمهخشک سرد و نیمهخشک معتدل به خشک تا سال 0202 در جدول 43 ارا ده شدده اسدت. همانگونده کده ترتیب حدود 32/2، 30/2 و 34/2 درصد افزایش خواهد یافت. مشاهده میشدود، بیشدتر ین تغیید ر قیمدت حددود 13/2 درصدد بد رای

812 نشریه اقتصاد و توسعه کشاورزی، جلد 34، شماره 2، تابستان 9311

جدول 13- قيمت محصوالت بر حسب نرخ تورم در زیراقليمهای مختلف کشور در حالت فعلی و تغيير اقليم )ریال( Table 13- Prices of products in terms of inflation in different sub-climates at present and climate change (Rials) درصد سال 2225 فعلی محصول زیر اقليم تغييرات Sub-climate Crop Current Years 2025 Change percent 1.000293 24724.169 11890 گندم نیمهخشک گرم

Warm semi-arid Wheat 0.634374 17708.445 10835 جو Barley 5.865021 66846.208 9750 ذرت

دانهای Corn 1.000963 23589.355 11789 گندم نیمهخشک سرد

Cold semi-arid Wheat 1.063845 20368.086 9869 جو Barley 1.503181 24778.993 9899 ذرت

دانهای Corn 1.006097 24131.343 12029 گندم نیمهخشک معتدل

Temperate semi-arid Wheat 1.072582 20481.254 9882 جو Barley 1.330117 22895.733 9826 ذرت

دانهای Corn 1.479820 24408.461 9842.833 ذرت میانگین قیمت محصوالت در افق 0202 بدون در نظر گرفتن ذرت دانهای در زیر اقلیم نیمهخشک گرم دانهای Average crop prices in 2025 horizon excluding Corn in hot and semi-arid climates Corn مثخذ: یافتههای تحقیق Source: Research findings

جدول 14- درآمد ناخالص کشاورزان در زیر اقليمهای مختلف کشور در حالت فعلی و تغيير اقليم )هزار ميليارد ریال( Table 14- Gross income of farmers in different sub-climates of the country at present and climate change (thousand billion Rials) درصد تغييرات سال 2225 فعلی زیر اقليم Sub-climate Current Years 2025 Change percent 0.2989670 2251192000 1733063000 نیمهخشک گرم Warm semi-arid 0.316760 157449000000 119573000000 نیمهخشک سرد Cold semi-arid

0.310675 42622000000 32519100000 نیمهخشک معتدل Temperate semi-arid مثخذ: یافتههای تحقیق Source: Research findings

جدول 42 تغییرا درآمد ناخالص را با لحاظ کردم نرخ تدورم نشدان نیمهخشک معتدل به ترتیب حدود 22/4، 23/4 و 20/4 درصد افزایش میدهد. نتایج نشان میدهد بدا افدزایش ندرخ تدورم درآمدد ناخدالص خواهد یافت. کشاورزان در زیراقلیمهدای نیمده خشدک گدرم، نیمده خشدک سدرد و

بررسی آثار تغییر اقلیم در مناطق نیمهخشک بر بازار محصوالت کشاورزی 813

جدول 15- درآمد ناخالص کشاورزان همراه با نرخ تورم در زیراقليمهای مختلف کشور در حالت فعلی و تغيير اقليم )هزار ميليارد ریال( Table 15- Gross Income of Farmers with Inflation in the Current and Climate Change (Thousand billion Rials) درصد تغييرات سال 2225 فعلی زیر اقليم Sub-climate Current Years 2025 Change percent نیمهخشک گرم 1733063000 3466835000 1.000409 Warm semi-arid نیمهخشک سرد 119573000000 242472000000 1.027815 Cold semi-arid نیمهخشک معتدل 32519100000 65637800000 1.018438 Temperate semi-arid مثخذ: یافتههای تحقیق Source: Research findings

نتایج آثر تغییر اقلیم بر خالص صادرات محصوالت در جددول 43 بود. بیشترین تغیید رات خدالص صدادرات حددود 3/333 درصدد بدرا ی آورده شده است. همانگونه که مشاهده میشود خالص صادرات بدرای محصول گندم و کمترین تغییرات نیز بدرا ی محصدول ذرت دانده ای و تمام محصوالت منفی است و این نشاندهنده افزایش واردات خواهدد حدود 3/42 درصد است.

جدول 13- خالص صادرات در کشور )هزار تن( Table 16- Net export of Country (thousand tones) درصد تغييرات سال 2225 فعلی محصول Crop Current Years 2025 Variation percent گندم -3289.520 -1100690 333.605048 Wheat جو -1876.360 -249785.730 132.122497 Barley ذرت دانهای -6165.320 -102550.654 15.633468 Corn مثخذ: یافتههای تحقیق Source: Research findings

نتيجهگيری و پيشنهادات محصوالت گندم دیم، جو آبی، جدو دیدم و ذرت دانده ای در زیدراقلیم نیمددهخشددک سددرد و محصددوالت جددو آبددی و جددو دیددم در زیددراقلیم شناخت نوسانات زمانی و مكانی پارامترهای اقلیمدی )نظیدر دمدا، نیمهخشک گرم و محصوالت گندم آبی، جدو دیدم و ذرت دانده ای در بارش، رطوبت نسبی،...( و تثثیر آن بر بخش کشاورزی جهت مدیریت زیراقلیم نیمهخشک معتدل برای سال 4121 )0202( نسبت بده سدال منابع کشاورزی و اتخاذ استراتژیهای مناسب، بسیار ضدروری اسدت. 4391 افزایش مییابد. همچنین با ایمداد تغییدرات اقلیمدی، عملكدرد تغییر اقلیم بر دما و توزیع بارش تثثیر داشته و در نتیمه بدر نیداز آبدی محصوالت گندم دیم و جدو آبدی در زیدراقلیم نیمده خشدک معتددل و گیاهان و مصر آب در بخش کشاورزی مثثر است. با توجه به نقش محصوالت گندم آبی و گندم دیم در زیراقلیم نیمهخشک گرم کداهش مهم کشاورزی در اقتصاد کشور و وجود بحران آب و خشکسالیهای مییابد. پیاپی و تثثیرات عمدهای که تغییر اقلیم میتواند بر تشدید آنها داشته نتایج تحقیق همچنین نشان داد با ایماد تغییدرات اقلیمدی آب در باشد، ماالعهی حاضر با هد بررسی اثرات تغییر اقلیم و کمبود منابع دستر برای محصول گندم آبدی در زیدراقلیم نیمده خشدک سدرد و آب بر تولید، قیمت و درآمد بخدش کشداورزی در اقلدیم نمیده خشدک محصول جو آبی در زیراقلیمهای نیمهخشک گرم، نیمهخشک سدرد و انمام گرفت. برای این منظور از الگو AMM استفاده شد و بهمنظدور نیمهخشک معتدل برای سال 4121 افزایش مییابد. همچنین با ایماد شبیهسازی اثرات تغییر اقلیم بر عملكرد محصدوالت زراعدی، ضدرایب تغییرات اقلیمی آب در دسدتر بدرای محصدول گنددم آبدی در زیدر تابع پاسخ عملكرد محاسبه گردید. به منظور محاسدبه کشدش تقاضدا، اقلیمهای نیمهخشدک گدرم و نیمده خشدک معتددل و محصدول ذ رت تابع تقاضای محصوالت گندم، جو و ذرت برآورد و درنهایت اقدام بده دانهای در زیراقلیمهای نیمهخشک سرد و نیمهخشک معتددل کداهش شبیهسازی تغییرات اقلیمی شاخصدهای اقتصدادی بدرای سدال 0202 مییابد. )افق 4121( گردید. براسا نتایج تحقیق، تغییرات اقلیمی ساح زیرکشدت محصدول نتددایج تحقیددق نشددان داد بددا ایمدداد تغییددرات اقلیمددی، عملكددرد 811 نشریه اقتصاد و توسعه کشاورزی، جلد 34، شماره 2، تابستان 9311

ذرت دانهای در زیراقلیمهای نیمهخشک سرد و نیمهخشدک معتددل و از تغییرات اقلیمی آینده، پیشنهادهای زیر ارا ه میگردد: محصول گندم آبی و گندم دیم در زیراقلیم نیمهخشک گرم و محصول - از آنما که نتایج تحقیق نشان داد که با ایماد تغییرات اقلیمدی ، گندم دیم در زیدراقلیم نیمده خشدک سدرد و محصدول گنددم آبدی در میانگین قیمت محصوالت افزایش مییابد و با توجه بیکشش بودهاند زیراقلیم نیمهخشک معتدل کاهش خواهد یافت امدا سداح زیرکشدت این محصوالت، پیشنهاد میشود سیاست حمایتی قیمتی برای افزایش محصوالت جو آبی و جدو دیدم در زیدراقلیم هدای نیمده خشدک گدرم، قدرت خرید مصر کنندگان اتخاذ گردد. نیمهخشک سرد و نیمهخشک معتدل و محصول گندم آبی در زیراقلیم - ز ا آ ن م ا ک د ه ن ت ی م د ه ت غ ی ی د ر ا ت ا ق ل ی م د ی ب د ر ع م ل ك د ر د م ح ص د و ال ت نیمهخشک سرد و محصول گندم دیم در زیراقلیم نیمهخشدک معتددل متفاوت بود، پیشنهاد میگردد تولید محصوالت گندم دیم، جو آبی، جو افزایش مییابد. دیم و ذرت دانهای در زیر اقلیمهدا ی خشدک گدرم و خشدک سدرد و نتایج تحقیق بیانگر آن است که با ایماد تغییدرات اقلیمدی مقددار محصول گندم آبی در زیر اقلیم خشک گرم و محصوالت گنددم آبد ی، تولید محصدول ذرت دانده ای در زیدراقلیم هدای نیمده خشدک سدرد و جو دیم و ذرت دانهای در زیراقلیم خشک معتدل افزایش یابد. نیمهخشک معتدل و مقددار تولیدد محصدوالت گنددم آبدی و دیدم در زیراقلیمهای نیمهخشک گرم، نیمهخشک سرد و نیمده خشدک معتددل سپاسگزاری کاهش مییابد اما مقدار تولید جدو آبدی و جدو دیدم در زیدراقلیم هدای اطحعات مربوط به تغییرات اقلیمی در این پدژوهش بده تفكیدک نیمهخشک گرم، نیمهخشک سرد و نیمهخشک معتدل افزایش مییابد 412 ایستگاه سینوپتیک برای یک دوره 12 ساله و در اقلیمها مختلدف و این امر موجب افزایش واردات این محصوالت خواهد شد. همچنین کشور توسط سازمان محترم هواشناسی کشور در اختیار محققیق قدرار نتایج تحقیق نشان داد که با تغییرات اقلیمی، قیمت تمام محصدوالت گرفته است. از اینرو نویسندگان کمدان تشدكر و قددردانی خدود را از مورد ماالعه با افزایش مواجه خواهدد بدود و اگدر چده تولیدد کداهش همكاری این سازمان محترم ابراز میدارد. مییابد اما درآمد کشاورزان را افزایش خواهد داشت. با توجه به نتایج به دست آمده از تحقیق و بهمنظور مدیریت ناشی

منابع 1- Abbasi F., and Asmari A. 2011. Observing and evaluating the temperature and precipitation trends of Iran in the coming decades using the MAGICC-SCENGEN model, Water and Soil Journal 25(1): 70-83 .)In Persian( 2- Ahmadian M., Islami M.R., and Baghestani A.A. 2010. Evaluation of welfare effects due to the development of maize production technology in Iran. Journal of Agricultural Extension Research and Education 3(1): 44-31.(In Persian( 3- Alizadeh A. 2014. Principles of Applied Hydrology. See: Astan Ghods Razavi Publications.)In Persian) 4- Amir Nejad H., and Asad Por Kori M. 2001. Economic Assessment of Climate Change on the Performance of Iranian Rainfed Barley. Iranian Agricultural Economics Conference, Kerman.(In Persian) 5- Arulpragasam C.P., and Conway P.J. 2003. Partial Equilibrium Multi-Market Analysis, Chapter 12 in Bourguignon F., Pereira da Silva LA. The Impact of Economic Policies on Poverty and Income Distribution: Evaluation Techniques and Tools. 6- Chang CH.CH. 2002. The potential impact of climate change on Taiwan’s agriculture. Agricultural Economics 27: 51-64. 7- Croppenstedt A., Bellú L.G., Bresciani F., and DiGiuseppe S. 2007. Agricultural policy impact analysis with multi- market models: a primer. Agricultural Development Economics Division (ESA): Rome, Italy, 1-12. 8- Dashti Q., Bagheri P., Pishbahar A., and Majnouni A. 2018. Climate Change Performance Measurement Risk in Rainfed Wheat of Ahar City: Application of the Value at Risk Approach to Climate. Agricultural Economics and Development 32(2): 153-139. )In Persian) 9- Draji S.S., Golchin A., and Ahmadi Sh. 2010. The effect of different levels of superab A200 and soil salinity on water retention capacity in three sandy, loamy and clay textures. Soil and Water 24(2): 316-306. )In Persian) 10- Esfandiari N. 1996. Demand function of wheat and some other foodstuffs in Iran: An almost ideal demand system. Institute for Business Studies and Research, First Edition, Tehran.)In Persian) 11- Faghih Kashani M. 1989. Investigation of the impact of major government supportive policies (quotas-subsidies) on the consumption of foodstuffs under it (before and after the revolution). Master of Science Degree in Economics. Faculty of Economics, University of Tehran . (In Persian) 12- Ghorbanizadeh Kharrazi H., and Chelmal Dezfulnezhad M. 2014. Inventing a New Hydrometeorological Climate بررسی آثار تغییر اقلیم در مناطق نیمهخشک بر بازار محصوالت کشاورزی 811 Classification Method. Journal of Water Engineering 2(2): 97-108. )In Persian) 13- Hardaker J.B. 1997. Guidelines for the integration of sustainable agriculture and rural development into agricultural policies (No. 4). Food & Agriculture Org. 14- Holden N.M., Brereton A.J., Fealy R., and Sweeney J. 2003. Possible change in Irish climate and its impact on barley and potato yields. Agriculture and Forest Meteorology 116: 181-196. 15- Janet Sadeghi M., Shahnoshi Faroushani N., Daneshvar Kakhaki M., Dorandish A., and Mohammadi H. 2018. Investigation of Factors Affecting the Performance of Strategic Crops (Wheat and Barley) in Khorasan Razavi Province. Agricultural Economics 12(2): 134-111. )In Persian) 16- Kemfert C. 2009. Climate protection requirements the economic impact of cimate change. Handbook Utility Management 725-739. 17- Li X., Takahashi T., Suzuki N., and Kaiser H.M. 2011. The impact of climate change on maize yields in the United States and China. Agricultural System, 104: 348-353. 18- Liang X.Z., Wu Y., Chambers R., Schmoldt D., Gao W., Liu C., Liu Y.A., Sun C., and Kennedy J. 2017. Determining Climate Effects on US Total Agricultural Productivity. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, 114: 2285-2292. 19- Mahjori K., Mohamad Rezaey R., Hagheghat J., and Ghahreman Azadeh M. 2010. Presenting Different Plans in Implementing Wheat Price Support Policy: A Case Study of Mazandaran Province. Journal of Economic Research and Policies 18(56): 135-161. (In Persian) 20- Maulai M., Sadeghi P., and Javanbakht A. 2017. The Effect of Climate Parameters on Yield and Yield Risk of Two Wheat and Barley Crops in West Azarbaijan Province. Ecological Agriculture 7(2): 45-31. )In Persian) 21- McCarl B., and Spreen T. 2011. Applied Mathematical Programming Using Algebraic Systems. Texas: Texas A and M University. 22- Momany C. 2011. Potential Impacts of Climate Change on Agriculture in Fars Province. Master of Science Degree in Agricultural Economics, Faculty of Agricultural Economics. Shiraz University. )In Persian) 23- Momany C., and Zibaei M. 2013. Potential Impacts of Climate Change on Agriculture in Fars Province. Journal of Agricultural Economics and Development 27(3): 169-179. (In Persian) 24- Mosaedi A., and Kahe M. 2008. Effect of Rainfall on Wheat and Barley Crop Yield in Golestan Province. Agricultural Sciences and Natural Resources 15(4): 218-206. (In Persian) 25- Norjou A. 2001. Investigation of the effect of different levels of irrigation on tomato farming. Proceedings of the First National Conference on Water Crisis Response Solutions, 18 and 19 March, University of Zabol. (In Persian) 26- Parhizkari A. 2017. Assessing the Impacts of Climate Change on Crop Production and Income Status of Farmers Downstream of Taleghan Dam. Agricultural Economics Research 9(36): 152-125. (In Persian) 27- Ponce R., Blanco M., and Giupponi C. 2014. Climate change, water scarcity in agriculture and the country-level economic impacts. A multimarket analysis, No 2, Serie Working Papers from Universidad del Desarrollo, School of Business and Economics, 1-31. 28- Quizón J., and Binswanger H. 1986. Modeling the impact of agricultural growth and government policy on income distribution in India. The World Bank Economic Review 1: 103-148. 29- Raghuvanashi R., Ansari M., and Amardeep. 2017. A study of farmer’s awareness about climate change and adaptation practices in India. International Journal of Applied Agricultural Sciences, 3: 154-160. 30- Reilly J. 1999. What does climate change mean for agriculture in developing countries? A comment on Mendelsohn and dinar. Journal of World Bank 14: 295-305. 31- Sajidin H.S., and Mudasser M. 2007. Prospects for wheat production under changing climate in mountain of areas of Pakistan: An econometric analysis. Agricultural System 94: 495-501. 32- Seyedan S., and Mohammadi F. 1997. Climate classification method. Journal of Geographical Research 12 (2): 74- 109. (In Persian) 33- Shabanzadeh M., Mahmoudi A., and Esfangari R. 2015. Investigating the Effect of Transferring World Prices to Domestic Markets for Specific Iranian Agricultural Products. Journal of Agricultural Economics and Development 29(1): 55-56. (In Persian) 34- Sheikh Zaynaldin, A., and Bakhudeh M. 2015. Investigating the Welfare Effects of Removing Government Intervention from the Iranian Corn Market. Iranian Journal of Agricultural Economics and Development Research. 46 (1): 184-177. (In Persian) 35- Statistical centre organization of Iran. 2017. Population and housing census results. Retrieved From: http://www.amar.org.ir. )In Persian) 36- Wasiqi A., and Ismaili A. 2008. Investigation of the Economic Impact of Climate Change on Iran's Agricultural Sector: Riccadian Method (Case Study: Wheat). Agriculture and Natural Resources Science and Technology, Soil and Water Sciences 12(45): 685-695. )In Persian) 811 نشریه اقتصاد و توسعه کشاورزی، جلد 34، شماره 2، تابستان 9311 37- www.maj.ir/2015. 38- www.irimo.ir/far/index.php. 39- Zarakani F., Kamali Gh., and Chizari A.H. 2014. The Impact of Climate Change on Dryland Wheat Economy (North Khorasan Case Study). Agricultural Ecology 6(2): 301-310. (In Persian) 40- Mahjori K., Mohamad Rezaey R., Hagheghat J., and Ghahreman Azadeh M. 2010. Presenting Different Plans in Implementing Wheat Price Support Policy: A Case Study of Mazandaran Province. Journal of Economic Research and Policies 18(56): 135-161. (In Persian).

نشریه اقتصاد و توسعه کشاورزی بررسی آثار تغ ییر اقلیم در Development مناطق and نیمهخشک بر Economics بازار محصوالت of Agricultural کشاورزی Journal 811Vol. 34, No. 2, Summer 2020, p. 127-148 جلد 34، شماره 2، تابستان 9311، ص. 921-941

Investigating the Effects of Climate Change on Agricultural Market in Semi-arid Regions

H. Alibakhshi1- A. Dourandish2*-M. Sabouhi Sabouni3 Received: 12-10-2019 Accepted: 12-07-2020

Introduction: Understanding the temporal and spatial fluctuations of climatic parameters (such as temperature, precipitation, relative humidity, etc.) and its impact on agricultural sector is essential for managing agricultural resources and adopting appropriate strategies. Precipitation directly affects the production of dry crops by supplying the required moisture for the plant, and indirectly affects the production of aquatic crops through supplying surface and underground water resources. Climate change has an effect on temperature and precipitation distribution and consequently affects the plants water requirement and agricultural water consumption. Overall, climate change is influenced by both temperature and precipitation. Due to the changing rainfall pattern and average temperature of the atmosphere, this phenomenon can damage the production of agricultural products that maintain the major food sources of the country. Given the important role of agriculture in the country's economy and the existence of the ongoing water crisis and drought in the country, climate change can have major impacts on their aggravation. The purpose of the present study is to investigate the effects of climate change and water scarcity on agricultural production, price and income in Iran. Materials and Methods: The multi-market model, sometimes referred to as the "finite general equilibrium" or "multi-market partial equilibrium model", has reduced the complexities of computable general equilibrium (CGE) models. The AMM template was used for this purpose. To simulate the effects of climate change, crop yields were calculated using yield response coefficients. Then, the demand function of different products was calculated using estimated elasticities and finally climate change has been simulated for 2025. Results and Discussion: The results showed that climate change would increase, yield of rainfed wheat, blue barley, dry barley and maize grain in semi-arid climate and subtropical climate, in addition dry barley and barley products in warm semi-arid climate and subtropical climate, and finally rainfed barley and corn products Grain in temperate semi-arid climates and subtropicals climate by 2025 relative to current levels. Climate change also would decrease yields of dry wheat and barley in temperate semi-arid climates and subtropicals, and also wheat in warm and semi-arid climates and subtropicals for 2025 compared to the present value. The results also showed that climate change would expand the water available for the blue wheat crop in the semi-arid climate and sub-climates, besides the blue barley crop in the semi-arid, semi-arid, and temperate semi-arid climates for 2025 compared to the present value. Climate change also might reduce the amount of water available for the blue wheat crop in the climate and sub-arid and semi-arid sub-climates, therefor the corn yield in the cold and semi- arid sub-climates and sub-climates for 2025 compared to the present value. The results also revealed that climate change would diminish cultivation of maize crop in semi-arid climate and temperate climates in addition irrigated and rainfed wheat crop in warm and semi-arid sub-climate and also rainfed wheat crop in semi-arid climate by 2025 relative to the present situation. Also the area under cultivation of blue barley and dry barley crops in warm and semi-arid climates, cold and semi-arid climates, and blue wheat crop in semi-arid climates and rainfed wheat crop in temperate and semi-arid climates would decrease by 2025. Conclusion: The results also demonstrated that with the climate change, the amount of maize crop production in cold and semi-arid climates and sub-climates, and the production of blue and dry wheat crops in warm and semi-arid climates, cold semi-arid, temperate and dry semi-arid climates for 20 years would decrease relative to current value. Also, the production of irrigated and rainfed barley in warm and semi-arid climates, sub-climates and temperate semi-arid climates for 2025 would increase compared to the present situation. Thus the first hypothesis of the study: "Climate change and water scarcity reduces agricultural production" is not approved in Iran. The results also explained that with the climate change the prices of wheat, barley and maize crops in the semi-arid and temperate climates for the year 2025 would also rise, so the second hypothesis of the study "Climate change and scarcity of water resources will increase the prices of agricultural products in Iran” is confirmed. The results also show that with climate change, farmers 'incomes in cold and semi-arid climates,

1, 2 and 3- Senior Graduate, Associate Professor and Professor of Agricultural Economic, Agricultural Economics Department, Ferdowsi University of Mashhad, respectively. (*- Corresponding Author Email: [email protected]) 811 نشریه اقتصاد و توسعه کشاورزی، جلد 34، شماره 2، تابستان 9311 temperate and warm semi-arid climates would increase by 2025 relative to their present value, so the third research hypothesis that "climate change and water scarcity reduces farmers' income" In Iran, " is not confirmed. The results also indicated that wheat, barley and maize exports remained negative by the creation of net climate change for 2025 and that the country's climate change created an importer of these products.

Keywords: Climate change, Climate zoning, Agricultural crops market