voja z

Žagubica

2014

ština - Op

- razvoja razvoja Lokalna strategija održivog ra održivog strategija Lokalna 2010

Septembar 2009 Ova strategija je izrađena u saradnji između opštine Žagubica i njenih stanovnika, uz savete i vođstvo Programa podrške opštinama severo-

www.mspne-serbia.org istočne Srbije finansiranog od strane Evropske Unije.

STRATEGIJA ODRŽIVOG RAZVOJA OPŠTINE ŽAGUBICA 2010-2014

Opština: Žagubica, Trg oslobođenja 1, Žagubica

Vrsta dokumenta: Strategija održivog razvoja opštine Žagubica 2010 - 2014 Usvojeno od Skupštine opštine 23.09.2009

Odgovorna osoba: Dr Dragi Damnjanović, predsednik Opštine

Predsedavajući Partnerskog saveta: Dr Dragi Damnjanović, predsednik Opštine

Koordinator strategije: Radiša Milošević, rukovodilac odeljenja za privredu, građevinske i inspekcijske poslove

Članovi lokalnog partnerkog tima: 1.Dr Dragi Damnjanović, predsednik Opštine, 2.Vojislav Babejić, zamenik predsednika Opštine, 3.Dragiša Vučković,direktor Direkcije za izgradnju i razvoj Opštine Žagubica, 4.Dragiša Bogdanović, TO Zagubica 5.Radiša Milošević, rukovodilac Odeljenja za privredu,građevinske i inspekcijske poslove, 6.Željko Motić, rukovodilac Odeljenja za finansije i budžet, 7.Nenad Zarić, MZ Žagubica, predsednik, 8.Neša Pećić, direktor OŠ Žagubica 9.Jovica Stojanović, NVO Asocijacija za razvoj opštine, 10.Dejan Nikolić, sekretar Crvenog krsta 11.Siniša Tufonić, MZ Laznica, predsednik 12.Vladan Milošević, MZ Krepoljin, predsednik 13.Aleksandar Tošić, predsednik Omladinskog centra 14.Dragiša Perić, inženjer poljoprivrede, preduzetnik, 15.Dragica Petrović, direktor Turističke organizacije Žagubica, 16.Novica Obrenović, direktor KPC Žagubica,

Predsedavajući radnih grupa: Radna grupa za privredu i preduzetništvo – Vojislav Babejić; Radna grupa za društvene delatnosti (bolji život) – Neša Pećić; Radna grupa za ruralni razvoj (turizam i poljoprivreda) – Dragica Petrović; Radna grupa za infrastrukturu i zaštitu životne sredine – Željko Motić;

Eksperti MSPNE programa: Timothy Madigan, EU regionalni koordinator za razvoj Braničevskog i Podunavskog okruga Slavka Zupan, ekspert za regionalni razvoj Branka Bukvić, ekspert za lokalni razvoj Dragan Rajković, koordinator za lokalni razvoj Saša Dedeić, asistent na projektu Datum: 23. septembar 2009. godine

Sadržaj SADRŽAJ ...... 2 0 UVODNA REČ ...... 4 1 UVOD ...... 5 2 ANALIZA TRENUTNE DRUŠTVENO - EKONOMSKE SITUACIJE I ZAŠTITE ŽIVOTNE SREDINE ...... 9

Lokalna strategija održivog razvoja opštine Žagubica 2010 - 2014 | 2

2.1 OSNOVNE INFORMACIJE ...... 9 2.2 GEOGRAFSKI I ISTORIJSKI PODACI: TERITORIJA KROZ VREME I PROSTOR ...... 10 2.2.1 POLOŽAJ I VELIČINA: ...... 10 2.2.2 Istorijski podaci: Teritorija kroz istoriju ...... 12 2.3 ŽIVOTNA SREDINA I PRIRODNI RESURSI ...... 13 2.3.1 Prirodni resursi ...... 13 2.3.2 Upotreba prirodnih resursa u sadašnjosti i zagađenost ...... 15 2.4 LJUDI: DEMOGRAFIJA, OBRAZOVANJE, LJUDSKI POTENCIJAL ...... 18 2.4.1 Demografski trendovi ...... 18 2.4.2 Obrazovanje ...... 19 2.4.3 Zdravlje ljudi i socijalna situacija ...... 20 2.5 LOKALNA EKONOMIJA I TRŽIŠTE RADA: ...... 22 2.5.1 Makroekonomska pozicija opštine ...... 22 2.5.2 Preduzeća i radna mesta ...... 23 2.5.3 Nezaposlenost ...... 25 2.5.4 Poljoprivreda...... 25 2.5.5 Turizam ...... 27 2.6 ANALIZA POSTOJEĆIH SEKTORSKIH STRATEGIJA I PROGRAMA ...... 29 2.7 ANALIZA INSTITUCIONALNOG OKVIRA PODRŠKE I JAVNIH SERVISA ...... 29 2.8 BUDŽETSKI IZVORI ...... 31 3 SWOT ANALIZE ZAJEDNO SA GLAVNIM TRENDOVIMA I PITANJIMA ZA BUDUĆNOST ...... 33

3.1 SWOT ANALIZA OPŠTINE ...... 33 3.1.1 SWOT: Privreda i turizam ...... 35 3.1.2 SWOT: Poljoprivreda i ruralni razvoj...... 36 3.1.3 SWOT: Ljudi (obrazovanje, zdravlje, socijalna pitanja...) ...... 37 3.1.4 SWOT: Okruženje, energija, infrastruktura i pristupačnost ...... 38 3.2 ZAKLJUČCI: KONKURENTNE PREDNOSTI, GLAVNI TRENDOVI, MOGUĆE INTERVENCIJE ...... 39 4 STRATEGIJA: VIZIJA, MISIJA, CILJEVI I PRIORITETI ...... 40

4.1 VIZIJA ...... 40 4.2 MISIJA I VREDNOSTI ...... 41 4.3 STRATEŠKI CILJEVI, PRIORITETI I MERE ...... 41 5 PRIORITETNE OBLASTI I MERE DELOVANJA ...... 42

5.1 PRIORITETNA OBLAST 1: UNAPREĐENJE TURISTIČKE INFRASTRUKTURE I PONUDE ...... 42 5.1.1 Mera 1.1 Priprema poljoprivrednih domaćinstava za bavljenje ruralnim turizmom ...... 42 5.1.2 Mera 2.1 Unapređenje naselja...... 43 5.1.3 Mera 3.1 Priprema za investicije u rekreacijsku infrastrukturu ...... 43 5.1.4 Mera 4.1 Promocija i realizacija novih sadržaja kulturne baštine i lokalnih proizvoda ...... 43 5.2 PRIORITETNA OBLAST 2: RAZVOJ PREDUZETNIŠTVA I STVARANJE AMBIJENTA ZA PRIVLAČENJE INVESTICIJA ...... 43 5.2.1 Mera 2.1. Podrška osnivanju i projektima strukovnih udruženja i poljoprivrednih zadruga ...... 43 5.2.2 Mera 2.2. Organizovanje neformalnog obrazovanja u oblasti preduzetništva, poljoprivrede i turizma...... 44 5.2.3 Mera 2.3. Promocija resursa opštine i program podrške budućim investitorima ...... 44 5.3 PRIORITETNA OBLAST 3: UNAPREĐENJE INFRASTRUKTURE ...... 44 5.3.1 Mera 3.1. Rekonstrukcija postojeće putne mreže i izgradnja novih lokalnih saobraćajnica ...... 45 5.3.2 Mera 3.2. Rekonstrukcija, sanacija i izgradnja vodovodne mreže u naseljima ...... 45 5.3.3 Mera 3.3. Rekonstrukcija nisko-naponske elektro mreže ...... 45 5.3.4 Mera 3.4. Unapređenje telekomunikacione infrastrukture ...... 46

5.4 PRIORITETNA OBLAST 4: ZAŠTITA ŽIVOTNE SREDINE ...... 46 5.4.1 Mera 4.1 Promocija obnovljivih izvora energije ...... 46 5.4.2 Mera 4.2. Regulisanje problema odlaganja otpada ...... 46 5.4.3 Mera 4.3. Izgradnja kanalizacione mreže ...... 46 5.5 PRIORITENA OBLAST 5: UNAPREĐENJE INSTITUCIJA OBRAZOVANJA, SPORTA, ZDRAVSTVA I SOCIJALNE ZAŠTITE ...... 47 5.5.1 Mera 5.1. Unapređenje ponude zdravstvenih usluga ...... 47 5.5.2 Mera 5.2. Rekonstrukcija i adaptacija škola i modernizacija nastave ...... 47

Lokalna strategija održivog razvoja opštine Žagubica 2010 - 2014 | 3

5.5.3 Mera 5.3. Rekonstrukcija, izgradnja i opremanje sportskih objekata i podrška osnivanju novih klubova...... 47 5.5.4 Mera 5.4. Unapređenje i promocija novih vidova socijalnih usluga na području opštine ...... 47 6 INTER – SEKTORSKE TEME (SLEDEĆI KORAK) ...... 48

6.1 POL I JEDNAKOST I SMANJENJE SIROMAŠTVA ...... 48 6.2 ŽIVOTNA SREDINA I PROSTORNO I URBANO PLANIRANJE ...... 49 7 IMPLEMENTACIJA (SLEDEĆI KORAK) ...... 50

7.1 INSTITUCIONALNI OKVIR ...... 51 7.2 MEĐUOPŠTINSKA I MEĐUNARODNA SARADNJA ...... 51 7.3 MONITORING I EVALUACIJA ...... 52 7.4 JAVNOST I INFORMISANJE ...... 52 8 LITERATURA ...... 52 9 PRILOZI ...... 53

0 Uvodna reč

Opština Žagubica sa izuzetnim prirodnim potencijalima oduvek je nastojala da ofanzivnoim korakom izađe iz kruga najnerazvijenijih opština i sve raspšoložive resurse stavi u funkciju razvoja.

Nažalost, brojni su razlozi što se izuzetna atraktivnost i privlačnost područja i sve ono što nam je priroda podarila nije našlo na meti investitora i što je korak Žagubice ka razvijenijima bio ili isuviše spor ili se pak tapkalo u mestu. Polazeći od pretpostavke da uspeh zajednice zavisi od mogućnosti prilagođenja dinamičnoj tržišnoj ekonomiji, pristupili smo strateškom planiranju lokalnog održivog razvoja koji treba da nam omogući i bolju iskorišćenost i odgovorniji pristup svim potencijalima sa kojima raspolaže opština Žagubica. Ovaj dokument treba u potpunosti da odgovori na izražene zahteve građana u pogledu ekonomnskog jačanja , poboljšanja kvaliteta života i rešavanja problema u zajednici i predstavlja uokvirenu celinu budućeg angažovanja svih subjekata u Opštini na razvoju lokalne zajednice.

Lokalna strategija održivog razvoja opštine Žagubica 2010 - 2014 | 4

Aktivnosti predviđene ovim planom stvoriće mogućnosti za poboljšanje i unapređenje poslovnog okruženje i omogućiti opštini Žagubica da svoje resurse i bogatu i nedirnutu prirodu stavi u funkciju razvoja zajednice, i da opština postane intersantna investitorima.

Zahvaljujući svom geografskom položaju i prirodnim potencijalima, opština Žagubica ima ambiciozne planove u oblasti razvoja turizma, proizvodnje zdrave hrane i zaštiti životne sredine. Prilikom opredeljivanja za izradu Lokalne strategije održivog razvoja pošlo se od realnih potreba da se kroz adekvatniju iskorišćenost postojećih prirodnih, ljudskih i privrednih potencijala stvore uslovi za pokretanje privrede i ekonomski razvoj i u početku uspore, a kasnije i zaustave krajnje nepovoljni procesi migracionih kretanja, a time i demografskog starenja i napuštanja Opštine.

Predsednik opštine Žagubica Dr Dragi Damnjanović

1 Uvod

Ova strategija je izrađena u saradnji između opštine Žagubica i njenih građana uz savete i vođstvo Programa podrške opštinama severo-istočne Srbije podržanog od strane Evropske Unije. Proces je započeo odlukom Skupštine Opštine dana 29.12.2008. i završen je konačnim usvajanjem strategije dana 23.09.2009 od strane istog tela.

Pristup: strateški i partnerski proces

Zakon o lokalnoj samoupravi definiše izradu, usvajanje i realizaciju strategije lokalnog razvoja kao jednu od glavnih odgovornosti opština (članovi 18 i 30 zakona, Službeni Glasnik Republike Srbije, 09/02 i 33/02). Ni institucionalni okvir, niti procedura ili sadržaj ovih dokumenata nisu propisani zakonom ili podzakonskim aktima. Kakogod, neke odredbe zakona mogu se primeniti u procesu izrade, usvajanju i realizaciji strategije lokalnog zakona. Tokom našeg rada sledili smo Vodič za opštinsko razvojno planiranje razvijen od strane ekspertskog tima MSPNE programa u oktobru 2007 i individualni akcioni plan usvojen od strane opštinskog Partnerskog saveta. Opštinsko razvojno planiranje po prvi put predstavlja strateški i partnerski proces kroz koji zainteresovane

Lokalna strategija održivog razvoja opštine Žagubica 2010 - 2014 | 5 strane (stejkholderi)1 iz javnog, poslovnog i civilnog sektora ocenjuju lokalne potencijale, uočene mogućnosti za brži društveno-ekonomski razvoj i poboljšanje životnih uslova u opštini. Proces je bio fokusiran na zajednički rad i donošenje zajedničke odluke (plana) o budućnosti opštine.

Slika 1: Organizaciona šema

predlaže

Predsednik opštine odobrava Skupština opštine MSPNE –

pomaže i olakšava pomaže imenuje Priprema LSOR tehnička podrškatehnička

Koordinator Partnerski savet

Opštinski tim za planiranje (3-5 ključnih osoba) Zainteresovane strane iz poslovnog sektora i civilnog društva (oko 10-20)

Radna grupa – Radna grupa – Radna grupa – Radna grupa – Društvene Infrastruktura i Privreda I Poljoprivreda i delatnosti zaštita životne preduzetništvo ruralni razvoj sredine

Glavni principi: od učešća do održivosti

- Pristup "od dole ka gore": Strategija je vođena i razvijena od strane lokalne uprave i naših zainteresovanih strana, ne od strane eksperata. Eksperti su obezbedili samo savet, trening opštinskih koordinatora i iscrpnu stručnu i tehničku podršku. Jezgro opštinskog tima je obučeno pre svakog koraka procesa planiranja, a završena strategija je usvojena od strane Skupštine opštine.

- Aktivno učešće i otvorenost: Proces je bio otvoren za javnost kroz učešće predstavnika civilnih i poslovnih organizacija i opštinskih predstavnika u telima ustanovljenim za izradu ove strategije: Partnerski savet 16 članova i četiri tematske radne grupe 60 članova. Pored toga, javnost je redovno informisana putem štampe, a i upitnik je bio ponuđen građanima putem interneta. (120 odgovora građana, vidi Aneks 2). Različite interestne grupe su razmatrale nacrt strategije kroz proces konsultacija koji je trajao između jula i septembra 2009. Ukupno je oko 200 ljudi bilo uključeno u proces. Na ovaj način, kapacitet administracije kao i zainteresovanih strana je značajno povećan i nova mreža saradnje je uspostavljena. Vidi Aneks 1 – lista učesnika.

- Radionice, a ne sastanci: Tokom procesa, niz od 5 radionica, sastanaka i konsultacija je bio organizovan što je dalo svim učesnicima mogućnost da budu saslušani i da kažu nešto o budućnosti njihove zajednice.

Slika 2: Proces planiranja u 5 faza

1 strana na koju utiču ili koja može uticati na opštinske aktivnosti Lokalna strategija održivog razvoja opštine Žagubica 2010 - 2014 | 6

Sastanak Sastanak koordinatora koordinatora

• TRENING 1. radionica MODUL 1: SWOT 3. radionica Liste projekata • Ključni •TRENING • TRENING • TRENING koncepti MODUL 2: opštinskog MODUL 3: MODUL 5: Mobilizacija •TRENING razvoja • Strateško MODUL 4: • Drafting lokalne planiranje I plana zajednice, •Razvoj i LER • Javne Uspostavljanje fasilitacija vodjenje projekta konsultacije saradnje SWOT •Priprema za implementaciju 2. radionica • Monitoring Strategija • Fundraising 4. radionica Sastanak koordinatora Sastanak koordinatora

- Jednak odnos prema svima: Ne postoje razlike. Radili smo zajedno i imali smo jednak odnos prema svima, bez obzira da li se radi o predstavnicima političkih partija, poslovnim ljudima, predstavnicima nevladinih organizacija, poljoprivrednicima, sveštenicima, prosvetnim radnicima, mladim ljudima i sl. Ponosni smo da su 17% % svih učesnika bile žene, dok su približno 35% bili mladi a 65% pripada starijim generacijama.

- Kratak, jasan i fokusiran: Ovaj dokument je kratak i razumljiv ljudima koji treba da ga usvoje, implementiraju, a i onima koji će imati koristi od njegove realizacije.

- Privrženost principima održivost: Ključni princip primenjen pri određivanju naše vizije, ciljeva i prioriteta jeste princip održivog razvoja. Naša opština će nastojati da iskoristi svoje resurse na način da odgovori na potrebe naših građana, vodeći računa o životnoj sredini. Mi verujemo da će današnje potrebe postojati, ne samo u sadašnjosti, već i u neodređenoj budućnosti. Održivi razvoj se ne fokusira isključivo na zahteve okruženja već je sveobuhvatno podeljen na tri bitna dela: održivost životne okoline (zaštita), ekonomska održivost (razvoj) i društvena održivost (razvoj). Zbog toga ova strategija povezuje multidisciplinarne potencijale i kapacitete i predstavlja ih kao ključne elemente nove strategije održivog razvoja.

Slika 3: Multidisciplinarni koncept održivog razvoja

Lokalna strategija održivog razvoja opštine Žagubica 2010 - 2014 | 7

Prihvatljivo Pravično p Održivo

Plodno

Izvor: http://en.wikipedia.org/wiki/Sustainable_development

- Ravnoteža potencijala, potreba, ideja, resursa i kapaciteta: Naša strategija nije "lista lepih želja". Ona odražava stvarne potrebe, kao i realnu procenu naših resursa, komparativnih prednosti, finansijskih mogućnosti i kapaciteta naše zajednice.

- Osnovna procena trenutne situacije: U cilju određivanja realne opštinske razvojne strategije urađena je analiza trenutnog stepena razvoja. Sve dostupne informacije i podaci, u vreme izrade plana, su korišćeni ali treba ih uzeti sa izvesnom rezervom zbog nedostatka izvesnih podataka, njihove zastarelosti ili obezvređivanja.

Proces usvajanja strategije i promene

Na kraju procesa, diskutovano je o završnom nacrtu strategije i on je usvojen od strane Skupštine opštine. Sve promene strategije su donete kroz Skupštinu osim akcionog plana koji je operativni dokument i samim tim više fleksibilan.

Strateški okvir

Strategija održivog razvoja je najvažniji strateški dokument opštine za period 2009-2013, premda opština ne može delovati samostalno u cilju rešavanja svih svojih problema. Ona treba da prepozna važnost među- opštinske saradnje i saradnje sa nacionalnim nivoom.

Predložena vizija, strateški ciljevi i prioreteti slede glavne pravce svih relevantnih nacionalnih strategija, a posebno: - Strategija privrednog razvoja Srbije 2006 - 2012 - Strategija održivog razvoja Srbije - Strategija smanjenja siromaštva u Srbiji

Sa druge strane, ona pruža opšti okvir za budući razvoj bilo kog sektorskog plana, prostornog plana i godišnjeg planiranja budžeta.

Slika 4: Strateški okvir

Lokalna strategija održivog razvoja opštine Žagubica 2010 - 2014 | 8

Nacionalne strategije I politike

Regionalna strategija razvoja za Braničevo i Podunavlje 2009 - 2013

Dugoročno planiranje Lokalna strategija održivog razvoja 2009 - 2013 Vizija Ciljevi Prioriteti Mere/ projekti

Sektorski planovi: … Poljoprivredna politika Socijalna politika Prostorni plan

Srednjeročno planiranje Višegodišnji akcioni plan Višegodišnji finansijski plan

Prioritieti Kratkoročno planiranje Godišnji program Godišnji budžet (1 g) Politike

Izvor: Municipal Development Program, Elaboration of the municipal strategic development plan document, methodology and approach, MSP, November 2007, revised by MSPNE

2 Analiza trenutne društveno - ekonomske situacije i zaštite životne sredine

2.1 Osnovne informacije

Lokalna strategija održivog razvoja opštine Žagubica 2010 - 2014 | 9

Tabela 1: Osnovni profil opštine Žagubica 2006 Žagubica Braničevski Republika okrug Srbija Veličina oblasti u km2 760 3,865 88,361 % obradive zemlje 48,5 62,87 65,90 Broj stanovnika 14, 234 200,503 7,498,001 Broj aktivnih stanovnika 6,440 89,273 3,398,227 Udeo aktivnog stanovništva % 43,45 44,52 45,32 Broj nezaposlenih 327 9,787 904,494 % nezaposlenih 5,07 10,96 26,62 % zaposlenih u poljoprivredi 17,84 6,02 4,90 % zaposlenih u industriji 31,32 51,43 45,95 % zaposlenih u sektoru usluga 51,84 42,50 49,08 Izvor: Republički Zavod za statistiku

2.2 Geografski i istorijski podaci: Teritorija kroz vreme i prostor

2.2.1 Položaj i veličina:

Opština Žagubica, nalazi se u jugoistočnom delu Braničevskog okruga i istočnom delu Srbije na 170 kilometara jugo-istočno od Beograda, i 83 kilometara od Požarevca. Opština Žagubica nalazi se između 45 0 005’ i 44 0 022’ severne geografske širine i i između 21 0 031’ i 21 0 050’ istočne geografske dužine, i zahvata gornji deo doline Mlave i njenih pritoka pa je prirodno izdiferencirana na dva kotlinska dela, pobrđe i planinski obod. Glavni i središnji deo predstavlja Žagubička kotlina čiji je niži deo prosečne nadmorske visine oko 300 m. Drugi, manji i niži deo je Krepoljinsko-krupajska kotlina, sa nižim delom oko 220 m n.v. Između kotlina je pobrđe. Najveći deo kotlinskog oboda sa zapadne, severne i severoistočne strane lučno zatvaraju niže Gornjačke (do 825m) i Homoljske planine (do 940 m) do Omana (963 m), dok joj južni i istočni obod čine viši i strmiji delovi Beljanice (1.339 m) i masiv Crnog vrha (1.043 m).

Tertitorija opštine ima oblik razvučenog pravougaonika, dužine oko 35 i širine oko 26 km. U tim okvirima zahvata površinu od 760 km², u 16 naselja, i uz prosečnu gustinu naseljenosti od 19 stanovnika na kvadratni kilometar te iako, po površini spada među najveće opštine u Srbiji ona je i u kategoriji najnenaseljenijih.

Prirodno-geografski faktori, naročito reljef i klima uticali su na izvesnu geografsku zatvorenost i osobenost ovog područja, što je imalo velikog uticaja na naseljenost, organizaciju i razvoj privrednog i kulturnog života, a geografski položaj uticao je i na strukturu saobraćaja na području ove opštine.

Postoji prirodna predisponiranost za izgradnju saobraćajnih koridora kroz opštinu Žagubica, prateći tok reke Mlave. Međutim, Homolje daleko zaostaje u izgrađenosti saobraćajne infrastrukture za republičkim prosekom. Glavni saobraćajni koridor jeste regionalni put R105 Požarevac – Petrovac – Žagubica - Bor.

Od Žagubice vodi još jedan regionalni put, R104 (Žagubica – Laznica – Jasikovo - Majdanpek) koji je lošijeg kvaliteta. Ista konstatcija važi i za regionalni put R 216 (Krepoljin - Despotovac). Lokalnom mrežom puteva su sva sela povezana na teritoriji opštine, ali je ona u dosta lošem stanju jer se neredovno održava. Ukupna dužina puteva na teritoriji opštine iznosi 204 km, od čega savremenom kolovozu pripada 154 km puta. Magistralnim putevima pripada svega 14 km, regionalnim 88 km, dok je najduža lokalna putna mreža sa 102 km.

Opština nije povezana železničkom mrežom, niti postoji razvijen vazdušni saobraćaj.

Lokalna strategija održivog razvoja opštine Žagubica 2010 - 2014 | 10

Opština Žagubica se graniči sa pet opština iz tri okruga od koji su Bor , Majdanpek i Petrovac udaljeni po 46 kilometara dok je Despotovac od Žagubice udaljen 60 kilometara, a Kučevo preko Petrovca 75 kilometara.

Tabela 2: Veličina i stanovništvo opštine Žagubica

Stanovništvo Opština, Površina u Porast ili pad Gustina Broj Okrug, 2 km naseljenosti naselja Republika 1991 2002 stanovništva 2002 - 1991 Žagubica 760 16.755 14.823 -1.932 19 16 Braničevski 3.865 220.225 200.503 -19.722 51,9 189 Srbijaokrug 88.361 7.576.837 7.498.001 -78.836 84,9 6168 Izvor: Republički zavod za statistiku

Mapa 1: Geografski položaj opštine Žagubica Mapa 2: Opština Žagubica

Izvor: http://www.wikipedia.org/

Lokalna strategija održivog razvoja opštine Žagubica 2010 - 2014 | 11

2.2.2 Istorijski podaci: Teritorija kroz istoriju

Pouzdani podaci o prvim naseljima u Homolju – opštini Žagubici ne postoje. Prvi pisani izvori javljaju se u XV veku, ali sa podacima koji ne daju potpunu sliku o naseljima ovog dela istočne Srbije. Prvi sačuvani katastarski popis Homolja datira iz 1467. godine. U tom popisu Braničevskog subašiluka navedene su oblasti: Lučica, Ždrelo, Pek, Homolje, Zvižd, Resava i Ravanica sa naseljima i lokalitetima. Pošto slični domaći izvori iz vremena samostalne srpske države ne postoje, ovaj popis ima izuzetnu važnost jer je njime prikazano zatečeno stanje stanovništva i teritorije Homolja prilikom turskog osvajanja. Popis naselja Homolja 1467. godine iako dosta nejasan, navodi lokacije nekoliko sela među kojima su se pojavljivali različiti nazivi za ista sela (Žabukovica – Žabukica, Topolovo –Topola, Zagrađe – Zagraci, Izvar – Izvarica), što govori u prilog činjenici da je popis u to vreme radilo više osoba u različito vreme pa otud i ovakve zabune.

Žagubica spada u starija Homoljska naselja, iako se pod ovim imenom pominje tek 1735. godine. Na kartama Braničevskog teftera 1467. godine na lokaciji sadašnje Žagubice ucrtano jedno od najmanjih homoljskih sela- Jabukovica. Po narodnoj tradiciji Žagubicu su osnovali Grbići, koji su se na ove prostore naselili iz ravne Sjenice sa porodicom Stošića, odmah po propasti srpskog carstva na Kosovu.

Razvoj Žagubice i njenih naselja pouzdanije se može pratiti od 1733. godine, kada je pod nazivom Vrelo (najverovatnije sinonim za Žagubicu), imala 25 domova. U to vreme u čitavom Homolju bilo je 10 sela sa ukupno 155 domova. Raseljavanjem Trga, prvobitnog centra Homolja, posle 1735. godine, Žagubica preuzima ulogu centra i od tada postaje glavno trgovačko i upravno naselje ove oblasti. Žagubica se kao tržište razvija tek početkom XIX veka, a 1845. godine, dobija prvu školu u ovom kraju. Status varošice Žagubica dobija 1871. godine.

Krajem XIX i početkom XX veka Žagubica je u velikoj razvojnoj ekspanziji. Podelom Istočne Srbije na okruge 1896. godine, Žagubica postaje upravno središte sreza Homoljskog, koji je pripadao požarevačkom okrugu sa 17 naseljenih mesta. O brzom razvoju Žagubice govore i podaci da je 1890. godine imala 2.500 stanovnika i 500 domaćinstava, 1910. godine 616 domaćinstava i 3.106 stanovnika. Pored trgovačkog i upravnog značaja (sedište Homoljskog sreza), 1922. godine postaje i finansijsko središte osnivanjem Homoljske banke.

U periodu između dva svetska rata Žagubica i dalje zadržava svoje ranije funkcije. Najveći deo stanovništva u to vreme bavi se poljoprivredom posebno stočarstvom zbog čega ovo naselje, pa i čitavo Homolje, ne uspeva da ide u korak sa ostalim gradovima i varošima u Istočnoj Srbiji. Žagubica i Homolje u to vreme doživljaju stagnaciju jer se u uslovima slabe saobraćajne povezanosti nalazi u zaleđu gradskog centra ovog dela Srbije, odnosno danas sedišta Braničevskog okruga – Požarevca. Industrijski razvoj posle drugog svetskog rata zaobišao je opštinu Žagubica pa se i ekonomska struktura stanovništva nije bitnije menjala u odnosu na prvu polovinu dvadesetog veka.

Usporeni razvoj Žagubice (sve do kraja šesdesetih godina) bio je uslovljen odsustvom industrije i saobraćajnicama sa okolnim gradovima i opštinama što se neminovno odrazilo i uticalo na sve sfere života i rada u ovoj opštini Istočne Srbije. Bitnije promene u razvoju Žagubice zabeležene su od sedme decenije prethodnog veka kada se događaju kvalitativne promene u privrednoj i socijalnoj strukturi sa početnim obeležjima korišćenja prirodnih resursa i njihovim stavljanjem u funkciju razvoja. Nažalost dinamika razvoja nije omogućila da se Žagubica razvije i postane ekonomski moćnija u kojoj bi stanovništvo živelo kvalitetno, a standard života bio na nivou proseka okruga i republike.

Tabela 3: Istorijske prekretnice

Godina Istorijski događaj/prekretnica 1467 Prvi katastarski popis Homolja, selo Jabukovica na mestu današnje Žagubice 1735 Prvi put se spominje ime Žagubica 1845 Otvorena prva škola u ovom kraju 1871 Žagubica dobija status varošice

Lokalna strategija održivog razvoja opštine Žagubica 2010 - 2014 | 12

1896 Žagubica postaje središte Homoljskog sreza 1944 25. septembar – Žagubica oslobođena od Nemaca u II Svetskom ratu Izvor: Opština Žagubica

Slika 5: Istorijska fotografija Žagubice

Izvor: Arhiva Steve Mitića

2.3 Životna sredina i prirodni resursi

2.3.1 Prirodni resursi

Poljoprivredno zemljište Pod poljoprivrednim zemljištem nalazi se 36,880 ha ili 48,5% teritorije opštine. Od toga je 43% pod livadama, 26% pod pašnjacima i 31% pod obradivim zemljištem. Poljoprivredno zemljište je danas skoro čitavo u privatnom vlasništvu (96,5%), a poljoprivreda je tradicionalna i osnovna delatnost stanovništva, posebno stočarstvo, zbog veoma povoljnih prirodnih uslova na pretežno brdsko-planinskom području.

Šume Šumske površine zauzimaju 36.421 ha, ili 48% teritorije opštine pa ovo područje spada među najšumovitije u Srbiji jer je prosečna pošumljenost u Republici 26,7%, a u središnjoj Srbiji 31,8% teritorije. Najzastupljenije su kvalitetne bukove i hrastove šume. U državnom vlasništvu se nalazi oko 16.000 ha i na tom prostoru se godišnje seče prosečno oko 20.000 m³ drveta za ogrev i preradu u drvoprerađivačkim pogonima u opštini Žagubica. Šume su bogate šumskim plodovima, lekovitim i aromatičnim biljem kao i raznovrsnim fondom divljači.

Klima Homolje pripada podneblju umereno kontinentalne klime sa četiri godišnja doba, gde su zime dosta hladne, proleća sveža, leta umereno vruća, a jeseni tople i prijatne, suvlje od proleća. Prosečna godišnja temperature vazduha u Žagubici iznosi 9,50 C dok godišnje amplitude od 21,30 C daju klimi umereno kontinentalno obeležje. Zbog zatvorenosti relativno niske kotline u kojoj se nalazi Žagubica vetrovitost je smanjena i dominirijau tišine. Zimski vetrovi duvaju iz istočnog i zapadnog pravca. Prosečna godišnja vlažnost vazduha od 83% je slična je srednjoj vrednosti u istočnoj Srbiji. Godišnja suma padavina u Žagubici iznosi 595 mm. Hidrografski potencijal

Mapa 3: Mreža voda

Lokalna strategija održivog razvoja opštine Žagubica 2010 - 2014 | 13

Izvor: Zvanični sajt RHMZ Srbije

Hidrografska mreža opštine je veoma razvijena sa dužinom reka od 510 km ili u proseku oko 0,67km na km2. Njen glavni rečni tok je reka Mlava, koja sa svim svojim pritokama čini vrlo gustu hidrografsku mrežu. Pritoke Mlave su: Tisnica, Laznička reka, Milatovačka reka, Vukovačka reka, Jošanica, Osanica sa Carinskim potokom, Krepoljinska reka, Breznička reka, reka Do, Krupajska reka, Medveđička reka, Dubočica. Po proticaju Mlava spada u red srednje vodnih reka Srbije, ali se odlikuje dosta čistom vodom, s obzirom na to da u svom slivu, posebno u gornjem toku, nema industrijskih zagađivača. Hidrografsku sliku upotpunjuju brojni izvori i vrela (Žagubičko vrelo, Belosavac, Suvodolsko i Izvaričko vrelo) kao i termalni izvori Banja, Krupaja, Toplik i Banjica.

Slika 6: Reka Mlava

Izvor: Internet

Zaštićeni spomenici prirode u opštini Žagubica

Na području Homolja do sada je zaštićen samo deo objekata takvih vrednosti. To su lokaliteti Busovata i klisura Osaničke reke, zaštićeni kao prirodni rezervati značajnih morfoloških i vegetacijskih vrednosti, zatim Vrelo Mlave, Krupajsko vrelo i Homoljska potajnica kao retki reprezentativni hidrološki objekti visoke atraktivnosti, fenomenalnog oblika pojavljivanja i međunarodnog ranga. Istog su značaja i kameni prozori ili prerasti Samar i Osanička prerast.

Slika 7: Prerasti u klisuri Osaničke reke

Lokalna strategija održivog razvoja opštine Žagubica 2010 - 2014 | 14

Izvor: Internet

2.3.2 Upotreba prirodnih resursa u sadašnjosti i zagađenost

Vodni resursi opštine Žagubica

Homolje je u celini vrlo bogato vodom. Njegovi česti izvori, vrela i potoci koriste se najviše za potrebe stočarstva i vodosnabdevanje, a reke za vodosnabdevanje većih naselja, za industriju. Deo ovog hidrografskog sistema su i termalni izvori kod Suvog Dola i Krupajskog vrela koji se zbog dovoljne izdašnosti mogu koristiti za kupališnu rekreaciju i rekreativno-zdravstveni turizam. Ipak, ovaj dragoceni i obilni hidrološki i vodoprivredni potencijal Mlave izložen je rizicima zagađivanja otpadnim vodama gradske kanalizacije i neuređene komunalne deponije, pa stabilno prečišćavanje otpadnih komunalnih i industrijskih voda i dislokacija divlje gradske deponije moraju da budu najpreči prioriteti opštine među merama zaštite životne sredine. Krupajsko vrelo izbija na zapadnoj strani Beljanice na nadmorskoj visini 220 m i predstavlja jedno od najinteresantnijih kraških vrela u Srbiji. Nalazi se u jugoistočnom delu Krepoljinsko-krupajske kotline u ataru sela Milanovca. Vode ovog vrela velikom snagom izbijaju iz velikog pećinskog otvora, a pritiču podzemnim kanalima sa Beljanice. Ovo vrelo spada među najveće i najjače kraške izvore kod nas. Vrelo Mlave ili Žagubičko vrelo, kako se još u narodu naziva, glavna je turistička atrakcija Žagubičke kotline. Leži u njenom jugoistočnom delu, ispod severnih padina Beljanice na nadmorskoj visini 312 m, upravo na južnoj periferiji varoši od čijeg je centra udaljeno 1 km. Voda Žagubičkog vrela je bistra i hladna (9-110C). Lepotu i atraktivnost Žagubičkog vrela upotpunjuju pošumljena okolina i lepo uređena otoka. Četinarska šuma spušta se do samog vrela, dajući mu tamnozelenu boju. Vrelo Belosavac koje se nalazi na nadmorskoj visini od 220 m i ima izgled manjeg jezera nepravilnog oblika. Karakteriše ga postojanost vode zbog čega je iskorišćeno za kaptiranje i vodosnabdevanje Žagubice i Suvog Dola

Vodosnabdevanje Vodovodi postoje u 14 naselja (osim u Milatovcu). Potisno gravitacioni vodovodi su u Suvom Dolu i Žagubici, a u ostalim naseljima gravitacioni. U sušnim mesecima prisutna je loša snabdevenost. Ukupno ima 2575 priključaka na vodovod (Žagubica, Suvi Do, Laznica i preduzeća).

• Naselja koja imaju organizovan sistem vodosnabdevanja

Žagubica i Suvi Do - na vodovod je priključeno 99% stanovništva; Laznica - 2063 stanovnika se napaja iz seoskog vodovoda; Izvarica - oko 85 % domaćinstava je priključeno na seoski vodovod; Selište - oko 95 % domaćinstava koristi ovaj vodovod; Vukovac - vodovod koristi oko 95 % domaćinstava; Jošanica - 100 % domaćinstava je priključeno na vodovod; Osanica-oko 90 % domaćinstava je priključeno na vodovod; Krepoljin - na vodovod je

Lokalna strategija održivog razvoja opštine Žagubica 2010 - 2014 | 15 priključeno oko 90 % domaćinstava, odnosno ima oko 600 priključaka; Sige - 100 % domaćinstava sela priključena na vodovod; Milanovac - na vodovod je priključeno 80 % domaćinstava; Krupaja - oko 80 % domaćinstava je priključno na vodovod; Medveđica - samo 8 domaćinstava koristi vodovod, a to je 75 % od ukupnog broja; Bliznak - na vodovod je priključeno 70 % domaćinstava. Opšta je ocena da je vodovodna mreža u većini naselja u lošem stanju i nalaže radove na zameni azbestnih cevi i sigurnosnih ventila duž čitave mreže, kao i zamenu pumpi na izvorištu i povećanje bazena za kaptaže(Žagubica i Suvi Do) i kaptiranje novih izvora i proširenje mreža u ostalim naseljima opštine Žagubica.

• Naselja u kojima je vodosnabdevanje rešeno individualno po domaćinstvima.

Milatovac - 828 stanovnika nema vodovod, već se koriste individualni izvori; Breznica - domaćinstva se uglavnom oslanjaju na sopstvene kopane bunare.

Kanalizacija Samo opštinski centar, naselje Žagubica ima izgrađen deo kanalizacije, tačnije deo glavnog kolektora, dužine 1,530 m. U opštinskom centru dominira korišćenje individualnih septičkih jama, koje u većini slučajeva nisu izgrađene po sanitarno-higijenskim propisima i standardima. Veoma je izražen problem evakuacije otpadnih voda. Trenutno se sve otpadne vode bez prečišćavanja upuštaju u Tisnicu i Mlavu. Projektom kanalizacije predviđeno je postrojenje za prečišćavanje otpadnih voda (PPOV) i glavni kolektor. U ostalim naseljenim mestima kanalizacija ne postoji. Koriste se individualne septičke jame, koje nisu izgrađene po sanitarno - higijenskim propisima i standardima, a često se otpadne vode izlivaju u lokane vodotokove.

Telefonija i elektrosnabdevanje Broj telefonskih priključaka iznosi 3,949. Snabdevanje električnom energijom obavlja se dalekovodima od 35 KW dužine 3 km i dalekovodima od 10 KW dužine 170 km. Niskonaponska mreža je dužine 600 km. Postoje 2 trafostanice 35/10 kw i 150 trafostanica 10/04 KW. Ukupno je 6,500 priključaka u kategoriji domaćinstava i 700 u kategoriji pravnih lica.

Odlaganje otpada Odnošenje smeća povereno je preduzeću Trojan i Fišer koje usluge obavlja u 17 naselja. Prikupljanje procesom sakupljanja otpadnih materija pretežno je obuhvaćeno stanovništvo opštinskog centra i većih naselja (oko 50% stanovništva), za razliku od ruralnih područja u kojem se se ovaj postupak veoma retko sprovodi, što ima za posledicu stvaranje nehigijenskih smetlišta sa nepovoljnim uticajem na ekološku sliku područja, često lociranim na nepovoljnim terenima (u dolini rečnih tokova, manjim kraškim uvalama, u blizini stambenih područja, itd.). Na području opštine ne postoji precizna evidencija o postojećima smetlištima i deponijama u naseljenim mestima. Prikupljeni otpad trajno se odlaže na ograđenu, sanitarno nehigijensku deponiju, lociranu u vrtači, udaljenu oko 1,5 km istočno od opštinskog centra, iznad groblja u Žagubici.

Rudna bogatstva Prema trenutno dostupnim podacima postoji eksploatacija građevinskog, ukrasnog i tehničkog kamena na 8 različitih mesta. Ukrasni kamen se vadi na 4 mesta u iznosu od oko 12.500 m3 kamena. Tehnički kamen se vadi na 4 mesta, i to na 2 tucanik eruptiv oko 350,000 m3 i na 2 mesta običan tucanik oko 43,000 m3. Eksploatacija uglja se vrši na jednom mestu Rudnik „Jasenovac“ 5 u količini od oko 60,000 tona godišnje.

Zemljište Poljoprivrednom zemljištu pripada 37,005 hektara ili skoro 48,5% ukupne površine Opštine. U strukturi poljoprivrednih površina je najveći udeo livada 15,935 ha (43%), zatim pašnjaka 9,497 ha (26%), te njiva 8,975 (17%), voćnjaka 2,567 ha (7%) i vinograda 31 ha. Značajan je udeo neobrađenih oranica, sa zabrinjavajućom tendencijom porasta.

Grafik 1: Iskorišćenost zemljišta u opštini Žagubica

Lokalna strategija održivog razvoja opštine Žagubica 2010 - 2014 | 16

Šume, kamenjari i neplodno Poljoprivreda zemljište 48.50% 51.50%

Izvor: Republički zavod za statistiku Republike Srbije

Šumska vegetacija Ukupna šumska vegetacija pod šumama u opštini Žagubica iznosi 36,421 ha od čega su 38,5% državne, a 61,5% šume u privatnom posedu. Šumsku vegetaciju Homolja predstavljaju u nižim predelima pored reka: vrba, topola, crna jova, a na srednjim visinama: hrast cer, hrast kitnjak, grab, klen, glog itd. Najveće prostranstvo zauzimaju bukove šume, prvenstveno na većim visinama, dok na obešumljenim terenima sa oskudnim pedološkim pokrivačem, postoje manje površine pod četinarima (bor, smrča, jela). Livade i pašnjaci su bogati mnogobrojnim zeljastim vrstama od kojih su mnoge i lekovite. Velika je i rasprostranjenost jestivih gljiva (vrganj, lisičarka, rudnjača, sunčanica i mletac).

Životinjski svet - Fauna Homolje predstavlja stanište raznih vrsta krupne i sitne divljači. Zastupljene su: divlja svinja, srna, zec, vuk, lisica, veverica, pernata divljač i dr. Ukupna površina lovišta je 68,286 ha. U Homolju, posebno u gornjem slivu reka koje okružuju Beljanicu, izgrađena su tri ribnjaka za uzgoj kalifornijske pastrmke. Ribnjak Mlava u Žagubici je kapaciteta 250 t godišnje proizvodnje, a ribnjak Vrelo na Krupajskoj reci kapaciteta 20 t godišnje. Ribnjak za uzgoj pastrmke u Žagubici spada u veće u Srbiji. Napaja se vodom iz Žagubičkog vrela.

Slika 8:Nalazišta ukrasnog kamena Slika 9. Lokalitet Busovata

Izvor: Opština Žagubica Izvor: Internet

Lokalna strategija održivog razvoja opštine Žagubica 2010 - 2014 | 17

2.4 Ljudi: demografija, obrazovanje, ljudski potencijal

2.4.1 Demografski trendovi

Stanovništvo opštine ima izuzetno značajnu ulogu u ekonomskom razvoju jer se pojavljuje s jedne strane kao proizvođač i učesnik u procesima razvoja (radno sposobno stanovništvo), a sa druge strane kao potrošač (radno sposobno, radno neangažovano). Na površini od 760km2 u 16 naselja i 15 mesnih zajednica živi po popisu iz 2002. godine 14,823 stanovnika, što predstavlja 19 stanovnika na kvadratni kilometar i po ovim parametrima opština Žagubica spada u red najređe naseljenih opština. Negativni priraštaj prisutan je u poslednje četiri decenije na šta ukazuju i podaci iz popisa iz 1961, 1971, 1981, 1991, 2002. godine, a posebno izraženo smanjenje broja stanovnika je od 1981. do 1991. godine, kada je na području opštine u proseku godišnje manje živelo 250 stanovnika.

Grafik 2: Pregled broja stanovnika opštine Žagubica

25000 22602 21055 20275 20000 17777 16975

15000

Broj stanovnika 10000

5000

0 1961 1971 1981 1991 2002

Izvor: Republički zavod za statistiku

Pokazatelji iz popisa 2002. godine kao i statistički godišnjaci pokazuju da je opština Žagubica demografski stara opština sa prosekom od 45 godina.

Grafik 3: Stanovništvo opštine Žagubica po starosti

Izvor: Republički zavod za statistiku

Lokalna strategija održivog razvoja opštine Žagubica 2010 - 2014 | 18

Izuzetno nepovoljna demografska kretanja nastavljena su i u periodu nakon poslednjeg popisa pa sve do 2005. godine. Prema podacima mesnih kancelarija, Doma zdravlja i matičnih službi u periodu od 2002. do 2005. godine rođeno je 360, a umrlo 615 lica. Na osnovu ovakvih pokazatelja procenjeni broj stanovnika 2015. bio bi 12.500.

Po metodologiji popisa 2002. godine na području opštine Žagubica živelo je 14.823 stanovnika, dok je na privremenom radu u inostranstvu bilo 2.152 stanovnika. Podaci prikupljeni od strane mesnih kancelarija govore da je od 2002. do 2005. godine u zemlje zapadne Evrope i inostranstvo otišlo još oko 750 građana starosnog doba između 20 i 35 godina. U odnosu na ukupan broj stanovnika, broj radno sposobnog stanovništva iznosi 56% ili 8.198 stanovnika (po ovim pokazateljima opština je na drugom mestu u okrugu). Od ukupnog broja radno-sposobnih stanovnika, radno neaktivnih je 32,47%. Prosečan broj članova po jednom domaćinstvu iznosi 3,14 po čemu je opština Žagubica druga u Braničevskom okrugu.

Tabela 4: Etnička struktura (uporedni pregled Žagubica/Braničevski okrug/Republika Srbija)

populacija prema etničkoj strukturi Srbi Vlasi Romi Rumuni ostali ukupno

Žagubica 10,985 3,268 8 54 508 14,823 Braničevski okrug 174,818 14,083 3,188 887 7,527 200,503 Republika Srbija 6,212,838 40,054 108,193 34,576 1,102,340 7,498,001

Izvor: Republički zavod za statistiku

2.4.2 Obrazovanje

Predškolsko vaspitanje i obrazovanje odvija se u dečjem vrtiću “Poletarac”. 2008 godine je ukupno bilo upisano 212 dece što je povećanje od 18% u odnosu na 2006 godinu.

Osnovno obrazovanje odvija se u tri matične osnovne škole u Laznici, Žagubici i Krepoljinu, 2008. godine je bilo upisano ukupno 1,086 učenika što je povećanje od 4% u odnosu na 2006. godinu.

Najveći broj škola, naročito područnih odeljenja, prema opremi I komunalnoj opremljenosti je na granici minimalnog standarda (loše stanje ili nepostojanje fiskulturne sale, mokrog čvora I slično). Na teritoriji opštine Žagubica ne postoji specijalna škola za decu ometenu u razvoju, kao i dnevni boravak za hedikepiranu decu.

Srednjoškolsko obrazovanje odvija se u Srednjoj tehničkoj školi sa ukupno 204 učenika. Učenici se osposobljavaju za zanimanja ekonomiski tehničar (92), kuvari (62), automehaničari (50). Ukupan broj zaposlenih je 28, od toga je 21 nastavnik, a 7 zaposlenih je administrativno osoblje. Stručna zastupljenost nastave na zadovoljavajućem nivou sem kod sledećih predmeta: srpski jezik, matematika, istorija i engleski jezik.

Trenutno se 42 studenta stipendira iz fonda opštine Žagubica.

Neformalno obrazovanje putem kurseva, seminara i predavanja je organizovano samo za radnike opštinske uprave u okviru programa EXCHANGE. Postoji velika potreba za proširenim vidom obrazovanja, naročito u oblasti učenja stranih jezika i rada na računaru.

Grafik 4: Obrazovna struktura populacije preko 15 godina starosti

Lokalna strategija održivog razvoja opštine Žagubica 2010 - 2014 | 19

Izvor: Republički zavod za statistiku

Kao što se iz grafika može videti veliki je udeo stanovništva bez obrazovanja kao i sa nezavršenom osnovnom školom.

2.4.3 Zdravlje ljudi i socijalna situacija

U Žagubici postoji jedan Dom zdravlja smešten u tri objekta nedovoljnog kapaciteta. U njemu rade 11 ambulanti I 6 specijalističkih odeljenja. U Domu zdravlja je zaposleno 11 lekara opšte prakse, 7 specijalista i 63 srednjeg medicinskog osoblja. Dom zdravlja u Žagubici, pored primarne zdravstvene zaštite za stanovništvo opštinskog centra Žagubice i gravitacionog područja Suvi Do, Izvarica, Jošanica, Milatovac, Vukovac I Ribare, poseduje i specijalističke službe za stanovništvo ostalih naselja opštine. Dom zdravlja raspolaže sa 5 sanitetskih vozila. Nedostatak rentgen aparata značajno smanjuje učinak zaposlenih u Domu zdravlja. Pri domu zdravlja radi jedna apoteka.

Zdravstvene stanice i ambulante su raspoređene da opslužuju stanovništvo sledećih naselja:

- Zdravstvena stanica Kepoljin-Krepoljin, Bliznak, Breznica, Krupaja, Medveđica, Milanovac, Stige - Zdravstvena stanica Osanica-Osanica - Zdravstvena stanica Laznica-Laznica i Selište - Ambulanta Suvi Do-Suvi Do - Ambulanta Milanovac-Milanovac - Ambulanta Vukovac-Vukovac, Jošanica, Ribare i Izvarica

Grafik 5: Proj stanovnika po doktoru medicine

Lokalna strategija održivog razvoja opštine Žagubica 2010 - 2014 | 20

zvor: Republički zavod za statistiku

Kao što se iz priložene tabele može videti u opštini Žagubica na jednog lekara dolazi čak 959 stanovnika, što je skoro dva puta više u odnosu na prosek regiona i skoro tri puta više u odnosu na republički prosek.

Socijalna zaštita Glavni nosilac i realizator aktivnosti iz delokruga socijalne zaštite na teritoriji opštine Žagubica je Centar za socijalni rad Petrovac i Žagubica. Ukupno je zaposleno 4 radnika od toga 2 sa VSS, 1 sa VŠS i 1 sa SSS. Broj korisnika socijalne zaštite 2006. godine iznosio je 483, a 2008. godine 544 lica što je povećanje od 12%. Delatnost Centra za socijalni rad usmerena je ka ostvarivanju prava koja su predviđena Zakonom o socijalnoj zaštiti i obezbeđivanju socijalne sigurnosti porodično-pravne zaštite u skladu sa Porodičnim zakonom. Korisnicima se pruža novčana pomoć u vidu materijalnog obezbeđenja siromašnih, dodatka za negu i pomoć obolelih, zbrinjavanja u ustanovama socijalne zaštite i drugim porodicama, kao i jednokratne novčane naknade koje se obezbeđuju licima u stanju socijalne potrebe. 2008. godine je realizovan projekat pomoći u kući starim osobama kojim je bilo obuhvaćeno dvadeset korisnika i angažovane četiri geronto-domaćice. Usluge koje se pružaju u Centru odnose se na informisanje, savetodavni rad, posredovanje i zastupanje korisnika, kao i procenu potreba korisnika i planiranje daljih aktivnosti, sve pomenuto u saradnji sa korisnikom uvek kada je to moguće. Postoji potreba za uslugama psihosocijalne podrške od strane kliničkog tarapeuta kada su u pitanju intezivnije psihičke tegobe i poremećaji u ponašanju, kao i nekog vida socijalnog stanovanja kojim bi se obezbeđivalo privremeno i trajno zbrinjavanje pripadnika ranjivih grupa.

Na evidenciji Centra za socijalni rad registrovano je 63 porodica i pojedinaca korisnika stalne novčane pomoći, što sa članovima porodice ukupno iznosi 110 korisnika. Od ukupnog broja porodica na evidenciji 20 su romske, od toga je 8 romskih porodica koje imaju veći broj dece koji se kreću u rasponu od 3 do 5 deteta. Problemi koji opterećuju ovu populaciju jesu siromaštvo, neadekvatni stambeni i higijenski uslovi, nepismenost ili nepotpuno obrazovanje, što sve zajedno stvara stanje zavisnosti od socijalnih davanja, nedovoljan potencijal da budu konkurentni na tržištu rada i više socijalno pokretljivi. Na evidenciji Centra nema izbeglih lica kao registrovanih korisnika.

Tabela 5: Struktura korisnika usluga centra za socijalni rad Struktura korisnika u 2006 Struktura korisnika u 2008 Maloletna lica 141 Maloletna lica 172 Punoletna lica 342 Punoletna lica 372

Izvor: Centar za socijalni rad Petrovac i Žagubica.

Kultura Najznačajniji objekat kulture je Kulturno prosvetni centar „Jovan Šerbanović“. Korisna površina KPC-a je 1,000m2, broj zaposlenih je ukupno 6 (5 zaposlenih su stručno osoblje a 1 zaposleni pomoćno osoblje). Objekat poseduje dvoranu za posetioce sa 392 sedišta. U ostalim naseljima postoje domovi kulture koji su uglavnom u prilično lošem stanju i zahtevaju znatna ulaganja za rekonstrukciju. U okviru KPC radi Narodna biblioteka i bioskop Novo Homolje. KPC je u toku ovih 20 godina rada i postojanja uspešno organizovao i učestvovao u organizovanju sledećih smotri i manifestacija: Susreti sela; Okružna smotra recitatora; organizovanje bioskopskih predstava po selima; Sabor “Vrela Homolja”u Žagubici , Priveg u Laznici i Spasovdanski susreti u Krepoljinu ; Noć u Gornjaku; Dani hrizantema; slikarske kolonije; književne večeri; izdavanje časopisa "Vrelo" u saradnji sa osnovnom školom; organizovanje koncerata.

NVO i udruženja građana

Na području opštine Žagubica registrovano je i u radu 11 udruženja građana i NVO. Najbrojnija udruženja su: lovačko udruženje “Jovan Šerbanović” u Žagubici koje broji 600 članova i udruženje ribolovaca Žagubica i Krepoljin. Imajući u vidu potencijal za razvoj pčelarstva postoje 3 udruženja pčelara sa oko 220 registrovanih članova. Registrovana su i rade 3 ekološka udruženja koja se nalaze u Žagubici, Laznici i Krepoljinu. U Žagubici postoji i radi udruženje Pokret Gorana. Od ostalih nevladinih organizacija registrovane su i rade: Asocijacija za razvoj opštine Žagubica i “Lisac” Žagubica.

Lokalna strategija održivog razvoja opštine Žagubica 2010 - 2014 | 21

Sport

U Žagubici postoji sportska balon hala, otvoreni sportski tereni i fudbalsko igralište. Drugi objekat za sport i rekreaciju u Opštini Žagubica je stadion malih sportova u Krepoljinu. U Krepoljinu postoji i veliko fudbalsko igralište površine 6,000m2, koje koristi fudbalski klub „Rudar“ iz Krepoljina. U seoskim naseljima Bliznak, Osanica, Selište, Laznica, Vukovac, Jošanica, Izvarica, Milatovac, Ribare, Suvi Do, Krupaja i Sige se nalaze fudbalska igrališta, a u naselju Vukovac i igralište za odbojku. Na područiju opštine registrovano je i radi 8 sportskih klubova

2.5 Lokalna ekonomija i tržište rada:

2.5.1 Makroekonomska pozicija opštine Opština Žagubica je u 2000. godini imala nacionalni dohodak od 15,217 dinara i to je tada iznosilo 43% od republičkog proseka. 2005. nacionalni dohodak je povećan u apsolutnom iznosu na 42,664 dinara, ali je u relativnom odnosu na republički prosek pao na 34,5%. Opština Žagubica ima najmanje učešće u stvaranju nacionalnog dohotka u Braničevskom okrugu od samo 3%.

Grafik 6: Prikaz nacionalnog dohotka u Braničevskom okrugu za 2005. godinu

Izvor: Republički zavod za statistiku

Društveni proizvod u opštini Žagubica u 2005. bio je na nivou od 50,081 dinara što je iznosilo samo 34,8% republičkog proseka.

Učešće privrednih sektora u stvaranju nacionalnog dohotka Braničevskog okruga u periodu 2002-2005 godina je prikazano na grafiku 11. Najveće učešće ima poljoprivreda, ali se to učešće smanjilo sa 42,51% u 2002. godini na 36,54% u 2005. godini. Manji broj zaposlenih ljudi u poljoprivredi i napuštanje seoskih domaćinstava uslovljeno lošom situacijom u poljoprivredi neki su od razloga za to. Učešće industrije, trgovine, transporta i ostalih sektora beleži blagi porast u 2005. godini. Na nivou Republike Srbije je sličan trend. Naime došlo je do smanjenja učešća poljoprivrede, ali i industrije u stvaranju nacionalnog dohotka.

Grafik 7: Učešće sektora u stvaranju nacionalnog dohotka

Lokalna strategija održivog razvoja opštine Žagubica 2010 - 2014 | 22

Izvor: Republički zavod za statistiku

U strukturi nacionalnog dohotka po tipu svojine u 2005. godini za Braničevski okrug prednjači privatna svojina sa 75,03%, državna svojina sa 19,1%, društvena svojina sa 3,02%, mešovita sa 2.68%, zadruge sa 0,18%. U odnosu na podatke iz 2002. godine smanjeno je učešće društvene i mešovite, a povećano učešće privatne svojine što je posledica ubrzanja procesa privatizacije društvenih preduzeća. Takođe je učešće državne svojine povećano sa 14,36% na 19,1% što je posledica jačanja javnog sektora poslednjih godina.

2.5.2 Preduzeća i radna mesta

Na području opštine Žagubica ukupno je zaposleno i radno-angažovano 1,328 stanovnika. U oblasti poljoprivrede, šumarstva, vodoprivrede i ribarstva radno je angažovano 237 radnika. U rudarstvu je zaposlen 381 radnik, prerađivačka industrija zapošljava 165 radnika, a trgovina 60. U građevinarstvu je zaposleno 40, a najveći broj zaposlenih je u organima uprave, zdravstvu i obrazovanju 447 radnika. Privatno preduzetništvo koje se u drugoj polovini prethodnog veka poistovećivalo ili bilo bliže zanatstvu, pretežno se oslanjalo na domaću radinost koja je u drugoj polovini prošlog veka predstavljala jednu od osnovnih delatanosti, da bi kasnije dobila karakter dopunskog rada, a u poslednjoj deceniji prethodnog veka i prvih pet godina ovog veka pokušalo da postane osnovni nosilac privrednog razvoja opštine Žagubica.

Grafik 8: Broj zaposlenih u malim i srednjim preduzećima 2005 godine

Izvor: Republički zavod za statistiku

Lokalna strategija održivog razvoja opštine Žagubica 2010 - 2014 | 23

Kao i ostalim opštinama u Srbiji, i opštini Žagubica izvršena je delimična privatizacija proizvodnih pogona. Neka od preduzeća koja su u fazi transformacije i usled toga ne rade ili rade sa smanjenim kapacitetom: Pogon konfekcije u Krepoljinu privatizovan, ne radi zbog nerešenih imovinskopravnih odnosa; Konfekcija Žako ne radi; „Mat – produkt“, koji se bavi eksploatacijom kamena (kalcita), sa projektovanom proizvodnjom od 100,000t/g ali sa nedovoljnim korišćenjem kapaciteta, koji zapošljava 8 radnika iz Topole i Žagubice. Raspolaže sa 20 ha zemljišta i novim objektom od 350m2. Postoje potrebe da se kompleks proširi. Do proizvodnje finalnih proizvoda nije došlo, a jalovina se koristi u građevinarstvu; Industrija prerade metala koja radi i posluje u sastavu RTB Bor još uvek nije privatizovana, ali je proizvodnja obustavljena sredinom 2004. godine. Projektovani kapaciteti su 400 – 500 tona liva /godišnje; Pogon za flaširanje vode u Žagubici, privatizovan od strane “Knjaz Miloša” ne radi.

Najznačajniji poslodavci u opštini Žagubica:

 Na području opštine Žagubica najveći broj zaposlenih ima „Rudnik Jasenovac” koji upošljava 257 radnika sa godišnjim prihodom od 114.259,000 dinara i prosečnom bruto zaradom od 48,000, odnosno neto zaradom od 34,630 dinara.  DOO „Saturn” Žagubica, koje se bavi trgovinom, transportom, ugostiteljetvom, eksploatacijom drveta i rezanjem građe zapošljava 34 radnika sa prosečnom bruto zaradom od 19,000 dinara i godišnjim prihodom od 73 miliona dinara.  DOO „Vrelo” Žagubica koje se bavi turizmom i ugostiteljstvom sa 8 zaposlenih ostvarilo je godišnji prihod od 15 miliona dinara sa prosečnom bruto zaradom zaposlenih od 19,000 dinara.  STR "Kića" zapošljava 20 radnika, bavi se trgovinom i poseduje 5 prodajnih objekata. Prosečna zarada zaposlenih je 15,000 dinara u neto iznosu.  STR „Seljak” Žagubica zapošljava 8 radnika, bavi se trgovinom na veliko i malo i prosečna zarada je oko 15,000 dinara.  SR „Duga” bavi se trgovinom na veliko i malo i ugostiteljstvom i zapošljava 19 radnika sa prosečno ostvarenom zaradom od 14,000 dinara.  DOO „Nacilo” iz Vukovca zapošljava 3 radnika sa prosečnom neto zaradom od 14,700 i bavi se eksploatacijom šuma, transportom i izvođenjem građevinskih radova.  PP „Lagor” iz Laznice obavlja poslove u građevinarstvu i putogradnji, zapošljava 9 radnika sa prosečnom zaradom od 14,700 dinara  PP „Dren” Žagubica radi na poslovima eksploatacije šuma i rezanja građe, zapošljava 10 radnika sa prosečnom zaradom od 14,700 dinara  PTP „Tisnica” preduzeće koje se bavi transportom, remontom i tehničkim pregledom vozila zapošljava 8 radnika sa prosečnom zaradom od 14,000 dinara.  DOO SUDEX Suvi Do bavi se transportom i građevinskim radovima i zapošljava 5 radnika sa prosečnom zaradom od 14,700 dinara.  STR „Tanja” se bavi trgovinom na veliko i malo i zapošljava 34 radnika i ima prodajne objekte u svim naseljima opštine.  AD „Homolje” se bavi trgovinom zapošljava 12 radnika sa prosečnom zaraom od 13,000 dinara.  DOO „Nova Osanica” bavi se preradom drveta i ima 41 zaposlenog sa prosečnom zaraom od 19,000 dinara u bruto iznosu.  ZZ „Mlava” Vukovac bavi se poslovima u oblasti trgovine i poljoprivrede , zapošljava 16 radnika .  ZZ „Laznica se bavi preradom drveta poslovima u trgovini i poljoprivredi zapošljava 16 radnika.  AD „Mermer” Žagubica bavi se eksploatacijom i preradom kamena , zapošljava 13 radnika.  Preduzeće „Braća Antić” zapošljava 8 radnika i bavi se poslovima u oblasti trgovine.  Preduzeće „Pavlović SJ „ Krepoljin bavi se poslovima izvođenja građevinsih radova i transporta i zapošljava 6 radnika sa prosečnom zaradom od 14.700 dinara  DOO „Nova zadruga” Osanica bavi se poslovima eksploatacija šuma,rezanjem građe,trgovinom i poljoprivredom i zapošljava 8 radnika

Nakon prestanka rada FOŽ-a koja je svoje proizvode izvozila prvenstveno u Italiju i promenama koje su usledile na tržištu rezane bukove građe nijedno preduzeće iz Žagubice nije ostvarilo izvoz u prethodne dve godine. Inače, zbog malog procenta obradivog i zemljišta pogodnog za nove investicije i otvaranje pogona cena zemljišta varira u zavisnosti od pokazanog interesovanja investitora. Poslednje analize tržišta zemljišta i obavljeni promet ukazuju da se cena po jednom aru kreće od 50 eura do 100 eura, dok su cene u ponudi

Lokalna strategija održivog razvoja opštine Žagubica 2010 - 2014 | 24 zemljišta za investitore od 150 do 300 eura po aru. 2.5.3 Nezaposlenost

Prema evidenciji Nacionalne službe za zapošljavanje ukupno je nezaposlenih i lica koja traže posao 347 (promenljiva kategorija). Po školskoj spremi sa SSS i KV je 164, sa višom školskom spremom 4, sa visokom školskom stručnom spremom 1 i ostale kategorije nezaposlenih (polukvalifikovani, nekvalifikovani, osnovno obrazovanje, dodatne kvalifikacije) 175. Od ukupnog broja nezaposlenih i lica koja traže posao po prvi put zaposlenje traže 189 lica dok su po drugom osnovu kod Nacionalne službe za zapošljavanje evidentirani 158 nezaposlenih (tehnološki višak, prestanak rada po drugim osnovama i korišćenje otpremnine i sl). Međutim, broj nezaposlenih lica je daleko veći jer su se u međuvremenu promenili kriterijumi za status nezaposlenog lica kod Nacionalne službe. Po evidencijama dobijenim od strane mesnih kancelarija i na osnovu sprovedenih anketa, broj nezaposlenih na području Opštine iznosi oko 1900 građana.

Tabela 6: Struktura nezaposlenih 2007. i 2008. godine Region, Nezaposlenost 2007 Nezaposlenost 2008 opština, republika muškarci žene muškarci žene Promena % žena % žena 2007-2008 Braničevski 4,663 5,463 54% 4,408 5,253 54% -5% Žagubica 159 146 48% 124 133 52% -16% Srbija 371,159 437,041 54% 331,025 395,440 54% -10%

Izvor: Republički zavod za statistiku

Grafik 9: Prikaz stručne osposobljenosti radno neangažovanog stanovništva

VSS VŠS 0.4% SSS 43.4%

NKv 42.4%

Ostali Bez.obr. 6.7% 7.1%

Izvor: Nacionalna služba za zapošljavanje

2.5.4 Poljoprivreda

Opština Žagubica pripada izrazito poljoprivredno-ruralnom tipu opštine što se može videti iz sledećih podataka: • 56% dohotka Opštine stvara poljoprivreda, što jasno govori o njenoj dominaciji; • 49% od ukupnih površina u Opštini su poljoprivredne površine (37,000 ha); • 100% ukupnog broja naselja su seoska naselja; • 100% stanovništva živi u seoskim naseljima;

Tabela 7: Promena u korišćenju poljoprivrednog zemljišta u periodu 1981 – 2008 izražena u ha Površine 1981 2008 2008-1981 2008-2001 Njive 9,221 8,975 -246 Voćnjaci 2,654 2,567 -87 Vinogradi 34 31 -3 Livade i pašnjaci 25,008 25,432 +424 Poljoprivredno zemljište 36,917 37,005 +88

Lokalna strategija održivog razvoja opštine Žagubica 2010 - 2014 | 25

Izvor: JUGINUS Jugoslovenski Institut za urbanizam i stanovanje

Poljoprivredu karakterišu mali posedi sa „svaštarenjem“ kao dominatnim tipom proizvodnje (poljoprivredna domaćinstva nisu specijalizovana za odgovarajuću vrstu proizvodnje već proizvode od svega po malo). Preovlađuje veličina poseda do 5 hektara.

Grafik 10: Udeo gazdinstava prema veličini poseda

Izvor: Republički zavod za statistiku

U strukturi poljoprivrednog zemljišta preovlađuje zemljište koje pripada slabijim katastarskim klasama (V,VI,VII i VIII) sa 2,3537 ha ili 63,6% ,zemljište treće i četvrte klase zauzima 12,057 ha ili 32,5% dok u najkvalitetniju klasu spada samo 1,411 ha ili 3,8%. Od ukupnih površina poljoprivrednog zemljišta Braničevskog okruga na opštinu Žagubica dolazi 15,4% poljoprivrednih površina.

Ratarstvo i Voćarstvo u Homolju uglavnom služe za podmirivanje potreba stanovništva sa znatno manjim prinosima u odnosu na region. Kukuruz je najznačajnija i najrasprostranjenija ratarska kultura u Homolju. Prinosi se kreću oko 4,5 t/ha. Na prostorima opštine Žagubica proizvede se oko 7% ukupne proizvodnje Braničevskog okruga. U opštini Žagubica je 2007. godine proizvedeno 2,197 t pšenice sa postignutim prinosom od 2,466 kg/ha. Opština Žagubica sa 3.1% učestvuje u ukupnoj proizvodnji pšenice u Braničevskom okrugu. Opština učestvuje u voćarskoj proizvodnji Braničevskog okruga sa 2,9% u proizvodnji jabuka i 7.0% u proizvodnji šljiva

Stočarstvo je stara delatnost kojom su se tradicionalno najviše bavili žitelji ovog kraja. Glavni pašnjaci bili su na obroncima Homoljskih, Gornjačkih planina i Beljanici. Za razliku od ostalih delova Srbije, stočarstvo u Homolju je u velikoj meri ekstenzivno, tako da se samo delimično iskorišćava ogroman prirodni potencijal kojim ova oblast raspolaže. Ovde se mogu videti mnogobrojni katuni i bačije, starinska stočarska staništa koja su i dan danas u upotrebi. Tokom leta, između Đurđevdana i Mitrovdana, ovde se može sresti mnoštvo stočara, koji napasaju stada ovaca od čijeg se mleka pravi nadaleko poznati homoljski sir.

Tabela 8: Kretanje u broju grla stoke u opštini Žagubica za period 2000-2005 Goveda Svinje Ovce Živina 2000 2005 2000 2005 2000 2005 2000 2005 7831 10106 8003 13579 18654 20140 49427 59321 Index 2005/200 130 170 108 120

Izvor: Republički zavod za statistiku

Iz tabele se vidi da je u periodu od 2000 do 2005 došlo do povećanja broja svih vrsta domaćih životinja što ukazuje na oporavak stočartsva u ovom kraju.

Lokalna strategija održivog razvoja opštine Žagubica 2010 - 2014 | 26

Ribarstvo je na ovom području novijeg datuma. U Homolju ribolov je posebno zastupljen u gornjem slivu reka koje okružuju Beljanicu. Izgrađena su tri ribnjaka za uzgoj kalifornijske pastrmke. Ribnjak Mlava u Žagubici je kapaciteta 120 t godišnje proizvodnje i spade u veće ribnjake u Srbiji. Nalazi se na periferiji opštinskog centra Žagubice i lako je pristupačan. Napaja se vodom iz Žagubičkog vrela. Postoje i manji ribnjaci-ribnjak Vrelo na Krupajskoj reci kapaciteta sa proizvodnjom od 6 t godišnje i ribnjak Belosavac sa 8 t proizvodnje godišnje.

Pčelarstvo. Zahvaljujući prirodnim osobenostima pčelarstvo u Homolju, ima velike šanse za razvoj i uslove da postane jedna od prioritetnih grana razvoja ovog kraja. Krajem 2008. godine geografski je zaštićen Homoljski med , a krajem 2006. godine oformljena je Pčelarska zadruga «Homolje med» koja aktivno radi. Realizovani Projekat unapređenja proizvodnje meda omogučio je pčelarima Homolja pomoć u kupovini 700 košnica, 6 centrifugalnih mašina za med i 3 solarne mašine je za topljenje voska. Ekološka poljoprivreda predstavlja veliki razvojni potencijal. Potencijali za taj vid proizvodnje postoje u atarima svih sela, jer na mnogim zemljištima poslednjih desetak godina nije bilo nikakve poljoprivredne proizvodnje (rezultat napuštanja sela i poljoprivrede), pa ni zagađenja zemljišta. Verovatno da bi prekograničnom saradnjom (i u Rumuniji i Bugarskoj postoje solidni potencijali) i promocijom «karpatskih» eko proizvoda, ova linija poljoprivredne proizvodnje još više dobila na značaju. Šumarstvo. Ukupna površina pod šumama opštine Žagubice je 36,421 ha, od čega su 38.5% državne, a 61,5% privatne. Mogućnost plasmana drvne mase bazirana je na postojećem Šumsko-industrijskom kombinatu „Slobodan Jović“ iz Kučeva, koji je najveći potrošač tehničkih sortimenata, kao i u manjim pilanama koje se nalaze u blizini (Osanica, Laznica i dr.). Celulozni materijal može se plasirati na postojećem tržištu celuloze. Na području Žagubice utvrđene su sledeće prioritetne funkcije šuma: proizvodnja tehničkog drveta; zaštita zemljišta I stepena; stalna zaštita šuma; rekreativno-turistički centar; izletište; strogi prirodni rezervat. U skladu sa prirodnim stanišnim uslovima dominira bukva, sa učešćem od 63.7% do 97.8% . S obzirom na visok sadržaj bukve, ostale vrste su znatno manje zastupljene. Poljoprivredna infrastruktura. Stanje prateće infrastrukture je nezadovoljavajuće i ne prati mogućnosti razvoja savremene poljoprivrede. Postoji nekoliko zemljoradničkih zadruga (u Krepoljinu je u stečaju) i mali broj drugih organizacionih formi – Agro firma „Zlatne niti“ u Suvom Dolu, „Ekohom“ u Osanici, PP „Obnova“ u Laznici i dr. Poslednjih godina u opštini se beleži porast tehničke opremljenosti porodičnih poljoprivrednih gazdinstava (mehanizacije i alata). Ne postoji ovlašćeni servisi za poljoprivrednu mehanizaciju, snabdevanje rezervnim delovima je relativno otežano. Nedostaju i kapaciteti za otkup i skladištenje poljoprivrednih proizvoda koji zahtevaju posebne uslove skladištenja (voće i povrće). Izražen je i nedostatak poljoprivrednih apoteka, veterinarskih i benzinskih stanica

Na osnovu analize stanja, proizvodnje i potencijala može se zaključiti da na prostorima opštine Žagubica postoje solidni potencijali za proizvodnju pre svega zdrave hrane, ekološki čiste hrane visokog biološkog kvaliteta, hrane bez upotrebe hemijskih preparata, koja u svetu postiže sve veću cenu. Kako se na prostorima opštine ne nalazi niti jedan veći zagađivač, a od susednih zagađivača opština ma prirodnu planinsku prepreku, može se zaključiti da ovaj vid poljoprivredne proizvodnje treba favorizovati na celokupnoj teritoriji opštine. U stočarstvu poseban potencijal predstavlja ovčarstvo, bazirano na velikim površinama pod livadama i pašnjacima, zatim proizvodnja i sakupljnje pečurki, lekovitog bilja i šumskih plodova.

2.5.5 Turizam

Turistički potencijal opštine Žagubica mogao bi se definisati kroz nekoliko parametara kao što su:

Turistički položaj opštine Žagubica predstavlja odnos prema pravcima turističkih kretanja, kako domaćih tako i inostranih. Osnovni značaj ima drumski saobraćaj s obzirom na izgrađenost infrastrukture. Kvalitet i gustina mreže drumske infrastrukture je na veoma niskom nivou. Prirodne turističke vrednosti. Opštinu Žagubica karakteriše bogatstvo prirodnih znamenitosti kao što su venci planina koji je okružuju (Beljanica, Homoljske planine, Gornjačke planine, Crni Vrh); klisure i kanjoni (Gornjačka klisura); veliki broj izvora i vrela (vrelo Mlave, Krupajsko vrelo); termalni izvori (Banja); prerasti (retki oblici kraškog reljefa u obliku prirodnih mostova - Osanička prerast), vrtače, uvale; hidrografske vrednosti (reka Mlava, mnogobrojni izvori i vrela); biogeografske vrednosti (šumska prostranstva, lovišta, ribolovna područja). Istorijske turističke vrednosti ogledaju se u arheološkim lokalitetima iz rimskog perioda koji su služili za osiguranje važnog rimskog puta "Via militaris" koji je vodio kroz klisure Mlave; spomenicima srednjovekovne kulture (ostaci srednjevekovnog utvrđenog grada Ždrelo, manastir Blagoveštanje, manastir Gornjak, Trška crkva). Etnografske turističke vrednosti ovog kraja povezane su sa srpskim i vlaškim stanovništvom. Ogledaju se u obilju običaja, folklora, narodne nošnje, kulinarskim specijalitetima.

Lokalna strategija održivog razvoja opštine Žagubica 2010 - 2014 | 27

Manifestacione turističke vrednosti “Sabor Vrela Homolja” u Žagubici održava se poslednjeg vikenda u junu mesecu, Spasovdanski susreti u Krepoljinu; “Dani gljiva i bilja” u Krepoljinu, održavaju se svake godine u septembru.

Tabela 9: Turistički promet Braničevskog okruga i opštine Žagubica 2000 2006 Broj Domaći Inostrani Broj Domaći Inostrani noćenja noćenja Braničevski 100,789 98,829 1,960 76,698 68,543 11,155 okrug Žagubica 3,167 3,145 22 1,282 1,260 22

Izvor: Republički zavod za statistiku

Očigledno je da opština Žagubica ima minornu ulogu u turističkom prometu Braničevskog okruga, što je nesumnjivo posledica nerazvijenosti ove delatnosti. Turistički promet u opštini Žagubica karakteriše dominacija domaćih turista koji čine skoro 99% od ukupnog turističkog prometa. Na teritoriji opština Žagubica smeštajni kapaciteti su slabo razvijeni, postoji samo jedan motel i nešto od ostalog smeštajnog kapaciteta (prenoćišta, pansioni i lovački dom). Osnovne karakteristike smeštajnih kapaciteta su sledeće: smeštajne jedinice su nižeg kavaliteta i prosečan stepen zauzetosti kapaciteta je nizak. Izazovi za turizam u ovom prostoru su sledeći: iskorišćavanje turističkih potencijala za stvaranjem turističkih proizvoda koji se mogu plasirati na domaćem i inostranom tržištu, razvijanje specifičnih oblika turizma (lov, ribolov, eko turizam, kulturni turizam, đački turizam, planinarenje, šetnje, poslovni turizam, etno turizam, gastronomski turizam...); poboljšanje promocije i propagandu destinacije na regionalnom, nacionalnom i međunarodnom tržištu...

Mapa 4: Pregled relevantnih turističkih resursa opštine Žagubica

Izvor: «Elaborat o opravdanosti proglašenja turističkog prostora «Beljanica - Kučaj»

Slika 10: Manastir Gornjak Slika 11: Manstir Trška crkva Lokalna strategija održivog razvoja opštine Žagubica 2010 - 2014 | 28

Izvor: Opština Žagubica Izvor: Opština Žagubica

2.6 Analiza postojećih sektorskih strategija i programa

U ovom trenutku u opštini već postoje sektorske strategije i programi koje se realizuju i završavaju u narednim godinama. Tabela ispod predstavlja pregled tih dokumenata i problematike na koju se odnose.

Postojeće sektorske strategije i programi Strategija 1 Naziv: Master plan Stig-Beljanica-Kučajske planine Datum usvajanja: oktobar 2007 Period: 2008-2020 Ključna pitanja vezana za ovu integrativnu RRP/LER strategiju: Sagledani su ključni potencijali razvoja turističkog sektora na području opštine i šire koji pokazuju da su razvoj turizma i uslužnog sektora privrede ključni za razvoj opštine i čitavog regiona. Strategija 2 Naziv: Strategija Socijalne politike Datum usvajanja:2008 Period:2008-2013 Ključna pitanja na koje se odnosi ova strategija: Strategija je usmerena na rešavanje socijalnih potreba i problema građana opštine Žagubica. Planirane lokalne usluge zasnovane su na identifikovanim prioritetima u opštini Žagubica: 1. Jačanje kapaciteta zajednice za kvalitetan rast i razvoj dece i mladih 2. Podrška marginalizovanim i ranjivim grupama – Romi, osobe sa invaliditetom, izbegla i raseljena lica 3. Razvoj mreže usluga za starija lica

2.7 Analiza institucionalnog okvira podrške i javnih servisa

Skupština opštine čine 33 odbornika iz sledećih političkih partija : G 17 (11), DSS (5), SRS (5), DS (2), Pokret za Homolje (5) i Jedinstvena Srbija (5). Opštinsko veće ima 7 članova. Opštinska uprava i odeljenja: opšti poslovi, privreda, građevinski i inspekcijski poslovi, budžet i finansije. Mesne kancelarije postoje u 13 naselja u opštini. Zaposleno ukupno 64 radnika (VSS 11), (VŠS 6), (SSS 33), (NKV 14) Lokalna strategija održivog razvoja opštine Žagubica 2010 - 2014 | 29

Opštinski uslužni centar Opštinski uslužni centar pruža usluge iz 6 oblasti a to su: Pisarnica (prijem podnesaka); Overe (overa dokumenata, overa punomoćja, overa potpisa); Informacije (izdavanje radnih knjižica, informacije vezane za boračko invalidsku zaštitu, informacije vezane za građanska stanja, informacije vezane za skupštinske poslove, informacije vezane za poslove opštinskog veća); Dečja zaštita (dečji dodatak, roditeljski dodatak, informacije vezane za dečju zaštitu); Urbanizam i odobrenje za gradnju (urbanistička obaveštenja, odobrenja za gradnju, potvrda o prijavi radova, informacije vezane za građevinarstvo); Matična služba (izdavanje izvoda iz MKR, izdavanje izvoda iz MKV, izdavanje izvoda iz MKU, izdavanje uverenja o državljanstvu, izdavanje uverenja o slobodnom bračnom stanju, davanje informacija)

Postojeće javne institucije u opštini od važnosti za strategiju Ime organizacije: Glavne aktivnosti: Izgradnja prostornih i urbanističkih planova, investicije,održavanje i JP Direkcija za izgradnja lokalnih i nekategorisanih puteva , komunalna delatnost, nekretnine i javno izgradnju građevinsko zemljište Osnivači: Skupština opštine Žagubica Pravni oblik: Javno preduzeće Broj zaposlenih: 6 radnika (čega sa VSS 3 VŠS 2 i SSS 1 radnika) Osnovne nadležnosti: investicije,uređenje prostora,izgradnja zgrada i objekata, građevinsko zemljište (upravljanje i pribavljanje) realizacija različitih projekata od značaja za lokalnu samoupravu, projektovanje i nadzor na izgradnji , održavanje i izgradnja lokalnih i nekategorisanih puteva Principi finansiranja: budžet, projekti, Godišnji operativni troškovi u € za 2008: 914,000 Godišnji programski troškovi u € za 2008: 988,000 Ime oganizacije: Glavne aktivnosti: Razvoj, očuvanje i zaštita turističkih vrednosti na teritoriji opštine JP Turistička Žagubica, podsticanje programa izgradnje i unapređenje turističke infrastrukture i drugi organizacija Žagubica poslovi od značaja za razvoj informativno-propagandne i promotivne delatnosti u turizmu Žagubice utvrđene zakonom Osnivači: Skupština opštine Žagubica Pravni oblik: Javno Preduzeće Broj zaposlenih: 3 Osnovne nadležnosti: Prati i analizira kretanja na domaćem i inostranim tržištima i organizuje istraživanja turističkog tržišta od interesa za informativno-propagandnu delatnost Žagubice; organizuje turističke informativno-propagandne i promotivne delatnosti, kulturne, sportske i druge manifestacije od interesa za unapređenje turizma opštine, obezbeđuje propagandno-informativna sredstva; programira i organizuje turističko-informativne punktove, priprema operativni program razvoja turizma Žagubice; učestvovanje i prezentovanje turističkih potencijala Žagubice na sajmovima turizma, vrši i druge poslove utvrđene Statutom i Zakonom Principi finansiranja: budžet, projekti, honorari, sopstvena sredstva Godišnji operativni troškovi u € za 2008: 34,150 Godišnji programski troškovi u € za 2008: 14,400 Ime oganizacije: Glavne aktivnosti: Komunalne delatnosti I pružanje usluga građanima u oblastima od JKP Belosavac posebnog značaja. Osnivači: Skupština opštine Žagubica Pravni oblik: Javno preduzeće Broj zaposlenih: 46 radnika (od čega sa VSS 1 VŠS 1 i SSS 44 radnika) Osnovne nadležnosti: Prečišćavanje i ditribucija vode,održavanje higijene, uređenje zelenih površina i javnih prostora,održavanje ulica i puteva u naseljima,uređenje i održavanje groblja, prečišćavanje i odvođenje atmosferskih i otpadnih voda. Principi finansiranja: budžet, projekti, honorari, sopstveni prihodi Godišnji operativni troškovi u € za 2008: 682,000 Godišnji programski troškovi u € za 2008: 740,000 Ime oganizacije: Glavne aktivnosti: Distribucija električne enrgije i održavanje niskonaponskih i Elektrodistribucija visokonaponskih sistema distribucije ekspozitura u Žagubici Osnivači: EPS Pravni oblik: Ekspozitura

Lokalna strategija održivog razvoja opštine Žagubica 2010 - 2014 | 30

Broj zaposlenih: ukupno 22 radnika Osnovne nadležnosti: Distribucija i održavanje sistema i naplata potrošnje Principi finansiranja: budžet, projekti, Ime oganizacije: Glavne aktivnosti: Održavanje, izgradnja, rekonstrukcija i sanacija putne mreže u Preduzeće za puteve nadležnosti Republičke direkcije za puteve Osnivači: Državno preduzeće privatizovano 2007 Pravni oblik: Privatno preduzeće Broj zaposlenih: ukupno 8 radnika Osnovne nadležnosti: Projektovanje i Izvođenje radova Principi finansiranja: projekti, honorari

 Nivo zadovoljstva kvalitetom javnih usluga je dobar

Tokom proleća 2009, ispitivali smo nivo zadovljstva stanovništva javnim uslugama putem upitnika. Rezultati pokazuju sledeće:

Usluga 1 2 3 4 5 Vrtići Osnovna škola Srednja škola Obrazovanje odraslih Dom i usluge za stare osobe 1 – nedovoljan, 2 – Zdravstvene usluge i ustanove dovoljan, 3 – dobar, 4 – Uređenost parkova i zelenih površina vrlo dobar, 5 – odličan Igrališta za decu Pešačke staze i pristupačnost za invalide Održavanje gradskih trgova i ulica Uređenost sela 2.8 Budžetski Održavanje putne mreže izvori Parkirališta Dostupnost i učestalost javnog prevoza Kvalitet vode i vodovodne mreže Najvažnija karakteristika Smeće-prikupljanje, sortiranje i odlaganje prihoda budžeta opštine Kanalizacija Žagubica je da su Prečišćavanje otpadne vode sredstva od transfera Dostupnost interneta visokog protoka odnosno dopunska Održavanje groblja sredstva iz Budžeta Sportski objekti i programi Republike najznačajnija. Biblioteka Udeo ovih sredstava se iz Ponuda programa za mlade godine u godinu Javna bezbednost Raspoloživost površina za investicije povećavao (sa 62% u Trgovačka ponuda 2006. do planiranih 75% Kvalitet usluga opštine u 2009. godini). Sredstva Rad inspekcijskih službi opštinskog budžeta, koja Podrška opštine nevladinom sektoru direktno zavise od Bioskop uspešnosti poslovanja privrednih subjekata (uglavnom poreska) su po značaju daleko ispod transferisanih sredstava. Udeo najobimnijeg poreskog izvora, poreza na dohodak, se smanjio sa 19% u 2006 na 18% u 2009. godini

Tabela 10: Budžetski prihodi za 2006, 2007, 2008 i 2009. godinu Br. Tip prihoda 2006 2007 2008 2009 RSD m % RSD m % RSD m % RSD m % 1 2 5 6 7 8 9 10 11 12 I Izvorni prihodi 8,937 6% 6,825 5% 6,408 4% 14,205 8%

Lokalna strategija održivog razvoja opštine Žagubica 2010 - 2014 | 31

1.1. Takse (administrativne, 4,356 3% 4,197 3% 4,247 3% 4,500 2% komunalne, turisticke) 1.2. naknada za građevinsko 0% 0% 0% 0% zemljistre 1.3. Ostalo 4,581 3% 2,628 2% 2,161 1% 2,005 1% 1.4 Porez na imovinu 0% 0% 0% 7,700 4% II Ustupljeni prihodi 136,303 90% 129,842 95% 155,705 96% 174,410 92% 2.1. Porez na promet 0% 23% 0% 0% 2.2. Porez na prihod 28,660 19% 28,294 23% 31,545 19% 33,410 18% 2.3. Porez na imovinu 11,832 8% 7,309 4% 5,761 4% 0% 2.4. Porez na imovinu i prenos 0% 0% 0% 0% apsolutnih prava 2.5. Transferi 93,925 62% 90,795 86% 118,399 73% 141,000 75% 2.6. Ostalo 1,886 1% 3,444 3% 0% 0% III Prihodi od privatizacije 274 0% 328 0% 149 0% 0% IV Krediti 6,000 4% 0% 0 0% 0 0% - V Prihodi iz prethodnih godina 0% 0% 0% 0% UKUPNI PRIHODI 100% 136,995 100% 162,262 100% 188,615 100% 151,514

Izvor: Odeljenje za finasije opštine Žagubica

U strukturi budžetskih rashoda primetna je tendencija smanjivanja učešća udela troškova opštinskih tela i administracije, povećanje udela finansiranja socijalne funkcije i stvaranje makar minimalnih rezervi. Subvencije u 2009. beleže pad u odnosu na prethodne godine.

Tabela 11: Budžetski rashodi za 2006, 2007, 2008 i 2009. godinu Br. Tip rashoda 2006 2007 2008 2009 RSD m % RSD m % RSD m % RSD m % 1 2 5 6 7 8 9 10 11 12 I Opstinska tela i administracija 68,975 46% 56,319 41% 59,455 38% 74,925 40%

II Socialne funkcije (obrazovanje, sport, kultura, socijalne ustanove) 29,490 19% 38,684 28% 51,384 33% 54,535 29% III Rezerve 0% 0% 0% 0% IV Fondovi & ostalo 26 0% 92 0% 64 0% 1,350 1% V Direkcija za izgradnju 30,703 20% 8,300 6% 14,948 10% 26,756 14% VI Subvencije 22,122 15% 30,156 22% 31,225 20% 31,049 16% 1 Tekuce subvencije 22,122 15% 30,156 22% 31,225 20% 0% 2 Kapitalne subvencije 0% 0% 0% 0% VII Samo-doprinosi 0% 0% - 0% 0% VIII Ostali budzecki troskovi 0% 3,444 3% 0% 0% UKUPNI TROSKOVI 151,316 100% 136,995 100% 157,076 100% 188,615 100%

Izvor: Odeljenje za finansije opštine Žagubica

Lokalna strategija održivog razvoja opštine Žagubica 2010 - 2014 | 32

Kapitalne investicije u opštini Žagubica, nakon 2 godine pada i stagnacije, u 2009. godini beleže rast.

Grafik 11: Kapitalne investicije u opštini Žagubica za 2006, 2007, 2008 i 2009. godinu

Izvor: Izvor: Odeljenje za finansije opštine Žagubica

3 SWOT Analize zajedno sa glavnim trendovima i pitanjima za budućnost SWOT analiza (snage, slabosti, šanse i pretnje) opštine je osnovni korak u razvoju dugoročne razvojne strategije. Zasnovan je na mišljenju i pogledima građana, političara i poslovnih ljudi kao i na analitičkom ispitivanju trenutne situacije. U ovom poglavlju naći ćete sveobuhvatan SWOT trenutnih prednosti i nedostataka naše opštine. Glavni SWOT je onda rasčlanjen na SWOT-ove: Privreda i turizam; Poljoprivreda i ruralni razvoj; Ljudi (obrazovanje, zdravlje, socijalna pitanja); Okruženje, energija, infrastruktura i pristupačnost

3.1 SWOT analiza opštine

SNAGE SLABOSTI (Strenghts) (Weaknesses) - Ekološki čista i zdrava sredina - Nedovoljno kvalitetna infrastruktura -Poljoprivredne površine - Divlje deponije, zagađenost - Dobra pokrivenost infrastrukturom - Nepostojanje precizne strategije održivog razvoja -Uređeno lovište, lovstvo i lovna privreda - Nekontrolisano uništavanje šuma -Razvijeno pčelarstvo (oformljena Pčelarska zadruga - Niska svest građana i odnos prema očuvanju životne „Homoljemed“, koja aktivno radi) sredine i prirodnih potencijala -Prirodni resursi (rudna blaga, vode, šume, klima...) - Nedovoljni smeštajni turisticki kapaciteti -Drvna industrija (pilane, ćumurane,) -Neadekvatni sadržaji za mlade, -Vezanost i privrženost građana opštine svojoj sredini -Nepostojanje adekvatnih mogućnosti za neformalno – Vredna, kvalifikovana i marljiva radna snaga obrazovanje - Proizvodi sa zasticenim geogrfaskim poreklom (sir -Neefikasne i spore mesne zajednice. ovčiji, kravlji, koziji, med homoljski) - Demografska starost područja. -Niske cene priključaka na komunalnu infrasrukturu -Migraciona kretanja -Lokalna samouprava spremna za podršku svim -Loša privatizacija i stečaj društvenih firmi strukturama u cilju unapređenja uslova života -Mali stepen finalizacije proizvodnje -Formiran Opštinski uslužni centar -Zastarelost opreme -Dom zdravlja i službe u naseljima (ambulante u -Prisutnost sive ekonimije

Lokalna strategija održivog razvoja opštine Žagubica 2010 - 2014 | 33

Krepoljinu, Osanici, Laznici). -Nedostatak centra za razvoj malih i srednjih - Domovi kulture u svim naseljima preduzeća -Udruženja građana i NVO (ekološka udruženja, -Nepostojanje organizacija i udruženja preduzetnika lovačke i ribolovačke organizacije, kulturno umetnička poljoprivrednika društva) -Neiskorišćenost kapaciteta (klanica, mlekara...) - Tradicionalna gostoljubivost stanovništva - Neorganizovan otkup poljoprivrednih proizvoda - Centar za socijalni rad i podrška različitim - Prekomerena upotreba pesticida i herbicida u kategorijama stanovništva u stanju socijalne potrebe poljopriveredi

MOGUĆNOSTI PRETNJE (Opportunities) (Threats) -Manifestacije (međunarodni sajmovi, izložbe...) - Loš ravnomerni regionalni razvoj -Start up krediti - Ukidanje državnih olakšica -Subvencije I bespovratna sredstva - Dalja nepovoljna kretanja u oblasti kreditne politike -Udruživanje preduzenika i stvaranje klastera - Liberalizacija tržišta -Državne olakšice - Politička situacija i promena političkog ambijenta -Investitori (strani i domaći) - Zakonska regulativa (marginalizovanje opštine) -Izvoz poljoprivrednih proizvoda - Disparitet cena i monopol -Pristup EU,IPA-fondovi -Svetska ekonomska kriza -Investiranje od strane države -Politička nestabilnost - Privlačenje investicija i kapitala sa strane -Neblagovremeni prilivi sredstava iz budžeta RS - Projekat Regionalne deponije u Petrovcu -Preusmerenje glavnih saobraćajnih koridora na -Osnivanje udruženja Homoljaca u opštinama u Srbiji, teritorije drugih opština okruženju i inostranstvu. -Globalno zagađenje -Prekogranicna saradnja -Komplikovana zakonska procedura za investicije. -Zakon o ravnomernom reg.razvoju -Gašenje pojedinih državnih službi na nivou opštine -Projketi za zaposljavanje (subvencije za -Udaljenost visokoškolskih ustanova i srednjih samozaposljavanje) stručnih škola -Beogradizacija (centralizacija)

Lokalna strategija održivog razvoja opštine Žagubica 2010 - 2014 | 34

SNAGE SLABOSTI (Strenghts) (Weaknesses)

3.1.1 SWOT: Privreda i turizam

Lokalna strategija održivog razvoja opštine Žagubica 2010 - 2014 | 35

-Prirodni resursi (rudna blaga, vode, šume, klima...) - Udalje nost od velikih gradskih centara -Lokalne manifestacije -Loše stanje puteva -Drvna industrija (pilane, ćumurane,) -Loša privatizacija i stečaj društvenih firmi -Proizvodni pogoni -Mali stepen finalizacije proizvodnje SNAGE-Ljudski resursi SLABOSTI-Pasivnost stanovništva (Strenghts)-Stabilna politička situacija (Weaknesses)-Nepostojanje industrijskih zona -Rudarstvo (mrki ugalj, ukrasni kamen, kvarcni pesak, -Nedovoljan preduzetnički duh i samoinicijativa volfram, zlato...) -Nedovoljno visoko kvalifikovana radna snaga -Izgradnja etno sela -Zastarelost opreme -Poljoprivredna gazdinstva -Visoka starosna struktura stanovništsva -Turizam (seoski, lovni, ribolovni, manastirski, -Nedostatak novca i siromaštvo stanovništva magijski) -Nedovoljno znanje stranih jezika --Lovišta i reke (potencijali za lov i ribolov, pastrmka, -Rast nezaposlenisti krupna i sitna divljač)) -Odliv mladih i kvalifikovanih kadrova -Domaća radinost - Prisutnost sive ekonimi je -Jedinstvena specifična hrana sa geografskim -Nedostatak sopstvenih razvojnih sredstava zaštićenim poreklom (rakija, jagnje, med) - Nedostatak centra za razvoj malih i srednjih -Likovne kolonije preduzeća -Flaširanje vode -Nepovoljna starosna struktura zaposlenih -Jevtine usluge -Nerazvijen preuzetnički duh -Vezanost i privrženost građana opštine svojoj sredini -Nizak životni standard -Vredna, kvalifikovana i marljiva radna snaga -Nepostojanje organizacija i udruženja preduzetnika -Niske cene priključaka na komunalnu infrasrukturu -Loša struktura MSP - Nedostatak kadrova angažovanih u turizmu MOGUĆNOSTI PRETNJE (Opportunities) (Threats)

-Manifestacije (međunarodni sajmovi, izložbe...) - Loš ravnomerni regionalni razvoj -Mogućnost korišćenja novih energetskih potencijala i -Elementarne nepogode ulaganje u nerazvojena područja -Ukidanje državnih olakšica -Start up krediti - Dalja nepovoljna kretanja u oblasti kreditne politike -Subvencije i bespovratna sredstva - Liberalizacija tržišta -Udruživanje preduzetnika i stvaranje klastera - Usporavanje reformi -Državne olakšice - Neulazak u EU -Marginalno područje -Politička situacija i promena političkog ambijenta -Interesovanje investitora za Crni vrh -Neselektivna i nestimulativna ekonomska politika -Investitori (strani i domaći)

3.1.2 SWOT: Poljoprivreda i ruralni razvoj

Lokalna strategija održivog razvoja opštine Žagubica 2010 - 2014 | 36

- Ekološki čista i zdrava sredina - Staračka domaćinstva - Područje pogodno za bavljenje poljoprivredom - Zastarela mehanizacija (stočarstvo i voćarstvo) - Neprobuđena svest o udruživanju - Kvalitetni poljoprivredni proizvodi (med, sir, jagnje, - Nezainteresovanost rakija, jagnje...) - Nestručnost i nedostatak potrebnih stručnih kadrova -SNAGE Proizvodi sa zaštićenim poreklom -SLABOSTI Neiskorišćenost kapaciteta (klanica, mlekara...) (sir(Strenghts) ovčiji, kravlji, koziji, med homoljski) (Weaknesses)- Usitnjenost parcela -Poljoprivredne površine - Neorganizovan otkup poljoprivrednih proizvoda -Velike mogućnosti za razvoj stočarstva, proizvodnja - Tradicionalno bavljenje poljoprivredom (svaštarenje) zdrave hrane - Slaba edukovanost poljoprivrednika -Oformljena poljoprivredna služba - Prostorna udaljenost od većih gradskih centara - Pozitivan imidž opštine - Nekontrolisana upotreba pesticida i neorganskih - Dovoljno nezaposlenog stanovništva koje može da se sredstava bavi poljoprivredom -Sitni posedi - Lov i ribolov - Loše stanje infrastrukture -Uređeno lovište

Mogućnosti Pretnje (Opportunities) (Threats) - Pokretanje i aktiviranje kapaciteta - Svetska ekonomska kriza - Izvoz poljoprivrednih proizvoda - Zagađenje - Potencijali zakoni u oblasti upravljanja imovinom - Zakonska regulativa (marginalizovanje opštine) -IPA fondovi - Disparitet cena i monopol

3.1.3 SWOT: Ljudi (obrazovanje, zdravlje, socijalna pitanja...)

Lokalna strategija održivog razvoja opštine Žagubica 2010 - 2014 | 37

-Lokalna samouprava spremna za podršku svim -Neadekvatni sadržaji za mlade, strukturama u cilju unapređenja uslova života -Nepostojanje adekvatnih mogućnosti za neformalno -Opštinski uslužni centar obrazovanje -Mreža ustanova prilagođena potrebama stanovništva -Neadekvatna iskorišćenost NVO sektora i udruženja (predškolsko, osnovno, srednje obrazovanje, građana u okviru realizacije razvojnih projekata. javneslužbe) -Nebriga o kulturi, prirodi i tradiciji područja SNAGE-Dom zdravlja i službe u naseljima (ambulante u SLABOSTI-Nemogućnost organizovanog učenja stranih jezika (Strenghts)Krepoljinu, Osanici, Laznici). (Weaknesses)-Spor priliv investicija i nemogućnost zaposlenja -Domovi kulture u svim naseljima mladih -Sport-turniri,tereni, -Skupo školovanje dece na strani. -Udruženja građana i NVO (ekološka udruženja, -Nekvalitetan autobuski prevoz u lokalu. lovačke i ribolovačke organizacije, kulturno umetnička -Nezainteresovanost mladih za život i rad u lokalnoj društva) zajednici -Državne institucije (Katastar, Uprava prihoda, -Neefikasne i spore mesne zajednice. Policija,Sud, republičke inspekcije) -Nedostatak sredstava. -Biblioteka -Demografska starost područja. -Zainteresovanost građana za unpaređenje kvaliteta i -Migraciona kretanja standarda života -Neadekvatna struktura uslužnih delatnosti po -Tradicionalna gostoljubivost stanovništva naseljima -Vašari i slične manifestacije. -Nepostojanje parka u Žagubici -Crkve i manstiri -Organizovanost poljoprivredne službe. -Međugradski prevoz- dovoljan broj polazaka -Relativno dobra pokrivenost prodajnim i uslužnim delatnostima -Centar za socijalni rad i podrška različitim kategorijama stanovništva u stanju socijalne potrebe Mogućnosti Pretnje (Opportunities) (Threats) -Privlačenje investicija i angažovanje kapitala naših -Nedovoljna saradnja državnih institucija sa lokalnom ljudi samoupravom -Povoljni kreditni uslovi i podsticaji -Svetska ekonomska kriza -Osnivanje udruženja Homoljaca u opštinama u -Gašenje pojedinih državnih službi na nivou opštine okruženju, Srbiji i inostranstvu. -Zakonska regulativa -Konkursi međunarodnih organizacija i donatora -Neadekvatan odnos Ministarstava prema resursima u -IPA fondovi Homolju -Priključenje Srbije i ulazak u EU -Politička nestabilnost --Novi projekti i programi (Exchange i Pomoć u kući, -Populaciona politika kancelarija za mlade) - Udaljenost visokoškolskih ustanova i srednjih stručnih škola

3.1.4 SWOT: Okruženje, energija, infrastruktura i pristupačnost

Lokalna strategija održivog razvoja opštine Žagubica 2010 - 2014 | 38

-Povoljni klimatski uslovi - Nepostojanje optičkog kabla - loša telefonska i net - Hidropotencijal komunikacija -Dobra razvijenoost distributivne elektro mreže - Prekomerena upotreba pesticida i herbicida u (dalekovodi) poljopriveredi - Čist vazduh - Divlje deponije, zagađenost - Čista netaknuta priroda (ekologija) - Loša regionalna putna infrastruktura kao prepreka -Konstantno povoljni vetrovi u cilju izgradnje razvoju turizma vetrenjača - Nepostojanje planskih dokumenata -Vodni resursi - Nepostojanje precizne strategije održivog razvoja - Dobar geografski položaj - Nekontrolisano uništavanje šuma - Pokrivenost mobilnom telefonijom - Neadekvatno vodosnabdevanje stanovništva - Pokrivenost fiksnom telefonijom - Pogrešna percepcija reka - Rasprostranjenost lokalnih puteva - Nedostatk kanalizacije - Prirodne retkosti i znamenitosti - Niska svest građana i odnos prema očuvanju životne -Šuma i šumska bogatstva sredine i prirodnih potencijala -Postojanost strukture vodosnabdevanja u naseljima - Loše stanje lokalne putne infrastrukture -Organizovano iznošenje smeća - Nedostatak kadrova - Interesovanje dece i omladine za unapređenje - Sve lošiji estetski izgledi naselja životne sredine - Nezainteresovanost stanovništva - Ambijentalnost područja i atraktivne lokacije - Nebriga stanovništva za očuvanje i zaštitu reka i izvorišta

Mogućnosti Pretnje (Opportunities) (Threats) -Pristup EU,IPA-fondovi -Svetska ekonomska kriza -Investicije iz EU -Kašnjenje u procesu pridruživanja EU -Investiranje od strane države -Politička nestabilnost - Projekat Regionalne deponije u Petrovcu -Neblagovremeni prilivi sredstava iz budžeta RS -Preveliki uticaj politike -Preusmerenje glavnih saobraćajnih koridora na teritorije drugih opština -Globalno zagađenje -Komplikovana zakonska procedura za investicije - Nove tehnologije i zagađenje područja - Ukidanje pojedinih instiitucija - Nepovoljna demografska kretanja i status opštine - (gašenje) -Primena novih tehnologija i mogućnosti zagađenja

3.2 Zaključci: konkurentne prednosti, glavni trendovi, moguće intervencije

Zasnovano na socio ekonomskoj, analizi životne sredine i SWOT-a, razmotreni su sledeći glavni pravci i mogućnosti delovanja u opštini Žagubica. Zaključak 1 Osnovni trend u opštini Žagubica bazira se na prepoznavanju šansi koje se ukazuju na bazi povećane tražnje kako za ekološki čistom i nezagađenom hranom, tako i za ostalim proizvodima koji proističu iz rada proizvodnih pogona koji ne bi narušavali očuvanu prirodnu sredinu. Zaključak 2

Lokalna strategija održivog razvoja opštine Žagubica 2010 - 2014 | 39

Položaj opštine Žagubica, koji sa izvesnog aspekta deluje restriktivno na razvoj privrede usled udaljenosti od većih centara, usled nepostojanja zagađivača predstavlja veliku prednost u ekonomiji baziranoj na korišćenju čistih tehnologija, ruralnom turizmu i proizvodnji zdrave hrane. Zaključak 3 Veliki priodni resursi u vidu hidropotencijala, rudnog blaga, šuma pa i mogućnosti za korišćenje alternativnih izvora energije (energija vetra), pružaju mogućnost za razvoj različitih privrednih grana kao što su gajenje pastrmke, dobijanje struje iz manjih hidrocentrala, eksploatacija mrkog uglja, ukrasnog kamena, kvarcnog peska, volframa, proširenje primarne drvne industrije (pilane i ćumurane). Naročit akcenat mora biti stavljen na razvoj privrede koja će većim stepenom finalizacije u svim gore nabrojnim oblastima doneti veći prihod i omogućiti veću zaposlenost u poređenju sa pukom eksploatacijom sirovina koja je dominirala do sada. Zaključak 4 Opšta spoznaja u svetu o vrednosti čiste i nezagađene hrane predstavlja izuzetnu šansu za dalji razvoj ionako specifične poljoprivrede u opštini Žagubica. Planiniski venci koji okružuju ovu oblast, stvaraju mikroklimat i daju sredinu izolovanu od negativnih uticaja u kojoj se može podići na viši nivo proizvodnja meda, sira, ovaca, lekovitog bilja. Dalji rad na priznavanju geografskog porekla poljoprivrednih proizvoda sa ovog područja je samo preduslov za stvaranje brendova u punom značenju tog pojma, koji bi omogućili plasman čak i na probirljivom EU tržištu. Zaključak 5 Izuzetne prirodne lepote u kombinaciji sa tradicionalnom gostoljubivošću stanovništva i ponudom izvrsne hrane daju velike mogućnosti za razvoj turizma. Sve veća potražnja za seoskim turizmom stavlja opštinu Žagubica u sam fokus ukoliko bi sve prednosti bile valorizovane, a nedostaci otklonjeni. Obilje ribom bogatih vodotokova, kao i razvijena tradicija lovstva, dobra su osnova za lovni i ribolovni turizam. Za razliku od gore navedenih vidova turizma koji se mogu unaprediti u relativno kratkom vremenskom periodu, zimski, skijaški turizam sa pratećom infrastrukturom i obučenosšću koju zahteva, može biti dugoročnije stremljenje opštine Žagubica. U svakom slučaju potrebno je krenuti sa pripremnim aktivnostima i za ovaj vid turizma jer su prirodni potencijali veliki. Zaključak 6 Preduslov za iskorišćavanje svih šansi koje su nabrojane u prethodnim zaključcima je eliminacija ili bar ublažavanje nedostataka koji se sreću u opštini Žagubica, a vezani su za sledeće oblasti: nepovoljna kvalifikaciona i starosna struktura stanovništva, nedovoljan preduzetnički duh i pasivnost stanovništva, neplanska eksloatacija prirodnih resursa, opasnost od zagađenja usled postojanja divljih deponija, loša sveukupna komunalna infrastruktura. Rad na prethodno pobrojanim nedostacima stvorio bi takođe uslove za poboljšanje situacije u oblasti socijalne zaštite, kulture i sporta.

Lokalna strategija održivog razvoja uzela je u obzir sve nabrojane prednosti i nedostatke i na osnovu njih predložila Strateške Ciljeve, Prioritete i Mere kao instrumente kojima će se prednosti valorizovati na tržištu, a nedostaci otkloniti u maksimalno mogućem obimu. Implementacija strategije će se vršiti kroz pripremu i sprovođenje akcionih planova koji će sadržati listu konkretnih projekata koji treba da se realizuju u cilju razvoja privrede, unapređenja sporta, kulture, obrazovanja i socijalne zaštite, poljoprivrede i turizma kao i poboljšanja infrastrukture.

4 Strategija: Vizija, misija, ciljevi i prioriteti

Analiza stanja opštine, kao i znanje i iskustvo zainteresovanih strana predstavljeno kroz SWOT analizu, bili su glavni temelji pri izradi Lokalne strategije održivog razvoja u opštini Žagubica

4.1 Vizija

Opština Žagubica – oaza očuvane prirode, zajednica zadovoljnih građana zaposlenih u privredi zasnovanoj na dostupnim

prirodnim resursima, čistim tehnologijama i tradiciji.

Lokalna strategija održivog razvoja opštine Žagubica 2010 - 2014 | 40

Koristeći svoju osnovnu komparativnu prednost-očuvanu životnu sredinu, opština Žagubica će nastojati da unapredi privredu baziranu na čistim tehnologijama, organsku proizvodnju hrane i ruralni turizam utemeljen na tradiciji kako bi stvorila uslove uslove za zapošljavanje, rad i ostanak mladih i privlačenje investicija od strane dijaspore i drugih zainteresovanih investitora.

4.2 Misija i vrednosti

Misija Opštine Žagubica je ekonomsko jačanje kroz korišćenje i valorizaciju raspoloživih resursa. Jačanje kapaciteta lokalne zajednice i unapređenje infrastrukture putem angažovanja svih članova zajednice, a uz očuvanje ekoloških i prirodnih vrednosti i kulturnog nasleđa.

U ostvarenju misije, poštovaćemo sledeće vrednosti:

Racionalno i savesno korišćenje resursa. Briga o izuzetnom priodnom potencijalu opštine. Privreda u službi prirode, a ne obrnuto. Odgovornost Opštinski funkcioneri i svi javni službenici odgovorni su za svoj rad i odnose prema građanima što se svakodnevno kontroliše. Timski rad Podela nadležnosti u sprovođenju misije uz preciznu koordinaciju i dogovor. Uključenje svih stručnih potencijala Angažovanje pojedinaca i institucija iz opštine, regiona, republike na ostvarenju misije. Doslednost Istrajavanje u zacrtanim ciljevima. Otvorenost Svi procesi i radnje na realizaciji misije opštine će biti stalno dostupni svim građanima na uvid. Kontinuirano obrazovanje Praćenje trendova, inovacija i rešenja koja mogu da se primene u realizaciji misije.

4.3 Strateški ciljevi, prioriteti i mere

Ciljevima i prioritetima želimo jasnije da prikažemo pravce razvoja u naredne 4 godine. U cilju realizacije vizije, naša zajednica je postavila 2 strateška cilja i 5 prioritetnih područja (osnove razvoja).

Slika 12: Naša strategija

Opština Žagubica-oaza očuvane prirode,zajednica zadovoljnih gradjana zaposlenih u privredi zasnovanoj na dostupnim prirodnim resursima, čistim tehnologijama i tradiciji

Lokalna strategija održivog razvoja opštine Žagubica 2010 - 2014 | 41

Unapredjenje uslova za razvoj privrede i otvaranje Unapredjenje uslova življenja radnih mesta

Unapredjenje Razvoj Unapredjenje institucija turističke, preduzetništva i Unapredjenje Zaštita životne obrazovanja, zdravstva, poljoprivredne i stvaranje ambijenta infrastrukture sredine sporta, kulture i ruralne infrastrukture za privlačenje socijalne zaštite i ponude investicija

Priprema Podrška osnivanju i Rekonstrukcija postojeće domaćinstva za projektima Promocija putne mrežei izgradnja Unapredjenje ponude bavljenje strukovnih udruženja obnovljivih izvora novih lokalnih zdravstvenih usluga poljoprivredom i i poljoprivrednih energije saobraćajnica rurarlnim turizmom zadruga

Organizovanje neformalnog obrazovanja u Rekonstrukcija, sanacija i Regulisanje Rekonstrukcija i Unapredjenje oblasti izgradnja vodovodne problema odlaganja adaptacija škola i naselja preduzetništva mreže u naseljima otpada modernizacija nastave poljoprivrede i turizma

Priprema za Promocija resursa Rekonstrukcija,izgradnja investicije u opštine i program Rekonstrukcija NN Izgradnja i opremanje sportskih rekreacijsku podrške budućim elektro mreže kanalizacione mreže objekata i podrška infrastrukturu investitorima osnivanju novih klubova

Promocija i Podrška razvoju Unapredjenje i realizacija novih industrije i rudarstva Unapredjenje promocijanovih vidova sadržaja kulturne i stvaranje uslova za telekomunikacione socijalnih usluga na baštine i lokalnih unapredjenje infrastrukture području opštine proizvoda poslovnih kapaciteta

5 Prioritetne oblasti i mere delovanja

5.1 Prioritetna oblast 1: Unapređenje turističke,poljoprivredne i ruralne infrastrukture i ponude

5.1.1 Mera 1.1 Priprema poljoprivrednih domaćinstava za bavljenje poljoprivredom I ruralnim turizmom

Opis: Organizovanje seminara i edukacija za poljoprivredna domaćinstva zaintresovana za poljoprivredu ruralni turizam; Priprema smeštajnih kapaciteta za kategorizaciju, Organizovanje promotivnih tura u poljoprivrednim domaćinstvima zainteresovanim za ruralni turizam,definisanje I promocija ponude Indikatori ostvarenja: Najnoviji dostupni podaci 2009 2016

Lokalna strategija održivog razvoja opštine Žagubica 2010 - 2014 | 42

Broj edukacija 1 5 Broj kategorisanih ležajeva 0 300 Broj promotivnih tura 0 5 Potpisani ugovori sa 0 5 turističkim agencijama I definisani sadržaji ponude

5.1.2 Mera 2.1 Unapređenje naselja

Opis: Donošenje seta mera od strane opštine u cilju unapređenja izgleda naselja i sporovođenje tih mera Indikatori ostvarenja: Najnoviji dostupni podaci 2009 2016

Izgled naselja Nesređeni prilazi turističkim Sređeni prilazi turističkim Organizovanost službi za podršku atrakcijama atrakcijama ruralnom razvoju naselja Nepostojanje službe za poderšku Osnovana agencija-kancelarija za ruralnom razvoju podršku ruralnom razvoju

5.1.3 Mera 3.1 Priprema za investicije u rekreacijsku infrastrukturu

Opis: Obeležavanje biciklističkih, trim I planinarskih staza i vidikovaca Indikatori ostvarenja: Najnoviji dostupni podaci 2009 2016

Obeležene staze Nesređene bicilkističke i pešačke Potpuno sređene, markirane staze staze u dužini od 600 km u dužini od 300 km Vidikovci - 5 sređenih vidikovaca Izletišta - 3 sređena izletišta

5.1.4 Mera 4.1 Promocija i realizacija novih sadržaja kulturne baštine i lokalnih proizvoda

Opis: Formiranje baze podataka za svako mesto sa svim specifičnostima kulturne baštine; Promocija kulturne baštine na sajtu, manifestacijama i promocijama; Organizovanje novih manifestacija sa lokalnim specifičnostima; Zaštita geografskog porekla sira i rakije Indikatori ostvarenja: Najnoviji dostupni podaci 2009 2016

Baza podataka o specifičnostima - Formirana i operativna kulturne baštine Proizvodi sa zaštićenim geografskim poreklom - Sir i rakija sa zaštićenim geografskim poreklom

5.2 Prioritetna oblast 2: Razvoj preduzetništva i stvaranje ambijenta za privlačenje investicij 5.2.1 Mera 2.1. Podrška osnivanju i projektima strukovnih udruženja i poljoprivrednih zadruga

Opis: Obezbeđivanje kancelarija sa pratećom infrastrukturom za rad

Lokalna strategija održivog razvoja opštine Žagubica 2010 - 2014 | 43

udruženja; Oživljavanje starih i stvaranje novih strukovnih udruženja I zadruga Indikatori ostvarenja: Najnoviji dostupni podaci 2009 2016

Broj udruženja 4 6 Broj zadruga 5 7

5.2.2 Mera 2.2. Organizovanje neformalnog obrazovanja u oblasti preduzetništva, poljoprivrede i turizma

Opis: Organizacija seminara, radionica, zimskih i letnjih škola, razmena iskustava sa primerima dobre prakse Indikatori ostvarenja: Najnoviji dostupni podaci 2009 2016

Broj učesnika na predavanjima i 100 400 seminarima Broj seminara godišnje 3 6

5.2.3 Mera 2.3. Promocija resursa opštine i program podrške budućim investitorima

Opis: Prezentacija resursa opštine putem medija; Izrada prezentacije resursa na sajtu opštine Žagubica; Izrada reklamnog materijala (brošure, leci, posteri, bilbordi); Učešće na sajmovima Indikatori ostvarenja: Najnoviji dostupni podaci 2009 2016

Broj investitora 5 20

5.2.4 Mera 2.4. Podrška razvoju industrije i rudastva i stvaranje uslova za unapredjenje poslovnih kapaciteta

Opis: Podrška aktiviranju postojećih industrijskih I rudarskih kapaciteta, otvaranje novih kapaciteta na bazi raspoloživih resursa I obezbedjivanje uslova za otvaranje zona privređivanja Indikatori ostvarenja: Najnoviji dostupni podaci 2009 2016

Kapaciteti u radu 4 9 Kapaciteti van funkcije (ne rade) 5 1 Obezbedjene lokacije - 1

5.3 Prioritetna oblast 3: Unapređenje infrastrukture

Lokalna strategija održivog razvoja opštine Žagubica 2010 - 2014 | 44

5.3.1 Mera 3.1. Rekonstrukcija postojeće putne mreže i izgradnja novih lokalnih saobraćajnica

Opis: Izvršiti rekonstrukciju, sanaciju i popravku lokalnih i nekategorisanih puteva kao i ulica u naseljima (poboljšati uslove korišćenja puta-putni jarkovi, nivelete, kolovozni zastor, trase, rigole, propusti, saobraćajna signalizacija) Indikatori ostvarenja: Najnoviji dostupni podaci 2009 2016 60 km pod asfaltom od toga 50% u 70 km pod asfaltom, uređen lošem stanju kolovozni zastor Stanje puteva 60 km lokalnih puteva pod Sanirani lokalni putevi pod tucanikom; na 50% puteva udarne tucanikom (poravnati, uvaljani) rupe Preko 300 km nekategorisanih Uređeno 60% nekategorisanih puteva; 70% ovih puteva oštećeno puteva

5.3.2 Mera 3.2. Rekonstrukcija, sanacija i izgradnja vodovodne mreže u naseljima

Opis: Izvršiti rekonstrukciju postojeće zastarele vodovodne mreže, izgraditi novu vodovodnu mrežu u naseljima gde ne postoji; Izvršiti rekonstrukciju izvorišta i kaptirati nova izvorišta; Poboljšati higijensku ispravnost vode. Indikatori ostvarenja: Najnoviji dostupni podaci 2009 2016

Stanje vodovodne mreže Sistem “Belosavac” za Žagubicu i Rekonstruisan I proširen sistem Suvi Do dotrajao (izgrađen 1974); “Belosavac” na Izvaricu, Ribare, azbestni ceveovod Vukovac, Milatovac, Jošanicu i Laznicu Seoski vodovodi 14 samostalnih seoskih vodovoda Izgrađen sistem “Krupajsko vrelo” sa nedovoljnom količinom vode za naselja Krupaja, Sige, Milanovac lošeg kvaliteta iz neadekvatne i sanirani preostali samostalni vodovodne mreže vodovodi (Laznica i Selište)

5.3.3 Mera 3.3. Rekonstrukcija nisko-naponske elektro mreže

Opis: Izvršiti rekonstrukciju nisko-naponske mreže uvođenjem novih trafo stanica (10/04kV); zamena drvenih stubova betonskim, zamena neodgovarajućih elektro kablova radi obezbeđenja zadovoljavajućeg napona u svim delovima naselja. Indikatori ostvarenja: Najnoviji dostupni podaci 2009 2016

Trafo-stanice 20 starih trafo-stanica Dograđeno 10 novih trafo-stanica neadekvatne funkcije Noseći stubovi za električnu 1000 drvenih stubova 300 drvenih stubova (700 instalaciju betonskih)

Lokalna strategija održivog razvoja opštine Žagubica 2010 - 2014 | 45

5.3.4 Mera 3.4. Unapređenje telekomunikacione infrastrukture

Opis: Izvršiti postavljanje optičkog kabla; Poširiti TT mrežu u svim naseljima

Indikatori ostvarenja: Najnoviji dostupni podaci 2009 2016 Stanje optičkog kabla Postoji optički kabl do Ždrela, Postavljen potpuno optički kabl nedostaje 29 km opt.kabla kroz opštinu Pokrivenost TT mrežom 10% stanovništva nije obuhvaćeno Manje od 5% stanovništva nije TT mrežom obuhvaćeno TT mrežom

5.4 Prioritetna oblast 4: Zaštita životne sredine

5.4.1 Mera 4.1 Promocija obnovljivih izvora energije

Opis: Upoznavanje stanovništva sa započetim aktivnostima na iskorišćavanju potencijalnih obnovljivih izvora energije (energija vetra, hidroenergija, biomasa, energija sunca) Indikatori ostvarenja: Najnoviji dostupni podaci 2009 2016 Informisanost stanovništva o Niska svest i informisanost Upoznato 60% stanovništva sa obnovljivim izvorima energije stanovništva ovom temom Projekti korišćenja obnovljivih Započeto nekoliko projekata Puštene u rad 2 centrale sa izvora energije različitim izvorima energije

5.4.2 Mera 4.2. Regulisanje problema odlaganja otpada

Opis: Reorganizacija postojećeg sistema odlaganja otpada kroz selektivno odlaganje (reciklaža) iz domaćinstava i privrede; Ukalanjanje divljih deponija i izgradnja opštinske ili regionalne sanitarne deponije; Regulisanje odlaganja otpada sa javnih površina Indikatori ostvarenja: Najnoviji dostupni podaci 2009 2016 Broj stanovnika obuhvaćen 25 % 70% odnošenjem smeća Broj divljih deponija Preko 200 30 Broj kanti za smeće na javnim 30 100 površinama

5.4.3 Mera 4.3. Izgradnja kanalizacione mreže

Opis: Izgraditi kanalizacione sisteme u većim naseljima; Izraditi nedostajuću projektnu dokumentaciju; Izvršiti priključenje 30% stanovnika na novu mrežu. Indikatori ostvarenja: Najnoviji dostupni podaci 2009 2016 Sistem odvođenja otpadnih voda Ne postoji organizovano Završena izgradnja sistema u odvođenje otpadnih voda Žagubici ipri kraju izgradnja Laznici i priključeno 60% stanovništva u Projektna dokumentacija za Započeta izrada projektne tim naseljima Krepoljin dokumentacije Završena projektna dokumentacija i započeti radovi Septičke jame Velik broj septičkih jama Sanirano 50% septičkih jama

Lokalna strategija održivog razvoja opštine Žagubica 2010 - 2014 | 46

5.5 Prioritena oblast 5: Unapređenje institucija obrazovanja, sporta, zdravstva,kulture i socijalne zaštite

5.5.1 Mera 5.1. Unapređenje ponude zdravstvenih usluga

Opis: Kupovina rentgen aparata i otvaranje odeljenja za dijalizu; Stavljanje u funkciju zatvorenih ambulanti Indikatori ostvarenja: Najnoviji dostupni podaci 2009 2016 Oprema 1 stari rentgen aparat 1 novi rentgen aparat Odeljenje za dijalizu - otvoreno odeljenje za dijalizu Seoske ambulante 3 neaktivne seoske ambulante 2 seoske ambulante u funkciji

5.5.2 Mera 5.2. Rekonstrukcija i adaptacija škola i modernizacija nastave

Opis: Rekonstrukcija krovova, plafona, zamena dotrajale stolarije; Otvaranje i opremanje kabineta; Pokretanje inicijative za otvaranje novih obrazovnih smerova Indikatori ostvarenja: Najnoviji dostupni podaci 2009 2016 Škole - Rekonstruisani krovovi i zamenjena stolarija Kabineti - Novi opremljeni kabineti Smerovi u srednjoj školi 1 odeljenje IV stepen 2 odeljenja IV stepen

5.5.3 Mera 5.3. Rekonstrukcija, izgradnja i opremanje sportskih objekata i podrška osnivanju novih klubova

Opis: Izgradnja sportskog kompleksa “Izvor” u Žagubici;Izgradnja sportskih terena za male sportove po naseljima; Osnivanje opštinskog sportskog saveza Indikatori ostvarenja: Najnoviji dostupni podaci 2009 2016 Sportski kompleks “Izvor” Delimični izgrađen Sportski kompleks u završnoj fazi Sportski tereni u naseljima 9 terena u naseljima 13 terena u naseljima Opštinski sportski savez - Osnovan i u funkciji

5.5.4 Mera 5.4. Unapređenje i promocija novih vidova socijalnih usluga na području opštine

Opis: Unapređenje projekta “Pomoć u kući” kroz institucionalizaciju; Otvaranje savetovališta za mlade; Pomoć korisnicima socijalne zaštite putem radnog angažovanja. Indikatori ostvarenja: Najnoviji dostupni podaci 2009 2016 Broj geronto domaćica 4 povremeno angažovane 6 stalno angažovanih Agencija za pružanje podrške - Oformljena agencija za pružanje Savetovalište za mlade gerento podrške - Otvoreno I funkcionalno

Lokalna strategija održivog razvoja opštine Žagubica 2010 - 2014 | 47

6 Inter – sektorske teme (sledeći korak)

6.1 Pol i jednakost I smanjenje siromaštva Prioritet Меra Usklađenost sa prioritetima nacionalne strategije za smanjenje Aspekt rodne Socijalna siromaštva ravnopravnosti: uključivost Povećana Povećana Poboljšana Poboljšano donošenje : mogućnost efikasnost zdravstvena obrazovanje odluka, potencijal zapošljavanja socijalne zaštitu ugroženih ekonomski ni trošak/ (preduzetništv zaštite i ugroženih grupa razvoj dobit od o i MSP) podrške grupa (uključenost i mere (veća (primarna i tržišna pokrivenost preventivna) orijentacija) i kvalitet) 1. Priprema 1 poljoprivrednih domaćinstava za + 0 0 0 + + bavljenje 1. poljoprivredom i Unapređenje ruralnim turizmom turističke 1. Unapređenje naselja + 0 0 0 0 + poljoprivredne i 2 ruralne 1. Priprema za infrastrukture i 3 investiciju u + 0 0 0 + + ponude rekreacijski turizam 1. Promocija I realizacija 4 novih sadržaja + 0 0 0 * * kulturne baštine i lokalnih proizvoda 2. Podrška osnivanju i 1 projektima strukovnih udruženja + 0 0 0 + + i poljoprivrednih zadruga 2. Organizovanje 2 neformalnog 2. obrazovanja u oblasti + 0 0 0 + + preduzetništva, Razvoj poljoprivrede i preduzetništva i turizma stvaranje 2. Promocija resursa ambijenta za 3 opštine i program privlačenje podrške budućim + 0 0 0 + + investicija investitorima 2. Podrška razvoju 4 industrije i rudarstva stvaranju uslova za unapredjenje + 0 0 0 + + poslovmnih kapaciteta

3. Rekonstrukcija 1 postojeće putne mreže i izgradnja + 0 0 0 0 + novih lokalnih saobraćajmica 3. 3. Rekonstrukcija, Unapređenje 2 sanacija i izgradnja + 0 + 0 0 + infrastrukture vodovodne mreže u naseljima 3. Rekonstrukcija NN + 0 0 0 0 + 3 mreže 3. Unapređenje 4 telekomunikacione + 0 0 0 0 + infrastrukture 4. 4. Promocija obnovljivih 0 0 0 0 0 +

Lokalna strategija održivog razvoja opštine Žagubica 2009 - 2014 48

Zaštita životne 1 izvora energije sredine 4. Regulisanje problema 2 odlaganja otpada + 0 + 0 0 + 4. Izgradnja 3 kanalizacione mreže + 0 + 0 0 + 5. Unapređenje ponude 0 0 + 0 0 + 1 zdravstvenih usluga 5. Rekonstrukcija i 2 adapracija škola i modernizacija 0 0 0 + 0 + nastave 5. Jačanje institucija 5. Rekonstrukcija, obrazovanja, 3 izgradnja i opremanje zdravstva, sporta i sportskih objekata i 0 0 0 0 0 + socijalne zaštite osnivanje novih klubova 5. Unapređivanje i 4 promocija novih vidova socijalnih + + + 0 + + usluga na području opštine

(+ usklađeno/pozitivna veza) (0 nema uticaja) (- negativan uticaj)

6.2 Životna sredina i prostorno i urbano planiranje Prioritet Меra Uticaj na Uticaj na Uticaj na Uticaj na Potencijalna korišćenje očuvanje prostorno i prirodno i šteta/korist zemljišta i životne urbano kulturno akcije za infrastrukturu sredine planiranje nasleđe životnu sredinu 1. 1.1 Priprema Unapređenje poljoprivrednih turističke domaćinstava za + + 0 0 + infrastrukture i bavljenje ruralnim ponude turizmom 1.2 Unapređenje naselja + + + 0 + 1.3 Priprema za investiciju u + + 0 0 + rekreacijski turizam 1.4 Promocija I realizacija novih sadržaja 0 + 0 + + kulturne baštine i lokalnih proizvoda 2. 2.1 Podrška osnivanju Razvoj strukovnih udruženja 0 0 0 0 + preduzetništva i i poljoprivrednih zadruga stvaranje 2.2 Organizovanje ambijenta za neformalnog privlačenje obrazovanja u oblasti 0 0 0 0 + investicija preduzetništva, poljoprivrede i turizma 2.3 Promocija resursa opštine i program + 0 0 0 + podrške budućim investitorima 3. 3.1 Rekonstrukcija Unapređenje postojeće putne infrastrukture mreže i izgradnja + + + 0 + novih lokalnih saobraćajmica 3.2 Rekonstrukcija, sanacija i izgradnja + + + 0 + vodovodne mreže u naseljima 3.3 Rekonstrukcija NN + 0 0 0 +

Lokalna strategija održivog razvoja opštine Žagubica 2010 - 2014 | 49

mreže 3.4 Unapređenje telekomunikacione + 0 0 0 + infrastrukture

4. 4.1 Promocija obnovljivih + + 0 0 + Zaštita životne izvora energije sredine 4.2 Regulisanje problema odlaganja otpada + + 0 0 + 5. 5.1 Unapređenje ponude 0 0 0 0 0 Jačanje zdravstvenih usluga institucija 5.2 Rekonstrukcija i obrazovanja, adapracija škola i zdravstva, modernizacija 0 0 + + + sporta i nastave socijalne zaštite 5.3 Rekonstrukcija, izgradnja i opremanje sportskih objekata i 0 0 0 0 + osnivanje novih klubova 5.4 Unapređivanje i promocija novih vidova socijalnih 0 0 0 0 0 usluga na području opštine

(+ usklađeno/pozitivna veza) (0 nema uticaja) (- negativan uticaj)

7 Implementacija (sledeći korak)

Usvajanje strategije nije kraj procesa. To je početak njegovog najtežeg dela – implementacije. To je obaveza prema našim stanovnicima i građanima tako da je

- Opštinsko veće odgovorno za nadgledanje implementacije strategije.

- Partnerski savet, stručne službe Opštinske uprave i radna tela (po oblastima) su odgovorni za implementaciju strategije i sprovode aktivnosti : podrška procesu strateškog planiranja, priprema, praćenje i izveštavanje o procesu realizacije projekata za lokalni razvoj, privlačenje novih i širenje lokalnih poslovnih aktivnosti, direktna podrška lokalnoj zajednici kroz organizovanje kontakata sa preduzetnicima, edukaciju i treninge, priprema i organizovanje kampanja, promocija opštine i njenih potencijala, predlaganje mera za unapređenje privrednog razvoja.

- Sistem monitoringa i evaluacije će biti ojačan uključivanjem stalnih radnih tela Skupštine opštine Žagubica u proces nadgledanja implementacije - Koordinator strategije treba da izveštava na svakih šest meseci Opštinsko veće, a godišnje Skupštinu opštine o svom napredovanju. - Akcioni plan se prepravlja i dopunjava svake godine. - Strategija se smatra glavnom osnovom za budžet, prostorno planiranje kao i druge sektorske programe.

Lokalna strategija održivog razvoja opštine Žagubica 2010 - 2014 | 50

7.1 Institucionalni okvir

Opštinsko veće je odgovorno telo za nadgledanje implementacije strategije. Partnerski savet, stručne službe Opštinske uprave i radna tela (po oblastima) su odgovorni za implementaciju strategije. Stalna radnih tela Skupštine opštine su odgovorna za monitoring postignutih rezultata definisanih na nivou mera i podnose izveštaj o napretku Opštinskom veću, dva puta, a Skupštini opštine jednom godišnje. Članovi radnih tela biće angažovani u projektnim timovima za realizaciju projekata.

Koordinatori projekata su odgovorni za monitoring postignutih rezultata na nivou projekata i podnose Izveštaj o napredku šestomesečno i godišnje Opštinskom veću. Kordinator strategije organizuje proces implementacije strategije, pomaže i sarađuje sa telima odgovornim za implemantaciju strategije.

Stalna radna tela Skupštine opštine (Savet za privredni razvoj, Savet za mlade, Savet za budžet i finansije, Savet za društvene delatnosti, Savet za urbanizam i imovinu i Savet za komunalne delatnosti i zaštitu životne sredine) sprovode aktivnosti monitoringa postignutih rezultata na nivou mera

Slika 12: Šema implementacije strategije

Stalna radna tela Skupština Opštine Skupštine opštine

Savet za komunalne - delatnosti i zaštitu životne Opštinsko veće sredine -Savet za mlade -Savet za privredni razvoj -Savet za budžet i Partnerski Koordinaor Stručne Radna tela finansije savet strategijee službe po oblastima -Savet za urbanizam i OU imovinu

Projketni Projektni Projektni Projketni tim tim tim tim

7.2 Međuopštinska i međunarodna saradnja

Lokalna strategija održivog razvoja opštine Žagubica 2010 - 2014 | 51

Savremena lokalna samouprava, kao i privreda, treba da je otvorena prema susednim, regionalnim ali i međunarodnim teritorijama. U narednim godinama očekuje se povećanje sredstava iz fondova Evropske Unije za međunarodnu saradnju, zbog čega je potrebno što pre započeti sa jačanjem postojećih i razvijanjem novih kontakata. Saradnja se odnosi na više nivoa: saradnja lokalne samouprave sa drugim opštinama i gradovima u zemlji i inostranstvu i saradnja sa NVO, preduzećima i institucijama u zemlji i inostranstvu. Svrha saradnje: - razmena iskustava - praćenje trendova razvoja - razvoj zajedničkih projekata za realizaciju Strategije održivog razvoja grada Požarevca i apliciranje za različite fondove (u zemlji i inostranstvu) - razmena kadrova

Opština Žagubica ostvaruje aktivnu saradnju sa svim opštinama u Republici Srbiji i u okviru toga realizovan je zajednički projekat „Prekogranične saradnje“ sa opštinama Malo Crniće i Petrovac na Mlavi, a razmenjena su iskustva u okviru primera dobre prakse sa 22 opštine iz Srbije. Saradnja je ostvarena i u okviru međunarodni projekat sa opštinama Banja Herkuliana, Rešice, Nova Moldava i Sokolovacu Rumuniji i gradom Pijotrkow Trybulalski u Poljskoj gde su razmenjena iskustva iz oblasti funkcionisanje lokalne samouprave i unapređenja uslova za rad Opštinske Uprave. Iskustva iz ove sardanje biće dragocena u budućim aktivnostima na realizaciji pojedinih projekata iz Lokalne strategije održivog razvoja, posebno onih koji se tiču unapređenje turističke infrastrukture i ponude i zaštite životne sredine.

7.3 Monitoring i evaluacija

Skupština opštine i Opštinsko veće su odgovorna tela za nadgledanje postignutih rezultata. Nadgledanje će ići na dva nivoa:

Revizija Strategije: monitoring indikatora na nivou mera. Godišnji izveštaj koji sadrži analizu i zaključke dostaviće se predsedniku opštine, Partnerskom savetu i Skupštini opštine do kraja juna za prethodnu godinu. Izveštaj mora uključiti definiciju indikatora, njihove istorijske vrednosti u prethodnim godinama, njihove trenutne i ciljane vrednosti. Izveštaj bi trebao predstavljati ulazne podatke za reviziju višegodišnjeg akcionog plana kao i za planiranje budžeta.

Nadgledanje projekta (Akcioni plan): tiče se nadgledanja napredka u sprovođenju projekata koji su predloženi u višegodišnjem akcionom planu. Uglavnom se fokusira na blagovremeni razvoj projekta i proveru zrelosti projekta kao i na obozbeđivanje finansijskih sredstava za glavne projekte.

Svake godine, nakon dopune višegodišnjeg akcionog plana i usvajanja opštinskog budžeta, sve jedinice i odeljenja koje rukovode određenjim projektima, moraju da dostave koordinatorima nacrt projekta (project fich)... uključujući plan za monitoring i evaluaciju za svaki pojedinačno. Koordinator saziva redovni sastanak projektnih menadžera na mesečnom nivou.

Prelazna evaluacija će se uraditi 2011. godine, a ex-post nakon završetka perioda za koji je rađena strategija.

7.4 Javnost i informisanje O informacijama vezanim za implementaciju Strategije održivog razvoja opštine Žagubica javnost će biti blagovremeno informisana u skladu sa dinamikom planiranih aktivnosti, uz pomoć lokalnih TV i radio stanica, novina, biltena, javnih tribina i sl. Za odnose sa javnošću biće zadužen kordinator Strategije održivog razvoja. Prilikom informisanja građana o aktuelnostima vezanim za Strategiju održivog razvoja opštine Žagubica, građanima će se ujedno i uputiti poziv da uzmu aktivno učešće u realizaciji postojeće Strategije i njenom inoviranju predlaganjem novih ideja.

8 Literatura

- Vodič za opštinsko razvojno planiranje, MSPNE Program, Oktobar 2007

Lokalna strategija održivog razvoja opštine Žagubica 2010 - 2014 | 52

- Opštinski razvojni program, Elaboration of the municipal strategic development plan document, methodology and approach, MSP, Novembar 2007 - The led toolkit, VNG international - The manual of Strategic planning for local economic development, A Resource Guide for local governments and civil society organizations, William Trousdale, UN-HABITAT, Ecoplan International, Inc., November 2003 - Prof Dr Ljupče Miljković - Homolje monografija - Republički zavod za statistiku - Republički godišnjaci - Privredna moniografija Braničeva-Regionalna privredna komora

9 Prilozi

Aneks 1: Lista učesnika Aneks 2: Primerak i analiza upitnika

Lokalna strategija održivog razvoja opštine Žagubica 2010 - 2014 | 53