• Abstract and Figures
• Public Full-text

Transformatie van woonwijken met behoud van stedenbouw­ kundige identiteit NAi Uitgevers transformatie van woonwijken met behoud van stedenbouwkundige identiteit Like Bijlsma Gozewijn Bergenhenegouwen Sandra Schluchter Lotte Zaaijer NAi Uitgevers, Rotterdam Ruimtelijk Planbureau, Den Haag 2008 Inhoud BevIndIngen Transformatie van woonwijken met behoud van stedenbouwkundige identiteit 9 Inleiding 0 Transformatie van de Nederlandse woonwijk 12 Theorie: het stadsweefsel 14 Transformatie in naoorlogse, stadsvernieuwings­ en woonerfwijken 24 Conclusies 34 verdIepIng De fysieke transformatieopgave 43 Fysieke transformatie in het rijksbeleid 43 Transformatiewijken 46 Aanleiding voor fysieke transformatie 49 Randvoorwaarden voor fysieke transformatie 51 Transformatie in stedenbouwkundig perspectief 57 Stedenbouw van de transformatie 57 Omgaan met het bestaande: cultuurhistorische identiteit en ruimtelijke ordening 59 Stadsmorfologisch perspectief 60 Transformatie van de twintigste­eeuwse stad 62 Transformatie op drie schaalniveaus 63 Morfologische analyse van drie weefseltypen 73 Naoorlogse weefsels 74 Stadsvernieuwingsweefsels 94 Woonerfweefsels 102 Literatuur 111 Over de auteurs 115 Bevindingen ? • 7 Tr ansformatie van woonwIjken meT Behoud van sTedenBouwkundIge Identiteit • Het is mogelijk de fysieke omgeving van woonwijken te transformeren met behoud van de ruimtelijke identiteit. Of en in welke mate de identiteit behouden kan worden, hangt af van de aard en omvang van de transfor­ matieopgave. • Ruimtelijke identiteit kan per stedenbouwkundig schaalniveau verschillen. Het is belangrijk te onderkennen dat bij een transformatie de ruimtelijke identiteit van een woonwijk waarschijnlijk niet op elk schaalniveau kan worden behouden. Soms zal de keuze voor identiteitsbehoud op het ene niveau ten koste gaan van dat op een ander. • Op het laagste schaalniveau is de bebouwing de belangrijkste identiteits­ drager. Weinig ingrijpende programmatische opgaven kunnen op schaalni­ veau binnen de bestaande ruimtelijke identiteit opgevangen worden door gebouwen en open ruimte te hergebruiken. Omdat het hier kleinschalige, op maat gerichte ingrepen betreft, is tussentijdse bijsturing mogelijk. Ook bewoners kunnen gemakkelijk in het proces worden betrokken. • Kan de transformatieopgave niet toe met veranderingen op het laagste schaalniveau, dan is behoud van de identiteit haalbaar op het schaalniveau van het ensemble. Hier wordt de identiteit bepaald door het samenstel van gebouwen en open ruimte dat zich herhaalt in een weefsel. Binnen de contouren van dat weefsel is het mogelijk om ingrijpender veranderingen door te voeren en collectieve voorzieningen, zoals openbaar groen en parkeren, een plek te bieden. Deze transformatie vraagt om een gecoör­ dineerde actie van betrokken actoren, vaak ondersteund door een lang­ durend planproces. • Transformatie van het stadsweefsel met behoud van de ruimtelijke identi­ teit op het hoogste schaalniveau, dat van de wijk, biedt de meeste mogelijk­ heden voor structurele verandering. Op dit schaalniveau kan de ruimtelijke identiteit blijven bestaan door infrastructuren, groenstructuren, belang­ rijke en monumentale gebouwen en de grootschalige stedelijke ruimtes te handhaven. Ook collectieve voorzieningen kunnen een integraal onder­ deel van de opgave vormen. Transformatie op wijkniveau vraagt om een grootschalige, gecoördineerde actie door de verschillende betrokken partijen, waarbij het planproces langdurend is. • De naoorlogse weefsels zijn het best aan te passen met behoud van de bestaande identiteit. Vooral de kleinschalige homogene en heterogene weefsels bieden op alle schaalniveaus mogelijkheden tot verandering zonder dat de bestaande identiteit wordt aangetast. • De stadsvernieuwingsweefsels zijn minder goed aan te passen met behoud van de bestaande identiteit. Doordat de onderlinge ruimtelijke afhankelijk­ heid in deze weefsels op alle schaalniveaus groter is dan in de naoorlogse Tr ansformaTie van woonwijken Transformatie van woonwijken 8 • 9 weefsels, verandert de wijkidentiteit mee als er op lagere schaalniveaus Recentelijk worden in de vakliteratuur steeds meer vraagtekens gezet bij wijkvreemde elementen worden toegevoegd. Ingrepen op ensemble­ de ongevoelige wijze waarop veel wijken worden getransformeerd. Een niveau zijn bij deze weefsels de meest voor de hand liggende optie. veelgehoord kritiekpunt is dat de bestaande wijken architectonische, • Ook de woonerfweefsels zijn minder goed aan te passen met behoud stedenbouwkundige en cultuurhistorische kwaliteiten, waarden en van de bestaande identiteit. In het laagbouwweefsel zijn aanpassingen betekenissen hebben (zie bijvoorbeeld Blom e.a. 1999; Cusveller & Gall op de lage schaalniveaus het best denkbaar. 2004; Döll & Meurs 2003; De Lijn e.a. 2001; Meurs 2007; Van Rossem 2006; • Een transformatie van de naoorlogse, stadsvernieuwings­ en woonerf­ Tellinga 2004). Verder wordt de relatief goede bouwtechnische kwaliteit weefsels vraagt om een collectieve aanpak. van de socialehuurwoningvoorraad aangevoerd als argument voor behoud • Dit betekent echter niet dat transformatie top­down moet worden en levensduurverlenging (Thomsen 2006). Ook is het de vraag of een rigou­ uitgevoerd. Ook bottom­upstrategieën zijn mogelijk, zoals collectief reuze verandering van de dagelijkse fysieke omgeving voor de bewoners particulier opdrachtgeverschap. wel een positieve verandering is (zie Kullberg 2006; Tellinga 2004). Verscheidene beleidsnota’s wijzen erop dat ook de rijksoverheid een Inleiding groter belang is gaan hechten aan de cultuurhistorische waarde van de bestaande wijken. Zo wordt in de Nota Belvedere (oCenw e.a. 1999) gesteld Lange rechte straatwanden van rode baksteen, ritmisch onderbroken door dat de cultuurhistorische identiteit een belangrijker rol moet krijgen bij de glazen erkers. Overstekende dakranden. Gemetselde plantenbakken bij ruimtelijke inrichting. De opstellers van de nota stellen zich teweer tegen de de voordeur, die gevuld zijn met geurende, natte turf en blauwe viooltjes. ‘vervlakking en verschraling van de diversiteit van de leefomgeving’ (1999: In vluchtig voorbijgaan onderscheidt de Haagse wijk Transvaal zich niet 6). In de Nota Ruimte (VROM e.a. 2006) wordt de zorg uitgesproken voor van een standaard Vinex­buurt. Transvaal is echter niet gebouwd in de het behoud van gebouwen en gebouwde structuren ‘die, in historisch per­ Vinex­periode (1995­2005) maar tussen 1890 en 1935, en wordt sinds 2002 spectief, van architectonische of stedenbouwkundige betekenis zijn, de ingrijpend geherstructureerd. sociaal­culturele of religieuze geschiedenis en verscheidenheid zichtbaar Sinds medio jaren negentig luidt het devies in veel steden: bouwen voor maken, of in een ander opzicht van cultuurhistorische waarde zijn’ (2006: 85). de middenklasse. Niet alleen in de Vinex­wijken, maar ook in de oudere Tevens ziet de overheid kansen voor ontwikkeling; zo wordt in Cultuur en Nederlandse stadswijken, die in het kader van de ‘stedelijke vernieuwing’ stedelijke vernieuwing. Denkboek voor de cultuurimpuls ISV (oCenw & VROM ingrijpend worden veranderd. Deze operatie is tot nu toe gedomineerd door 2004: 16) uitgegaan van de ‘wederkerigheid van de begrippen behoud en een volkshuisvestingsagenda; woonruimte bieden aan doelgroepen waarvan ontwikkeling’. Dit ligt in het verlengde van de algemene trend dat identiteit beleidsmakers graag zien dat ze zich aan de stad en de wijken binden, zoals en cultuurhistorie steeds belangrijker kenmerken worden om woonmilieus, gezinnen en midden­ en hogere­inkomensgroepen. Het woningaanbod plekken en gebieden te onderscheiden en te vermarkten. voor deze doelgroepen laat in veel stadswijken te wensen over. Op de achtergrond van de grootschalige herstructurering speelt de Naar aanleiding van bovengenoemde kritiek en beleidsdoelstellingen omvangrijke woningbouwopgave die ook de huidige regering zich heeft verkennen we in deze studie hoe de fysieke omgeving van woonwijken gesteld. Het kabinet streeft ernaar om in de periode 2007­2011 tussen de kan worden ‘getransformeerd’, met behoud of zelfs versterking van de 25 en 40 procent van alle nieuwe woningen, beraamd op 80.000 tot 100.000 bestaande ruimtelijke identiteit. Transformatie is in deze studie een ver­ per jaar, in bestaand bebouwd gebied te realiseren (aZ 2007). Inbreiding zamelbegrip voor allerlei soorten fysieke veranderingen in de woonwijk. en herstructurering van bestaande woonwijken moeten dit mede mogelijk Herstructurering is de meest ingrijpende optie. Daarbij worden wijken of maken. gedeelten daarvan gesloopt en vervangen door nieuwe ‘woonmilieus’ De volkshuisvestelijke en cijfermatige benadering van de herstruc­ die gekenmerkt worden door andere woningen en een ander type woon­ tureringsopgave doet niet geheel recht aan de ruimtelijke potenties van omgeving. Hergebruik is een minder ingrijpende vorm van fysiek ingrijpen. bestaande wijken. De herstructureringsprojecten worden vaak afgerekend Hieronder valt bijvoorbeeld het samenvoegen van woningen in een flat, op woningkwantiteit in plaats van op omgevingskwaliteit; er is weinig aan­ maar ook het opdelen van een collectieve tuin in private tuinen. De minst dacht voor de stedenbouwkundige en ruimtelijke samenhang die in de ingrijpende aanpassing is de herinrichting van de openbare en collectieve bestaande structuren verankerd liggen. In de praktijk worden daardoor ruimte in een woonwijk, door het aanpassen van straatprofielen, beplanting in allerlei verschillende woonwijken en steden vaak dezelfde standaard of straatmeubilair.

Load more

  59

Copy Link