Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Teresin na lata 2016- 2023

Spis treści 1. Wprowadzenie ...... 3 2. Założenia procesu rewitalizacji ...... 3 2.1. Metodologia ...... 4 2.2. Interpretacja wyników analizy wskaźnikowej - delimitacja obszarów zdegradowanych ..... 26 2.3. Identyfikacja grup społecznych wymagających wsparcia ...... 29 2.4. Identyfikacja problemów w pozostałych sferach ...... 31 2.5. Delimitacja obszaru rewitalizacji ...... 32 2.6. Charakterystyka obszaru rewitalizacji ...... 33 2.7. Podsumowanie ...... 35 3. Cele rewitalizacji ...... 39 4. Przedsięwzięcia rewitalizacyjne ...... 39 5. Wizja ...... 46 6. Nawiązanie do dokumentów planistycznych i strategicznych...... 47 6.1. Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Teresin do 2020 roku ...... 47 6.2. Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych na terenie Gminy Teresin na lata 2016 - 2026 ...... 48 6.3. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Teresin .... 49 7. Proces partycypacji społecznej ...... 50 8. Mechanizmy zapewniające komplementarności ...... 52 8.1. Komplementarność przestrzenna ...... 52 8.2. Komplementarność problemowa ...... 53 8.3. Komplementarność proceduralno-instytucjonalna ...... 54 8.4. Komplementarność międzyokresowa ...... 54 8.5. Komplementarność źródeł finansowania ...... 57 9. Wdrażanie, monitoring i ewaluacja ...... 59 ZAŁĄCZNIK NR 1 ...... 64 ZAŁĄCZNIK NR 2 ...... 105

2

1. Wprowadzenie

Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Teresin na lata 2016-2023 to opracowany na podstawie na art. 18 ust. 2 pkt. 6 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2016 r. poz. 446), wieloletni program działań w sferze społecznej oraz gospodarczej lub przestrzenno-funkcjonalnej lub technicznej lub środowiskowej zmierzający do wyprowadzenia obszaru rewitalizacji ze stanu kryzysowego oraz stworzenia warunków do jego zrównoważonego rozwoju, stanowiący narzędzie planowania, koordynowania i integrowania różnorodnych aktywności w ramach rewitalizacji. Wyznaczony w niniejszym dokumencie obszar rewitalizacji cechuje się szczególną koncentracją negatywnych zjawisk społecznych, na którym, z uwagi na istotne znaczenie dla rozwoju lokalnego, zamierza się prowadzić rewitalizację. Obszar rewitalizacji obejmuje teren gminy o powierzchni 29,5 hektara (0,34% całkowitej powierzchni gminy) i zamieszkały jest przez 859 osób (8% łącznej liczby mieszkańców gminy). W skład obszaru rewitalizacji wchodzą obszary występowania szczególnych problemów przestrzennych, tj. tereny pokolejowe, na których zaplanowane zostały działania ściśle powiązane z celami rewitalizacji.

2. Założenia procesu rewitalizacji

Przez rewitalizację należy rozumieć proces wyprowadzania ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych, prowadzony w sposób kompleksowy, poprzez zintegrowane działania na rzecz lokalnej społeczności, przestrzeni i gospodarki, skoncentrowane terytorialnie, prowadzone przez interesariuszy rewitalizacji na podstawie programu rewitalizacji. Założeniami procesu rewitalizacji są: interdyscyplinarność, kompleksowość, partnerstwo oraz reakcja na kryzys. W ramach niniejszego dokumentu przeprowadzono analizę wskaźnikową, na podstawie której wyznaczono obszary o największym natężeniu negatywnych zjawisk społecznych. Obszary te zostały następnie przeanalizowane w zakresie występowania problemów w sferze przestrzenno-funkcjonalnej lub środowiskowej lub gospodarczej. Zdiagnozowanie problemów w co najmniej jednej z tych sfer (obok problemów społecznych) potwierdza występowanie stanu kryzysowego, a więc oznacza, że dany obszar jest obszarem

3 zdegradowanym. Następnie wyznaczony został obszar rewitalizacji, zgodnie z definicją, że może on stanowić całość lub część obszaru zdegradowanego, ale nie może obejmować terenów większych niż 20% ogólnej powierzchni gminy i nie może go zamieszkiwać więcej niż 30% mieszkańców gminy.

2.1. Metodologia

W celu delimitacji obszarów zdegradowanych zastosowano metodę analizy wskaźnikowej. Przeprowadzono ją w oparciu o określone niżej kryteria umożliwiające dokonanie analizy zróżnicowania zjawisk i procesów zachodzących w gminie oraz identyfikacji problemów. Katalog tych wskaźników został opracowany z uwzględnieniem specyfiki gminy Teresin, w szczególności wiejskiego charakteru - głównym źródłem dochodu mieszkańców większości sołectw są gospodarstwa rolne, gmina charakteryzuje się również małą gęstością zaludnienia, z wyjątkiem dwóch sołectw - Teresina i Paprotni. Metoda analizy wskaźnikowej polega na zebraniu i analizie danych statystycznych z zakresu: demografii, rynku pracy, pomocy społecznej, bezpieczeństwa i innych, które są niezbędne do wyznaczenia wartości wskaźników w sferze społecznej. W tym celu pozyskano dane dotyczące: Liczby ludności (stan na 31.12.2014 r.); Liczby osób objętych procedurą „Niebieskiej Karty” (dane za 2014 r.); Liczby rodzin korzystających z zasiłków pomocy społecznej (w 2014 r.); Łącznej sumy wypłaconych zasiłków pomocy społecznej (w 2014 r.); Liczby ludności w wieku produkcyjnym (stan na 31.12.2014 r.); Liczby uczniów ogółem (stan na 31.12.2014 r.); Liczby uczniów otrzymujących stypendia socjalne (dane za rok szkolny 2014/2015) Liczby uczniów korzystających z dopłat do podręczników (dane za rok szkolny 2014/2015) Liczby stwierdzonych przestępstw (dane za 2014 r.); Liczby bezrobotnych ogółem (stan na 31.12.2014 r.); Liczby osób długotrwale bezrobotnych (stan na 31.12.2014 r.); Liczby osób bezrobotnych z wykształceniem podstawowym (stan na 31.12.2014 r.).

4 Dane stanowiły podstawę do przeprowadzenia analizy zróżnicowania zjawisk zachodzących w gminie w oparciu o niżej wskazany katalog wskaźników: Wskaźnik 1 (W1) - kwota zasiłku w przeliczeniu na rodzinę; Wskaźnik 2 (W2) - liczba osób bezrobotnych w przeliczeniu na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym; Wskaźnik 3 (W3) - udział bezrobotnych z wykształceniem podstawowym w ogólnej liczbie bezrobotnych; Wskaźnik 4 (W4) - udział osób długotrwale bezrobotnych w ogólnej liczbie bezrobotnych; Wskaźnik 5 (W5) - liczba uczniów korzystających z dopłat do podręczników w przeliczeniu na 1000 uczniów; Wskaźnik 6 (W6) - liczba uczniów otrzymujących stypendium socjalne w przeliczeniu na 1000 uczniów; Wskaźnik 7 (W7) - liczba osób objętych procedurą „Niebieskiej Karty”; Wskaźnik 8 (W8) - liczba przestępstw w przeliczeniu na 1000 mieszkańców.

Na potrzeby przeprowadzenia analizy wskaźnikowej wykorzystano pomocniczy podział administracyjny gminy Teresin na sołectwa. Dwa sołectwa o największej liczbie mieszkańców (Teresin i Paprotnia) zostały podzielone na mniejsze jednostki analityczne (obwody do głosowania - Teresin A, Teresin B, Teresin C, Teresin D oraz Paprotnia A, Paprotnia B) i w ten sposób poszczególne wskaźniki analizowane były w 32 jednostkach analitycznych. Podział na obwody do głosowania tylko dwóch największych sołectw, a nie całej gminy był zabiegiem celowym, gdyż niektóre obwody do głosowania na terenie gminy Teresin tworzy kilka sołectw, które są zlokalizowane w znacznej odległości od siebie.

5

Mapa 1: Podział gminy na jednostki analityczne

Źródło: Opracowanie własne

Przeprowadzona analiza objęła: Zebranie bezwzględnych danych liczbowych w odniesieniu do poszczególnych jednostek analitycznych, Przyporządkowanie jednostkom analitycznym liczby mieszkańców, Odniesienie nominalnych wartości wskaźników do liczby mieszkańców jednostki analitycznej, Obliczenie średniej arytmetycznej ujednoliconych wskaźników, Standaryzację wskaźników w celu umożliwienia sumowania danych – standaryzacja polega na odjęciu od wartości wskaźnika dla danej jednostki analitycznej średniej wartości dla całej gminy i podzieleniu przez odchylenie standardowe dla całej gminy;

6 w wyniku przeprowadzenia tej procedury wszystkie wystandaryzowane wskaźniki charakteryzują się rozkładem odznaczającym się jednakową średnią (zero) i odchyleniem standardowym (jeden), co umożliwia ich logiczną interpretację oraz dodawanie; wystandaryzowane wskaźniki oznaczają odchylenie od normy, którą reprezentuje wartość średnia da całej gminy i mogą przyjmować wartości dodatnie lub ujemne; wartości dodatnie wskazują, które jednostki analityczne odznaczają się wskaźnikiem degradacji wyższym od średniej dla całej gminy; wartości ujemne odchylenia z kolei ukazują jednostki o najlepszej sytuacji społecznej, których negatywne zjawiska społeczne w porównaniu ze średnią dla całej gminy odznaczają się mniejszym natężeniem; Obliczenie sumarycznego wskaźnika degradacji polegające na zsumowaniu wystandaryzowanych wskaźników dla poszczególnych obszarów; Interpretację wyników.

Standaryzacja wskaźników polega na odjęciu od wartości wskaźnika średniej wartości dla całej gminy a następnie podzieleniu przez odchylenie standardowe dla całej gminy. Powyższe działanie obrazuje następujący wzór (przykład dla wskaźnika W1):

Następnie zsumowano wystandaryzowane wartości w celu uzyskania wartości sumarycznego wskaźnika degradacji. Posłużono się następującym wzorem:

W poniższej tabeli zestawiono dane wyjściowe dla poszczególnych jednostek analitycznych.

7 Tabela 1: Dane wykorzystane do analizy wskaźnikowej (stan na 31.12.2014 r.)

Liczba osób Łączna suma Liczba rodzin Liczba uczniów Liczba uczniów Liczba osób objętych wypłaconych Liczba ludności Liczba Liczba Liczba Liczba osób Liczba korzystających z otrzymujących korzystających z bezrobotnych z L.p. Sołectwo procedurą zasiłków w wieku uczniów stwierdzonych bezrobotnych długotrwale ludności zasiłków pomocy stypendia dopłat do wykształceniem Niebieskiej pomocy produkcyjnym ogółem przestępstw ogółem bezrobotnych społecznej socjalne podręczników podstawowym Karty społecznej

Budki 1 214 5 12 53448,54 140 40 - 1 2 9 2 2 Piaseckie 2 Dębówka 273 7 6 5793,81 171 35 2 3 1 9 3 2 3 Elżbietów 317 - 8 5214,02 203 26 1 3 5 7 2 1 4 Gaj 46 - 5 7150,9 27 9 - - - 7 3 1 5 Granice 156 - 1 150 124 15 - - 1 3 2 - Granice- 6 653 - 4 2670 430 65 1 2 2 15 6 2 Osiedle 7 Izbiska 59 - - - 37 6 - - - 2 1 1 8 Kawęczyn 237 - 13 13532,04 153 25 8 2 3 5 4 1 9 Lisice 63 - 1 300 37 2 - - 3 1 - 1 10 Ludwików 131 - 1 1831,27 83 9 - 1 1 7 3 1 11 Maszna 319 - 5 2603,81 203 34 - - 8 13 8 4 12 Maurycew 117 3 1 311,28 77 7 - - - 4 1 0 13 Mikołajew 264 - 17 24052,37 152 26 3 3 4 14 7 3 Nowa 14 293 - 8 4685,14 183 29 - 2 6 7 2 - Piasecznica Nowe 15 145 - 2 4961 85 15 - - 2 1 1 - Gnatowice 16 Nowe Paski 134 - 6 6262,8 79 22 1 1 3 3 2 - Paprotnia 17 945 - 8 5684,55 587 80 - 3 15 17 11 1 A 18 Paprotnia B 669 7 15 54954,02 420 61 1 2 7 16 8 4 19 Pawłowice 409 - 8 19377,67 234 40 - 1 9 15 8 4 20 Pawłówek 83 - 3 16608,59 57 9 - - 3 3 1 - Seroki- 21 548 - 8 23477,83 354 56 2 2 7 16 8 4 Parcela Seroki- 22 300 5 10 15938,47 172 27 2 2 3 3 2 1 Wieś 23 Skrzelew 162 - 10 11064,58 92 18 3 - 1 5 3 - 24 Stare Paski 128 - - - 74 14 - - 2 2 1 - 25 Szymanów 806 4 41 40451,19 472 93 3 7 13 29 11 9 26 Teresin A 859 13 21 67246 506 73 24 13 31 25 17 13 27 Teresin B 651 8 25 77963 496 86 6 5 9 24 13 4 28 Teresin C 632 5 12 20600,89 400 45 - 2 3 15 5 1 29 Teresin D 723 17 16 21764 427 78 1 5 26 18 5 4 30 Teresin-Gaj 168 2 1 308,15 103 9 - - 1 2 - - 31 Topołowa 218 - 5 14099,98 140 22 - 1 4 9 3 2 32 Witoldów 71 - 7 2000 51 8 2 1 - 6 3 1 Gmina 33 10793 76 280 524505,90 6769 1104 60 64 175 312 146 67 Teresin Źródło: Opracowanie własne

8 Poniżej zamieszczono mapy, na których zaznaczone zostało natężenie poszczególnych zjawisk kryzysowych w jednostkach analitycznych Pod każdą z map zamieszczone są wykresy prezentujące wartości liczbowe poszczególnych wskaźników dla analizowanych jednostek. Na przedmiotowych wykresach kolorem czerwonym zaznaczone są wartości poszczególnych wskaźników dla obszaru rewitalizacji (jednostka analityczna Teresin A). Uzasadnienie wyboru tego obszaru znajduje się w kolejnym rozdziale - Interpretacja wyników. Kolorem niebieskim wyróżniono wartość poszczególnych wskaźników dla całej gminy Teresin.

Kartogram 1: Wskaźnik 1 (W1) - kwota zasiłku w przeliczeniu na rodzinę

Źródło: Opracowanie własne

9 Wykres 1: Wskaźnik 1 (W1) - kwota zasiłku w przeliczeniu na rodzinę

Pawłówek Budki Piaseckie Paprotnia B Teresin A Teresin B Seroki-Parcela Topołowa Nowe Gnatowice Pawłowice Gmina Teresin Ludwików Teresin C Seroki-Wieś Gaj Mikołajew Teresin D Skrzelew Nowe Paski Kawęczyn Szymanów Dębówka Paprotnia A Granice-Osiedle Elżbietów Nowa Piasecznica Maszna Maurycew Teresin-Gaj Lisice Witoldów Granice Izbiska Stare Paski

0 1000 2000 3000 4000 5000 6000

Źródło: Opracowanie własne

10 Kartogram 2: Wskaźnik 2 (W2) - liczba osób bezrobotnych w przeliczeniu na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym

Źródło: Opracowanie własne

11 Wykres 2: Wskaźnik 2 (W2) - liczba osób bezrobotnych w przeliczeniu na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym

Gaj Witoldów Mikołajew Ludwików Topołowa Budki Piaseckie Pawłowice Maszna Szymanów Skrzelew Izbiska Dębówka Pawłówek Maurycew Teresin A Teresin B Gmina Teresin Seroki-Parcela Teresin D Nowa Piasecznica Paprotnia B Nowe Paski Teresin C Granice-Osiedle Elżbietów Kawęczyn Paprotnia A Lisice Stare Paski Granice Teresin-Gaj Seroki-Wieś Nowe Gnatowice

0 50 100 150 200 250 300

Źródło: Opracowanie własne

12 Kartogram 3: Wskaźnik 3 (W3) - udział bezrobotnych z wykształceniem podstawowym w ogólnej liczbie bezrobotnych

Źródło: Opracowanie własne

13 Wykres 3: Wskaźnik 3 (W3) - udział bezrobotnych z wykształceniem podstawowym w ogólnej liczbie bezrobotnych

Lisice Teresin A Izbiska Seroki-Wieś Szymanów Maszna Pawłowice Seroki-Parcela Paprotnia B Topołowa Budki Piaseckie Dębówka Teresin D Gmina Teresin Mikołajew Kawęczyn Witoldów Teresin B Ludwików Gaj Elżbietów Granice-Osiedle Teresin C Paprotnia A Granice Nowe Gnatowice Nowe Paski Stare Paski Nowa Piasecznica Teresin-Gaj Skrzelew Pawłówek Maurycew

0 0,2 0,4 0,6 0,8 1

Źródło: Opracowanie własne

14 Kartogram 4: Wskaźnik 4 (W4) - udział osób długotrwale bezrobotnych w ogólnej liczbie bezrobotnych

Źródło: Opracowanie własne

15 Wykres 4: Wskaźnik 4 (W4) - udział osób długotrwale bezrobotnych w ogólnej liczbie bezrobotnych

Nowe Gnatowice Kawęczyn Teresin A Seroki-Wieś Granice Nowe Paski Paprotnia A Maszna Skrzelew Teresin B Pawłowice Izbiska Seroki-Parcela Paprotnia B Stare Paski Witoldów Mikołajew Gmina Teresin Ludwików Gaj Granice-Osiedle Szymanów Topołowa Dębówka Teresin C Pawłówek Nowa Piasecznica Elżbietów Teresin D Maurycew Budki Piaseckie Lisice Teresin-Gaj

0 0,2 0,4 0,6 0,8 1 1,2

Źródło: Opracowanie własne

16 Kartogram 5: Wskaźnik 5 (W5) - liczba uczniów korzystających z dopłat do podręczników w przeliczeniu na 1000 uczniów

Źródło: Opracowanie własne

17 Wykres 5: Wskaźnik 5 (W5) - liczba uczniów korzystających z dopłat do podręczników w przeliczeniu na 1000 uczniów

Teresin A Witoldów Elżbietów Mikołajew Ludwików Dębówka Kawęczyn Szymanów Seroki-Wieś Nowa Piasecznica Teresin-Gaj Teresin D Teresin B Gmina Teresin Nowe Paski Topołowa Teresin C Paprotnia A Seroki-Parcela Paprotnia B Granice-Osiedle Pawłowice Budki Piaseckie Izbiska Maszna Lisice Granice Nowe Gnatowice Stare Paski Gaj Skrzelew Pawłówek Maurycew

0 50 100 150 200

Źródło: Opracowanie własne

18 Kartogram 6: Wskaźnik 6 (W6) - liczba uczniów otrzymujących stypendium socjalne w przeliczeniu na 1000 uczniów

Źródło: Opracowanie własne

19 Wykres 6: Wskaźnik 6 (W6) - liczba uczniów otrzymujących stypendium socjalne w przeliczeniu na 1000 uczniów

Teresin A Kawęczyn Witoldów Skrzelew Mikołajew Seroki-Wieś Teresin B Dębówka Gmina Teresin Nowe Paski Elżbietów Seroki-Parcela Szymanów Paprotnia B Granice-Osiedle Teresin D Izbiska Maszna Pawłowice Lisice Ludwików Granice Paprotnia A Nowe Gnatowice Stare Paski Nowa Piasecznica Teresin-Gaj Topołowa Budki Piaseckie Gaj Teresin C Pawłówek Maurycew

0 50 100 150 200 250 300 350

Źródło: Opracowanie własne

20 Kartogram 7: Wskaźnik 7 (W7) - liczba osób objętych procedurą „Niebieskiej Karty”

Źródło: Opracowanie własne

21 Wykres 7: Wskaźnik 7 (W7) - liczba osób objętych procedurą „Niebieskiej Karty”

Dębówka Maurycew Teresin D Budki Piaseckie Seroki-Wieś Teresin A Teresin B Teresin-Gaj Paprotnia B Teresin C Gmina Teresin Szymanów Izbiska Maszna Pawłowice Lisice Ludwików Seroki-Parcela Granice Granice-Osiedle Paprotnia A Nowe Gnatowice Nowe Paski Stare Paski Nowa Piasecznica Topołowa Witoldów Gaj Elżbietów Skrzelew Pawłówek Kawęczyn Mikołajew

0 5 10 15 20 25 30

Źródło: Opracowanie własne

22 Kartogram 8: Wskaźnik 8 (W8) - liczba przestępstw w przeliczeniu na 1000 mieszkańców

Źródło: Opracowanie własne

23 Wykres 8: Wskaźnik 8 (W8) - liczba przestępstw w przeliczeniu na 1000 mieszkańców

Lisice Pawłówek Teresin A Teresin D Maszna Nowe Paski Pawłowice Nowa Piasecznica Topołowa Gmina Teresin Szymanów Paprotnia A Elżbietów Stare Paski Mikołajew Teresin B Nowe Gnatowice Seroki-Parcela Kawęczyn Paprotnia B Seroki-Wieś Budki Piaseckie Ludwików Granice Skrzelew Teresin-Gaj Teresin C Dębówka Granice-Osiedle Izbiska Witoldów Gaj Maurycew

0 10 20 30 40 50

Źródło: Opracowanie własne

W poniższej tabeli zestawione zostały wartości poszczególnych wskaźników dla analizowanych jednostek na terenie gminy Teresin.

24 Tabela 2: Wyniki analizy wskaźnikowej dla poszczególnych jednostek analitycznych

Wskaźnik 5 – Liczba Wskaźnik 3 – Udział Wskaźnik 6 – Liczba Wskaźnik 7 – Liczba Wskaźnik 2 – Liczba Wskaźnik 4 – Udział uczniów Wskaźnik 8 – Liczba Wskaźnik 1 – Kwota osób bezrobotnych uczniów osób objętych Wartość osób bezrobotnych osób długotrwale korzystających z stwierdzonych Jednostka zasiłku w z wykształceniem otrzymująca procedurą sumarycznego w przeliczeniu na bezrobotnych w dopłat do przestępstw w analityczna przeliczeniu na 1 podstawowym w stypendium socjalne „Niebieskiej Karty” wskaźnika 1000 osób w wieku ogólnej liczbie podręczników w przeliczeniu na 1000 rodzinę ogólnej liczbie w przeliczeniu na w przeliczeniu na degradacji produkcyjnym bezrobotnych przeliczeniu na 1000 mieszkańców bezrobotnych 1000 uczniów 1000 mieszkańców uczniów Budki Piaseckie 4454,05 64,29 0,22 0,22 25,00 0,00 23,36 9,35 2,21 Dębówka 965,64 52,63 0,22 0,33 85,71 57,14 25,64 3,66 1,56 Elżbietów 651,75 34,48 0,14 0,29 115,38 38,46 0,00 15,77 -1,31 Gaj 1430,18 259,26 0,14 0,43 0,00 0,00 0,00 0,00 0,82 Granice 150,00 24,19 0,00 0,67 0,00 0,00 0,00 6,41 -4,69 Granice-Osiedle 667,50 34,88 0,13 0,40 30,77 15,38 0,00 3,06 -4,06 Izbiska 0,00 54,05 0,50 0,50 0,00 0,00 0,00 0,00 -3,01 Kawęczyn 1040,93 32,68 0,20 0,80 80,00 320,00 0,00 12,66 3,90 Lisice 300,00 27,03 1,00 0,00 0,00 0,00 0,00 47,62 0,76 Ludwików 1831,27 84,34 0,14 0,43 111,11 0,00 0,00 7,63 0,20 Maszna 520,76 64,04 0,31 0,62 0,00 0,00 0,00 25,08 -0,60 Maurycew 311,28 51,95 0,00 0,25 0,00 0,00 25,64 0,00 -3,35 Mikołajew 1414,85 92,11 0,21 0,50 115,38 115,38 0,00 15,15 2,84 Nowa Piasecznica 585,64 38,25 0,00 0,29 68,97 0,00 0,00 20,48 -3,06 Nowe Gnatowice 2480,50 11,76 0,00 1,00 0,00 0,00 0,00 13,79 -0,94 Nowe Paski 1043,80 37,97 0,00 0,67 45,45 45,45 0,00 22,39 -0,73 Paprotnia A 710,57 28,96 0,06 0,65 37,50 0,00 0,00 15,87 -2,29 Paprotnia B 3663,60 38,10 0,25 0,50 32,79 16,39 10,46 10,46 1,35 Pawłowice 2422,21 64,40 0,27 0,53 25,00 0,00 0,00 22,00 0,59 Pawłówek 5536,20 52,63 0,00 0,33 0,00 0,00 0,00 36,14 1,17 Seroki-Parcela 2934,73 45,20 0,25 0,50 35,71 35,71 0,00 12,77 0,17 Seroki-Wieś 1593,85 17,44 0,33 0,67 74,07 74,07 16,67 10,00 2,76 Skrzelew 1106,46 54,35 0,00 0,60 0,00 166,67 0,00 6,17 -1,62 Stare Paski 0,00 27,03 0,00 0,50 0,00 0,00 0,00 15,63 -4,74 Szymanów 986,61 61,44 0,31 0,38 75,27 32,26 0,00 16,13 0,49 Teresin A 3202,19 49,41 0,52 0,68 178,08 190,92 15,13 36,09 13,13 Teresin B 3118,52 48,39 0,17 0,54 58,14 245,78 12,29 13,82 2,66 Teresin C 1716,74 37,50 0,07 0,33 44,44 155,06 7,91 4,75 -2,60 Teresin D 1360,25 42,15 0,22 0,28 64,10 195,02 23,51 35,96 2,89 Teresin-Gaj 308,15 19,42 0,00 0,00 68,97 0,00 11,90 5,95 -4,89 Topołowa 2820,00 64,29 0,22 033 45,45 0,00 0,00 18,35 -0,11 Witoldów 285,71 117,65 0,17 0,50 125,00 250,00 0,00 0,00 2,82 Gmina Teresin 1873,23 46,09 0,22 0,47 57,97 166,59 7,04 16,21 - Średnia 1562,20 52,26 0,19 0,47 45,64 45,33 5,47 14,86 - Odchylenie 1278,54 42,77 0,21 0,21 44,42 85,32 8,30 11,58 - Źródło: Opracowanie własne

25 2.2. Interpretacja wyników analizy wskaźnikowej - delimitacja obszarów zdegradowanych

Sporządzona analiza wskaźnikowa pozwoliła na dokonanie hierarchizacji wszystkich jednostek analitycznych ze względu na stopień społecznej degradacji. Na poniższym wykresie przedstawiono wartość sumarycznego wskaźnika degradacji, który obrazuje natężenie negatywnych zjawisk społecznych w danej jednostce analitycznej. Im wyższa wartość wskaźnika tym większa koncentracja tych zjawisk. Jednostki, dla których stwierdzono wartość ujemną, cechują się lepszą sytuacją społeczną niż średnia wartość dla gminy i nie występuje tam nagromadzenie negatywnych zjawisk społecznych.

Wykres 9: wartość sumarycznego wskaźnika degradacji społecznej dla poszczególnych jednostek analitycznych

Teresin A Kawęczyn Teresin D Mikołajew Witoldów Seroki-Wieś Teresin B Budki Piaseckie Dębówka Paprotnia B Pawłówek Gaj Lisice Pawłowice Szymanów Ludwików Seroki-Parcela Topołowa Maszna Nowe Paski Nowe Gnatowice Elżbietów Skrzelew Paprotnia A Teresin C Izbiska Nowa Piasecznica Maurycew Granice-Osiedle Granice Stare Paski Teresin-Gaj -10 -5 0 5 10 15

Źródło: opracowanie własne Na etapie analizy wskaźnikowej zidentyfikowano jednostki analityczne, w których występują problemy w sferze społecznej. Jednostki te zostały zaznaczone na poniższej mapie. Kolorem najbardziej intensywnym oznaczono jednostki analityczne o najwyższym natężeniu negatywnych zjawisk, im jaśniejszy odcień koloru tym niższe natężenie tych zjawisk.

27 Kartogram 9: wartość sumarycznego wskaźnika degradacji społecznej dla poszczególnych jednostek analitycznych

Źródło: Opracowanie własne

28 2.3. Identyfikacja grup społecznych wymagających wsparcia

Jak wynika z danych Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Teresinie największą grupą wymagającą wsparcia są osoby bezrobotne, chore lub ubogie oraz ich rodziny. W 2014 roku pomoc społeczną z powodu ciężkiej choroby udzielono 428 osobom ze 192 rodzin. Ubóstwo było przyczyną udzielenia świadczeń 448 osobom, bezrobocie - 492. Jak wyżej wspomniano, pierwszą grupą, na pomoc której powinny być ukierunkowane działania zaplanowane w ramach programu rewitalizacji, są osoby bezrobotne. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego, na koniec 2014 roku bez pracy w gminie Teresin pozostawało 371 osób chcących i mogących podjąć zatrudnienie. Na przestrzeni lat 2008 - 2014 liczba osób bezrobotnych ulegała wahaniom, jednak porównując pierwszy rok badanego okresu z ostatnim, nastąpił wzrost ogólnej liczby bezrobotnych o 26,4%. W gminie Teresin w ostatnich latach liczba bezrobotnych kobiet zbliżona jest do liczby mężczyzn pozostających bez zatrudnienia. Z danych Powiatowego Urzędu Pracy w Sochaczewie (stan na styczeń 2016) wynika, że najliczniejszą grupę wśród bezrobotnych stanowią osoby długotrwale bezrobotne (42,9% ogółu zarejestrowanych jako bezrobotni), a prawie 32,4% osoby bez zawodu. Zawody generujące długotrwałe bezrobocie w powiecie sochaczewskim to: robotnik budowlany, robotnik placowy, murarz, technik prac biurowych, kucharz, malarz budowlany, sprzątaczka biurowa, technik elektronik, rolnik upraw polowych. Do zawodów nadwyżkowych należą przede wszystkim: kucharz, blacharz samochodowy, tokarz w metalu, mechanik i technik prac biurowych. Wsparcia w postaci wdrażania działań rewitalizacyjnych, ukierunkowanych na poprawę trudnej sytuacji życiowej i wyprowadzenie ze stanu kryzysowego, wymagają niewątpliwie wszystkie osoby bezrobotne, jednak szczególną uwagę należy skupić na osobach, posiadających status bezrobotnych w szczególnej sytuacji na rynku pracy, czyli np. na osobach po 50 roku życia czy długotrwale bezrobotnych. Powodzenie procesu rewitalizacji w sferze przestrzennej w dużej mierze zależne jest od skuteczności eliminacji zjawiska bezrobocia, które w dłuższej perspektywie prowadzi do pogorszenia warunków życiowych bezrobotnych i ich rodzin, a nawet do zjawisk patologicznych. Ponadto, choć bezrobocie dotyczy relatywnie małej części ludności, to z jego konsekwencjami musi zmagać się całe społeczeństwo. Osoby ubogie to kolejna grupa, która wymaga wsparcia w ramach procesu rewitalizacji w sferze społecznej. W 2014 roku ze wsparcia Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Sochaczewie korzystało 158 rodzin ubogich. Ubóstwo jest sytuacją, w której gospodarstwo domowe nie dysponuje wystarczającymi środkami finansowymi (zarówno środkami pieniężnymi w postaci dochodów bieżących i dochodów z poprzednich okresów, jak i w formie nagromadzonych zasobów

29 materialnych), pozwalającymi na zaspokojenie podstawowych potrzeb jego członków. Ubóstwo jest traktowane jako wykluczenie społeczne w wymiarze finansowym. Działania rewitalizacyjne muszą być także ukierunkowane na pomoc osobom z niepełnosprawnością oraz długotrwale i ciężko chorym. W 2014 roku 123 osoby korzystały z pomocy społecznej z powodu niepełnosprawności, a 428 z powodu ciężkiej lub długotrwałej choroby. Problemy osób z niepełnosprawnością wynikają z faktu, iż dysfunkcja organizmu uniemożliwia im prawidłowe wypełnianie ról społecznych, a także podjęcie pracy zarobkowej lub też powoduje ograniczenia w tym zakresie. Osoby z niepełnosprawnością są znacznie gorzej wykształcone od osób sprawnych. Mają one trudności w zdobyciu lub uzupełnieniu wykształcenia nie tylko na poziomie wyższym, ale także średnim, a nawet podstawowym. W społeczeństwie występują tendencje do izolacji i ograniczania udziału osób z niepełnosprawnością w życiu społecznym. Pomoc takim osobom i ich rodzinom nie powinna zatem ograniczać się jedynie do pomocy usługowej czy finansowej. Niezwykle ważne jest stworzenie warunków do szerszego i aktywnego udziału osób z niepełnosprawnością w ich własnym rozwoju. Wymaga to z jednej strony, przygotowania społeczeństwa do takiej sytuacji, a z drugiej, przygotowania samych osób, zmagających się z niepełnosprawnością do pełnienia różnych ról społecznych w lokalnym środowisku. Jak wynika z danych Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Teresinie, w 2014 roku 337 osób korzystało z pomocy z powodu bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych. Bezradność ta często łączy się z innymi problemami, takimi jak: uzależnienia, przemoc, niepełnosprawność, długotrwała choroba, bezrobocie. W wielu przypadkach trudno jest ustalić genezę kryzysowej sytuacji. Pomoc osobom z takimi problemami powinna być w odpowiedni sposób zaplanowana, aby jej efekt nie był jedynie doraźny, ale możliwie jak najbardziej długofalowy. Analiza przeprowadzona w podrozdziale dot. Struktury demograficznej pokazała, że ponad 17% teresińskiego społeczeństwa stanowią osoby po 65 roku życia. Szybki wzrost liczebności grupy osób starszych rodzi potrzebę zwrócenia szczególnej uwagi na problemy tej grupy społecznej. Wśród najczęściej dostrzeganych problemów zdrowotnych i społecznych osób starszych wskazać należy na: samotność, występowanie wielu schorzeń, inwalidztwo i niepełnosprawność, życie w ubóstwie, poczucie nieprzydatności, bezradności i zależności od innych osób. Występowanie tych problemów wskazuje na istniejące zjawisko marginalizacji osób starszych, czego przykładem może być stopniowe eliminowanie ich z aktywnego życia zawodowego i społecznego w momencie przekroczenia granicy wieku emerytalnego. Wykorzystanie aktywności fizycznej i społecznej osób starszych może nie tylko wpływać na utrzymanie ich w dobrej kondycji psychofizycznej, na odsunięcie perspektywy umieszczenia w placówce opiekuńczej czy zapobieganie osamotnieniu, ale także służy przekazywaniu bogatego doświadczenia młodszym pokoleniom oraz budowaniu odpowiednich więzi międzypokoleniowych.

30 2.4. Identyfikacja problemów w pozostałych sferach

Następnym krokiem była analiza występowania problemów w pozostałych sferach, tj. środowiskowej lub gospodarczej lub przestrzenno-funkcjonalnej. Nie zidentyfikowano problemów w sferze środowiskowej. Gmina Teresin sprawnie realizuje politykę rozwoju gospodarki wodno-ściekowej, promuje i wdraża inwestycje z zakresu odnawialnych źródeł energii na terenie całej gminy. Nie zdiagnozowano problemów w zakresie gospodarki odpadami. Z uwagi na specyfikę gminy Teresin, która jest gminą wiejską, a źródłem dochodu znacznej części mieszkańców gminy są gospodarstwa rolne, bezzasadnym jest analizowanie wskaźnika prowadzenia działalności gospodarczej. Użytki rolne stanowią łącznie 83.33% powierzchni gminy (dane GUS 2014 r.). W sferze przestrzenno-funkcjonalnej gmina prowadziła i nadal prowadzi działania z zakresu poprawy efektywności energetycznej budynków, a także przeprowadza inwestycje w zakresie poprawy stanu technicznego i funkcjonalności obiektów użyteczności publicznej. Na bieżąco remontowana jest infrastruktura drogowa. Na terenie gminy obserwuje się wzrost inwestycji w zakresie budownictwa jednorodzinnego. Niemniej jednak w sferze przestrzenno-funkcjonalnej zdiagnozowano problem polegający na niedostosowaniu rozwiązań urbanistycznych do zmieniających się funkcji obszaru pokolejowego, zlokalizowanego we wsi Teresin w jednostce analitycznej Teresin A. Są to obecnie tereny publiczne o niskiej jakości przestrzeni, które ulegają sukcesywnej degradacji. W sferze przestrzenno-funkcjonalnej obliczono wskaźnik udziału obszarów o szczególnej degradacji przestrzennej i funkcjonalnej (obszary pokolejowe, poprzemysłowe itp.) w ogólnej powierzchni obszarów. Jako powierzchnię odniesienia przyjęto powierzchnię jednostek analitycznych. W zakresie badanego wskaźnika zdecydowany stan kryzysowy stwierdzono w jednostce analitycznej Teresin A, w której obszary zdegradowane przestrzennie stanowią aż 13,6% ogólnej powierzchni gminy. Sytuacja kryzysowa występuje także w obrębie jednostki analitycznej Teresin D, w której obszary problemowe zajmują 1% ogólnej powierzchni gminy. Dla pozostałych jednostek analitycznych wskaźnik osiąga wartość 0. Z uwagi na fakt, że stan kryzysowy, tj. współwystępowanie problemów społecznych oraz problemów w sferze przestrzenno-funkcjonalnej zdiagnozowano tylko na jednej z badanych jednostek analitycznych (jednostka Teresin A), jednostkę tę uznano za obszar

31 zdegradowany. Powierzchnia tej jednostki wynosi 29,5 hektara (0,34% całkowitej powierzchni gminy), a zamieszkuje ją 859 osób (8% łącznej liczby mieszkańców gminy).

2.5. Delimitacja obszaru rewitalizacji

Według definicji zawartej w „Wytycznych w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020” obszar rewitalizacji jest to obszar obejmujący całość lub część obszaru zdegradowanego, cechującego się szczególną koncentracją negatywnych zjawisk, na którym, z uwagi na istotne znaczenie dla rozwoju lokalnego, zamierza się prowadzić rewitalizację. Obszar rewitalizacji nie może obejmować terenów większych niż 20% powierzchni gminy oraz nie może być zamieszkały przez więcej niż 30% mieszkańców. Z uwagi na fakt, że delimitowany obszar zdegradowany w gminie Teresin nie przekracza wyżej wymienionych wartości w całości został zakwalifikowany jako obszar rewitalizacji.

MAPA 2: Obszar rewitalizacji

32 Źródło: Opracowanie własne

Powierzchnia obszaru rewitalizacji: 29,5 ha = 0,34% < 20%

Liczba ludności: 859 osób = 8% < 30%

2.6. Charakterystyka obszaru rewitalizacji

Obszar rewitalizacji obejmuje część wsi Teresin wraz z terenami wzdłuż torów kolejowych. Obszar ograniczony jest: Od zachodu: ul. Załamaną i ul. Krótką, Od południa: fragmentem Alei XX-lecia, Od wschodu: ul. Szymanowską, Od północy: torami kolejowymi. Obszar rewitalizacji zajmuje powierzchnię 29,5 hektara, co stanowi 0,34% ogólnej powierzchni gminy i jest zamieszkiwany przez 859 mieszkańców, którzy stanowią 8% wszystkich mieszkańców gminy. Granice obszaru rewitalizacji zostały zaprezentowane na mapie nr 11. w jego skład wchodzą ulice: Fragment Aleja XX-lecia; Ul. Krótka; Ul. Lipowa; Ul. 1 Maja; Ul. Szymanowska (fragment); Ul. Torowa (fragment); Ul. Wąska; Ul. Załamana; Ul. Zielona. Ulice stanowiące granicę obszaru opracowania zostały przedstawione na mapie poglądowo. W obliczeniach wartości wskaźników brano pod uwagę dane statystyczne

33 dotyczące ludności zamieszkującej obie strony ulicy. znajdujące się po obu stronach badanej ulicy. Na obszarze rewitalizacji dominuje funkcja mieszkaniowo-usługowa w zabudowie jednorodzinnej. Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego określa ten teren symbolem MU1 tj. jako centrotwórcze obszary intensywnej zabudowy mieszkaniowej, usług, drobnej wytwórczości oraz usług użyteczności publicznej i zamieszkania zbiorowego oraz obiekty sportu i rekreacji z możliwością zachowania istniejącej zabudowy zagrodowej oraz obszary ewentualnych zalesień. Na obszarze tym obowiązuje jeden Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego przyjęty uchwałą XLI/257/10 i określa przeznaczenie terenu zlokalizowanego pomiędzy ul. Torową i Szymanowską jako teren usług (U) i zieleni urządzonej (ZP). W granicach obszaru rewitalizacji znajdują się także tereny pokolejowe, które ze względu na rozwój kolei nie są już zobligowane do pełnienia swoich pierwotnych funkcji. W związku z tym występuje problem przestrzenno-funkcjonalny, gdyż tereny te nie są przystosowane do pełnienia innych funkcji i ulegają systematycznej degradacji. Integralną częścią obszaru rewitalizacji, mającą znaczny wpływ na rozwój obszaru, jest teren pokolejowy przekazany gminie w użytkowanie wieczyste przez spółkę PKP S.A. 30 października 2014 roku na mocy aktu notarialnego sporządzonego za repertorium A nr 6.474/14. W ramach przekształceń strukturalnych spółka PKP S.A. przekazała gminie Teresin niemal 8 hektarów nieruchomości gruntowych, w tym prawo własności budynku dworca kolejowego znajdującego się na działce o numerze ewidencyjnym 195/10. W ramach umowy przekazania gmina zobowiązała się do zachowania w uzgodnionej części budynku funkcji związanej z transportem, tj. pomieszczenia na poczekalnię dla podróżnych oraz udostępnienia lokalu na kasę biletową. Historia dworca sięga początków XX wieku, został wybudowany w 1902 roku w związku z przeprowadzeniem linii kolejowej relacji Warszawa – Kalisz. Pierwotny budynek dworca został zniszczony w ramach działań I Wojny Światowej. Został odbudowany już po zakończeniu działań wojennych. Dworzec został zniszczony kolejny raz, tym razem przez Niemców wycofujących się z tych terenów w 1945 roku, którzy wysadzili budynek. Przetrwała jedynie figura Matki Boskiej Niepokalanej, która zlokalizowana jest niedaleko dworca. Obecny obiekt wybudowany został w latach 50-tych XX wieku na fundamentach poprzedniego dworca. Stacja, w swojej historii kilkukrotnie zmieniała swoją nazwę:

34 początkowo nosiła nazwę „Teresin”, następnie „Szymanów”, by pod koniec lat 90-tych XX wieku przyjąć obecną nazwę – „Teresin Niepokalanów”. Budynek dworca oraz jego otoczenie ulegają systematycznej degradacji, głównie ze względu na zmarginalizowanie funkcji kolejowej oraz niedostosowanie budynku do nowych funkcji. Zniszczeniu ulega przede wszystkim elewacja zewnętrzna, głównie przez akty wandalizmu oraz wyposażenie zewnętrzne, takie jak: elementy małej architektury czy oświetlenie. Integralną częścią dworca jest budynek pełniący funkcje sanitarne. Zniszczeniu uległo wyposażenie wewnętrzne budynku, co uniemożliwia pełnienie jego dotychczasowych funkcji. Obszar ten w projekcie Miejscowego Planu Zagospodarowania Przestrzennego został oznaczony symbolami: U/MN – tereny zabudowy usługowej z dopuszczeniem zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej; U – tereny zabudowy usługowej; ZP – tereny zieleni urządzonej; KP – tereny komunikacji – tereny parkingów.

2.7. Podsumowanie

Na podstawie przeprowadzonych analiz należy stwierdzić, że zasadnym jest prowadzenie działań rewitalizacyjnych na badanym obszarze. Analiza wskaźnikowa umożliwiła wyznaczenie wartości sumarycznego wskaźnika degradacji społecznej, na podstawie którego dokonano hierarchizacji jednostek analitycznych, wg poziomu natężenia negatywnych zjawisk. Na wskazanym do rewitalizacji obszarze występuje największe natężenie negatywnych zjawisk społecznych. Głównymi problemami społecznymi obszaru rewitalizacji są: zła sytuacja ekonomiczna mieszkańców, bezrobocie oraz przemoc w rodzinie, a także wysoka przestępczość. Problemy na obszarze rewitalizowanym zidentyfikowano również w sferze przestrzenno-funkcjonalnej - niedostosowanie rozwiązań urbanistycznych do zmieniającej się funkcji obiektu dworca kolejowego oraz terenów przyległych, które stanowią przestrzenie publiczne niskiej jakości.

35 Na wykresach zamieszczonych poniżej zaprezentowano wartości analizowanych wskaźników, które w każdym badanym przypadku potwierdzają większe natężenie danego zjawiska na obszarze rewitalizowanym niż na obszarze gminy.

Wykres 10: Kwota zasiłku pomocy społecznej w przeliczeniu na 1 rodzinę

3500 3000 2500 2000 1500 3 202,19

1000 1 873,24 500 0 Teresin A GMINA

Źródło: Opracowanie własne

Wykres 11: Liczba osób bezrobotnych w przeliczeniu na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym

50

49

48

47 49,41 46

45 46,09

44 Teresin A GMINA

Źródło: Opracowanie własne

36 Wykres 12: Udział osób bezrobotnych z wykształceniem podstawowym w ogólnej liczbie osób bezrobotnych

0,6

0,5

0,4

0,3 0,52 0,2

0,1 0,21

0 Teresin A GMINA

Źródło: Opracowanie własne Wykres 13: Udział osób długotrwale bezrobotnych w ogólnej liczbie osób bezrobotnych

0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,68 0,3 0,47 0,2 0,1 0 Teresin A GMINA

Źródło: Opracowanie własne Wykres 14: Liczba uczniów korzystających z dopłat do podręczników w przeliczeniu na 1000 uczniów

200 180 160 140 120 100 178,08 80 60 40 57,97 20 0 Teresin A GMINA

Źródło: Opracowanie własne

37 Wykres 15: Liczba uczniów otrzymujących stypendia socjalne w przeliczeniu na 1000 uczniów

350 300 250 200 328,77 150 100 50 54,35 0 Teresin A GMINA

Źródło: Opracowanie własne Wykres 16: Liczba osób objętych procedurą „Niebieskiej Karty” w przeliczeniu na 1000 mieszkańców

16 14 12 10

8 15,13 6

4 7,04 2 0 Teresin A GMINA

Źródło: Opracowanie własne Wykres 17: Liczba stwierdzonych przestępstw w przeliczeniu na 1000 mieszkańców

40 35 30 25 20 36,09 15 10 16,21 5 0 Teresin A GMINA

Źródło: Opracowanie własne

38 3. Cele rewitalizacji

• Kierunek działań 1.1: Tworzenie CEL 1 podmiotów ekonomii społecznej • Kierunek działań 1.2: Aktywizacja REINTEGRACJA społeczna i zawodowa • Kierunek działań 1.3: Budowanie SPOŁECZNA poczucia lokalnej przynależności w oparciu o kulturę i sztukę

• Kierunek działań 2.1: Integracja przestrzenno-funkcjonalna CEL 2 • Kierunek działań 2.2: Zagospodarowanie obszarów FUNKCJONALNA I pokolejowych ESTETYCZNA • Kierunek działań 2.3: Podniesienie atrakcyjności osiedleńczej obszarów PRZESTRZEŃ rewitalizowanych • Kierunek działań 2.4: Zwiększenie poziomu bezpieczeństwa

Źródło: Opracowanie własne

4. Przedsięwzięcia rewitalizacyjne

Podstawowy projekt rewitalizacyjny

Aktywizacja osób długotrwale bezrobotnych poprzez stworzenie warunków do rozwoju podmiotów ekonomii społecznej działających w branży usługowej. Adaptacja i rozbudowa budynku socjalnego zlokalizowanego w sąsiedztwie dworca PKP na cele usługowe: bar szybkiej obsługi, punkt informacji turystycznej wraz z kioskiem prasowym.

39 Realizujący projekt: Gmina Teresin, Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, osoby długotrwale bezrobotne

Lokalizacja: ul. Torowa Budynek, w którym planuje się realizować projekt, obecnie znajduje się w złym stanie technicznym z powodu dewastacji wyposażenia wewnętrznego oraz elewacji. Stan ten jest skutkiem licznych aktów wandalizmu. W ramach projektu przewiduje się zmianę funkcji obiektu z sanitarnej na usługową, poprzez zlokalizowanie tam baru szybkiej obsługi oraz punktu informacji turystycznej wraz z kioskiem prasowym. Świadczone w tym budynku usługi prowadzone będą przez Podmioty Ekonomii Społecznej. Celem projektu jest aktywizacja zawodowa osób wykluczonych z rynku pracy, długotrwale bezrobotnych. Osoby te charakteryzują się niską motywacją do pracy, mają trudności z dostosowaniem się do rytmu pracy, co w konsekwencji może prowadzić do utraty zatrudnienia, wkrótce po jego rozpoczęciu. Podmioty Ekonomii Społecznej tworzą i jednocześnie ich pracownikami są osoby zagrożone wykluczeniem społecznym lub już wykluczone, a ich głównym celem jest reintegracja społeczna i zawodowa. Podmiot prowadzi bowiem działalność społeczną i kulturalną oraz społecznie użyteczną na rzecz swoich członków, jak również lokalnego społeczeństwa. Powodzenie funkcjonowania takiego podmiotu gwarantuje dobór odpowiednich osób, zaangażowanych w prace i odpowiedzialnych, w związku z tym duże znaczenie mają, poprzedzające jej utworzenie, szkolenia i kursy przygotowawcze.

Miejsce pracy Podmiotu Ekonomii Społecznej zlokalizowane będzie na obszarze zamieszkiwanym przez jego członków. Naturalnie wytworzy to proces integracji społecznej oraz wyzwoli świadomość przywiązania do miejsca, w którym mieszkańcy żyją. Celowym komponentem projektu jest Punkt Informacji Turystycznej, zaangażowanie osób wykluczonych w to reprezentacyjne działanie ma wpłynąć na zwiększenie poczucia lokalnej tożsamości i poczucia własnej wartości.

Proces tworzenia PES koordynowany będzie przez pracowników Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej. Rozpocznie się od rekrutacji, kolejnym etapem będą zajęcia adaptujące

40 te osoby do nowej roli. Będą to miedzy innymi szkolenia profilowane przyszłych pracowników. Następnie tworzone będą miejsca pracy, spółdzielnie, przedsiębiorstwa, kolektywy. Etapem finalnym jest wzmocnienie poczucia własnej wartości oraz wyjście z bezrobocia. Pracownicy będą mieć świadomość, że to oni kreują swoje miejsce pracy, są ważni w jego strukturze, a także w strukturze społecznej gminy.

Schemat 1: Proces rozwoju społeczno-gospodarczego przez włączenie i aktywizację społeczną

Źródło: Opracowanie własne

Schemat ten jest tak skonstruowany, iż jedna czynność implikuje kolejną. Jest on w pełni synergiczny i zintegrowany. Pozwala on na znalezienie miejsca pracy w miejscu stałego zamieszkania. Cel zostanie osiągnięty, jeśli wszystkie te etapy zostaną wykonane. Tylko takie działanie zapewnia skuteczność.

Zakres infrastrukturalny projektu to: remont, przebudowa, rozbudowa i adaptacja budynku socjalnego zlokalizowanego w pobliżu dworca PKP na funkcje usługowe. W ramach tych działań nastąpi utworzenie pomieszczeń na cele gastronomiczne, w tym powierzchni kuchennej, a także wyposażenie ich w niezbędny sprzęt. Wydzielone zostanie także pomieszczenia dla prowadzenia sprzedaży gazet oraz punkt informacji turystycznej.

41 W ostatni etap prac remontowych włączeni zostaną długotrwale bezrobotni deklarujący swój udział w PES. Bezpośrednim efektem realizacji projektu będzie poprawa jakości przestrzeni publicznej, wprowadzenie w przestrzeń pokolejową nowej funkcji usługowej, a także utworzenie nowych miejsc pracy.

Projekt komplementarny

Adaptacja budynku dworca w Teresinie wraz z zagospodarowaniem przyległego terenu na cele kulturalno-artystyczne – " Dworzec TO.Kultura!"

Realizujący projekt: Gmina Teresin, Teresiński Ośrodek Kultury Lokalizacja: budynek dworca „Teresin Niepokalanów”; działka ewidencyjna nr 195/10, Teresin. Obecny budynek dworca powstał w latach 50-tych XX wieku na fundamentach poprzedniego dworca, wyburzonego w 1945 roku. Obiekt charakteryzuje się złym stanem technicznym, w tym niską efektywnością energetyczną. Teren przylegający do dworca, obecnie pełniący funkcję parkingową, ulega systematycznej degradacji, w szczególności jego nawierzchnia. Obecnie funkcja parkingowa tego terenu ulega marginalizacji ze względu na budowę nowoczesnego parkingu „park and ride”. Budynek dworca oraz teren przylegający nie są przystosowane architektonicznie i urbanistycznie do pełnienia nowych, innych niż kolejowe funkcji. Obszar ten wymaga przekształceń również z uwagi na dużą liczbę przestępstw odnotowaną w okolicy ulicy Torowej i budynku dworca wraz z terenem przyległym. Brak oświetlenia, monitoringu oraz nieużytkowane budynki skutkują wzmożoną przestępczością na tym obszarze. W ramach projektu planuje się organizację zajęć ukierunkowanych na integrację międzypokoleniową oraz aktywizację mieszkańców, zwłaszcza seniorów, dzieci i młodzieży, w szczególności z rodzin dotkniętych wykluczeniem społecznym. Zakres infrastrukturalny projektu to remont oraz adaptacja budynku dworca na cele kulturalno-artystyczne oraz zagospodarowanie przyległego terenu. W ramach przedmiotowego projektu przewiduje się:

42  utworzenie w piwnicy kompleksu pomieszczeń przeznaczonych na klub dyskusyjny, integrację międzypokoleniową, spotkania seniorów, warsztaty plastyczne, filmowe;  budowę nowej sali z przeznaczeniem na kino;

 utworzenie tarasu, pełniącego latem funkcję herbaciarni;

 zakup sceny na wymiar, która będzie wykorzystywana podczas eventów;

 utworzenie czytelni z funkcją poczekalni, z możliwością wypożyczenia zbiorów online;

 utworzenie herbaciarni;

 utworzenie galerii wraz z udostępnieniem zbiorów w Internecie;

 utworzenie kasy biletowej;

 utworzenie sali wymiany kulturalnej polsko- włoskiej. Realizacja inwestycji przyczyni się do aktywizacji społecznej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym. Obiekt dostosowany zostanie do potrzeb osób z niepełnosprawnością. W ramach projektu prowadzone będą działania integracyjne dla wszystkich grup wiekowych. Podtrzymywanie tradycji kulturalnych i artystycznych regionu wpłynie pozytywnie na poczucie tożsamości lokalnej mieszkańców. Bezpośrednim efektem realizacji projektu będzie nowa funkcjonalna przestrzeń publiczna oraz poprawa bezpieczeństwa.

Podstawowe projekty są projektami zintegrowanymi, obejmują przedsięwzięcia powiązane ze sobą i wzajemnie się uzupełniające. Projekty będą oddziaływać na obszar rewitalizacji w sposób kompleksowy i wywołają efekt synergii. W ramach podstawowego projektu rewitalizacyjnego przewidziane są następujące przedsięwzięcia:  Rozbudowa budynku socjalnego  Zmiana funkcji budynku na cele usługowe  Utworzenie Podmiotu Ekonomii Społecznej  Działalność Podmiotu Ekonomii Społecznej w branży gastronomicznej i informacyjnej Projekt komplementarny zakłada:  Adaptację budynku dworca na cele kulturalne  Zagospodarowanie terenu przyległego

43  Dostosowanie obiektu do potrzeb osób z niepełnosprawnościami  Budowa sali kinowej  Utworzenie klubu dyskusyjnego  Prowadzenie warsztatów/zajęć plastycznych  Utworzenie miejsca spotkań integracyjnych  Budowa tarasu - utworzenie herbaciarni Projekty rewitalizacyjne zostaną uzupełnione projektami o charakterze społecznym („miękkim”), co umożliwi zaangażowanie w proces możliwie szerokie grono beneficjentów procesu rewitalizacji. Szczegółowy zakres projektów przedstawiony został poniżej.

Projekt społeczny Projekt: Integracja międzypokoleniowa Wnioskodawca: Gmina Teresin, Klub Seniora „Radosna Jesień” Lokalizacja: Pomieszczenia piwniczne zlokalizowane w budynku dworca PKP w Teresinie

Projekt skierowany jest do osób starszych oraz młodzieży w wieku 14 – 18 lat. Ma on na celu integrację międzypokoleniową, wymianę doświadczeń oraz zapobieganie wykluczeniu społecznemu i cyfrowemu seniorów. W ramach projektu osoby młode, zaznajomione z najnowszymi technologiami będą uczyć seniorów obsługi komputera, Internetu oraz innych technologii używanych na co dzień. Natomiast osoby starsze mogą dzielić się wiedzą „zapomnianą” przez młodzież np. majsterkowanie czy haftowanie. Realizacja projektu przyczyni się do poprawy relacji osób starszych z otoczeniem, wzmocni ich poczucie wartości oraz pomoże im pokonać bariery technologiczne.

W ramach cyklicznego projektu planowana jest organizacja:  warsztatów technologicznych (obsługa komputera, Internetu, telefonów komórkowych itp.);  warsztatów pt. „Mądrość życiowa starego człowieka przyszłością młodego pokolenia”;  projekcji filmów wybieranych przez uczestników;  imprezy integracyjnej. Projekt realizowany będzie przy współpracy z Klubem Seniora „Radosna Jesień”.

44

Projekt 2: Program wspierania rodzin Wnioskodawca: Gmina Teresin, Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej Lokalizacja: Obszar objęty rewitalizacją Z uwagi na zdiagnozowany na obszarze rewitalizowanym problemy, w szczególności ubóstwo, przemoc w rodzinie, bezrobocie niezbędne jest zespołowe diagnozowanie sytuacji rodzin dotkniętych problemami. Efektywne rozwiązywanie kryzysów w rodzinie wymaga uczestnictwa wszystkich członków rodziny, których dotyczy dany problem oraz jednostek wspierających tj. psychologów, pedagogów, pracowników socjalnych w szczególności asystentów rodziny oraz przedstawicieli Kościoła.

Cele projektu to:

1. Stworzenie efektywnego systemu wsparcia rodzin,

2. Pozostawienie dzieci i młodzieży w środowisku zamieszkania,

3.Tworzenie warunków sprzyjających umacnianiu instytucji rodziny i jej integracji,

4. Współpraca z instytucjami, organizacjami pozarządowymi na rzecz dziecka i rodziny, wzmacnianie roli i funkcji rodziny,

6. Wsparcie w rozwijaniu umiejętności opiekuńczo–wychowawczych rodziny,

7. Podniesienie świadomości w zakresie planowania oraz funkcjonowania rodziny,

8. Przeciwdziałanie marginalizacji i degradacji społecznej rodziny,

9. Podejmowanie działań profilaktycznych i edukacyjnych na rzecz rodziny. 10.Podejmowanie działań na rzecz powrotu dziecka do rodziny naturalnej.

Grupa docelowa:

Rodziny żyjące w ubóstwie w tym dotknięte bezrobociem, rodziny niewydolne wychowawczo, niezaradne życiowo, rodziny dotknięte przemocą.

Formy wsparcia:

 zajęcia edukacyjne i treningowe w zakresie obowiązujących norm współżycia społecznego

45  konsultacje i działania edukacyjne w zakresie prawidłowego wychowania i opieki nad dziećmi – rozwijanie umiejętności wychowawczych,  działania edukacyjne w obszarze zdrowia (prawidłowe żywienie, higiena, pielęgnacja,  działania edukacyjne w zakresie pozyskiwania usług na rzeczy domu i rodziny (kontakty ze służbą zdrowia, znalezieni pracy, załatwianie spraw urzędowych),  tworzenie i prowadzenie grup wsparcia (AA, DDA), Projekt będzie realizowany we współpracy z Gminnym Ośrodkiem Pomocy Społecznej.

5. Wizja

Realizacja zadań zaplanowanych w ramach procesu rewitalizacji w Teresinie przyczyni się do wielu pozytywnych zmian. Zrewitalizowany obszar stanie się lokalnym centrum integracji mieszkańców, „sercem Teresina”. „Serce” miejscowości to miejsce, które „tętni życiem” za sprawą koncentracji wielu istotnych funkcji, nie tylko mieszkaniowo-usługowych, ale przede wszystkim społeczno- gospodarczych oraz integrujących mieszkańców. Po zakończeniu procesu rewitalizacji obszar objęty interwencją będzie miejscem przyjaznym mieszkańcom, bezpiecznym, atrakcyjnym, a przede wszystkim chętnie odwiedzanym. Zdegradowanym przestrzeniom zostaną nadane nowe funkcje. Turyści odwiedzający Niepokalanów skorzystają z Informacji Turystycznej oraz zatrzymają się w przydworcowym barze na co dzień licznie odwiedzanym przez mieszkańców Teresina. Zostaną ugoszczeni zdrowymi regionalnymi potrawami przygotowanymi przez ludzi z pasją do pracy i dumnych z miejsca, w którym żyją. Będą mogli też odwiedzić zrewitalizowany dworzec, będący miejscem ciekawych wydarzeń kulturalno-artystycznych jak również różnego rodzaju spotkań czy warsztatów. Zrewitalizowany obszar będzie przestrzenią w pełni funkcjonalną i „centroTwórczą” zamieszkałą przez zintegrowane społeczeństwo, charakteryzujące się poczuciem lokalnej przynależności oraz wrażliwością społeczną.

46 6. Nawiązanie do dokumentów planistycznych i strategicznych

6.1. Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Teresin do 2020 roku

Zadania ujęte w Lokalnym Programie Rewitalizacji wpisują się w misję określoną w ramach Strategii Zrównoważonego Rozwoju Gminy Teresin do 2020 roku, która brzmi: „Teresin, gminą zrównoważonego rozwoju o wzrastającej randze w otoczeniu, zapewniającą stałą poprawę jakości życia mieszkańców, chroniącą walory i zasoby środowiska przyrodniczego oraz dziedzictwa kulturowego, wspierającą dalszy rozwój funkcji osadniczej, gospodarczej i turystyczno-rekreacyjnej. Propozycje działań zawarte w niniejszym LPR są również spójne z celami strategicznymi zdefiniowanymi w Strategii:  Cel strategiczny 1. – Strefa społeczna:  Stała poprawa warunków zamieszkiwania, obsługi i wypoczynku oraz integracja mieszkańców.  Cel strategiczny 2. – Strefa gospodarcza:  Tworzenie jak najlepszych warunków dla trwałego rozwoju gospodarczego. Założenia LPR-u wpisują się także w cele pośrednie (operacyjne) zawarte w ramach Strategicznych Programów Działań Realizacyjnych:  Infrastruktura społeczna:  Cel pośredni: Ochrona zasobów dziedzictwa kulturowego i poprawa warunków upowszechnienia kultury;  Cel pośredni: Poprawa stanu bezpieczeństwa publicznego;  Cel pośredni: Przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu;  Gospodarka lokalna:  Cel pośredni: Wspieranie rozwoju działalności gospodarczej;  Cel pośredni: Wspieranie rozwoju turystyki;  Cel pośredni: Promocja gminy.  Wspieranie inicjatyw obywatelskich i komunikacja społeczna:  Cel pośredni: Organizacyjne i finansowe wsparcie działań na rzecz integracji i aktywizacji społeczności lokalnej.

47 Rozwiązania rewitalizacyjne zawarte w Lokalnym Programie Rewitalizacji wpisują się w cele Strategii Zrównoważonego Rozwoju Gminy Teresin do 2020 roku. Realizacja zaproponowanych działań zwiększy świadomość społeczną, a także zwiększy atrakcyjność obszaru.

6.2. Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych na terenie Gminy Teresin na lata 2016 - 2026

Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych jest jednym z najważniejszych dokumentów strategicznych w zakresie polityki społecznej. W Strategii określono cele strategiczne przy uwzględnieniu kluczowych problemów występujących na terenie miasta oraz grup, które wymagają szczególnego wsparcia. Ich realizacja ma za zadanie przyczynić się do poprawy jakości życia mieszkańców. W Strategii określono cel główny w zakresie pomocy społecznej, którym jest: „Zapewnienie mieszkańcom gminy Teresin jak najlepszych warunków życia, ze szczególnym uwzględnieniem osób zagrożonych wykluczeniem społecznym.” W Strategii, w oparciu o cel główny oraz przeprowadzoną Analizę SWOT sformułowano następujące obszary priorytetowe: I. Osoby bezrobotne. II. Osoby starsze. III. Osoby niepełnosprawne. IV. Osoby dotknięte przemocą w rodzinie. V. Rodzina. Dla każdego z ww. obszarów wyznaczono cele strategiczne, które wspomagają realizację celu głównego:  Cel strategiczny 1. Łagodzenie skutków bezrobocia na terenie Gminy Teresin;  Cel strategiczny 2. Zapewnienie wsparcia osobom starszym oraz poprawa życia kulturalnego dla seniorów;  Cel strategiczny 3. Zapewnienie odpowiedniego wsparcia oraz opieki osobom niepełnosprawnym oraz poprawa jakości ich życia;  Cel strategiczny 4. Przeciwdziałanie zjawisku przemocy w rodzinie i łagodzenie jej skutków;

48  Cel strategiczny 5. Umacnianie rodzin z terenu Gminy Teresin w ich prawidłowym funkcjonowaniu.

Społeczne aspekty rewitalizacji są kluczowe i nadrzędne, głównie z uwagi na fakt, iż końcowymi beneficjentami procesu rewitalizacji są osoby wykluczone społecznie. Natężenie występowania problemów społecznych jest także przesłanką do wyznaczenia obszarów dysfunkcyjnych. W związku z powyższym założenia Lokalnego Programu Rewitalizacji są spójne ze Strategią Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Teresin na lata 2016- 2023. Oba dokumenty przewidują stworzenie modelu społeczeństwa świadomego, aktywnego oraz zapewnienie pomocy osobom zagrożonym wykluczeniem.

6.3. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Teresin

W Studium określone są liczne uwarunkowania, a także kierunki rozwoju polityki przestrzennej miasta. Polityka ta zakłada rozwój zgodny z zasadami zrównoważonego rozwoju. Głównym celem zapisanym w Studium jest: „Dążenie do zaspokojenia stale rosnących materialnych i kulturowych potrzeb społeczności gminy, poprzez efektywne zagospodarowanie zasobów przyrodniczych, społeczno-ekonomicznych i kulturowo- historycznych.” Powyższy cel realizowany jest przez następujące działania:  Stworzenie dogodnych warunków do rozwoju wielokierunkowej przedsiębiorczości;  Zachowanie i ochronę przestrzeni produkcji rolnej w kompleksach żyznych gleb (o przewadze gruntów II, III, IV klasy bonitacyjnej) oraz terenów istniejących lasów;  Stworzenie warunków dla systematycznego rozwoju infrastruktury technicznej oraz osadnictwa;  Rozwój układu komunikacyjnego;  Stymulowanie rozwoju turystyki, w tym agroturystyki i budownictwa letniskowego;  Zaspokojenie potrzeb społecznych. Założenia Lokalnego Programu Rewitalizacji są zgodne z zapisami zawartymi w Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Teresin.

49 7. Proces partycypacji społecznej

Niniejszy dokument to płaszczyzna programowania procesu rewitalizacji. Jednym z elementów przedmiotowego dokumentu są mechanizmy włączenia jak największej grupy społeczeństwa w dalszy proces programowania, a także wdrażania i oceny skutków procesu rewitalizacji. Na etapie opracowania Lokalnego Programu Rewitalizacji dla Gminy Teresin na lata 2016- 2023 udział społeczeństwa został zapewniony przez: a) narzędzia komunikacji jednostronnej:  informacje, sprawozdania zamieszczane na stronie internetowej Gminy (prezentacje, karty projektów, ankieta, dane kontaktowe) b) narzędzia komunikacji ze sprzężeniem zwrotnym:  wywiady pogłębione – przeprowadzone zostały z 70 przedstawicielami następujących grup:  organizacji pozarządowych;  przedsiębiorców;  pedagogów;  młodzieży do 26 roku życia;  seniorów. Wywiady miały na celu uzyskanie informacji o problemach społecznych, gospodarczych i przestrzenno-funkcjonalnych gminy Teresin, dostrzeganych przez te osoby. Wywiady prowadzone były w formie bezpośredniej rozmowy moderatora wywiadu z badanym. Wywiad składał się z trzech podstawowych pytań otwartych: 1. Jakie problemy dostrzega Pan/i na terenie Teresina? 2. Czy jakaś grupa społeczna wymaga szczególnej opieki, ma większe problemy niż pozostałe grupy? 3. Jakie oczekiwania ma Pan/i wobec działań, które miałyby zostać podjęte na rzecz tych grup społecznych? W trakcie rozmowy, zależnie od jej przebiegu, moderator wykorzystywał pytania pomocnicze lub uszczegóławiające. Raport z przeprowadzonych wywiadów znajduje się w załączniku nr 2 – konsultacje społeczne.

50  ankiety – w ramach opracowywania Lokalnego Programu Rewitalizacji przeprowadzono 104 ankiety wśród mieszkańców Teresina. Wzór ankiety i raport z badania ankietowego zostały zamieszczone w załączniku nr 2 – konsultacje społeczne.  Zamieszczenie projektu dokumentu na stronie internetowej Urzędu Gminy z możliwością wnoszenia uwag przez zainteresowane podmioty. Ważnym jest aby udział lokalnej społeczności nie był ograniczony jedynie do konsultacji na etapie planowania, lecz by możliwe było uczestnictwo także na etapie wdrażania i monitoringu Programu. Partycypacja na etapie wdrażania Lokalnego Programu Rewitalizacji możliwa będzie dzięki powołaniu Zespołu ds. Rewitalizacji (szczegółowy opis w rozdziale wdrażanie i monitoring). Zespół będzie współdziałał z szerokim gronem interesariuszy procesu rewitalizacji, w szczególności zapewni udział interesariuszy na etapie wdrażania i opiniowania Programu Rewitalizacji, poprzez możliwość zgłaszania opinii i sugestii. Interesariusze rewitalizacji będą mogli zgłosić propozycje przedsięwzięć rewitalizacyjnych za pomocą formularza kontaktowego zamieszczonego na stronie internetowej Gminy lub bezpośrednio w siedzibie Zespołu. Monitoring Lokalnego Programu Rewitalizacji służy ocenie aktualności założeń Programu, a także ewentualnej ich aktualizacji. Udział społeczności lokalnej na tym etapie zostanie zapewniony przez możliwość udziału zainteresowanych mieszkańców w spotkaniach sprawozdawczych Zespołu, na których analizowane będą postępy realizacji projektów i dokonywanie ewentualnych zmian w Programie. Ponadto sprawozdania zostaną udostępnione za pośrednictwem strony internetowej Urzędu Gminy do wzglądu osobom zainteresowanym, które nie mogły pojawić się na spotkaniu. Interesariusze procesu rewitalizacji będą mieli możliwość proponowania zmian w założeniach Programu, a także proponowania nowych przedsięwzięć rewitalizacyjnych.

51

8. Mechanizmy zapewniające komplementarności

8.1. Komplementarność przestrzenna

Pomiędzy projektami zaplanowanymi do realizacji na obszarze rewitalizacji będzie zachodził efekt synergii. Oznacza to, że przedsięwzięcia zostały zaplanowane w taki sposób, aby dopełniały się wzajemnie. Ich realizacja będzie wpływała na cały dotknięty sytuacją kryzysową obszar - w sposób kompleksowy, a nie jedynie punktowo. Tym samym, zdiagnozowane problemy rozwiązywane będą u źródła, co uniemożliwi przenoszenie ich na inne obszary gminy. Poniższa mapa przedstawia rozmieszczenie przestrzenne projektów zaplanowanych w ramach Lokalnego Programu Rewitalizacji Gminy Teresin.

MAPA 3: Rozmieszczenie przestrzenne projektów zaplanowanych w ramach LPR

Źródło: Opracowanie własne

52

1. Aktywizacja osób długotrwale bezrobotnych poprzez stworzenie warunków do rozwoju podmiotów ekonomii społecznej działających w branży usługowej. Adaptacja i rozbudowa budynku socjalnego zlokalizowanego w sąsiedztwie dworca PKP na cele usługowe: bar szybkiej obsługi punkt informacji turystycznej wraz z kioskiem prasowym. 2. Adaptacja budynku dworca w Teresinie wraz z zagospodarowaniem przyległego terenu na cele kulturalno-artystyczne – " Dworzec TO.Kultura!"

8.2. Komplementarność problemowa

Tabela 3: Sposoby rozwiązywania problemów przez projekty rewitalizacyjne

Projekt Długotrwałe Zły stan bezrobocie, niskie Wykluczenie Przestępczość przestrzenno- kwalifikacje społeczne/ubóstwo funkcjonalny zawodowe Problemy Aktywizacja osób długotrwale bezrobotnych poprzez stworzenie warunków do - wprowadzenie rozwoju funkcji usługowej podmiotów ekonomii - aktywizacja poprzez społecznej zawodowa osób - poprawa sytuacji zlokalizowanie działających w wykluczonych z rynku ekonomicznej osób branży usługowej. pracy; - montaż długotrwale baru szybkiej Adaptacja i - nabycie oświetlenia; wykluczonych z rynku

ywania problemów obsługi oraz rozbudowa kompetencji - montaż pracy, poprzez budynku zawodowych; monitoringu; stworzenie punktu informacji socjalnego - utworzenie możliwości turystycznej wraz zlokalizowanego w podmiotu ekonomii zarobkowania; sąsiedztwie społecznej; z kioskiem

dworca PKP na cele Sposobyrozwiąz prasowym; usługowe: bar szybkiej obsługi, punkt informacji turystycznej wraz z kioskiem prasowym.

53 - organizacja zajęć - adaptacja Adaptacja budynku ukierunkowanych na budynku dworca dworca w Teresinie integrację wraz z międzypokoleniową na cele zagospodarowanie oraz aktywizację - montaż kulturalno- m przyległego mieszkańców, oświetlenia; terenu na cele zwłaszcza seniorów, artystyczne oraz - montaż kulturalno- dzieci i młodzieży, w monitoringu; zagospodarowani artystyczne – " szczególności z rodzin Dworzec dotkniętych e przyległego TO.Kultura!" wykluczeniem terenu; społecznym; Sposobyrozwiązywania problemów

Źródło: Opracowanie własne

8.3. Komplementarność proceduralno-instytucjonalna

Komplementarność proceduralno-instytucjonalna wymaga zapewnienia efektywnego współdziałania różnych instytucji oraz wzajemne uzupełnianie się i spójność procedur. Komplementarność proceduralno-instytucjonalna zapewniona zostanie przez system zarządzania programem, oparty na strukturach Zespołu ds. Rewitalizacji, którego trzon stanowić będą pracownicy Urzędu Gminy Teresin. System ten zapewni ponadto partycypację interesariuszy procesu rewitalizacji, która została szczegółowo opisana w rozdziale wdrażanie i monitoring.

8.4. Komplementarność międzyokresowa

Zapewnienie komplementarności międzyokresowej procesu rewitalizacji ma na celu racjonalne planowanie działań, w tym możliwość ich kontynuacji i uzupełnienia np. poprzez działania społeczne już zrealizowanych przedsięwzięć rewitalizacyjnych. Działania rewitalizacyjne współfinansowane z funduszy europejskich w ramach perspektywy finansowej Unii Europejskiej na lata 2007-2013 mogą być kontynuowane oraz uzupełniane poprzez realizację projektów komplementarnych, w perspektywie 2014-2020. Poniżej zestawiono najważniejsze działania o charakterze rewitalizacyjnym zrealizowane w ramach perspektywy finansowej Unii Europejskiej na lata 2007-2013 w Gminie Teresin.

54 Tabela 4: Zadania inwestycyjne o charakterze rewitalizacyjnym zrealizowane przez Gminę Teresin z udziałem środków unijnych.

Wartość Wartość l.p. Nazwa zadania Źródło dofinansowania projektu dofinansowania Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w zakresie operacji Adaptacja budynku "Odnowa wsi'" w ramach działania 413 strażnicy OSP w "Wdrażanie lokalnych strategii rozwoju" 1. 180.406,18 106.388,00 Budkach Piaseckich objętego PROW 2007-2013, na świetlicę wiejską realizowanego przez Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania "Ziemia Chełmońskiego" Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w zakresie "Małych projektów" w ramach działania 413 Strefa Olimpijczyka - "Wdrażanie lokalnych strategii rozwoju" 2. atrakcją dla 31.742,18 20 807,16 objętego PROW 2007-2013, mieszkańca i turysty realizowanego przez Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania "Ziemia Chełmońskiego" Wyrównanie szans edukacyjnych uczniów poprzez Projekt systemowy realizowany przez dodatkowe zajęcia samorząd województwa mazowieckiego 3. 46.820,00 46.820,00 rozwijające w ramach Programu Operacyjnego Kapitał kompetencje Ludzki kluczowe - Moja przyszłość Gmina Teresin Projekt współfinansowany ze środków zaprasza na Ziemię Unii Europejskiej w zakresie "Małych Chełmońskiego – projektów" w ramach działania 413 wydanie materiałów "Wdrażanie lokalnych strategii rozwoju" 4. 27.158,80 18.000,00 promujących Lokalną objętego PROW 2007-2013, Grupę Działania z realizowanego przez Stowarzyszenie perspektywy Gminy Lokalna Grupa Działania "Ziemia Teresin Chełmońskiego" 5. Świetlica wiejska we 115.259,78 74.965,00 Projekt współfinansowany ze środków

55 wsi Skrzelew Unii Europejskiej w zakresie operacji "Odnowa wsi" w ramach działania 413 "Wdrażanie lokalnych strategii rozwoju" objętego PROW 2007-2013, realizowanego przez Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania "Ziemia Chełmońskiego" Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w zakresie operacji "Odnowa wsi'" w ramach działania 413 Świetlica wiejska we "Wdrażanie lokalnych strategii rozwoju" 6. 142.708,65 87.703,00 wsi Paprotnia objętego PROW 2007-2013, realizowanego przez Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania "Ziemia Chełmońskiego" Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w zakresie operacji "Odnowa wsi'" w ramach działania 413 Plac zabaw w "Wdrażanie lokalnych strategii rozwoju" 7. 89.900,00 58.471,00 Teresinie objętego PROW 2007-2013, realizowanego przez Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania "Ziemia Chełmońskiego" Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w zakresie operacji Boisko "Odnowa wsi'" w ramach działania 413 wielofunkcyjne z "Wdrażanie lokalnych strategii rozwoju" 8. miejscami 283.391,80 171.707,00 objętego PROW 2007-2013, parkingowymi we wsi realizowanego przez Stowarzyszenie Granice Lokalna Grupa Działania "Ziemia Chełmońskiego" Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w zakresie operacji "Odnowa wsi" w ramach działania 413 Skwer Małego 9. 75.386,70 49.032,00 "Wdrażanie lokalnych strategii rozwoju" Rycerza objętego PROW 2007-2013, realizowanego przez Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania "Ziemia

56 Chełmońskiego" Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w zakresie "Małych projektów" w ramach działania 413 Wystawa plenerowa - "Wdrażanie lokalnych strategii rozwoju" 10. Moje miejsce na 22 363,97 15.056,00 objętego PROW 2007-2013, ziemi wczoraj i dziś realizowanego przez Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania "Ziemia Chełmońskiego" Kompleksowe Projekt współfinansowany ze środków przygotowanie Unii Europejskiej w ramach Regionalnego terenów pod Programu Operacyjnego Województwa 11. działalność 16 806 141.19 14 280 498.61 Mazowieckiego na lata 2007-2013 w inwestycyjną w zakresie Działania: 1.3 Kompleksowe Gminie Teresin -Etap przygotowanie terenów pod działalność I-szy gospodarczą Podniesienie jakości Projekt współfinansowany ze środków życia mieszkańców i Europejskiego Funduszu Rozwoju stanu środowiska Regionalnego w ramach Regionalnego naturalnego, dzięki 12. 6.925.082,38 2.819.807,94 Programu Operacyjnego Województwa rozbudowie sieci Mazowieckiego na lata 2007-2013, kanalizacji oraz sieci Działanie 4.1 "Gospodarka wodno- wodociągowej w ściekowa" Gminie Teresin Projekt współfinansowany ze środków Przebudowa Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz oczyszczalni ścieków Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich 13. 5.497.638,07 2.167.662,60 w miejscowości na lata 2007-2013, w ramach działania Granice "Podstawowe usługi dla gospodarki i ludności wiejskiej" Zorganizowanie Projekt współfinansowany ze środków skweru z placem Unii Europejskiej w zakresie operacji 14. 280.000,00 109.427,00 zabaw dla dzieci przy "Odnowa wsi" w ramach działania 313, ul. Południowej 322, 323 objętego PROW 2007-2013 Źródło: Urząd Gminy Teresin

8.5. Komplementarność źródeł finansowania

57 Proces rewitalizacji w gminie Teresin finansowany będzie zarówno ze środków budżetu gminy, jak również ze środków interesariuszy procesu rewitalizacji (m. in. przedsiębiorców, organizacji pozarządowych). Podmioty realizujące projekty rewitalizacyjne będą mogły się ubiegać o zewnętrzne dofinansowania, których źródłem będą w szczególności unijne środki EFRR i EFS. W pierwszej kolejności przewiduje się pozyskanie finansowania projektów właśnie ze środków pochodzących z funduszy unijnych.

Tabela 5: Wykaz projektów wraz z ich możliwymi źródłami finansowania. Wartość L. Podmioty Nazwa projektu inwestycji/źródła Czas realizacji p. realizujące finansowania Aktywizacja osób długotrwale Część bezrobotnych poprzez stworzenie infrastrukturalna: warunków do rozwoju podmiotów 500 000 zł ekonomii społecznej działających w Źródło: EFRR + branży usługowej. Gmina Teresin i budżet gminy 1 Adaptacja i rozbudowa budynku 2016-2020 Gminny Ośrodek socjalnego zlokalizowanego w Pomocy Społecznej Część miękka: sąsiedztwie dworca PKP 200 000 zł na cele usługowe: bar szybkiej obsługi, Źródło: EFS + budżet punkt informacji turystycznej wraz z gminy kioskiem prasowym. Część infrastrukturalna: 4 000 000 zł Adaptacja budynku dworca w Źródło: EFRR + Gmina Teresin i Teresinie wraz z zagospodarowaniem budżet gminy 2 2016-2020 Teresiński Ośrodek przyległego terenu na cele kulturalno- Część miękka: Kultury artystyczne – " Dworzec TO.Kultura!" 700 000 zł Źródło: EFS, dotacje MKiDN oraz budżet gminy Źródło: Opracowanie własne

58

9. Wdrażanie, monitoring i ewaluacja

Za wdrażanie i monitoring Lokalnego Programu Rewitalizacji odpowiadał będzie powołany w tym celu Zespół ds. Rewitalizacji. Funkcjonowanie Zespołu oparto na partycypacyjnym modelu współpracy pomiędzy przedstawicielami Władz Gminy oraz interesariuszami procesu rewitalizacji. Do głównych zadań Zespołu będzie należeć koordynacja wdrażania Programu, monitorowanie i bieżąca ocena procesu rewitalizacji oraz reagowanie na czynniki zaburzające spójność tego procesu, oraz, w razie potrzeby, odpowiednie jego modyfikowanie. Ponadto Zespół odpowiadał będzie za propagowanie idei rewitalizacji wśród mieszkańców oraz za prowadzenie działalności promocyjnej i informacyjnej. W celu umożliwienia Zespołowi realizowania wymienionych zadań zorganizowany zostanie punkt informacyjny, zlokalizowany tymczasowo w budynku Teresińskiego Ośrodka Kultury, a po modernizacji dworca PKP, zostanie do niego przeniesiony. W związku z postępującą informatyzacją społeczeństwa oraz popularnością kanałów komunikacji internetowej zasadne jest umożliwienie kontaktu elektronicznego z Zespołem. W tym celu utworzona zostanie skrzynka e-mailowa Zespołu oraz specjalna zakładka na stronie internetowej gminy pn.: „rewitalizacja”, w której zamieszczane będą: Treść Lokalnego Programu Rewitalizacji Gminy Teresin na lata 2016 – 2023 wraz z ewentualnymi modyfikacjami; Informacje o składzie Zespołu ds. Rewitalizacji; Formularz do zgłaszania wniosków, uwag i propozycji dotyczących procesu rewitalizacji; Informacje na temat wdrażania procesu rewitalizacji; Zaproszenia na wydarzenia dotyczące rewitalizacji. W partycypacyjnym modelu współpracy kluczowa jest komunikacja dwustronna, niewystarczające jest jedynie informowanie lokalnej społeczności, konieczne jest umożliwienie zainteresowanym aktywnego udziału na każdym etapie procesu rewitalizacji. Realizacja tego założenia nastąpi w ramach Zespołu ds. Rewitalizacji, w skład którego wejdą:

 Referenci ds. Rewitalizacji – będzie to trzon Zespołu. W jego skład wejdą przedstawiciele Władz Gminy. W skład Zespołu zakłada się włączenie pracowników

59 następujących komórek organizacyjnych Gminy: Referatu Inwestycji, Referatu Zamówień Publicznych, Referatu Mienia i Środowiska, Referatu Gospodarki Przestrzennej oraz Zespołu ds. pozyskiwania funduszy pozabudżetowych. Przewiduje się powołanie 7 Referentów, po 2 z Zespołu ds. pozyskiwania funduszy pozabudżetowych oraz Referatu Gospodarki Przestrzennej oraz po 1 z pozostałych jednostek. Do ich zadań należeć będzie: Monitorowanie i ocena stopnia realizacji Lokalnego Programu Rewitalizacji. Ocena będzie następowała w pierwszym kwartale kolejnego roku i będzie obejmowała całość działań wykonanych w roku zeszłym; Nadzór nad realizacją przedsięwzięć rewitalizacyjnych zawartych w dokumencie, w tym także monitorowanie ich wdrażania; Wnioskowanie do Wójta Gminy Teresin i Rady Gminy o uzasadnione zmiany w treści LPR; Przyjmowanie propozycji przedsięwzięć rewitalizacyjnych od interesariuszy procesu rewitalizacji według zasad ustalonych przez Zespół; Działalność informacyjno-promocyjna; Sporządzenie raportu końcowego na zakończenie horyzontu czasowego Lokalnego Programu Rewitalizacji;  Sołtys Teresina, jako miejscowości, w której zlokalizowany jest obszar rewitalizacji – głównym zadaniem Sołtysa będzie pośrednictwo pomiędzy Urzędem Gminy a lokalną społecznością. Sołtys pełni funkcję lokalnego lidera, którego zadaniem jest zapewnienie rozwoju wsi, dlatego zasadnym jest włączenie go w proces rewitalizacji. Do pozostałych zadań Sołtysa w ramach Zespołu ds. Rewitalizacji należą: Uczestniczenie w spotkaniach Zespołu i reprezentowanie na nich lokalnej społeczności; Prowadzenie konsultacji i spotkań w celu pozyskania ich opinii, a także informowaniu ich o działalności Zespołu;  Doradcy ds. Rewitalizacji – przedstawiciele Urzędu Gminy, jednostek organizacyjnych JST, w tym placówek kulturalnych i oświatowych, a także przedstawiciele organizacji pozarządowych i sektora gospodarczego. Doradcy wybierani będą przez Referentów. Osoba wytypowana na stanowisko Doradcy ds. Rewitalizacji wyraża chęć uczestnictwa w Zespole. Do zadań doradców należeć będą:

60 Wspomaganie Referentów w działaniach informacyjno-promocyjnych; Pełnienie funkcji opiniodawczych w stosunku do Referentów; Uczestnictwo w spotkaniach Zespołu.  Zaproszeni mieszkańcy – członkowie społeczności lokalnej będą mogli brać udział w otwartych spotkaniach, podczas których będą mogli zgłaszać swoje uwagi i wnioski dotyczące procesu rewitalizacji. Zespół będzie podejmował decyzje poprzez głosowanie większościowe. Uprawnienia do głosowania posiadać będą Referenci i Doradcy ds. rewitalizacji oraz Sołtys Teresina. Taka organizacja składu i prac Zespołu zaangażuje w proces rewitalizacji możliwie szerokie grono interesariuszy.

Lokalny Program Rewitalizacji podlega ocenie pod względem aktualności jego założeń, a także postępu realizacji przedsięwzięć rewitalizacyjnych. Monitoring Programu ma na celu wykrywanie nieprawidłowości oraz podejmowanie działań naprawczych. Odpowiedni system monitorowania i ewaluacji Programu Rewitalizacji zapobiega ewentualnej dezaktualizacji jego założeń. Ocena skuteczności Programu nastąpi w oparciu o wartości wskaźników, które zostały przyjęte jako mierniki przeprowadzania procesu rewitalizacji. Wskaźniki wykorzystane w celu monitorowania procesu rewitalizacji powinny spełniać następujące warunki: Trafności – czyli dostosowanie wskaźnika do charakteru przedsięwzięcia i oczekiwanych rezultatów jego realizacji; Mierzalności – powinny być wyrażone w wartościach liczbowych, umożliwiających ich weryfikację; Wiarygodności – czyli takie zdefiniowanie wskaźnika, które nie powoduje trudności z jego weryfikacją; Dostępności – powinny być łatwe do wygenerowania. Badanie efektów wdrażania nastąpi na podstawie dwóch rodzajów wskaźników: wskaźnika produktu oraz rezultatu. Wskaźniki wyróżniono zgodnie z metodologią badania efektów wdrażania stosowaną przy tworzeniu dokumentów o charakterze strategicznym oraz programowym. Wskaźniki produktu odnoszą się do wszystkich produktów, które powstały w trakcie realizowania Programu oraz w rezultacie wydatkowania przyznanych środków. Mierzony jest w jednostkach rzeczowych. Natomiast wskaźnik rezultatu dotyczy

61 efektów działań, które nastąpiły po zakończeniu i w wyniku realizowania Programu. Informuje o zmianach jakie nastąpiły w wyniku wcielenia w życie danego przedsięwzięcia. W poniższej tabeli zestawiono wskaźniki produktu i rezultatu projektów planowanych do realizacji w ramach procesu rewitalizacji.

Tabela 6: Zestawienie wskaźników produktu i rezultatu

Wartość Wartość Wskaźnik Jednostka miary bazowa dla docelowa obszaru Wskaźniki produktu Liczba zrealizowanych projektów inwestycyjnych szt. 0 2 Liczba zrealizowanych projektów społecznych szt. 0 2 Powierzchnia zrewitalizowanych przestrzeni publicznych ha 0 4 Liczba zamontowanych kamer monitoringu szt. 0 4 Liczba zrealizowanych szkoleń w skali roku szt. 0 4 Liczba zrealizowanych warsztatów w skali roku szt. 0 6 Liczba zorganizowanych imprez kulturalnych w skali roku szt. 0 20 Liczba wymienionych opraw oświetlenia ulicznego szt. 0 10 Liczba budynków zaadaptowanych na cele kulturalne szt. 0 1 Liczba budynków zaadaptowanych na cele usługowe szt. 0 1 Powierzchnia odnowionej elewacji zewnętrznej m2 0 450 Powierzchnia przeznaczona na funkcje usługowe m2 0 60 Liczba osób objętych grupami wsparcia os. 0 20 Wskaźnik rezultatu Spadek łącznej kwoty zasiłku wypłaconego na rodzinę zł 3202,19 2850 Zmniejszenie liczby osób bezrobotnych os. 25 18 Zmniejszenie liczby osób bezrobotnych z wykształceniem os. 13 11 podstawowym Zmniejszenie liczby osób długotrwale bezrobotnych os. 17 13 Spadek liczby uczniów korzystających z dopłat do os. 13 10 podręczników Spadek liczby uczniów otrzymujących stypendia socjalne os. 24 19 Zmniejszenie liczby osób objętych procedurą „Niebieskiej os. 13 11 Karty” Spadek liczby przestępstw szt. 31 20

62 Liczba utworzonych miejsc pracy etat 0 7 Liczba mieszkańców korzystających z oferty kulturalnej os. 0 300 Liczba dzieci i młodzieży uczęszczającej na zajęcia os. 0 40 prowadzone w zmodernizowanym budynku dworca Liczba uczestników wydarzeń ukierunkowanych na os. 0 70 integrację międzypokoleniową Liczba uczestników warsztatów artystycznych os. 0 30 Liczba uczestników szkoleń os. 0 50 Liczba utworzonych grup wsparcia szt. 0 2 Liczba przeprowadzonych działań edukacyjnych w skali szt. 0 5 roku Źródło: Opracowanie własne

Monitorowanie wykonania Programu a także jego ocena nastąpi o wartości wskaźników efektu i rezultatu. Dane do badania wskaźnikowego będą pozyskiwane z tych samych źródeł, z których pobierano dane na etapie analizy wskaźnikowej. Tymi instytucjami będą: Urząd Gminy Teresin, Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Teresinie, Powiatowego Urzędu Pracy w Sochaczewie, Komisariatu Policji w Teresinie oraz Teresińskiego Ośrodka Kultury. Ocena będzie polegała na porównaniu wartości wskaźników uzyskanych na etapie analizy wskaźnikowej oraz na etapie oceny. Ewaluacja Programu przeprowadzana będzie przez Referentów ds. Rewitalizacji w pierwszym kwartale kolejnego roku i uwzględniała będzie rok ubiegły. Sprawozdania przedstawiane będą na spotkaniach Zespołu, a następnie udostępniane za pośrednictwem strony internetowej Gminy.

63

ZAŁĄCZNIK NR 1 DIAGNOZA I CHARAKTERYSTYKA FUNKCJONALNO – PRZESTRZENNA I SPOŁECZNO – GOSPODARCZA GMINY TERESIN

1.1. Ogólne informacje o gminie, rys historyczny

64 Gmina Teresin jest położona w centralnej Polsce, w zachodniej części województwa mazowieckiego, w powiecie sochaczewskim. Leży ona w niewielkiej odległości od miasta stołecznego Warszawy (zaledwie 33 km od granic miasta) i przynależy do Obszaru Metropolitalnego Warszawy. Graniczy ona z następującymi gminami:  od północy z gminą Kampinos i Leszno,  od zachodu z gminą Sochaczew,  od południa z gminą Nowa Sucha i Wiskitki,  od wschodu z gminą Baranów i Błonie.

Rysunek 1. Położenie gminy Teresin

Źródło: www.gminy.pl

Przez teren gminy przebiega droga krajowa nr 92, stanowiąca niegdyś część międzynarodowego szlaku, łączącego Berlin z Warszawą i Moskwą, oraz linia kolejowa E 20, łącząca Europą Wschodnią z Zachodnią. Powierzchnia całkowita gminy wynosi 87,98 km2, z czego zdecydowaną większość stanowią użytki rolne, a 570 ha zajmują lasy i grunty leśne. Gminę zamieszkuje 11 441 mieszkańców (dane z 2015 r.), w jej skład wchodzi łącznie 30 miejscowości (w tym 28 sołectw), z których najliczniej zamieszkane są: Teresin, Paprotnia, Szymanów i Granice, a

65 najmniej: Strugi, Izbiska, Stara Piasecznica, Witoldów, Lisice, Pawłówek oraz Gaj. Na terenie gminy zlokalizowane jest słynne na całym świecie sanktuarium niepokalanowskie, założone przez św. Maksymiliana Kolbe, oraz sanktuarium Matki Bożej Jazłowieckiej w Szymanowie wraz ze szkołą żeńską, prowadzoną przez siostry niepokalanki od ponad stu lat. Pierwsze ślady osadnictwa na terenie gminy Teresin są datowane na wiek XI. W tamtych czasach obszar gminy, na skutek rozbicia dzielnicowego, wchodził w skład księstwa rawskiego. Do Korony Królestwa Polskiego został włączony dopiero w drugiej połowie XVI wieku. W czasie zaborów Teresin i jego okolice weszły w skład departamentu warszawskiego, w epoce napoleońskiej obszary te znalazły się w granicach Księstwa Warszawskiego. Od 1815 roku gmina przeżywała rozkwit gospodarczy. W 1839 na jej terenie powstała nowoczesna cukrownia, a w jej pobliżu folwark (na jego miejscu w przyszłości powstanie miejscowość Teresin). W okresie międzywojennym Teresin stanowił własność rodziny książęcej Druckich Lubeckich, która w 1927 roku przekazała część swojego majątku zakonowi i tym samym znacznie przyczyniła się do utworzenia sanktuarium w Niepokalanowie. Obecnie gmina Teresin jest gminą o profilu przemysłowo-rolniczym. Herbem gminy Teresin jest umieszczony na zielonym tle, nawiązującym do funkcji rolniczej gminy, ozdobny inicjał pierwszej litery nazwy gminy, ponad którym znajdują się dwie korony - czerwona i żółta, umieszczone na białym polu. Biel symbolizuje przemysł zgodny z zasadami ekologii, a korony założyciela Niepokalanowa - ojca Maksymiliana Marię Kolbe, który w czasie widzenia Matki Boskiej miał dokonać wyboru między dwiema koronami symbolizującymi jego przeznaczenie: złotą - oznaczającą chwałę i czerwoną - męczeństwo. Herb został ustanowiony uchwałą Rady Gminy w 1994 r. Jego autorem jest warszawski artysta plastyk A. Radziejowski.

Rysunek 2. Herb gminy Teresin

Źródło: http://www.teresin.pl

1.2 Diagnoza sytuacji przestrzenno - społeczno - gospodarczej gminy Teresin

66 1.2.1 Sfera przestrzenna

1.2.1.1 Zagospodarowanie przestrzenne/struktura funkcjonalno– przestrzenna gminy

Gmina Teresin jest położona w granicach obszaru metropolitalnego Warszawy. Dotyczą jej więc zapisy znajdujące się w planie zagospodarowania przestrzennego tego obszaru (m. in. w sprawie obwodnicy Warszawy o planowanym przebiegu przez teren gminy). Gmina Teresin jest gminą wiejską o profilu przemysłowo-rolniczym. Znaczną jej część zajmują użytki rolne (84,1%). Zgodnie z Koncepcją Zagospodarowania Przestrzennego Województwa jej obszar jest predestynowany do rozwoju towarowego rolnictwa wielokierunkowego, ze specjalizacją produkcji rolnej w zakresie warzywnictwa. Niepokalanów i Szymanów, jako ośrodki kultury, są natomiast przeznaczone do kreowania tożsamości kulturowej regionu. Ważnym miejscem dla gminy jest Sanktuarium w Niepokalanowie, które stanowi cel wielu pielgrzymek (około 800 tys. pątników rocznie). Centrum Niepokalanowa jest bazylika mniejsza Niepokalanej Wszechpośredniczki Łask, wzniesiona w latach 1948 – 1954. Stanowi ona połączenie tradycyjnych form budownictwa kościelnego z architekturą nowoczesną. Zespół urbanistyczny Teresin – Paprotnia ma charakter kompozycyjny miejski. Duże znaczenie estetyczne i kompozycyjne mają również inne gminne zespoły sakralne, które wyróżniają się w przestrzeni teresińskich wsi i organizują ich kompozycje przestrzenne. Należą do nich: kościół w Szymanowie, którego wieże są widoczne z odległości 6 km, kościół w Mikołajewie, położony malowniczo nad rzeką Pisią czy w Pawłowicach, leżący nad rzeką Utratą. Szczególną wartością pod względem przestrzenno - urbanistycznym w gminie odznacza się układ przestrzenny obiektów zlokalizowanych wzdłuż rzeki Pisi, tworzony przez założenia dworsko – parkowe w: Strugach, Skotnikach, Kawęczynie oraz Szymanowie, połączone ze sobą zabytkowymi alejami. Najbardziej reprezentacyjne w gminie pałace znajdują się w: Szymanowie, Serokach - Parcela, Nowej Piasecznicy, Nowych Paskach, Pawłowicach, Skotnikach i Teresinie.

1.2.1.2 Uwarunkowania przyrodnicze i ochrony środowiska

Zgodnie z fizycznogeograficzną regionalizacją kraju, wg Kondrackiego, gmina Teresin znajduje się w obrębie Niziny Środkowomazowieckiej, w północno – wschodniej części mezoregionu Równiny Łowicko–Błońskiej. Obszar gminy, podobnie jak całego województwa mazowieckiego, ukształtowany został w trakcie mazowiecko – podlaskiego zlodowacenia środkowopolskiego. Tym samym dominującym elementem geomorfologicznym tego obszaru są bezjeziorne równiny denudacyjne,

67 zbudowane z przepuszczalnych i nieprzepuszczalnych glin morenowych, piasków, piasków z węglem brunatnym i iłów. Kulminacje powierzchni terenu są zlokalizowane w południowej części gminy i sięgają wysokości ponad 95,0 m n. p. m., a na wschód od wsi Maurycew aż 97,5 m n. p. m. Poza tym są to tereny płaskie (z niewielkim spadkiem w kierunku północno-wschodnim), rozcięte płytkimi dolinami niewielkich dopływów Bzury: Pisi i Utraty oraz dopływu Utraty -Teresinki. Dominującym elementem sieci hydrograficznej gminy Teresin są dopływy rzeki Bzury, należące do zlewni Wisły: rzeka Pisia, której zlewnia zajmuje południową część gminy oraz Utrata, zlokalizowana w północnej części. Na terenie gminy znajdują się liczne zagłębienia bezodpływowe, w których gromadzą się wody powierzchniowe, brak jednak naturalnych zbiorników wodnych. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie w 2014 roku stan obu gminnych rzek określił jako zły. Do głównych zanieczyszczeń wód powierzchniowych w gminie należą: zanieczyszczenia pochodzenia rolniczego (głównie azot i fosfor); ścieki komunalne i wody opadowe, spływające z utwardzonych terenów przemysłowych, składowych, dróg i parkingów, często zawierające ropopochodne substancje lub inne niebezpieczne związki. Główne źródło zaopatrzenia w wodę w gminie Teresin stanowią utwory trzeciorzędowe. Jednak potencjalne zasoby wód podziemnych z roku na rok maleją, ze względu na duży pobór wód, którego efektem jest powstanie na analizowanym obszarze rozległych lejów depresyjnych. W strukturze gleb terenu gminy Teresin dominują gleby dobrych i średnich klas bonitacyjnych (głównie II i III klasy). Gmina ma bardzo dobre warunki do rozwoju rolnictwa, zaledwie 15% całej gminy zajmują gleby słabe. Ponadto na jej obszarze występują dobre gleby pyłowe i czarne ziemie. Zgodnie z podziałem Polski na dzielnice rolniczo – klimatyczne, według R. Gumińskiego, gmina Teresin wchodzi w skład dzielnicy Zachodniej. Obszar ten charakteryzuje klimat przejściowy pomiędzy morskim klimatem Europy Zachodniej i kontynentalnym klimatem Europy Wschodniej. Częsty napływ mas powietrza oceanicznego, które latem powoduje ochłodzenie, a zimą ocieplenie, jest przyczyną dużej zmienności stanów pogody w gminie. W bilansie rocznym dominują wiatry z kierunku zachodniego, a w zimie z północno-zachodniego. Średnia roczna temperatura wynosi +8,40C. Średnia temperatura zimą to -10C, wiosną i jesienią +70C, a latem +240C. Roczna suma opadów wynosi 580mm. Czas zalegania pokrywy śnieżnej to 50 -60 dni. Okres wegetacyjny, trwający około 218 – 220 dni w roku, jest jednym z najdłuższych w Polsce, jednak niski poziom opadów powoduje okresowo niedobór wody w glebie, co negatywnie wpływa na ilość i jakość plonów. Obszar gminy Teresin znajduje się w strefie oddziaływania zakładów przemysłowych, zlokalizowanych zarówno na terenie gminy, jak i innych ośrodków przemysłu, takich jak Sochaczew czy Warszawa, gdyż zanieczyszczenia atmosferyczne, m.in. w postaci związków azotu, przenoszone są daleko poza źródło emisji. Istotnym źródłem zanieczyszczenia powietrza w gminie jest także emisja

68 niska, której źródłem jest ogrzewanie w gospodarstwach domowych i transport. W 2015 roku badania jakości powietrza, prowadzone w strefie mazowieckiej przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie, wykazały przekroczenia dopuszczalnych norm powiększonych o margines tolerancji (klasa C) dla następujących substancji: pył PM10 i PM2,5; benzo(a)piren. Ponadto znaczne przekroczenia norm odnotowano dla zawartości ozonu w powietrzu. Strukturę zieleni w gminie Teresin tworzą: parki, w tym zabytkowe, zieleń towarzysząca zabudowaniom mieszkalnym, zieleń wzdłuż dróg, lasy, nieużytki, ogrody i użytki rolne (stanowiące aż 84,1% obszaru gminy). Teren gminy charakteryzuje się niską lesistością (lasy stanowią zaledwie 5,9% powierzchni gminy - 494,4 ha). Jedyny duży kompleks leśny (o powierzchni 469 ha) znajduje się na południowy - zachód od Teresina. Pozostałe zajmują na ogół niewielkie obszary i są zlokalizowane głównie w północnej części gminy. Gatunkiem dominującym w teresińskich drzewostanach jest sosna (stanowi 70,9% wszystkich drzew). Wszystkie gminne lasy przynależą do leśnictwa Teresin, wchodzącego w skład Nadleśnictwa Radziwiłłów. W związku z dużym odsetkiem gruntów rolnych i niskim zalesieniem fauna i flora gminy Teresin jest charakterystyczna dla obszarów rolniczych z nielicznymi zadrzewieniami, czyli dla ekosystemów otwartych przestrzeni i relatywnie czystego środowiska. Dominuje zatem roślinność łąk, pastwisk i zadrzewień śródpolnych (np.: kocanki piaskowe, kruszczyk błotny, naparstnica lekarska), a typowe dla gminy gatunki zwierząt to: żaba moczarowa, jaszczurka zwinka, trznadel, gil, bocian biały, pleszka, pliszka siwa, bogatka, jastrząb, myszołów, kuropatwa, kopciuszek, sójka, gąsiorek, zięba, rudzik, jeż wschodni, ryjówka malutka, zając, sarna. Północne tereny gminy Teresin położone są w niewielkiej odległości od otuliny Kampinoskiego Parku Narodowego, same jednak nie należą do obszaru chronionego. Formy ochrony przyrody występujące na terenie gminy Teresin to przede wszystkim: pomniki przyrody (łącznie 41, w tym 11 pojedynczych drzew, głównie dębów szypułkowych i 26 grup drzew, w tym zabytkowe aleje w: Strugach, Skotnikach, Szymanowie i Mikołajewie), a także użytki ekologiczne (o łącznej powierzchni 1,25 ha, wszystkie zlokalizowane w kompleksie leśnym nieopodal Teresina) i ochrona gatunkowa roślin i zwierząt.

1.2.1.3. Uwarunkowania kulturowe

Na obszarze gminy Teresin występują elementy kultury materialnej objęte ochroną konserwatorsko – archeologiczną:  Historyczne układy przestrzenne;  Obiekty wpisane do rejestru zabytków;

69  Obiekty ujęte w ewidencji konserwatorskiej;  Strefy ochrony konserwatorskiej;  Tereny objęte strefą ochrony archeologicznej. Są to zarówno pojedyncze obiekty, jak również ich zespoły. Wśród nich znajdują się te, które wpisano do krajowego rejestru zabytków. Należą do nich:  Zespoły parkowo-dworskie: o Szymanów – zespół pałacowo-parkowy (nr rej. 14 z dn. 30.08.1957 r., nr rej. 718 z dn. 01.06.1984 r.), o Szymanów – zespół dworski (nr rej. 14 z dn. 30.08.1957 r.), o Nowa Piasecznica – zespół pałacowo-parkowy (nr rej. 21 z dn. 8.10.1957 r. oraz nr rej. 16 z dn. 05.05.1980 r.), o Pawłowice – park (nr rej. 427 z dn. 29.05.1976 r.), o Teresin – dwór i zespół dworski (nr rej. 50 z dn. 08.11.1978 r. oraz nr rej. 612 z dn. 04.06.1962 r.), o Skotniki – dwór, park dworski (nr rej. 617 z dn. 28.07.1983 r., nr rej. 582 z 19.05.1982r.), o Seroki – park i pałac (nr rej. 428 z dn. 29.05.1976r., nr rej. 454 z dn. 29.03.1977 r.), o Strugi – dwór i park dworski (nr rej. 620 z dn. 28.07.1983 r., nr rej. 581 z dn. 19.05.1982 r.), o Paski Nowe – dwór i park dworski (nr rej. 621 z dn.28.07.1983 r., nr rej. 507 z dn. 08.11.1978 r. i 07.09.1999 r.), o Kawęczyn – park dworski (nr rej. 577 z dn. 19.05.1982 r.),  Cmentarze: o Mikołajew – cmentarz rzymsko – katolicki (nr rej. 841 z dn. 10.12.1991 r.), o Pawłowice – cmentarz rzymsko – katolicki (nr rej. 851 z dn. 30.12.1991 r.) i cmentarz przykościelny (nr rej. 607 z dn. 04.04.1962 r.), o Szymanów – cmentarz rzymsko – katolicki (nr rej. 888 z dn. 21.12.1992 r.), cmentarz wojenny żołnierzy niemieckich i rosyjskich z 1915 r. (nr rej. 887 z dn. 21.12.1992 r.) oraz katakumby sióstr Zgromadzenia Niepokalanego Poczęcia N.M.P. (w parku pałacowym) (nr rej. 889 z dn. 21.12.1992 r.),  Kościoły i zespoły klasztorne: o Szymanów – kościół par. p.w. Wniebowzięcia NMP wraz z otoczeniem architektonicznym i plastycznym wyposażeniem wnętrza i otoczeniem w promieniu 50 m, (nr rej. 15 z dn. 2.09.1957 r.),

70 o Mikołajew – kościół par. p.w. św. Jana i Pawła (nr rej. 264 z dn. 12.10.1960 r.), o Pawłowice – kościół par. p.w. św. Bartłomieja wraz z terenami cmentarza kościelnego (nr rej. 49 z dn. 04.04.1962 r.),  Inne obiekty: o Paprotnia – dawna kuźnia (nr rej. 22 z dn. 18.11.1959 r.), zwana "Napoleońską", zespół zabudowań z poł. XIX w.: (dawny zajazd i wozownia) (nr rej. 23 z dn. 18.11.1959 r.) oraz dom mieszkalny (nr rej. 208 z dn. 18.11.1959 r.). Do zabytkowych obiektów w gminie należą również parki (zestawione w tabeli poniżej) i wchodzące w skład alei drzewostany, również wpisane do rejestru zabytków. Są to:  Aleja jesionowa z domieszką kasztanowców i klonów łącząca Skotniki i Strugi,  Aleja lipowa wzdłuż drogi Strugi – Szymanów,  Aleja akacjowa w parku w Strugach,  Aleja z kasztanowców i jesionów prowadząca ze Strug do Mikołajewa,  Aleja lipowa między Strugami a Kawęczynem.

Tabela 1. Zabytkowe parki w gminie Teresin Miejscowość Dane dotyczące parku Pozostałości parku krajobrazowego Kawęczyn pochodzącego z około 1930 roku Pozostałości parku krajobrazowego Nowa Piaseczna pochodzącego z około połowy XIX w. Pozostałości parku krajobrazowego Nowe Paski pochodzącego z około 1880 roku Seroki - Parcela Park krajobrazowy pochodzący z końca XIX w. Park pochodzący z przełomu XVIII/XIX w., Skotniki Przekomponowany w latach 1860 i 1900 Strugi Park krajobrazowy pochodzący z połowy XIX w. Szymanów Park krajobrazowy pochodzący z początku XX w. Teresin Park pochodzący z około połowy XIX w. Źródło: http://www.sochaczew.pl/

Do gminnych obiektów objętych ochroną konserwatorską należą:  Zespół cukrowni w Hermanowie, w tym: o Cukrownia, murowana z XIX/XX w., o Słodownia, murowana z XIX/XX w., o Budynek biura, murowany z XIX/XX w., o Ogrodzenie z bramą, murowane z XIX/XX w.  Zespół dworski w Kawęczynie, w tym:

71 o Dwór, murowany z 2 połowy XIX w., o Stodoła, murowana z XIX w.  Dom nr 11 w Ludwikowie - drewniany, z około 1920 r.  Domy nr 9 i 26 w Maurycewie z 1920 i 1926 r.,  Zespół kościoła p.w. Św. Jana i Pawła Męczenników, w tym: o Dzwonnica, murowana, z1815 – 1821 r., o Plebania murowana z 1888 – 1890, o Organistówka murowana z 1898 r.  Zagroda nr 11 w Nowej Piasecznej (dom i obora z 1920 r.),  Domy nr 44, 87, 102, 122, 126, 146 i 150 w Paprotni,  Obiekty sakralne i zespół pałacowy w Pawłowicach, w tym: o Plebania kościoła parafialnego, murowana, z 1918 r., o Kapliczka, murowana, 2 poł. XIX w., o Kapliczka, murowana, z początku XX w., o Pałac, murowany, z XIX w., remontowany w latach 1975 – 1976, o Oficyna murowana z 2 poł. XIX w.  Kapliczka i domy nr 32, 42 i 44 w Serokach,  Zagroda nr 34 (dom i stodoła) oraz domy nr 36, 39, 42 i 47 w Skrzelewie,  Zespół dworski w Strugach, w tym: o Rządówka, murowana, z ok. 1910 r., o Czworak, murowany, z ok. 1890 r., o Obora, murowana, z ok. 1910 r., o Budynek biura, murowany, z ok. 1910 r.  Zagroda nr 34 (dom i stodoła), stodoła w zagrodzie 42 oraz domy nr 1 i 52 w Masznie,  Biblioteka (z 1904), dworzec (1920), poczta (z 1900) oraz domy nr 21, 35, 38, 49,52 i 80 w Szymanowie. W gminie występują także liczne zabytki archeologiczne. Zabytek archeologiczny to zabytek nieruchomy, będący powierzchniową, podziemną lub podwodną pozostałością egzystencji lub działalności człowieka, złożoną z nawarstwień kulturowych i znajdujących się w nich wytworów bądź ich śladów lub zabytek ruchomy, będący tym wytworem. Stanowiska archeologiczne zlokalizowane w obrębie gminy Teresin i wpisane do rejestru zabytków to:  Szymanów – st. nr 1, AZP 58-60/1 Decyzja nr 833 z dnia 21.11.1969r.;  Skotniki – st. nr 1, AZP 58-60/1 Decyzja nr 867 z dnia 30.11.1970r. Pełen wykaz zabytków archeologicznych gminy Teresin znajduje się w zamieszczonej poniżej tabeli.

72

Tabela 2. Wykaz zabytków archeologicznych w gminie Teresin

Nr Miejscowość Funkcja Datowane na Kultura a1/57-60 Teresin Znalezisko luźne XI w. a2/57-60 Teresin Cmentarzysko Okres lateński Łużycka a 3/57-61 Granice Ślad osadnictwa Wczesna epoka żelaza Łużycka a 3/57-61 Granice Osada XIII-XV w. a4/57-61 Granice Ślad osadnictwa Okres nowożytny a5/57-61 Granice Osada Okres nowożytny a6/57-61 Seroki Ślad osadnictwa Epoka kamienia a6/57-61 Seroki Ślad osadnictwa Okres nowożytny a7/57-61 Seroki Osada Okres wpływów rzymskich Przeworska a7/57-61 Seroki Ślad osadnictwa XII - XV w. a8/57-61 Seroki Ślad osadnictwa Okres nowożytny a9/57-61 Granice Osada Okres halsztacki Łużycka a10/57-61 Granice Osada Wczesna epoka żelaza Łużycka a11/57-61 Seroki Ślad osadnictwa Epoka brązu Trzciniecka a11/57-61 Seroki Osada Okres halsztacki Łużycka a11/57-61 Seroki Osada Wczesna epoka żelaza Przeworska a11/57-61 Seroki Osada XIII- XVI w. Amfor a12/57-61 Lisice Cmentarzysko Epoka kamienna - neolit kulistych a13/57-61 Lisice Osada Okres halsztacki/lateński Łużycka Seroki a14/57-61 Osada Wczesna epoka żelaza Łużycka Parcela a15/57-61 Seroki Ślad osadnictwa Okres nowożytny a16/57-61 Pawłowice Osada Okres wpływów rzymskich Przeworska a17/57-61 Górki Ślad osadnictwa Wczesna epoka brązu Okres lateński/ wpływów a17/57-61 Górki Osada Przeworska rzymskich a17/57-61 Górki Osada Wczesne średniowiecze a17/57-61 Górki Ślad osadnictwa Okres nowożytny a17/57-61 Górki Osada Okres wpływów rzymskich Przeworska

73 Nr Miejscowość Funkcja Datowane na Kultura a19/57-61 Pawłowice Osada Okres wpływów rzymskich Przeworska a19/57-61 Pawłowice Ślad osadnictwa XVI w. a20/57-61 Pawłowice Ślad osadnictwa Mezolit a20/57-61 Pawłowice Ślad osadnictwa Okres nowożytny a21/57-61 Pawłowice Osada Epoka brązu Trzciniecka Okres lateński/ wpływów a21/57-61 Pawłowice Osada Pomorska rzymskich a21/57-61 Pawłowice Osada XII - XIII w. a22/57-61 Pawłowice Ślad osadnictwa Starożytność a22/57-61 Pawłowice Osada XII - XV w. a23/57-60 Paprotnia Skarb X - XI w. a24/57-60 Topołowa Osada Okres nowożytny Gnatowice a25/57-60 Ślad osadnictwa Starożytność Nowe Gnatowice a26/57-60 Ślad osadnictwa Okres wpływów rzymskich Przeworska Nowe a27/57-60 Paski Znalezisko luźne Okres wpływów rzymskich Przeworska a28/57-60 Paski Ślad osadnictwa Okres wpływów rzymskich Przeworska a29/57-60 Paski Osada XVIII w. a30/57-60 Wymysłów Osada Wczesna epoka żelaza Łużycka Gnatowice Grobów a31/57-60 Cmentarzysko Okres wpływów rzymskich Nowe kloszowych a32/57-60 Topołowa Ślad osadnictwa Okres nowożytny Piasecznica a33/57-60 Osada Okres wpływów rzymskich Przeworska Nowa Piasecznica Epoka kamienna/ wczesna a33/57-60 Ślad osadnictwa Nowa epoka brązu Piasecznica a33/57-60 Ślad osadnictwa XIII - XIV w. Nowa Piasecznica a33/57-60 Ślad osadnictwa XVII w. Nowa a34/57-60 Piasecznica Osada Okres nowożytny

74 Nr Miejscowość Funkcja Datowane na Kultura Nowa

Piasecznica Późne średniowiecze/ okres a35/57-60 Osada Nowa nowożytny Okres lateński/ wpływów a36/57-60 Skotniki Osada Przeworska rzymskich a37/58-60 Kawęczyn Osada Okres wpływów rzymskich Przeworska a37/58-60 Kawęczyn Ślad osadnictwa Wczesne średniowiecze Okres lateński/ wpływów a37/58-60 Kawęczyn Osada Pomorska rzymskich a38/58-60 Szymanów Osada Okres wpływów rzymskich Przeworska a38/58-60 Szymanów Osada Średniowiecze a39/58-60 Szymanów Osada Okres wpływów rzymskich Przeworska a39/58-60 Szymanów Osada Wczesne średniowiecze a39/58-60 Szymanów Osada Średniowiecze a40/58-60 Strugi Ślad osadnictwa Starożytność Późne średniowiecze/ okres a41/58-60 Strugi Ślad osadnictwa nowożytny Późne średniowiecze/ okres a42/58-60 Maurycew Ślad osadnictwa nowożytny Duninopol- a43/58-60 ślad osadnictwa Epoka kamienia - neolit Skrzelew Duninopol- a44/58-60 osada Okres wpływów rzymskich przeworska Skrzelew Duninopol- a45/58-60 ślad osadnictwa Okres wpływów rzymskich przeworska Skrzelew Duninopol- a46/58-60 ślad osadnictwa Średniowiecze Skrzelew a47/58-60 Szymanów osada Okres wpływów rzymskich przeworska a47/58-60 Szymanów ślad osadnictwa Wczesne średniowiecze a48/58-60 Szymanów osada Starożytność a49/58-60 Szymanów osada Okres wpływów rzymskich przeworska a49/58-60 Szymanów ślad osadnictwa XII - XIII w.

75 Źródło: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Teresin z 2006r.

1.2.1.4 Struktura zagospodarowania gruntów W strukturze zagospodarowania gruntów gminy Teresin dominują użytki rolne, które stanowią 84,1% powierzchni gminy, w tym największy udział mają grunty orne (74,4% obszaru gminy). Tereny zabudowane stanowią zaledwie 4,3% powierzchni gminy, w tym obszary przemysłowe 0,98%. 3,5% obszaru gminy zajmują szlaki komunikacyjne, w tym drogi 3%. Poniższa tabela przedstawia strukturę użytkowania gruntów w gminie. Tabela 3. Struktura użytkowania gruntów w gminie Teresin Wyszczególnienie Powierzchnia w ha Udział % Użytki rolne - grunty orne 6546 74,42%

Użytki rolne - sady 109 1,2%

Użytki rolne - łąki trwałe 199 2,3% Użytki rolne - pastwiska trwałe 243 2,8% Użytki rolne - grunty rolne zabudowane 231 2,6% Użytki rolne - grunty pod rowami 1 0,01% Grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione - lasy 517 5,9% Grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione - grunty 81 0,9% zadrzewione i zakrzewione Grunty pod wodami powierzchniowymi płynącymi 24 0,3% Grunty pod wodami powierzchniowymi stojącymi 0 0 Grunty zabudowane i zurbanizowane - tereny 226 2,5% mieszkaniowe Grunty zabudowane i zurbanizowane - tereny 87 0.98% przemysłowe Grunty zabudowane i zurbanizowane - tereny inne 70 0,8% zabudowane Grunty zabudowane i zurbanizowane - tereny 4 0,04% zurbanizowane niezabudowane Grunty zabudowane i zurbanizowane - tereny 13 0,14% rekreacji i wypoczynku Grunty zabudowane i zurbanizowane - tereny 265 3% komunikacyjne - drogi Grunty zabudowane i zurbanizowane - tereny 50 0,56%

76 Wyszczególnienie Powierzchnia w ha Udział % komunikacyjne - kolejowe Grunty zabudowane i zurbanizowane - tereny 0 0 komunikacyjne - inne Nieużytki 56 0,63% Tereny różne 4 0,04% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego z 2014 roku

1.2.1.5 Infrastruktura techniczna W strukturze komunikacyjnej gminy Teresin ważną rolę odgrywa sieć dróg zewnętrznych (krajowych):  Droga krajowa nr 92 (dawna droga krajowa nr 2, tzw. „stara dwójka”) relacji Warszawa - Poznań, przebiegająca przez wsie: Seroki – Parcela, Seroki – Wieś, Granice, Paprotnia, Topołowa. Jest to droga główna ruchu przyśpieszonego GP.  Droga krajowa nr 50 (stanowiąca obwodnicę aglomeracji warszawskiej) relacji Sochaczew – Grójec, jest to droga główna ruchu przyspieszonego GP, o nawierzchni asfaltowej, jednojezdniowa. Jej uzupełnienie stanowią drogi powiatowe:

 Sochaczew – Dębówka – Zielonka (Nr 38120),  Szczytno – Chrzczany – Skotniki (Nr 38121),  Gradów – Jeżówka – Strugi (Nr 38122),  Szymanów – Strugi – Marianów (Nr 38123),  Topołowa – Teresin-Gaj (Nr 38124),  Teresin – do dr. /Paprotnia – Szymanów/ (Nr 38125),  Teresin – Zielonka – Aleksandrów (Nr 38126),  Seroki – Gągolina – Jaktorów (Nr 38127),  Szymanów – Bronisławów (Nr 38128),  Szymanów – Miedniewice (Nr 38137),  Paprotnia – Krubice (Nr 38156),  Teresin - Paprotnia (Nr 1614)  Paprotnia- Teresin - Stacja kolejowa Teresin Niepokalanów (dawniej Szymanów) - Zielonka - Aleksandrów (Nr 01614-38126) oraz drogi gminne. Uzupełnieniem infrastruktury komunikacyjnej o szerokim zasięgu jest przebiegająca przez miasto linia kolejowa relacji: Warszawa – Sochaczew (linia kolejowa E20). Stacje przystankowe na jej trasie na terenie gminy zlokalizowane są w Piasecznicy Nowej, Teresin i Serokach. Usługi samochodowego przewozu osób świadczy w gminie także PKS Żyrardów. Komunikacja zbiorowa zapewnia połączenie Teresina z Żyrardowem, Sochaczewem, Kampinosem i Warszawą.

77 Zaopatrzeniem miasta w wodę pitną i odprowadzaniem ścieków zajmuje się Gminny Zakład Gospodarki Komunalnej w Teresinie, powołany uchwałą Rady Gminy w 1994 r. System zaopatrzenia w wodę bazuje na ujęciach wód podziemnych z piętra trzeciorzędowego. Dostarczana woda spełnia wymagane normy sanitarne i pokrywa zapotrzebowanie na cele bytowo-gospodarcze i przeciwpożarowe. Obecnie teren Gminy obsługują stacje uzdatniania wody w: Granicach, Nowej Piasecznej, Serokach Wsi i Maurycewie. W 2014 roku w gminie Teresin z sieci wodociągowej korzystało 11 031 osób, czyli 96,8% ogólnej liczby mieszkańców gminy. Na przestrzeni lat 2008 - 2012 systematycznie zwiększała się długość czynnej sieci wodociągowej (jednak całkowity przyrost wynosi zaledwie 4 km). W latach kolejnych utrzymuje się ona na stałym poziomie -197,1 km. W 2008 roku w gminie funkcjonowało 2 867 połączeń sieci wodociągowej prowadzących do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania. W analizowanym okresie (lata 2008 - 2014) liczba przyłączy systematycznie wzrastała, przyjmując w ostatnim roku wartość 3 129, co oznacza wzrost o 8,4% w stosunku do roku bazowego. Dane na temat sieci wodociągowej w gminie w latach 2008 - 2014 prezentuje wykres nr 1 i tabela nr 4. Wykres 1. Sieć wodociągowa w gminie Teresin - długość i liczba użytkowników w latach 2008-2014

12000 198 197,1 197,1 197,1 196,7 10000 197 196 8000 194,7 194,7 195 6000 193,1 194 4000 193 2000 192 8960 9012 9108 9186 9218 9239 11031 0 191 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Liczba ludności korzystającej z sieci wodociągowej długość czynnej sieci rozdzielczej w km

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego

W gminie Teresin funkcjonuje system kanalizacji. Ścieki bytowo – gospodarcze oraz ścieki z zakładów usługowych i przemysłowych zlokalizowanych na jej terenie zbierane są (choć jeszcze nie w pełni) do systemu kanalizacji sanitarnej i zostają odprowadzone do jednej z trzech gminnych oczyszczalni ścieków: w Granicach, Szymanowie, Pawłowicach (obsługuje tylko tę wieś). W Elżbietowie własną oczyszczalnią ścieków dysponuje zakład BAKOMA. Nieczystości ciekłe pochodzące z indywidualnych zbiorników do czasowego gromadzenia nieczystości płynnych także wywożone są

78 do jednej z wyżej wymienionych oczyszczalni ścieków. Ponadto w 2014 roku w gminie funkcjonowało 39 przydomowych oczyszczalni ścieków. Odbiornikiem ścieków są rzeki: Teresinka, do której trafiają oczyszczone ścieki z oczyszczalni w Granicach, rzeka Pisia, która przyjmuje ścieki z oczyszczalni w Szymanowie i rzeka Utrata, przyjmująca oczyszczone ścieki z Pawłowic. Część gminy Teresin posiada kanalizację deszczową, zlokalizowaną w obrębach geodezyjnych: Teresin, Paprotnia i Granice. W pozostałych miejscowościach gminy wody opadowe odprowadzane są do naturalnych cieków wodnych (rzeka Pisia, Utrata i Teresinka) i rowów odwadniających, bez ich uprzedniego oczyszczania. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego w 2014 roku z sieci kanalizacyjnej w gminie Teresin korzystało 4 379 osób, czyli 38,4% ogólnej liczby jej mieszkańców. Łączna długość czynnej sieci kanalizacyjnej utrzymuje się na stałym, niestety dość niskim poziomie - w latach 2008- 2011 było to 29,4 km, a w kolejnych 28,8 km. W analizowanym okresie odnotowano jednak wzrost liczby połączeń prowadzących do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania. Wyniósł on 7% (78 nowych przyłączy). Dane na temat sieci kanalizacyjnej w gminie Teresin w latach 2008 - 2014 prezentuje poniższy wykres i tabela nr 4.

Wykres 2. Sieć kanalizacyjna w gminie Teresin - długość i liczba użytkowników w latach 2008 -2014 4450 29,4 29,4 29,4 29,4 29,5 4400 29,4 4350 29,3 4300 29,2 4250 29,1 4200 29 4150 28,8 28,8 28,8 28,9 4100 28,8 4050 28,7 4000 4098 4139 4190 4272 4290 4313 4379 28,6 3950 28,5 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Liczba ludności korzystającej z sieci kanalizacyjnej długość czynnej sieci kanalizacyjnej w km

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego

Tabela 4 Sieć wodociągowa i kanalizacyjna w gminie Teresin w latach 2008- 2014

Wyszczególnienie 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Sieć wodociągowa Długość czynnej sieci 193,1 194,7 194,7 196,7 197,1 197,1k 197,1 rozdzielczej [km] Ludność korzystająca z 8 960 9 012 9 108 9 186 9 218 9 239 11 031 sieci wodociągowej

79 Wyszczególnienie 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 [osoba] Połączenia prowadzące do budynków mieszkalnych 2 867 2 876 2 916 2 970 3 028 3 087k 3 129 i zbiorowego zamieszkania [szt.] Woda dostarczona gospodarstwom 276,2 304,8 411,7 423,0 431,2 413,1k 452,1 domowym [dm3] Korzystający z instalacji 81,7 81,7 80,6 80,9 81,2 81,5 96,8 w % ogółu ludności Sieć kanalizacyjna Długość czynnej sieci 29,4 29,4 29,4 29,4 28,8 28,8k 28,8 kanalizacyjne [km] Ludność korzystająca z sieci kanalizacyjnej 4 098 4 139 4 190 4 272 4 290 4 313 4 379 [osoba] Połączenia prowadzące do budynków mieszkalnych 1 035 1 045 1 054 1 077 1 087 1 098k 1 113 i zbiorowego zamieszkania [szt.] Ścieki odprowadzone 250,7 495,9 504 495 501 501,0 469,0 [dm3] Korzystający z instalacji 37,4 37,5 37,1 37,6 37,8 38,1 38,4 w % ogółu ludności Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego

Głównym dostawcą gazu ziemnego na terenie gminy Teresin i całego powiatu sochaczewskiego jest SIME Polska Sp. z o.o. W gminie funkcjonuje gazociąg średniego ciśnienia. W Teresinie przebiega on ulicami: Aleja XX- lecia, Szymanowska, O.M. Kolbego i jest systematycznie rozbudowywany. W 2014 roku długość czynnej sieci gazowej w gminie Teresin wynosiła łącznie 38 861 m. Długość sieci gazowej rokrocznie zwiększa się. W latach 2008 - 2014 oddano do użytku 23,13 km nowej sieci gazowej. Wzrost liczby przyłączeń do budynków mieszkalnych i niemieszkalnych wyniósł w tym okresie 100% (od 0 w roku bazowym aż do 264 przyłączy). Zgodnie z danymi Głównego Urzędu Statystycznego, według stanu z 2014 roku, w gminie Teresin z sieci gazowej korzystało 650 osób w 222 gospodarstwach domowych. Odsetek ludności zaopatrywanej w gaz wynosi zatem zaledwie 5,7%. Wszystkie gospodarstwa domowe, spośród tych wyposażonych w instalację gazową, wykorzystują błękitne paliwo do ogrzewania mieszkania. Dane na temat sieci gazowej w gminie Teresin w latach 2008 - 2014 prezentuje poniższa tabela. Tabela 5. Sieć gazowa w gminie Teresin w latach 2008 -2014 Wyszczególnienie 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Długość czynnej sieci 15 729 15 729 17 455 19 154 22 419 29 465 38 861

80 Wyszczególnienie 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 ogółem [m] Długość czynnej sieci 15 729 15 729 17 455 19 154 22 419 29 465 38 861 rozdzielczej [m] Czynne przyłącza do budynków mieszkalnych 0 6 63 115 149 218 264 i niemieszkalnych [szt.] Odbiorcy gazu [gosp.] 0 5 62 93 117 184 222 Odbiorcy gazu ogrzewający mieszkania 0 5 62 0 117 184 222 gazem [gosp.] Zużycie gazu [tys. m3] 0,00 0,80 69,90 139,50 255,8 85,0 555,0 Zużycie gazu na ogrzewanie mieszkań 0,0 0,8 69,9 0,0 255,8 85,0 555,0 [tys. m3] Liczba ludności korzystającej z sieci 0 15 187 280 350 543 650 gazowej [os.] Korzystający z instalacji 0,0x 0,1 1,7 2,5 3,1 4,8 5,7 w % ogółu ludności Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego

Głównym punktem sieci elektroenergetycznej zasilającej gminę Teresin jest stacja 110/15 kV „Teresin”, połączona z systemem elektroenergetycznym 110 kV napowietrznymi liniami 110 kV: „Teresin – Sochaczew” i „Teresin – Bielnik (Żyrardów)”. Na terenie gminy nadal dominują linie napowietrzne SN i NN. Gminna sieć energetyczna wymaga modernizacji i przebudowy. Zapotrzebowanie ludności gminy Teresin w zakresie ciepłownictwa jest pokrywane w indywidualny sposób przez samych użytkowników. Na terenie gminy funkcjonuje system zbierania odpadów niesegregowanych oraz system selektywnego zbierania. Właściciele nieruchomości mają obowiązek wydzielenia spośród strumienia odpadów komunalnych następujących frakcji: odpady kuchenne (biodegradowalne), odpady opakowaniowe (papier, szkło, plastik, metale), odpady niebezpieczne, odpady wielkogabarytowe. Na terenie gminy prowadzone są także, w miarę zapotrzebowania, zorganizowane zbiórki odpadów wielkogabarytowych, budowlano-remontowych oraz odpadów niebezpiecznych. Odbieraniem odpadów komunalnych z terenu gminy zajmuje się obecnie Konsorcjum REMONDIS – ZEBRA (umowa do końca czerwca 2016 r.). Odpady zebrane z terenu gminy Teresin kierowane są do składowisk poza granice gminy. 1.2.1.6 Identyfikacja problemów w sferze przestrzennej

81 Do głównych problemów gminy Teresin w sferze zagospodarowania przestrzennego, zidentyfikowanych w wyniku przeprowadzonej analizy należą:  zły stan techniczny lokalnej infrastruktury drogowej;  brak tunelu pod torami kolejowymi przy jednocześnie dużym natężeniu ruchu na, powodujący niebezpieczne spiętrzenie ruchu na głównych ulicach Paprotnie i Teresina  duże natężenie ruchu na drogach krajowych i wewnętrznych;  zły stan techniczny niektórych zabytków;  niski stopień skanalizowania i zgazyfikowania gminy;  emisja zanieczyszczeń pyłowych i gazowych związanych z ruchem komunikacyjnym i ogrzewaniem gospodarstw domowych;  zanieczyszczenie rzek;  jedna z najniższych w woj. mazowieckim lesistość;  brak sieci ciepłowniczej.

1.2.2 Sfera gospodarcza

1.2.2.1 Struktura działalności gospodarczej na terenie gminy Teresin

Zgodnie z danymi Głównego Urzędu Statystycznego w gminie Teresin w 2014 roku funkcjonowało 1 140 podmiotów gospodarczych. Ogólna liczba zarejestrowanych przedsiębiorstw zmniejszyła się o 1 w stosunku do stanu z roku 2008. Około 98,15% podmiotów działa w sektorze prywatnym. Sektor publiczny w 2014 roku reprezentowany był przez 21 podmiotów, z których 17 działało w formie państwowych i samorządowych jednostek prawa budżetowego. W latach 2008– 2014 wzrosła liczba zarejestrowanych spółek handlowych - z 43 w pierwszym roku badanego okresu do 54 w roku 2014 (wzrost na poziomie 20,37%). Pozytywnym zjawiskiem, świadczącym niewątpliwie o wzroście społecznej świadomości i aktywności teresińskiego społeczeństwa, jest zwiększająca się liczba fundacji, stowarzyszeń i organizacji społecznych (na przestrzeni analizowanych lat liczba takich podmiotów zwiększyła się o 23,8%). Dane na temat liczby podmiotów gospodarczych funkcjonujących w gminie według sektorów własnościowych w latach 2008 – 2014 prezentuje poniższa tabela.

Tabela 6. Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane wg sektorów własnościowych w gminie Teresin w latach 2008 -2014 Wyszczególnienie 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

82 Wyszczególnienie 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Podmioty gospodarki 1 141 1 055 1 091 1 099 1 128 1 131 1 140 narodowej ogółem Sektor publiczny Ogółem 21 21 21 20 20 20 21 Państwowe i samorządowe 16 16 16 16 17 16 17 jednostki prawa budżetowego Przedsiębiorstwa ------państwowe Spółki handlowe ------Państwowe i samorządowe jednostki prawa 2 2 1 - - - - budżetowego, gosp. pomocnicze Sektor prywatny Ogółem 1 120 1 034 1 070 1 079 1 108 1 111 1 119 Osoby fizyczne prowadzące 946 857 884 890 910 905 906 działalność gospodarczą Spółki handlowe 43 43 46 47 49 52 54 Spółki handlowe z udziałem kapitału 8 8 9 8 9 9 9 zagranicznego Spółdzielnie 9 9 9 8 8 8 7 Fundacje 4 5 5 5 5 5 5 Stowarzyszenia 16 17 18 17 18 18 21 i organizacje społeczne Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego

Najszybciej rozwijającymi się sekcjami gospodarczymi w gminie Teresin są: sekcja J (informacja i komunikacja) - wzrost o 37,1%, sekcja N – działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca - wzrost o 36,6% oraz sekcja Q – opieka zdrowotna i pomoc społeczna - wzrost o 31,2%. Znacząco zwiększyła się także liczba podmiotów funkcjonujących w ramach sekcji P (edukacja) - wzrost o 22%, sekcji M – działalność profesjonalna, naukowa i techniczna - wzrost o 24,56%, sekcji S i T (podstawowa działalność usługowa oraz gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby) - wzrost o 24,3% czy sekcji G – (handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle) – wzrost liczby podmiotów na przestrzeni analizowanych lat o 4,33%.

83 Znaczący spadek w liczbie zarejestrowanych podmiotów na przestrzeni lat 2009 – 2014 zanotowano w sekcjach: A (rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo) – aż o 55% oraz K (działalność finansowa i ubezpieczeniowa) - spadek o 36%.

Tabela 7. Liczba podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w gminie Teresin wg sekcji PKD w latach 2009 - 2014 Wyszczególnienie 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Sekcja A - rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo 20 24 29 24 19 9 i rybactwo Sekcja B - górnictwo i wydobywanie ------Sekcja C - przetwórstwo przemysłowe 106 110 104 109 110 114 Sekcja D - wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną gaz, parę wodną, gorącą 0 0 0 0 0 0 wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych Sekcja E – dostawy wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z 2 3 5 5 6 5 rekultywacją Sekcja F – budownictwo 147 149 148 149 144 147 Sekcja G – handel hurtowy i detaliczny; naprawa 331 331 325 342 349 346 pojazdów samochodowych, włączając motocykle Sekcja H – transport i gospodarka magazynowa 149 158 153 150 150 149 Sekcja I – działalność związana z 49 44 47 52 50 54 zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi Sekcja J – informacja i komunikacja 22 25 29 32 32 35 Sekcja K – działalność finansowa 25 20 20 20 20 16 i ubezpieczeniowa Sekcja L – działalność związana z obsługą rynku 18 17 15 16 16 16 nieruchomości Sekcja M – działalność profesjonalna, naukowa 43 49 55 53 53 57 i techniczna Sekcja N – działalność w zakresie usług 19 20 24 27 28 30 administrowania i działalność wspierająca Sekcja O – administracja publiczna i obrona narodowa, obowiązkowe zabezpieczenia 9 9 9 9 9 9 społeczne Sekcja P – edukacja 24 28 30 33 34 31 Sekcja Q – opieka zdrowotna i pomoc społeczna 22 25 26 27 30 32 Sekcja R – działalność związana z kulturą, 13 14 16 16 15 16 rozrywką i rekreacją Sekcja S i T – podstawowa działalność usługowa oraz gospodarstwa domowe produkujące 56 65 64 64 66 74 wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby Ogółem 1 055 1 091 1 099 1 128 1 131 1 140 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego

84

Tabela 8. Liczba nowo zarejestrowanych i wyrejestrowanych podmiotów gospodarczych wg sekcji PKD w gminie Teresin

2009 2010 2011 2012 2013 2014 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Wyszczególnienie Liczba podmiotów nowo zarejestrowanych Liczba podmiotów wyrejestrowanych Sekcja A - rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo 1 1 0 0 0 1 0 2 0 0 0 2 Sekcja B - górnictwo i wydobywanie ------Sekcja C - przetwórstwo przemysłowe 5 4 5 5 6 6 15 1 12 3 3 3 Sekcja D –wytw. i zaopatr. w energię elektryczną gaz, 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów Sekcja E – dostawyklimatyzacyjnych wody; gospodarowanie ściekami 0 1 1 0 1 0 0 0 0 1 0 0 i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją Sekcja F – budownictwo 8 11 10 6 5 10 16 9 13 8 10 10 Sekcja G – handel; naprawa pojazdów 22 24 25 34 33 21 58 25 30 20 26 25 Sekcja H – transportsamochodowych i gospodarka magazynowa 7 10 9 7 9 8 10 3 12 8 12 11 Sekcja I – działalność związana z zakw. i usługami 1 0 6 2 0 3 4 3 2 0 3 2 Sekcja J – informacjagastronom. i komunikacja 2 4 2 5 3 4 1 3 1 2 1 3 Sekcja K – działalność finansowa i ubezpieczeniowa 5 1 2 1 2 0 6 4 3 1 1 4 Sekcja L – działalność związana z obsługą rynku 0 1 1 1 1 0 1 0 1 0 1 0 Sekcja M – działalnośćnieruchomości profesjonalna, naukowa 5 5 10 5 8 8 14 7 3 1 7 6 Sekcja N – działalnośći techniczna w zakresie usług 0 1 3 3 2 2 7 0 1 1 2 0 administrowania i działalność wspierająca Sekcja O – administracja publiczna i obrona 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 narodowa, obowiązkowe zabezpieczenia społeczne Sekcja P –edukacja 1 4 2 5 5 2 1 0 1 2 4 4 Sekcja Q – opieka zdrowotna i pomoc społeczna 2 3 0 3 0 3 0 3 0 3 1 0 Sekcja R –działalność związana z kulturą, rozrywką 1 1 1 1 0 1 1 0 0 1 1 0 Sekcja S i T – podstawowai rekreacją działalność usługowa oraz gospodarstwa domowe produkujące wyroby 5 13 4 7 2 9 6 3 4 7 1 2 i świadczące usługi na własne potrzeby Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego

85 Powyższa tabela prezentuje dane na temat liczby podmiotów gospodarczych nowo zarejestrowanych i wyrejestrowanych w poszczególnych sekcjach w gminie Teresin na przestrzeni lat 2009 - 2014. Analizując dane Głównego Urzędu Statystycznego zamieszczone w tabeli zauważyć można, iż najwięcej nowych podmiotów rejestruje się w sekcji G (handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle). Sekcja G dominuje jednak także pod względem liczby wyrejestrowywanych w ciągu roku podmiotów. Domniemywać więc można, iż znaczna część spośród nowo rejestrowanych w tej sekcji podmiotów funkcjonuje na rynku bardzo krótko i, najprawdopodobniej z powodu bardzo dużej konkurencji na rynku, szybko likwiduje działalność.

Wykres 3. Struktura podmiotów gospodarczych wg sekcji PKD w gminie Teresin w 2015 roku A B R D P 1% 0% E Q 1% 0% O 3% 0% 2% S i T C M 1% 10% 11% F L 6% 13% 2% K 2% J 3%

H G I 13% 29% 5%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego

W 2015 roku największym udziałem wśród wszystkich podmiotów gospodarczych działających w gminie Teresin charakteryzowały się te zarejestrowane w sekcji G (handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle). Prawie co trzeci przedsiębiorca prowadzący działalność na terenie gminy zajmował się właśnie handlem hurtowym lub detalicznym bądź naprawą pojazdów mechanicznych. Znacznie mniejszym, bo 13% udziałem w rynku, charakteryzowała się sekcja F (budownictwo) i H (transport i gospodarka magazynowa). Jeszcze mniejszym - blisko 10%, sekcje C (przetwórstwo przemysłowe) oraz S i T (podstawowa działalność usługowa).

86 Wykres 4. Struktura podmiotów gospodarczych w gminie Teresin wg liczby zatrudnionych pracowników w 2015 roku 10-49 50 -249 1% 4% 250 i więcej 0%

0-9 95%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego

Zdecydowanie największą część podmiotów gospodarczych działających w gminie Teresin stanowią podmioty zatrudniające mniej niż 10 pracowników. Według danych z 2015 roku przedsiębiorstwa te stanowiły 95% ogólnej liczby zarejestrowanych jednostek gospodarczych. Niespełna 4% stanowią firmy z całkowitą liczbą pracowników w przedziale między 10 a 49. W gminie działa tylko 1 firma zatrudniająca więcej niż 250 pracowników. Do głównych pracodawców w gminie należą: "Polskie Młyny", zakład "BAKOMA", "TESCO" Polska Centrum Dystrybucji, "PLANTICO" - firma produkująca nasiona, "GREINER PACKAGING" - działająca w branży opakowań i form plastikowych.

Tabela 9. Wskaźniki opisujące potencjał gospodarczy gminy Teresin w 2014 roku na tle powiatu, województwa i kraju Powiat Gmina Województwo Wyszczególnienie socha- Polska Teresin mazowieckie czewski Podmioty wpisane do rejestru REGON na 1 000 69 1 391 1 071 10 tys. ludności Jednostki nowo zarejestrowane 69 68 120 93 w rejestrze REGON na 10 tys. ludności Jednostki wykreślone z rejestru REGON 63 102 90 79 na 10 tys. ludności Podmioty wpisane do rejestru na 1000 100 161,6 139 107 ludności Podmioty na 1000 mieszkańców w wieku 159,3 78 224,6 170,0 produkcyjnym Osoby fizyczne prowadzące działalność 79 12,4 93 77 gospodarczą na 1000 ludności

87 Powiat Gmina Województwo Wyszczególnienie socha- Polska Teresin mazowieckie czewski Osoby fizyczne prowadzące działalność 12,7 2,50 15 12,2 na 100 osób w wieku produkcyjnym Fundacje, stowarzyszenia i organizacje 2,28 25 4,07 3 społeczne na 1000 mieszkańców Fundacje, stowarzyszenia i organizacje 23 1 41 33 społeczne na 10 tys. mieszkańców Nowo zarejestrowane fundacje, stowarzyszenia, organizacje społeczne na 2 109 2 2 10 tys. mieszkańców Podmioty nowo zarejestrowane na 10 109 6,7 194 147 tys. ludności w wieku produkcyjnym Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego

Analizując dane Głównego Urzędu Statystycznego, dotyczące kształtowania się wskaźników charakteryzujących potencjał gospodarczy gminy Teresin na tle powiatu sochaczewskiego, województwa mazowieckiego oraz kraju (tabela 9), stwierdzić można, że gmina charakteryzuje się większym nasyceniem rynku podmiotami gospodarczymi niż powiat sochaczewski, ale niższym niż województwo mazowieckie. W gminie Teresin na 10 tys. ludności przypada większa liczba podmiotów gospodarczych wpisanych do rejestru REGON niż w powiecie. Podobnie sytuacja wygląda w przypadku wskaźnika "podmioty na 100 mieszkańców w wieku produkcyjnym". Gmina Teresin charakteryzuje się także wysoką aktywnością gospodarczą osób fizycznych. Odzwierciedlają to wyższe wartości wskaźników "osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą na 1000 ludności" oraz "osoby fizyczne prowadzące działalność na 100 osób w wieku produkcyjnym". Analizując te dane i dokonując porównań z powiatem i województwem, należy mieć na uwadze fakt, że Teresin to gmina wiejska, a obszary wiejskie z reguły charakteryzują się kilkukrotnie niższym wskaźnikiem liczby zarejestrowanych podmiotów gospodarczych niż obszary miejskie. W gminie na 10 tys. ludności przypada mniej podmiotów gospodarczych wpisanych do rejestru REGON niż w skali całego kraju. Teresiński rynek podmiotów gospodarczych w porównaniu z rynkiem ogólnokrajowym charakteryzuje się jednak nieznacznie wyższymi wartościami wskaźnika „liczba osób fizycznych prowadzących działalność na 100 osób w wieku produkcyjnym”. Wskaźnik liczby podmiotów nowo zarejestrowanych na 10 tys. ludności w wieku produkcyjnym przybiera dla gminy Teresin znacznie niższą wartość niż dla województwa mazowieckiego i dla kraju. Niemniej wskaźnik liczby jednostek wykreślonych z rejestru REGON na 10 tys. ludności dla gminy również jest niższy niż odpowiednie dla powiatu sochaczewskiego i województwa mazowieckiego.

88 Niekorzystnym zjawiskiem jest również niższa niż dla województwa i kraju wartość wskaźnika liczby fundacji, stowarzyszeń i organizacji społecznych w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców. Wartość ta jest jednak znacznie wyższa od wartości przedmiotowego wskaźnika dla powiatu.

Tabela 10. Ruch turystyczny w gminie Teresin w latach 2008-2014

Wyszczególnienie 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Obiekty noclegowe- ogółem 0 1 1 1 1 1 1 Miejsca noclegowe -ogółem 0 55 80 75 108 103 103 Liczba osób korzystających z 0 2 095 4 999 4 434 4 395 4 481 5 034 noclegów- ogółem Liczba turystów zagranicznych korzystających 0 341 586 407 574 583 530 z noclegów Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego

Bazę noclegową w gminie Teresin stanowią m.in.:  domy rekolekcyjne w Niepokalanowie i Niepokalanowie Lasku,  hotel "Kuźnia Napoleońska" w Paprotni,  Ośrodek Szkoleniowo-Hotelowy "Leśne Zacisze" w Teresinie,  Ośrodek Szkoleniowo -Rehabilitacyjny w Teresinie,  hotel "Chabrowy dworek" w Serokach. W 2014 roku w ofercie gminy znajdowały się 103 miejsca noclegowe (ich łączna liczba uległa zwiększeniu o 100% w porównaniu z rokiem 2008, ale spadkowi o 4,6% w stosunku do roku 2012). Na przestrzeni lat 2008 - 2014 wzrosła liczba udzielanych noclegów. W ostatnim roku badanego okresu z usług obiektów noclegowych skorzystało 5 034 osób, co oznacza wzrost o 58,4% w stosunku do roku 2009.

Tabela 11. Turyści zagraniczni korzystający z noclegów w gminie Teresin w latach 2008 - 2014 wg krajów pochodzenia Wyszczególnienie 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Austria 0 3 23 9 10 3 15 Belgia 0 10 16 10 11 6 5 Białoruś 0 44 46 56 69 45 74 Czechy 0 38 19 15 39 46 45 Dania 0 6 1 1 1 0 5 Szwecja 0 6 0 4 1 5 0 Finlandia 0 4 1 2 0 1 3 Norwegia 0 13 0 0 0 4 10 Estonia 0 14 94 14 15 10 9

89 Wyszczególnienie 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Litwa 0 19 61 34 78 64 34 Łotwa 0 6 21 20 2 3 0 Francja 0 1 9 9 8 13 13 Hiszpania 0 12 4 4 0 1 7 Holandia 0 9 4 1 0 31 24 Niemcy 0 57 72 80 92 132 118

Rosja 0 26 148 53 113 115 104

Wielka Brytania 0 19 0 22 40 29 7

Ukraina 0 30 31 20 41 33 9

Włochy 0 7 23 16 11 12 7 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego

Spośród wszystkich osób korzystających z noclegu w gminie Teresin w 2014 roku niespełna 10,5% to turyści z zagranicy. W 2014 r. zdecydowanie najczęściej z noclegu w gminie Teresin korzystali turyści niemieccy, rosyjscy oraz Białorusini. Zdecydowanie najczęściej z noclegu w gminie korzystają turyści z krajów sąsiadujących z Polską. Wśród pozostałych obcokrajowców, zatrzymujących się w gminie Teresin, najliczniejszą grupę stanowią Brytyjczycy i Austriacy.

1.2.2.2 Struktura zatrudnienia

Liczba osób pracujących teresińskiej społeczności w latach 2008 - 2014 kształtowała się w przedziale między 3 860 a 3 621. Najwyższą wartość zanotowano w pierwszym roku badanego okresu, co jest niewątpliwie negatywnym sygnałem. Ogólna liczba zatrudnionych w 2014 roku była o 6,2% niższa niż w roku 2008. Dane dotyczące liczby mieszkańców gminy Teresin, zatrudnionych w latach 2008 – 2014, przedstawia poniższa tabela.

Tabela 12. Liczba mieszkańców gminy Teresin, zatrudnionych, wg płci, w latach 2008 - 2014 Wyszczególnienie 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Ogółem 3 860 3 662 3 511 3 361 3 031 3 672 3 621 Mężczyźni 2 265 2 267 2 054 2 021 1 759 2 153 2 085 Kobiety 1 595 1 395 1 457 1 340 1 272 1 519 1 536 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego

90 Wykres 5. Struktura pracujących w gminie Teresin wg płci, w latach 2008 - 2014

120,00%

100,00%

80,00%

58%

57,60%

58,50%

58,60% 58,70%

60,00% 60,10% 61,90%

40,00%

20,00%

42%

42,40%

41,50%

41,40%

41,30%

39,90% 38,10% 0,00% 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Kobiety Mężczyźni

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego

W każdym roku badanego okresu liczba pracujących mężczyzn przewyższała liczbę zatrudnionych kobiet. W 2014 roku pracujący mężczyźni stanowili 57,6% ogółu zatrudnionych w gminie. Zjawisko takie świadczyć może o trudnej sytuacji kobiet na rynku pracy, dlatego też należy podejmować działania mające na celu wyrównywanie szans kobiet i mężczyzn w dostępie do zatrudnienia. Strukturę pracujących według płci w latach 2008 - 2014 prezentuje zamieszczony powyżej wykres. W latach 2008 - 2014 wskaźnik liczby osób pracujących w przeliczeniu na 1000 mieszkańców dla gminy Teresin charakteryzował się zdecydowanie wyższymi wartościami niż dla powiatu, województwa i kraju. W 2014 roku na każdy 1000 mieszkańców przypadało 318 osób pracujących, podczas gdy w powiecie - 214, w województwie - 279, a w kraju - 230. Zestawienie wartości wskaźnika liczby osób pracujących na 1000 ludności w gminie Teresin z wartościami dla powiatu sochaczewskiego, województwa mazowieckiego i Polski w latach 2008 - 2014 prezentuje poniższy wykres.

91 Wykres 6. Pracujący na 1000 ludności w gminie Teresin na tle powiatu, województwa, kraju

400

350

300

250

200

346

327 324

150 318

311

296

279

278

274

272 272 272 272

267

230

226 226

224

223 223 223

100 214

210

201

200

197

196 190 50

0 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

gmina Teresin powiat sochaczewski województwo mazowieckie Polska

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego

1.2.2.3 Rolnictwo

Rolnictwo jest ważnym działem gospodarki gminy Teresin. Użytki rolne stanowią aż 84,1% powierzchni gminy, a grunty orne 74,4%.Głównym kierunkiem produkcji jest uprawa: zbóż, kukurydzy, ziemniaków jadalnych i warzyw. W produkcji zwierzęcej dominuje bydło oraz hodowla trzody chlewnej.

Wykres 7. Struktura gospodarstw w gminie Teresin według wielkości

6,80% 10,10% 13,50%

18,40%

51%

do 1 ha od 1 do 5 ha od 5 do 10 ha od 10 do 15 ha powyżej 15 ha

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego (PSR 2010)

92

W gminie dominują gospodarstwa małe, do 5 ha. Jest to zjawisko negatywne, świadczące o dużym rozdrobnieniu gospodarstw. Większość gospodarstw w gminie Teresin prowadzi wyłącznie działalność rolniczą. Gospodarstw prowadzących jednocześnie działalność rolniczą i pozarolniczą jest znacznie mniej. Tabela 13. Gospodarstwa rolne w gminie Teresin w 2010 r. wg rodzaju prowadzonej działalności Wyszczególnienie Liczba gospodarstw

Gospodarstwo z dochodem z działalności 626 rolniczej Gospodarstwo z dochodem z pozarolniczej 62 działalności gospodarczej Ogółem 688 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego (PSR 2010)

1.2.2.4 Działalność ośrodków naukowo - badawczych

Na terenie gminy Teresin funkcjonuje Ośrodek Naukowo-Badawczy UKSW w Paprotni (Klasztor Niepokalanów). Jest to jedyny w Polsce i w Europie Środkowo-Wschodniej Wydział Teologiczny, prowadzący studia ze specjalizacją z mariologii. Placówka zajmuje się pogłębianiem wiedzy teologicznej o Najświętszej Maryi Pannie. Ośrodek prowadzi studia zaoczne - doktoranckie z teologii ze specjalności mariologia oraz podyplomowe studia mariologiczne. W gminie działają również dwie placówki naukowo -badawcze, zajmujące się nasiennictwem. Jest to Stacja Oceny Odmian w Kawęczynie i „Plantico” Hodowla i Nasiennictwo Ogrodnicze w Strugach.

1.2.2.5 Identyfikacja problemów w sferze gospodarczej Sfera gospodarcza w gminie Teresin charakteryzuje się występowaniem następujących problemów:  niższa wartość wskaźnika liczby jednostek nowo zarejestrowanych w rejestrze REGON na 10 tys. ludności w wieku produkcyjnym niż wartość dla województwa mazowieckiego i Polski;  mniejsza niż w województwie i kraju liczba fundacji, stowarzyszeń i organizacji społecznych w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców;  niski udział kobiet wśród osób zatrudnionych;  niewystarczająca infrastruktura turystyczna;  duże rozdrobnienie gospodarstw rolnych i związana z nim niska opłacalność produkcji;  relatywnie wysoka stopa bezrobocia.

93

1.2.3 Sfera społeczna

1.2.3.1 Struktura demograficzna/trendy

Według danych Głównego Urzędu Statystycznego, na przestrzeni lat 2008 - 2014 liczba mieszkańców gminy Teresin rosła do 2011 roku, następnie spadała do 2013 roku, by w kolejnym roku ponownie wzrosnąć. Według stanu na dzień 31.12.2014 r. gminę zamieszkuje 11 397 osób. Gęstość zaludnienia dla roku 2014 to 130 os/km2 (w powiecie sochaczewskim 116 os./km2). Większą część społeczeństwa, bo 51,1%, stanowią kobiety. Współczynnik feminizacji w 2014 roku wyniósł 105. Dane na temat liczby mieszkańców gminy Teresin według płci w latach 2008 – 2014 przedstawia zamieszczona poniżej tabela.

Tabela 14. Liczba ludności w gminie Teresin wg płci w latach 2008-2014 Wyszczególnienie 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Liczba ludności ogółem 11 150 11 209 11 299 11 356 11 346 11 330 11 397 Kobiety 5 752 5 813 5 784 5 815 5 790 5 770 5 824 Mężczyźni 5 398 5 396 5 515 5 541 5 556 5 560 5 573 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego

Analizując strukturę społeczeństwa gminy Teresin pod względem wieku, dostrzec można powolne zmniejszanie się liczebności grupy osób bardzo młodych (do 19 lat) w analizowanym okresie, przy jednoczesnym dynamicznie postępującym wzroście liczby osób starszych. Nie jest to wprawdzie tendencja stała (w 2010 i 2014 odnotowano niewielkie wzrosty liczby młodych w stosunku do poprzedniego roku), jednak spadek jest zauważalny (o 3,9% w 2014 w stosunku do roku bazowego). Liczba osób w wieku młodym (do 39 lat) stale rośnie w gminie (z niewielkim spadkiem w 2013 r.), co jest zjawiskiem pozytywnym. Najbardziej dynamicznym wzrostem liczebności charakteryzuje się grupa osób w wieku 80 lat i starszych. W 2008 roku w gminie Teresin mieszkały 382 takie osoby, podczas gdy w roku 2014 już 426, co oznacza wzrost na przestrzeni 7 lat o 10,3%. Świadczy to o postępującym starzeniu się społeczeństwa. Jest to tendencja stała i dotyczy całego kraju. Dane dotyczące kształtowania się liczby ludności w gminie Teresin według grup wiekowych na przestrzeni lat 2008– 2014 przedstawia tabela nr 15.

94 Tabela 15 Liczba ludności w gminie Teresin wg wieku w latach 2008 -2014 Wyszczególnienie 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 0 - 19 2642 2605 2690 2680 2595 2535 2538 20 - 39 3401 3452 3456 3499 3506 3456 3499 40 - 59 3127 3094 3076 3061 3056 3095 3079 60 - 79 1598 1664 1687 1724 1779 1833 1909 80 i więcej 382 394 390 392 410 411 426 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego

Poniżej, jako uzupełnienie przedstawionych wyżej danych, zaprezentowano piramidę wieku teresińskiego społeczeństwa według danych z 2014 roku. Struktura mieszkańców gminy Teresin według wieku tworzy piramidę regresywną, charakterystyczną dla społeczności krajów wysokorozwiniętych. Wąski spód piramidy i jej szeroki środek spowodowane są: mniejszą dzietnością (duży odsetek rodzin z jednym dzieckiem), przewartościowaniem hierarchii życiowych priorytetów, polegającym na uwzględnianiu na pierwszym miejscu inwestycji w siebie, w wykształcenie, karierę zawodową. Stosunkowo szeroka góra (szersza niż w przypadku piramidy zastojowej) to z kolei konsekwencja szybkiego postępu w dziedzinie medycyny i wydłużanie średniej długości życia. Rysunek 3. Ludność gminy Teresin wg płci i wieku w 2014 r.

Źródło: Dane Urzędu Statystycznego w Warszawie

95

Tabela 16. Struktura społeczeństwa gminy Teresin wg wieku ekonomicznych grup i wskaźniki obciążenia demograficznego

Wyszczególnienie 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 W wieku 15,5 15,8 15,6 16,0 16,6 17,0 17,5 poprodukcyjnym Wskaźniki obciążenia demograficznego Ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób 56,2 56,0 57,4 57,2 58,0 58,1 59,2 w wieku produkcyjnym Ludność w wieku poprodukcyjnym na 75,5 78,6 75,0 78,1 83,0 85,6 88,5 100 osób w wieku przedprodukcyjnym Ludność w wieku poprodukcyjnym na 24,2 24,6 24,6 25,1 26,3 26,8 27,8 100 osób w wieku produkcyjnym Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego

W strukturze teresińskiej społeczności dominują osoby w wieku produkcyjnym. Według stanu z końca 2014 roku, zgodnie z danymi Głównego Urzędu Statystycznego, osoby w wieku przedprodukcyjnym stanowiły 19,7% lokalnej społeczności, natomiast grupa osób w wieku poprodukcyjnym 17,5%. Analizując zmiany liczebności poszczególnych grup w czasie, można zauważyć spadek odsetka osób w wieku przedprodukcyjnym i produkcyjnym, przy jednoczesnym dynamicznym wzroście udziału osób w wieku poprodukcyjnym w całkowitej liczbie ludności. Na przestrzeni lat 2008 – 2014 odsetek osób w wieku przedprodukcyjnym zmniejszył się o 0,8 p.p. Spadek liczebności grupy osób w wieku produkcyjnym w analogicznym okresie wyniósł 1,2 p.p. Udział osób w wieku poprodukcyjnym wzrósł w tym czasie o 3,6 p.p. Scharakteryzowane powyżej zmiany mają charakter trwałej tendencji. Tendencja ta dostrzegalna jest także w skali całego kraju (starzenie się społeczeństwa, przejawiające się m. in. spadkiem liczebności grupy osób w wieku przedprodukcyjnym przy jednoczesnym wzroście odsetka osób w wieku poprodukcyjnym). Zmiany te powinny być uwzględniane w procesie planowania kierunków rozwoju gminy. Starzenie się społeczności gminy Teresin ma także odzwierciedlenie w kształtowaniu się wskaźników obciążenia demograficznego na przestrzeni lat 2008 – 2014. W 2008 roku na 100 osób w wieku produkcyjnym przypadało w przybliżeniu 56 osób w wieku nieprodukcyjnym, podczas gdy w 2014 roku 59 osób. Wskaźnik liczby ludności w wieku poprodukcyjnym przypadającej na 100 osób w wieku przedprodukcyjnym także rośnie w analizowanym okresie. W 2008 roku na każde 100 osób,

96 które w najbliższych kilku lub kilkunastu latach wkroczą na rynek pracy, przypadało w przybliżeniu 75,5 osób, które rynek pracy już opuściły. W 2014 roku z kolei obciążenie osób w wieku przedprodukcyjnym osobami w wieku poprodukcyjnym w przeliczeniu na 100 osób wyniosło już w przybliżeniu 88,5 osób. Zjawisko starzenia się społeczeństwa dotyczy nie tylko gminy Teresin, ale całego kraju, a nawet Europy. Wzrost liczby osób w wieku emerytalnym jest charakterystyczny dla krajów wysokorozwiniętych. Jest to jednak zjawisko niekorzystne z demograficznego punktu widzenia. Obecna sytuacja makroekonomiczna (trudności ze znalezieniem dobrej pracy, zakupem mieszkania, coraz późniejsze zakładanie rodziny) nie sprzyja odwróceniu tej tendencji. Prognozy Głównego Urzędu Statystycznego zakładają dalszy systematyczny spadek udziału osób w wieku przedprodukcyjnym przy jednoczesnym wzroście udziału grupy osób w wieku poprodukcyjnym. Coraz silniej postępujący proces starzenia się społeczeństwa spowoduje dalszy wzrost obciążenia demograficznego. Prognozuje się, iż obciążenie to w 2025 roku zbliży się do poziomu z 1990 roku, jednakże odmienne będą przyczyny wysokich wartości tego miernika. W 1990 roku na jego wysoką wartość największy wpływ miała bowiem duża liczba osób w wieku przedprodukcyjnym, natomiast w 2025 roku główną składową takiej niekorzystnej sytuacji będzie wysoka liczba osób w wieku poprodukcyjnym. Przedstawiona analiza kształtowania się liczby ludności w gminie Teresin wykazała jej systematyczny wzrost. Wpływ na taki stan ma niewątpliwie rosnący z roku na rok przyrost naturalny. W 2008 roku zanotowano o 25 zgonów więcej niż urodzeń. W kolejnych latach do roku 2009 liczba zgonów także przewyższała liczbę urodzeń, jednak różnica ta była coraz mniejsza. Pierwszym rokiem badanego okresu, w którym zanotowano dodatni przyrost naturalny był rok 2010. Każdy kolejny rok to już zdecydowana, coraz większa do 2011 roku, przewaga liczby urodzeń nad zgonami. W 2013 roku przyrost naturalny ukształtował się na poziomie 0, a w roku kolejnym wynosił 6. Ogólna liczba urodzeń w 2014 roku w stosunku do roku 2008 zwiększyła się o 25,6%. W analogicznym okresie liczba zarejestrowanych zgonów spadła o 11,5%. Dane dotyczące ruchu naturalnego mieszkańców gminy Teresin w latach 2009 – 2014 prezentuje poniższa tabela i wykres.

Tabela 17. Ruch naturalny w gminie Teresin w latach 2008 -2014 Wyszczególnienie 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Urodzenia żywe Ogółem 90 103 132 132 105 107 121 Kobiety 49 51 66 63 48 52 67 Mężczyźni 41 52 66 69 57 55 54

97 Zgony Ogółem 115 112 115 117 100 107 115 Kobiety 52 47 50 54 47 49 46 Mężczyźni 63 65 65 63 53 58 69 Przyrost naturalny Ogółem -25 -9 17 15 5 0 6 Kobiety -3 4 16 9 1 3 21 Mężczyźni -22 -13 1 6 4 -3 -15 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego

Wykres 8. Przyrost naturalny w gminie Teresin w latach 2008 - 2014

20 17 15 15 10 5 5 6 0 0 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 -5

-10 -9

-15

-20 -25 -25 -30

przyrost naturalny

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego

Wpływ na kształtowanie się ogólnej liczby mieszkańców gminy, oprócz przyrostu naturalnego, ma także saldo migracji. W latach 2008 – 2014 w gminie Teresin w każdym roku badanego okresu, poza 2013, przyjmowało ono wartości dodatnie, co jest pozytywnym zjawiskiem. Najlepszym pod tym względem, był rok 2009, w którym 77 osób więcej zdecydowało się w gminie zamieszkać niż ją opuścić. Najczęściej wybieranym kierunkiem emigracji z gminy są tereny wiejskie. Wymeldowania na wieś stanowiły w 2014 roku 52,4% ogólnej liczby wymeldowań. Nowymi mieszkańcami gminy najczęściej zostają osoby migrujące z miast (udział zameldowań z tego kierunku w ogólnej ich liczbie wyniósł w 2014 roku 59,4%). Ruch migracyjny ludności w gminie Teresin w latach 2008 – 2014 przedstawia tabela zamieszczona poniżej.

98 Tabela 18. Ruch migracyjny w gminie Teresin w latach 2008 – 2014 Wyszczególnienie 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Zameldowania ogółem 151 165 164 153 125 129 143 Zameldowania z miast 86 90 83 82 88 86 85 Zameldowania ze wsi 63 73 78 70 36 41 54 Zameldowania z 2 2 3 1 1 2 4 zagranicy Wymeldowania ogółem 105 88 125 111 110 135 93 Wymeldowania do miast 44 47 71 45 50 63 47 Wymeldowania na wieś 55 39 51 58 57 66 44 Wymeldowania za 6 2 3 8 3 6 2 granicę Saldo migracji 46 77 39 42 15 -6 50 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego

Analiza kształtowania się salda migracji wskazuje, iż gmina Teresin jest postrzegana przez aktualnych i potencjalnych mieszkańców jako atrakcyjna do zamieszkania, przyjazna mieszkańcom, z dogodnymi warunkami do życia i funkcjonalna. W gminie Teresin spada liczba zawieranych małżeństw. W 2008 roku odnotowano 70 zawartych małżeństw, natomiast w 2014 roku już tylko 55. Oznacza to, iż na przestrzeni siedmiu lat liczba par, które zdecydowały się na taką formę związku zmniejszyła się o 21,4%.

99 1.2.3.3 Infrastruktura społeczna

Na terenie gminy Teresin funkcjonują następujące placówki oświatowe:  przedszkola i żłobki: o Społeczne Przedszkole Integracyjne Społecznego Towarzystwa Oświatowego w Teresinie, Aleja XX-lecia 7; o Leśna Akademia- Przedszkole oraz Żłobek w Teresinie, Al. XX-lecia 3; o Przedszkole Niepubliczne Studio Dziecka Figiel w Granicach, Zaciszna 1;  szkoły podstawowe: o Szkoła Podstawowa im. św. Maksymiliana Kolbe w Teresinie, Al. Ks. Druckiego - Lubeckiego 3; o Szkoła Podstawowa im. Jana Pawła II w Paprotni, ul. Sochaczewska 10; o Szkoła Podstawowa im. im. Mikołaja Kopernika w Szymanowie, ul. Szkolna 35; o Szkoła Podstawowa w Budkach Piaseckich, ul. Budki Piaseckie 17.  gimnazja: o Gimnazjum im. św. Franciszka z Asyżu w Teresinie, Al. XX-lecia 2; o Gimnazjum im. Józefa Piłsudskiego w Szymanowie, ul. Szkolna 35; o Prywatne Gimnazjum Sióstr Niepokalanek im. Matki Bożej Jazłowieckiej w Szymanowie, ul. Szkolna 2.  ogólnokształcące szkoły ponadgimnazjalne: o Zespół Szkół im. Prymasa Tysiąclecia Stefana Kardynała Wyszyńskiego w Teresinie, Al. XX-lecia 12; o Prywatne Liceum Ogólnokształcące Sióstr Niepokalanek im. Matki Bożej Częstochowskiej w Szymanowie, ul. Szkolna 2;  szkoły wyższe: o Instytut Maryjno-Kolbiański w Niepokalanowie - Wydział Zamiejscowy Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Najważniejszymi placówkami ochrony zdrowia w gminie Teresin są: Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej „TER-MED” Sp. z o.o. przy ul. Szymanowskiej 17 w Teresinie, Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej MARIMED przy ul. Spacerowej 4a w Paprotni oraz Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej Lekarz Rodzinny "Galen" w Szymanowie. Organizacją życia kulturalnego w gminie zajmują się:  Teresiński Ośrodek Kultury, który jest samorządową instytucją, realizującą politykę kulturalną gminy. Prowadzi on szeroką działalność w zakresie edukacji i animacji kulturalnej,

100 promocji amatorskiego ruchu artystycznego i upowszechniania kultury. Do jego głównych zadań należy: rozwój amatorskiego ruchu artystycznego - prowadzenie stałych zespołów artystycznych, klubów i kół zainteresowań (sekcje muzyczne; sekcje plastyczne: koło PO GODZINACH - koło plastyczne dla dorosłych, koło plastyczne EKSPERYMENTY - Dziecięca Pracownia Plastyczna; sekcje teatralne: Teatr „Dynamitki” – dla dzieci, „Grupa Ściśle Męska” - koło teatralne dla młodzieży licealnej, „CBA”- Czasem Bywamy Aktorami - koło teatralne dla młodzieży w wieku gimnazjalnym; sekcja taneczna); realizacja cyklicznych przedsięwzięć kulturalnych, organizowanie szkoleń i imprez typu: premiery teatralne, benefisy, koncerty, spektakle, wieczorki, udział w konkursach i przeglądach w terenie (powiat, województwo, kraj);  Gminna Biblioteka Publiczna w Teresinie z filią w Szymanowie, instytucja kultury, realizująca zadania z zakresu gromadzenia, opracowywania, przechowywania, udostępniania materiałów bibliotecznych, prowadzenia działalności informacyjnej, popularyzacji czytelnictwa; podstawowe działania podejmowane przez placówkę to: udostępnianie zbiorów na miejscu i na zewnątrz; udzielanie informacji: bibliotecznych, bibliograficznych, rzeczowych z różnych dziedzin wiedzy; prowadzenie lekcji bibliotecznych, świadczenie usług bezpłatnego dostępu do Internetu; organizacja prelekcji, wykładów, spotkań autorskich, konkursów czytelniczych i plastycznych;  Muzeum pożarnictwa na terenie franciszkańskiego klasztoru-sanktuarium w Niepokalanowie,  Muzeum Św. Maksymiliana Kolbe - szerzące wiedzę na temat założyciela klasztoru w Niepokalanowie;  Kino za Rogiem w Teresinie. Teresińską infrastrukturę sportową tworzą głównie:  Gminny Ośrodek Sportu i Rekreacji w Teresinie - jego priorytetowym celem działalności jest udostępnienie obiektów sportowych i rekreacyjno-wypoczynkowych oraz propagowanie w szerokim tego słowa znaczeniu różnych form rekreacji i wypoczynku. Obiekt składa się z dużej hali sportowej, która posiada wysokiej klasy wyposażenie oraz profesjonalny sprzęt sportowy; boiska, siłowni, sali fitness, sauny. Na zewnątrz znajduje się skata-park i korty tenisowe, pokryte sztuczną nawierzchnią;  kompleks sportowy „Moje boisko – Orlik 2012” w Szymanowie.

101 1.2.3.4 Organizacje pozarządowe Organizacje pozarządowe, tzw. trzeci sektor, uzupełniają działania instytucji państwowych i prywatnych w zakresie pomocy i aktywizacji obywateli na różnych płaszczyznach życia. Jednostki te działają z własnej inicjatywy na rzecz wybranego interesu publicznego, ich celem nie jest osiąganie zysku. Organizacje pozarządowe działające na terenie gminy Teresin to:  Stowarzyszenie Przyjaciół Mieszkańców Gminy Teresin IMPULS;  Stowarzyszenie Miłośników Wsi Topołowa;  OSP Niepokalanów  OSP Paprotnia  OSP Szymanów  OSP Budki Piaseckie  OSP Skrzelew  OSP Mikołajew  OSP Teresin  Stowarzyszenie miłośników zwierząt "Domin"  Kluby Sportowe: o UKS „Smecz” o Klub „Sokół” Budki Piaseckie o UKS „Filipides” o UKS „Tęcza” o UKS „Teresin” o LKS Mazowsze

1.2.3.5 Identyfikacja problemów w sferze społecznej

Do głównych problemów społeczności teresińskiej, zidentyfikowanych w wyniku przeprowadzonej analizy, należą:  starzenie się społeczeństwa;  rosnący udział osób w wieku poprodukcyjnym w ogólnej liczbie ludności; zwiększające się obciążenie demograficzne;  utrzymujące się bezrobocie (znaczny udział osób długotrwale bezrobotnych w ogóle osób zarejestrowanych);  znaczne bezrobocie strukturalne, wynikające z niedopasowania kierunków kształcenia do aktualnych potrzeb rynku pracy;

102  bezrobocie, ubóstwo, niepełnosprawność, długotrwała i ciężka choroba, bezradność w sprawach opiekuńczo wychowawczych, alkoholizm oraz przemoc w rodzinie jako najczęstsze przyczyny trudnej sytuacji życiowej;  bierność znacznej części osób, korzystających ze świadczeń pomocy społecznej w dążeniu do poprawy swojej sytuacji życiowej; nasilenie występowania zjawiska postawy roszczeniowej;  występowanie zjawiska wykluczenia społecznego osób niepełnosprawnych, chorych, starszych i ubogich.

1.2.4 Sfera mieszkaniowa

Zgodnie z danymi Głównego Urzędu Statystycznego, ogólna liczba mieszkań w gminie Teresin zwiększyła się na przestrzeni lat 2008 – 2014 o 5,95%. Tendencja wzrostowa dostrzegalna jest każdego roku badanego okresu. W 2014 roku w gminie istniało 3 885 mieszkań, w których funkcjonowało łącznie 16 435 izb. Wzrost ogólnej liczby lokali mieszkalnych przekłada się także na zwiększenie łącznej powierzchni użytkowej mieszkań.

Stopień wyposażenia mieszkań w instalacje techniczno - sanitarne jest dość wysoki. Aż 94,7% lokali posiada wodociąg, ale tylko 87,5 % mieszkań wyposażonych jest w łazienkę. System centralnego ogrzewania wytwarza ciepło w 82,9 % ogólnej liczby mieszkań, a gaz sieciowy jest doprowadzony tylko do 1,8% całkowitej liczby lokali. Charakterystykę zasobów mieszkaniowych w gminie Teresin w latach 2008 - 2014 prezentuje tabela zamieszczona poniżej.

Tabela 18. Zasoby mieszkaniowe w gminie Teresin i wyposażenie mieszkań w instalacje techniczno -sanitarne w latach 2008 -2014 Wyszczególnienie 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Zasoby mieszkaniowe Mieszkania 3 654 3 696 3 713 3 746 3 800 3 845 3 885 14 18 14 42 15 46 Izby 15 659 15 947 16 209 16 435 7 7 2 Powierzchnia użytkowa 285 5 291 8 317 9 322 24 329 17 335 93 341 054 mieszkań (m2) 46 84 60 2 4 3 Wyposażenie mieszkań w instalacje techniczno - sanitarne Wodociąg 3 226 3 268 3 505 3 538 3 592 3 638 3 678 Ustęp spłukiwany 2 879 2 921 3 335 3 368 3 422 3 468 3 508 Łazienka 2 856 2 898 3 229 3 262 3 316 3 361 3 401 Centralne ogrzewanie 2 828 2 870 3 046 3 080 3 134 3 179 3 219 Gaz sieciowy 0 5 64 64 64 70 70 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego

103 Tabela 19. Zasoby mieszkaniowe - wskaźniki: gmina Teresin na tle powiatu, kraju i województwa w 2014 r. Gmina Powiat Województwo Wyszczególnienie Polska Teresin sochaczewski mazowieckie Przeciętna powierzchnia użytkowa 87,8 78,4 71,7 73,4 jednego mieszkania (m2) Przeciętna powierzchnia użytkowa 29,9 26,7 29,1 26,7 mieszkania na 1 osobę (m2) Liczba mieszkań na 1000 340,9 340,4 406,2 363,4 mieszkańców Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego

Według danych z 2014 roku, średnia powierzchnia użytkowa jednego mieszkania w gminie Teresin jest wyższa od średniej dla powiatu sochaczewskiego (o 9,4 m2), od średniej dla województwa mazowieckiego (o 16,1 m2), a także od średniej dla kraju (o 14,4 m2). Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania, przypadająca na jednego mieszkańca gminy Teresin wynosi 29,9 m2. To więcej niż w powiecie sochaczewskim (o 3,2 m2), województwie mazowieckim (0,8 m2) oraz Polsce (3,2 m2). W gminie Teresin na każdy 1000 mieszkańców przypada niespełna 341 mieszkań, czyli prawie tyle samo, co w powiecie i znacznie mniej niż w województwie (o 65 mniej) i kraju (o 22 mniej).

104

ZAŁĄCZNIK NR 2 KONSULTACJE SPOŁECZNE

105 W dniach od 16 maja do 20 czerwca 2016 r. przeprowadzono badanie ankietowe wśród mieszkańców Teresina. W wyniku badania wpłynęły 104 ankiety, których wyniki zostały zaprezentowane poniżej.

1. ANKIETA – wzór:

ANKIETA - REWITALIZACJA TERESINA

Szanowni Państwo

Zwracamy się z prośbą o wypełnienie ankiety, której celem jest zbadanie opinii mieszkańców na temat rewitalizacji Teresina. Rewitalizacja to proces, w ramach którego prowadzone są działania na rzecz lokalnej społeczności, zmierzające do wyprowadzenia obszaru rewitalizacji ze stanu kryzysowego oraz poprawy jakości życia mieszkańców.

1. Czy dostrzega Pani / Pan konieczność przeprowadzania działań rewitalizacyjnych na terenie Teresina?

 Tak WSKAŻ PROSZĘ REJONY/ULICE, NA KTÓRYCH NALEZY PODEJMOWAC TAKIE DZIAŁANIA:......  Nie  Nie wiem

2. Czy zamierza Pani/ Pan aktywnie włączyć się we wdrażanie procesu rewitalizacji? (uczestnictwo w organizowanych warsztatach, szkoleniach, wydarzeniach, opiniowanie procesu rewitalizacji, zgłaszanie propozycji przedsięwzięć rewitalizacyjnych)  Tak  Nie  Nie wiem

3. Które z niżej wymienionych działań są wg Pani/ Pana bardziej istotne w ramach rewitalizacji ?  modernizacja infrastruktury publicznej (zagospodarowanie ogólnodostępnych przestrzeni - placów, terenów zielonych; nadawanie/przywracanie funkcji obiektom niezagospodarowanym, modernizacja/remont ciągów komunikacyjnych - drogi, chodniki, ścieżki rowerowe itp.)

106  rozwiązanie problemów społecznych (tworzenie świetlic terapeutycznych dla dzieci i młodzieży, budowa placów zabaw i boisk, organizowanie wydarzeń kulturalnych, integracyjnych, mających na celu włączenie społeczne, tworzenie podmiotów ekonomii społecznej, zatrudnienie wspomagane itp.)

4. Która grupa społeczna w Teresinie wg Pani/ Pana jest w największym stopniu zagrożona wykluczeniem społecznym?  osoby starsze, emeryci  niepełnosprawni  dzieci i młodzież z ubogich rodzin  bezrobotni

5. Jakich wydarzeń / oferty kulturalnej/ form integracji Pani/Pana zdaniem brakuje w Teresinie ? ......

Metryczka 1. Płeć  Kobieta  Mężczyzna

2. Wiek

……………………

3. Wykształcenie  podstawowe  gimnazjalne  zawodowe  średnie  wyższe

Dziękujemy za wypełnienie ankiety i poświęcony czas!

107 2. Wyniki ankiet

Pytanie 1. Czy dostrzega Pani / Pan konieczność przeprowadzania działań rewitalizacyjnych na terenie Teresina?

Ankietowani mogli udzielić 3 rodzajów odpowiedzi: TAK lub NIE lub NIE WIEM.

Twierdzącej odpowiedzi udzieliło 61 ankietowanych, przeczącej 24, a 19 osób udzieliło odpowiedzi NIE WIEM.

Czy dostrzega Pni/Pani konieczność przeprowadzania działań rewitalizacynych na terenie Teresina 70 [WARTOŚĆ]% 60 50 40

30 23% 18,2% 20 10 0 Tak Nie Nie wiem

Wśród 61 odpowiedzi twierdzących 11 ankietowanych nie wskazało obszaru, na którym należy podjąć działania rewitalizacyjne. Pozostali ankietowani najczęściej udzielali odpowiedzi, które zostały zaprezentowane na poniższym wykresie.

108 Wskazane rejony/ulice, na których należy podejmować działania rewitalizacyjne 18,4% 20 18 16 14 11,6% 10,6% 12 10 6,8% 8 4,8% 4,8% 6 3,8% 2,9% 4 2 0 Dworzec PKP ul. Lipowa ul. Torowa Las Teren przy Brak Al. XX lecia Teren zielony Straży wskazania przy szkole Pożarnej obszaru

W pojedynczych przypadkach ankietowani wskazywali również na: ul. Guzowską, ul. 1 Maja, ul. Sportową, ul. Warszawską, ul. Szymanowską, ul. Zieloną, ul. Kolbego, ul. Południową, ul. Rynkową, ul. Kwiatową, ul. Wąską, oraz osiedle, gimnazjum, rejony wiejskie, teren dróg po prawej i lewej stronie linii kolejowej w kierunku młyna, chodniki i dojazdy do sklepów dla osób niepełnosprawnych, a także wsie przylegające do gminy Teresin.

Pytanie 2. Czy zamierza Pani/ Pan aktywnie włączyć się we wdrażanie procesu rewitalizacji? (uczestnictwo w organizowanych warsztatach, szkoleniach, wydarzeniach, opiniowanie procesu rewitalizacji, zgłaszanie propozycji przedsięwzięć rewitalizacyjnych).

Ankietowani mogli udzielić 3 rodzajów odpowiedzi: TAK, NIE lub NIE WIEM.

47 ankietowanych udzieliło twierdzącej odpowiedzi, zaprzeczyło 28 osób, a 29 ankietowanych udzieliło odpowiedzi NIE WIEM.

109 Cy zamierza Pani/Pan aktywnie włączyć się we wdrażanie procesu rewitalizacji? (uczestnictwo w organizowanych warsztatach, szkoleniach,wydarzeniach,opiniowanie procesu rewitalizacji,zgłaszanie propozycji przedsięwzięć rewitalizacyjnych) 45,2% 50 40 27% 27,8% 30 20 10 0 Tak Nie Nie wiem

Pytanie 3. Które z niżej wymienionych działań są wg Pani/ Pana bardziej istotne w ramach rewitalizacji ?

Ankietowani mieli do wyboru następujące odpowiedzi ( z możliwością wielokrotnego wyboru):

A. modernizacja infrastruktury publicznej (zagospodarowanie ogólnodostępnych przestrzeni - placów, terenów zielonych; nadawanie/przywracanie funkcji obiektom niezagospodarowanym, modernizacja/remont ciągów komunikacyjnych - drogi, chodniki, ścieżki rowerowe itp.) B. rozwiązanie problemów społecznych (tworzenie świetlic terapeutycznych dla dzieci i młodzieży, budowa placów zabaw i boisk, organizowanie wydarzeń kulturalnych, integracyjnych, mających na celu włączenie społeczne, tworzenie podmiotów ekonomii społecznej, zatrudnienie wspomagane itp.)

Wśród 104 ankietowanych, przy możliwości wskazania obu odpowiedzi 93 razy zaznaczona została odpowiedź A, a 46 razy odpowiedź B.

110 Które z wymienionych działań są wg Pani/Pana bardziej istotne w ramach rewitalizacji 100 67% 90 80 70 60 33,1% 50 40 30 20 10 0 Modernizacja infrastruktury publicznej Rozwiązanie problemów społecznych

Pytanie 4. Która grupa społeczna w Teresinie wg Pani/ Pana jest w największym stopniu zagrożona wykluczeniem społecznym?

Ankietowani mogli wybierać wśród następujących odpowiedzi:

A. osoby starsze, emeryci B. niepełnosprawni C. dzieci i młodzież z ubogich rodzin D. bezrobotni

Spośród 104 ankietowanych przy możliwości wielokrotnego wyboru, 64 wskazania dotyczyły odpowiedzi A, 33 odpowiedzi B, 58 odpowiedzi C, a 65 osób wskazało odpowiedź D.

Która grupa społeczna w Teresinie wg Pani/Pana jest w najwięszym stopniu zagrożona wykluczeniem społecznym? 70 29% 29,5% 26,3% 60 50 40 15% 30 20 10 0 osoby starsze, niepełnosprawni dzieci i młodzież z bezrobotni emeryci ubogich rodzin

111 Pytanie 5. Jakich wydarzeń / oferty kulturalnej/ form integracji Pani/Pana zdaniem brakuje w Teresinie ?

Najczęściej udzielanymi odpowiedziami były:

 Brak uczczenia rocznic ważnych wydarzeń, które miały miejsce w Teresinie  Koncerty muzyczne  Dom kultury lub podobne miejsce, zapewniające młodzieży organizację czasu wolnego  Świetlica wiejska  Galimatiasu – w kwestii balu teatralnego organizowanego przez Teresiński Ośrodek Kultury  Pogadanek na temat zdrowia, chorób, oraz form wspomagania sprawności osób starszych i niepełnosprawnych  Miejsc spotkań poszczególnych sołectw, np. potrzeba budynku na terenie placu zabaw  Oferta kulturalna dla społeczeństwa, miejsce spotkań mieszkańców  Więcej spotkań z ciekawymi ludźmi ( podróżnik, pisarz, historyk, sportowiec)  Nic nie brakuje  Jest wystarczająco duża oferta Teresińskiego Ośrodka Kultury  Basen kryty  Wycieczki po trasach historycznych z przewodnikiem  Warsztaty dla dorosłych: kurs tańca, rękodzieło, kursy informatyczne  Teatr

3. Metryczka

1. Ankietowani wg płci

Ankietę została wypełniona przez 63 kobiety i 41 mężczyzn.

112 Antkietowani wg płci 70 60,5% 60

50 39,4% 40

30

20

10

0 Kobieta Mężczyzna

2. Ankietowani wg wieku

Ankietę wypełniło 10 osób w wieku między 18 a 30 rokiem życia, 25 osób w wieku między 31 a 40 rokiem życia, 27 ankietowanych w wieku 41-50 lat, 31 osób między 51 a 60 rokiem życia i 11 ankietowanych powyżej 60 roku życia.

Ankietowani wg wieku 35 30% 30 26% 24% 25

20

15 9,6% 10,5% 10

5

0 18-30 31-40 41-50 51-60 powyrzej 60

3. Ankietowani wg wykształcenia

Ankietę wypełniła 1 osoba z wykształceniem podstawowym, 6- z gimnazjalnym, 17 - z zawodowym, 42 ze średnim oraz 38 osób z wykształceniem wyższym.

113 Ankietowani wg wykształcenia

45 40,3% 40 36,5% 35 30 25

20 16,3% 15

10 5,7% 5 0,1% 0 podstawowe gimnazjalne zawodowe średnie wyższe

W maju 2016 r. przeprowadzonych zostało 70 pogłębionych wywiadów z przedstawicielami następujących grup:

 organizacji pozarządowych  przedsiębiorców  młodzieży do 26 roku  placówek oświatowych  placówek kultury

Wywiady miały na celu uzyskanie informacji o problemach społecznych, gospodarczych i przestrzenno-funkcjonalnych gminy Teresin, dostrzeganych przez te osoby. Wywiady prowadzone były w formie bezpośredniej rozmowy moderatora wywiadu z badanym. Wywiad składał się z trzech podstawowych pytań otwartych:

4. Jakie problemy dostrzega Pan/i na terenie Teresina? 5. Czy jakaś grupa społeczna wymaga szczególnej opieki, ma większe problemy niż pozostałe grupy? 6. Jakie oczekiwania ma Pan/i wobec działań, które miałyby zostać podjęte na rzecz tych grup społecznych?

114 W trakcie rozmowy, zależnie od jej przebiegu, moderator wykorzystywał pytania pomocnicze lub uszczegóławiające. Pytania dotyczące występujących problemów miały na celu zdiagnozowanie negatywnych zjawisk społecznych w powiązaniu z problemami w sferze przestrzenno- funkcjonalnej ze wskazaniem ich zależności przyczynowo - skutkowych oraz stopnia nasilenia/skali występowania w codziennej działalności zawodowej i/lub społecznej. Respondenci zostali również zapytani o subiektywne propozycje rozwiązywania zdiagnozowanych przez nich problemów, w szczególności problemów w sferze społecznej.

Wnioski z wywiadów pogłębionych:

W sferze społecznej respondenci wskazywali na występowanie problemu bierności znacznej części osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej w dążeniu do poprawy swojej sytuacji życiowej. Wskazywali na nasilenie występowania zjawiska postawy roszczeniowej wśród osób korzystających ze wsparcia pomocy społecznej oraz dezaktywizujący system pomocy społecznej skutkujący społecznym przeświadczeniem o nieopłacalności podejmowania zatrudnienia. Zwracano również uwagę na brak miejsc pracy i odpowiedniego środowiska zawodowego dla osób z grup zagrożonych wykluczeniem. Szczególnie podkreślano niekorzystną sytuację osób niepełnosprawnych, długotrwale bezrobotnych, a także osób młodych, wchodzących na rynek pracy. Akcentowano również problem bezrobocia, szarej strefy zatrudnienia oraz migracji zarobkowej. Wśród problemów społecznych wskazywano także na problem starzejącego się społeczeństwa, zwiększającego się obciążenia demograficznego. Respondenci wskazywali także przyczyny problemów społecznych, odwołując się do uwarunkowań psychologicznych i mentalnych, wzorców środowiska, w którym żyją osoby dotknięte problemami społecznymi, a także wskazując na wadliwość systemu pomocy społecznej, który często utrwala postawy roszczeniowe i nie aktywizuje zawodowo osób korzystających ze wsparcia pomocy społecznej. Grupy wymagające wsparcia wg respondentów to przede wszystkim dzieci i młodzież z rodzin dotkniętych problemami społecznymi. Tę grupę należy szczególnie otoczyć opieką, podjąć działania na rzecz kształtowania postaw życiowych i systemu wartości.

115 Podmioty ekonomii społecznej to wielokrotnie wskazywany sposób na reintegrację zawodową osób wykluczonych (spółdzielnie socjalne, zakłady aktywności zawodowej itp.) Respondenci wskazywali również na potrzebę stworzenia katalogu form spędzania czasu wolnego dla dzieci i młodzieży, wydarzeń integrujących różne grupy społeczne. Podkreślali potrzebę komunikacji i współpracy międzysektorowej przy podejmowaniu tego typu inicjatyw.

116