CHllN TRAN UCGNITZ (1241) Bûi Thj Anh Vân Tôm tãt: Nãm 1241, liên quân châu Åu (gôm Ba Lan, ^, Dúc) do Henry II - Công tuåc xú ^ lãnh ãgo chong Igi Mông Cô^ xâm îuffc. Trân qiQtêt chiên gi a hai bên diên ra a Liegnitz. Tgi âây. quân Mongol ãa íhê hiên nghê thuât quân su ãinh cao cûa ho vá giånh âirac thãng lai vang dQÍ. Tuy nhiên, nh ng bât ôn vê chính tri cûa dê chê Mông Cô duang thai buôc quân xâm luac phái tir bô chién thang dã giånk dicac.

Tit kfaoa: Chiên trân Liegnitz (Legnica), châu Áu. Mông Cô, xâm îugc

Trân quyêt chiên giira Ba Lan vá WaMstatt (tiéng Dúc: Schíacht bei 'quân Mongol dã dien ra t^ Liegnitz (nay lâ Wahlstatt). Su ki^n nåy dien ra ô phia nam thanh phô Legnica - Ba Lan) ngây 9/4/1241. dông bãng Liegnitz (Wahlstadt) câã Ba Lan Trân Liegnitz côn ggi !â trân Legnica (tiéng váo hai ngây truác khi quân Mongol dánh Ba Lan \h.Bitwa pod Le^icq), hoãc thãng luc lugng kháng chiên c a . 1. Boi cánb lich sú- • TS, Trirfrng ©ai hflc NOi vu Hâ N9Í Trong cuQc chinh ph^t châu Âu, các Mormia hay Morava (ti«ig Séc: Morava; tiéng tuong Mongol lâ Batu '' vâ Subotai* Dúc: Mâhren) lá m$t vûng ]}ch s , chiêm khoãng 1/3 dt^ tfch ntrác Công hôa Séc vá nãm å phía dÔng - thuc hi$n kê hoach chính phuc Hungary v6i nam nuôc náy. Phía bãc, Moravia tiêp giáp vái Ba 3 miii tân công vâo mûa dông nãm 1240- Lan vá SÍIesia, giáp vái Slovakia vê phía dông, giáp vdi Ao vé phía nam vã vê phía tây, gíáp vái 1241. Theo nhirag báo cáo tír diêp viên cûa xií fiechy. Batu, khã nãng các vuong quôc Kitô giáo SHesia (tiêng Séc: Slezsko, tiêng Ba Lan: Élqsk, tiéng Qí : Scfalesien) lâ môt vûng cé c a Trung Âu. Ban dâu, Sílesia thuôc vê Ba Lan vã tnioc nãm 1526, thu^ vê Bohemia, Trong thãi gian Silesia thuôc Ba * hay Bgt Dô (tiéng Mông Cô: Bai Xaan Lan, noi dây timg d ên ratrân dánh Liegnitz(l241). (khoãng 1224/1225 hoãc 1227-1255) lá mpt Hãn Hién nay, phân lcm dât dai c a Silesia 0 Ba Lan, phân Mông Cô vâ dông thcri lã nguôi sáng lâp ra Thanh côn lai nãm tai Công hôa Séc vå n^ác Dúc. Tnrông hân quôc. Ông lã con trai cûa hãnTruât ' Nhá nuåc Mông Cô û\xcfQ thãnh l|ip bôi Thãnh Cát Xích vã lá cháu nôi c a Thânh Cát Tu Hân. "Batu" Tu Hân vão nâm 1206. Trong suot thé ky Xlll - XIV, hay "Bat", "Bat Dô" trong tiéng Mông Cô, cô ngh a Mông Cô lã dé ché cô dát dai rông lán nhât, trãi dãi tii den lã Mgnh mi hay D ng s7. tnmg tâm châu Âu dén vûng bién Nhât Bån, mã røng Subotai hay Tôc Baí £)ãi(tiéng Mông vê phía bác Sibería, phía dông vâ phía nam dén tiéu Co: CY633A3ÍÍ; 1176-1248) lâ môt danh tuong Mông lyc dia Ân Dp, Dông Duong, cao nguyên Iran vâ xa Cô bách chién bách tháng duái tniông c a Thânh Cát hon vê phía tây dén mién Tnmg Cân Dông vå Ar^. Tu Hãn vâ Oa Khoát Dåi. C ng vái Bác Nh Tmãt ( Các nhã nghiên cúu châu Ãu thirtmg nhác dên luc :^.£- fe), Giå Lãc Miêt (Gia Luát Me) (#!S)S). MÔc lugng Mông Cá xâm lu<;c bãng tên goi Mongol hay Hoa Lê, ông lá m^t trong "tú khuyén" (tú díii d ng sî) Tatar. c a Thånh Cát Tu Hãn. 52 NGHIÊN CCrU CHÂU ÃU - EUROPEAN 5TUDIES REVIEW N°21197).2017

(Christian kingdoms) lân cân co thé dên dê (côn dugc goi lã Heruy the Pious/Heiuy Mô hô trg Hungary, dãc biêt lâ Ba Lan. Vi vây dao), nông lông cha dgi viên quân cûa vua Subotai dã gûi 3 tumans (khoãng 30.000 Wenceslas I (1205/1223-1253) ã vuong quôc nguôi) do tuông Khan, vâ Bohemia^ dê chông lai quân Tatar xâm lugc. lãnh dao, quây nhiêu nguôi Ba Lan: Cuôi tháng 3/1241, trong khi dang phân Tuman cíia Orda tân phá miên Bãc Ba Lan vân viêc bao vây Breslau (nay lâ Wroclaw), vâ Tây Nam Lithuania; dôi quân c a Baidar Baidar vâ Kadan nhân dugc báo cáo râng vâ Kadan vucrt qua miên Nam Ba Lan. Trong vua Wenceslaus I cûa Bohemia dã di hai sáu tuân, quân Mongol dã cuáp phá hai ngáy duÔTig dê hgp luc cúng vái dao binh thânh phô Ba Lan, dánh bai luc lupng kháng c a Henry Mô dao. Ngay lâp túc, các chi huy chiên 6 trãn Tursko (3/3/1241) vâ Chmielnik CLia Mông Cô ra lênh mgi luc lugng tir (18/3/1241). Wroclaw kéo vê tãp hgp tai thânh phô Cuôi tháng 3 nãm 1241, quân xâm lugc Liegnitz, quyêt dinh chãn dánh dôi quãn c a tân công liên minh châu Au (gôm Ba Lan vâ Công tuoc xú Silesia, không cho hôi quân nguôi Slav do Boleslav V^ lanh dao). Ngåy voi luc lugng cûa Wenceslas I. 24/3/1241 - ngáy Chúa Nhât {Paîm Sunday), Cuôc chiên tranh xâm lugc châu Au cúa chting chiêm vâ dôt cháy Krakáw. Trong Mông Cô dã dugc hoach dinh bôi Ôgedei phân dâu ciia chiên dich, nhi ng ké xâm lugc Khan, dijng dâu lâ tuáng Subotai (Tôc Båt dên ttr phía Dông dã tân công Lublin vã tiêu Dâi) vá Batu. Các tuáng truc tiêp dãn dâu diét Sandomir, hg cuáp phá thânh phô dôi quân xâm lugc Ba Lan gôm: Baidar, Zawichost vá Bytom. Våi ngây sau, do Kadan, Orda Khan. Các nghiên cúu cho biêl: không thânh công trong cuôc tân công "£)ôí quân Mông Cô â trân Liegnitz duac chi Breslau (nay lâ Wroclaw, thú phú ciia Ba huy bôi Kaidu^; "Boidar vá Kaidu (cháu trai Lan thuôc vting Silesia), Baidar vâ Kadan cûa Ogadei), tháng 3/1241. dân 20 000 quán quyêt dinh bao vây vj trí nåy. C ng thôi tãn công våo bãc Ba Lan khiên nuôc nãy diêm d6, công tuác Henry II^ cúa Silesia khÔng ihê hô tra cho Himgary"'' Tin chãc chãn c6 thê hôi quán vái Bohemian tai Bolesiaw V (1226-1279) lã môt hoáng t c a Liegnitz vâ thj trân Jawor, truoc dô. Henry II Krakovv (tír nâm 1243) vã Sandomierz (líi nâm 1232) a Ba Lan, ngudi dai diên cuôi c ng cúa dong Piast dã tiên vê dây. mô dâu cuôc kháng chién Lesser chông Mông Cô, Mac d không cá nguôn sii ' Henry 11 Pious (tiêng Ba Lan' Henryk II Pobozny) {1196/1207 - 9/4/1241), dông Silesian cúa triéu dai Piast (930- 1370). lá Dai Công tuác c a Ba Lan (lã công Iirác cúa Krakow. Silesia. Ba Lan nãm 1238), ^ Bohemia hay Úechy (liêng Séc: Cechy: îLéng Mãc dû su tri vi rât ngãn, nhung ông íã môt dién hinh Dúc: Bohmen, liéng Ba Lan: Czechy) la niôl khu vuc cúa Hiêp s Ki ô giáo (Chrislian Knighr), co nh ng lich SLT nSm lai Trung Ãu, ciiiém hai phãn ba diên tích cliién công chôi Ipi Váo tháng 10 nãni 2015, công cúa nuác Công hí)a Séc ngây nay giáo La Mâ dia pliân Legnica dã dê xuât phong thánh ^ Mongol Invasions Baiile of Ltegnilz, &tiát trâåt... 53 liêu xác nhân vê thcri gian, nhung theo các chép trong thu ticb cô nêu trên lá không xác câu chuyên truyên miêng^**, trân Liegnitz dã thuc. Trong công trinh ciia minh, môt vâi tác diên ra ngây 9/4/1241. giå dã dê xuât con sô 25.000 cho luc lugng Mông Cô lúc dông nhiåt trong trân Giông nhu nhiêu trân chiên lán thôi Liegnitz... Hon nira, cuôc tân công Ba Lan Trung cô, nh ng thông tin vê sô lugng, chiên lâ môt phân trong kê hoach tông thê xâm thtiåt hay diên biên chiên trucmg Liegnitz lugc châu Âu c a Subotai, nên không cho chua sáng rô vå dôi chi mâu thuân nhau. phép hg tâp tnmg á dây môt luc lugng I6n. Nhi ng vãn bãn cûa châu Âu c ng nhu Mông Tir phân tích nây, hâu hêt các nhã nghiên cthi Cô sau nây cô dê câp dên con sô hcm hiên dai dêu cho rãng quân Mông Cô trong 100.000 chiên binb cika hai bên tham chiên trân Liegnitz chi khoång 20.000 nguôi (2 trong trân Liegnitz". Tuy nhiên, các nhâ sû tumens): "Thång 3/1241. Baidar dån 20.000 hgc hiên dai phân tích rãng, sô liêu nây lâ su quân tån công våo bãc Ba Lan'' uác lugng lon hcm nhiêu so vái thuc tê (kê cã viêc tínb thêm luc lugng hô trg hâu cân Ô môt g6c dô khác, khi phân tích tinh cúa dôi qtiân xâm lugc 6 Tây A). thê chiên tniông vã chiên thuât quân su má Mongol sû dung trong trân Liegnitz, môt sô Tông sô chién binh Mông Cô gôp mãt hpc giå lai cho rãng sô lugng quân xåm lugc tai Liegnitz rât khô xác dinh. NTiiêu nghiên dao dông khoång 8.000-20.000 nguôi. Dua cthi chi dua ra y kiên chtmg chLuig khi cho vão tái liêu Ystoria Mongalorum duong thôi rãng dã c6 rât nhiêu don \i Tartar vôí sô do Gio\aimi da Pian del Carpine biên soan, lugng \iicrt rôi so vôi toân bô quán dôi c a môî sô nhá nghiên cúu cbâu Au kháng dinh, Ba Lan. Biên niên s duong thcri cûa Ba Lan luc lugng xâm lugc do Baidar Khan chi huy cho biêL dôi quân ciiinh cúa Mongol khoãng khoang 10.000 k\ binh {10,000 horsemen)^\ 50.000 nguãi (do Batu \z Subotai chi huy). Theo Franciscan C. de Bridia Monachi trong îán công Himgar} ngå> 12 3 1241. dpi thú Historia Talarorum {Lich s Tatar). iuc hai dugc chi huy bôi "Baidar vå Kaidu ícháu lugng Mongol ban dâu íá 10.000 ngucri, traî cûa Ogadeij tháng 3 1241. 20 000 quân nhung do nhiing trån xung dôt diên ra 6-8 tân công våo bãc Ba Lan khiên nuâc nây tuãn truác do (trån Tursko \"ã trân Tarczek không ihê hô tra cho fíungary" '. Tuy nhiên. ngåy 13 2'1241, trån Chmielnik ngãy theo cãc hoc aiã. nh ng sô liêu ducc ghi 18 3 1241j nên da giãm sút con khoâng 8.000 ncuoi.,, Nhiêu nahiên cúu dã nhán • James Chambers i\9~9 •.The DeMl's Horsemen. The \fonso: b:: js.cn - Europe Aiheneu.m \e%s Vcr^ ISBV 0-689-1094:-; p 98-99 " \longo! Imasions Buiile of Liegmíz (2006| 7"*-E Bjide :• L,e^-:-!z 'Le-zn.ca). 1241 Accessed 26 hnp. wu histcr>na com 6 12 2Û06 Mar;-. 20:1 " Gio\annÍ Carpmi Brik Hildmsicr i2014j h:SiÍ_":J179 P 80 54 NGHIÊN CCTU CHÂU ÂU - EUROPEAN STUDIES REVIEW N°2|197).20 7

djnh rãng, vé tông thé, tính ky luât cûa quân giã (faked withdrawals) ti^ các nhôm p^n Mông Cô tot hon các hiêp sî châu Ãu. Dông tán rông rã , liên t\ic tân công bãng (m ii) tên thôi, viêc quân Mongol triên khai dgi hinh lûa tâm xa, phá vô dôi hinh ciia doi phuong linh dgng khi xuát hi§n dã gây khô khãn cho vâ dua hg vâo o phuc kích ô c^nh suôn dê nguôi châu Âu khi dánh giá chínb xác con sô tiêu di?t''. Dây chính !â chiên thuât dãc cûahp. trung mâ dê chê Bãc Á s dvmg trong háu hét Cuôi tháng 3/1241, các tuáng l nh Tatar các trân dánh lon cúa ho. Nhixng chién binh nãm bãt dugc thông tin íînh báo vê vi$c quân Mongol dã dugc huân luyên cån thân vâ thuc Bohemia dã di chuyén dé phôi hgp vái lirc hiên thông tin liên l^c rat tuyêt vôi trên chiên lugng Silesia chông lai chúng. L^p túc, truông bãng hê théng các lá cô. Nguôi dímg Mông Cô chia Iirc lugng thânh ba dôi: Toc dâu dôi quân Mongol dting o vi trí cao nhât Bâ' Dái ch dao haí dôi quân tiên vâo tai noi diên ra trân chîên dê chi huy. Thông HiJigary, trong khi môt phån ba dã dugc g i tin bãng ca hiêu khiên cho dôi phuong cûa vê phía bãc Ba Lan, do Baidar, Kadan vâ hg vô c ng lúng tiíng. Orda Khan v6i muc tiêu gií luc lugng Ba 2. Chien trân Liegnitz Lan vâ Bãc Âu không cho dén trg giúp 2.1, Ba Lan vå liên minh châu Âu Hungary. Quân dôi ciia Orda Khan hung trirâc tr^n chién hãng xuyên qua miên bãc Ba Lan, trong khi Baidar vâ Kadan dánh ô phía nam. Nhîn thây Truác hiêm hga xâm lâng dên tijt châu môt co hôi dê lo^ bô quân dôi cúa Henry, A, luc lugng dong mính châu Áu dã trién luc lugng Mongol dã nô luc vugt lên dé khai ngãn ch^ các ngå ducmg vâo Thánh dánh chãn cánh quân nây. Tính di dông vâ chê La Mã (Holy Roman Empire). Chi huy lâ công tuác xú Silesia ngucri, Ban Lan tôc dô chính lâ Igi thê hon hãn cûa các cimg tên lâ Henryk IL Boleslav cúa Moravia thú ngua (horseback archers) dén t thâo (thuôc CH Séc ngây nay), Ordu, Sulislaw vâ nguyên châu Á da giúp hg thuc hiên dugc Opole thông lîhh các dao quân nhô. Sô lugi^ âm mira nây. quân châu Âu tham chiên trong trân Liegnitz Trong dánh trân, quân Mongol thuông dugc dê câp trong các nghiên cthi không tao khoång cách lán giíia luc lugng ky binh thông nhât. Biên niên s duong thôi cho biêt, nhe (îight cavaîry ) vâ cung thú ky binh vua Wenceslaus I cúa Bohemia dã dân (archers cavalries), hinh thânh thé trân theo 50.000 quân dên phôi hgp v6i 40.000 quân hê thông ch "T", t dô cô thé tién hânh các cuôc bao vây ximg quanh. Chién thuât Mông " Bûi Thi Ánh Vân (2012), 'T m hiéu nguyên nhân nhí ng tháng lai cûa dê quôc Nguyên Mông trong Cô vê co bán lâ môt chuôi dâi cúa nhí ng cuôc chién tranh xám luoc thé giúri (thê ky XIII)", Tap chí Nghiên cúu châu Au. Sô 7 (142)/ 2012, ISSN: cuQc tán công giã (feiened attacks) vâ rút lui 0868-358I:tr.6?-7' &tiên. trâit... 55 c ia Henry dê dây lûi luc lugng Mongol ra Horsemen: The Mongol Invasion of Europe khôi lãnh thô Ba Lan. Tuy nhiên, giáo su Jan cho rãng, 25.000 quân lâ luc lugng quân dôi von Flocken truông Dai hpc Humboldt châu Au, thâm chí côn nhân dinh rãng, rât c6 Berlin trong tác phâm '^MongoIensturm - Die thê quân châu Âu ít hon sô lugng nây'^. Gân Schlacht bei Liegnitz" dã phân tich, quân dôi vái sô liêu mâ James Chambers dua ra, trong c a Henry lúc dá khoãng 4.000 nguôi vå bâi viêt "i 'influence des peuples de la steppe 5.000 nguôi lâ con sô cúa quân dôi Bohemia. (Huns, , Tatares, Turcs) sur la Theo quan diêm cúa nhã nghiên cúu nãy, conception européenne de la guerre de thông tin chi tiêt mâ s biên niên ghi chép lá mouvement et l 'emploi de la caválerie''' dugc sÔ Iiêuph6ng dai' dãng trên tap chí Revue Internationale d'Histoire Militaire, hgc giå Jean Bérenger Su hu câu trong biên niên s dã dua dên khãng djnh, quân dôi c a Henry II tham nhímg sô liêu không thông nhât trong các chiên a trân Liegnitz c6 khoâng 28,000 nghiên cúu hiên dai. Tác giå bãi viêt Mongoi nguôi. Nhâ nghiên cthi nguôi Pháp nãy côn Invasions: dã dua ra môt dua ra môt sô liêu khá chi tiê khi cho biêt, con sô chung chung, khi cho rãng: luc lugng quân cija Henry Mô dao bao gôm, 10.000 ciia Henry u6c tính khoång tir 2,000 dên lính bô binh, 8.000 cung thû vã 10.000 ky 40,000 nguôi' . Côn sii gia Marek CetwinskÍ binh náng... " Cá thê nôi, luc lugng quân dã chon con sô ít nhât trong sô liêu trên khi châu Âu tham chiên trong trân Liegnitz lã khãng dinh, luc lugng châu Au gôp mãt tai môt huáng mã cho các hgc giá klii nghiên Liegnitz chi khoâng 2.000 nguãi; trong khi cúu vê Ijch str quân sy châu Au. dô, Gerard Labuda trong nghiên cúru c a minb lai nhân manh: 7 000-8.000 lã con sô Tham chien trong trân Liegnitz chông cûa chién binh Kitô giáo {7,000 - 8.000 lai quân Tatar lã các hiêp s chåu Áu vâ soldiers in the Christian army-y^ Theo y nh ng nguôi lính bô binh c6 nguôn gôc khác kiên c a nh ng hoc giå khác, sô iugng quân nhau Ngoâi luc lugng dugc huân luyên rât dôi châu Au tai trân chicn náy khoång tôt 6 lãnh dia Silesia Piast. công tuoc Heiuy 30,000 nguái, hoãc it nhât c ng lâ phãi II côn tâp hgp dugc môt dôi quãn h ng hâu, 20,000 chiên binh, Tuy nhicn, khi dánh giá tao thánh lirc lugng phông vê Thánh Chija tuong quan li^rc luong trên chiên trucmg Licgnitz, James Chambers trong The Devii's

James Chambers (1979) The Devil's Horsemen '^ Jan von Fiocken (2007) Moiigoleiisiwm - Dic The Mongol Inxasion of Europe Atheneum, New SchUichl bei LiegnUz; Die Welt, Berlin, Germany, Yorí< 1979. ISBN 0-689-10942-3, p 97, Ausgabe vom 8 Juli 2007 Jean Bérenger (1980), "L'influence dcs peuples de '' Mongol Invasions Balile of Legnica. ia sleppe (Huns, Mongols, Tatares. Turcs) sur la hnp /.'militar\hi-slory about com conception europcenne de la guerrc de mouvemcnt el '^ Bai'ile of Legnica (2016), l'emploi de la cavalerie",/íevwc Inleinationale https-"en wikipedia org/wiki, put on: 18 September d'Hisioire Miluaire . n" 49, 1 he Haaue, Neiherlands 2016 p 35 56 NGHllN CÚÍU CHÃU ÂU - EUROPEAN STUDIES REVIEW N°2(197K2017

(Militia Christi) nhung không xác dinh dugc trang bi mpt \o^x các víi khí nhô nhu dao sô lupmg, gôm: Hiêp s Templar (Knights gãm, tiu, búa, bích vâ nhiêu loai khác. Hiêp Templar) Pháp vâ Hospitaller. Hiêp s s châu Âu khi ra chiên tr^ thuông mãc Templar trong áo choâng trãng voi ch thÉip chíec áo giáp khá quy mô, choáng bên ngoái dô (white surcoats with red crosses) vâ các lá môt tám kim loai gãn bat hoãc vái. Chiéc hiêp s Hospitaller vái áo choâng dô hiên thi áo giáp dugc nhân dinh lâ "hoân háo" vê thánh giá mâu tráng (red surcoats displaying hlnh dang, cá tác dung báo vê toán b$ co tbê white crosses). Môt biên niên sii thé k^ XV cúa chiên binh vá dôi khi cá con ngua. nôi rãng, bô phân thii tu côn cá các hiêp s Nhíing hi$p s xuât sâc (dién hinh nhu Henry Teuton, nhimg gi6i sú hpc hiên dai xác dinh II Mô dao), áo giáp sãt cúa hp dugc lám rãng dây cô lê lâ luc lucmg bô sung sau nây. bãng sãt tâm, mii báo hiêm lon vá dugc trang Hiêp s Templar cûa Pháp chiêm sô lugng trí. Leszek Czamy (qua dôi nãm 1288) lâ nho trong dpi ngíi lính dánh thuê, uác tính môt ví du diên hinh vái hinh ánh dupc miêu khoång 68-88 nguôi, dugc v trang vá dâo tá trên bia mô cûa minh a Krakôw trong tâm tao tôt. Thâm chí, trong tác pham cúa minh, áo giáp. Nhíing chiên binh nây hoat dông Peter Jackson côn khãng dinh, dây lâ luc nhu dôi quân ximg kích trong các cuOc thâp lugng phông vê Thánh Chúa duy nhât chién tu chinh Baltic. Dánh giá vê luc lugng quân dâu tai Liegnitz. Nhin chtmg, các hiêp s døi châu Au chính quy duong thôi, tác giâ tham gia trân Liegnitz c6 nguôn gôc trong bâi viêt The Mongoî Invasion ofEurope: The cuôc Thâp tu chinh vâ lâ nhiîng chiên binh Battles of Liegnitz and Sajo River khâng tôt nhât trong quân dôi Henry Mô dao. Dôi d nh: "Quân Mông Cô phåi ãôi mãî vái môt ng nây lâ kêi quâ cúa su kêt hgp dâo tao tôn ãôi quân Kitô giåo giâu kinh nghiêm tgi giáo vâ quân sy:, cô tính ky luât cao vâ dugc Liegniíz"^\ Tuy nhiên, bên canh hp lai lâ Itrc coi lâ diên hinh cúa quân dôi châu Âu duong lugng dân binh (nông dân, thg mô) dông dâo thôi, dã dugc Dúc Giáo hoång phái dén theo nhung khâ nãng chiên thuât kém. thinh câu cúa vi Công tuôc xú Silesia. Luc lugng liên minh châu Âu khi triên Quân dôi châu Âu vôn nôi tiéng vê viêc khai luôn c6 su gãn kêt giíía dôi ki binh vái tuân thii các mênh lênh quân su (military các doân xe vâ bô binh lon phía sau. Khi orders) vâ dugc dåo tao tét. Vii khí thông dung dô vôi dôi phuong bãt dâu moi tách ra dung cûa ky binh Ba Lan c ng nhu các hiêp thânh các nhom. Thông thuông, chiên thtát s châu Áu lâ kiém vâ thuong. Thanh kiém cúa quân dôi Ba Lan trên chiên truông không thãng, c6 luôi dâi 80-120 cm vâ nãng 1-1,8 ^' The Mongol Invasion of Europe: The Battles of kg; nggn thuong dâi 3,5-4,5 m voi míii cô Liegnilz and Sajo River, http://erenow.com/ww/warfareinthemedievalworld/I9 hinh dang g6c canh. Dông thôi, hp côn dugc .html Qhâjeh. trâjL... 57 quá phúc tap. Truoc khi buoc váo trân Trong dôi quân thú hai cûa Henry cé bô Liegnitz dôi mãt voi quân Mongol, icy binh binh Ba Lan voi nhiêm vu phông th , c6 áo Ba Lan dã c6 nhi ng buôc phát triên dáng kê. gíáp vâ sú dung giáo mác, dln dâu lá Các hiêp s (vâ hô vê cíia hp) ciãng bô binh Sulislaw. Dôi hiêp s Ba Lan xuât phát tir thi tao nên dôi lûnh hai cánh cung khép kín; sau trân Welkopole. Nhôm nây dugc hinh thânh d6, các cimg thíi vâ tay ná (Crossbowmen) bên cánh trái. Nhôm thú ba gôm các hiêp sî bãt dâu dôt kích. tir Opole, do công tuác Mieszko n dân dâu. Các hiêp s vâ môt sô cung thti dugc bé trí Luc lugng cúa công tuôc Henry dugc bên cánh phãi cúa quân dôi. Nhôm thú tu lâ chia thánh 4 dôi quân vá dugc dãt kê tiêp dôi quân hôn hgp, gôm luc lugng Silesia, nhau tai Wahlstadt: í)oån quân ãâu tién gôm Breslau, các hiêp sT tír Welkopole, hiêp s các chiên binh t Dtic vá các quôc gia khác Templar Pháp, Hospitaller vâ luc lupng lính nhau, c6 lê lâ dé chê La Mã Thân thánh, dánh thuê ngucri Dtíc. Công tuôc Henry Mô Moravia vã các quôc gia lân cân. Môt luc dao chi huy nh6m nây. lugng du phông lôn ctia quân dôi Henry lâ các công nhân mô vâng Bavaria 6 thi trân 2.2. Diên biên trân chiên Goldberg (Z otoryja - Dúc), dugc dãt duái Trong thôi gian cho dpi quân dôi cúa su chi huy ciia Boleslav - con trai bá tuác Wenceslaus, Henr>' Mô dao gâp nít uiên Dêpolt III cúa Moravia. Môt sô nhá ngliiên khai nhí ng hoat dông quân su trên lãnh thô cúu nêu quan diêm rãng su hién diên cúa c a minh, Váo sáng ngáy 94/124L Heru-)" chiên binh Dtic rât ít, thâm chí lâ không cô. bát dâu hânh quân ra khôi thånh phô Liegnitz Trong phân tích vê Bién niên sú cúa Jan vê huong Breslau. cách khoång 35 dãm. Môt Dhigosz (Annals of Jan Dlugosz) dugc viêt truyên thuyêt dia phucmg nôi rãng. khi công vão thê ky XV, sir gia nguôi Ba Lan Gerard uác di ngang qua thãnh phô, môt hôn dá t Labuda, hiêu truong truông Dai hpc Adama mái nhá tha St Mar}' roi xuông \â su>t giêt Mickiewicza dã dua ra nh ng giãi thích cho chêt ông^\ Nhiêu ngucri cho rãng dåy å môt quan diêm náy. Trong tác phâm "Polska diêm báo c a sir bât hanh Khi dên môt dông granica zachodnia Tysiqc lai dziejáw bãng Wahlstadt dugc bao quanh bôi nhímg polilycznych", ông cho ráng quån viên chinh nggn dôi hâp không xa Liegnitz, cánh quân Dúc c6 thé dã dugc thêm vâo các vãn bán c a Heruy dã thây luc lugng Taiar ã do, nhu sau klii D ugosz dã hoân thãnh công viéc ghi chã dgi môt trân qu\-ét chiên \'ái hp Kiiông chép"" Quan diêm cúa Gerard Labuda dã chô doi viên binh c a W'enceslaus. Henn- dugc nhiéu nhâ nghiên cúu dông thuân. Mô dao quyêt diiih tân công quán xåm lucc

"' Gerard Labuda (1970), Polska granica zachodnia- ' His oryczne Polskie Touarz\si\^o (1961 i '/• T\siac lai dziejow politycznych, 1970, W\dawnict\^o l^ieh magaz\n his!',r.::r. (ir' Po ,;r, • Pa.-: • Poznanskie. Poznan Zakiady Wydawn Szkolnych p 50 58 NGHIÍN CCrU CHÂU ÂU - EUROPEAN STUDÍES REVIEW N°2ny7).20 7

Giai doan 1 bô trân cúa ngucri Mông Cô. Trong dgt tân công thú nhât, nhíing don vi dåu tiên duôi sir Trân Liegnitz bãt dâu vâo sáng ngây lãnh dao cúa Boleslav không dupc trang bi 09/4/1241. Luc lugng Kitô giáo cûa công áo giáp nhung dã d ng cám dân trân dánh tuôc Henry hânh quân ngan cån Mông Cô giáp lá câ vcri quân Tatar. Lâ I\rc lugng dir tiên vâo vúng dông bãng Wahlstadt. Dôi phông, nên håu hêt các ky binh nang (mãc áo quân do Boleslav cíia Moravia dã mô dâu giáp) cûa Ordu dã dugc giâu o phía sau. cuôc tân công vå ân giâu d phía sau lá ky Quân dôi kháng chiên châu Âu hy vpng sê binh nãng cûa Ordu. Tuy nhiên, khi trân kep chãt quân xâm lugc môt cách nhanh chiên moi diên ra, các chiên binh châu Au dã ch6ng 6 gií a hai dôi hinh ciia hg. Tuy nhiên, thuc su liíng tiing vi dôi phucmg di chuyên không nhu dy doán cûa công tu6c Henry, mâ không hê c6 tiêng hô hét c a chi huy hay quân Mongol bãt dâu trân chiên mpt cách tiêng kén thay thê. Môt thti lînh Mongol c6 châm rãi. Xuât hiên lác dác nhi ng m i tên thê dimg á bât cú noi nâo trong dôi hinh cíia ctia các cung thû Tartar trên chiên truông vcri minh, ra lênh khi thây thich hgp. Mênh ênh dung y lôi kéo vâ phân tán luc lugng c ia dôi cúa hg dugc chuyên tiêp má không cân dên phuong. Các tuông l nh Mongol dã lua chpn âm thanh c ia kén hoãc trông, Quân Mongol ky binh nhe lám môi nh . Su xuât hiên lông sir dung các tín hiêu thi giác, chú yêu lá cô léo ctja quân Tatar 6 tuyên trên dã khiên hiêu (pennants) nâng lên hoãc ha xuông dê quân dôi châu Au c6 nhi ng dánh giá sai âm truyên lênh vâ hg dån dôi hinh rât nhanh. vê ké thú cúa hg. Công tuác Ba Lan ra lênh Diêu nây da gây khô khãn cho nguãi châu ky binh Dúc dôt kich các cung thú ngtra Au khi dánh giá chính xác con sô cija quân Mongol, xâm lugc. Tác giã '" Life. Dealh. and Resiirrection" (''Thãnh Cát Tir Quân Tatar dugc trang bi nhe hon trên Hãn Cuôc dâi, su nghiép vá su phuc sinh'^) nhíjng con ngua nho (ag'ile ponies) da dê dã nhân dinh rãng, nhin môt cách tông thê. dáng di chuyên xung quanh ké thú ciia minh. quân Mông Cô hcm các hiêp s châu Au vê Nghiên ctju cúa John Man ^ cho biêt, các tính k\ luåt. Phân tich vc cách triên khai dôi chiên binh châu Au dã bj quân Mongol dii ra h nh rât linh dông cúa luc iugng Mongoi trên xa dÔ! hinh vâ sau dá hg bi cô lâp kliôi luc chicn truong Licgnitz cho thây y kiên trcn lã lugng con lai c a minli Dai da sô các chiên hoãn toán thuyêt phuc. binh náy không mãc áo giáp vâ tât cá roi vâo trân dja m i ên ciia kc thú, Bi chia cãt vá Xung quanli vúng dông bãng Wahlstadt không thê nhãn duac hô trg ngay lâp túc t dugc bao boc boi nhirng ngon dôi thâp bên phân côn iai, cuôc tãn công bi thât bai. luc phãi \"á bên trái. thuãn Igi cho cách båi binli luoTit! ciia Boleslav iiên rijt lui.

'"' John Man (2007), Gen^his Khan Life. Dealh. and ^hiát trân... 59

Giai ãoqn 2 báo nây, luc lugng ky binh nãng cvia Opole lâp túc quay trô lai voi muc dích bão toân Khi Boleslav thât bai, Henry the Pious luc lupng. vân không nân lông. Dgt tân công thú hai lâp túc dugc triên khai vôi su lãnh dao ciia Giai doan 3 Sulislaw vâ Opole. Dôi quân nây lôn hon dgt Nhin thây dôi cánh quân thú hai vâ thú thti nhât vôi ky binh nãng ifhe heavy ba nit lui, Henry II ra lênh cho phi dpi cúa horsemen), bao gôm các hiêp s Ba Lan vâ minh lao vê phia truoc tân công quân Mông luc lupng dánh thuê. Không giông nhu dôi Cô, hô trg Sulislaw. Công tuôc dã dãn dâu quân cLia Boleslav, cuôc tân công thú hai ciía nhám chiên dâu thij tu xông thãng vâo quân nguoi châu Âu duong nhu dã thánh công. Mongol vã môt lân niîa hai bên dánh giáp lá Theo mô tå trân chiên ciia John Man , ky cå. Sau môt cuôc hon chiên khôc liêt, nh ng binh c a Su is aw vâ Opole manh mê tân con nguôi dên tir thåo nguyên châu Á lai công kliiên cho dôi hinh Mongol bi phá vô huyên náo vâ tô chúc nít chay. Trên dâ thãng vã tro nên hôn loan. Igi, các hiêp s cûa Henry vâ quân Thâp ty Kbông thê dôi mãt vôi cuôc dôt kích truy duôi theo. Nhung, gio dây hp dang cúa quân dôi châu Au, luc lugng Tatar tháo phông ngya váo môt cái bây dã dugc cãi sãn. chay. Nhu dugc khuyên khích, các chiên Mông Cô cá nhiêu thånh công trong binh Kitô giáo vái cây thuong vâ thanh dao dánh trân bãng cách giá v6 rút lui. Trên trong tay dã rugt theo các cung thú ngua chiên truông Liegnitz lúc nåy, chiên thuât Mông Cô, Trong khí thê tân công, hg Iruy nây dã dugc luc lugng Mongol dem ra vân duôi ké thû ra chiên truông xa vái mong dung vái ké th cúa minh. Quån xâm lugc dã muôn tiêu diêt hoån toân xâm lugc. Ngay sú dung bô Tây Tang cúng bây círu tham gia sau khi tách các hiêp s ra khôi bô binh c a váo cuôc rút lui, voi muc dích dãn ra dê chia ho, quân Mông Cô co lai. Duong nhu các tách dôi ky binh châu Au khôi luc lugng bô hiêp sî Ba Lan dã hâp tâp truy duôi. Ngay Itíc binh, kbiên cho các hiêp s bi ép vê phia dô, diêu kí' la dã xåy ra. Môt nguái cuøi truác. Theo dánli giá ctia các nhå nghiên ngira tú hâng ng Tartar vôi vã phi vê phia cúu , nhîrng chiên binh châu Âu tô ra hiêu quân châu Âu vã hét lán bãng tiêng Ba Lan: quá høn so vái cung thú Mông Cô vá duÔT g "Chay di! Chay!" (Byegayczel Byegayczel). nhu hp gi uu thê trong nhfrng trân giáp lá Nhihig nôi dung dugc ghi chép trong Biên câ. Tuy nhiên, chiên thuåt chia tách luc niên sú CLia Ba Lan. kliông c6 thông tin vê lai lugng dôi phuoTig ciia chi huy Mông Cô da lich c a nguãi dãn ông nåy. Các hoc giã cho khiên dôi quân kháng chiên tra nên lúng rãng. dô thc dô lã nguôi lính Tatar hoãc c ng tting vã không thê kiêm soá duac hinh thái co thé lã môt t binh nguãi Nga. Tin loi cánh

^" John Man (2007), sdd. D.297 -' John Man (2007), sdd, p 297, 60 NGHIÊN CCfU CHÃU ÃU - EUROPEAN STUDIES REVIEW N°2|197).2017 chién truông. Co thé thåy, vi$c vôi vã tan Cô, ngay cå khi chúng dôt ngôt áp sát, tân công quân Tatar dã khién dôi hirih ciâa các công hp tijt hai bên cánh. hiêp sî Kitô giáo dánh måt sy gãn kêt vâ trô Khi các hiêp s dã bi chia tách, chiên nên rôi loan. binh Mongol bi truy duôi da nhanh nhen Chiên lugc co bån cíia Tatar lå giêt hoãc quay lai tân công ô hai bên vâ phá vô thê dánh bai ké thú ciia hg môt cách nhanh tr|in cíia các ky binh nãng Kítô giáo bãng cháng vâ hiêu quá nhât co thê, vôi tôn thât ít cimg tên. Nhu vây, mgi viêc dã không nhu nhât cho minh. Quân xâm lugc không thê các tuong l nh châu Au suy doán. Hp dã tro châp nhân khå nãng mât nhiêu nguãi dê chô thânh nan nhân ctia chiên thuât giå rút lui dgi viên binh tir dât nuôc xa xôi ctia minh. truyên thông cûa nguôi Mông Cô. Khi quân Do dá, hp dã vân dung chiên thuât cúa Ba Lan không kip nhân ra nhi ng gi dã xây nhimg nguãi thg sãn khi sú dung tôc dô ra, quân Tatar dôt nhiên xuât hiên t trong mân sucmg mîi nhân tao dây dãc, truyên lênh (speed), sy khéo léo (finesse) vâ líra dôi bãng tiêng hét c a hp. Cuôc dôt kích bôc (deception) dê chãn dãt con môi cúa minh dông cúa nhíjng hiêp s áo giáp bi khyng lai. dên môt noi dã dugc bô tri truác, sau dô giêt Các chiên binh Kitô giáo bôi rôi, không côn chêt hp. duy tri dugc sy d ng mãnh vâ buôc phåi di Giai doan 4 chuyên vông qua man SUÔTI trong mây khôi.

Thânh công trong viêc chia tách các lyc Khi quân dôi châu Âu dang lúng tting vã lugng châu Âu, tai môt khoång cách nhât vô c ng hôn loan, quân xâm lugc trán sang dinh, ngay khi lá cô hiêu c a quân Mongol hai bên vâ trút nhírng trân mua tên vão hp. bay phâp phoi cíing lã Itic lau sây dugc dôt Nhân thây áo giáp dú khå nãng báo vê dôi lên Lâp túc trên chiên truông xuât hiên môt phtrcmg. luc lugng Mongol dã bãn tên vâo mãn khôi (a smoke screen) dây dãc, t6a miii chân chiên mã ctia hp. Các chiên binh châu hôi hám khiên dôi phuong kh6 chiu, C6 thê Au buôc phái xuông ngya dê chiên dâu trong îhây, dây lâ môt loai víi khí dãc biêt, no lãm sy lúng tting bai súc nãng cúa 150 pounds áo cho bô binh vâ ky binh châu Âu không thê giáp vã v khí mang theo, Viêc dúng trên liên lac vái nhau, dông thái gây cho hp su mãt dât dã khiên cãy thuong không thê phát nhâm lân khi dánh gia inli thê chiên trtrông, huy dugc súc manh vâ gây nguy hiêm cho Nhimg côt khoi loang rông sê gitip quân chính ch nhân c a chúng. Trong tinh thê Tatar chc giâu dugc su chuyên dông manh nây, các hiêp s dã trô thánh con môi dê dáng mê ctia chúng, Quân kháng chién không thé cho giáo c a ky binh nâng vâ nhímg m i tên nhân ra sir ân hiên ctia ky binh nãng Mông ciia cung thú Mongol huáng tôi. &iiut iráíu.. 61

Môt trân dánh gi^ lá câ dã dien ra. tbê nhân dang nguôi anh húng dân tôc. Dâu Biên niên s châu Âu ãuong thôi cho biét, c a Henry bi chãt vá gãn trên dinh môt ngpn dã c6 "môt vu thâm sát lôn xáy ra sau do". giáo nhu môt chiên Igi phâm, diêu hánh Tât cá sup dô dôi vôi quân dôi Ba Lan. Co quanh Liegnitz hông buôc lyc lugng tiân gi hai mô tã vê cái chêt cixa Henry, môt do Jan thánh mcr cira vâo, nhung dã bi thât bai. Dhxgosz (ngây nay dugc coi lâ không rô Trong lich s , su thât bai cûa quân dôi râng) \ã thú hai bcri C. de Brigia trong tác Henry dã áugc dô ôi cho nhiêu quôc vuong phâm Histori Tartatorum. Khai thác các châu Au duong thcri. Nôi bât trong danh sách nguôn cô sír 6 nhiéu dia phuong xung quanb nây lã hoâng dê Frederick 11^', vua Béla IV v ng dông bãng Wahlstadt, các nhå nghiên cúa Hungary dã tij chôi giúp dô. Trong ghi cúu cho rãng, nguôn tåi liêu thii hai dáng tin chép cúa nhiêu sii gia cr nhûng thê k>' truôc, câ\ hon^*. Tác pbâm Historii Tartatorum két quå rân dánh côn dugc quy kêt trách cho biêt, Hemy' címg bá tuôc Moravia vã nhiêm cho Henr^- Mieszko II - anh em hp nhírng hiêp sî Teutonic cô gång mô môl con Silesia c a Hemy dã bât ngô rút lui khôi duông dê thoåt kh6i trân chiên. KJ-,i các cuôc chiên tranh (do mãc bây môt thti thtiât chiên binh Ba Lan lân lugt ngã xuông, chi ciia Mongol). Nhiêu giã thuyêt dugc dãt ra côn c6 bôn c iiên binh båo vê ximg quanh vã râng, lyc lugng kháng chiên châu Au sê Heruy the Pious. Sô lugng náy quá it dê che c6 thê áp dão quån Mông Cô nêu quôc chãn cho Công tuác vâ con ngua cûa ông dã bi thuong. Trong lúc môt hiêp sî áo giáp vôi ^-ucmg Wenceslas I 6 Bohemia dên tíng ctiu \ã nhuông tuân mã c a minh cho Heruy*. kip thôi. quãn xâm lugc dã nhân ra nguãi lãnb dao 2.3. Kêt quå trân chiên quãn dôi kbáng chiên T nh ng dâu hiêu c a Sô nguôi thucrag vong trên chiên tnjong ngâi. Ngay lâp túc. moi ngã ducmg dã bi Wahlstadt không xac dinh dugc dôi vái cã khép lai. Khi nguoi anh nung Ba Lan mng quân xâm lugc cûng nhu các chiên binh Ba môt cti dánh vão dôi thu gân nhát thi lên iính Lan \ã luc luang hiêp s ã Bãc .\M. Nghiên Ta ar dã lao chiêc giáo \ao nách ông - phân cúu cua Jean Berenger cho '--léi cô tcn co thé không dugc bão \é bôi áo giáp. \'i 25 000 chiên binh cháu Ãu bi siét""" Tm công tuôc dting cam c a chãu .Au ngã xuông. Quån xâm luøc dã chãt dãu. lôt bô ph hiêu vå quån áo ciia ông dê nguãi Ba Lan không thoi s Q-;.; \-„-:--.j nuoc DL'C, Y

"' Hi u-'-:-;zr.e Polskic To\\a,'-z\_wo Í196" i M.,.:.j lileki 'i jc.r.': hisiun.zr,. (m P liãhi Panstwowe Zaki;-' \V\da\™ Szkolr.\ch D 52 62 NGHIÊN COfU CHÂU ÂU - EUROPEAN STUDIES REVIEW N°2(197).2017

nhiên, biên niên sij ciia Jan D ugosz viêt dôi khi dugc giâi thích rât khác nhau. Sau trong thê ky XV lai xác nhân rãng, Henry vâ chiên trân Liegnitz, viêc lyc lugng Mông Cô Boleslav ciia Moravia cûng toân bô quân dôi rôi Ba Lan dã khiên nguôi châu Au duong gân nhu bi tiêu diêt vâ uôc tính vê thuong thoi cho rãng hp dã gây thuong vong I6n cho vong khoâng tir 2.000 dén 40.000 nguôi^' quân xâm lugc nên chtmg không thê tiêp tuc Thông tin tír nguôn sîr liêu dia phucmg c ng theo duôi cuôc chiên tranh. Do vây, nguôi c6 nôi dung tuong ty nhu vây. Dê thông kê Ba Lan vân cu hânh ki niêm ngây 09 tháng 4 sô lupng ké thû bi tiêu diêt, quân Mông Cô lá thoi diêm hp cúu dugc dât nuác ctia minh cãt tai phãi ctía các liêt s vâ nhét dây chín (ké cå Diíc vâ Tây Âu) khoi sy tân phá cúa bao tåi g i dên Batu Khan nhu môt công vât. lyc lugng hoang dã (barbarian) dén ti> Lyc lugng Tatar sû dung chiên thuât dánh phuong Dông. Thâm chi, môt sô y kién^^ cho trân hoán háo nên chãc chãn hp dã giám rãng Liegnitz lå trân chiên mâ Henry II Mô thiêu thiêt hai vå tôn thât. dao dã ngãn chãn cuôc xâm lugc Mông Cô, Hâu hêt các sCr gia ducmg thôi nêu quan Trân Liegnitz lã thãng Igi dâu tiên trong diêm; quân dôi kháng chiên châu Âu dã ba chiên thãng mâ Mongol giãnh dugc a chiên thãng ké thú ciia minh chú không phái Trung Au trong khoång môí tuân lê. Moi chiu môt íhât bai dau âôn. chiên thãng ciia hp c6 dugc lâ kêt quá c a tính ca dông vã lua chgn thoi diém. C ng Thuc tê, su biên mât môt cách nhaiih nhu nhiêu trân dánh lich sir, nhimg chi tiêt chông c a quân Mongol vâo cuôi nãm 1241 chính xác vê thânh phân luc lugng, chién lã do Kaidu vã Baidar không c6 y dinh mao thuât vâ phuong huáng thuc tê cûa cuôc hiêm sâu hon vão châu Âu vâ do chua bao chiên côn thiêu \á dôi khi mâu thuån. Theo giã lã muc tiêu cúa hg, Vái viêc tiêu diêt dôi quan diêni cúa giái sij hoc nôi chung, quân Boleslav vâ Henr>', buôc Wenceslas Liegnitz lá môt thât bai dau dán cúa luc phâi rút lui khôi Bohemian, quân xâm luoc lugng chãu Âu, lâ noi hp phâi chiu thuang dã dat duoc ké hoach c a minh. Theo dô. vong nãng nê Mongol hoán toãn oai bô các môi de dpa miên Bãc vái quân dôi cúa Batu vá Subotai. Khi cá châu Ãu chua hêt hôt hoång vé Nhiêm vu hoán thãnh. dôi quãn nã\ quay \ê su xuât hiên cua quân dôi Mongol thi hp lai phía nam dê ham gia xâm lugc Hungary tiêp tuc rai váo trang thái kinh ngac bai su cúng vái luc Íugng chinh. bo lai Mora\ia bicn mât môt cách dôt ngô ciia chúng, C ng Hcm n a vão ngây 11/12/1241. cái chêt cúa bãi lê nây. kêt quã cuôi cúng ciia trân dánh. Dai Hãn Ôgedei (Ogotai) buôc Batu vá

•'' D^n thco' Jol-in Man (2007), Genghis Khan Life, '" John Man (2007), Genghis Khan Life. Deaih. and Dealh. andResurreciion Sl Manin's Griffin, p 298 Resurrccíion. tidí" " "'O" &u£tt l^ân.,.. 63

Subotai tir bô mgi tham vpng dôi voi châu politycznych, Wydawnictwo Poznanskie, Au vâ trô vê thíj dô cûa Mông Poznan, . Cô tham dy , bâu Dai Khan mcri. 6. Historyczne, Polskie Towarzystwo (\96\),Mowia, Wieki: magazyn historyczny. Dê ngãn chãn lãn sáng xâm lãng manh (in Polish). Panstwowe Zaklady Wydawn. mê c a dê chê Mông Cô, các nuác 6 châu Warsaw, Poland. Âu dã nô lyc sát cánh bên nhau, doân kêt chông ké th chung. Tuy nhiên, vái tâi thao 7. James Chambers (1979), The Devil's lugc trong dánh trân, các thú l nh Mongol dã Horsemen: The Mongoî Invasion ofEurope. lãnh dao lyc lugng c a minh giãnh dugc Atheneum. New York. SBN 0-689-10942-3. thãng Igi vang dôi 6 trân Liegnitz. Cô thê 8. Jan von Flocken nôi, Liegnitz chinh lã tugng trimg cho kêt (2007), Mongolenslurm - Die Schlacht bei quâ dat dupc trong cuôc chiên tranh xâm Liegnilz; Die Welt, Berlin, Germany. lupc châu Au c a dê chê Mông Cô. Ngây Ausgabe vom 8. Juli 2007, nay, tuông nho sy kiên lich sû dã diên ra tai 9. Jean Bérenger (1980), '•L'influence Liegnitz, trên bia mô Chiên s Vô danh des peuples de la steppe (Huns, Mongols, Wahlstatt dã khãc ghi dông chir '"Legnica Tatares, Turcs) sur la conception européenne 9/4/1241" de la guerre de mouvement et l'emploi de la Tái liêu tham khão cavalerie", Revue Inlernaiionale dHisloire 1. AllEmpire com. '"The Ballle of Militaire, n° 49, The Hague, Netherlands, l.iegniiz (Legnica). 1241" (2011). Accessed 10. John Man (2007), Genghis Khan. 26March2011. Life, Death, and Resurreclion. St. Martin's 2. Battle of Legnica (2016), Griffin, New York, United States, https://en.wikipedia,org/wiki/, put on: 18 11 Mongol Invasions Batlle ofLiegnilz Septcmber 2016, (2016), http://w'w\v,histor\'net.com, put on: 3. Erik Hildinger (2001), Warriors of 6/12/2006 the Sieppe. .4 Mihtary History of Cenlral 12, The Mongol Invasion of Europe. A.ûa 500 B.C to A.D rOO. Da Capo Press, The Battles of Liegnitz and Sajo River, Boston, United States, http://crenow.com/\vw/warfarcinthemedicval 4 Giovanni Carpini; Erik Hiidinger woild/l9 html (2014), The Sioiy ofíhe Mongols ll'hom H'e 13. B i Thi Anh Vân (2012), "Tim hiéu Call ihe Tariars (2nd ed ), Brandcn nguyên nhân nh ng thãng lai cua dé quôc Books, Alabama. United States. Ngu\ên Mông trong cuôc chiên tranli xâm iSBN 0828.^^20179, lupc thé giái (thé ky XIII)", Tap chi Nghiên 5. Gerard Labuda (1970). Poîska cini Cháu .Åu. sô 7 (142)/ 2012. ISSN 0868- granica zachodnia. T\siac lat d7ipir.>v 3581.