Nr. 87, november 2005

Recht aan De Regt (2) De opmars van de centrifugaalpomp

Zuidmolen Khetel gesloopt

Nep-uil tegen aalscholvers

Maandblad over molens en hun opvolgers 8ste jaargang, nr. 11 Inhoud pagina

Molensactueel 303 Toch geen strepen??? 314 Uit ‘t kijkgat: Zorgen 314 Grensmolens 315 NVVM-molenmakers actief 316 Zoeker 319 COLOFON Recht aan De Regt (2) 320 J.S. Bakker Redactie & administratie: Op weg naar een aangepaste opleiding? (2) 327 Moerdijkstraat 39 2751 BE Moerkapelle, Tel./fax: +31 (0)79-5931303 Zuidmolen Kethel gesloopt 328 E-mail adres: [email protected] J.S. Bakker Verschijning: De opmars van de centrifugaalpomp 330 elf maal per jaar, als regel op de eerste woensdag van de J.S. Bakker maand. Gedurende de maanden juli en augustus verschijnt één gecombineerd nummer Nep-uil tegen aalscholvers 333 Lange staart of windroos? 334 Uitgave: De 'Molenwereld' is een uitgave van de Stichting Molenwereld Benedenrijweg 521 2987 VA Ridderkerk Tel.: 0180-411018 Redactioneel Uitgever: dhr. Sj. J. Veerman De molen van De Regt in Nieuw-Lekkerland wordt in dit nummer Neptunushof 28 2931 XS Krimpen a/d Lek voor de tweede maal speciaal belicht. Ook nu komen allerlei ‘spe - Tel.: 0180-524509 cialiteiten’ van deze molen aan de orde; alsof het niet op kan. E-mail adres: [email protected] In september werd de stomp van de Zuidmolen van de Noord-Ket - Redactie: helpolder tussen Overschie en Kethel gesloopt. Dat is de aanleiding dhr. J.S. Bakker om stil te staan bij de bemalingsgeschiedenis van deze polder en Moerdijkstraat 37 2751 BE Moerkapelle, uiteraard de uiteindelijk sloop. Zoals bij de sloop van meer molen - Tel/fax 079-5931303 E-mail adres: [email protected] restanten kan een buitenstaander zich verwonderen over de her - senkronkels van de overheden. dhr. B.H.J. Mols In De Gildebrief 2005-1 verscheen een interessant artikel van Gerrit Provincialeweg Zuid 42, 4286 LM Almkerk, Pouw over Engelse poldermolens. Op één punt klopte dit niet. Nu is Tel.: 06-50283248 E-mail adres: [email protected] het absoluut niet de bedoeling om via de Molenwereld anderen vliegen te gaan afvangen of wat dan ook. Vandaar, dat ik in een Advertenties: korte reactie aan de redactie van De Gildebrief heb uiteengezet J. Ottevanger hoe de vork werkelijk in de steel zat. Achteraf realiseerde ik mij dat Molenviergang 2 2761 BK Zevenhuizen Tel.: 0180-638180 / Fax: 0180-638179 de toepassing van de centrifugaalpomp, want daar ging het om, E-mail adres: [email protected] een factor van betekenis in de uitschakeling van de windmolen voor polderbemaling is geweest. De droogmaking van de Alexan - Abonnementen: derpolder bij Rotterdam is in dit opzicht een keerpunt geweest. Dit Tel.: +31 (079)-5931303 (na 18.00 uur) / Fax: +31 (079)-5931303 Nederland ( f 47,50) per jaar (incl. 6% BTW) heeft er toe geleid dat de reeds verzonden reactie aan De Gilde - brief voor Molenwereld werd uitgebreid tot een compleet artikel Overige landen Europa ( f 65,-) over de opmars van de centrifugaalpomp; in feite een onderbe - Andere landen prijs op aanvraag licht aspect in de windmolengeschiedenis dat toch zeker het weten De abonnementsprijs dient bij vooruitbetaling te worden waard is voor iemand die geïnteresseerd is in de lotgevallen van de voldaan. Nederlandse windmolen. Abonnementen kunnen op ieder gewenst moment ingaan JSB en worden automatisch verlengd tenzij een abonnement Afsluitdatum van de kopij voor het decembernummer van uiterlijk 1 december van het lopende abonnementsjaar schriftelijk wordt opgezegd Molenwereld : 11 november 2005. De in het lopende abonnementsjaar (van januari t/m december) reeds verschenen nummers worden na ontvangst van het abonnementsgeld direct toegezonden, Bij de omslag voorzijde: De maalstoel in de molen van De Regt in indien nog voorradig Nieuw-Lekkerland. Deze maalstoel mag misschien niet direct tot Prijs losse nummers: in Nederland f 6,-; de verbeelding spreken, maar wie de geschiedenis ervan kent heeft overig Europa f 7,- (exclusief porto) weet van een uitzonderlijk stuk molentechniek dat niet alleen waard is om op papier te blijven voortbestaan, maar ook in Donateurs van de Stichting Molenwereld ontvangen het blad gratis bij een minimum-donatie van f 62,50 werkelijkheid een beter lot verdient. Op schenkingen en legaten aan de Stichting Molenwereld is artikel 24 lid 4 van de Successiewet van toepassing Bij de omslag achterzijde: Het is nauwelijks meer te zien dat de korenmolen van Vaassen op de onderbouw na een piepjonge Bankrelatie: Voor Nederland: Postbank 4506935 / Rabobank 3750.30.867 molen is. De in 1870 voor H. Daams gebouwde molen werd Voor België: Postcheque 000-1746998-28 in 1932 onttakeld. In de jaren 1988-1990 werd de molen gerestaureerd, liever gezegd herbouwd, want het oude achtkant Kopij: werd in 1988 gesloopt. Bij de herbouw is men nogal ruimdenkend Zenden aan de redactie van de Molenwereld, Moerdijkstraat 39, 2751 BE Moerkapelle omgegaan met het historisch eigene van deze molen (foto G. Barendse). Lay-out en Druk: Vis Offset, Alphen aan den Rijn Uw mooiste molenfoto ook in kleur op de achterpagina van de Mo - ISSN 1387-2974 lenwereld? De achterpagina reserveren wij voor lezers die hun mooiste molenfoto’s graag met anderen willen delen. Inzending kan zowel per © COPYRIGHT 2005 Stichting Molenwereld Moerkapelle post als per e-mail. In het laatste geval is wel een voldoende hoge re - Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of solutie vereist: minimaal 300 dpi. Met een formaat van 18 cm br. Foto’s openbaar worden gemaakt op welke wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever met staand formaat hebben de voorkeur. Inzending kan geen plaat - sing garanderen. Er zijn per jaar immers maar elf mogelijkheden en bo - vendien streeft de redactie naar spreiding per regio en molentype. U kunt uw foto (‘s) insturen of mailen naar de redactie van Molenwereld . ACTUEEL Informatie voor deze rubriek: Redactie Molenwereld, p/a B.H.J. Mols, Provincialeweg Zuid 42, 4286 LM Almkerk. Tel.: 06-50283248 E-mail: [email protected]

Molen Edens te Winschoten aan de ketting

Ondanks dat het aanbestedingstraject voor verhoging van de Molen Edens te Winschoten reeds is ingezet, zocht de gemeente Winschoten een uitvlucht om de verhoging uit de weg te gaan. De molenaars hebben de gemeente reeds gewezen op de door de gewijzigde tur - bulentie ontstane onveilige situatie rond de molen, veroorzaakt door het op korte afstand verrezen nieuwbouwcomplex (Molenwereld 2005-10-312/2005-9- De Vereniging Vrienden van de 264/265). Een speciaal door de ge - Groninger Molens na ruim dertig meente opgerichte werkgroep heeft on - jaar ontbonden derzoek verricht en op basis van recente metingen heeft de werkgroep de ge - De Vereniging Vrienden van de Gronin - meenteraad geadviseerd dat het verho - ger Molens is niet meer, na ruim dertig gen van de molen inderdaad noodzake - jaar te hebben bestaan sinds de oprich - lijk is. Ook was de werkgroep de mening ting in 1973. De ontbinding was reeds toegedaan dat er inmiddels al een der - aangekondigd bij het overdragen van mate groot bedrag geïnvesteerd is in de het Groninger Molenarchief naar een aanloopkosten (circa 150.000 euro), dat nieuwe stichting ( Molenwereld 2005-10- juist het besluiten tot niet verhogen een 303/304). De ontbindingsvergadering op vorm van kapitaalvernietiging zou zijn. 19 juli 2005 leverde een overweldigende De gemeenteraad heeft op basis hier - meerderheid van stemmen op voor ont - van besloten dat de plannen tot verho - binding, waarmee door de vereniging ging alsnog spoedig doorgang moeten ook de eerste concrete stap is gezet vinden, waarmee een einde komt aan naar onderkomen in het nieuwe over - een slepende discussie. Uit veiligheids - koepelende Groninger Molenhuis. Aan overwegingen is de molen begin okto - de definitieve ontbinding ging een lange ber aan de ketting gelegd en komt deze weg van overleg en een drietal niet suc - pas weer in bedrijf wanneer de verho - cesvolle ontbindingsvergaderingen op ging een feit is. In december wordt be - 21 april 2005, 18 mei 2005 en 28 juni 2005 kend wie de verhoging uit zal voeren. De vooraf ( Molenwereld 2005-7/8-227). Ein - werkzaamheden zullen in het voorjaar delijk is de impasse binnen de vereniging van 2006 worden gestart. De molen van Edens kort voor het doorbroken en heeft eenieder gereali - dempen van het Winschoterdiep seerd dat het niet ontbinden een veel - omstreeks 1950. De molen is dan al heid aan negatieve effecten zou heb - In memoriam Egbert Greving buiten bedrijf. De bijgebouwen, silo en ben, waarbij niemand gebaat zou zijn. bloemfabriek zijn in 1977 gesloopt. Een opkomstpercentage, al dan niet bij Op 21 september overleed in het zorg - Vooral de sloop van het meelfabriekje volmacht, van 36 procent van de in 2004 centrum Kornoeljehof in Vries oud-mole - valt te betreuren. Combinaties van betalende leden leverde 96 procent naar Egbert Greving op 94-jarige leeftijd. windmolen en bloemfabriek waren in stemmen voor op. Inmiddels is de ver - Hij was met zijn broer molenaar op ko - Nederland zeer zeldzaam en met de effening van de bezittingen ter hand ge - renmolen De Zwaluw in Oudemolen. Hij sloop van deze verdween waarschijnlijk nomen, waarbij alle eigendommen wor - was een van de laatste beroepsmole - de laatste. den ingezet voor verenigingseigen doe - naars in Drenthe ‘von altem Schrot und len. Leden van de voormalige vereni - Korn’, zoals de Duitsers zeggen. ging ontvangen met het nieuwe num - De familie Greving was afkomstig uit mer van De Zelfzwichter een machti - Schipborg en kocht in 1876 de molen in breekt een roe af, waarna de Grevings gingsformulier, waarmee ze hun steun Oudemolen. Daar werd Egbert Greving met één roe toch nog op de wind blijven aan het Groninger Molenhuis kunnen ef - op 8 september 1911 geboren. De Gre - malen. Maar er is meer loos. De houten fectueren. Want bovenal blijft gelden vings blijven de windmolen trouw, maar as, gestoken in 1909, is aan vervanging dat de slagkracht van het Groninger Mo - na de oorlog wordt het er voor mole - toe. De staart is slecht en het rietdek is lenhuis direct samenhangt met de steun naars niet makkelijker op en de tand des aan vernieuwing toe. Dankzij de steun van haar donateurs. tijds knaagt aan De Zwaluw. In 1947 van de burgemeester komen er subsidies

8ste jaargang 2005 nr. 11 303 MOLENSACTUEEL

Egbert Greving kruit zijn molen tijdens de Nationale Molendag in 2001. De Zwaluw in het Drentse Oudemolen Hij was toen 89 jaar oud! (foto H. Noot). waar de Grevings meer dan een eeuw molenaar zijn geweest (foto H. Noot).

los en kan molenmaker Bremer aan de 40 procent in de totale kosten van bezig het plantsoen weer wat van zijn slag. De molen krijgt een oude as van de 270.000 euro leveren. De rest van het vroegere uitstraling terug te geven. Zo in mei 1944 afgebrande molen van Ter - project zal voor rekening komen van de zijn onder andere een muziekkiosk, vijver munten en een nieuwe gelaste roe. Die gemeenten in Twente-Zuid en de eige - met een terras en wellicht binnenkort roe krijgt zelfzwichting plus stroomlijnneu - naar van de Noordmolen. Voor wat be - een theehuis weer in ere hersteld. Com - zen. Daaruit blijkt wel dat het de Gre - treft restauratiewerkzaamheden zijn in dit pletering van de molenromp tot vol - vings ernst is om op de wind te blijven project de volgende zaken opgenomen: waardige molen zou in dit rijtje heel malen. Hun molen zal wel een van de vervanging van het waterrad, stuw en goed passen en het zou de binnenstad laatste klassieke korenmolens zijn ge - brug alsmede herstelwerkzaamheden van Hengelo sieren. Er ontstaat een weest die zelfzwichting kreeg. Op 4 sep - aan het dak. Aan de overzijde van de mooie skyline tussen het plantsoen en de tember 1951 wordt de gerestaureerde Noordmolen zal een verblijf voor de mo - Bataafse Kamp, de gebieden die de ge - molen in bedrijf gesteld, ongetwijfeld lenaars worden ingericht dat is voorzien meente op termijn tot een stadspark zou een hoogtepunt in het leven van de van een toilet en bergruimte. De bouw - willen samenvoegen. Met een van de Grevings. Egbert heeft samen met zijn, kundige verwacht dat het werk in de enige jaren geleden overleden broer winter van 2005 kan starten. Gelijktijdig Jannes, de molen nog lang bemalen. worden ook de overige educatieve on - Daarnaast oefenden zij het boerenbe - derdelen die deel uitmaken van het pro - drijf uit. Omstreeks 1965,1970 kwam de ject verder uitgewerkt. molen helemaal tot stilstand en werd er alleen nog gemalen op de aanwezige hamermolen. De molen raakte in verval, Plannen tot completering Molen maar om de ondergang te voorkomen van Trip in Hengelo kocht de gemeente Vries de molen in 1980 van de Fa. G. Greving & Zn. In 1982 Van de in 1861 gebouwde Molen van volgde restauratie waarna Egbert Gre - Trip (ook bekend als Molen van Wegge - ving de molen weer liet draaien. Tot op man) te Hengelo resteert sinds 1900 niet zeer hoge leeftijd was hij nog geregeld veel meer dan de onderbouw tot stel - op de molen te vinden. Later verhuisde linghoogte. Het in goede staat verke - hij naar de Kornoeljehof, waar hij op 21 rende restant staat naast een notariskan - september overleed. De crematie vond toor, dat het silhouet ervan zelfs in haar op 26 september plaats in het cremato - logo heeft verwerkt. De sloop van de rium De Boskamp in Assen. jsb. molen is naar alle waarschijnlijkheid inge - luid door de komst van de stoomma - chine die in 1886 de werkzaamheden Herstel Noordmolen Azelo van de molen ter plaatse overnam. Na - goedgekeurd dat ook de molenaarsactiviteiten wer - den gestaakt werd de molenromp ach - Het uitgebreide project ‘Het draait om tereenvolgens gebruikt als opslagruimte, de Noordmolen’ is goedgekeurd. Dit ruimte voor activiteiten van minderva - project waarin de Noordmolen te Azelo liden, atelier en expositieruimte voor een centraal staat is opgesteld om toch in kunstenaarscollectief. De laatste jaren aanmerking te komen voor een Euro - wordt de molen aan het Prins Bernhard - pese Leader Plus subsidie ( Molenwereld plantsoen niet meer gebruikt, hetgeen De onderbouw van de molen van Weg - 2005-7-229). Dit Europese fonds voor plat - volgens een plaatselijke initiatiefnemer geman aan de Enschedestraat 86-90 in telandsvernieuwing zal een bijdrage van doodzonde is. Bedoelde persoon is druk Hengelo (foto G.H. Varwijk).

304 8ste jaargang 2005 nr. 11 MOLENSACTUEEL naamgevers van het naastgelegen no - tariskantoor, als direct belanghebbende in deze, is al gesproken en deze staat niet afwijzend tegenover de plannen maar twijfelt over de haalbaarheid. De kosten voor de plannen zullen volgens een schatting tussen de 600.000 en een miljoen euro belopen. Een woordvoerster van de gemeente heeft laten weten de plannen eerst aan de Monumentencom - missie voor te willen leggen, alvorens überhaupt een uitspraak te doen.

De Prins Van Oranje weer volop in het zicht

Half september is men begonnen met de verbouwing en aanpassing van de bijge - bouwen van de Ambachtelijke Graan - maalderij Molen ‘Prins van Oranje’ te Bredevoort. De in 1983 opgerichte on - derneming bestaat uit een mechanische maalderij en de uit 1872 daterende ko - renmolen De Prins van Oranje aan de Landstraat. Door de sloop van onder meer de oude graandrogerij werd de molen na 2 dagen weer volledig zicht - De toekomstige situatie volgens bouw - tekening (foto M. Te Brake).

baar vanuit noordoostelijke richting. Tus - sen de oude stadswal en de silo uit de ja - ren ‘60 van de vorige eeuw is veel weg - gebroken. De sloop werd bemoeilijkt door het verwijderen van in de gebou - wen verwerkt asbest. Eigenaar Woordes zal op de ontstane plaats nieuwbouw plegen, aangezien het bedrijf de ruimte hard nodig heeft. Met de nieuwbouw zal spoedig worden begonnen en de ver - vangende bedrijfsruimte zal praktischer worden ingericht en qua uitstraling beter in de omgeving passen. Het pand wordt lager dan de verdwenen gebouwen en er wordt rekening gehouden met de mo - len. M. te Brake.

Tegenslag onderhoud Mallumsche molen

In april 2004 werd een offerte uitge - bracht voor onderhoud aan het metsel - werk van de Mallumsche (water)molen te Eibergen. De Bentheimer zandstenen toonden vormen van versplintering door corrosie van de muurankers ( Molenwe - reld 2004-5-190). De muurankers die ter versteviging en verbinding van de zand - stenen onderling in de muur zijn aange - bracht, zijn bij een vorige restauratie niet roestvrij uitgevoerd. De Rijksdienst voor de Monumentenzorg stelde vast dat af - breken en opnieuw opbouwen van de

Het silopand van Woordes in Brede - voort, De contouren van het gesloopte deel zijn nog duidelijk zichtbaar (foto M. Te Brake).

8ste jaargang 2005 nr. 11 305 MOLENSACTUEEL

den verplaatst. Het is bedoeling dat er op het terrein nieuwbouw van 35 appar - tementen en een ondergrondse par - keergarage komt. Onlangs heeft de ge - meente de woningbouwvereniging Amerongen en Griffioen Architecten (sa - menwerkingsverband Molenbrink) ge - vraagd de plannen te presenteren voor het terrein rond de molen, thans nog ei - gendom van Van den Brink ( Molenwe - reld 2005-9-267). Onlangs zijn die plan - nen definitief gemaakt en aan de ge - meente overlegd. Het perceel van Van den Brink wordt aangekocht, waarna oude opstallen zoals loodsen tegen de vlakte zullen gaan. De molenromp zal over een afstand van enkele tientallen meters worden verplaatst naar de hoek van de Van den Boschstraat en de Mo - lenstraat. Stichting Het Utrechts Land - schap wordt verzocht de molen in ei - gendom te nemen en het beheer te voeren. Met de bouw van 35 apparte - menten wordt door de woningbouwver - eniging de aankoop van het perceel be - taald. De appartementencomplexen Onverwachte tegenvallers bij het muurherstel van de Mallumsche molen. worden verdiept aangelegd, waardoor muur de beste oplossing zou zijn, ditmaal uiteraard met roestvrijstalen muurankers. De zandstenen zouden opnieuw ge - bruikt kunnen worden, maar de kosten zouden uiteindelijk toch circa 150.000 euro bedragen. In de loop van 2005 is een start gemaakt met de werkzaamhe - den, maar vanaf eind september zijn de werkzaamheden tijdelijk stilgelegd. Bij het verwijderen van de zandstenen in de muur bij het waterrad is de firma Hof - fman uit Beltrum op onverwachte pro - blemen gestuit. Tussen de zandstenen en het achterliggende metselwerk is een laag beton gestort met als gevolg dat het deel van de zandstenen dat aan het beton gehecht zit letterlijk en figuurlijk muurvast zit. Wanneer de stenen losge - maakt worden zal er geen een overblij - ven die hergebruikt kan worden, dus is een alternatieve oplossing bedacht in samenspraak met de Stichting Eibergse Molens, de gemeente Berkelland, de Rijksdienst voor de Monumentenzorg en de provincie Gelderland. Via metaalde - tectie en proefboringen wordt de exacte locatie van de muurankers be - paald om deze vervolgens uit te boren.

Plannen terrein Maallust Amerongen geconcretiseerd

Wanneer de gemeenteraad en de stuur - groep voor gemeentelijke herindeling van Amerongen instemmen met de op - gestelde plannen zal de Amerongse mo - len Maallust in 2008 weer schitteren. De molen zal over een kleine afstand wor -

De Maallust in Amerongen voor de onttakeling in 1936 of 1938 (foto ir. W. Voerman).

306 8ste jaargang 2005 nr. 11 MOLENSACTUEEL de complexen nauwelijks de belthoogte van de molen zullen overstijgen. Volgens de berekeningen zal de verplaatsing 115.000 euro gaan kosten en de her - bouw 640.000 euro. Deze bedragen zul - len bij diverse instanties worden verza - meld, waaronder Het Utrechts Land - schap, de gemeente Amerongen en de Rijksdienst voor de Monumentenzorg.

Herbouw zomerhuisje bij Middelste Molen te Cabauw

Vrienden van de Cabauwse Molen heb - ben zich voorgenomen om het uit 1880 daterende molenaarshuisje bij De Mid - delste of Tweede Molen te Cabauw weer op te bouwen. Als voorbeeld voor dit molenaarshuisje werd het zomerhuis gebruikt dat bij de Achterste Molen of Kademolen stond. Het huisje diende als zomerverblijf voor de molenaar (in de winter verbleef deze in de warmere mo - len). Het niet meer in gebruik zijnde ver - waarloosde huisje inclusief de grond was sinds 1970 in bezit van de Stichting De Utrechtse Molens en voordien eigendom van het Waterschap Lopikerwaard. Een verzoek tot plaatsing op de monumen - tenlijst werd in 1978 afgewezen, ook in het beroep op de Raad van State in 1980. Een in 1984 bij de gemeente inge - diend restauratieplan kwam niet aan bod, ook al doordat vanwege waterpeil - verlaging de fundering vernieuwd zou moeten worden. Bij de bouw van het kopie zal wel enige De Middelste Molen in Lopik/Cabauw met het in 1990 gesloopte zomerhuis concessie worden gedaan, aangezien (foto jsb 29 april 1973). het oude huisje halfsteens was uitge - voerd, het nieuwe zal een spouwmuur krijgen en een opslagkelder maar verder een getrouwe kopie zijn van het origi - in elkaar gezet om te kijken of alles nog achteruitgang, stilstand, onttakeling, neel. Het huisje zal worden gebruikt om past. Het onderwiel is in Loenen aan de (gedeeltelijke) verplaatsing en opslag zal bezoekers te ontvangen en tentoonstel - Vecht opgehaald, waar het ‘tijdelijk’ in de molen weer een prominente rol in het lingen te houden. De kosten zullen circa molen De Hoop opgeslagen was. Bij de Nieuwegeinse kunnen vervullen. Op de 160.000 euro bedragen, waarvan een restauratie zullen veel onderdelen nieuw nieuwe locatie in het park Nieuwegein gedeelte al toegezegd is door Leader gemaakt of ingrijpend gerestaureerd zal bij de molen een rondmaalcircuit Plus onder de voorwaarde dat een worden. De afronding van de restauratie aangelegd worden. bouwvergunning wordt afgegeven. is gepland in mei 2006. Na vele jaren van Deze is inmiddels aangevraagd en door de gemeente Lopik voorlopig afgege - ven. De definitieve bouwvergunning wordt eind 2005 verwacht, waarna be - gin 2006 een start met de herbouw kan worden gemaakt.

Restauratie Molen Oudegein van start

In februari 2005 werd door Het Utrechts Landschap de restauratie van molen Oudegein te Nieuwegein aangekondigd (Molenwereld 2005-2-43). Onlangs is de restauratie van start gegaan, waarbij vooralsnog niet veel activiteit ter plaatse waar te nemen is. De ondertoren werd reeds op 22 mei 2003 verplaatst naar de nieuwe locatie en de meeste werkzaam - heden vinden plaats in de werkplaats van molenmakerij Verbij te Hoogmade. Het bovenhuis dat ruim 15 jaar onder Het in de werkplaats van Verbij in elkaar gezette bovenhuis van de Oudegeinse een zeil afgedekt heeft gelegen is weer molen (foto: Gijs de Kemp, september 2005).

8ste jaargang 2005 nr. 11 307 MOLENSACTUEEL

Molen De Ooijevaar heeft na ruim honderd jaar weer een molenbord

In april 2005 is op oliemolen De Ooijevaar te Zaandam na een afwezigheid van on - geveer 120 jaar weer een molenbord opgehangen. Molenborden, waarop de naam van de molen staat, werden in de Zaanstreek veelal voorzien van een beel - tenis die de naam zo goed mogelijk weergaf. Dit om ervoor te zorgen dat de mensen die het lezen niet machtig wa - ren, toch wisten met welke molen ze te maken hadden. In de Zaanstreek waar men met een grote molendichtheid kampte, was zoiets geen overbodige luxe. Maar ook in de rest van Nederland kwamen en komen deze borden nog (zeldzaam) voor. Tevens is van de gele - genheid gebruik gemaakt de oude schrijfwijze, die in de loop der jaren is ge - moderniseerd tot Ooievaar, opnieuw te introduceren. Voor het schilderwerk is Bruun van de Stadt benaderd en hij heeft dit op een voortreffelijke wijze ge - daan. Van De Ooijevaar bestaat een schilderij uit 1756 waarop het bord staat weergegeven. Hiervan zijn de vorm van het bord en de afbeelding van de ooie - Molen C van de Raaksmaatboezem bij Alkmaar-Oudorp, wachtend op herstel (foto vaar herleid. Zoals wel vaker het geval jsb, 31 mei 2005). was werden deze borden voorzien van een eenvoudig rijm of spreuk zoals van De Dikkert (dezelfde Dikkert die nu in Am - stelveen staat): ‘Des Dikkerts middel van Brandstichting toch oorzaak Eindelijk toestemming bestaan, is hout te zagen aan de Zaan’. brand Strijkmolen C verbouwing molenschuur de Voor De Ooijevaar werd de spreuk: ‘Als Zandhaas brenger van het leven, kijkend naar de De brand die Strijkmolen C te Oudorp Dood’, refererend aan De Bleeke Dood vernielde blijkt een niet op zichzelf Jarenlang wordt in Santpoort strijd ge - die er recht tegenover staat. Het vaar - staand feit te zijn geweest. Met de aan - voerd om de naast De Zandhaas gele - water van de Zaan was vroeger de houding van twee verdachten door de gen molenschuur gedeeltelijk te verbou - hoofdroute langs De Ooijevaar. Het mo - politie Noord-Holland is mogelijk een wen tot woonruimte voor molenaar Kors. lenpersoneel benaderde de molen reeks van branden en explosies in Alk - De eerste pogingen liepen na vijf jaar vanaf deze kant, maar ook het transport maar gedurende de afgelopen twee vast door ingediende bezwaren en in de jaar opgelost. Op 5 september werd een procedure gemaakte vormfouten ( Mo - eerste verdachte aangehouden en kort lenwereld 2004-10-332). Ook op de door daarna een medeverdachte, die tijdens de gemeente Velsen op 4 mei 2005 aan de verhoren hebben bekend bij een zes- Stichting Korenmolen de Zandhaas vers - tal feiten betrokken te zijn geweest en te trekte monumentenvergunning ( Molen - hebben gehandeld uit sensatiezucht. wereld 2005-9-268) zijn door de Stichting Het Openbaar Ministerie kan de ver - Santpoort bezwaren ingediend. In af - dachten maximaal vijftien jaar gevange - wachting van de bezwaarprocedure nisstraf opleggen. plaatste Kors, vóór het verkrijgen van de Zo is dan nu de oorzaak van de molen - aangevraagde benodigde tijdelijke ver - brand definitief vastgesteld en kunnen gunning, een stacaravan bij de molen de andere in eerste instantie genoemde die hij vervolgens op last van de ge - oorzaken naar het rijk der fabelen wor - meente weg zou moeten laten halen den verwezen. Een markant detail is wel (Molenwereld 2005-10-313). De strijd lijkt dat de Molenstichting Alkmaar e.o. niet nu bijna gestreden want de stacaravan direct in kennis is gesteld van de aan - staat nog op zijn plaats en via het indie - houding van de twee verdachten. nen van bezwaren kan dit tot een jaar Het restauratiebestek (met uitzondering gerekt worden. Maar belangrijker nog: van de woning in de molen en van de de Stichting Santpoort heeft de strijdbijl schuur) is naar de verzekeringsmaat - begraven en heeft ingestemd met de af - schappij gestuurd, en die heeft op grond gegeven monumentenvergunning die daarvan een voorlopig schadebedrag daarmee definitief is. De aangevraagde vastgesteld dat genoeg zou moeten zijn bouwvergunning is op 13 oktober vers - om de molen te herbouwen. Thans gaat trekt en wordt na een termijn van zes we - de molenstichting in overleg met de mo - ken onherroepelijk. Hiermee wordt ein - lenmaker om de begrote kosten van de delijk recht gedaan aan de wensen van schade te bespreken. Als alles meezit de molenaar om zich nabij de beroeps - Het gereconstrueerde molenbord met kan binnen afzienbare tijd opdracht tot matig in bedrijf zijnde molen te kunnen ‘nieuwe oude’ naam op De Ooijevaar herstel worden verleend. vestigen. (foto Tim Doeves, 18 april 2005).

308 8ste jaargang 2005 nr. 11 MOLENSACTUEEL

len en houden van een windhoutzaag - molen. Een lattenzager zaagde latten (zogenaamde veren) die onder meer werden gebruikt om planken overlangs water- en tochtdicht aan elkaar te kun - nen verbinden, omdat men het begrip mes en groef vroeger nog niet kende. Op 18 juni 2005 is het wipstellingmolentje officieel in gebruik genomen door de vrouw en dochters van Ruud Pos door het lichten van de vang, in het bijzijn van afgevaardigden van De Zaansche Mo - len en De Hollandsche Molen. Voor meer informatie en foto’s: www.molenhetkla - verblad.nl.

Koper gezocht voor te bouwen molen De Veldmuis

Molen De Veldmuis werd oorspronkelijk in 1689 als snuifmolen gebouwd aan de Pa - penpadsloot te Westzaan. Tot 1738 heeft de molen op het nog steeds als De Tromp bekend staande gebied gestaan. In dat jaar werd de molen verkocht, af - Het Klaverblad tussen de grote industriemolens aan de Zaan gebroken en ten westen van het dorp (foto J. Ploeger, mei 2005). herbouwd als latten- en veerzager (met

De Veldmuis alias De Kikker in zijn oorspronkelijke uitvoering. van de grondstoffen en de producten uit de molens vond plaats via deze veen - stroom. Dat maakte de Zaanstreek al in de zeventiende eeuw uitermate geschikt als industriegebied. De molens waren veelal rechtstreeks vanuit onder andere de handelsstad Amsterdam te bereiken. Dat was ook de reden dat de namen van de molens vanaf het water zicht - baar moesten zijn. Zo ook bij De Ooij - evaar, al betekent dat wel dat het bord moeilijker vanaf de openbare weg is te zien: de molen is niet gemakkelijk te be - naderen door het omliggende fabriek - sterrein. Matthijs Ero & Tim Doeves.

Lattenzager aan de Kalverringdijk klaar

In 2003 werd aangekondigd dat de her - bouw van het lattenzagertje Het Klaver - blad aan de Kalverringdijk in 2005 zou worden voltooid ( Molenwereld 2003-7/8- 207). De ondertoren kwam reeds in 2000 gereed en op 23 maart 2005 werden bo - venhuis, as en roeden aangebracht. Het initiatief tot de bouw van de tussen De Os en De Bonte Hen gesitueerde molen is genomen door Ruud Pos (oud-bestuurs - lid van de Vereniging De Zaansche Mo - len). Hiertoe werd in 1973 een stuk bui - tendijks land aan de Zaan aangekocht. In 1986 is het particulier initiatief onder - gebracht in de Stichting Het Klaverblad met als doel het oprichten, in bedrijf stel -

De Veldmuis zoals die er volgens de plannen van Somass uit gaat zien.

8ste jaargang 2005 nr. 11 309 MOLENSACTUEEL als bijnaam De Kikker). In 1916 werd de Verzelfstandiging De molen tot stellinghoogte afgebroken ter - Vriendschap te Weesp wijl de molenschuren nog tot 1977 in ge - bruik zijn gebleven door een houthandel. De gemeente Weesp is voornemens om De grotendeels vervallen schuren zijn in molen De Vriendschap aan de Utrecht - 2000 aangekocht door de firma Somass seweg voor een symbolisch bedrag te uit Wormer, (waartoe sinds 2003 molen - verkopen aan een speciaal daarvoor op makerij Saendijck behoort), met het plan te richten stichting. In de kadernota 2005 om op dezelfde plaats een nieuwe Veld - heeft de gemeente reeds aangegeven muis te bouwen. De bouwvergunning dat ze vindt dat de exploitatie van de hiervoor is inmiddels verleend en voor de molen niet tot haar corebusiness be - lieve som van 2.200.000 euro (vrij op hoort. De gemeente stelt wel dat het af - naam) kan de potentiële koper eige - stoten op een verantwoorde wijze moet naar worden van een uniek investerings- gebeuren, er zitten immers een aantal en beleggingsobject op circa 5.000 vier - personele en financiële consequenties kante meter grond. De molen kan naast aan vast. Het college benadrukt dat de een woon- en bedrijfsfunctie ook een verzelfstandiging niet tot een verkapte multifunctionele invulling krijgen, waarbij vorm van bezuiniging mag leiden. Door horeca tot de mogelijkheden behoort, de activiteiten in en rond De Vriend - alles naar wens van de toekomstige ei - schap sinds de negentiger jaren is de genaar die hiervoor een keuze kan ma - molen expliciet op de kaart komen te ken uit een breed scala aan mogelijkhe - staan en de veranderingen mogen niet den. Mogelijkheden te kust en te keur van invloed zijn op de continuering hier - voor de vermogende particulier of het van. Er blijft in de beoogde situatie dan bedrijfsleven, al hoewel wordt gemeld ook een nadrukkelijke relatie met de ge - dat de voorkeur uitgaat naar authen - meente als belangrijke subsidieverstrek - tieke oplevering in combinatie met een ker voor onderhoud en instandhouding economisch rendabele functie. Er is al - van de molen. Op 12 oktober is het voor - leen een probleem: zolang zich geen ko - stel tot verzelfstandiging van de activitei - per heeft gemeld zal het derde leven ten door de raadscommissie welzijn be - van De Veldmuis vooralsnog een droom sproken. De commissie welzijn heeft de blijven. plannen goedgekeurd en het is nu, na Werkzaamheden aan de kap van molen verdere inventarisatie, aan de gemeen - Landzicht te Heerjansdam (foto: N. teraad zich uit te spreken over het te ne - Sonneveld, 17 oktober 2005). men besluit.

Herstel molen Vlistboezem verkocht de heer De Bruijn de molen en Haastrecht stap dichterbij zijn land aan de Stichting Het Zuid-Hol - lands Landschap. Hij vestigt zich met zijn De Vlistboezem werd tot 1914 bij Haas- gezin in een boerderij in Berkenwoude. trecht afgemalen op de Hollandsche IJs - De molen komt daardoor vrij voor restau - sel met een groep van zeven voormo - ratie. Mogelijk kan hij te zijner tijd weer lens plus een stoomgemaal. In 1914 wer - water in de Hoge Boezem malen, zoals den de zes wipmolens gesloopt en de voor 1914. jsb. stenen molen onttakeld. De romp bleef als woning in gebruik. De locaties van de wipmolens zijn ook nog steeds herken - Uitstel besluitvorming Landzicht baar. Heerjansdam Op de plaats van de stenen molen, mo - len No.6, stond oorspronkelijk ook een De eigenaars wachten de subsidievoor - wip. Deze was in 1739 afgebrand en stellen af alvorens verder te praten over werd herbouwd als achtkante molen. plannen en/of overdracht van molen Omstreeks 1830 werd die voorzien van Landzicht te Heerjansdam ( Molenwereld twee schepraderen volgens het ‘vereen - 2005-10-308). Hiermee volgt een besluit voudigd systeem’ van Blanken. In 1873 over de molen waarschijnlijk pas in 2006 brandde de achtkante molen ook af, en zit de zaak voorlopig op slot. De ge - waarna de stenen molen werd ge - meente Zwijndrecht en de dorpsraad bouwd. Door de verbouwing van het Heerjansdam zijn teleurgesteld in de af - hulpstoomgemaal in 1913/1914 werden loop tot op heden waarbij meerdere en niet alleen de molens overbodig maar verschillende belangen een rol spelen. ook de Hoge Boezem. Die wordt dan als De eigenaars die de molen een warm weiland in gebruik genomen en ook de hart toedragen willen de molen op de huidige eigenaar van de molen, De huidige plaats handhaven en restaure - Bruijn, die met zijn gezin de molen be - ren. De gemeente Zwijndrecht en de woont, oefent er de veehouderij uit. In Dorpsraad Heerjansdam zijn de mening het kader van het Belvedèrebeleid van toegedaan dat restauratie op de hui - het rijk ontwikkelde het ingenieursbureau dige plaats en de beschikbaarstelling Oranjewoud in augustus 2002 een start - van middelen hiervoor gekoppeld moe - Molen No. 6 van het voormalige notitie om de natuur-, recreatie- en histo - ten worden aan de overdracht van de Waterschap de Hooge Boezem achter rische waarden en mogelijkheden in de molen aan een hiervoor op te zetten Haastrecht, zo ongeveer de ‘flessigste’ boezem te versterken in combinatie met stichting. De Rijksdienst voor de Monu - molenromp van Nederland (foto waterberging. In maart 2003 werden de mentenzorg en de provincie Zuid-Hol - H. van Steenbergen, juli 2000). plannen naar buiten gebracht. Recent land tenslotte eisen dat de molen ver -

310 8ste jaargang 2005 nr. 11 MOLENSACTUEEL plaatst wordt wanneer er financiële mid - delen beschikbaar worden gesteld. Het voornemen om vooruitlopend op een uitspraak de roeden en de staart af te nemen heeft op 11 oktober daadwerke - lijk zijn beslag gehad en lijkt daardoor eerder een voorlopig einde dan een nieuw begin. Ter verdere conservering zijn op 17 oktober werkzaamheden aan de (lekke) kapbedekking verricht.

Korenmolen de Zandweg te Rotterdam stilgezet

Op woensdag 5 oktober 2005 is besloten de uit 1723 daterende korenmolen De Zandweg te Rotterdam-Charlois tot na - der order stil te zetten. Bij controle van De Kilsdonkse Molen in 2002 (foto John Verpaalen). de staat van de kapbedekking van deze ronde stenen stellingkorenmolen bleek dat de korte spruit slechter was dan in eerste instantie gedacht werd. De con - voorjaar van 2006. Dit is een tegenvaller Donatie maakt overdracht trole werd met een hoogwerker uitge - voor de verder in goede staat verke - molencomplex en restauratie voerd door molenaar Leendert Sprong rende korenmolen die regelmatig draai - De Kilsdonkse Molen mogelijk en een opzichter van Gemeentewerken ende te zien is dankzij een enthousiaste Rotterdam. Met name de rechterhelft molenaarsploeg, bestaande uit de vrij - Op 22 september heeft tijdens een fees - van de spruit is slecht, zo slecht dat de willige molenaars Leendert Sprong, Fred telijke bijeenkomst de symbolische over - rechter korte schoor behoorlijk los zat de Rooij, Tom Blaak en Björn den Ouden. dracht plaatsgehad van het molencom - doordat deze weinig houvast meer heeft Op de molen wordt door Leendert plex De Kilsdonkse Molen te Dinther- in z’n verbinding met de korte spruit. Na Sprong tevens gemalen voor The Carp Beugt. De restanten van het complex zijn deze ontdekking is direct de molenma - Collector, een bedrijf dat gespeciali - door de vorige eigenaar Paul Potters ker gewaarschuwd die dezelfde dag seerd is in vismeel voor karpervissers. Tom overgedragen aan Jan Nelissen, de nog is gekomen om als noodmaatregel Blaak. voorzitter van de in september 2003 op - een strop aan te brengen rond de ver - gerichte Stichting De Kildonkse Molen. binding van de rechter korte schoor met Paul Potters is een telg uit de molenaars - de korte spruit. Hierdoor zit deze in ieder Groot onderhoud aan De Haas familie die de afgelopen generaties ei - geval voldoende vast en is er geen ge - te Zierikzee genaar is geweest van De Kilsdonkse vaar voor schade door harde wind. Her - Molen. Met de overhandiging van en - stel zal zoals het er nu naar uitziet niet Ook korenmolen De Haas te Zierikzee kele grote sleutels is de eerste grote stap eerder plaatsvinden dan in het (vroege) heeft te kampen met ernstige vochtpro - gezet richting realisatie van de restaura - blemen. Zo zullen een aantal balkkoppen tieplannen. Uit handen van Anneke de worden vernieuwd die door vochtinwer - Vries van de BankGiro Loterij en Fred van king en knaagkevervraat zijn aangetast. Zon, penningmeester van Vereniging De De werkzaamheden worden uitgevoerd Hollandsche Molen, ontving de voorzitter door Traas Ongediertebestrijding uit ‘s- twee cheques met een totale waarde Gravenpolder en zullen naar verwachting van 78.000 euro. Voor de aankoop van zo’n zes weken in beslag nemen. Om vast het molencomplex kreeg de stichting te stellen welke balkkoppen zijn aange - 64.000 euro (BankGiro Loterij) en voor de tast worden dunne gaten geboord en voorbereiding van de restauratie nog aan het uiterlijk en de geur van het boor - eens 14.000 euro (Vereniging De Holland - sel valt de conditie ervan af te ‘lezen’. sche Molen). Voorzitter Nelissen was blij Wanneer het boren slechts houtkrullen verrast met de donaties, die de realisatie oplevert betekent dit dat de balkkoppen van de doelstelling van de stichting het (in dit geval) nog in goede staat verkeren. volledig restaureren van dit internatio - Van de balken die aangetast zijn worden naal unieke molencomplex ineens een eerst de koppen weggehaald, daarna stuk dichterbij brengt. Uit presentaties worden de balken voorzien van glasfiber van betrokkenen blijkt de omvangrijk - bewapeningsstaven die tot in de muur - heid van het restauratieproject. Zo holtes zijn vastgezet. Tenslotte wordt een maakte Paul Groen duidelijk hoe bijzon - bekisting rondom aangebracht en wordt der de, zelfs in Europa, unieke combina - de mal volgegoten met viercomponen - tie van een watervlucht-korenmolen met ten - epoxy. Na uitharding is de balk dan naastgelegen wateroliemolen is. Het Wa - weer minimaal even sterk als voorheen terschap Aa en Maas zal zich inzetten toen de balk nog in oorspronkelijke on - voor de toevoer van water uit de rivier aangetaste staat verkeerde. De werk - de Aa, de aanleg van een vistrap en de zaamheden omvatten tevens een pre - ecologische inrichting van het gebied ventieve behandeling van het houtwerk tussen De Kilsdonkse Molen en Huize om toekomstige aantasting te minimalise - Zwanenburg. Het restauratieproces is in ren. De kosten van het groot onderhoud gang gezet en naar verwachting wor - zijn begroot op 21.000 euro, een bedrag den de molens medio 2008 in gebruik dat voor een groot deel wordt gesubsi - genomen. Molen De Zandweg tijdens werkzaam - dieerd door de Rijksdienst voor de Monu - heden in 1988 (foto: februari 1988). mentenzorg.

8ste jaargang 2005 nr. 11 311 MOLENSACTUEEL

Molenpenning Molenstichtig afgerond. Op 2 oktober is zowel het eer - 2004-9-295). Wethouder R. van Dooren Limburg voor Jaap Kuitert ste ‘lustrum’ als het 140-jarig bestaan ge - heeft naar aanleiding van laatstge - vierd met verschillende activiteiten rond noemde protest onlangs verklaard dat er Tijdens de Limburgse Molendag is bij de de molen. in 2006 een oplossing komt voor de situ - Sint Lindertmolen in Beegden de jaar - atie rond de molen te Keent. lijkse molenpenning van de Molenstich - ting Limburg uitgereikt aan de heer Jaap Tijdelijk voorzitter Weerterland Kuitert. Eerdere ontvangers van de mo - verweert zich nog een maal Aurora te Baexem ontdaan van lenpenning zijn de Molenstichting Maas - zeldzame Pannevisroeden bracht, Jan Ficq, Piet van Bussel, Jo De Molenstichting Weerterland heeft Meessen en Joep Derckx. De molenpen - een nieuwe voorzitter in de persoon van Op 13 oktober zijn de roeden van de Au - ning werd uitgereikt door de voorzitter H. Steegs, oud-wethouder van de ge - rora te Baexem uitgenomen door de drs. A.M.J. Cremers aan Kuitert als blijk meente Weert. Hij heeft op 14 oktober firma Herpertz in opdracht van Adriaens van waardering voor zijn jarenlange des - de voorzittershamer overgenomen van F. Molenbouw te Weert. De bijzondere ge - kundigheid en bevlogenheid voor de Weerts. Gelijktijdig heeft wethouder R. klonken roeden van het fabrikaat Panne - Limburgse molens en de molenaars in van Dooren zich teruggetrokken als be - vis worden naar de werkplaats getrans - opleiding in het bijzonder. Kuitert is jaren - stuurslid. Op 14 mei 2005 werd de Molen - porteerd en daar onderzocht en moge - lang als instructeur en bestuurslid van het stichting Weerterland officieel opgericht lijk hersteld voor hergebruik. De binnen- Gilde van Vrijwillige Molenaars afdeling met een tijdelijke voorzitter en werd wet - en buitenroede met een lengte van Limburg actief geweest en was als in - houder Van Dooren gedurende maxi - 25,30 meter zijn in 1971 uitgenomen bij structeur medeverantwoordelijk voor de maal een half jaar aan het bestuur toe - De Roosdonck te Nuenen. De roeden te opleiding binnen de afdeling Limburg. gevoegd ( Molenwereld 2005-6-197). Nuenen werden vervangen door Dit door het geven van cursusavonden, Weerts blijft als secretaris deel uitmaken nieuwe, aangezien deze Pannevisroe - praktijklessen op de molen, het organise - van het bestuur en heeft in zijn hoeda - den afkomstig van een andere molen ren van excursies en extra aandacht nigheid van voorzitter als laatste wapen - waren en te kort waren voor De Roos - voor examenkandidaten. In Kessel heeft feit de biotoopproblematiek rond een donck (ze zijn hiertoe verlengd geweest hij zich ingezet voor het verplaatsen van tweede Weerter molen bij de gemeente met houten stukken om een vlucht van de molen, hetgeen tot heden echter aan de orde gesteld. Het betreft de bio - 26,40 meter te creëren). De Pannevisroe - niet is gelukt. Kuitert heeft in 2005 Lim - toop van de Sint Anna te Tungelroy, den waren vervolgens verkocht aan de burg en daarmee het Limburgse mole - waar een zestal starterswoningen wordt toenmalige eigenaar van de Annemie te naarschap vaarwel gezegd en is ver - gebouwd. Hierdoor zal de molen een Acht, die de roeden op zijn beurt door - huisd naar Friesland. deel van de windvang verliezen en de verkocht aan de gemeente Baexem. Ter stichting verzoekt andermaal aan de ge - vervanging van een Pot-binnenroede en meente aan te geven of de bouwplan - een Fransen-buitenroede uit 1925 zijn de Limburgse Molendag in nen wel passen binnen de geldende bi - Pannevisroeden in Baexem tijdens de Maasbracht jubileumfeest otoopregels. Tevens vraagt de stichting restauratie in 1972 gestoken. Wanneer zich af of voor het verzoek ook advies bij de roeden niet meer bruikbaar zijn zal de Na de malaise rond het failliet gaan van de Molenstichting Limburg is ingewon - molen van nieuwe gelaste roeden wor - het Monumentenhuis Limburg was het in nen. Daarnaast heeft de afdeling Lim - den voorzien. Het is te hopen dat de roe - de provincie Limburg op 2 oktober ein - burg van het Gilde van Vrijwillige Mole - den goed geconserveerd worden of een delijk tijd voor een aantal vreugdevolle naars heeft al in 2004 verduidelijking ge - goede bestemming krijgen, want het zijn molenactiviteiten. Vijf jaar geleden werd vraagd over de aanplant van diverse zo mogelijk de laatste roeden van het fa - de restauratie voltooid van de op 16 no - jonge eiken in de directe nabijheid van brikaat Pannevis die nog draaiende zijn vember 2005 140 jaar bestaande Leonar - molen Sint Anna te Keent ( Molenwereld geweest. dusmolen te Maasbracht. In de zomer van 1947 raakte de beltmolen zwaar be - schadigd ten gevolge van de hete zo - mer. Door de werking van het hout was een roede losgekomen waarna de as - kop brak en de andere roede vervolgens ook stukgeslagen werd. Na dit incident raakte de molen steeds verder in verval en verwerd tot een kale romp waar nie - mand oog voor had. In 1987 werd de Molenstichting Maasbracht in het leven geroepen en in 1989 was de romp her - steld en voorzien van een nieuwe in - gang, nieuwe zolders en trappen en een draaiende reclamezuil ter verwerving van verdere financiële middelen. Op 12 september 1992 werd de tweede restau - ratiefase afgerond en was de molen weer draaivaardig en bij die gelegen - heid werd de molen vernoemd naar Leo Faems, de laatste molenaar-eigenaar. Uiteindelijk zou de restauratie tot maal - vaardige molen op 17 juni 2000 worden

Met het afnemen van het achtkant is De Bolwerksmolen voorlopig buiten het beeld van de IJssel (foto: B. Fort, 6 oktober 2005).

312 8ste jaargang 2005 nr. 11 MOLENSACTUEEL

Nieuwe molenkaarten Van Steenbergen

De heer H. van Steenbergen uit Raams - donksveer heeft weer enige molenkaar - ten uitgegeven. Deze keer van de Cou - wenbergh in Kaatsheuvel, de Zeldenrust in Lith en de Nieuw Leven in Oss. De kaarten kosten 0,50 euro per stuk, te vermeerderen met portokosten (0,39 euro bij maximaal vijf stuks). Ze zijn te be - stellen door het bedrag over te maken op Postbankrekening 747404 van H. van Steenbergen, Kardeel 133, 4741 LR Raamsdonksveer onder vermelding van het gewenste (en bij overschrijving via een bankrekening het adres vermelden). Voor nadere informatie: tel. 0162-516602.

Rectificatie ansichtkaarten H. Noot

In het vorige nummer van Molenwereld werd een nieuwe ansichtkaartenserie van H. Noot aangekondigd. Bij het aan - leveren van de informatie is echter een verkeerd rekeningnummer doorgege - ven. Het juiste nummer moet zijn: Post - bankrekening 4180054 t.n.v. H.Noot, Ga - gelweg 3, 9753 JZ Haren Gr, onder ver - melding van ansichtkaarten. Voor na - dere informatie: [email protected] of 06- 19738819.

In ‘t kort Het herstel van de oorlogsschade te Schijndel werd direct na de oorlog ter hand - Stichting De Fryske Mole heeft op 17 ok - genomen (foto: Collectie Stg. Molendocumentatie). tober haar nieuwe website www.defrys - kemole.nl gelanceerd. - Na het uitnemen van de roeden op 22 september is op 6 oktober het achtkant 515.000 euro kosten koper. ven over het nieuwe aanbestedingsbe - van De Bolwerksmolen te Deventer van - De restauratie van de Grafelijke Koren - leid voor molenrestauraties van de ge - de onderbouw genomen. molen te Zeddam is in oktober volledig meente Gemert-Bakel , hebben de mo - - Op 25 september vierde molen De afgerond. lens in Bakel, Gemert en Milheeze in sep - Hoop te Klarenbeek het honderdjarige - Voor herstel en herplaatsing van een tember in de rouwstand gestaan. bestaan. Burgemeester J. van Blommes - windmotor aan de Stokebrandseweerd - Eind augustus heeft de firma Adriaens tein van Voorst opende middels het lich - te Zuthpen (Molenwereld 2005-1-13) Molenbouw uit Weert de staartbalk en ten van de vang een in en rond de mo - wordt een bedrag van 24.000 euro uitge - de kruibok vervangen van molen De Vic - len georganiseerde Oudhollandse trokken door de gemeente. tor te Someren . markt. - Plannen uit 2001 om molen De Vriend - - De molen aan De Pegstukken te Schijn - - Het kunstwerk dat de plaats van de ver - schap te Veenendaal een rol te geven del staat op dit moment in de steigers. Er dwenen (toren)molen van Heijckman te bij de dagbesteding voor mensen met vindt groot herstel plaats aan het metsel- Huissen markeert is door de Stichting een verstandelijke beperking zijn op - en voegwerk, dat in het verleden tijdens Vrienden van Huissen aan de gemeente nieuw uit de kast gehaald. de oorlog grote averij opgeliep. Lingewaard overgedragen. - In oktober zijn de rietdekwerkzaamhe - - Nu Bierbrouwerij De Leeuw te Valken - - Aan de als woning ingerichte voorma - den aan de kap van de Neckermolen te burg haar activiteiten ter plaatse gaat lige korenmolen te Maurik is in november Neck gereedgekomen. beëindigen en het bezit zal afstoten 2004 de balie aangebracht. Momenteel - Het nieuwe convenant ( Molenwereld gaat de Kruitmolen een onzekere toe - wordt gewerkt aan de de kap, kruivloer 2005-7/8-236) voor de molenviergang te komst tegemoet. en de staart om de als monument aan - Aarlanderveen is definitief van kracht en gewezen molen ( Molenwereld 2004-2- loopt tot en met 2014. Voor 2005 ont - 74) uitwendig te completeren. vangt de Stichting Molenviergang Aar - Molenkalender 2005 - Het bestek voor de restauratie van de landerveen 17.500 euro subsidie. molenromp te Renkum opgesteld door - Het 3 oktober gepresenteerde plan 16 aug - 6 dec.: Kunstexpositie ‘Dutch de Rijksdienst voor de Monumentenzorg voor aanpassing van het Singelgebied te Windmills, Art & Industry’ Holland Boule - is klaar. Het wachten is nu op financiering Domburg kon op weinig steun rekenen vard B Schiphol. van de restauratie ( Molenwereld 2004-9- van de aanwezigen voor wat betreft het 5 november: Molenruilbeurs, Bethelkerk 291). rond de molen aanbrengen van een te Utrecht. - Beltmolen De Volharding te Zeddam duinlandschap met daarin villa’s. In de - 11 november: Molencontactdag De Hol - staat, samen met naastgelegen woning cember wordt beslist over verdere uit - landsche Molen. op een perceel van 3.490 vierkante me - werking van het totale plan. 12 november: Molendag Tielerwaard. ter, te koop voor een bedrag van - Om een signaal van onvrede af te ge -

8ste jaargang 2005 nr. 11 313 Uit ‘t kijkgat Toch geen Zorgen strepen??? e molenmaker is geweest. Eens per huis te vernieuwen? Ik ben in ieder geval aar aanleiding van de reactie van de Djaar lopen we samen de molen door het dweilen zat. Wat dacht je van de keu - Nheer Keunen van Monumentenzorg in om te kijken wat er moet gebeuren. Zijn ken uit grootmoederstijd. De vloerbedek - Molenwereld 2005-9-278 over de strepen vader kwam zo al bij mijn vader. Als ik het king? De badkamer? Weer tevreden zijn op de romp van de molen van Seroos - goed heb zijn opa al bij de mijne. We we - met een vakantie in Tuinesië? Moet ik je kerke schrijft de heer M. Dellebeke, Meel - ten dan ook heel goed hoe de vlag staat. nog meer noemen?’ handel De Jonge Johannes te Vlissingen: Die ging dan nu echt wel halfstok. Sle - ‘Laat maar...’ pende kwalen vragen nu dringend om ‘Die Hoop van jou: De Wanhoop!’ ‘In Molenwereld nr. 7/8 las ik onder de kop genezing. Soms druipt het water van de ‘Ik weet nog een betere naam voor onze ‘het betere werk’ enige verbeteringen muren. De koppen van de zolderbalken molen’, mengde mijn dochter zich in het omtrent de molen van Serooskerke. Zoals lijken goed genoeg voor een zwammen - gesprek’, ‘dan dat afgezaagde Hoop, wordt gemeld waren inderdaad de verti - kwekerij. De roeden... nee, een lekkere nostalgische, oud-Hol - cale gele banen op het achtkant niet ori - Kortom, er is niet te ontkomen aan grote landse naam die helemaal bij hem past.’ gineel. restauratie. Onwillekeurig dwaalden mijn Ik begon al argwaan te krijgen (ze heeft Maar nu las ik in Molenwereld nr. 9 dat vol - gedachten naar vader: ‘Mijn molen hoeft de openhartigheid van haar moeder). gens de heer Keunen de gele banen wel niet gerestaureerd te worden, want hij ‘De Bodemloose Spaerpot!’ origineel waren. wordt onderhouden.’ Zou hij aan de wieg Opa’s vader is met de molen rijk gewor - Dit wil ik toch even recht breien, aange - van het BRIM hebben gestaan? den, opa heeft met de molen nog goed zien er geen één foto is die dit argument En onderhouden wordt de molen nog verdiend, vader lukte het om de eindjes bevestigt, doet mij het oordeel van de steeds, en goed ook. Zo ben ik nu een - aan elkaar te knopen en ik heb de strop heer Keunen al twijfelen. Nu spreek ik oud maal opgevoed. geërfd. beroepsmolenaar Meulenberg bijna we - Mijn wederhelft hoorde onze gesprekken Om alle misverstanden uit te sluiten, ik kelijks, en ook hij vertelt mij dat de molen aan, met klimmende ergernis naar ik als ben heel erg aan de molen gehecht en nooit gele banen had voor de restauratie! geoefend waarnemer meende te be - heb er zeeën van tijd en sloten aan geld Het is in mijn ogen zelfs ook heel onlogi - speuren. in gestoken, maar nu??? sche, aangezien de (Zeeuwse) molens in De timmerman had nauwelijks zijn hielen Vader zei al: ‘de gemeenschap de lusten vroegere tijden toch echt met zo min mo - gelicht of ze barstte los: en ik de lasten.’ gelijk verschillende kleuren werden ge - ‘Alles goed en wel, maar hoe dacht jij dat Dat moet anders. schilderd. Dit was makkelijker, sneller en te betalen?’ dus efficienter! Het teren van een acht - Ik mompelde iets van subsidies, maar dat Baliekluiver kant is al een hels rot karwij (zonder hoog - pakte helemaal werker of wat) en dan haal je het niet verkeerd uit. zomaar in je hoofd om de molen te ‘ver - ‘Als je mij voor ‘t fraaien’ met gele banen over de hoeken, lapje wil houden, bovendien sierde het de molen totaal dan moet je vroe - niet (Bassie). ger opstaan! Je Wel logisch is dat er over de hoeken (net krijgt misschien iets als nu) loodslabben liepen. Dat deze door meer dan de helft weersinvloed anders gekleurd waren is aan subsidie en veel logischer... wie is er dan goed Voor mij staat echter vast dat de molen - voor de rest? Jaap romp voor de restauratie van 1984 ge - (de molenmaker) woon geheel zwart was. Nu ik eigenhan - had het over drie dig dan ook bezig ben de molen weer te - ton. Als we er rug te brengen naar de kleurenstelling en twee aan subsi - inrichting van 1950/1960 was de keuze om dies krijgen dan de loodslabben over te schilderen ook al mogen we dank - gauw gemaakt.’ baar zijn en ben jij dus goed voor de Toch waren er verhoudingsgewijs vrij veel derde . Of je maar Zeeuwse achtkanten met lichte strepen zo vriendelijk wil op de hoeken (zie Molenwereld 2005-7/8- zijn om twee, drie 266). (jsb). jaar voor dat fraaie erfstuk van je te werken waar je zakelijk gezien niets aan hebt. Het nut komt nau - welijks uit boven dat van parkeer - ruimte voor de grasmaaier. We kunnen onze spaar pot wel om - keren, maar zelfs De Jonge Johannes bij Serooskerke, nu dat is niet genoeg. zonder verticale lichte strepen op de Wanneer dacht je romp. het dak van het

314 8ste jaargang 2005 nr. 11 MOLENSACTUEEL

Duitsland Herstel molen Siuts in Wittmund toch rond

In 2002 leek onttakeling of sloop van de Niedersachsen Siuts-Mühle in Wittmund onafwendbaar (zie Molenwereld 2002-7-201, 9-241, 2003- 3-94). Zelfs een verkoop naar Nederland behoorde tot de mogelijkheden (zie Mo - lenwereld 2002-11-297). Eigenaar Upte Si - uts en het stadsbestuur van Wittmund konden niet tot overeenstemming ko - men. Siuts kon het van hem verlangde België aandeel in een dringend noodzakelijke restauratie niet opbrengen. Eind vorig, begin dit jaar werd de molen onttakeld. West-Vlaanderen Het zag er allesbehalve hoopvol uit voor deze in 1884 gebouwde prachtige molen die tot 1978 in bedrijf was. Toch is er uiteindelijk een keer ten goede gekomen en is de financiering van de res - Redding voor Merelaantje tauratie rond. Met het herstel is een be - drag van 133.000 euro gemoeid, waar - De molen ‘t Merelaantje in Gistel is een al - van de stad Wittmund 51.000 euro voor leszins merkwaardige molen (zie Molen - haar rekening neemt, de EU 36.000 euro, wereld 2004-6). Dat bijzondere karakter de Sparkassen-Stiftung 16.000 euro, eige - belette niet dat de molen tot bijkans een naar Siuts 12.000 euro, de deelstaat Ne - ruïne kon vervallen. Echt goede vooruit - dersaksen 11.000 euro. Merkwaardigerwijs zichten waren er niet. De molen was het laat de Landkreis Wittmund het helemaal eigendom van twee hoogbejaarde afweten. Die was zelfs niet bereid om van dochters van Alfred Ronse, de vader van de leges voor de vergunning af te zien! het Vlaamse molenbehoud die de molen in 1936 liet bouwen en het naburige kas - teel Ter Waere bewoonde. De molen was omstreeks 1990 in erfpacht uitgegeven aan de vzw Alfred Ronse die zich de res - tauratie van de vervallen molen ten doel De molen van Rysum in juni 2003 stelde. Door allerlei oorzaken kwam het er (foto H. Noot). niet van en erfpacht werd opgegeven. Dit voorjaar besloot de stad Gistel de Meerlaanmolen aan te kopen voor het symbolische bedag van 1 euro, waarmee Nieuwe balie voor molen Rysum de weg werd geopend voor de dringend noodzakelijke restauratie. Rysum is een dorpje net achter de Eems tegenover Delfzijl. De korenmolen van dit dorp werd in 1895 gebouwd en brandde vervolgens in 1917 tijdens de Eerste We - reldoorlog af. In 1921 vond herbouw plaats met onderdelen van een in Varel afgebroken molen. Nadat de nieuwe mo - len tot omstreeks 1950 op windkracht in bedrijf was gebleven werd hij in 1964 door molenmaker Böök uit Dunum tot op de onderbouw gesloopt. De Interessenge - meinschaft Rysum vatte het plan op om de molen te herbouwen. Voordat doel werd een achtkant uit Güby (Sleeswijk- Holstein) verworven. In 1989 begon men met het herstel van de gemetselde on - derbouw van de oude molen. Op 30 sep - tember 1995 werd de molen officieel ge - opend. De herbouw van de molen is voor een dorp als Rysum een enorme presta - tie. Het moet daarom toch wel een bitter pil zijn geweest dat nauwelijks tien jaar na de voltooiing de balie aan vernieuwing toe bleek. In eerste opzet was gedeeltelijk herstel toevertrouwd aan de firma Haß uit Norden. Tijdens de werkzaamheden bleek er meer loos te zijn en werd beslo - ten om de tien, vijftien jaar oude balie in zijn geheel te vernieuwen, een onge - hoord fenomeen. Al met al stond de Inte - De Siuts-Mühle in Wittmund in juli De deerlijk vervallen Meerlaanmolen ressengemeinschaft Rysum voor een 1977 toen deze nog in bedrijf was. bij Gistel (foto Benoît Delaere). schadepost van 44.000 euro.

8ste jaargang 2005 nr. 11 315 NVVM- molenmakers actief

Hierbij een overzicht van werken die de laatste tijd bij ons onder handen zijn ge - weest. Voor molen De Vier Winden te Reutum werd de gecombineerde motor-wind - steen weer maalvaardig gemaakt. Om - dat aandrijving door een historische die - sel niet meer mogelijk is (het motorhok werd gesloopt) is gekozen voor een ou - der type electromotor met olieweerstand en ampèremeter. Om op het juiste toe - rental te komen op de oude horizontale as, is een tussen-as geplaatst. Deze tus - sen-as kon ook worden samengesteld uit oude ringsmeerlagers en gegoten lager - steunen. Dank zij onze eigen verzamel - woede en hulp van mensen die wel het een of ander onderdeel wilden missen kon de aandrijving bijna geheel met his - torische onderdelen worden samenge - steld. Het steken van de nieuwe houten vijzel in de spinnenkopmolen in het openlucht - In Curslack bij Hamburg werd in open - museum Rieckhaus te Curslack bij Hamburg (foto Groot Wesseldijk). luchtmuseum Rieckhaus de spinnekop - molen hersteld. Op de onderbouw is een

nieuwe zetel geplaatst, het bovenhuis is ning van de Overijsselse Molendag en de hersteld o.a. de as-afdichting en de vang presentatie van een nieuw boek over Al - werden aangepast. De bekleding van de melose molens en maalderijen op 10 sep - onderbouw en het bovenhuis is door een tember met een draaiende molen kon plaatselijk bedrijf uitgevoerd. Er is een worden gevierd. In het openluchtmu - nieuw gevlucht aangebracht met ijzeren seum Molfsee bij Kiel werden aan de sten - roeden en een nieuwe houten vijzel. Van - derkast de twee gebroken steenlijsten wege de slechte biotoop en bij gebrek vervangen. Door de zware afmetingen aan een molenaar zal de molen niet vaak en de lengte heeft de zagerij 8 bomen op de wind draaien. De vijzel wordt elek - moeten verzagen om aan de twee bal - trisch aangedreven en maalt in een cir - ken van ca 65 x 28 x 600 cm te komen in cuit. Voor een Duitse molenmaker zijn de vereiste kwaliteit. twee roeden gemaakt voor de molen in Voor de Windmühle Altkalen nabij Ros - Dibbersen (tussen Bremen en Hamburg) tock in Duitsland werd een historische Voor korenmolen De Zandhaas te Sant - gietijzeren maalstoel voorzien van nieuwe poort wordt de constructie van het sys - stenen en maalvaardig gemaakt. In de teem van remkleppen in de fokken ver - molen is de Franse steen weer maalvaar - stevigd. Het geheel was aan de lichte dig op de wind. Al het lagerwerk van kant geconstrueerd en gaf storingen. Te - taatspot, onderijzer, steenbus, en het uit - gelijkertijd zijn de roeden doorgehaald zo - lichtmechanisme was in de D.D.R. tijd ge - dat het geheel na voltooiing weer een tijd bruikt tot het helemaal op was. Alle on - kan draaien. derdelen zijn hersteld en draaien weer op Molen De Hoop te Almelo werd bezocht de wind. Voor een Duitse en een Neder - voor een schilderbeurt aan het gevlucht. landse molen werden Engelse kruiwerken Er werd een scheur ontdekt in een van de gemaakt. Verder werden vele molens be - roeden hetgeen al in Molenwereld werd zocht voor allerlei onderhoudsklussen va - Het steken van de herstelde roeden in vermeld. Door snelle besluitvorming bij de riërend van een nieuwe zoldervloer tot molen De Hoop in Almelo (foto Groot gemeente Almelo kon direct tot reparatie schilderwerk of een spoedreparatie aan Wesseldijk). worden overgegaan waardoor de ope - een of ander onderdeel.

316 8ste jaargang 2005 nr. 11 bouwt samen met molenmakerij Saen - dijck houtzaagmolen Het Jonge Schaap. De voorbereidingen zijn in volle gang. Er is hout besteld voor bovenwiel, bonkelaar, onderwiel en schijfloop. De restauratie aan paltrokmolen de Ge - Hillen en Roosen heeft de eerste paal ge - kroonde Poelenburg vordert. De zaag - slagen op 24 september 2005. Terwijl zij vloer wordt momenteel uitgelijnd, diverse met de fundering van de molen en houd - neuten van de zaagsledes worden ver - loods bezig zijn, kan molenmakerij Saen - nieuwd, de roeden worden opgetafeld dijck zich bezig houden met een deel van en gestoken. Het schilder-, en teerwerk het gaande werk en in april 2006 wordt er zijn in vergevorderd stadium. De Poelen - door Saendijck begonnen met het zes - burg zal in november weer kunnen zagen! kant op de bouwplaats aan de Kalver - De Neckermolen krijgt vier velden nieuw ringdijk te Zaandam. riet en ook de kap wordt opnieuw ge - De laatste Zuid-Hollandse paltrok in dekt. Alle rietlatten zijn vernieuwd, diverse het Openluchtmuseum in Arnhem die kistramen, vorst-, en beeldstukken zijn ver - door de firma Vaags onderhanden vangen. genomen wordt (foto Vaags). Restauratie bouwbedrijf Hillen en Roosen

vangen met de restauratie van molen De Hoop in Giesbeek. Hiervoor werd o.a. een nieuw kruiwerk gemaakt. De windmolen Het werk aan de Grafelijke Korenmolen in in Wenum wordt ook door ons gerestau - Zeddam werd afgerond. De restauratie reerd. De eerste werkzaamheden waren van de De Korenschoof in Noordlaren is wederom in onze werkplaats. De molen ook bijna gereed. Nadat de stelling ver - krijgt o.a. een geheel nieuw wiekenkruis. nieuwd was, werd op 29 september de Voor een drietal molens in het Nederlands staart aangebracht en werden de roe - Openluchtmuseum hebben we de op - den gestoken. In de werkplaats is veel dracht gekregen om een aanzienlijke werk verzet ten behoeve van de restau - hoeveelheid onderhoud uit te voeren. De ratie van de molen De Hoop te Loenen smeden van VAAGS molentechniek kre - a/d Vecht. O.a werd het spoorwiel en gen een mooie opdracht van een Duits Werkzaamheden op de zaagvloer van bonkelaar gerestaureerd en veel onder - smeedmuseum. Zij gaan een stalen wa - de paltrok De Gekroonde Poelenburg delen voor de nieuw op te stellen stenen terrad maken die helemaal met klinkver - (foto Molenmakerij Saendijck). werden voorbereid. Ook werd er aange - bindingen uitgevoerd wordt.

8ste jaargang 2005 nr. 11 317 Molens restaureren en onderhouden vraagt om vakmanschap en jarenlange ervaring. Die vindt u bij de leden van de Nederlandse Vereniging van Molenmakers. De bedrijven die het logo van de NVVM voeren staan borg voor..... kwaliteit en deskundigheid.

Doornbosch B.V. Adorp 050-3061724 Fa. Dunning-Bremer B.V. Adorp 050-3061221

Jellema CV Birdaard 0519-332357

Molema V.O.F. Heiligerlee 0597-591660

Bouw ‘75 B.V. Workum 0515-542133

J.K. Poland B.V. Broek op Langedijk 0226-333440

Kistemaker & Korver Anbo B.V. Middenbeemster 0299-683743 Alkmaar 072-5110025 Wintels Saendijck B.V. Denekamp 0541-351210 Zaandijk 075-6285602

Groot Roessink VOF Voorst 0575-501272

De Gelder Favier B.V. Nieuw Lekkerland Verbij Hoogmade B.V. 0184-688109 Groot Wesseldijk B.V. Hoogmade 071-5018478 Laren 0573-421568

Vaags Aalten 0543-473359 Herrewijnen VOF Spijkenisse Coppes 0181-634558 Bergharen 0487-531239

Beijk B.V. Afferden 0485-531910 Gebr. Straver v/h M. Straver Almkerk 0183-401415

Nederlandse Vereniging Van Molenmakers

318 8ste jaargang 2005 nr. 11 wel dat de afbeelding van dezelfde mo - len in het boekje Molens in Amsterdam in oude ansichten deel 3, afb. 97 zijns inziens om een andere molen moet gaan daar ZOEKER de modellen van de beide afgebeelde molens niet overeenstemmen. De ‘Zoeker’ uit Molenwereld 82 van mei 2005,wordt door de heer Esselink thuisge - bracht als molen De Koe in Ermelo, maar dan wel gezien vanuit een minder be - kende hoek. De witte aanbouw links is de achterzijde van de nog bestaande maal - derij, die tot discotheek verbouwd werd. De molen maalt hier op het noorden. De foto is in ieder geval van voor de restau - ratie van 1954 toen de molen fokwieken kreeg. Verder brengt de heer Nienhuis van Mo - numentenzorg nog een onbekende mo - len uit thuis uit de rubriek ‘Wie brengt mij thuis?’ uit De Molenaar. Het betreft een foto die gestaan heeft in 1992-13-385 en 1994-18-31. Dit blijkt de Haarmolen in Heemserveen/Collendoorn te zijn, gezien vanuit het zuidoosten. De romp bestaat nog en is recent op de rijksmonumenten - lijst gezet. Het jongetje op de voorgrond heette van zijn familienaam Auf der Haar. De paltrokken Het Luipaard (onttakeld in 1920 en totaal gesloopt in juni 1931), We zeggen de inzenders wederom harte - De Eenhoorn (gesloopt in november 1929) en De Otter (nog bestaand) aan de lijk dank. Kostverlorenvaart naar een tekening in het Amsterdamse gemeentearchief. Hierbij een nieuwe ‘Zoeker’. De foto hier - onder zou in 1916 genomen zijn in Noord- Holland. De vraag is dan uiteraard welke e Amsterdamse paltrokken uit het vo - houden. Een betere oplossing heb ik niet molenstomp is afgebeeld. Aan de an - Drige nummer van Molenwereld zijn kunnen vinden.’ Ter vergelijking stuurde dere kant lijkt de molenstomp veel op die door de heer Esselink uit Delft thuis ge - de heer Esselink een tekening mee vanuit van de onlangs gesloopte Zuidmolen van bracht. Hij schrijft: Op het schilderij Oud- dezelfde richting gemaakt, die in het Am - de Noord-Kethelpolder (zie pag. 328 in dit Amsterdam heeft Wijsmuller de molens vrij sterdamse gemeentearchief te vinden is blad). Als dat zo is dan zou de foto iets ou - natuurgetrouw weergegeven, want de en die wij hierbij afdrukken. der zijn en dateren van 1903 toen de voorste twee molens zijn zelfs herkenbaar De heer Barendse uit Poeldijk brengt de kade langs de Poldervaart doorbrak. De als linkse paltrokken. De situatie komt aar - ‘Zoeker’ uit het septembernummer ook entourage roept toch wel twijfels op. Wie dig overeen met die van de molens thuis als de molen van de West-Bijlmer- en spreekt het verlossende woord? (v.l.n.r.) Het Luipaard, De Eenhoorn en De Laanderpolder en verwijst daarbij naar Otter aan de Kostverlorenvaart. Wijsmuller het boekje Molens van Noord-Holland in Reacties a.u.b. te richten aan de redactie keek in dat geval in zuidelijke richting de oude ansichten , afbeelding 144 die de van de Molenwereld , Moerdijkstraat 39, Kostverlorenvaart af vanaf de Buyskade. molen in complete staat vertoont en on - 2751 BE Moerkapelle, fax 079-5931303, Deze paltrokken hebben het van de Am - miskenbaar dezelfde molen is als de ‘Zoe - e-mail: [email protected]. sterdamse zaagmolens het langst volge - ker’. De heer Barendse constateert even -

8ste jaargang 2005 nr. 11 319 Portret Recht aan J.S. Bakker De Regt (2)

Willem de Regt was een halve eeuw geleden waarschijnlijk de bekendste korenmolenaar van Nederland. Niet alleen was Whij een groot vakman, maar in zijn molen in Nieuw-Lekker - land paste hij allerlei ideeën toe om het werken ermee en erin te vergemakkelijken. Helaas is de windmolen uitgesloopt en onttakeld. Wonder boven wonder zijn desondanks veel van de door De Regt uitgedachte snufjes bewaard gebleven of nog herkenbaar.

In het vorige nummer is beschreven hoe bak, jsb) en de koppelingsplaat waren De Regt een door de windmolen aange - van de krukas afgenomen. De krukas had dreven jacobsladder aanbracht. In dit ik in 2 kogellagers gemonteerd en een nummer staat een ander gedachtenspin - riemschijf op de as. sel centraal dat minder succesvol was: De motor liet ik 600 toeren loopen en dan een met een automotor aangedreven liep de 15der steen 125 toeren. Dat maalstoel. toerent al had ik in de hand, doordat ik een handeltje bij den lichtboom had, waaraan een kabel naar de gasklep van Gashendel aan de maalbak de carburateur. De voor- en naontsteking was automa - Een andere bijzondere constructie is he - tisch, hetgeen een groot gemak is bij ver - laas (gedeeltelijk) verdwenen. Ondanks schillende toerentallen. Als het voordeelig de maalderij met twee koppel stenen maakte De Regt ook in de molen een mo - torsteen. Dat mag dan op zich niet zo bij - zonder zijn, maar de aandrijving was het wel: met een automotor. Het grote voor - deel van een automotor was zijn prijs. Ge - bruikte of sloopauto’s zijn niet duur en zo kan men voor een habbekrats een motor op de kop tikken. Maar dat was dan zo ongeveer ook het enige voordeel ook. Voor de rest waren er eigenlijk alleen maar nadelen. Juist vanwege die prijs zochten ook molenaars soms toch naar mogelijkheden en experimenteerden er mee. Nu was De Regt een motorenlief - hebber en zo’n experiment was dan ook een kolfje naar zijn hand. Toch was hij er niet enthousiast over. In De Molenaar van 6 december 1946 vraagt molenaar G. van O. te B. Naar de Elektrische aandrijving mogelijkheden om het binnenwerk van maalstoel-vooraanzicht een windmolen aan te drijven met een (tekening Bas Koster). auto- of jeepmotor. Dirksen, pseudoniem voor hoofdredacteur Rijnenberg reageert niet enthousiast, maar hij is wel benieuwd naar eventuele ervaringen. Veertien da - gen later deelt De Regt zijn ervaringen mee:

Een jaar of tien geleden, heb ik met ‘n Elektrische aandrijving zware Buick automotor, 6 cyl. gemalen maalstoel-zijaanzicht voor hulpkracht bij een windmolen. De (tekening Bas Koster). motor dreef direct van de krukas, waar het vliegwiel op zit, een voerdrijfwerk en vandaar het onderdrijfwerk van een maalstoel. Het gangwissel (versnellings -

320 8ste jaargang 2005 nr. 11 De molen van De Regt was maar een klein plaatsje vergund in de lintbebouwing langs de Lekdijk; gelukkig lag achter dat lint de open Alblasserwaard en ervoor de Lek, zodat het misschien wat minder erg was dan het leek. De foto is van kort voor mei 1940. Bij de dijkverzwaring een jaar of tien geleden zijn vrijwel alle huizen van de foto gesloopt op de molen en het molenhuis na, zodat de situatie nu in feite beter is dan ooit tevoren.

was uitgekomen, had ik ook de gasrege - (...) Daar ik van 1921 af veel voor die mo - ling automatisch gemaakt, want als er toren heb gevoeld en ook veel gereden b.v. met het scheiden iets teveel of te heb, krijgt men een geoefend oor om op weinig in den steen viel, ging de motor te merken wat zoo’n motor kan en mag lang zamer of sneller loopen. Ik had den doen om ermee te malen. motor zelf geresiveerd en deze liep als Ik kon den l5der steen vol belasten en te - een naaimachine zoo zacht. Startmotor, vens goed meel krijgen, maar, zooals bo - accu en dynamo waren prima in orde, ven al gezegd, het benzineverbruik is te maar de motor was veel te duur in het ge - hoog. bruik. Voor gebruik langen tijd achtereen, 600 toeren op den weg of met 600 toeren bv. een halven dag, is het benzinegebruik een steen trekken, dat scheelt nogal een wel iets minder, maar toch nog te duur. beetje! Mijns inziens is het voor vraagsteller niet Dat merkt men aan den stand van de veel gedaan en dan vooral geen Jeep- gas klep, die bij het malen veel verder motor, want die zijn erg dorstig. open moet staan. Daardoor heeft men Ik ben op electrische aandrijving overge - een veel grooter benzineverbruik en gaan. daardoor is de warmteontwikkeiing ook veel grooter.

De aandrijving van de maalstoel op de steenzolder van de windmolen. Situatie aandrijving Het onderste wiel is bevestigd op de op de steenzolder. maalas van de maalstoel; het bovenste Het grote riemschijf is het wiel van de riemspanner, links op de maalas gemonteerd op een hefboom. wordt rechtstreeks Door het ontbreken van de drijfriem door de motor ligt het wiel van de riemspanner op aangedreven, het het drijfwiel. In de werksituatie was kleine rechts op de dit uiteraard nooit het geval. maalas drijft de jacobsladder aan. De cardanische koppeling corrigeert Zooals de Heer Dirksen in zijn antwoord in de stand van de ons nummer van 4 December al op - elevatoras ten merkte, moet men daarom vooral werk opzichte van de maken van betere koeling. maalas. (tekening Bas Koster). W. de R. te N.L.

8ste jaargang 2005 nr. 11 321 Het lichtwerk van de maalstoel, uitgevoerd met een Aan de ene kant van de maalas zit de aandrijving, aan de contragewicht. Voor een motorgedreven maalstoel een in andere kant het riemschijfje voor de jacobsladder. principe archaïsche constructie. Daarachter de stijl waar de steenkraan op staat.

Later in De Molenaar van 5 oktober 1950 begon te stinken omdat de olie in de Typisch voor de ras-knutselaar De Regt is stelt C. te W. een gelijksoortige vraag en weerstand aan de kook was geraakt. de riemspanner, gemaakt van een hou - dan komt De Regt letterlijk met hetzelfde Stoppen, laten afkoelen en na een uurtje ten wiel, bekleed met een brede ijzeren antwoord maar oordeelt in dit geval gun - weer gestart.’ band! Bas Koster attendeerde erop dat stiger over het brandstofverbruik (bij een Helaas is van de opstelling van de auto - dit wiel waarschijnlijk afkomstig is van een zes cilinder Fiat-dieselmotor van 90 pk). motor geen spoor meer te kennen. Wel - auto, vermoedelijk een velg van een De bovengenoemde maalstoel met het licht heeft deze op de begane grond ge - Ford-T uit de jaren twintig! Deze riemspan - drijfwerk is nog aanwezig. De automotor staan. Een daar nog aanwezige muur zou ner heeft in feite een dubbele functie. uiteraard niet meer, maar zijn opvolger, van een machinekamer geweest kunnen Natuurlijk de normale: het voorkomen dat een elektromotor van EMF-Dordt, staat er zijn. Het blijft allemaal raadselachtig, de riem gaat slippen. Aan het eind van nog steeds, inclusief weerstand en ampè - maar er is geen reden om aan het ver - de hefboom hing een bascule-gewicht remeter. Het was een z.g. langzaamloper haal van De Regt te twijfelen en evenmin en soms werd ook nog een rubberen en de weerstand moest vijf à zes standen aan de veronderstelling dat de beschre - auto zeilband die onder aan de stijl zat gedraaid/ doorgeschakeld worden naar ven constructie zich in De Regts eigen bevestigd aan de riemspanboom gezet de juiste eind-stand en bij stoppen ook molen heeft bevonden. (was dat soms met vochtig weer?) en als weer zo terug. Molenmaker Alex van der Perk die als schooljongen veel bij De Regt kwam vertelt: ‘Ik mocht daar nooit aan - komen (wat ik wel menigmaal vroeg) om - dat dit heel nauwkeurig moest gebeuren, eerst op stand 1, en dan turend op de ampèremeter werd zo iedere keer door - geschakeld. Het ging ook bij Adriaan weleens mis want ik was erbij toen hij blijk - baar een stand te weinig had doorge - draaid en na een kwartiertje malen rook uit de weerstand kwam en het behoorlijk

De voorkant van de maalstoel.

322 8ste jaargang 2005 nr. 11 De riemspanner, gemaakt van waarschijnlijk het wiel van een De EMF-motor die de Buick opvolgde. De schuin Ford-T (De Regt had inderdaad een T-Ford-vrachtwagen). weglopende balk is de draagbalk voor de voormalige Op de plaats van de autoband is de velg verbreed met ijzer. koning. De bovenzijde van de maalstoel is zichtbaar met het kaar. Het riemschijfje op het klapspilletje is voor de aandrijving van de aspiratie. de riem dan nog slipte hield Adriaan een de steen loopt uit. Wanneer de molenaar terdeur. Een zak kan dus daar worden af - stuk bandenstroop, zo noemde hij dat, te - de hefboom laat zakken dan drijft de genomen, maar ook verder naar bene - gen de binnenkant van de draaiende riem de steen weer aan. Om te voorko - den langs de eerder genoemde goot. riem (wat ik altijd een zeer gevaarlijk men dat de riem van het schijfje op de Typisch De Regt ook weer is de borging werkje vond om aan te zien). Als je de motor afloopt is dit voorzien van flenzen. van de goot aan de steenzolder: met een toch al lastiglopende trap opkwam naar Zo kan men toch de steen, als dat nodig haak van een zijbord van een vrachtwa - de steenzolder, was het gevaar groot om is, even tot stilstand brengen zonder de gen! Het is allemaal typerend voor de stijl je hooft stevig te stoten tegen het gewicht motor af te zetten. van werken van veel molenaars in de eer - aan de hefboom dat half boven het trap - Ook weer typisch De Regt is de aanwe - ste helft van de twintigste eeuw of zoals gat hing, zo vertelt Alex van der Perk. zigheid van aspiratie voor koeling op te de Rotterdamse molenaar Arie Kluit Daarnaast is er nog een tweede functie. steen, zo te zien ook weer merk eigen - placht te zeggen: ‘Je kan toch wel dan - Het T-Fordwiel zit gemonteerd op een hef - bouw. In verband met de aanwezigheid sen al is het niet met de bruid’. boom die uitkomt aan de voorzijde van van de maalstoel op de steenzolder heeft Het maakt de molen van Nieuw-Lekker - de maalstoel. Door deze hefboom op te De Regt een beweegbare zakkengoot land, zelfs nu in zijn deplorabele staat, tot lichten verliest de spanner zijn functie en gemaakt, welke uitkomt bij de noordoos - een uniek maalwerktuig, waarvoor het niet mee zal vallen om gelijkwaardige soortgenoten te vinden.

Buitenbeense ijzerbalken

Ook als windmolen was de molen van Nieuw-Lekkerland bijzonder, zelfs voor de inbouw van De Regts ideeën. Meestal lig - gen de ijzerbalken tegen de luizolder aan en kan men van de luizolder de stenen eenvoudig in hun werk zetten. Dat is in de

De aspiratie (beluchting) voor de maalstoel.

8ste jaargang 2005 nr. 11 323 wel altijd het malen met stenen, vooral Duitse en Franse. Vaak reageert hij op vra - gen die over dit onderwerp worden ge - steld, ook wel op wat anderen erover schreven. Juist door dit schrijven laat De Regt zich als vakman tot in de toppen van zijn vingers kennen. Hij krijgt dan ook als regel altijd de steun vam de hoofdre - dacteur, Rijnenberg, de man die in zijn tijd op dit vakterrein gold als het eind van alle tegenspraak. De Regt nam geen blad voor zijn mond. Toen een collega ooit iets schreef over de behandeling van Franse stenen, informeerde De Regt of de man wel ooit Franse stenen had gezien! Vaak sloot hij zijn stukjes af met de groet ‘tot een volgende steen’. Bij De Regt draaide in het molenaarsvak dan ook helemaal om stenen. Zij eigen stenen vertrouwde hij dan ook aan nie - mand toe. Toen een collega hem eens scherpend op de steen aantrof en tegen hem zei waarom hij daar zijn zoon niet aanzette kreeg de man als antwoord: ‘Je denkt toch niet dat ik door hem mijn ste - nen laat bederven!’ Zo leerde Adriaan in 1954 afgelost werd door een zwaar - het dus nooit. Als er in diens tijd gescherpt dere. Tot 1954 was er ook nog Glünder moest worden dan deed Fré Kodde uit (Güldner?) hamermolen met cycloon, De weerstand plus ampèremeter voor Rotterdam dat. Ondanks zijn liefde voor mogelijk de voorganger van de molen de elektromotor van de maalstoel. en kennis van stenen ging De Regt wel van Van Aarsen. met zijn tijd mee. Na de oorlog deed al snel de hamermolen zijn intree en tot 1954 werd er gemalen met een 20 pk cycloon - molen van De Regt niet het geval ge - loze hamermolen van Van Aarsen, welke De onderaandrijving voor de weest. Helaas is ak het windmolenbinnen - motorsteen. werk verdwenen, maar dankzij een paar stijlen die zijn blijven staan kan men toch zien hoe het geweest moet zijn. Ook de draagbalk voor de spil is nog aanwezig, waardoor ieder misverstand uit te sluiten is. Pal boven de draagbalk liggen zolder - balken. Op die zolderbalken zijn drie stij - len blijven staan. De twee aan de kant van de Lekdijk horen bij elkaar. Bijna te halver hoogte zitten in iedere stijl kepen. Bij de ene stijl in het hart, bij de andere, op dezelfde hoogte aan de zijkant. In deze kepen zaten de ijzerbalken bevestigd. Aan een kant stak een lip midden door de stijl, aan de andere kant werd de ijzer - balk met een pen door de stijl heen vast - gezet. Op deze manier kon men de ijzer - balk vrij eenvoudig verwijderen om de steen open te leggen. Daarna kon dan het staakijzer worden gelicht, waarvoor men relatief veel ruimte had. Een derge - lijke constructie kwam ook elders wel voor, maar is toch tamelijk uniek, zeker in Nederland. Het stel stijlen aan de kant van de Lekdijk is compleet. Van het stel stijlen op het oos - ten staat er nog een, de andere moest wel verdwijnen voor het plaatsen van de elektromotor en/of de maalstoel op de steenzolder. De molen heeft twee koppel stenen op de wind gehad.

Schrijver

In de jaren 1945-1955 krijgt De Regt lan - delijk bekendheid als schrijver over vak - technische onderwerpen in het vakblad De Molenaar. In de praktijk betreft dat vrij -

324 8ste jaargang 2005 nr. 11 De steen met kaar en schoe. Het kaar provisorisch verhoogd met een betonnen is voorzien van een kijkglaasje. Op het muur aan de Lekkant, maar de eigenlijke klapspilletje het riemschijfje voor de dijkhoogte bleef vrijwel ongewijzigd, aspiratie. Uiterst rechts een beugel van hooguit weer een dertig centimeter. Het is de steenkraan. allemaal terug te vinden in de foto’s van het molenhuis. Omstreeks 1900 ligt de deurdrempel min of meer op dijkhoogte. vergist zich. Cijfers uit de achttiende en Circa 1965 ligt de dijkkruin enige bak - de negentiende eeuw en ook foto’s wij - steenlagen onder de raamdorpels. Die zen uit dat de dijk in de negentiende kruin is dan ongeveer twaalf lagen ijssel - eeuw nauwelijks verhoogd kan zijn. Ook steen gestegen. de twintigste-eeuwse verhogingen zijn In het kader van het Deltaplan moest de beperkt geweest tot aan het op delta - Lekdijk op Deltahoogte worden ge - hoogte brengen van de Lekdijk omstreeks bracht. Dan gaat de dijk op de schop als 1985. nooit tevoren. De verhoging komt bij de Zo laat een foto van omstreeks 1900 een molen evenwel buiten de oude dijk te lig - houten karrenschuur zien op niveau van gen, zodat de weg op het niveau van de dijkkruin. Aangezien de schuur aan de voorheen blijft. De voorzichtige conclusie achterzijde op palen staat en er mensen is dat de Lekdijk bij de molen misschien op de ‘balie’ staan blijkt duidelijk dat de hooguit een zestig centimeter hoger is balie voor het aanbrengen van het be - dan bij de veronderstelde bouw van de tonnen dek ook al circa anderhalve me - molen omstreeks 1850. Dat is ook te zien ter onder de dijkkruin lag. Dat gaf blijk - aan de raamdorpels van het molenaars - huis. Het straatniveau zal echt niet veel hoger liggen dan toen de molen laatste - lijk in bedrijf was! De molen heeft dus altijd ‘in een put’ gestaan. Waarom men bij de bouw de maalvloer niet op dijkhoogte heeft gehouden zal wel een raadsel blij - ven. Het is dan ook niet zozeer de hoogte die

De stijlen voor de ijzerbalk aan de kant van de Lekdijk met daarin de kepen. Rechts de stijl voor de steen aan de oostkant. Links de aandrijving voor de jacobs - ladder. Het spoorwiel draaide dus heel laag boven de vloer van de luizolder, die dus uiteraard nooit als stortzolder kon dienen. In de echte windmolentijd moest dus alles van het bankje af gestort worden (foto W. van Veen).

De molen en de dijk baar toen ook al problemen, want de roeden lijken aan de korte kant, terwijl het In 1950 was de molen buiten bedrijf geko - kruirad ook vrij hoog in de staartbalk lijkt men en inwendig uitgesloopt, althans te zitten. voor wat betreft het gaandewerk van de Bij de watersnoodramp van januari 1916 windmolen, op de elevator na. Nu was de die vooral Noord-Holland trof behaalde biotoop van de molen van De Regt verre de waterstand op de Hollandsche IJssel van ideaal te noemen. De molen stond een recordhoogte (Gouda: 3,30 m als het ware ingeklemd in de lintbebou - +NAP). De Lek haalde bij Kinderdijk 3,35 m wing van de Lekdijk. Dat was niet het + NAP. Dat was nog wel ongeveer een De molen van Nieuw-Lekkerland kort enige. De molen stond pal achter de dijk meter onder de dijkkruin, maar men vond na 1900. De vloer van de wagenloods en de betonnen ‘balie’ lag ongeveer an - het toch nodig om de dijk te verhogen. ligt op dijkhoogte. Het kruirad lijkt vrij derhalve meter onder de dijkkruin. Voor Een foto van omstreeks 1930 laat nog wel hoog te zitten, terwijl ook de roeden het aanbrengen van het betondek moet dezelfde karrenloods zien, maar de vloer aan de korte kant zijn; waarschijnlijk dit zelfs nog iets meer zijn geweest. ervan ligt dan naar schatting toch een aanpassingen om de hobbel van het Wie meent dat de molen door dijkverho - dertig centimeter onder de dijkkruin. Na dijktalud zonder problemen te kunnen gingen zo in de diepte is komen te staan de februariramp van 1953 werd de dijk nemen (foto coll. A. Hoek).

8ste jaargang 2005 nr. 11 325 De molen met maalderij en molenhuis in huidige staat. De auto staat op het oude Lekdijkniveau. Daarachter de tien jaar geleden aangebrachte hogere dijk op basis van Delta-hoogte (7,65 m +NAP).

De molen van De Regt omstreeks 1930. De dijk is nu een veertig centimeter verhoogd na de bijna-ramp van 1916. Bij de oudere foto’s was te zien hoe de afstand roetop-balie vrij groot was, in de orde van grootte van een meter. Hier zit de top niet ver boven het dijktalud. Door de korte roeden kon later het betondek tussen molen en maalderij probleemloos hoger dan de oude balie worden gelegd (zie Molenwereld 2005-10-2.). (foto coll. A. Hoek).

De Lekdijk omstreeks 1960. Links de betonnen muur De molen kort na het aanbrengen van het betondek tussen die aangebracht werd na de stormvloed van 1953. molen en maalderij. Hier is de ruimte onder het dek nog open, De steiger voor de Lekboot (zie foto 1940) heeft plaats later werd die dichtgemaakt. Op het dek De Regt en zijn vrouw, gemaakt voor een bushok van de Twee Provinciën en beneden hun zoon Adriaan. (foto coll. A. Hoek). de molen is dan al zo’n tien jaar buiten bedrijf en wordt niet meer onderhouden. Dat is hem aan te zien: een veeg teken. (foto coll. A. Hoek).

het malen met de molen de das om heeft is ook duidelijk te zien aan de ‘voortuin’ autoverkeer op de dijk maakt het alleen gedaan, maar de breedte. Bij een dijk - van het molenhuis. Die is in een eeuw maar gevaarlijker, ook al omdat na de verhoging hoort ook een verbreding. naar schatting een meter smaller gewor - oorlog de hoogte van vrachtwagens en Aangezien de Lekdijk een zogenaamde den. Dat zal bij de molen niet veel anders bussen aanzienlijk is vergroot. Het is beslist schaardijk is (pal aan de rivier) is die aan zijn geweest. Daarmee ‘schoof’ ook de niet denkbeeldig dat een bus van De de buitenzijde met basaltblokken ver - weg in de richting van de molen en juist Twee Provinciën, de naoorlogse opvolger sterkt. Daarom heeft men waar mogelijk daardoor werd malen met de molen vrij - van de Lekboten, zo letterlijk een klap van de dijk aan de polderkant verbreed. Dat wel onmogelijk. Het drukker wordende de molen krijgt.

326 8ste jaargang 2005 nr. 11 Forum

Op weg naar een aangepaste opleiding? (2)

Leerling-molenaar en molenbehoud gebaat bij model 3

De Werkgroep Opleidingen C. Door het overbrengen van (streek)ei - Waarom de twee andere heeft in opdracht van het Gilde gen kennis en benodigde vaardigheden voorstellen niet? van Vrijwillige Molenaars een per molentype waarmee men zelf werkt, drietal voorstellen voor de neemt de totale hoeveelheid (streekei - - Voorstel 1 beidt geen één van de verbe - D gen) kennis en inzicht op detailniveau on - teringen, zoals genoemd onder de argu - toekomst van de molenaars- der vrijwilligers op termijn toe. Dit is van menten A tot en met F voor model 3. Is fei - opleiding gedaan. De onder - kwalitatief belang voor het molenbe - telijk louter windowdressing en het verdui - zoekende aanpak tot dusver is houd. Daar ontbreken thans de mogelijk - delijken van bestaande structuur. Het zal lovenswaardig. Maar nu komt heden en de aandacht voor. De huidige de didactische kwaliteit van de opleiding het erop aan! In dit artikel wordt één-pot-nat-benadering ontkent regio - niet verhogen ten gunste van het leerpro - uiteengezet waarom model 3 nale verschillen van het molenerfgoed en ces van de individuele leerling. Het zal daardoor verwatert deze kennis. niet bijdragen aan een verhoging van de de beste keuze is. De twee kwaliteit van het molenbehoud: het zal andere voorstellen bieden D. Kandidaat-vrijwilligers die niet mole - verdere vertuinmolisering (algemene ge - geen structurele verbeteringen naar kunnen of willen worden, kunnen op neralisering en vertrutting van monumen - en/of hebben andere nadelen. eenvoudige wijze de mogelijkheid krijgen tale molens) niet tegengaan. Wees ervan een individueel keuzepakket samen te bewust, dat wij primair niet met molens stellen. Het fenomeen van de eeuwige draaien, maar cultuurmonumenten be - Model 3 biedt de volgende voordelen, leerling kan daarmee komen te verdwij - houden! mogelijkheden en kwaliteiten voor zowel nen. Voorbeelden van activiteiten waar - molenaar in opleiding als voor het molen - voor vrijwilligers kunnen worden opgeleid - Voorstel 2 is halfbakken. Als je kiest voor behoud: zijn: rondleidingen geven, onderhouds - het opleiden en certificeren per molen - werk verrichten, organisatorische functies. type moet je daarnaast niet een ‘über - A. Door het aanbieden van deelopleidin - klasse’ willen introduceren die Bnet als nu- gen wordt het per streek aanwezige E. Opleidingen die zijn ingedeeld per mo - nog wel zomaar allround molenaar kan gamma aan molens optimaal benut voor lentype verhogen de praktische veilig - worden, zonder dat waar te kunnen ma - het genereren van keuzemogelijkheden. heid en sluiten aan op de ARBO-eisen. ken. Je krijgt met model 3 een fundamen - Molentypen komen nu eenmaal mooi Met andere woorden: indien wordt opge - teel nieuwe methodiek/structuur, die je verdeeld per regio voor: dit is een ‘na - leid en dus ook wordt gecertificeerd per na een grondige analyse ervan bewust tuurlijk’ gegeven. De opleiding wordt per molentype, dan is de status van alge - maakt, dat het bestaande model op alle molentype gecomprimeerd tot een doel - meen vrijwillig molenaar, zonder ooit met fronten achterhaald is. Zie argumenten E gericht en tegelijk kwalitatief hoogwaar - alle molentypes te hebben gewerkt, op - en F voor model 3. diger pakket. De huidige alles-in-één op - leidingstechnisch, maar ook arbotech - leiding stoot veel belangstellenden af en nisch niet meer geloofwaardig en een Bij besluitvorming zal de bewustwording is voor de kwaliteit van het molenbehoud achterhaald concept. Voorbeeld: voor het hopelijk winnen van de historisch ge - niet effectief. Ook weinig voorkomende het bedienen van een Noord-Hollandse groeide, maar objectief gezien onge - molentypen komen binnen een gediffe - binnenkruier zul je als molenaar van een gronde status quo. Dit vraagt enige re - rentieerde werkwijze beter tot hun recht. Zeeuwse bovenkruier enige aanvullende flectie: Wat willen we nu eigenlijk berei - De leerling, maar ook de opleider, kan instructies moeten krijgen: hoe zet ik de ken? Wat is voor de individuele leerling zich concentreren op een helder afgeba - bezet- en doodketting etc. in een binnen - haalbaar en didactisch het beste? Wat is kend deel. De individuele leerling kan de kruier vast, enz. enz. Vergelijk het met cer - in welke situatie absoluut vereist? Dit alles leerstof daardoor beter bevatten en tot tificering voor machines in het bedrijfsle - ook in relatie tot het hoofddoel: het mo - zich nemen. ven. lenbehoud.

B. Wil iemand gelijk of in een later stadium F. Verschillende typen (‘smaken’) mole - Beetsterzwaag, 11 oktober 2005. meerdere molentypen en functies speci - naarsopleidingen zijn niet minderwaardig fieker bestuderen, dan is dat zeer goed ten opzichte van elkaar of minderwaar - ir. Frank Terpstra mogelijk. Kan ook voortkomen uit per - dig ten opzichte van het huidige model soonlijke omstandigheden, zoals verhui - (de angst van “tegenstanders” die vooral De auteur is voorzitter van het Gild Fryske zing. Met de inmiddels opgedane kennis vrezen status te moeten inleveren), maar Mounders en inzichten krijgen vervolgstapjes meer zijn juist weloverwogen toegespitst op diepgang dan het in één keer ‘moeten’ waarvoor ze per geval zijn bedoeld en bevatten van ‘alles’. Als het goed is, be - aangepast aan de eisen van de tijd. Bo - (Bij de Romeinen was het Forum oorspronke - seft de leerling namelijk, dat het weten vendien stimuleert een gedifferentieerde lijk het marktplein. Dat was niet alleen de van alles juist onmogelijk is. Voorts is dui - aanpak een hoogwaardige toekomst handels- maar ook een ontmoetingsplaats bij delijk, dat bediening van andere molen - van het molenbehoud: zie punten A, B en uitnemendheid, waar men met elkaar dis - typen dan die in de eigen regio ook in - C. De onzinnigheid van de huidige status cussieerde. Zo kunnen ook lezers van Molen - structie vereist op de betreffende molen - vrijwillig molenaar, die beginnende mole - wereld in de rubriek ‘Forum’ op molengebied typen. Die inspanning leveren (reizen!) is naars onterecht een te grote status geeft hun mening ten beste geven. De inzenders niet voor iedereen weggelegd, maar dat en die men in de opleiding en in de prak - zijn uiteraard zelf verantwoordelijk voor hun is ook helemaal niet nodig. Beperkt men tijk onmogelijk kan waarmaken, wordt schrijven. De redactie behoudt het recht zich tot één of twee type(n) in eigen re - verleden tijd. Ergo: De huidige status vrij - voor zich om ingezonden stukken in te korten gio: prima! willig molenaar is minderwaardig ten op - of zelfs te weigeren.) zichte van de gedifferentieerde aanpak!

8ste jaargang 2005 nr. 11 327 J.S. Bakker Zuid molen Kethel gesloopt

Noordmolen

Zuidmolen

dacht toen dat de kou uit de lucht was en men nam maatregelen om de schade te herstellen, waaronder de herbouw van Topografische kaart van de Noord-Kethelpolder omstreeks 1850 met de beide de Kethelse molens. molens van de polder. Na de spreekwoordelijk geworden slag op de Mokerhei zijn de Spanjaarden eind mei 1574 weer terug bij Leiden. De her - bouw van de Kethelse molens zal toen nog wel op zich hebben laten wachten De Noordkethelpolder, ten, en verbond de Schie met de Maas. tot na het beroemde ontzet van 3 okto - De Zuidmolen stond aan de Kandelaar - ber 1574. gelegen tussen de dorpen weg bij de Lappersheul, ongeveer 700 m DKethel en Overschie werd ten zuidwesten van het snijpunt Schie-Pol - dervaart en maalde via een 200 m lange De molens oudtijds bemalen door twee voorboezem op deze vaart uit. Het restant van de nu gesloopte Zuidmo - molens. De Noordmolen len wekt in ieder geval de indruk van werd in 1872 vervangen Leiden in last, Kethel ook hoge ouderdom te zijn. De Zuidmolen had in 1850 25,43 m vlucht. door een stoomgemaal, Beide molens zijn vernield tijdens het be - Het scheprad had een diameter van 6,52 leg en ontzet van Leiden in 1573/1574 m bij een breedte van 41 cm. Het rad was terwijl de stomp van de toen vier achtkante molens in het am - dus vrij smal, maar dat mocht ook wel bij Zuidmolen in september bacht Kethel door de Geuzen in brand een opgegeven opvoerhoogte van 2,15 werden gestoken en verloren gingen, m. De overbrenging bedroeg 2,2 : 1. jongstleden werd gesloopt. waaronder de beide molens van Noord- De Noordmolen was groter. Hij had 27,62 Kethel. Dat moet al tijdens de eerste fase m vlucht. Zijn scheprad had een diameter van het beleg zijn geweest, want al op 1 van 7,22 m bij een breedte van ook 41 De Noord-Kethelpolder was 623 ha groot mei 1574 treffen de hoogheemraden van cm. De overbrenging bedroeg 2,3 : 1. De en werd bemalen door twee scheprad - Delfland maatregelen om tot herbouw nominale opvoerhoogte was hier 2,16 m. molens, de Noord- en de Zuidmolen. De over te gaan. Toen moest voor Leiden het De overbrenging van de beide schepra - Noordmolen stond aan de westkant van ergste nog komen. In december 1573 deren was dus vrij laag en dat zal wel sa - de Schie, ongeveer 500 m ten noorden had de Spaanse bevelhebber Valdez met mengehangen hebben met de grote op - van de Poldervaart. Deze nu afgedamde zijn troepen het beleg voor Leiden gesla - voerhoogte. vaart was omstreeks 1280 gegraven voor gen, maar was eind maart 1574 vertrok - Op 11 juni 1834 werd een der beide mo - een verbeterde afwatering van oostelijk ken wegens een inval van een leger on - lens door de bliksem getroffen. De toen Delfland, de zogenaamde Oostambach - der Lodewijk en Hendrik van Nassau. Men ontstane brand kon vrij snel geblust wor -

De stomp van de Zuidmolen omstreeks 1964. Het riet op de romp is zo uitgezakt dat het onaannemelijk is dat de romp op 13 april 1954 is afgebrand.

328 8ste jaargang 2005 nr. 11 Van rompen en stompen (119)

De Zuidmolen aan de woonkamerkant De molenstomp functioneerde na de af - Vergelijk ‘Zoeker’ pagina 319 braak jarenlang als woning bij een vee - (foto E.G.M. Esselink 23 april 2005). houderij. De laatste eigenaar, J.K. Poot, wilde de vervallen stomp afbreken en ter plaatse een woning bouwen. Dit was in strijd met het geldende bestemmingsplan tot op de dag van vandaag. Noord-Kethelpolder dat als bestemming In 1920 werd de stoomketel van het ge - ‘recreatie’ aangaf. Het bouwplan was maal afgekeurd. Vervolgens werd het ge - daarentegen wel in overeenstemming maal verbouwd tot een elektrisch vijzel - met het voorontwerp van zijn opvolger. gemaal, waarbij de vijzel op de plaats De gemeente Rotterdam vond dat de van het scheprad kwam te liggen. Zo be - molenstomp cultuurhistorisch geen bete - staat het gemaal nog steeds. kenis had. De provincie Zuid-Holland is ak - koord gegaan met de bouwplannen en daarmee met de sloop van de molen - Molenstomp stomp en ook de deelgemeente Over - schie kan zich erin vinden en daarmee is De gedeeltelijk gesloopte Zuidmolen het lot van de Zuidmolen getekend on - werd voorzien van een rieten puntdak. In danks de inventarisatie van de waters - de loop der jaren is aan en rond de mo - taatkundige elementen in Midden-Delf - len vrij veel gewijzigd. Opmerkelijk is de land van de provincie Zuid-Holland uit verbouwing aan de schepradkant. De 1985 waar de cultuurhistorische waarde - twee achtkantstijlen aan die kant zijn ring wordt aangegeven als ‘object van weggehaald zodat een deel van de grote betekenis, compleet en gaaf’ en romp als het ware een overstek vormde. de cultuurlandschappelijke waardering den. De brandwaarborgmaatschappij Wellicht waren de achtkantstijlen aan als ‘groot, onverstoord, herkenbare relatie stelde de schade vast op / 659,-, zodat deze kant door spatwater zo aangetast tussen object en aangeving aanwezig’. het uiteindelijk nogal meeviel, al was het dat slopen de voordeligste oplossing was. Daarbij wordt opgemerkt dat de Zuidmo - voor toen een flink bedrag. Het had erger len de laatste achtkantige molenstomp in gekund. De zaagmolen De Graauwe In 1903 haalde de Noord-Kethelpolder het het reconstructiegebied is. Enige tegen - Beer in Zaandam werd die dag ook door landelijke nieuws. Toen brak de kade van strijdigheid lijkt toch wel aanwezig, zowel de bliksem getroffen, maar kwam er hele - de Poldervaart in de buurt van de Zuid - in woorden als in werken... maal zonder brand vanaf. molen door waardoor de polder vol liep Voor de Zuidmolen maakt het niet meer en met de Poldervaart en de Schie het te - uit: op 19 september jl. werd de molen genovergestelde gebeurde. Het was voor ‘opgeruimd’... Gemaal Delfland aanleiding om het beheer van de boezemkaden aan te scher pen. In 1872 werd de Noordmolen gesloopt en vervangen door een stoomgemaal op die plaats. De stoommachine van 24 pk De schepradkant in 2005 dreef een scheprad aan van 6,74 diame - (foto E.G.M. Esselink ter en 50 cm breed. Het is opvallend dat 3 januari 2004). het scheprad van het maal kleiner is dan van de molen, zij het breder. Het heeft waarschijnlijk te maken met het vermo - De voorboezem van de gen van de stoommachine. Het gemaal Zuidmolen. Tussen de werd ontworpen door P.A. Korevaar, een gebouwen is nog net het bekend waterbouwkundige uit die tijd. puntdak van de molenstomp De Zuidmolen bleef voorlopig nog in be - te zien (foto E.G.M. Esselink drijf. Voor die oplossing werd vaker geko - 3 januari 2004). zen. Het opstoken van het stoomgemaal kostte tijd en geld. Bij waterbezwaar pro - beerde men in eerste instantie het met de windmolen te redden: de wind was gratis en de zeilen lagen er zo voor. Blijkbaar voldeed het nieuwe gemaal niet aan de verwachtingen want in 1883 werd het plan geopperd om het scheprad te vergroten, de stoommachine te verbete - ren en een nieuwe ketel te leggen. Teixeira de Mattos betwijfelt of deze plan - nen zijn uitgevoerd. Het is dan wel opval - lend dat hij het gemaal een groter ver - mogen geeft (30 pk in plaats van de 24 pk uit 1872) en het feit dat de Zuidmolen in 1884 wordt stilgezet en vervolgens tot op de eerste bindlaag wordt afgebroken. Daaruit kan worden afgeleid dat de wijzi - gingen wel degelijk hebben plaats ge - vonden. Wel blijft de voorboezem van de Zuidmo - len nog lang in gebruik om in droge tijden water in de polder in te laten en daaraan dankt die voorboezem zijn voortbestaan

8ste jaargang 2005 nr. 11 329 De opmars van de J.S. Bakker centrifugaalpomp

De allereerste wereldtentoonstelling, de ‘Great Exhibition of the Works of Industry of all Nations’ werd van 1 mei tot 15 oktober 1851 gehouden in Hyde Park in Londen gehouden. Daarvoor was een speciaal expositiegebouw neergezet, dat als Crystal Palace wereldberoemd werd. Zowel het gebouw als de expositie belichaamden de moderne tijd en het toen heersende vooruitgangsgeloof. Na de expositie werd het gebouw verplaatst naar Sydenham waar het op 30 september 1936 afbrandde; ‘the end of an era’, het eind van een tijdperk, zei Churchill. In het maartnummer van De Gildebrief stond een interessant Voor een schitterende computer - animatie van dit indrukwekkende artikel van Gerrit Pouw over Engelse poldermolens. gebouw: http://www.iath.virginia.edu/ Op een punt verdient het artikel zeker aanvulling, te weten london/model/animation.html de alinea ‘Engelse Dekker?’ De heer Pouw heeft op dit punt de tekst van Rex Wailes klakkeloos overgenomen en gaat toonstelling werden er proeven mee ge - (daardoor?) vervolgens met zijn interpretatie de mist in. daan en daarbij stak de pomp van Ap - pold met kop en schouders boven de an - Het is de aanleiding om wat zaken recht te zetten, vooral dere uit: hij presteerde drie keer beter dan omdat de uitvinding van genoemde pomp een keerpunt de andere met een nuttig effect van 68%. Dat betekende een doorbraak voor de is voor de polderbemaling in Nederland en een der belang - centrifugaalpomp. Al in 1852 werd de rijkste factoren in de uitschakeling van de windbemaling droogmaking van de Whittlesea Mere in Cambridgeshire dankzij de pomp van Ap - pold een succes.

De centrifugaalpomp De door Pouw genoemde ‘hogedruk tur - ders: niets minder dan de zeer beroemde binepomp’ van Appold is een onjuiste wereldtentoonstelling in Crystal Palace in De centrifugaalpomp bestaat uit een vertaling van Wailes’ ‘turbine pump’. De Londen. Daar werd niet alleen Appolds soort slakkenhuis met daarin de waaier. Dpomp is in feite niets anders dan een cen - pomp geïntroduceerd, maar ook meer - De aanzuiging vindt plaats via een zuig - trifugaalpomp, een pomptype waarvan dere andere centrifugaalpompen waren buis welke uitmondt in het hart van de het overlang bekend is dat dit niet erg ge - aanwezig. Juist in die tijd was dit pomp - pomp. Door de met een hoog toerental schikt is voor windmolens. Daar was de type volop in ontwikkeling. Tijdens de ten - draaiende waaier wordt het water naar pomp dan ook helemaal niet voor be - doeld en ook niet voor ontwikkeld zoals Pouw stelt. De door Gerrit Pouw genoemde land - bouwtentoonstelling in 1851 was ook an -

De stand met machines van Whitworth en Appold’s centrifugaalpomp tijdens de wereldtentoonstelling van 1851 op een litho uit die tijd. De tekst erbij weerspiegelde de optimistische verwachting over de techniek: ‘...des te meer zijn we in staat de menselijke arbeid te verminderen welke God als Zijn kastijding bedoeld zou hebben, des te verder verwijderen we ons van de vloek en des te dichter naderen we onze oorspronkelijke volmaaktheid.’ Dit citaat, een reactie op de zondeval (Bijbel; Genesis 3) illustreert het grenzeloze optimisme van die tijd.

330 8ste jaargang 2005 nr. 11 Geschiedenis

De ‘boven-bovenmolen’ van de polder Bergambacht. De eerste steen voor deze molen werd gelegd op 9 septem - ber 1871 door de oudste heemraad, P. Verkerk. De molen werd gebouwd naar ontwerp van Jan Paul uit Zevenhuizen en de fabriek (opzichter) van de polder, Bart Stam, door de Waddinxveense molenmaker A. Luijendijk tegen een aanneemsom van 34.800 gulden. Normaal vond de bemaling hier plaats met drie wipmolens, twee ondermolens en een bovenmolen, waarvan we de bovenmolen heel vaag op de achter - grond zien. Het water stroomde dan door de sluis naast de stenen molen. Bij hoog water op de Lek kwam de stenen molen in bedrijf en was de sluis naast de molen dicht. De eerste molenaar was Johannes Versteegt, afkomstig van een molen van de polder Vogelsang en Wiel onder Jaarsveld; de laatste was Hein Slingerland. Later daalde het rivierpeil weer, waardoor de molen in 1917 buiten bedrijf werd gesteld. In 1926 werd op de plaats van de molen een nieuw motorgemaal met een centrifugaalpomp gesticht en vier van de vijf molens gesloopt. Alleen De Bachtenaar bleef behouden van de acht molens die deze grote polder ooit telde.

mens zelf een droogmakerij, die van de Noordmeerpolder onder Broek in Water - land, uiteraard met toepassing van een centrifugaalpompgemaal. In 1864 pro - beert Harmens ook de centrifugaalpomp toegepast te krijgen bij de droogmaking van de Prins Alexanderpolder tussen Rot - terdam en Nieuwerkerk aan den IJssel. De ontwerper van deze ruim 2700 ha grote droogmakerij is Jan Anne Beijerinck, die niet veel van de centrifugaalpomp moet weten en een duidelijke voorkeur heeft voor de vijzel. Uiteindelijk komt er een compromis tot stand: er zullen voor het benedengemaal twee centrifugaalpom - gemalen gebouwd worden, een onder Kralingen en een onder Nieuwerkerk, waarbij Easton, Amos & Sons de pompen de buitenomtrek “geslingerd”, waar het Doorbraak levert en een vijzelgemaal onder Capelle. via een persbuis op het boezem of bui - In 1869 zijn de drie gemalen gereed en tenwater wordt geloosd. Het vereiste De centrifugaalpomp van Appold wordt komen ze in bedrijf. Het blijkt dat de cen - constante hoge toerental maakt hem on - aan het begin van de zestiger jaren van trifugaalpompgemalen zowel qua inves - geschikt voor de toepassing in de wind - de negentiende eeuw in Nederland tering als qua exploitatie konden concur - molen, want die is immers gebonden aan geïntroduceerd door de Harlingse machi - reren met het vijzelgemaal, terwijl juist het de grillige gedragingen van de wind. nefabriek Harmens & Penning, welke de laatste gemaal problemen geeft. De er - Vandaar dat de centrifugaalpomp alleen Engelse firma Easton, Amos & Sons uit Lon - varingen in de Alexanderpolder hebben maar goed kan werken in combinatie den vertegenwoordigt, de fabrikant die de opmars van het stoomcentrifugaal - met een krachtbron die in staat is een de pompen van Appold maakt. Harmens pompgemaal duidelijk sterk bevorderd. constant hoog toerental te leveren. Qua vestigt zich als vertegenwoordiger voor Aanvankelijk werd het stoomcentrifugaal - anciënniteit kwam de stoommachine zijn bedrijf in Amsterdam, van waar uit hij gemaal alleen toegepast in nieuwe daarvoor als eerste in aanmerking. de centrifugaalpomp, systeem Appold, droogmakingsprojecten. Gezien de inves - De centrifugaalpomp had een lange actief promoot. In 1862 slaagt hij erin om teringskosten was dit niet verbazend, de voorgeschiedenis. Zo ontwikkelde de be - de droogmakers van de Bullewijker en windmolens had men immers al. Maar het kende Franse natuurkundige Papin in 1689 Holendrechter polder onder Ouderkerk is logisch dat men in geval van een ge - al een dergelijk pomp. Latere proeven a/d Amstel te bewegen om naast de mo - brekkige bemaling al snel de overstap toonden aan dat deze pompen een hoog len een stoomcentrifugaalpompgemaal zou maken naar het bemalingsinstrument nuttig effect hadden en dat in combinatie voor de droogmaking van deze polder te dat een hoge opvoerhoogte combi - met een gunstig brandstofverbruik. stichten. In 1864/1865 onderneemt Har - neerde met een hoog rendement: de

8ste jaargang 2005 nr. 11 331 passingen zijn ook op te vatten als signa - len dat er in de andere polders op korte of langere termijn ook iets moet gebeu - ren. Het stoomcentrifugaalpompgemaal is een uitkomst, want dit is betrekkelijk een - voudig aan te passen aan het te verla - gen polderpeil. In principe houdt dat na - melijk slechts de verlenging van de zuig - buis in. Bovendien is het relatief goed -

Tekening van het stoomgemaal C 2 aan de Ringvaart tussen Nieuwerkerk en Capelle a/d IJssel. Aangezien men in eerste instantie het aanzuigend vermogen van de centrifugaalpomp niet vertrouwde werd bij de eerste gemalen met een centrifugaalpomp de pomp zo laag mogelijk boven het polderpeil geplaatst. Bij het vorderen van de droogmaking werd de pomp enige meters lager geplaatst. De tekening geeft de begin- en eindsituatie weer. In 1922 werd de oorspronkelijke Interieur van het centrifugaalpomp - twee centrifugaalpompen van Appold/Easton, Amos & Sons vervangen door één gemaal C 1 van de Alexanderpolder grote centrifugaalpomp met een capaciteit van 90 m3/min. Bij een opvoerhoogte naar een foto van 14 mei 1869. van 4,5 m, aangedreven door een 3-cilinder Deutzmotor van 165 pk. In 1990 werd Dit gemaal was identiek aan de C 2. het gemaal waarvan het gebouw nog uit 1869 dateerde vervangen door een geheel Rechts de stoommachine. De twee nieuw gemaal, dat de naam van zijn voorganger kreeg, Mr. P.D. Kleij, naar de drijfwielen drijven met riemen de twee eerste dijkgraaf van de Alexanderpolder (tekening archief Hoogheemraadschap laag geplaatste cetrifugaalpompen van Schieland en de Krimpenerwaard). systeem Appold, geleverd door Easton, Amos & Sons aan. Bij de definitieve beproeving in het voorjaar van 1870 (nadat de gemalen al in oktober 1869 centrifugaalpomp. Al tijdens de uitvoe - windgemaal op voor een stoomgemaal in bedrijf waren gekomen) bleek het ring van de droogmaking van de Alexan - met centrifugaalpomp. Alsof men er op gemaal een capaciteit van 54,25 derpolder besloot de naburige Zuidplas - had zitten wachten! m3/min. te hebben bij een kolenver - polder in 1869 over te stappen op stoom - Dat kon figuurlijk ook wel eens het geval bruik van 2,90 kg per wpk/uur. In 1900 bemaling. Eerst werden in 1870 de twee geweest zijn. De getrapte bemaling is werd het gemaal buiten bedrijf gesteld vijzelgemalen verbouwd tot grote schep - ruwweg tussen 1600 en 1800 is ingevoerd. en ging de naam, Mr. P.D. Kleij, over radgemalen. In 1875 werd er besloten om Aangezien de daardoor bereikte betere op het gemaal in Nieuwerkerk. nog twee stoomgemalen te bouwen, drooglegging de inklinking zelfs weer ver - Het gemaal stond aan de Ringvaartweg maar nu als centrifugaalpompgemalen. snelde mag men aannemen dat men na bij Kralingen. Het gebouw bleef na Nadat deze gemalen gereed waren wer - verloop van een goede eeuw weer in de 1899 nog staan en werd gesloopt voor den de dertig molens van deze polder af - problemen is gekomen. Daarnaast speelt de aanleg van de A16 en de bouw van gebroken. Het spreekt voor zich, dat men langs de grote rivieren dat door bedding - de Brienenoordbrug welke op ook aan de overzijde van de IJssel deze rijzing als gevolg van slibafzetting het wa - 1 februari 1965 in gebruik werd geno - ontwikkeling nauwlettend volgde. In 1878 ter ook hoger opgevoerd moet worden. men (foto archief Hoogheemraadschap schaft Hoek en Schuwagt als eerste in de Een enkele polder gaat in de negen - van Schieland en de Krimpenerwaard). Krimpenerwaard zijn windgemaal af ten tiende eeuw over tot een bemaling drie gunste van een stoomcentrifugaalpomp - hoog (Bergambacht, Vierpolderboezem), gemaal. Binnen een tijdsbestek van vijf er worden nieuwe bovenstoomgemalen koop in vergelijking tot de bouw van een jaar geven niet minder dan tien polders gesticht en er wordt overgestapt naar de derde bemalingstrap omdat men de be - die op de Hollandse IJssel uitmalen hun vijzel (Beneden-Haastrecht). Deze aan - staande molens kan slopen hetgeen de exploitatie ten goede komt. De Alexan - derpolder en de Zuidplas hadden bewe - Het nieuwe volautomatische gemaal zen dat de nieuwe soort gemalen ook mr. P.D. Kleij dat op 19 december 1990 een grote capaciteit kon hebben, zodat in bedrijf kwam. Het telt drie gesloten men ook nog eens tot schaalvergroting schroefpompen, waarvan er twee elek - kan overgaan: veel molens vervangen trisch worden gedreven; één met een door slechts één gemaal. vermogen van 160 kW bij een capaci - Deze snelle overstap naar het centrifu - teit van 120 m3/min. en een tweetoe - gaalpompgemaal blijkt ook uit de gewel - rige van 45/90 kW bij een capaciteit dige expansie van de stoombemaling in van 40/60 m3/min. en een met een de jaren 1877-1881. In vijf jaar tijd verdub - dieselmotor incl. generator van 178 kW belt het aantal stoomgemalen vrijwel van bij een capaciteit van 120 m3/min. zo - 204 naar 403, merendeels uitgerust met dat de totale capaciteit van dit bene - centrifugaalpompen. De combinatie dengemaal 300 m3/min. is bij een op - centrifugaalpomp-stoommachine is dan voerhoogte van 4,50 m. In de zijmuur ook voor vele honderden windmolens do - de gedenksteen van het oude gemaal delijk geweest. dat voor het nieuwe stond.

332 8ste jaargang 2005 nr. 11 Bedrijf en techniek Nep-uil tegen aalscholvers? Een aanscholver op een roetop van de Hoop doet Leven, nog in Rijnsburg (foto jsb, 16 juli 1999).

De aalscholver is in Nederland lange tijd gen. Maar onderdehand... bovenhuis en ondertoren. vrij zeldzaam geweest. Dat hield ook in Sommige molenaars zijn tot de ontdek - Een oplossing werd gezocht en gevon - dat daardoor zijn overlast beperkt was, king gekomen dat ‘schollevaren’ de den in plastic uilen zoals die verkrijgbaar waaronder hun witte ontlasting, vaak rij - staande top van een molenroe een schit - zijn bij land- en tuinbouwwinkels. Als de kelijk aanwezig. terend plekje vinden. Als het daar nu molen wordt stilgezet dan wordt zo=n uil DDeze viseter zit graag op een paaltje bij maar bij bleef... aan een roetop gebonden en dat eind het water. Hij heeft namelijk geen water - Dat doet het dus niet. De Hofmolen bij boven gezet. Om de een of andere rede - afstotende vetlaag op de veren, zoals bij - Warmond is werkelijk ondergescheten tot nen werkt het tot nog toe wel en blijven voorbeeld eenden en andere watervo - wanhoop van molenaar Hans Roest. Het de aalscholvers volgens Roest weg! jsb. gels. Na iedere zwemtocht moet zijn ver - ziet er niet uit! Talloze witte medailles op enkleed drogen om weer te kunnen vlie - het donker geverfde dan wel geteerde

De uil krijgt zijn plaats De uil zat in de olmen.... De Hofmolen met zijn uil en ontelbare (foto’s Hans Roest, 25 september 2005). aalscholverplakkaten.

8ste jaargang 2005 nr. 11 333 Lange staart of windroos?

ij de bespreking van het boek Rheinische Windmühlen Bin het oktobernummer werd verondersteld dat de Weßling-Mühle in Hamminkeln een superlange staart had of mogelijk een windroos. Het laatste blijkt het geval te zijn geweest, zo deelt onze oud-redacteur Willem Roose uit Gouda mee: de molen had zelfs een dubbele, waar - van Roose vermoedt dat die direct na de verhoging is aangebracht. Hij wijst er ook op dat bij de recent uitge - geven drie mapjes met ansichtkaarten van molens in Rheinland (zie Molenwereld 2004-6-227) zich een fraaie opname van de molen bevindt, nog in vol bedrijf. Ook in het boek Windmühlen van Nootebaart komt een afbeel - ding van de molen voor (afb. 55).

De Weßling-Mühle in Hamminkeln in de ‘echte molentijd’, met windroos en zelfzwichting. De vlucht zal ook niet gering zijn geweest. (ansichtkaart Förderverein Steprather Mühle Geldern-Walbeck).

334 8ste jaargang 2005 nr. 11 De iedere maand per post thuis kan op drie manieren:

1. Door het nemen van een abonnement.

Abonnementen kunnen op ieder gewenst moment ingaan en worden automatisch ver- lengd tenzij een abonnement uiterlijk 1 december van het lopende abonnementsjaar schriftelijk wordt opgezegd. De in het lopende abonnementsjaar (van januari t/m december) reeds verschenen nummers worden na ontvangst van het abonnementsgeld direct toegezonden, indien nog voorradig. Abonnementsprijs: Nederland ƒ 47,50 per jaar (incl. 6% BTW). Overig Europa ƒ 65,- per jaar (incl. 6% BTW). Overige landen op aanvraag. De abonnementsprijs dient bij vooruitbetaling te worden voldaan.

2. Door u aan te melden als donateur.

Donateurs in Nederland van de Stichting Molenwereld ontvangen het blad gratis bij een minimum-donatie van ƒ 62,50

3. Door een cadeau-abonnement.

U kunt ook een abonnement cadeau doen. U geeft dan via onderstaande bon aan wie u de 'MOLENWERELD' wilt toesturen en met ingang van wanneer. Na ontvangst van het abonnementsbedrag sturen wij u een cadeaubon voor de ontvanger. Een cadeau-abonnement kan voor een heel of voor een half jaar aangegaan worden. De prijs voor een heel jaar is ƒ 49,-, voor een half jaar ƒ 24,50. Na afloop van de periode wordt het cadeau-abonnement automatisch door ons beëindigd.

¢ BON

J JA1, ik meld mij aan als abonnee op de ‘Molenwereld’ m.i.v. 1 januari 2005

J JA1, ik meld mij aan als donateur van de Stichting Molenwereld tegen een donatie van ƒ ...... Ik maak mijn donatie over op Postbank rek. 4506935 of Rabobank rekeningnr. no. 3750.30.867 t.n.v. de Stichting Molenwereld.

Als molenliefhebber/beroepsmolenaar/molenmaker/vrijwillig molenaar2 ben ik speciaal geïnteresseerd in:...... V . 1 B J JA , ik wil graag een cadeau-abonnement aanvragen voor:

E Naam:...... I

T Molenroeden en Toebehoren Adres:...... K 3 Postcode:...... Plaats:...... U

R Waterraderen Datum van ingang:...... T

S 3

N Handtekening:

O Nieuwbouw en reparatie K Bagger-Steenindustrie Afzender (s.v.p. in drukletters) X 3

K Naam:......

C Oplas- en Spuitoplaswerk Adres:...... R Postcode:...... Plaats:...... E

D Waage Naak 10 Tel.:...... Fax:...... E-mail:...... 6019 AA Wessem Postbus 5018 Deze coupon kan, desgewenst, portvrij ingestuurd worden aan: 6097 ZG Heel Stichting MOLENWERELD Antwoordnummer 12104 NL-2740 WD MOERKAPELLE Tel.: 0475 - 56 33 42 Fax: 0475 - 56 33 43

DERCKX KONSTRUKTIE B.V. 1S.v.p. aankruisen hetgeen door u gewenst wordt. / 2 Doorhalen wat niet van toepassing is. Indien u de bon niet uit de Molenwereld wil knippen, maak dan een kopie en stuur deze in een envelop aan ons op.