KORRESPODENCA QË ZBULON RIV ALITETIN POLITIK MES SYRJA VLORËS DHE ISMAIL QEMALIT

SUPLEMENT JAVOR I E-mail: [email protected] Tani jemi edhe online www. shqiptarja .com Nr:Nr:Nr: 1 E diel, 27 nëntor 201 111 Redaktore: Admirina PEÇI SEKRETE PERANDORAKE TE PAVARESISE Ekskluzive, dokumentet e panjohura nga arkivi austro-hungarez

Prof. Dr . Marenglen V erlierlierli je zënë edhe burimet dokumen- tare. Në këtë kuadër, dokumen- DrDrDr . Ledia Dushku tet diplomatike austro-hun- gareze, janë një burim tejet i vlefshëm, në saje të të cilit iti 1912 është nga më të ndriçohen deri në detaje lëviz- Vrëndësishmit në historinë jet politike e kulturore të sh- moderne të kombit shqiptar. Ai qiptarëve si dhe qëndrimi i fak- nisi vrullshëm me mbledhjen e torit ndërkombëtar ndaj çësh- Taksimit në Stamboll në janar, tjes shqiptare. Fondi i doku- ku u ngjiz ideja e kryengritjes së menteve të sipërpërmendura, që përgjithshme për të përfunduar sot ndodhet në Institutin e His- me shpalljen e Pavarësisë së Sh- torisë është krijuar dhe pasuru- qipërisë, më 28 nëntor, një akt ar në një hark kohor gati 80 që i çeli rrugë ndërtimit të shtetit vjeçar, me prurje të dukshme të pavarur shqiptar. Ky akt dhe veçanërisht në vitet 50-70 të njohja e tij ndërkombëtare sank- shekullit XX. Këto dokumente sionoi një të drejtë të ligjshme të në përgjithësi i kemi në shqip kombit shqiptar për të cilën u në saje të punës së kujdesshme luftua në shekuj, në mënyra e di- lavdëro iii grekët ,,, sesese përshëndetën ngritjen e flamurit dhe tejet të përkushtuar të një namika të ndryshme. grupi përkthyesish të gjerman- Për vetë peshën që kjo ngjar- onsulli Lejhanec i shkruan pushuar gjoja zjarrin... tet e ndryshme të Shqipërisë, duke ishtes. je mbart, ajo ka qenë dhe është KKKministri ttt tëtëtë Punëve të Jasht- marrë parasysh urgjencën e lypur Koleksioni i dokumenteve objekt i një vëmendjeje të mememe : Ja përshkrimi i ditës së Pa-Pa-Pa- Vlorë, më 29 nëntor 1912 prej situatës, vendosi që të mos presë austro-hungareze dallohet për veçantë në letërsinë historike varësisë së Shqipërisë . Në takimin Shumë i nderuar Kont! ardhjen e delegatëve të tjerë, por të thellësinë dhe gjerësinë e infor- shqiptare dhe të huaj. Krahas me të, Ismail Qemali lavdëroi Ismail Qemal beu, që mbërriti bëjë pa humbur kohë gjatë ditës së macionit në disa periudha his- studimeve të mirëfillta, një vend grekët në Himarë, të cilët me të këtu më 26 të këtij muaji prej Fieri, 28 të këtij muaji, proklamimin pa- torike, duke dhënë kështu një të rëndësishëm në përpilimin e parë flamurin shqiptar , paskan së bashku me 27 delegatë nga qyte- varësisë së Shqipërisë... faqe 66faqe ndihmesë të vyer për studimet ○ ○ ○ ○ shqiptare... faqe 22faqe

sfondit historik i kësaj ngjarje- ○ ○ ○ ○ Një lut jjje perandorit Një foto Jozef për të surprizë e Aktit të shpëtuar Shqipërinë Pavarësisë

Luten Nikoll Kaçorri, Murad T optani Është e ndryshme nga fotoja e Mustafa Asim Kruja, Sali Gjuka nga Lef Nosit. Ndoshta e fotografuar , Rexhep Mitrovicë, Bedri më vonë dhe dëshmon një pistë të re Pejani, Fuad T optani, Abdi T optani hetimi për zbulimin e reliktes

JJJemi kombi më i vjetër pjesë të katër vilajeteve të Admirina Peçi por që fsheh në të vërtetë na ndihmoni të kri- Shqipërisë, d.m.th. të Kos- [email protected] një fakt të rrallë, e mund jojmë shtetin tonë” ovës, Manastirit, Shkodrës ○○○○○○○○○○○○○○ të na tregojë rrugën e zbu- dhe Janinës. jo foto e re e Dek limit të dokumentit origji- Durrës, më 13 nëntor 1912 Për këtë arsye ne i drej- Klaratës së Pavarësisë nal, u qëmtua nga Darling Shumë konfidencialisht tohemi Madhërisë suaj, pe- është befasuese. Doku- Vlora në një botim italian Lutja e delegatëve sh- randorit të një shteti që menti i vyer, këtu duket të viti 2009. qiptarë të ndodhur në Dur- ndodhet në afërsinë tonë më i vjetër, ndryshe nga fo- Siç e analizon edhe rës, drejtuar Madhërisë së dhe që në Ballkan, në Bos- toja e realizuar në vitin stërnipi i Ismail Qemalit, tij Franz Josefit I në gjuhën një dhe Hercegovinë ka, 1937 nga . Duket fotoja ka disa ndryshime shqipe. gjithashtu zotërime dhe i qartë që është një foto nga fotoja klasike që njo- Përkthimi lutemi që, me rastin e tjetër. E fotografuar në një him. "Foto të lë përsh- Madhëri! shikimit të çështjes së Ball- kohë të mëvonshme typjen se është marrë nga Shumë të rrezikshme kanit, të merret parasysh mbase. Kjo dëshmon, se origjinali. Ky Akt, që janë këto ditë për ne sh- gjithashtu dhe Shqipëria në dikush e ka pasur në dorë, duket një fletë paksa e qiptarët dhe për atdheun atë mënyrë që ajo të mos pas Lef Nosit dhe e ka fo- vjetër dhe me shenjat e tonë, të cilin të katër shte- dëmtohet, të mos pësojë tografuar. Vitin nuk mund palosjes, nuk i ka të gjitha tet ballkanikë duan që ta humbje tokash, të mbetet VVVargje për Ismail ta zbulojmë hë për hë, por firmat në faqe të parë por, copëtojnë dhe asgjësojnë. e paprekur dhe ti akor- autori i fotos, përmes he- në një shirit letre veças, sh- Ne po bëjmë atë që është dohet një autonomi e gjerë timeve mund të zbulohet, kruhet se prapa janë edhe në fuqinë tonë dhe po i në kuadrin e perandorisë Qemalin e Pavarësinë e përmes tij edhe historia gjashtë firma të tjera, gjë lutemi Perëndisë që Per- osmane. Por, në rast se pas se ku mund të jetë "zh- që të lë përshtypjen se Lef andoria e jonë të mundi luftës kjo perandori nuk dukur" për kaq e kaq vite Nosi, në versionin për 25- armikun dhe të na mbrojë do të jetë në gjendje me që Një poemë e Skiroit për plakun e Vlorës ky dokument me vlerë të vjetorin, i ka vendosur të neve. Fatkeqësisht perspe- të qeverisë mbi Sh- gjitha bashkë. Kjo gjë të lë botuar në “Kuvendi”, 31 mars 1919 pallogaritshme ktivat nuk janë të favor- qipërinë, ne i lutemi me botuar në “Kuvendi”, 31 mars 1919 shpirtërore për sh- të mendosh që ndoshta Akti shme dhe ne po shohim se gjithë zëmrën Madhërisë i Pavarësisë, origjinal, ekz- Giuseppe Schirò faqe 77faqe qiptarët. Kjo foto e zakon-

armiku ka okupuar shumë suaj për... faqe 55faqe Giuseppe Schirò ○ ○ ○ ○ iston, në duart e... faqe 88faqe ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ shme në pamje të parë, 14 ARKIVA www.shqiptarja.com E diel, 27 nëntor, 2011 SUPLEMENT JAVOR I

LLLETERKEMBIMET SSSEKRETE

SekreteSekrete perandorakeperandorake përpër PavarësinëPavarësinë ee ShqipërisëShqipërisë Në labirintet e dokumenteve diplomatike të Perandorisë Habsburge

vijon nga faqja 1

...Sa i përket vitit 1912, ky fond ka (majtas) të dhëna me interes për ngjarje që në Syrja bej mënyrë të drejtpërdrejtë ose të Vlora tërthortë lidhen me kryengritjen e (djathtas) përgjithshme të atij viti, Luftën Ball- Ismail kanike dhe momentin e Shpalljes së Qemali Pavarësisë së Sh- qipërisë. Në këtë kuadër jepen informa- cione interesante për lëvizjet politike të sh- qiptarëve, veprimet Rivaliteti politik kryengritëse në të gjitha trevat sh- mes Syrja bej Vlorës qiptare, shqetësimin e ankthin, veçanërisht në elitën politike sh- dhe Ismail bej Vlorës qiptare për të ardh- men e vendit, përpjek- jet e saj për të siguru- Raport i konsullit Lejhanec nga Vlora për kontin ar mbështetje në Berhtold, ministër i Punëve të Jashtme Austro- radhët e faktorit Marenglen ndërkombëtar, veçanërisht ndër Fu- Hungareze, lidhur me veprimtarinë e Syrja dhe Verli qitë e Mëdha që për momentin ishin Eqrem Vlorës në rivalitet me Ismail Qemalin, për të të pritura pozitivisht ndaj Lëvizjes organizuar një kuvend kombëtar të përgjithshëm në Kombëtare Shqiptare, etj. Dokumentet e zgjedhura, të cilat po ndonjë qytet të Shqipërisë Perëndimore botohen sot për botuesin e gjerë i takojnë nëntorit të vitit 1912 dhe jap- Vlorë, më 13 nëntor 1912 in të dhëna shumë interesante në lidhje me përgatitjet e shqiptarëve për Shumë i nderuari Kont! organizimin e një kuvendi mbarëko- Ish deputeti Syrja bej Vlora i telegrafoi nga Durrësi të dielën, më dt. 10 mbëtar. Ato bëjnë me dije se këto për- të këtij muaji, të birit të tij Eqrem bej Vlorës këtu, se në Tiranë qenkan pjekje nuk lidhen vetëm me inicia- mbledhur përfaqësuesit e të gjithë qyteteve të Shqipërisë së Veriut dhe tivën e Ismail Qemalit dhe bash- bënte pyetjen se deri në ç'shkallë kanë përparuar punimet e konferencës këpunëtorëve të tij, kryesisht në di- [që do të mbahet] në Shqipërinë e Jugut. asporë dhe as vetëm Eqrem beu iu përgjigj atij, se Vlora nuk po arrinte që të merrte dot me mbështetjen e Aus- ndonjë vendim dhe se vetë ai, së bashku me disa delegatë të këtushëm, të tro-Hungarisë për re- Beratit dhe të Elbasanit, do të shkonte së afërmi në Tiranë. Një avokat i alizimin e një Shqipë- këtushëm [i Vlorës] i quajtur Bexhet efendi do të mbledhë njëkohësisht rie autonome ose të dhe personat e besuar të qyteteve të tjerë të Shqipërisë së Jugut si: Tepe- pavarur, edhe pse këta lena, Gjirokastra, Delvina, Përmeti etj. dhe do t'i çojë gjithashtu atje. i vunë vulën ngjarjes Ismail Qemal bej Vlora, rivali politik i Syrja beut, i telegrafoi prej Vjenë së njohur, duke marrë më 9 të këtij muaji, të birit të tij Ethem beut këtu [në Vlorë] se e ardhmja vlerësimet e meritu- e Shqipërisë qenkësh e siguruar dhe bashkatdhetarëve të tij ai u reko- ara. Në konstelacionin mandonte besim, bashkim dhe mbajtjen e rendit. Telegrami u prit me en- e zhvillimeve politike tuziazëm prej pasuesve të tij. U vendos që Ismail Qemal beut t'i dërgohet dhe ushtarake të ko- një mesazh falënderimi, gjë kjo që u bë sot. hës, lëvrijnë edhe një Nga një kopje të telegrameve të fundit po dërgohet këtu ngjitur. mori personalitetesh Sikurse më tha mua, Eqrem bej Vlora niset nesër me anën e tokës, politike shqiptare dhe nëpër Fier e Kavajë, direkt për në Durrës, me qëllim që të bashkohet me Ledia shfaqen angazhime edhe të shumë të atin. Ai më siguroi mua, se ideja e përfaqësuar prej tij dhe prej të atit të Dushku Fuqive rajonale dhe evropiane, për atë tij, për të thirrur një kuvend të përgjithshëm shqiptar në ndonjë qytet të çka po ndodhte në Shqipëri. Shqipërisë, si p.sh. në Vlorë ose në Tiranë, Krujë ose Durrës, dhe për të Ky grup i vogël dokumentesh që biseduar mbi fatin e atdheut të përbashkët, ka gjetur përkrahje kudo, dhe publikohet sot, me rastin e 99 vjetorit se po kudo janë caktuar edhe delegatët që do të shkojnë pa humbur kohë të pavarësisë, do të pasohen gjatë vitit në vendin që ka për t'u caktuar. Me gjithë qëndrimin kundërshtar të pa- të ardhshëm edhe me publikime të suesve të Ismail Qemal beut në Vlorë, ai nuk dyshon në realizimin e pro- tjera, për tu finalizuar së fundi me jektit të tij. botimin e 5 vëllimeve me dokumente Ndaj projektit deri më sot, po mbahet një qëndrim pasiv nga ana e qever- austro-hungareze për historinë e sh- isë, e cila patjetër që duhet të ketë dijeni. qiptarëve gjatë vitit 1912. Këto Në mënyrë të njëjtë po raportoj në Stamboll, në Nr. 51, në Janinë nën Nr. 48. vëllime janë një projekt i rëndësishëm Pranoni shkëlqesë shprehjen e respektit tim më të thellë. i Institutit të Historisë, të cilat do t'i Lejhanec ofrohen lexuesit të nderuar gjatë vitit Shkëlqesës së T ij, kontit Berhtold, Vjenë. të ardhshëm jubilar. Arkivi i Institutit të Historisë (më tej AIH). Vj. 22-8-825; 22-11-1152 *)Qendra e Studimeve Albanologjike (Haus und Hof Staats Archiv, Wien, Politisches Archiv, Albanien (më tej:

Instituti i Historisë HHSt.A.PA.A) Ref. I. Tel. Nr. 64) ○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○ ARKIVA 15 SUPLEMENT JAVOR I E diel, 27 nëntor, 2011 www.shqiptarja.com E ardhmja e Shqipërisë është e siguruar Plaku i Vlorës telegrame me të birin Ethemin

Kopje e një telegrami të Ismail Qemal bej Vlorës Kopje e një përgjigjeje telegrafike të Ethem bej drejtuar të birit të tij Ethem beut në Vlorë Vlorës drejtuar të atit, Ismail Qemal beut në Vjenë

Vjenë, më 9 nëntor 1912 Vlorë, më 13 nëntor 1912

"Vij me vaporin më të parë. E ardh- "Falënderime të sinqerta për të ardhmen e Shqipërisë. mja e Shqipërisë është e siguruar. Kemi ftuar kudo bashkatdhetarët të dërgojnë në Vlorë Telegrafoni, kudo të kenë besim të plotë delegatë për asamblenë. Delegatët e emëruar presin për fatin e atdheut duke u rekomand- udhëzime pas komunikimit të telegramit tuaj. Na udhë- uar marrëveshje vëllazërore, bash- zoni në se është e nevojshme të bëhet mbledhja. Shpej- këpunim, ecje në rregull të punëve sh- toni ardhjen në qoftë se Durrësi nuk është i bllokuar. tetërore, ruajtje të rendit publik, për- Qetësi e plotë. Presim me padurim sqarimin e gjendjes. shëndetje atërore. Të fala me respekt në emër të bashkatdhetarëve.

Qemal, Grand Hotel EthemEthemEthem AIH, Vj. 22-8-823 (HH.St.A.PA.A., Ismail Qemali me AIH, Vj. 22-8-824 (HH.St.A.PA.A., Tel. 13 nëntor Tel. 9 nëntor 1912. Teksti frëngjisht) djemtë e tij, Stamboll 1896 1912. Teksti frëngjisht)

Durrësi nuk është i sigurt për Kongres

Hoxhallarët duan sundimin e Kalifit, ata kanë kërkuar që të nxirren jashtë Durrësit delegatët e huaj

Telegram i shifruar i nënkonsullit të Austro-Hungarisë në Ortodoksët do të mbajnë qëndrim të rezervuar (telegrami im i Durrës, Rudneit, dërguar me anë të vaporit të Lloidit "Kontit djeshëm Nr. 90). Ëurmbrand" Kastelnuovo, me të cilin informon situatën jo të Në këto rrethana, pasi mbajtja e një kongresi bëhet e dyshimtë, përshtatshme në Durrës, për mbajtjen e një kongresi kombëtar unë, pa u ekspozuar, tentova që të siguroja prej delegatëve të pran- dhe nxitjen prej tij të delegatëve të mbledhur për nënshkrimin ishëm një lutje drejtuar Perandorisë [Austro-Hungareze], me anën e një lutjeje, ku përveç autonomisë, të figurojë edhe varianti i e së cilës, duke i vënë theksin situatës në Ballkan, kërkohej që të "pavarësisë" tregohej edhe më tej kujdes për Shqipërinë. Dokumenti i nënshkruar që lyp mbrojtjen e Madhërisë së Tij, Durrës, më 13 nëntor 1912 Imperatorit dhe Mbretit, të sundimtarit më të fuqishëm, perandoria e të cilit përfshin edhe provinca ballkanike, ka për të rënë sot në TTTepër konfidencialisht duart e mia. Në të paraqitet kërkesa për një autonomi nën sovrani- Kur dje mbrëma u bë e ditur këtu mbajtja e një kongresi sh- tetin turk dhe, në qoftë se kjo gjë nuk ka për të qenë e mundur tani, qiptar në Durrës dhe popullsia u ftua për të dërguar delegatë, hox- për pavarësi dhe neutralitet. hallarët dhe pjesa fanatike e popullit protestuan kundra mbajtjes Me anën e kësaj shkrese ne nuk marrim përsipër asnjë detyrim. dhe deklaruan se donin të qëndronin nën sundimin e Kalifit. Delegatët luten që, hëpërhë, çështja të mbahet e fshehtë. Hoxhallarët madje kanë kërkuar pranë mytesarifit, nxjerrjen jashtë prej Durrësi, të delegatëve të huaj (telegrami i këtushëm Rudnei Nr. 90, data e pardjeshme). AIH, Vj. 22-8-827 (HH.St.A.PA.A., Nr. 2494, Tel. Nr. 96)

Konti Bertold: Ismail Qemali niset sot, ndihmojeni por hapni sytë e mos i besoni në politikë

TTTelegraf i Berhtoldit nga Vjena për nënkonsullin Rudnei në Durrës me informacionin për nisjen e Ismail Qemalit nga T riestja dhe udhëzime për trajtimin e tij dhe të grupit të shqiptarëve që e shoqërojnë

Vjenë, më 19 nëntor 1912 Shumë konfidencial. Ismail Qemal beu niset sot me vapor nga Triestja për në Durrës. Zotëria Juaj duhet të silleni mirë si me të ashtu dhe me të gjithë patriotët shqiptarë. Në rast se ata do të gjenden ndonjëherë ngushtë, t'i ndihmoni që të hipin në vaporin "Graf Wurmbrand", apo në va- porët e Lloyd-it që rrahin Durrësin. Megjithatë duhet të hapni fort sytë kundrejt Ismail Qemal beut, të cilit në politikë nuk mund t'i besohet kryekëput. Në ju zëntë me gojë tema politike, duhet t'i thoni vetëm pikëpam- jen tonë që e di gjithë bota, të cilën e përkrah dhe Ita- lia, se ne duam pavarësinë dhe integritetin e Sh- qipërisë, thënë ndryshe të blini prej tij e të mos shis- Në foto: ni. Meqenëse ndërmjet Ismail Qemal beut e politi- Fakimile e tre prej kanëve të tjerë shqiptarë ka kundërshtime, është mirë dokumentave të që të mos merrni pjesë as në këto grindje as dhe në nxjerra nga arkivi i shpjegimin e formës së regjimit të nesërm të Sh- letërkëmbimeve qipërisë, por ta theksoni kurdoherë se është nevojë e diplomatike domosdoshme që në këto kohëra kritike bashkimi i austro-hungareze plotë i të gjithë krerëve shqiptarë është absolutisht i nevojshëm. Kur tu paraqitet rasti, lutemi që këto instruksione t'ia telegrafoni në shifra, Vlorës dhe Janinës. Berhtold AIH, Vj. 22-24-2458, (HHSTA.PA,A, Nr. 4498, Tel. Nr. 26) Leopold Berthold 16 ARKIVA www.shqiptarja.com E diel, 27 nëntor, 2011 SUPLEMENT JAVOR I

LLLETERKEMBIMET SSSEKRETE

“Në mos autonomi të paktën Pavarësi”

Lutje e delegatëve nga Durrësi për perandorin austriak

Raport i nënkonsullit Rudnei dërguar nga Durrësi ministrit Berhtold, lidhur me mbledhjen e një numri delegatësh në këtë qytet dhe hartimin ilegalisht prej tyre të një dokumenti ku shënohej se, nëse autonomia nën sundimin turk ishte e pamundur të kërkohej "pavarësia dhe neutraliteti"

Durrës, më 13 nëntor 1912 të qenë më e mundur, u lyp "pa- varësia dhe neutraliteti". Ky Tepër rezervat modus i fundit ishte i nevojshëm Shumë i ndershmi Kont! që të përdorej për balancim, se Duke iu referuar telegrameve të përndryshe nuk do të mund të ar- mi të devotshëm të datës 13 të këtij rihej në një akord. muaji, nën nr. 96 dhe 98, këtu ngji- Unë i kam dhënë një rëndësi të tur kam nderin të parashtroj lutjen veçantë stilit, i cili, me sa të jetë e e delegatëve të Shqipërisë, që mundur, të lejojë një interpretim gjenden në Durrës, e cila është e sa më gjerë, dhe u përpoqa të destinuar për Madhërinë e Tij. zgjedh një formë, e cila përjashton Telegrafisht unë mora lejen t'i iso facto përfshirjen e shteteve të raportoja Shkëlqesës Suaj motivet tjerë të mëdhenj, pa marrë ne për- që më kanë shtytur për të nxjerrë sipër angazhime. këtë dokument. Me rastin e dorëzimit të kësaj Kur pashë se qëndrimi i popull- lutjeje unë kam dhënë sigurimet se sisë fanatike, e cila mbajtjen e një nuk do ta përdor atë për të influen- kongresi e sheh si një rrezikim për cuar kongresin eventual dhe se sovranitetin e kalifit, bën të pam- nuk marr përsipër asnjë lloj detyr- undur realizimin e kësaj asamble- imi. Gjithashtu dhe dorëzuesit mu je, sepse kërkon madje nga myte- lutën se, përsa kohë që nuk mbahet sarifi edhe dëbimin e delegatëve të kongresi dhe për sa kohë që ekzis- huaj dhe, pasi edhe ortodoksët ton sundimi turk në Shqipëri, për mbajtën në këtë drejtim një qën- arsye të vetëkuptueshme, çështja drim refuzues (sepse ata duan një duhet të trajtohet tepër konfiden- pushtim të huaj për të mos u qever- cialisht. isur prej shumicës myslimane) - të Prej delegatëve të pranishëm, shihet telegrami i këtushëm Nr. që për nënshkrimin e tyre kanë 95, data 12 e këtij muaji, unë ven- vënë emrat e qyteteve të përfaqë- dosa që të shfrytëzoja disponimin suar prej tyre, vetëm Midhat bej e favorshëm të delegatëve për ne. Frashëri nuk e ka vënë nënsh- Me rastin e një bisede të lirë që krimin pa e motivuar kurse të unë pata me famullitarin e Dur- gjithë aksionin dhe motivimin e tij rësit, Dom Nikollë Kaçorrin dhe e ka aprovuar. pastaj me Murad bej Toptanin, mu Më në fund, dëshiroj t'i njoftoj dha rasti të përmendja se Monar- me përvuajtje Shkëlqesisë Suaj, se kia [Austro-Hungareze] tregon një konstatova se bejlerët llogarisin interesim të madh për Shqipërinë, marrjen parasysh të lutjes, qoftë se ajo nuk mendon për një push- edhe në një formë të përgjithshme. tim të saj dhe se dëshiron që në Një fjalë e mirë dërguar atyre këtë kohë të vështirë t'u vijë në nga Madhëria e Tij, që mund t'u ndihmë shqiptarëve, porse në këtë transmetohej me anën time, mund drejtim do të ishte e nevojshme të të influenconte në mënyrë të fa- bëhet diçka pozitive. Pastaj unë në vorshme punimet e kongresit bisedim e sipër i preka kalimthi eventual. çështjet që do të duhej të përmban- Edhe një herë marr lejen të njof- te një lutje. Një ditë më vonë unë toj me shumë përvuajtje se vendi- mora prej Imzot Kaçorrit në një min për këtë hap unë e mora për formë si konfidenciale konceptin e rastin, që, edhe në qoftë se do të një lutjeje drejtuar Madhërisë së dështonte mbledhja e kongresit, ne Tij prej së cilës, sipas këshillës të posedonim një dokument prej sime, u eliminuan disa kërkesa parisë shqiptare, i cili mund të për- tepër të guximshme. dorej në situata të veçanta, pa na Murad bej Toptani, të cilit unë ngarkuar ne në detyrime. i kisha borxh një vizitë, tregoi më Pranoni, Shkëlqesë, shprehjen e vonë konfidencialisht se dele- respektit tim më në thellë. gatët, duke parë se mbajtja e kon- gresit po vihej në rrezik, kishin Rudney marrë vendim për të vepruar Shkëlqesës së T ij, kontit urgjentisht dhe se dëshironin që Berhtold. t'i parashtronin një lutje AIH, Vj. 22-8-826, 22-11-1153 Madhërisë së Tij apostolike. (HH.St.A.PA.A., Ref. I. Tel. Nr. 74) Kur mora dokumentin e bash- kangjitur, unë konstatova me kënaqësi, se si gjendet brenda lin- Në foto: jës që caktova unë dhe Dom Kaçor- Faksimile e Lutjes së delegatëve shqiptarë që ri, duke marrë në konsideratë ndodheshin në Durrës, drejtuar Madhërisë së pikëpamjet e ndryshme të dele- tij Franz Josefit I në gjuhën shqipe gatëve. Kështu, në rast se autonomia nën sundimin e Turqisë nuk ka për ARKIVA 17 SUPLEMENT JAVOR I E diel, 27 nëntor, 2011 www.shqiptarja.com

Perandori padrejtësi, sepse ky komb nuk qën- “Jemi kombi më i vjetër Franz dron nën shtetet e tjerë ballkani- Josef kë as numerikisht, as intelektu- alisht ose moralisht dhe, sado që na ndihmoni të prej shekujsh ai është rrahur prej valëve të ndryshme politike, ai e ka mbajtur gjithnjë të fortë si krijojmë shtetin tonë” shkëmbi kombësinë e tij dhe za- konet e tij, gjë të cilën e vërtetojnë dhe sakrificat që shqiptarët kanë bërë gjatë regjimit të xhonturqve Shtojcë e raportit të nënkonsullit për të ruajtur entitetin, civilizimin Rudnei dërguar nga Durrësi për dhe përparimin e kombit të tyre. ministrin e Jashtëm, Berhtold, me Ne lutemi për këtë gjë, sepse, me aq sa duket sikur të plotësohej përmbajtjen e Lutjes drejtuar në dëshira jonë për krijimin e një sh- gjuhën shqipe Perandorit Franc teti neutral, ashtu si Belgjika ose Jozef, për të mbështetur autonominë Zvicra, shteti shqiptar mund të sigurojë jo vetëm një ekuilibër ose pavarësinë e Shqipërisë dhe midis shteteve ballkanikë, por integritetin e saj territorial mund të siguronte një ekuilibër edhe të Evropës. Për të gjitha këto arsye ne shpresat tona ja be- sojmë bujarisë së madhe të Durrës, më 13 nëntor 1912 Madhërisë suaj, dhe për këtë mirësi i gjithë kombi shqiptar ka Shumë konfidencialisht për t'ju mbetur mirënjohës. Lutja e delegatëve shqiptarë të Të bindur se lutja jonë ka për ndodhur në Durrës, drejtuar të prekur zemrën e Madhërisë Madhërisë së tij Franz Josefit I në Suaj nënshkruajmë dhe mbetemi gjuhën shqipe. shërbëtorët e përvuajtur të Përkthimi Madhërisë Suaj. Madhëri! Shumë të rrezikshme janë këto VVVazhdojnë nënshkrimet ditë për ne shqiptarët dhe për at- dheun tonë, të cilin të katër shte- Letër perandorit Nikoll Kaçorri, prift tet ballkanikë duan që ta copë- Murad T optani tojnë dhe asgjësojnë. Ne po bëjmë Mustafa Asim Kruja atë që është në fuqinë tonë dhe Sali Gjuka nga Peja po i lutemi Perëndisë që Peran- Rexhep Mitrovicë doria e jonë të mundi armikun dhe të na mbrojë neve. Fatkeqë- FRANZ JOSEF Fuad T optani sisht perspektivat nuk janë të fa- Abdi TTAbdi optani vorshme dhe ne po shohim se armiku ka okupuar shumë pjesë Madhërisë suaj, perandorit të një autonomi e gjerë në kuadrin e të formojnë Shqipërinë si një sh- Shqipëri, më 12 nëntor 1912 të katër vilajeteve të Shqipërisë, shteti që ndodhet në afërsinë tonë perandorisë osmane. tet më vete. AIH, Vj. 22-6-697, d.m.th. të Kosovës, Manastirit, dhe që në Ballkan, në Bosnjë dhe Por, në rast se pas luftës kjo Ne e drejtojmë këtë lutjen tonë, (HHSt,A,PA,A, Nr. 71/1) Shkodrës dhe Janinës. Hercegovinë ka, gjithashtu perandori nuk do të jetë në gjend- sepse, midis të gjithë të tjerëve, AIH Vj. 22-11-1160, Për këtë arsye ne i drejtohemi zotërime dhe i lutemi që, me ras- je me që të qeverisë mbi Sh- shqiptarët janë kombi më i vjetër, (HHSt,A,PA.A, Rap. Nr.74) tin e shikimit të çështjes së Ball- qipërinë, ne i lutemi me gjithë që ka gjuhën e vet, zakonet e veta, kanit, të merret parasysh gjith- zëmrën Madhërisë suaj për të dhe gjaku i tyre nuk ka asgjë të ashtu dhe Shqipëria në atë mënyrë denjuar që njësoj si shtetet e tjerë përbashkët me gjakun e popujve që ajo të mos dëmtohet, të mos ballkanikë, këta të katër vilajetet fqinjë. Ne ju lutemi për këtë gjë pësojë humbje tokash, të mbetet e sipërpërmendur, me një popullsi sepse asgjësimi ose zvogëlimi i e paprekur dhe ti akordohet një prej më tepër se tre milion frymë, kombit shqiptar, do të ishte një Rudnei nga Durrësi… Greqia i premton "Ismail Qemali po mbledh delegatët Ismail Qemalit se do të është i rezervuar në deklarata" njohë pavarësinë

TTTelegram shifër i nënkonsullit, Rudnei nga Durrësi për eprorët në Ministrinë Radiotelegram shifër i nënkonsullit, Rudnei, nga e Punëve të Jashtme në Vjenë, në lidhje me takimin me Ismail Qemalin dhe Durrësi për eprorët në Ministrinë e Punëve të deklaratat e tij në lidhje me shpalljen e pavarësisë së Shqipërisë Jashtme në Vjenë, në lidhje me takimin me Ismail Qemalit, para nisjes së tij për në Vlorë Durrës, më 22 nëntor 1912 Suaj, unë i evitova bisedat politike. Kaçorri më Me rastin e festës së Bajramit, sot i bëra një viz- njoftoi se Ismail Qemali i ka bërë me dije se do itë, Ismail Qemalit. Shpresoj që nesër të niset për të proklamojë pavarësinë e Shqipërisë dhe do Durrës, më 23 nëntor 1912 në Vlorë. Abdi beu [Toptani], Refik Toptani, Dom të krijojë një qeveri provizore. Po ashtu, ai ka Nikoll Kaçori dhe personalitete të tjera prej Durrë- ndërmend t'i shkruajë Esat Toptanit në Sh- Tepër konfidencialisht. si do të shkojnë së bashku me të. kodër, që pas proklamimit të pavarësisë edhe Sot në mëngjes, para se të nisej për në Vlorë, Ismail Qemal Qemali m'u lut t'i parashtroj Shkëlqesisë Suaj ai të ngrejë flamurin kombëtar shqiptar. beu më bëri një vizitë. Me ndërmjetësinë time, ai i bën me dije falënderimet e tij për besimin dhe t'u njoftoj se me Sado që këtu...... [shifra është e prishur], janë Shkëlqesisë Suaj se është i bindur për realizimin e planeve të anën e një telegrami privat, ai i ka kërkuar të gjitha të bindur për qëllimin e mësipërm të Ismail tij. Proklamimi i pavarësisë së Shqipërisë ka mundësi të bëhet qyteteve të Shqipërisë të dërgojnë delegatët në Qemalit, edhe fanatikët po mbajnë një qëndrim në mes të javës që vjen. Qeveria greke i ka premtuar atij njo- Vlorë. Mbështetur në përgjigjet e marra, ai është i të qetë. hjen e pavarësisë. Ai...[gabim shifre] proklamimin në qoftë se sigurt se atje kanë për t'u mbledhur delegatët e Një kopje Stambollit. Në të njëjtën mënyrë i hiqet bllokada e Vlorës. Me t'u bërë proklamimi i pavarësisë, shumicës së qyteteve të Shqipërisë. Nga Dibra, Isa raportohet Budapestit. ai i lutet Shkëlqesisë Suaj, që të mundësohet dërgimi i armëve Buletini ka siguruar pjesëmarrjen e tij. Është ftu- për të nxjerrë jashtë Shqipërisë, trupat armike. ar edhe kapedani i Mirditës. RRRudneyudneyudney Një kopje Stambollit. Në të njëjtën mënyrë i raportohet Ismail Qemali është shumë i rezervuar me dek- AIH). Vj. 22-6-691(HHSt.A.PA.A, Ref. Budapestit larata. Mbështetur në instruksionet e Shkëlqesisë I.II.V. Tel. Nr. 129) Vj, 22-6-694 (HHSt.A.PA.A, Nr. 4988. Ref. I. V. Te. Nr. 134) 18 ARKIVA www.shqiptarja.com E diel, 27 nëntor, 2011 SUPLEMENT JAVOR I

LLLETERKEMBIMET SSSEKRETE

Ministri Berhtold: Deklarat e Ismail Qemalit janë të pabaza, ja e vërteta e takimit tim me të

TTTelegram shifër i ministrit të Punëve të Jashtme të Austro-Hungarisë, kontit Leopold Berhtold nga Vjena dërguar ambasadorit austro-hungarez në Romë, Faksimile e dy prej dokumentave të arkiv Merei, në lidhje me takimin e tij me Ismail Qemalin austro-hungarez për Pavarësinë Vjenë, më 22 nëntor 1912 istrinë e Jashtme, ashtu siç ndodhi edhe në Romë. Por dek- Ne këtu e evituam që të hapeshim më shumë me Is- Në një artikull të gazetës "Temps", në të cilën shfaqet laratat e bëra ose të vëna në gojën e politikanit shqiptar të mail Qemalin, sepse edhe unë, kam të njëjtin mendim të tendenca për të mbjellë farën e mosbesimit midis Austro- sipërpërmendur, mbi përmbajtjen e bisedës së këtushme, disfavorshëm për këtë politikan shqiptar, sikundër edhe Hungarisë dhe Italisë, në mënyrë të veçantë, shqyrtohet janë krejtësisht pa baza. markezi di San Xhuliano (telegrami i Shkëlqesisë Suaj, çështja shqiptare dhe tentohet të nxirren përfitime prej Biseda me Ismail Qemalin u kufizua krejtësisht në numër 187, datë 19 të këtij muaji). Unë, sikurse edhe deklaratave që pretendohen të jenë thënë prej Ismail Qe- shqyrtimin e përgjithshëm të qëllimit të përbashkët të ministri i Jashtëm italian [San Xhuliano], nuk kam ndonjë malit, në lidhje me vizitën e kryer së afërmi në Vjenë. Austro-Hungarisë dhe të Italisë, për autonominë e Sh- qëllim të veçantë për t'i akorduar atij ndonjë rol të veçantë Duke u rezervuar për t'i kundërshtuar këto lajme me qipërisë. Gjithashtu, atij dhe bashkatdhetarëve të tij iu në transformimin e ardhshëm të punëve në Shqipëri. anën e shtypit të këtushëm, po i jap rëndësi informimit të dha mundësia për t'u kthyer në atdhe, një koncesion ky, Për njoftim tepër konfidencial, zotit ministër të Jash- Shkëlqesisë Suaj, ashtu sikundër e kam bërë edhe me që po të paraqitej rasti me siguri që do t'i akordohej edhe tëm të Italisë. dukën e Avarnës. Ismail Qemali është pritur këtu në Min- nga qeveria italiane. AIH. Vj. 22-11-1158 (HHSt.A.PA.A, Nr. 196)

Raport konfidencial i konsullit, rus të nderit, zotit Çika, një shqiptar Lejhanec nga Vlora për ministrin e ortodoks vendas, të cilin e njeh pri- Punëve të Jashtme, në lidhje me vatisht. Deri më sot midis tyre nuk mbledhjen e Kuvendit Kombëtar të PËRSHKRIMET E RRALLA ka ndodhur as dhe një komunikim. shqiptarëve dhe shpalljen e Pavar --- Sipas ftesës së Ismail Qemal ësisë së Shqipërisë beut, mbrëmjen e datës 28 të këtij muaji, si unë edhe kolegu im ital- Vlorë, më 29 nëntor 1912 Flamuri u ngrit në 4 pasdite ian shkuam në banesën e tij (në sh- Shumë i nderuar Kont! tëpinë e tregtarit të madh Hasan Ismail Qemal beu, që mbërriti Sharra). Aty ai na përshkroi zhvil- këtu më 26 të këtij muaji prej Fieri, te dera e shtëpisë së Xhemil beut limin e bisedimeve në Kuvendin së bashku me 27 delegatë nga qyte- Kombëtar si dhe rezultatin provizor tet e ndryshme të Shqipërisë, duke të tyre. Ai na u lut për të vënë në marrë parasysh urgjencën e lypur Ismail Qemali lavdëroi grekët në Himarë, të cilët me të parë dijeni qeveritë tona dhe për të prej situatës, vendosi që të mos flamurin shqiptar , paskan pushuar gjoja zjarrin... kërkuar përkrahen dashamirëse të presë ardhjen e delegatëve të tjerë, tyre, për shtetin e ri shqiptar. por të bëjë pa humbur kohë gjatë Me këtë rast ai përmendi dhe ditës së 28 të këtij muaji, shpërtheu në brohoritje të stuh- latës italiane ku u bënë manifestime "Rroftë drejtësia!". shqetësimin e tij për përparimin e proklamimin pavarësisë së Sh- ishme duke thirrur "Rroftë Sh- të njëjta. Zoti De Facendis [konsulli Ismail Qemal beu, i cili ditën e trupave serbe, në drejtim të Tiranës, qipërisë. qipëria! Rroftë Austria!", thirrje të italian në Vlorë] u duk gjithashtu mbërritjes së tij, i kishte bërë vizitë të Durrësit, të Elbasanit, pa marrë Kuvendi Kombëtar i jashtëza- cilat u shoqëruan me duartrokitje. në dritare dhe falënderoi duke thir- konsullatës së këtushme peran- parasysh njoftimin për proklamim- konshëm u mblodh dje në orën 2 Unë falënderova kolonën nga rur tri herë "E viva l'!". dorake dhe mbretërore [të Austro- in e pavarësisë së Shqipërisë. Nga pasdreke, në shtëpinë e kryetarit të dritarja duke tundur kapelën dhe Para nënkonsullatës ruse nuk u Hungarisë] dhe konsullatës ital- ana tjetër, ai lavdëroi grekët në Hi- bashkisë, Xhemil bej Vlorës. Pas duke thirrur "Rroftë Shqipëria!". bë asnjë manifestim. Flitet se u dëg- iane, nuk i ka rezervuar deri më sot marë, të cilët me të parë flamurin shqyrtimit e pranimit të mandateve Pastaj kolona shkoi para konsul- juan vetëm disa thirrje të izoluara : të njëjtat konsiderata nënkonsullit shqiptar, paskan pushuar gjoja zjar- të delegatëve, Kuvendi dëgjoi Ismail rin dhe paskan pritur ndërmjetësit Qemal beun, i cili duke përshkruar shqiptarë, të cilët u kanë shpurë një shkurt situatën, theksoi nevojën e lajmërim me shkrim të proklamim- marrjes së një vendimi të shpejtë për it të pavarësisë së Shqipërisë. Më ruajtjen e interesave të vendit. Ku- Lista e delegatëve shqiptarë në Kuvendin e Vlorës pas luftimet kanë pushuar përfun- vendi vendosi unanimisht dimisht. proklamimin e pavarësisë së të Një tjetër shqetësim për qever- gjithë Shqipërisë dhe njoftimin pa Për Vlorën: Ismail Qemal bej, njëkohësisht Për Krujën: Mustafa Asim efendiu [Kruja]. inë shqiptare ka mundësi të krijo- humbur kohë të Fuqive të Mëdha kryetar i Kuvendit, Eqrem bej Vlora (jo i pran- Për TTPër iranën: Abdi bej Toptani, Murat bej Top- het prej lajmit se në Berat dhe në dhe të shteteve ndërluftuese për ishëm, ndodhej në Himarë), Qazim Kokoshi, tani. Lushnjë janë duke hyrë kon- proklamatën. Zihni Nuri Efendi Kanina, mësuesi Jani Min- Për Elbasanin: Shefqet Daiu, Qemal beu, Lef tingjente trupash turke, të mundu- Njëkohësisht, Ismail Qemal beu ga, Aristidh Ruçi. Nosi, Dervish beu (jo i pranishëm). ra dhe në gjendje të shkatërruar. u zgjodh kryetar i qeverisë provizore Për Gjirokatrën: Veli efendiu, Elmas efen- Për Ohrin dhe Strugën: Nuri efendi Bakalli, Çështja e furnizimit të tyre ka dhe u ngarkua me formimin e kab- diu dhe Azis efendiu. Dr. Myrteza efendiu, Zyhdi beu. mundësi që të krijojë vështirësi të inetit, respektivisht të komitetit Për Përmetin: Veli bej Përmeti (jo i pran- Për Dibrën: Myftiu [Vehbi Agolli]. mëdha. ekzekutiv. Sipas propozimit të Veli ishëm) provizorisht Syrja bej Vlora (jo i pran- Për Shkodrën: provizorisht , Sot në mëngjes, flamuri ko- efendiut nga Gjirokastra, famulli- ishëm), Mid'hat bej Frashëri. sekretar i Ismail Qemal beut mbëtar u ngrit edhe në godinën qe- tari i Durrësit, imzot Kaçorri që Për TTPër epelenën: Sadullah efendiu (jo i pranishëm). Për vilajetin e Kosovës: Salih Gjuka, Bedri veritare, në ndërtesën e nënprefek- kryesonte Asamblenë Kombëtare Për Korçën: përkohësisht Dhimitër Zografi beu, Rexhep beu, Mid'hat bej Frashëri, Isa Bule- turës, atë të bashkisë dhe në zyrën pranë Ismail Qemalit, u miratua dhe Pandeli Cali, të dy nga Bukureshti por të tini (jo i pranishëm), Riza bej (jo i pran- e doganës, në Skelë. njëzëri si zëvendës i tij. lindur në Korçë. ishëm), Ali bej Draga (jo i pranishëm), Mehmet Më në fund kam nderin të bash- Më pas, aty afër orës 4 pasdreke, Për Beratin: Azis pashë Vrioni (jo i pran- pashë Kallkandeleni (jo i pranishëm). këngjis për Shkëlqesinë Tuaj, një tek dera e shtëpisë së Xhemil beut, ishëm), Iljaz bej Vrioni, Gjergj Karbunara, Për shoqërinë "Bashkimi" në Bukuresht: Dhim- listë të delegatëve që morën pjesë u ngrit flamuri kombëtar, një shk- Hajredin bej Cakrani (jo i pranishëm). itër Zografi, Pandeli Cali, Kristo Meksi, Dhimitër në bisedimet e djeshme të Kuven- abë dy krenare e zezë, brenda në Për Fierin: Sami bej Vrioni (jo i pranishëm), Mborja, Pandeli Mborja, Dhimitër Berati. dit Kombëtar. Delegatëve që nuk fushë të kuqe. Proklamimi i pavar- Qemal bej Vrioni (jo i pranishëm). Në mënyrë të njëjtë po raportoj në Stamboll, qenë të pranishëm, ju njoh e drejta ësisë së Shqipërisë, iu njoftua pop- Për Lushnjën: Qemal beu, Ferid beu, Nebi nën numrin 64 dhe në Durrës, nën numrin 60. të miratojnë më vonë vendimin dhe ullit që priste jashtë, i cili e priti me efendiu. të hedhin nënshkrimin e tyre mbi gëzim dhe entuziazëm. Për Shijakun: Ymer beu, Xhemal beu. Pranoni Shkëlqesë, protokoll. Më pas, një turmë njerëzish për- Për Durrësin: Abaz efendiu, Mustafa Ibra- Lejhanec Sot pasdreke pritet ardhja këtu shkoi rrugët e qytetit duke këndu- him efendiu, Jahja efendiu, imzot Nikolla Kaçori AIH. Vj. 22-8-859; 22-8-860 (HHSt.A.P A.A,A.A,A.A, e Isa Buletinit, së bashku me njerëz- ar dhe brohoritur. Ajo qëndroi për- si i deleguar i arkipeshkvit imzot Biankit. Ref. I. Nr . 70)70). it e tij dhe e delegatëve të tjerë që para konsullatës sonë dhe dje kanë mbërritur në Fier. LETERSI 19 SUPLEMENT JAVOR I E diel, 27 nëntor, 2011 www.shqiptarja.com Një poemë e Skiroit për Ismail Qemalin

Zef Skiroi lindi më 10 gusht të vitit 1865 në Horën e Arbëreshëvet në Sicili, ishte një poet gjuhëtar dhe gazetar Arbëreshë i shquar . Shqiptar patriot, dijetar dhe koleksionist i traditave poetike Arbëreshe. Ishte profesori i parë universitar i Katedrës së gjuhës shqipe pranë Institutit Oriental të Napolit, duke marrë pjesë gjallërisht në Rilindjen shqiptare. Eshtë përfaqësuesi kryesor i traditave kulturale e letrare shqiptare të Sicilisë. Vdiq më 1927. Kënga e Plàkut t'Màth të Shkjypëriës

Giuseppe Schirò s'kishte vàll me u vërtetuar me ne t'jen në çëdó zyre, dëshirimi i 'tij ndo hérë si te lufta, ashtú në pakje, O shkjyponja, që pushoni të përtrîhej tòka e mjerë, sa të kemi t'bardhë fakje, për mbi krèpe, çë kërkoni, t'ishte i lúm i shkreti vënt é po t'rrójëm si na thanë, çë kërkoni në kjiell tênë çë po i rrinte n'zëmbrë é n'mënt, për shëndet, të vjetrit t'anë; prap nga mjegullat të zênë? é t'kish bota atê liri bota t'díe se kush fisnik Atà sy të mpréhtë è t'zesë çë njeriun e bên njeri! s'munt të bênet kurr i lik. véhtes s'vetë s'i zên besë, Me t'vërtetë i punës bír s'din ku t'ngulen si mê pàra, Kóhë e t'vúajturit e gjatë, êsht aí çë rron i lír; è më kot te t'lartat àra po në sgjim é ditë é natë si edhè kush u nda nga t'shumë atà rràhin, kurr pa u mbétur, e kaluame è në durim, me mundime edhè pa gjúmë, dritësorin për të gjetur; si n'harésë é në pertim, një t'shpërblyeme për të prékur, atê zot è t'dritës krua kjofshme e lúme ngjer çë malet çë s'u prâ é s'u lóth tu'e ndjekur, prej tsilit hòf ju u shtua; do të çohen për mbi valet, é ç'e zû kúr gjithkúsh rréhej çë s'u mèk për vjetë aspak; je për tyj pát'lêngun drûri se e të marrit ísh të shprehej. ç'ishte i that é pemët prûri, Por aí çë ka t'dukúam çë s'u mblak me gjith se plak; pemët t'bukura é të shishme, prej burimi të kulluam, po kjëndroi si u duk, kur dolli çë do t'mbéten të paprishme, me të drejte t'plotë é t'mbarë nga Janina è nga Stambolli; përsé gjithë i pokji stina, gàs munt t'ket nga atà të parë kur të çohej Shàmi e pa s'i dògj'afshi, às mardhi tsina! çë për jetë é mót do t'rrojën, lart akjë sa mê nuk ka; Kot e rrahu drûn rrëpira, sé të gjallët s'i harrojnën. si kur Tripulli e përiti sè kjendresë i dhò e vështira. Pran në nà do t'kemi híe me dëshir, si edhè Gjiriti; Pràn se ajo kjëndrak e bêri, nga ajó rrjedhë lartësie, ndonse t'mirën nuk e patën a përhàp i trimit zêri; dúhet t'njihemi të zótë, kjë t'i ndzirte atyre natën. è kur erdhi dita e preme, jó me fjalë é lavde t'kotë, Thà sulltani i kukj në tèrr: nuk u dúkën mê të rreme po me ndér edhè me punë isa e 'tij mua syt më mèrr! atò fjalë çë Shkjuptarit mós t'na sjellë armiku dhunë, Për t'u fikur e dre më mbush; zêmbrë i dhanë te të kjarit: é të thet aí, tue kjeshur: è lè t'prishet Shkjypëria, "Ka t'agónjë dita e jote, "Ish me pëndë t'húaja i veshur kjë të ket fitim Turkia! sé s'a fllikje é sé s'u ndote, lakurikji vetlëvdonjës, S'munt t'e lê t'e zêrë mòti, si Thersiti, çë s'ka ndér, çë po shpallej si i shkjyponjës!" mos të ngjallet Kastrioti! ás si Shkjáhu (t'mós ísh lér!). Néve tí këtó mësove, ---Moj ti bishë, o bishë e plirë, U gdhi dita é ret u tretën, Ismail, é ndónse shkove, t'iku thonjsh trimi i mirë, dolli díelli é shkrepi jétën; do t'na ngásnjë e larta fjalë è ndëshkim mê t'math nga ai mori é u nís ahíerna trimi burra t'fárës për me dílë, prej së largut do t'kesh tì; ndëpër dejt nga perëndimi. sót é néstër è për jétë, përsé gjen mendimi shtìgje Fátin ka te syt é n'dorë si Shkjyptarë të vërtetë. ndëpër male é ndëpër brigje. e ka flámurin... O Vlorë, Tek ai i lëvdoshmi várr Pòrsa u ndès, nuk shuhet mê, námi i jyt nuk munt t'harrónei, te ku ndodhet shëjti zjárr, s'e ndalon në rrugë asgjê, é me motin do të shtonet, zjárri i máth çë po héth rréze é gjithkundi véte é shkòn, se si n'Krûjë, prap e zonja, é çë tì, Ismaíl, na ndéze, si shkreptima fluturòn; tek tí çerdhen bê shkjyponja; burra é párësë edhe krenje, mê të ftohtin shpejt e ndzéh, práp e zonja e dheut é e bregut, me të végjij' é t'mëdhenjë, mê të rênit shpyrtin ngréh, si në kohë t'Skanderbegut: do të víjën për këshíll, ê si dàshësin e prîn, zonjë n'fushë edhè te mali.... si po kush te i bardhi uvíll kë i kjëndron ashtú e përshîn. Pást lëvdí Ismail Kjemali! syt i mban, të mós humbasnjë Lëvdí pást po si dragói rrugën kurr edhè të ngasnjë Kohë e shkueme n'dhé të húaj, çë nga armiku na shpëtói; atê brég te ku, ndëvónë, ku Ismaili, edhé se vúaj, si i Vjosívës djali i kjuam, ka me u prêjtur për gjíthmónë. fén s'e humbi më t'përitur, ç'ás një hérë kje i pushtuam! Giuseppe Schirò edhè rroi, túk'endërritur, "Kuvêndi", pa dyshim se me t'vonuar Të dy'shpyrtërat e tyre NrNrNr .9, 31 Mars 1919, f.7 20 FAKT www.shqiptarja.com E diel, 27 nëntor, 2011 SUPLEMENT JAVOR I

FFF OTOGRAFITE ZZZBULIMI

FOTO EKSKLUZIVE

Në foto: (majtas) Faksimile e imazhit të ri të aktit të Pavarësisë, ku duken qartë shumë ndryshime nga fotoja në të djathtë, e cila tregon kartolinën e përgatitur nga Lef Nosi në vitin 1937, me rastin e 25 vjetorit të shpalljes së Pavarësisë. Një foto surprizë e Aktit të Pavarësisë Është e ndryshme nga fotoja e Lef Nosit. Ndoshta e fotografuar më vonë dhe dëshmon një pistë të re hetimi për zbulimin e reliktes

Admirina Peçi Lef Nosi. Duket qartë që është një të vërtetë një fakt të rrallë, e mund ruhet se prapa janë edhe gjashtë Kjo është hera e parë që Akti i [email protected] foto tjetër. E fotografuar në një të na tregojë rrugën e zbulimit të firma të tjera, gjë që të lë përsh- Pavarësisë publikohet në këtë ver- ○○○○○○○○○○○○○○○○○○○ kohë të mëvonshme mbase. Kjo dokumentit origjinal, u qëmtua typjen se Lef Nosi, në versionin për sion, shenjat dalluese të të cilit na dëshmon, se dikush e ka pasur në nga Darling Vlora në një botim 25-vjetorin, i ka vendosur të gjitha afrojnë shumë me origjinalin. jo foto e re e Deklaratës së dorë, pas Lef Nosit dhe e ka fo- italian të viti 2009. bashkë. Kjo gjë të lë të mendosh që Kërkimet e mëtejshme mund të na Pavarësisë është befasuese. tografuar. Vitin nuk mund ta zbu- Siç e analizon edhe stërnipi i ndoshta Akti i Pavarësisë, origjinal, zbulojnë ndoshta këtë dokument të KDokumenti i vyer, këtu lojmë hë për hë, por autori i fotos, Ismail Qemalit, fotoja ka disa ekziston, në duart e ndonjë kolek- vyer, një ndër shenjat më kuptim- duket më i vjetër, ndryshe nga fo- përmes hetimeve mund të zbulo- ndryshime nga fotoja klasike që sionisti apo në duart e dikujt plotë të pavarësisë së Shqipërisë dhe toja e realizuar në vitin 1937 nga het, e përmes tij edhe historia se njohim. "Foto të lë përshtypjen se tjetër", thotë Darling Vlora. krimit të shtetit të parë shqiptar. ku mund të jetë "zhdukur" për kaq është marrë nga origjinali. Ky Akt, Burimet ku mund të jetë marrë e kaq vite ky dokument me vlerë që duket një fletë paksa e vjetër kjo foto mendohen të jenë Fotote- të pallogaritshme shpirtërore për dhe me shenjat e palosjes, nuk i ka Marubi, Arkivi Kombëtar, shqiptarët. Kjo foto e zakonshme ka të gjitha firmat në faqe të parë Arkivi i ATSH, ose "Shkolla sh- në pamje të parë, por që fsheh në por, në një shirit letre veças, shk- qiptare e fotografisë".