Last Van De Oorlog Indonesië/Binnenwerk • Def 19-09-2002 13:46 Pagina 2 Indonesië/Binnenwerk • Def 19-09-2002 13:46 Pagina 3
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Indonesië/binnenwerk • def 19-09-2002 13:46 Pagina 1 last van de oorlog Indonesië/binnenwerk • def 19-09-2002 13:46 Pagina 2 Indonesië/binnenwerk • def 19-09-2002 13:46 Pagina 3 s.i. scagliola LAST VA N DE OORLOG De Nederlandse oorlogsmisdaden in Indonesië en hun verwerking uitgeverij balans Indonesië/binnenwerk • def 19-09-2002 13:46 Pagina 4 In herinnering aan mijn vader Salvatore Roberto Scagliola (1931-1970) en met dank aan mijn moeder Taisia Gargiulo 2002Uitgeverij Balans Copyright © 2002S.I.Scagliola Ontwerp omslag: Jos Stoopman Typografie en zetwerk: Studio Cursief Druk: Drukkerij Wilco Illustratie omslag: Instituut voor Maritieme Historie Den Haag Vertaling Engelse samenvatting:Tessa Kerkvliet-Oldewarris Niets uit deze uitgave mag worden verveelvuldigd of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. No part of this book may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other means without written permission from the publisher. isbn 90 5018 593 2 nur689 Indonesië/binnenwerk • def 19-09-2002 13:46 Pagina 5 Inhoud Inleiding 9 DEEL I a de ervaringen in indonesië Inleiding 17 De strijd 21 Dekolonisatie en guerrilla 21 Het verloop van de strijd 22 Deelnemers aan de Nederlandse kant 38 Het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger 38 De oorlogsvrijwilligers 45 De dienstplichtigen 50 De ervaringen tijdens de strijd 1945-1950 58 Kennismaking met de tropen 58 Contacten met de bevolking 60 Het ‘rampzalige’ Republikeinse bestuur 65 Het bijstellen van het vijandbeeld 69 Ideologie en twijfels 71 Tussenbalans 76 Indonesisch versus Nederlands oorlogsgeweld 77 Lokaal versus nationaal 78 Extreem geweld aan Indonesische en Nederlandse zijde 80 Nederlands geweld: overmacht of keuze? 90 Nederlands geweld: het belang van de context 92 Conclusie 101 Indonesië/binnenwerk • def 19-09-2002 13:46 Pagina 6 b het debat in nederland1946-1995 Het debat in vogelvlucht 105 Kritische geluiden in de periode 1946-1950 105 1969 – De Achter Het Nieuws-uitzendingen en de Excessennota 108 1970-1988 – Publicaties over oorlogsmisdrijven 110 De emancipatie van de veteranenbeweging 112 Typering van het debat: herhaling of vernieuwing? Vorm of inhoud? 116 Patronen en scheidslijnen 116 Vorm en persoonlijke achtergrond 117 De verschillende discours: politici, journalisten, historici en veteranen 118 ‘Oorlogmisdaden’: een controversiële term 124 Oorlogsgeweld en strafbaarheid 124 Benamingen en standpunten 125 De rechtsgrond voor de beoordeling van oorlogsmisdaden in Nederlands-Indië 126 DEEL II apolitici en de excessennota: taboe of doofpot? Taboe en doofpot 133 Taboe: een antropologisch begrip 133 De Excessennota: een effectief reinigingsritueel 135 De deksel op de doofpot: een vertrouwde politieke oplossing? 137 De wordingsgeschiedenis 138 De eerste reacties 138 Organisatie van het onderzoek en selectie van bronnen 141 Het vervolg: de aanpak van het historisch onderzoek 144 Uitslag van het onderzoek 148 Reacties in de ministerraad 148 Aanpassingen in de tekst 149 De uiteindelijke versie 151 Het oordeel van politici en ooggetuigen 158 Het debat in de Tweede Kamer 158 De reactie van minister-president Piet de Jong 166 Commentaar op het debat 170 Kritiek van ooggetuigen 172 Conclusie: de doofpot of het taboe? 175 Indonesië/binnenwerk • def 19-09-2002 13:46 Pagina 7 b historici aan zet: de cultuur van de doofpot? De houding van historici 183 De doofpotthese van Kousbroek 184 ‘Neutraliteit’ met betrekking tot het ‘verkeerde verleden’ 189 ‘Neutraliteit’ ten aanzien van de excessenproblematiek 191 Historische publicaties 194 Bronnenpublicatie 194 J.A.A. van Doorn en W.J.Hendrix, Ontsporing van Geweld 202 W. IJzereef, De Zuid-Celebes-affaire 212 L. de Jong, de paragraaf ‘Oorlogsmisdrijven’ 221 Conclusie: de doofpot of het taboe? 241 c veteranen en hun trauma’s Inleiding 249 Over Nederlands-Indië, trauma’s en veteranen 251 Trauma als historische metafoor 251 Het Indië-trauma van de veteranen 253 Trauma in medisch-psychologische zin 256 Trauma als strategie 259 De basisingrediënten van het ‘trauma’ 262 De psyche van de militair: over heimwee, uitputting en angst 262 De thuiskomst van de militair: over vervreemding en teleurstelling 274 Bronnen van ‘traumatisering’ 291 Januari 1969: oorlogsmisdaden op de televisie 295 De Achter het Nieuws-uitzendingen van de vara 295 Het veteranenlandschap in 1969: reacties van veteranenorganisaties 302 Brieven van veteranen aan de vara 311 Sporen van traumatisering? 318 De strijd om waardering en erkenning 322 Het uitlekken van de conceptparagraaf en het debat in de media 322 Reacties van veteranen in de pers 327 Reacties in veteranenbladen 334 Brieven aan L. de Jong 341 Sporen van traumatisering? 348 Indonesië/binnenwerk • def 19-09-2002 13:46 Pagina 8 slotbeschouwing Ontwikkelingen in de jaren negentig 355 Conclusies 357 Noten 365 Geraadpleegde bronnen 418 Register 430 Dankwoord 435 Summary 437 Fotobijschriften 446 Indonesië/binnenwerk • def 19-09-2002 13:46 Pagina 9 Inleiding De sporen van onze eerste vragen, van onze eerste verbazing en emotie, zijn onuitwisbaar. Marc Ferro, Hoe de geschiedenis aan kinderen wordt verteld, Parijs, 1981 Mijn eerste bewuste kennismaking met de Nederlandse geschiedenis was die met de Tweede Wereldoorlog in de zesde klas van de lagere school, eind jaren zestig. Ademloos luisterden we naar de verhalen over de jodenvervolging en het Nederlandse verzet, die de meester voorlas uit ons schoolboek Verdruk- king, Verzet, Victorie.1 De bloedserieuze sfeer in de klas vormde een contrast met de wijze waar- op bij mijn Italiaanse familie thuis het Mussolini-tijdperk werd afgedaan. Dat was een tragikomische farce met een afloop die het de Italianen mogelijk had gemaakt om op het laatste moment aan de goede kant mee te vechten. De beeldvorming over Italië was ook geen probleem, want iedereen in Neder- land vond Italië, in tegenstelling tot Duitsland, een fantastisch vakantieland. Die historische verhalen over ‘goede’ en ‘foute’ Nederlanders gaven een heerlijk overzichtelijk gevoel. Ik was in een land komen wonen waar mensen ‘deugden’, waar rechtvaardigheidsgevoel, opofferingsgezindheid en moed vanzelfsprekende eigenschappen waren. Deze kinderlijke bewondering voor Nederland en het verzet moet wel de oorzaak zijn geweest van mijn ontzet- ting, vele jaren later, toen ik voor het eerst op video een getuigenis zag van een Nederlandse militair over de marteling van een Indonesische gevangene. Hij vertelde hoe de Indonesiër aan een touw hing met zijn hoofd naar beneden, boven een cementen vloer. Eerst werd het touw zachtjes gevierd, maar toen hij bleef zwijgen ging dat steeds harder, totdat zijn hoofd begon te kraken en het bloed overal uitspoot. Natuurlijk wist ik dat in theorie ieder mens tot zulke wreedheden in staat is. De getuigenis van Indië-veteraan Joop Hueting was dan ook absoluut niet nieuw. Al in januari 1969 hadden hij en anderen in de vara-rubriek Achter het Nieuws getuigenis afgelegd van Nederlandse terreur tijdens de Indonesische strijd om onafhankelijkheid tussen 1945 en 1949. En toch was in 1990 het relaas van veteraan Joop Hueting een schok voor mij. Er waren wat vage herinneringen aan het onderwerp, maar ik had altijd aangenomen dat het om een randverschijnsel ging. Blijkbaar was er een gruwelijke beschrijving nodig, gekoppeld aan plaats, tijd en persoon, om mijn beeld van de ‘Nederlander als held’ definitief bij te stellen. 9 Indonesië/binnenwerk • def 19-09-2002 13:46 Pagina 10 Dat deze verwarring gewoonweg samenhing met mijn gebrekkige kennis lag voor de hand. Maar toen ik als studente een verkenningstocht maakte langs betrokkenen en deskundigen, werd duidelijk dat er wel degelijk een probleem was. Zo eensgezind als de Nederlanders waren, of in elk geval leken, over het juiste interpretatiekader voor de Tweede Wereldoorlog, zo verdeeld waren ze over de oorlog in Indonesië. En dat terwijl de voormalige vijand ogenschijnlijk alles had vergeven en vergeten. Het werd al snel duide- lijk dat de onenigheid over de interpretatie van het conflict vooral een Neder- lands probleem is. Er is sprake van een soort onvermogen om de koloniaal- militaire ervaring van geweld op te nemen in het historisch bewustzijn van mensen waarin het zelfbeeld van een vredelievende en tolerante natie zo een grote plaats inneemt. Om deze spanning te verklaren is ook het tijdperk van belang waarin dit probleem zich openbaarde. De dekolonisatie na de Tweede Wereldoorlog en de toenemende morele hegemonie van de universele men- senrechten vormen de achtergrond waartegen de ‘sociale dragers’ van de ko- loniale ervaring in Nederland hun pogingen ondernamen tot eerherstel en zelfrechtvaardiging. Dit maakt het lastig om een historisch en moreel weten- schappelijk aanvaardbare interpretatie van het dekolonisatieconflict te pro- duceren. Dit boek gaat over de verwerking van de verloren koloniale oorlog van 1945-1949, en wel over het meest controversiële aspect daarvan: de be- schrijving en beoordeling van de oorlogsmisdaden van Nederlandse militai- ren tijdens dit conflict.2 vooroordelen en de begrippen ‘doofpot’, ‘taboe’ en ‘trauma’ Deze studie is een poging in kaart te brengen welke gezichtspunten relevant zijn voor onze kennis over en onze visie op de Nederlandse oorlogsmisdaden tijdens de dekolonisatiestrijd. Wie bepaalden wat wij over deze zaak weten en wat wij ervan vinden? Hoe kwam de kennis tot ons? Welke begrippen, ideeën en referentiekaders bepaalden de grote verdeeldheid die bestond in het denken over deze kwestie?