TÜRKMENISTANYŇ YLYMLAR AKADEMIÝASYNYŇ MILLI GOLÝAZMALAR INSTITUTY
NATIONAL INSTITUTE OF MANUSCRIPTS НАЦИОНАЛЬНЫЙ ИНСТИТУТ РУКОПИСЕЙ OF THE ACADEMY OF SCIENCES OF АКАДЕМИИ НАУК ТУРКМЕНИСТАНА TURKMENISTAN
№2 (66), 2017
YLMY-KÖPÇÜLIKLEÝIN SCIENTIFIC AND POPULAR НАУЧНО-ПОПУЛЯРНЫЙ ŽURNAL JOURNAL ЖУРНАЛ
ESASLANDYRYJY — THE FOUNDER – УЧРЕДИТЕЛЬ – TÜRKMENISTANYŇ YLYMLAR NATIONAL INSTITUTE OF НАЦИОНАЛЬНЫЙ ИНСТИТУТ AKADEMIÝASYNYŇ MILLI MANUSCRIPTS OF THE ACADEMY РУКОПИСЕЙ АКАДЕМИИ НАУК GOLÝAZMALAR INSTITUTY OF SCIENCES OF TURKMENISTAN ТУРКМЕНИСТАНА
Baş redaktor Editor-in-Chief Главный редактор D. S. Orazsähedow D. S. Orazsakhedov Д. С. Оразсахедов
Redkollegiýa: Editorial Board: Редколлегия: P. N. Agamyradow, P. N. Agamyradov, П. Н. Агамырадов, A. Şamyradow, A. Shamyradov, А. Шамурадов, B. M. Orazdurdyýewa, B. M. Orazdurdiyeva, Б. М. Ораздурдыева, S. Çaryýew, S. Chariyev, С. Чарыев, O. Gurbanow O. Gurbanov О. Гурбанов
Baş redaktoryň orunbasary Deputy Editor-in-Chief Заместитель главного редактора A. Hojagulyýewa A. Hojaguliyeva А. Ходжагулыева
Jogapkär kätip Executive Secretary Ответственный секретарь Ý. Weliýewa Ya. Veliyeva Я. Велиева MAZMUNY CONTENTS СОДЕРЖАНИЕ
GARAŞSYZ, HEMIŞELIK BITARAP TÜRKMENISTANYŇ ATŞYNASLARYNA, BEDEW JANKÖÝERLERINE WE MÄHRIBAN HALKYNA
TO HORSE BREEDERS, CONNOISSEURS OF RACERS AND DEAR PEOPLE OF INDEPENDENT NEUTRAL TURKMENISTAN 4
КОНЕВОДАМ, ЦЕНИТЕЛЯМ СКАКУНОВ И РОДНОМУ НАРОДУ НЕЗАВИСИМОГО НЕЙТРАЛЬНОГО ТУРКМЕНИСТАНА
GARAŞSYZ, HEMIŞELIK BITARAP TÜRKMENISTANYŇ HALKYNA
TO THE PEOPLE OF INDEPENDENT NEUTRAL TURKMENISTAN 8
НАРОДУ НЕЗАВИСИМОГО НЕЙТРАЛЬНОГО ТУРКМЕНИСТАНА
GARAŞSYZ, HEMIŞELIK BITARAP TÜRKMENISTANYŇ YLMY JEMGYÝETÇILIGINE HEM-DE «BERKARAR DÖWLETIMIZIŇ BAGTYÝARLYK DÖWRÜNDE YLYM, TEHNIKA WE INNOWA SION TEHNOLOGIÝALAR» ATLY HALKARA YLMY MASLAHA TYNA GATNAŞYJYLARA
TO THE SCIENTIFIC COMMUNITY OF THE INDEPENDENT NEUTRAL TURKMENISTAN AND TO THE PARTICIPANTS OF THE INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE «SCIENCE, TECHNOLOGY AND INNOVATIONAL TECHNOLOGIES IN THE 12 EPOCH OF MIGHT AND HAPPINESS»
НАУЧНОЙ ОБЩЕСТВЕННОСТИ НЕЗАВИСИМОГО НЕЙТРАЛЬ- НОГО ТУРКМЕНИСТАНА И УЧАСТНИКАМ МЕЖДУНАРОДНОЙ НАУЧНОЙ КОНФЕРЕНЦИИ «НАУКА, ТЕХНИКА И ИННОВАЦИ- ОННЫЕ ТЕХНОЛОГИИ В ЭПОХУ МОГУЩЕСТВА И СЧАСТЬЯ»
H. ÝUSUPOW, D. ANNAÝEW (Türkmenistan) MEŞHUR ALYMLAR HAKYNDA SÖHBET
KH. YUSUPOV, D. ANNAYEV (Turkmenistan) TALKS ABOUT OUTSTANDING SCHOLARS 17
Х. ЮСУПОВ, Д. АННАЕВ (Tуркменистан) БЕСЕДЫ О ВЫДАЮЩИХСЯ УЧЁНЫХ
2 MIRAS
MAZMUNY CONTENTS СОДЕРЖАНИЕ
A. ÝAZBERDIÝEW (Türkmenistan) ANUŞTEGIN GARÇA – HOREZM HÖKÜMDARLARYNYŇ NESILBAŞYSYDYR
A. YAZBERDYIEV (Turkmenistan) ANUSHTEGIN GARCHA – FOUNDER OF 36 THE DYNASTY OF KHOREZM RULERS
A. ЯЗБЕРДЫЕВ (Tуркменистан) АНУШТЕГИН ГАРЧА – ОСНОВАТЕЛЬ ДИНАСТИИ ХОРЕЗМСКИХ ПРАВИТЕЛЕЙ
Ç. SÝAOSZYA (Hytaý Halk Respublikasy) TÜRKMEN HALYSY: HALKYŇ TARYHY, MEDENI WE RUHY BAÝLYGY
C. SYAOTSZYA (Peoples’ Republic of China) TURKMEN CARPET: HISTORICAL, CULTURAL AND 59 SPIRITUAL HERITAGE OF PEOPLE
Ч. СЯОЦЗЯ (Китайская Народная Республика) ТУРКМЕНСКИЙ КОВЁР: ИСТОРИЧЕСКОЕ, КУЛЬТУРНОЕ И ДУХОВНОЕ ДОСТОЯНИЕ НАРОДА
GARAŞSYZ TÜRKMENISTANYŇ JEMGYÝETÇILIK, YLMY WE MEDENI DURMUŞYNYŇ WAKALARYNA SYN (aprel-iýun)
REVIEW OF THE EVENTS OF THE SOCIAL, SCIENTIFIC AND CULTURAL LIFE OF INDEPENDENT TURKMENISTAN 83 (April-June)
ОБЗОР СОБЫТИЙ ОБЩЕСТВЕННОЙ, НАУЧНОЙ И КУЛЬТУРНОЙ ЖИЗНИ НЕЗАВИСИМОГО ТУРКМЕНИСТАНА (апрель-июнь)
MIRAS 3 GARAŞSYZ, HEMIŞELIK BITARAP TÜRKMENISTANYŇ ATŞYNASLARYNA, BEDEW JANKÖÝERLERINE WE MÄHRIBAN HALKYNA
TO HORSE BREEDERS, CONNOISSEURS OF RACERS AND DEAR PEOPLE OF INDEPENDENT NEUTRAL TURKMENISTAN КОНЕВОДАМ, ЦЕНИТЕЛЯМ СКАКУНОВ И РОДНОМУ НАРОДУ НЕЗАВИСИМОГО НЕЙТРАЛЬНОГО ТУРКМЕНИСТАНА
Eziz watandaşlar! Dear compatriots! Дорогие соотечественники! Hormatly atşynaslar! Dear horse breeders! Уважаемые коневоды!
Sizi Garaş syz, Bitarap Watanymyz Сердечно поздравляю вас с I heartily congratulate you on the da behiş di bedew lerimiziň şany na her Праздником туркменского скакуна, ýylyň aprel aýynyň soňky ýekşenbe Turkmen Racer Holiday, annually sol- ежегодно в последнее воскресенье sinde giňden we uly dabara bilen bel emnly and widely marked in the last апреля широко и торжественно от- lenýän Türkmen bedewiniň baýramy Sunday of April in sovereign Father- мечаемым в суверенной Отчизне во славу наших «райских» коней! mynasybetli tüýs ýürekden gutlaýa land for the glory of our «heavenly» ryn! Size berk jan saglyk, uzak ömür, Желаю вам крепкого здоровья, дол- racers! I wish you sound health long, abadan we bagtyýar durmuş hem-de гих лет мирной и счастливой жизни, mähriban Diýarymyzyň gülläp ösmegi of peaceful and happy life, grandiouse больших успехов в работе во имя ugrunda alyp barýan işle riňizde uly üs success in work for the sake of pros- процветания родной страны. tünlik leri arzuw edýärin! perity of the dear country. Уважаемые коневоды! Hormatly atşynaslar! Dear horse breeders! Наши предки всегда уделяли осо- Asyrlaryň dowamynda merdana бое внимание своим коням, зани- halkymyzyň durmuşynyň ähli döwür Our ancestors used to pay special мавшим важное место в их жизни. lerinde bedew atla rymyza aýratyn uly attention to racers, taking an impor- На протяжении многих веков ахал- текинцы были верными спутниками ähmiýet berlip dir. Çünki halkymyzyň tant place in their life. For many cen- бесстрашных джигитов, на празд- durmuşynda möhüm orny eýeleýän turies, Ahalteke racers were faithful никах ‒ их близкими друзьями. Ле- bedewlerimiz gaýduwsyz türkmen ýi companions of selfless jigits, and their гендарные скакуны ‒ это гордость gitleriniň ýakyn ýoldaşy, toý gününde и песнь души туркмен, уникальное ýürekdeş syrdaşy bolmak bilen, kö close friends at the holidays. Legend- произведение искусства, выдаю- ňül buýsanjyna, dilleriniň senasyna ary racers are pride and song of a щийся вклад нашего мужественно- öwrülip gelipdir. Ahalteke bedewleri soul of Turkmen, unique masterpiece, го народа в сокровищницу мировой merdana halkymyzyň dünýä çykaran outstanding contribution of our coura- цивилизации. gaýtalanmajak, beýik we özboluşly geous people to treasury of the world Ахалтекинская порода лошадей ‒ ajaýyp sungatydyr. Dünýä bedewleri civilization. исконное бесценное достояние на- niň naýbaşysy hasaplanýan ahalteke Ahalteke breed is true invaluable ции ‒ по праву считается элитной bedewleri türkmen topragynyň gen в мировом коннозаводстве. Ещё в property of the nation, by right consid- ji-hazynasydyr, hemişelik buýsan jy глубокую старину весть о чудо-ска- we gady my milli mira sydyr. Türkmen ered as elite in the world horse breed- кунах с величавой статью и необы- ahalteke bedewleri özüniň syratly lygy ing art. In the olden times, news about чайно чутким нравом облетела весь we düşbü ligi bilen bütin dünýäde giň miracle racers with graceful stature свет. den tanalypdyr. and inimitable temper was spread Наш народ, чья история овеяна Taryhy gahrymançy lyga öwrülen героической славой, с любовью everywhere. merdana halkymyz Zeminiň iň owa изготавливал специальные укра- dan atla rynyň biri hasaplanýan ajaýyp Our people, whose history is cove- шения, облачая в нарядные сбруи bedewleri üçin şaý-esbaplaryny ýa red with heroic glory, with love made своих бесподобных коней, которые sap, olary uly söýgi bilen bezäpdirler. special decorations, wearing inimi- и сегодня вызывают восхищение Zergär ata-babalarymyzyň bu asyl table racers into neat harness who во всём мире благодаря поистине ly ýörelgesi häzirki döwrüň zergärçi неземной красоте. Эта традиция lik sungatynda hem dowam etdirilýär. even today arouse admiration all over умелых мастеров прошлого достой- Şeýle hem eziz Diýarymyzda tutulýan the world, owing to their unsurpassed но продолжается и современными toý-baýram larda türkmen ýigitleriniň beauty. This tradition of skillful mas- ювелирами.
4 MIRAS ýerine ýetirýän at üstündäki oýunlary ters of the past is deservingly contin- Джигитовка ‒ игры на скачущей toýlara gatnaşýan ildeşlerimizde we ued by modern jewellers. лошади, с удалью исполняемые daşary ýurtly myhmanlarda ýatdan Trick riding is game on riding horse, искусными наездниками на нацио- нальных празднествах, приводят в çykmajak uly täsir leri galdyrýar. performed by skilful horsemen at the неописуемый восторг как туркме- national festivities, that arouse admi- Hormatly atşynaslar! нистанцев, так и зарубежных зрите- ration among Turkmen people and for- лей. Häzirki döwürde ýurdumyzda at eign visitors. çylygy we atly sporty ösdürmek üçin Уважаемые коневоды! döwletimiz tara pyndan ähli şertler dö Dear horse breeders! Государство создаёт все условия redilýär. Şonuň bilen birlikde, atçy lyk для дальнейшего развития коне- pudagyny ösdür mek boýun ça dünýä The state creates all conditions for водства и конного спорта. Расширя- döwletleri bilen alnyp baryl ýan hyz further augmentation of horse breed- ется и международное партнёрство matdaşlygyň gerimi has-da giňelýär. ing art and equestrian sport. Interna- в данном направлении. Ýurdumyzyň welaýatlarynda halkara tional partnership is widened in this Строительство во всех регионах ölçeglere laýyk gelýän döwrebap at direction. современных конноспортивных çylyk sport toplumlarynyň gurulmagy, Construction in all regions of mode- комплексов, соответствующих меж- Köpetda gyň etegindäki gözel künjek дународным стандартам, ввод в rn equestrian complexes, complied de ýörite atşy naslar üçin ähli amat эксплуатацию жилого массива с до- lyklary bolan ýaşa ýyş jaý toplu mynyň with the international standards, com- мами повышенной комфортности, gurlup, ulanmaga berilmegi atçylyk missioning of the highly comfortable возведённого в живописной прико- pudagyny ösdür mäge uly itergi berýän dwellings, erected in the picturesque петдагской долине для работников buýsançly wakalardyr. Kopetdag valley for employees of this отрасли, ‒ это знаковые события, Ýurdumyzda atçy lyk pudagy üçin branch are notable events, added new придавшие новый импульс расцве- ту искусства коневодства. ýokary derejeli hünärmenleri taýýar impulse for flourishing of the horse Мы уделяем особое внимание и lamaga hem aýra tyn üns berilýär. Bu breeding art. ugurda ussat atşy naslary, seýisleri we обеспечению данной сферы вы- We pay particular attention to provi- сококлассными специалистами. С çapyksuwarlary taýýar lamak boýun sion of branch with highly professional этой целью создаются специальные ça ýörite okuw merkezleri döredilýär. experts. With this aim, special train- учебные центры по подготовке про- Aşgabat atçy lyk sport toplu mynda be ings centers are created on training фессиональных коневодов, трене- dewleriň päsgelçiliklerden böküp geç ров и наездников. of advanced horse breeders, trainers mek boýunça bäsleşiklerini guramak Твёрдо уверен, что открытый ма- üçin açyk manežiň ýurdumyzda atly and jockeys. неж, построенный на Ашхабадском sporty ösdürmäge uly mümkin çilik dö I am firmly confident that open ma- конноспортивном комплексе для retjekdigine berk ynanýaryn! nege, constructed in Ashgabat eques- проведения соревнований по кон- Şu ýyl ýurdumyzyň gözel paýtagty trian complex for holding of competi- куру, создаст широкие возможности Aşgabatda geçiriljek Ýapyk binalarda tions on show jumping, creates broad для дальнейшего развития в нашей стране конного спорта. we söweş sungaty boýunça V Aziýa possibilities for further development of oýunlarynyň maksat namasyna atla В программу предстоящих в этом equestrian sport in our country. ryň päsgel çiliklerden böküp geçmek году в Ашхабаде V Азиатских игр The program of upcoming V Asian boýunça bäsleşiginiň girizilmegi hem в закрытых помещениях и по бо- ýaşlarymyzda atly sporta söýgini has- Games includes competitions on евым искусствам включены и со- da ösdü rer. Türkmen bedew leriniň show jumping, that will promote aug- ревнования по конкуру, что будет şan-şöhratyny has-da belende göte mentation of popularity of equestrian способствовать росту популярности rer. sport among youth and multiplication конного спорта среди молодёжи и приумножению славы туркменских Häzirki döwürde türkmen atşynasla of glory of the Turkmen racers. скакунов. ry tara pyndan behişdi bedewlerimiziň Our horse breeders carry out trem- Наши коневоды проводят боль- tohum arassalygyny saklamak, syna enous work on preservation of pure шую работу по сохранению чистоты owadanlygyny kämil leşdirmek we ola breed of legendary racers, improve- породы легендарных скакунов, со- ryň baş sany ny köpelt mek boýun ça ment of their exterior and augmenta- вершенствованию их экстерьера и uly işler alnyp barylýar. Geljek de hem tion of elite breed. увеличению элитного поголовья. ýurdumyzda atçy lygy we atly sporty Мы и впредь будем уделять боль- We will pay great attention to further ösdürmek, bu ugurda daşary ýurt döw шое внимание дальнейшему разви- letleri bilen özara tejribe alyşmak hem- development of horse breeding art and тию коневодства и конного спорта, de atşynaslarymyzyň ýaşaýyş-durmuş equestrian sport, mutual exchange of взаимному обмену опытом в данной we iş şertle rini has-da gowulandyrmak experience in this sphere with foreign сфере с зарубежными специали- MIRAS 5 boýunça alnyp barylýan işlere döwleti experts, bettering conditions of labor стами, улучшению условий труда и miz tarapyndan uly üns berler. and way of life of employees. быта работников отрасли.
Hormatly atşynaslar! Уважаемые коневоды! Dear horse breeders! Gadymy döwürlerden bäri türkmen «Небесные» скакуны, в течение topragynda ösdü rilip, kema la getirilen «Heavenly» racers, within many многих столетий выпестованные на we umumadamzat gymmatlygyna öw centuries fostered on our land and be- нашей земле и ныне ставшие обще- rülen nurana bedewlerimiz dünýäniň coming universal heritage, considered человеческим достоянием, счита- arassa ganly, tohum atlarynyň arasyn as elite among pure horse bred in the ются элитой среди чистокровных da iň naýbaşylarynyň biri hasap lan world. Endlessly devoted to owner, пород лошадей в мире. Бесконечно ýar. Eýesi ne wepadarlygy, ýyndam ly преданные хозяину, стремительные swift Ahalteke racers in all times used gy bilen türkme niň buýsanjyna, ýakyn ахалтекинцы во все времена были dostuna öwrülen behiş di bedew lerimiz to be pride and close friends of Turk- гордостью и близкими друзьями gadymyýetden bäri halkymyzyň köňül men, called them people’s wings. туркмен, назвавшими их крыльями buýsanjy, uçar ganaty hasaplanyp gel Unsurpassed beauty and grace of народа. nipdir. «heavenly» racers is praised in works Непревзойдённая красота и гра- Behişdi bedewlerimiziň gözelligi of classics. Our people created nu- ция «райских» коней воспета и в nusgawy edebiýatymyzda hem giň merous wise proverbs and sayings, произведениях классиков. Наш на- den wasp edilýär. Türkmen halk döre род создал множество мудрых по- devoted to the unique racers. dijiliginde gamyşgulak bedewlerimize словиц и поговорок, посвящённых bagyşlanan çuň many-maz munly köp «Waking up early in the morning, своим уникальным скакунам. sanly nakyllardyr atalar sözle ri bar. come to see father and then horse», «Встав поутру, отца проведай, а «Irden tur ataňy gör, ataňdan soň aty «Those who have horse-have wings», затем ‒ коня своего», «Имеющий ňy», «Aty baryň gana ty bar», «Ýüwrük «Brisk racer does not have price» ‒ коня ‒ имеет крылья», «Резвый конь ata baha bolmaz» diýen ýaly ençeme these colorful expressions of ances- не имеет цены» ‒ эти красноречи- pähimleri döreden merdana halkymyz вые выражения предков говорят о tors tell a lot. Our courageous people özüniň ýaşa ýyş-durmuşyny atsyz göz многом. Ведь наш мужественный did not imagine life without racer, be- öňüne getirmändir. Sebäbi ahalteke народ никогда не представлял свою bedewleri türkmen topra gynyň gudra cause Ahalteke racers are phenom- жизнь без коня, ибо ахалтекинские tydyr, türkmeniň ganatydyr, buýsanjy ena of Turkmen land, wings and pride скакуны ‒ феномен земли туркмен- dyr! of the nation. ской, крылья и гордость нации.
Eziz watandaşlar! Dear compatriots! Дорогие соотечественники! Hormatly atşynaslar! Уважаемые коневоды! Dear horse breeders! Sizi Sagdyn lygyň we ruhubelentligiň Ещё раз искренне поздравляю вас ýylynda ýurdu myzda giňden bellenýän Once again I sincerely congratulate с Праздником туркменского скакуна, Türkmen bede winiň baýra my bilen ýe you on the Turkmen Racer Holiday, широко отмечаемым в нашей стра- ne-de bir gezek tüýs ýürekden gutla widely marked in our country in the не в Год здоровья и воодушевлён- ýaryn! Year of Health and Inspiration! ности! Size berk jan saglyk, uzak ömür, I wish you sound health, long life, Желаю вам доброго здоровья, maşgala abadançylygyny, türkmen долгих лет жизни, благополучия се- wellbeing for family hearth, great suc- atşynaslyk sunga tyny has-da kämil мейных очагов, больших успехов в leşdirmek we ösdürmek ugrun da alyp cess in noble work on further improve- благородной работе по дальнейше- barýan asylly işleriňizde uly üstün likle ment of the national horse breeding му совершенствованию националь- ri arzuw edýärin! art! ного искусства коневодства!
Türkmenistanyň Prezidenti President of Turkmenistan Президент Туркменистана Gurbanguly BERDIMUHAMEDOW. Gurbanguly BERDIMUHAMEDOV. Гурбангулы БЕРДЫМУХАМЕДОВ.
6 MIRAS MIRAS 7 GARAŞSYZ, HEMIŞELIK BITARAP TÜRKMENISTANYŇ HALKYNA TO THE PEOPLE OF INDEPENDENT NEUTRAL TURKMENISTAN НАРОДУ НЕЗАВИСИМОГО НЕЙТРАЛЬНОГО ТУРКМЕНИСТАНА
Mähriban halkym! My Dear People! Мой родной народ! Eziz watandaşlar! Dear Compatriots! Дорогие соотечественники!
Sizi berkarar döwletimiziň taryhyn I cordially congratulate you on a Сердечно поздравляю вас с боль- daky uly we örän möhüm sene ‒ Türk great and very important date in the шой и весьма значимой датой в menistanyň Konsti tusiýasynyň kabul history of our powerful state – the истории нашего могучего государ- ства ‒ 25-летним юбилеем приня- edilmeginiň 25 ýyllyk şanly baýra my 25th anniversary of adoption of the hem-de Magtymguly Pyra gynyň şyg тия Конституции Туркменистана и Constitution of Turkmenistan and ryýet güni bilen tüýs ýürekden gutla Днём поэзии Махтумкули Фраги! Day of Poetry of Magtymguly Fragi! ýaryn. Принятие четверть века тому на- Çärýek asyr mundan ozal, ýagny The adoption of quarter century зад, а именно 18 мая 1992 года, 1992-nji ýylyň 18-nji maýynda Esa ago, and particularly, on May 18, Основного Закона Туркменистана, sy Kanu nymyzyň ‒ Türkme nistanyň 1992 of the Main Law of Turkmenis- стало одним из самых важных исто- Konstitusiýasynyň kabul edilmegi öz tan, became one of the most impor- рических событий периода заклад- başdak we erkin ösüş ýoluna düşen tant historical events of the period ки прочного и мощного фундамента нашего независимого государства, garaşsyz döwleti miziň berk hem-de of laying of the firm and powerful ступившего на путь самостоятель- kuwwatly binýadynyň düýbüniň tutu lyp foundation of our Independent state, ного и свободного развития. başlan döwrüniň örän möhüm tary hy which entered the way of indepen- wakalarynyň biri boldy. Положения Конституции вклю- dent and free development. Konstitusiýamyzyň kadalarynda чают структуру государственного The provisions of the Constitution устройства, общепризнанные прин- döwlet gurluşynyň düzgünleri, halka ципы международного права, беру- ra hukugyň umumy ykrar edilen ýö include structure of the state system, щие свои истоки в глубине тысяче- relgeleri, halkymyzyň müňýyl lyklardan universally acknowledged principles летий и являющиеся основой наших gözbaş alyp gaýdýan hem-de belent of the international law, taking their высокогуманных традиций, бесцен- ynsanperwerlik däplerimiziň esasy bo origin from the depths of centuries ные взгляды туркменского народа lup durýan demok ratik, hukuk, dünýe and being the basis of our highly-hu- о строительстве демократического, wi döwleti gurmak baradaky gymmat ly mane traditions, invaluable views of правового, светского государства. garaýyşlary jemlendi. Esasy Kanu ny the Turkmen people about building of В Основном Законе нашли отраже- myzda beýik akyldar şahy rymyz Mag the democratic, legal, secular state. ние мечты и чаяния великого поэта- tymguly Pyra gynyň «Berkarar döwlet The dreams and hopes of the great мыслителя Махтумкули Фраги о мо- islärin!» diýip, kalbyndan syzdyryp be poet and thinker Magtymguly Fragi гучем государстве, наказы предков ýan eden arzuw-umytlary, ata-babala about powerful state, precepts of о государственности, справедливо- rymyzyň döwletlilik, adalatlylyk, ylala сти, согласии и мире. şyklylyk we parahatçylyk hakyndaky ancestors about statehood, justice, harmony and peace have found their ündewleri hem öz kanuny beýanyny Дорогие соотечественники! tapdy. reflection in the Main Law. Конституция страны играет клю- Eziz watandaşlar! Dear Compatriots! чевую роль в совершенствовании законов, регламентирующих госу- Esasy Kanunymyz dürli ulgamlarda The Constitution of the country дарственную политику в различных döwlet syýa satyny düzgünleşdirýän plays a key role in perfection of laws, сферах. В целях обеспечения в kanunlaryň kämilleşdirilmeginde hem regulating state policy in various Туркменистане развития и совер- esasy orny eýeleýär. Türkmenistanda шенствования демократических и spheres. With the purpose of provi- milli döwletliligiň demokratik we hukuk правовых основ государственности esaslarynyň ösme gini we kämilleşme sion of development and perfection в 1995, 1999, 2003, 2005 и 2006, а gini üpjün etmek maksady bilen, 1995- in Turkmenistan of the democratic также в 2008 и 2016 годах осущест- nji, 1999-njy, 2003-nji, 2005-nji we and legal bases of the statehood, the влялись конституционные реформы 2006-njy ýyllarda, şeýle hem 2008-nji constitutional reforms were imple- и в нашем Основном Законе были
8 MIRAS hem-de 2016-njy ýyllarda konstitusion mented in 1995, 1999, 2003, 2005 воплощены самая позитивная ми- özgertmeler amala aşyrylyp, Esasy and 2006 as well as in 2008 and 2016 ровая практика, основополагающие Kanunymyza iň oňat dünýä tejribesi, and the most positive world practice, идеи национальных и общечело- milli we umumadamzat gymmatlykla basic ideas of the national and uni- веческих ценностей. В результате rynyň esaslaryny düzýän ýörelge ler обновилась не только содержатель- versal values were embodied in our siňdirildi. Şonuň netijesinde, Esasy ная часть Конституции, фунда- Main Law. As a result of it, not only Kanunymyzyň diňe bir mazmun böle ментально реформировалась и её gi täzelenmän, eýsem, gurluşy hem the informative part of the Constitu- структура. düýpli özgerdildi. tion was renewed, but its structure Принятие Основного Закона в но- Esasy Kanunymyzyň rejelenen gör was reformed as well. вой редакции означает укрепление nüşiniň kabul edilmegi adamlar üçin The adoption of the Main Law in нашего демократического, право- ýokary ýaşaýyş-durmuş şertle rini dö new edition means strengthening of вого, светского государства, в ко- redýän demokratik, hukuk, dünýewi our democratic, legal, secular state, тором для людей созданы достой- ные социально-бытовые условия, döwletimiziň has-da pugtalanýandy in which deserved social and living формирование новых конституци- gyny, adalatly jemgyýetimizi mundan conditions for people, formation of beýläk-de ösdürmek üçin täze konsti онных основ развития справедли- new constitutional bases of develop- tusion esaslaryň döredilendigini aňlad вого общества. Новая редакция ment of the fair society have been ýar. Türkmenistanda Esasy Kanuny Основного Закона обеспечивает в myzyň rejelenen görnüşi ähli raýatlar created. New edition of the Main Law Туркменистане равноправие для üçin deňhukuklylygy hem-de kanunyň provides in Turkmenistan the equal всех граждан, верховенство закона, hökmürowanlygyny üpjün edýär, her rights for all citizens, supremacy of гарантирует конституционное пра- во каждого гражданина на защиту bir raýa tyň öz at-abraýyny hem merte law, guarantees the constitutional своей чести и достоинства. Закре- besini goramaga konstitusion hukugy right of each citizen for protection пление в Конституции положений о ny kepillendiryär. Biziň Esasy Kanuny of own honour and dignity. Securing признании политического многооб- myzda köpdürli syýasy garaýyşlaryň, in the Constitution of the provisions разия, многопартийного общества köppartiýaly jemgyýetiň ykrar edilýän about acknowledgement of the po- олицетворяет очередной важный digi bara daky kadalaryň berkidilmegi litical diversity, multi-party society шаг на пути дальнейшего развития ýurdumyzda demokratiýany mundan embodies the next important step on в стране демократии. beýläk-de ösdürmegiň ýolunda täze möhüm ädimi alamatlandyrdy. the way of further development in the country of democracy. Мой родной народ!
Mähriban halkym! Туркменистан ‒ государство, My Dear People! обеспечивающее социальную за- Türkmenistan konstitusion esasda щищённость каждого человека. her bir adamyň durmuş taýdan go Turkmenistan is a state, providing В нынешний период уверенной raglylygyny kepillendirýän döwletdir. social security of each person. In устремлённости нашей страны Ýurdumyzyň ynamly öňe barýan hä the present period of confident striv- вперёд, социальная политика, в zirki döwründe durmuş syýasaty, ilkinji ing of our country forward, the social первую очередь, ориентирована на nobatda, goldawa we gora ga mätäç policy, first of all, is oriented to the граждан, нуждающихся в защите raýatlara gönükdirilendir. Döwletiň ha и поддержке. За счёт государства citizens, who are need in protection sabyna köp çagaly maşgalalara, ene- оказывается дополнительная под- and support. The additional support atasyz çagalara, urşa gatna şyjylara, держка многодетным семьям, сиро- döwlet ýa-da jemgyýetçilik bähbitlerini is given at the expense of the state там, участникам войны, утратившим goramakda saglygyny ýitirenlere goş to the families having many children, своё здоровье, отстаивая государ- maça goldaw berilýär. Ýurdumyzyň orphans, the participants of the war, ственные или общественные ин- her bir raýatynyň myna syp durmuş who lost own health defending state тересы. Эта политика, нацеленная şertlerinde ýaşamagyna gönükdirilen or public interests. This policy, aimed на жизнь каждого гражданина в до- bu syýasat jemgyýetimiziň agzybirli at life of each citizen in the deserving стойных условиях, обеспечивает gini, syýasy hem-de durmuş taýdan сплочённость общества, его поли- conditions, provides solidarity of the durnuklylygyny üpjün edýär. Türkme тическую и социальную стабиль- society, it political and social stability. nistanyň esasy ýörelge si hökmün ность. Утверждение политического de adamyň we raýatyň hukuk larynyň Strengthening of the political course, курса, ориентиром которого в каче- hem-de azatlyklarynyň gyşar nyksyz the goalpost of which as the main стве основного принципа Туркмени- berjaý edilmegine, her bir adamyň principle of Turkmenistan is strict ob- стана является неукоснительное со- abadan we bagtyýar durmuşda ýaşa servance of the rights and liberties блюдение прав и свобод человека и MIRAS 9 magyna gönükdirilen syýasy ugru my of human being and citizen, has be- гражданина, стало нашим самым zyň ykrar edilmegi biziň gazanan iň uly come the greatest achievement. большим достижением. netijelerimiz boldy. 25 years for history is rather short Для истории 25 лет весьма не- Ýigrimi bäş ýyl taryh üçin örän gysga term. Nevertheless, despite of it, долгий срок. Однако, несмотря на это, согласно нормам Конституции möhletdir. Ýöne muňa garamazdan, within the political, economic and le- şeýle gysga döwrüň içinde ýurdumy нашей страны за такой короткий пе- gal reforms, promoting strengthening zyň Konsti tusiýasynyň kada laryna риод успешно осуществлены поли- of independence, accelerated deve- laýyklykda, Garaş syzlygymyzyň ber тические, экономические и право- lopment of economy, further improve- kidilmegine, ykdysadyýetimiziň çalt вые реформы, способствовавшие depginler bilen ösdürilmegine, ilaty ment of wellbeing of the population укреплению независимости, уско- myzyň hal-ýagdaýynyň has-da gowu have been implemented within such ренному развитию экономики, даль- нейшему улучшению благососто- landyrylmagyna ýardam beren syýasy, short period according to the norms яния населения. Работы в данном ykdysady hem-de hukuk özgertmeleri of the Constitution of our country. The направлении успешно продолжают- üstünlikli amala aşyryl dy we bu ugur works in this field have beings suc- ся и сегодня. daky işler häzir hem netijeli dowam cessfully continued today as well. Конституция Туркменистана име- edýär. The Constitution of Turkmenistan ет ключевое значение в упрочении Türkmenistanyň Konstitusiýasy has a key significance in strengthen- политической, экономической, куль- döwletimiziň syýasy, ykdy sady, mede ing of the political, economic, cultural, турной, правовой базы нашего госу- ni, hukuk binýadynyň pugtalandyryl legal basis of our state, in all-round дарства, во всесторонней защите и magynda, adam hukuklarynyň hem protection and observance of human соблюдении прав человека, успеш- metaraplaýyn goralmagynda hem-de rights, successful implementation of ном осуществлении социально-эко- berjaý edilmeginde, durmuş-ykdysa номических, правовых реформ. dy, hukuk özgert melerimiziň üstünlikli the social-economic and legal re- forms. durmuşa geçirilmeginde möhüm orny Дорогие соотечественники! eýeleýär. Dear Compatriots! В целях содействия дальнейше- Eziz watandaşlar! му ускоренному развитию страны, With purpose of further accele- её модернизации мы на государ- Biz ýurdumyzyň mundan beýläk-de rated development of the country, its ственном уровне придаём особое çalt depginler bilen ösmegine, gal modernization, we attach a particular значение разработке новых нор- мативно-правовых документов. kynmagyna, döwrebaplaşmagyna significance at the state level to the Усовершенствованные законы ýardam etmek maksady bilen, täze elaboration of new normative-legal kadalaşdyryjy-hukuk resminamalary обуславливают быстрое решение documents. The perfected laws con- nyň işlenip taýýarlanylmagyna döwlet вопросов администрирования и ве- dition quick solution of the issues of derejesinde aýratyn ähmiýet berýäris. дения хозяйства во всех отраслях administration and conduct of econo- Kämil kanunlar ykdysadyýetimiziň ähli экономики, дальнейшее упрочение pudaklarynda dolandyryş we hojalygy my in all sectors of economy, further правового, светского государства, ýöretmek mese leleriniň çalt çözülme strengthening of the legal, secular развитие гуманного, справедливого общества, а прежде всего, обеспе- gine, hukuk, dünýewi döwletimizi has- state, development of the humane, чение всесторонней защищённости da pugtalandyrmaga, ynsanperwer, just society, and first of all, provision каждого человека, чтобы он мог adalatly jemgyýeti ösdür mäge, ilkinji of all-round security of each human мирно, свободно жить и трудиться. nobatda bolsa, her bir adamyň asuda, being in order he be able to live and erkana durmuşda ýaşa magy, zähmet work peacefully and freely. Дорогие соотечественники! çekmegi üçin hemmetaraplaýyn go raglylygyny üpjün etmäge ýardam ed Dear Compatriots! В международных отношениях мы ýär. строго придерживаемся политики We strictly follow policy of the posi- позитивного нейтралитета. Право- Eziz watandaşlar! tive neutrality in our international вой статус постоянного нейтралите- та нашего суверенного государства relations. The legal status of our Biz halkara gatna şyklarda oňyn Bi был дважды закреплён соответству- taraplyk syýasatyna berk eýerýäris. sovereign state was twice secured ющими Резолюциями Генеральной Garaşsyz döwletimiziň hemi şelik Bi by the corresponding resolutions of Ассамблеи Организации Объеди- taraplyk hukuk ýagdaýy Birleşen Mil the General Assembly of the United нённых Наций. Туркменистан ‒ letler Gura masynyň Baş Assamble ýa Nations Organization, which stated единственное в мире государство,
10 MIRAS synyň degişli Rezolýusiýalary bilen iki these Resolutions in its Main Law. изложившее эти Резолюции в своём gezek ykrar edildi. Türkmenistan bu It is particularly noted in the Consti- Основном Законе. В Конституции Rezolýusiýalary öz Esasy Kanu nynda tution that the permanently Neutral особо отмечается, что постоянный beýan eden dünýäde ýeke-täk döwlet Turkmenistan, acknowledged by the нейтралитет Туркменистана, при- bolup durýar. Konstitusiýamyzda dün world community, is the basis of the знанный мировым сообществом, ýä bileleşigi tarapyndan ykrar edilen home and foreign policy of our inde- является основой внутренней и hemişelik Bita raplygyň Garaş syz döw pendent state. внешней политики нашего незави- letimiziň içeri we daşary syýa satynyň симого государства. esasy bolup durýandygy hem aýratyn bellenilýär. My Dear People! Мой родной народ! Dear Compatriots! Дорогие соотечественники! Mähriban halkym! Eziz watandaşlar! Once again, I sincerely congratu- Ещё раз искренне поздравляю вас late you on the glorious holiday of со славным праздником 25-летия Sizi Türkme nistanyň Konstitusiýasy the 25th anniversary of adoption of nyn kabul edilmeginiň 25 ýyllyk şanly принятия Конституции Туркмени- the Constitution of Turkmenistan and baýramy hem-de Magtymguly Pyra стана и Днём поэзии Махтумкули Day of Poetry of Magtymguly Fragi! gynyň şygry ýet güni bilen ýene-de bir Фраги! gezek tüýs ýürekden gutlaýaryn. I wish all you sound health, inex- Желаю всем вам доброго здо- Siziň ähliňize berk jan saglyk, uzak haustible happiness, and great suc- ровья, долголетия, неиссякаемого ömür, egsilmez bagt, alyp barýan işle cesses in activity, implemented by счастья, больших успехов в осу- riňizde uly üstünlikleri arzuw edýärin. you! ществляемой вами деятельности!
Türkmenistanyň Prezidenti President of Turkmenistan Президент Туркменистана Gurbanguly BERDIMUHAMEDOW. Gurbanguly BERDIMUHAMEDOV. Гурбангулы БЕРДЫМУХАМЕДОВ.
MIRAS 11 GARAŞSYZ, HEMIŞELIK BITARAP TÜRKMENISTANYŇ YLMY JEMGYÝETÇILIGINE HEM-DE «BERKARAR DÖWLETIMIZIŇ BAGTYÝARLYK DÖWRÜNDE YLYM, TEHNIKA WE INNOWASION TEHNOLOGIÝALAR» ATLY HALKARA YLMY MASLAHATYNA GATNAŞYJYLARA
TO THE SCIENTIFIC COMMUNITY OF THE INDEPENDENT NEUTRAL TURKMENISTAN AND TO THE PARTICIPANTS OF THE INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE «SCIENCE, TECHNOLOGY AND INNOVATIONAL TECHNOLOGIES IN THE EPOCH OF MIGHT AND HAPPINESS»
НАУЧНОЙ ОБЩЕСТВЕННОСТИ НЕЗАВИСИМОГО НЕЙТРАЛЬНОГО ТУРКМЕНИСТАНА И УЧАСТНИКАМ МЕЖДУНАРОДНОЙ НАУЧНОЙ КОНФЕРЕНЦИИ «НАУКА, ТЕХНИКА И ИННОВАЦИОННЫЕ ТЕХНОЛОГИИ В ЭПОХУ МОГУЩЕСТВА И СЧАСТЬЯ»
Hormatly alymlar, Respected scientists, Уважаемые учёные, ylmy jemgyýetçiligiň wekil leri! representatives of scientific представители научной Halkara ylmy maslahatyna community! общественности! gatnaşýan gadyrly Dear guests – participants Дорогие гости ‒ участники myhmanlar! of the international scientific международной научной conference! конференции!
Sizi güneşe baý bereketli tomus I congratulate you from the bottom Сердечно поздравляю вас с ши- paslynyň ilkinji günlerinde giňden we of my heart with the Days of Science роко и торжественно отмечаемым dabaraly bellenýän Ylymlar güni, şeý widely and solemnly being celebrated в эти дни солнечного благодатного le hem bu ajaýyp baýrama bagyşla these blessed and sunny days, and лета Днём науки, а также с началом nyp geçirilýän «Berkarar döwletimiziň also with the beginning of the work of работы Международной научной bagtyýarlyk döwründe ylym, tehnika the international scientific conference конференции «Наука, техника и ин- we innowasion tehnologiýalar» atly «Science, Technology and Innovation- новационные технологии в эпоху мо- halkara ylmy maslahatynyň öz işine al Technologies in the Epoch of Might гущества и счастья», приуроченной к başlamagy bilen tüýs ýürekden gutla and Happiness», timed to this wonder- этому замечательному празднику! ýaryn! Ylym we tehnologiýalar dünýä ful holiday! Наука и технологии выступают ykdysadyýetiniň, şol sanda Garaşsyz, Science and technologies are the ключевым фактором комплексного hemişelik Bita rap Türkme nistanyň key factors of the complex develop- развития мировой экономики, в том hem umumy ösüşiniň esasy ny düzýär. ment of the world economy, and also числе и независимого нейтрального Şoňa görä-de, Sagdynlygyň we ruhu for the independent and neutral Turk- Туркменистана. Уверен, что меро- belentligiň ýylyn da Ylymlar gününe menistan. I am sure that the activities приятия по случаю Дня науки, ещё bagyşlanan çäre leriň mähri ban hal более укрепив нашу великую лю- on the occasion of the Day of Science, kymyzy, aýratyn hem, ýurdumyzyň yl- бовь к родной Отчизне, вдохновят will strengthen our great love for Fa- my jemgyýetçiligini beýik üstünliklere народ, в частности, научную обще- therland, inspire people, in particular, galkyndyryp, eziz Watanymyza bolan ственность страны на достижение the scientific community of the coun- beýik söýgimizi has-da pugtalandyr в Год здоровья и воодушевлённости try for the achievements in the Year of jakdygyna berk ynanýaryn! больших успехов! Health and Encouragement! Ylmyň ösüşini tizleşdirmek, ýoka Наша главная цель ‒ укрепить по- Our main aim is to strengthen the ry tehnologiýalaryň, innowasion tejri зиции Туркменистана в политиче- beleriň netijelerine daýanmak bilen, positions of Turkmenistan in the po- ском, экономическом, культурном и Türkmenistanyň dünýä niň syýa sy, litical, economic, cultural and scientific научном пространствах мира, а так- ykdysady, mede ni, ylym giňiş ligindäki spaces of the world, and also in line же в ряду передовых государств пла- hem-de dünýäniň öňdebaryjy döwlet with the leading states, at the same неты, при этом, ускоряя развитие на- leriniň hataryndaky ornu ny pugtalan time speeding up the development уки с опорой на высокие технологии dyrmak biziň baş maksa dymyzdyr. Şu of science basing on high technolo- и передовой опыт. В этом контексте beýik maksatdan ugur alyp, ýokary gies and up-to-date experience. In this мы формируем инновационно раз- tehnologiýalara, düýpli nazary ylym context we form innovation-developed витую экономику, базирующуюся на lara esaslanan innowasion ösüşli yk economy, which is based on the fun- фундаментальных научных идеях, dysadyýeti döredýäris, jemgyýetimiziň damental scientific ideas, step by step поэтапно реализуем национальные aň-bilim kuwwa tyny berkitmäge gö realizing national programs, aimed at программы, нацеленные на упроче- nükdirilen milli maksatnamalarymyzy strengthening of the intellectual poten- ние интеллектуального потенциала tapgyrma-tapgyr durmu şa geçir ýäris. tial of the society. Important steps in общества. Важные шаги в данном Biziň bu ugurdaky aýgytly ädimleri this direction first of all are linked with направлении, прежде всего, связаны
12 MIRAS miz, ilkinji nobatda, ylym we bilim ul the contemporary development of sci- с современным развитием научно- gamlaryny döwrebap ösdürmek bilen entific and educational system, where образовательной системы, в кото- baglanyşykly bolup, örän gysga döw key tasks have been already solved in рой за весьма короткий срок решены rüň içinde möhüm wezipeler durmuşa the short period. ключевые задачи. geçirildi. The reforms, which give impulse Дан старт реформам, дающим Ykdysadyýetimiziň şu günki we gel to the present and future progress of импульс нынешнему и будущему jekki ösüşleriniň binýatlyk esaslaryny economy, which include the priority прогрессу экономики, вбирающим düzýän, ylmy we tehnologiýalary ös aims and tasks of the development of в себя приоритетные цели и задачи dürmegiň esasy maksatlaryny, wezi science and technologies. The con- развития науки и технологий. Про- pelerini hem-de ileri tutulýan ugurlary ducted transformations have created водимые преобразования создали ny öz içine alýan özgertmelere badalga the possibility for the radical modern- возможность для коренной модер- berildi. Bu özgert meler ylym ulgamy ization of the scientific sphere, perfec- низации научной сферы, совершен- nyň düýpli döwrebaplaşdyrylmagyna, ствования структуры научно-иссле- tion of the structure of scientific and ylmy-barlag institutlarynyň düzüminiň довательских институтов, а также research institutions, and also for the kämilleşdirilmegine hem-de ylmyň ileri определения приоритетных векто- determination of the priority vectors tutulýan ugurlarynyň kesgit lenmegine, ров данной области, подготовки вы- in this sphere, training of highly quali- ýokary derejeli ylmy işgärleriň we hü сококвалифицированных кадров, fied specialists, creation of the optimal närmenleriň taýýar lanmagyna, amatly создания оптимальных условий для zähmet hem-de iş şertleriniň döredil conditions for their labor. их труда. megine mümkinçilik berdi. With the aim of further intensifica- В целях дальнейшей интенсифи- Döwletimiziň ylmy-tehniki, tehno tion of scientific and technical, tech- кации научно-технического, тех- logiýa we innowasiýa babatda ösüş nological and innovational progress нологического и инновационного depginini has-da güýçlendirmek mak of the country into the academic insti- прогресса страны в академических sady bilen, akademiki institutlarda, pu tutes, branch scientific and research институтах, отраслевых научно-ис- daklaýyn ylmy-bar lag edaralarynda, institutions, higher educational estab- следовательских учреждениях, выс- ýokary okuw mekdeplerinde tebigy lishments, the accent is put on the ших учебных заведениях акцент де- we jemgyýetçilik bilimleri düýpli özleş fundamental sciences, competitive, лается на фундаментальных науках, dirilýär, bäsdeşlige ukyply, ykdysady economically effective scientific re- ведутся конкурентоспособные, эко- netijeli ylmy barlaglar alnyp barylýar, search are conducted, new technolo- номически эффективные научные täze tehnologiýalar önümçilige or gies are introduced into production. изыскания, внедряются в производ- naşdyrylýar. Türkmenistanyň «Türk With the space launch of the artifi- ство новые технологии. С выводом menÄlem 52°E» emeli hemrasynyň cial satellite «TürkmenÄlem 52°E» в космос искусственного спутника älem giňişligine çykarylmagy bilen, new possibilities for training of highly «TürkmenÄlem 52°E» открываются Türkmenistanyň Oguz han adyndaky qualified specialists and scientists in новые возможности для подготовки Inžener-tehnologiýalar uniwersitetin the Engineering and Technology uni- в Инженерно-технологическом уни- de aragatnaşyk, kosmos, robototehni versity named after Oguz khan, who верситете имени Огуз хана высоко- ka, mikroelektronika ugurlary boýunça will conduct theoretical and practical квалифицированных специалистов nazary we amaly işleri alyp barjak ýo work on such directions as communi- и учёных, которые будут проводить kary derejeli hünärmenleri we alymla cations, cosmos, robotics, microelec- теоретические и практические рабо- ry taýýar lamaga täze mümkinçilikler tronics. ты по таким направлениям, как ком- döreýär. The merits of the representatives of муникации, космос, робототехника, Berkarar döwletimiziň milli ykdysa scientific community in the assistance микроэлектроника. dyýetini ýokary depginler bilen ösdür В содействии динамичному раз- to dynamic development of the nation- mäge ýardam bermekde, döwletimiziň витию национальной экономики, по- al economy, popularization of home içeri we daşa ry syýasatyny wagyz et пуляризации внутренней и внешней and foreign policy, strengthening of mekde, agzybirligimizi we jebisligimizi политики, укреплении единства и the unity and solidarity of our people berkitmekde ylmy jemgyýetçiligiň we сплочённости нашего народа велика is great. We are especially pleased killeriniň uly hyzma ty bardyr. Aýdyň заслуга представителей научной об- maksatlary we meýil namalary özlerine by successes and achievements in щественности. Нас особенно радуют ýörelge edinen hünärmenleriň, inže such branches of science as nano-, успехи и достижения в таких отрас- nerleriň, tehnologlaryň we alymlaryň bio- and chemical technologies, study лях науки, как нано-, био- и хими- nanotehnologiýalar, himiýa we bio of new materials, energetic, molecular ческие технологии, изучение новых tehnologiýalar, molekulýar biologiýa, biology, agriculture, ecology and gene- материалов, энергетика, молекуляр- oba hojalygy, ekologiýa we gene tika, tics, information and communication ная биология, сельское хозяйство, maglumat we aragatnaşyk ulgamla systems, computer technologies, con- экология и генетика, информаци- ry, kompýuter tehnologiýalary, häzirki temporary medicine and technologies онно-коммуникационные системы, zaman lukmançylyk we derman seriş of production of medicaments, innova- компьютерные технологии, совре- delerini öndürmek tehno logiýalary, in tion economy, humanitarian sciences. менная медицина и технологии про- nowasion ykdy sadyýet, ynsanperwer Scientific openings and scientific and изводства лекарственных средств, MIRAS 13 ylymlary ýaly ileri tutulýan ugurlarda technical progress promote the multi- инновационная экономика, гумани- gazanýan netijeleri örän guwandyrýar. plication of the tempos of growth of the тарные науки. Научные открытия и Biz alymlarymyzyň döredijilik üstün national economy. научно-технический прогресс спо- liklerine, täze ylmy açyşlaryna döw собствуют приумножению темпов роста национальной экономики. letimizi mundan beýläk-de gülledip Respected guests! ösdürmekdäki ajaýyp mümkin çilikler hökmünde uly ynam bilen garaýarys. Уважаемые гости! Directing the scientific and educa- tional potential in the name of peace Gadyrly myhmanlar! Нацеливая научно-образова- and friendship, Turkmenistan system- тельный потенциал во имя мира и Türkmenistan ylmyň we bili miň atically strengthens scientific, tech- дружбы, Туркменистан планомер- mümkinçiliklerini parahatçylygyň we nical, innovation and technological но укрепляет научное, техническое, dostlugyň bähbitlerine gönük dirmek cooperation with the leading interna- инновационно-технологическое со- bilen, iri halkara guramalary, daşary tional organizations, foreign scientific трудничество с ведущими междуна- ýurtlaryň ylmy merkez leri bilen ylym, centers. Scientific and technical in- родными организациями, зарубеж- tehni ka we inno wasion tehno logiýa teraction with the Far Eastern, Asian ными научными центрами. На новые уровни выходит научно-техническое lar boýunça hyzmat daşlygy yzygi derli and Pacific regions, big scientific and pugtalandyrýar. Uzak Gündogar, Ýu взаимодействие с Дальневосточ- educational centers of Middle East, ным, Азиатско-Тихоокеанским реги- waş umman we Aziýa sebitleri, Or Europe and America reach new lev- ta we Ýakyn Gündogar, Ýewropa we онами, крупными научно-образова- els. The election of Turkmenistan to Amerika döwletleriniň iri ylym-bilim тельными центрами стран Среднего the UNO Commission on Science and merkezleri, halkara we sebit gurama и Ближнего Востока, Европы и Аме- Technology in the interests of the de- lary bilen ylmy-tehniki hyzmatdaşlyk рики. Избрание Туркменистана в Комиссию ООН по науке и технике täze derejelere çykýar. Türkmenista velopment for the period 2017-2020 в интересах развития на 2017-2020 nyň Birle şen Millet ler Gura masynyň years ‒ is one of the immense suc- годы ‒ один из прекрасных успехов, 2017-2020-nji ýyllar üçin Ösüşiň bäh cesses, which multiply the authority of приумножающих авторитет нашего bidine ylym we tehnika boýunça ko our state in the international scientific государства в международном науч- missiýasyna saýlanmagy biziň döwle and educational space. This is an ob- но-образовательном пространстве. timiziň halkara ylym-bilim giňişligindäki vious testimony of turning Turkmeni- Это наглядное свидетельство пре- abraýyny yzygiderli ýokarlandyrýan stan into strong state, which harmoni- вращения Туркменистана в мощное ajaýyp üstünlikleriň biridir. Bu bolsa, ously develops into socio-economic, государство, гармонично развиваю- Türkmenistanyň durmuş-ykdysady, innovation and technological aspect, щееся в социально-экономическом, innowasion tehnologiýalar babatynda and also its successful integration into инновационно-технологическом пла- sazlaşykly ösýän kuwwatly döwletleriň the world scientific space. не, а также его успешной интеграции birine öwrülýändigine hem-de dünýä в мировое научное пространство. niň ylmy giňişligine üstünlikli goşulyş ýandygyna aýdyň şaýatlyk edýär. Respected scientists, representatives of scientific Уважаемые учёные, представители научной community! Dear guests ‒ partici- Hormatly alymlar, ylmy общественности! pants of the international jemgyýetçiligiň wekil leri! Дорогие гости ‒ участники Halkara ylmy maslahatyna scientific conference! международной научной gatnaşýan gadyrly myhmanlar! конференции! I sincerely congratulate you once Sizi Ylymlar güni, şeýle hem bu again with the Day of Science and with Ещё раз искренне поздравляю ajaýyp baýramyň şanyna geçirilýän the beginning of the work of the inter- вас с Днём науки, а также началом «Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk national scientific conference «Sci- работы Международной научной döwründe ylym, tehni ka we innowa ence, Technology and Innovational конференции «Наука, техника и ин- sion tehnologiýalar» atly halkara ylmy Technologies in the Epoch of Might новационные технологии в эпоху мо- maslahatynyň öz işine başlamagy bi гущества и счастья», приуроченной к and Happiness», timed to this remark- len ýene-de bir gezek tüýs ýürekden этому замечательному празднику. able holiday. gutlaýaryn! Желаю всем вам крепкого здоро- Siziň ähliňize berk jan saglyk, aba I wish all of you sound health, fa- вья, благополучной и счастливой dan we bagtyýar durmuş, ylmy hem- vourable and happy life, great success жизни, больших успехов в вашей на- de döredijilik işleri ňizde uly üstünlikleri in your scientific and creative work, учной и творческой работе, а также we täze açyşlary arzuw edýärin! and also new openings! новых открытий!
Türkmenistanyň Prezidenti President of Turkmenistan Президент Туркменистана Gurbanguly BERDIMUHAMEDOW. Gurbanguly BERDIMUHAMEDOV. Гурбангулы БЕРДЫМУХАМЕДОВ.
14 MIRAS MIRAS 15 AÇYŞLAR WE TÄZE IŞLÄP DÜZMELER
DISCOVERIES AND NEW DESIGNS
ОТКРЫТИЯ И НОВЫЕ РАЗРАБОТКИ
16 MIRAS H. ÝUSUPOW, D. ANNAÝEW (Türkmenistan) MEŞHUR ALYMLAR HAKYNDA SÖHBET KH. YUSUPOV, D. ANNAYEV (Turkmenistan) TALKS ABOUT OUTSTANDING SCHOLARS Х. ЮСУПОВ, Д. AННАЕВ (Tуркменистан) БЕСЕДЫ О ВЫДАЮЩИХСЯ УЧЁНЫХ
Sahawatly türkmen topragynyň geç In past, the fertile Turkmen land was В прошлом благодатная турк- mişde adamzat siwilizasiýasynyň ýü one of the most significant centres of менская земля являлась одним ze çykmagyna, kemala gelmegine the formation and development of the из наиболее значимых очагов ста- we onuň mundan beýläkki ösüşi ne human civilization, which is a fact, con- новления и развития человече- saldamly goşant goşan möhüm me firmed by the historical science. The ской цивилизации, что является deni merkezleriň biri bolandygy, taryh territory of the modern Turkmenistan is признанным исторической наукой ylmynda ykrar edilen hakykatdyr. Hä a region, which in past was famous by фактом. Территория современного zirki Türkmenistanyň çäkle ri geçmiş such most antique centres like Jeytun, Туркменистана является регионом, de Jeýtun, Änew, Altyn depe, Merw Anau, Altyndepe, uniting continents of которая в далёком прошлом про- ýaly iňňän gadymy medeni merkez the great empires – the Parthian state, славилась такими древнейшими leri, yklym lary birleşdiren beýik Parfi the state of the Seljukids, the Turkmen культурными центрами, как Джей- ýa, Seljuk, Köneürgenç türkmenleriniň state of Koneurgench, the powerful тун, Анау, Алтындепе, объединяю- döwletleri ýaly ägirt uly imperiýalary and prospering cities of Merv, Nisa, щими континенты великими импе- hem-de Merw, Nusaý, Sarahs, Ür Sarakhs, Urgench, Abivert, and Amul, риями – Парфянским государством, genç, Abywert, Amul kimin kuwwatly which left indelible trace in the world государством Сельджукидов, турк- we gülleýän şäherleri bilen şöhrat history. Winning fame far beyond the менским государством Куняургенч, lanyp, dünýä tary hynda öçme jek yz borders of the Turkmenistan, the out- могущественными и процветающи- galdyran sebitdir. Şu mukaddes top standing scholars, who lived on this ми городами Мерв, Ниса, Сарахс, rakda ýaşan meşhur alymlar, tany mal blessed land, creating their invaluable Ургенч, Абиверд, Амуль, которые adamlar ylmyň dürli ugurlary boýun ça works on many scientific directions, оставили неизгладимый след в ми- ajaýyp işleri ýazyp, dünýä ylmyna we made a great contribution to the world ровой истории. Получившие извест- medeniýetine uly goşant goşupdyrlar. science and culture. ность далеко за пределами Турк- XIX-XX asyrla ryň sepgidiniň iki sa At closer familiarization with scien- менистана выдающиеся ученые, ny meşhur alymy, amerikaly geolog tific heritage of two famous scholars жившие на этой благословенной Rafael Pampel liniň (1837-1923) we of the turn of XIX-XX centuries – the земле, создав свои бесценные тру- rus taryhçysy Wasiliý Wladi mirowiç American geologist Raphael Pam- ды по многим научным направлени- Bartoldyň (1869-1930) işleri bilen iç pelli (1837-1923) and the Russian ям, внесли огромный вклад в миро- gin tanşanyňda, ygtyýarsyz galamyňa historian Vasiliy Vladimirovich Bar- вую науку и культуру. ýapyşanyňy duýman galýarsyň. Alym told (1869-1930), one comes to the При более близком знакомстве с laryň ikisi-de öz ugurlaryndan dünýä thoughts, which arouse feeling to take научным наследием двух известных meşhurdyrlar. Beýik türkmen akyldary a pen in order to state them systemati- учёных рубежа XIX-XX вв. – аме- cally. Both scholars are world-famous Magtymguly Pyra gynyň goşgusynda риканского геолога Рафаэля Пам- in own scientific spheres. The classic пелли (1837-1923 гг.) и российского ky: Turkmen poet Magtymguly Fragi said: историка Василия Владимировича Magtymguly, sözle her ne bileniň, Бартольда (1869-1930 гг.) прихо- Özüňe kemlik bil aýtman öleniň, Magtymguly, you have a right, дишь к размышлениям, которые Taraşlap, şaglatgyl köňle geleniň, Tell, tell everything, вызывают желание взяться за перо, Senden soňkulara ýadygär bolar [8]. still a soul is living. дабы системно изложить их. Оба
Hemra Ýusupow, Türkmenistanyň YA-nyň Taryh institutynyň baş ylmy işgäri, taryh ylymlarynyň dokto ry. Durdymyrat Annaýew, Magtymguly adyndaky Türkmen döwlet uniwer siteti.
Khemra Yusupov, Chief Reserach Worker of the Institute of History of the Academy of Sciences of Turkmenistan, Doctor of the Historical Sciences. Durdymyrat Annayev, Turkmen State University named after Magtymguly.
Хемра Юсупов, главный научный сотрудник Института истории АН Туркменистана, доктор исторических наук. Дурдымурат Аннаев, Туркменский государственный университет.
MIRAS 17 Leave your words as gift to the descendants, Let sound mind triumphs in them!
Proceeding from these words of the great thinker, we have decided to in- form general public about our views about scholars and studying in XX century the multifaceted cultural heri- tage of Turkmenistan. The scholar-historian V. V. Bartold in his declining years (in 1929) celebra- ted his regular birthday. The historians from different countries took part in the solemn event. When they told about famous historian, the stock phrases, bringing to the following: «The mer- its of Vasiliy Vladimirovich are great, he is an author of different articles, books…», V. V. Bartold addressed to the representatives of the indigenous Rafael Pampelli (1837-1923), amerikaly population among those who spoke geolog we gözleg geçiriji. учёных имеют мировую известность «without a shadow of reproach», and Raphael Pampelli (1837-1923), в своих научных сферах. Классик American geologist and researcher. to the representative of other nations туркменской поэзии Махтумкули Рафаэль Пампелли (1837-1923), – with reproach. And, in his concluding Фраги говорил: американский геолог и исследователь. remarks the scholar noted: «I didn’t write the history of any one people, I Махтумкули, есть у тебя права, diýen bendinden ugur alyp, bu alym only collect data about these peoples Всё, всё скажи, пока душа жива. lar we XX asyrda Türkmenistanyň me (literature, written monuments). The Потомкам в дар оставь historians, come from these peoples, deni mirasynyň öwrenilişi baradaky свои слова, will write the history of these nations». pikirimizi köpçülige ýaýmagy makul И пусть в них разум The merits of V. V. Bartold, the bildik. торжествует здравый! [9]. works of whom were dedicated to the history and historical geography of the Исходя из этих слов великого peoples of the East, history of the na- мыслителя, мы решили довести до tions, inhabiting on the banks of the сведения широкой общественности Amudarya River, and scholars of the свои соображения об этих учёных Middle Ages, who created works in the и изучении в ХХ веке многогранно- regions, located in the lower course of го культурного наследия Туркмени- this river, are indisputable. The data стана. are given in one of these works about Учёный-историк В. В. Бартольд на invasion of the Mongols to the regions склоне лет (в 1929 г.) отмечал свой of the lower course of the Amudarya очередной день рождения. В торже- River, including in the result of de- стве принимали участие историки struction of the irrigation system of the из разных стран. Когда они говорили Khorezm State, the Amudarya directed о знаменитом историке дежурные by unpredictable courses, which it was фразы, сводящиеся к следующему: difficult to restrain, to the Sarykamysh «Заслуги Василия Владимировича depression, forming the preserved till велики, он является автором раз- present time Sarykamysh water reser- личных статей, книг…», В. В. Бар- voir as well as it is noted in the works тольд обращался к представите- of the ancient Greek historian Herodo- лям коренного населения из числа Wasiliý Wladimirowiç Bartold (1869-1930), gündogary öwreniji tus and the Arabian-Persian scholars выступающих «без тени упрёка», а tanymal rus alymy, akademik. of the Middle Ages, the river reached представителям других националь- Vasiliy Vladimirovich Bartold by its lower course through Araks (the ностей ‒ с укором. А в заключитель- (1869-1930), outstanding Russian Tuny-Darya-Uzboy) up to the Caspian ном слове учёный отметил: «Я не orientalist, Academician. Sea. писал историю какого-либо одного Василий Владимирович Бартольд (1869-1930), выдающийся The contemporary of V. V. Bartold, народа, я только собирал данные русский востоковед, академик. the German scholar A. Kherraman, об этих народах (литературу, пись-
18 MIRAS Taryhçy alym Wasiliý Wladi mirowiç Bartold ömrü niň ahyrky ýyllarynda (1929 ý.) ýaş toýu ny belläpdir. Daba ra dürli ýurtlar dan wekiller – taryh çylar gatna şypdyr. Olar bu taryhçy barada «Wasiliý Wladi mirowiç köp iş bitirdi, dürli makalalary ýazdy, kitaplary ýaz dy...» diýenlerinde, W. W. Bartold, eger ol ýerli halkyň wekili bolsa-ha «igençsiz», eger-de başga milletiň we kili bolsa, «igençli» sözler bilen çykyş edýän adamlara ýüzlenipdir. Jemleýji sözünde bolsa: «Men hiç bir halkyň taryhyny ýazmadym, diňe şol halklar baradaky maglumatlary (edebiýatlary, ýazuw ýadygärlikleri ni) topladym. Şol halklaryň taryhyny bolsa, öz halkyn dan ýetişen taryhçylar ýazarlar» diýip dir. Gündogar halklarynyň taryhy, tary hy-geografiýasy bilen köp iş salşan W. W. Bartoldyň Amyderýanyň kenarynda ýaşan halklaryň taryhyny, aýratyn-da onuň aşaky akymy bilen baglanyşykly orta asyr alymlarynyň ýazan işle rini bir ýere jemläp, bahasyna ýetip bolmajak iş bitirendigi hemmä mälimdir. Şol iş Sarygamyş kölüniň kosmosdan görnüşi (2001-nji ýylyň dekabry). leriň birin de mongol laryň aralaşmak The Sarygamysh Lake, view from space (December, 2001). lary bilen Amyder ýanyň aşaky aky Сарыкамышское озеро, вид из космоса (декабрь 2001 года). myndaky sebitleriň, şol sanda Horezm şalygynyň ekeran çylyk ulgamynyň while studying the written monuments менные памятники). Историю же derbi-dagyn edilmegi netijesinde «jy of the Middle Ages, discovered by этих народов напишут историки, вы- lawlamasy» kyn bolan Amyderýanyň Bartold, noted in his works that Uzboy шедшие из этих народов».
Sarygamyş köli günüň ýaşýan çagynda. The Sarygamysh Lake at sunset. Сарыкамышское озеро на закате.
MIRAS 19 dürli hana lar boýun ça Sarygamyş çö (Tuny-Darya) was washed by waters Неоспоримы заслуги В. В. Бар- ketligine akyp, häzir ki Sarygamyş suw of the Amudarya in the period between тольда, работы которого посвящены howdanyny emele getirendigi, şeýle the second half of XIII century and the истории и исторической географии hem gadymy grek taryh çysy Gero do first half of XVI century. In particular, народов Востока, истории народов, tyň we orta asyr arap we pars alym he noted that Uzboy also was in the обитавших на берегах Амударьи, и larynyň işlerinde bellenilişi ýaly, Amy course of this waterway in the pe- учёных средневековья, создавших derýanyň aşaky akymy bolan Araks riod of several millennia BC. In data труды об областях, находившихся в (Tünüderýa-Uzboý) arka ly Hazar deň of Herodotus, the suppositions about нижнем течении этой реки. В одной zine çenli gelip ýetendigi barada aý taken place battle between the Akhe- из этих работ приводятся сведения dylýar. menids (Kir II) and the Massagetes о том, что с нашествием монголов W. W. Bartol dyň döwürdeşi, nemes (Tumar Shah) approximately in 530- в регионы нижнего течения Амуда- alymy A. Herraman alymyň orta asyr ies BC on the coast of the Black and рьи, в том числе в результате раз- Azov Seas and in the lower courses of рушения оросительной системы ýazuw çeşmeleri ni aýyl-saýyl edip, the Amudarya and Syrdarya linked to Хорезмского государства, Амуда- XIII asyryň ikinji ýarymyndan XVI asy the territory, occupied by the Karakum рья устремилась по непредсказуе- ryň birinji ýarymy aralygynda, Uzbo desert (Araks-Tuny-Darya-Uzboy). мым руслам, которые было трудно ýuň (Tünüderýanyň) suwlanandygy But archeological and geomorphologic обуздать, во впадину Сарыкамыш, baradaky pikirlerini öz işlerinde beýan discoveries, made in the recent years, образовав сохранившееся в насто- edipdir. Hususan-da, A. Herraman completely testify to the correctness of ящее время Сарыкамышское водо- Uzboýuň şolar ýaly suwlanmagynyň the judgments of Kherraman [3]. хранилище, а также, как отмечается miladydan öňki müňýyllyklarda-da bo As for Raphael Pampelli, V. V Bar- в работах древнегреческого исто- landygy, Gero dotyň maglumatyndaky told noted in his work that firstly, he рика Геродота и арабо-персидских ahemeniler (Kir II) bilen massa getleriň before coming to Turkmenistan, bas- учёных средневековья, река дошла (Tumar şanyň) arasyndaky, takmy nan ing on knowledge on geology, sup- по своему нижнему течению через miladydan öňki 530-njy ýyllarda bolan ported supposition of the group of Аракс (Тунударья-Узбой) до Каспий- şöweşiniň Gara we Azow deňizleriniň scholars about Central Asia, i.e. «It is ского моря. kenarlaryndaky hem-de Amyder ýanyň possible that the civilized cultures of Современник В. В. Бартольда не- we Syrder ýanyň aşaky akymyn daky the Far East and West take their ori- мецкий ученый А.Херраман, иссле- ýerlere degişli edilýän çaklamalary gin from Cent-ral Asia», secondly, he дуя письменные источники средне- noted that as far back вековья, найденные Бартольдом, в as prehostoric times, своих работах отмечал, что Узбой i.e. in the early geologi- (Туны-дарья) пополнялся водами cal periods, great natu- Амударьи в период между второй ral changes took place половиной XIII в. и первой полови- in Central Asia: initially, ной XVI в. В частности, он отмечал, the inland basin (sea) что Узбой также находился в тече- existed, then, it dissa- нии этой водной артерии ещё в пе- peared as a single unit, риод нескольких тысячелетий до dividing into several нашей эры. В сведениях Герадота, parts. Speaking about предположения о состоявшемся purpose of his visit, he, сражении между ахеменидами (Кир guiding by the hypothe- II) и массагетами (Тумар шах) при- sis that the Aral, Caspi- мерно, в 530-е гг. до нашей эры, на an and Black Seas were побережьях Чёрного и Азовского its fragments, along with морей и в нижних течениях Аму- geological and physical- дарьи и Сырдарьи увязывались с geographic investiga- территорией, занимаемой пустыней tions, on the basis of Каракумы (Аракс-Туны-дарья-Уз- the archeological re- бой). Археологические и геоморфо- searches, tried to find логические открытия, сделанные out data, corroborating в последние годы, полностью под- existence of «the devel- тверждают правильность суждений oped great culture» (civ- Херрамана [3]. ilization), and with pur- В отношении Рафаэля Пампелли, pose of confirmation of как отмечал в своём труде В. В. Бар- the coincidences of the тольд во-первых, он до пришествия Horezm oazisiniň kosmosdan görnüşi. periods of the changes в Туркменистан, основываясь на Khorezm Oasis, view from space. of «the development of знаниях по геологии, поддерживал Хорезмский оазис, вид из космоса. life and natural condi- предположения группы учёных о
20 MIRAS Amyderýanyň gadymy hanalary. A. W. Kaulbars Sankt-Peterburg, 1887 ý. (Umumy geografiýa boýunça imperatorlaryň rus geografiýa jemgyýetiniň ýazgylary, XVII jilt, №4). The most ancient course of the Amudarya river. A. V. Kaulbars. Saint-Petersburg, 1887. (Notes of the Imperial Russian Geographic Society on General Geography, vol.XVII, № 4). Древнейшие русла Аму-Дарьи. А. В. Каульбарс Санкт-Петербург, 1887 г. (Записки императорского русского географического общества по общей географии, т. XVII, №4).
Garagumuň jümmüşi (Araks-Tünü tions», made an attempt to make his Центральной Азии, то есть: «Воз- derýa-Uzboý) bilen baglanyşdyrypdyr. great contribution to the history of na- можно, что цивилизованные куль- Soňky ýyllardaky geçirilen arheo logik туры Дальнего Востока и Запада ture, data about history of mankind we geomorfologik açyşlar A. Herrama берут свои истоки из Центральной nyň pikiriniň dogru dygyny doly tassyk and new chronology of the geological Азии», во-вторых, отмечал, что ещё lady [3]. period. до исторических времён, то есть в MIRAS 21 Gadymy Merw. Soltangala. Ancient Merv. The Sultan-Gala Fortress. Древний Мерв. Крепость Султан-кала. The existence before the period of ранние геологические периоды, в the Akhamnids of some alliance (not Центральной Азии происходили belong to the Persians) is mentioned большие природные изменения: in the works of the ancient Greek сначала существовал внутренний and Roman authors. The first group бассейн (море), затем он исчез как of scholars put forward a hypothesis единое целое, разделившись на не- that this alliance was situated in the сколько частей. Говоря о цели свое- lower course of the Amudarya River го визита, он, опираясь на гипотезы (S. P. Tolstov), the second one – in the о том, что Аральское, Каспийское upper course of Bactria (Bernar), the и Чёрное моря были его фрагмен- third one – in the valley of the Murgab тами, наряду с геологическими и River – in ancient Merv (Margiana). физико-географическими изыска- Guiding from these hypotheses, i.e. ниями, на основе археологических considerations of the historical sci- исследований стремился обнару- ence, made on the basis of the prin- жить сведения, подтверждающие ciple of probablility, we consider more существование «развитой большой reliable the supposition that this alli- культуры» (цивилизации), и с целью nace was in the ancient Merv [5] and подтверждения совпадений пери- remain of the same opinion [6]. одов изменения «развития жизни The results of the research investi- и природных условий», предпри- gations, carried out by Raphael Pam- нял попытку внести большую лепту pelli in 1904, in Turkmenistan (in Anau в историю природы, сведения об and Merv), were published in the истории человечества и новую хро- shape of the separate book (1908). It нологию геологического периода. is impossible to say something defi- В работах древних греко-римских nite about the level of the knowledge авторов упоминается существова- of R. Pampelli, and members of his ние до периода ахеменидов некоего research expedition in the history of союза (не относящегося к персам). Firdöwsiniň «Şanama» epiki po- Первая группа учёных выдвинула emasyna görä, Merwiň düýbüni tutan şa гипотезу о том, что этот союз нахо- Tahmuraspyň barelýefi. Li Louri, 1939 ý. Kongresiň kitaphanasy, Waşington, дился в нижнем течении Амударьи Kolumbiýa okrugy (ABŞ). (С. П. Толстов), вторая – в верхнем Bas-relief of Shah Takhmurasp. According течении Бактрии (Бернар), третья – to the epic poem by Ferdousi, he founded в долине реки Мургап – в древнем the city of Merv. Li Louri, 1939, Library of Congress, Washington, Мерве (Маргиана). Исходя из этих District of Columbia (USA). гипотез, то есть соображений исто- Барельеф шаха Тахмураспа. Согласно рической науки, сделанных на осно- эпической поэме Фирдоуси, ве принципа вероятности, считаем он основал г. Мерв. Ли Лоури, 1939 г. Библиотека Конгресса, Вашингтон, более достоверным предположения округ Колумбия (США). о том, что данный союз находился в
22 MIRAS Rafael Pampel li babatynda W. W. Bartoldyň öz işinde belleýşine görä, birinjiden-ä, ol entek Türkmenistana aralaşmanka, öz geologik gözýe timle ri esasyn da, özünden öňki alymlaryň Merkezi Aziýa babatyndaky aýdan larynyň bir topa rynyň, ýagny, «Uzak Gündogaryň we Günbataryň ösen medeniýetleriniň öz gözba şyny Mer kezi Aziýa dan alan bolmagy ähtimal» diýenlerine ýykgyn edendigini, ikin jiden bolsa, taryh dan ozalky, ýagny, has irki geologik döwürlerde Merke zi Aziýada uly tebi gy özgerişlikleriň bolup geçendigini, ilki örän giň içerki suw howdanynyň (deňziň) bolandy gyny, soňra onuň ýiten digini belle ýär. Aralyň, Haza ryň we Gara deňziň onuň galyn dylary bolandyklary bara daky çakla malaryna eýerip, geologik we fizi ki-geografik barlaglar bilen bir Eneolit döwrüne degişli keramika (Namazgadepe). hatarda, arheo logik öwrenişler esa Ceramics of the Eneolithic epoch (Namazgadepe). Керамика эпохи энеолита (Намазгадепе). synda «ösen uly mede niýetiň» (siwi the peoples of Central Asia. In the древнем Мерве [5] и остаёмся при lizasiýanyň) döreý şini aýdyň laşdyrýan этом мнении [6]. maglumatlaryň tapyl jagyna hem-de recent years, all scholars-orientalists, who studied the written monuments, Результаты научных исследо- «durmuş ösüşiniň we tebi gy şertle riň» ваний, проведённых Рафаэлем published in the Arabic and Persian üýtgemeginiň döwür leriniň arasyn da Пампелли в 1904 году в Туркмени- languages, dated to X-XIII centuries, ky deň gelmelerini subut etmek niýeti стане (в Анау и Мерве), вышли в bilen tebigatyň, adamzadyň taryhynyň the name of the ruler, who founded свет в виде отдельной книги (1908 maglumatlarynyň we geologik döwrüň Merv and erected seve-ral fortresses, году). Невозможно сказать что-то определённое об уровне познаний Р. Пампелли и членов его научно- исследовательской экспедиции в истории народов Центральной Азии. В последние годы все учё- ные-востоковеды, исследовавшие письменные памятники, опублико- ванные на арабском и персидском языках, относящиеся к X-XIII вв., имя правителя, основавшего Мерв и воздвигшего несколько крепостей, переводили как «Тахмурасп». Обра- тив внимание на написание имени этого правителя – «Taчмуразм» в работе Р. Пампелли, видим, что они имели представление об истории Центральной Азии [4]. При проведении раскопок на па- мятнике культуры Анау Южного Туркменистана или относящихся к раннему периоду археологических памятниках, не было недостатка в находках гончарных изделий. Обна- ружены не только осколки посуды Margianadan tapylan külalçylyk önümleri (m. ö. I müňýyllyk). гончарного изготовления, но и мно- Ceramics from Margiana (I millennium B.C). жество целых изделий. В гробнице Керамика из Маргианы (I тысячелетие до н. э.). шириной в 1м, высотой 2 м, глуби- MIRAS 23 täzeden-täze taryhyna uly senäni gi ной 1,5 м, находящейся на Намазга- rizmek niýeti bilen gelendigini aýdýar. депе, площадь которого составляет Gadymy grek-rim ýazarlarynyň iş 50 га, высота – 30 м, обнаружено lerinde ahemeniler den öň (parslara огромное количество посуды, рас- degişli bolmadyk) haýsydyr bir birleş писанной привлекательными узора- mäniň bolandygy ýatlanylýar. Alymla ми. Р. Пампелли в своем направле- ryň birnäçesi bu birleşmäniň Amyder нии – в геологии – является учёным, ýanyň aşaky akymyn da – Horezmde известным во всем мире. Он обла- (S. P. Tolstow), ikinji birleri ýokary aky дал умением отбирать себе учени- mynda – Baktri ýada (Bernar), üçünji ков по всем направлениям науки.В birleri bolsa, Murgap derýasynyň jül то время археологи были в Англии, gesinde – gadymy Merwde (Margia в Америке, в России и в других стра- nada) bolan bolmagynyň ähtimaldygy нах. Но Р. Пампелли остановился на baradaky çaklamalary öňe sürüpdirler. Г. Шмидте. Он умел работать с учё- Bu çakla malardan, ýagny, taryh ylmy ными, специализирующимися по nyň ähtimal hasaplamagyndan ugur антропологии, животному и расти- alnyp, şol birleş mäniň gadymy Merw тельному миру и другим направле- de bolandygy baradaky aýdylan pikir ниям науки. Ещё одна особенность ler hakykata has golaý diýip hasap ed Р. Пампелли: он умел организовы- ýäris [5] we şol piki rimizde-de galýarys вать дискуссии по собранным све- [6]. translated as «Takhmurasp». Paying дениям (находкам) с учёными, не Rafael Pampelliniň 1904-nji ýylda attention to the writing of the name of принимавшими участие в его экс- Türkmenistanda (Änewde we Merw this ruler – «Tachmurasm» in the work педиции. de) geçiren ylmy barlag larynyň netije by R. Pampelli, we see that they have Работы Р. Пампелли по изуче- si (1908-nji ýylda) kitap bolup çapdan idea about history of Central Asia [4]. нию истории, археологии Туркмени- çykýar. Rafael Pampelliniň we onuň During archeological excavations, стана, проведённые в 1908 году, ylmy-barlag toparyna gatnaşanlaryň carried out in the monument of cul- спустя почти сто лет – в 2004 году Merkezi Aziýa halklarynyň taryhy ba ture Anau of the South Turkmenistan – были опубликованы в Ашхабаде и rada näde rejede düşün jeleriniň bolan or belonging to the early period of the стали ценным достоянием туркмен- dygy bara da belli bir zat aýtmak kyn. archeological monuments there were ского народа. Проведение Между- Soňky ýyllarda X-XIII asyrlara degişli not a lack of the finds of the pottery. народной конференции «Туркмени- arap-pars dilinde çap edilen ýazuw ýa Not only splinters of the tableware стан – родина Анауской культуры dygärlikleri bilen iş salşan gündogar of the pottery making but numero- и ак бугдая (белой пшеницы)» яви- лось подтверждением того, что Р. Пампелли был настоящим учёным. Он изучил территорию Туркмени- стана с точки зрения археологии, геологии, физической географии, основываясь на археологических находках, относящихся к более раннему периоду осёдлой, земле- дельческой и скотоводческой жизни Анау. Он известен как учёный, до- казавший всему миру, что история и культурное наследие Туркмени- стана являются более древними, чем было принято считать. Р. Пампелли в своих исследова- ниях отметил: «Если мы начнём ис- кать в Азии сходство с керамикой из Анау, мы встретимся с большими трудностями, связанными с суще- ствованием больших пробелов в науке о самых древнейших культур- ных эпохах соседнего континента. В поселениях Персии (сузах) были Änew metjidi, 1902 ý. (Türkmenistan). сделаны открытия, которые можно Anau Mosque, 1902 (Turkmenistan). сравнить с Прикаспийскими циви- Мечеть Анау, 1902 г. (Туркменистан). лизациями, обнаруженными фран-
24 MIRAS şynas alymlaryň hemmesi – Merwiň us whole articles were discovered. düýbüni tutan we başga-da birnäçe The enormous number of tableware, ýerde gala esaslandyran hökümda drawn with attractive ornaments was ryň adyny «Tahmurasp» diýip terjime discovered in 1 m width, 2 m height edipdirler. Rafael Pampelliniň öz işin and 1,5 m depth shrine, which is situ- de şol hökümdaryň adyny «Taçmu ated in Namazgadepe, the area of razm» diýip ýazyşyna üns bereniňde, which is 50 h, height is 30 m. R. Pam- olaryň Merke zi Aziýanyň tary hy bara pelli is a scholar, famous all over the da düşünjeleriniň bolandygy görünýär world in his area – in geo-logy. He had [4]. a skill to select his pupils in all direc- Günorta Türkmenistanyň Änew me tions of science. That time, there were deniýetine, onuň hem irki döwrüne archeologists in England, in America, degişli köpsanly arheo logik ýadygär in Russia and other count-ries. But likleriň haýsy birinde gazuw-agtaryş R. Pampelli decided in favour of H. işleri geçirilende-de, olarda külalçylyk Schmidt. He could work with scholars, önümlerine gytçy lyk ýok. Külalçylyk specialized in anthropology, fauna and da taýýar lanylan gap-gaçlaryň diňe bir flora and other directions of sciences. bölekleri däl, bitin leri-de näçe diýseň One more peculiarity of R. Pampelli is çykyp dur. Meýda ny 50 gektara, be that he could organize discussions on the gathered data (finds) with schol- Fransuz arheology Žak Žan Mari de Morgan ýikligi 30 metre barabar Namazgade (1857-1924). ars, who did not take part in his expe- päniň üstün de ini 1m, uzynlygy 2 m, Jacques Jan Mari de Morgan (1857-1924), çuňlugy 1,5 metre barabar «mazar» ditions. the French archeologist. çukuryndan çykýan (tapylýan) bitin, The works of R. Pampelli on study- Жак Жан Мари де Морган (1857-1924), ing of history, archeology of Turkme- французский археолог. ajaýyp nagyşlanan gap-gaçlaryndan nistan, carried out in 1908, were pub- «ýüküňi tutaýmaly». Rafael Pampel цузским археологом Жан Жаком lished in Ashgabat almost one hundred li öz ugrundan – geologiýadan dünýä Морганом». В целом, в появлении years later – in 2004 and became belli meşhur alym. Ol ylmyň dürli ugur каменных орудий в этих поселени- the valuable heritage of the Turkmen laryndan-da özüne şägirt edip alan ях и возвышенностях Анау имеет- pe-ople. The holding of the Interna- alymlaryny aýyl-saýyl edip, saýlap al ся много общего. После изучения tional conference «Turkmenistan is a magy başarypdyr. Şol döwürde Ameri пластов Анауской культуры и об- Motherland of Anau Culture and Ak kada-da, Angliýada-da, Russiýada-da раза жизни населения, ранее ис- Bugday (White Wheat)» became an we başga ýurtlar da-da arheologlar bo следованные исторические связи acknowledgement of the fact that lupdyr. Ýöne, Rafael Pampel liniň na между Центральной Азией и Евро- R. Pampelli was a true scholar. He пой предстают перед нами в ином zary diňe Gubert Şmidtde saklanyp studied the territory of Turkmenistan dyr. Ol antro pologiýa, haýwanat we from the point of view of archeology, свете. Первое, на что необходимо ösümlik dünýäsi ýa-da ylmyň beýleki geology, physical geography, basing обратить внимание, существование bir ugurlaryndan hem şonuň ýaly saý on the archeological finds, belong- традиций захоронения покойников lanan alymlar bilen işle megi başa ryp ing to the earlier period of the settled, [1; 2]. dyr. Rafael Pampel liniň ýene-de bir agricultural and stock-raising life of Наконец, учёный в своей работе aýratynlygy, ol hem özüniň iş topa ry Anau. He is famous as a scientist, who сообщает, что здесь пересекались na gatnaş madyk alymlar bilen ýygnan proved to the whole world that history большие торговые пути из Меш- maglumatlarynyň (tapyndylarynyň) and cultural heritage of Turkmenistan хеда в направлении Хивы и через üstünde pikir alyşma gy gurnap bilme are the more ancient than it was gen- Мерв из Балха до восточных побе- gidir. erally assumed. режий Каспийского моря, а древняя Rafael Pampelliniň Türkmenista R. Pampelli noted in his researches: южная часть Туркменистана была nyň tary hy, arheologiýasy babatynda «If we begin to search in Asia similarity развитым культурным и торговым 1908-nji ýylda bitiren işleriniň ýüz ýyl with ceramics from Anau, we will face центром, расположенным на пере- dan soň, ýagny, 2004-nji ýylda Aşga with great difficulties, connected with сечении этих двух важных путей. batda çap edilip, türkmenle re elýeterli existence of the great gaps in science Сравнивая одомашненных живот- bolmagy, «Türkmenistan Änew mede about the most ancient cultural epochs ных древнего Анау с дошедшими до niýetiniň we ak bugdaýyň watanydyr» of the neighbouring continent. The dis- наших дней животными Централь- atly halkara ylmy maslahatynyň geçiril coveries, which can be compared with ной Азии, была предпринята попыт- megi Rafael Pampelliniň hakyky alym the Caspian civilizations, discovered ка изучения их разведения. Учёный bolandygyny tassyklaýar. Ol Türk by the French arecheologist Jacques написал, что ещё в ранние периоды menistany arheo logik, geologik, fizi Jan Mari de Morgan, were made in the Анау, до появления культур Вавило- ki-geografik taýdan öwre nip, Änewiň settlements of the Persia (Susas)». In на и Шумера, в рассматриваемые oturymly, ekerançylyk we maldarçylyk whole, there is much common in the временные эпохи их существова- bilen meşgul bolan irki döwrüne degiş appearance of the stone tools in these ния, территории названных стран
MIRAS 25 li arheologik tapyndylaryna esaslanyp, находились ещё под водой и не ста- Türkmenistanyň taryhynyň, medeni ли ещё частью суши. mirasynyň has gadymydygyny dünýä В целом, Р. Пампелли – это учё- ýaýan alym hökmünde tanalýar. ный, предоставивший ценные Rafael Pampelli öz deňeşdirmelerin сведения для мировой научной de: «Eger-de biz Aziýada Änew kera общественности, заслуживший mikasyna meňzeşligi gözläp ugrasak, всемирную известность, раскрыв- goňşy ykly myň iň gady my mede ni eý ший тайны влияния природы на ýamlary hakyndaky ylymda uly boş развитие мировых культур, а также luklaryň bardygy bilen baglanyşykly утверждавший, что Южный Туркме- düýpli kynçylyklara gabat geleris. Per нистан, как и Месопатамия, Египет, siýadaky obalarda (suzlarda) fransuz Индия и Китай, был колыбелью arheology Žan Žak Morganyň ýüze çy ранних цивилизаций человечества, karan hem-de biri-birine şeýle bir siňip оказал заметное влияние на фор- giden medeni gatlaklarda Hazarýaka мирование культур названных выше medeniýetleri bilen deňeşdirip boljak стран. Заслугой его является также açyşlar edildi». Umuman, bu obalar раскрытие всему миру ряда важных da we Änew depe lerinde çakmakdaş страниц древней истории Туркмени- dan edilen gurallaryň peýda bolmagy стана. barada umumylyk köp. Änew medeni Одним из известных учёных, внёс- gatlaklary hem-de onuň ilatynyň ýaşa ших огромный вклад в изучение ýyş durmuşy öwrenilenden soň Mer древнейшей истории и археологии kezi Aziýa bilen Ýewropanyň taryh dan Sergeý Pawlowiç Tolstow (1907-1976), Туркменистана является Сергей meşhur rus etnografy we arheology, Павлович Толстов (1907-1976 гг.). ozalky döwürlerdäki aragatnaşygy bi gündogary öwreniji taryhçy alym, Horezm Директор Института этнографии ze başgaça göründi. Şolardan ilki bi arheologik-etnografik ekspedisiýasynyň guramaçysy (1937) we onuň ýolbaşçysy. имени Миклухо-Маклая Российской len biziň ünsümizi özüne çeken zat, ol Sergey Pavlovich Tolstov (1907-1976), Академии наук, руководитель Хо- hem merhumy jaýlaýyş dessurlarynyň outstanding Russian ethnographer and резмийской археолого-этнографи- bolandygynyň ýatlanylmagydyr [1; 2]. archeologist, historian-orientalist, organizer ческой экспедиции С. П. Толстов Galyberse-de, alymyň işinde Maşat (1937) and head of Khorezm archeological- ethnographic expedition. – это учёный, снискавший мировую dan Hywa tarap barýan hem-de Mer Сергей Павлович Толстов (1907-1976), известность и внёсший огромный wiň üsti bilen Balhdan Hazaryň günorta выдающийся русский этнограф вклад в изучение истории, архео- kenar ýakalaryna aralaşýan uly söwda и археолог, историк-востоковед, организатор (1937) и руководитель логии, этнографии северной части ýollarynyň şu ýerde kesişýändigi, ga Хорезмской археолого-этнографической Центральной Азии (Хорезма). Он, dymy Günor ta Türkmenistanyň bolsa, экспедиции. изучив культурное наследие древ- ösen medeniýetli söwda merkezi hök settlements and upland areas of Anau. ности и средневековья Аральско- münde, bu iki sany möhüm ýoluň çat After studying of the strata of the Anau го региона Хорезмийского края, rygynda ýerleş ýändigi hem bellenilýär. culture and lifestyle of the popula- создал энциклопедический труд Gadymy Änewiň eldekileşdirilen haý tion, the earlier studied historical links «Древний Хорезм». Данная книга, wanlaryny Merkezi Aziýadaky biziň between Central Asian and Europe опубликованная в 1948 году, поло- günlerimize çenli sakla nyp galan haý are presented before us in a different жила начало новым веяниям, свя- wanlary bilen deňeş dirme görnüşinde light. The first to which it is necessary занных с усилиями по изучению olaryň köpeldilişini düşündirmäge hem to pay attention is the existing of the истории древнего Хорезма и архе- synanyşyk edilipdir. Änewiň irki dö traditions of the burial of the deceased ологическими исследованиями его würlerinde Wawilon (Babyl) we Şumer people [1; 2]. территории. Глава книги «Легенда (Sumer) medeniýetleriniň heniz döre Finally, the scholar in his work in- об Абруе» содержит сведения об mändigini, şol döwürlerde bu ýurtla ryň forms that big trade routes from основных проблемах относитель- suwuň astynda bolandygyny-da alym Meshed towards Khiva and trough но древней истории Средней Азии, aýdypdyr ahbetin?! Merv from Balkh up to the eastern о разделах «Авесты», «Древнем Umuman aýdy landa, Rafael Pam coast of the Caspian Sea crossed иранском словаре», об истории pelli dünýäniň ylmy jemgyýetçiligi üçin here, and the ancient southern part of Тюркского каганата и его правите- ähmiýetli netije çykaryp, meşhurlyk Turkmenistan was developed cultural лях. При написании своего труда gazanan, dünýä mede niýetiniň ösüşi and trade centre, located at the inter- Толстов ссылался на памятники ne tebigatyň täsi rine göz ýetir megi ba section of these two important routes. древней персидской письменности şaran, şeýle hem Mesopotamiýa, Mü Comparing of the domesticated ani- средневековья, найденные Х. Бар- sür, Hindistan we Hytaý ýaly, Günorta mals of Anau with came to our days теалома, на труды греческих и ла- Türkmenistanyň hem adamzadyň irki animals of Central Asia the attempt of тинских учёных, памятники китай- ösen medeniýetleriniň hatarynda bo studying of their breeding were made. ской письменности (хроники) «хан» landygyny, hatda agza lan ýurtla ryň The scholar wrote that still in early pe- и «тан», сирийские, армянские, ви-
26 MIRAS medeniýetleriniň döremegine täsir edendigini aýtma gy başaryp, Türkme nistanyň gadymy döwür taryhyny dün ýä äşgär eden alymdyr. Türkmenistanyň gadymy döwür ta ryhyny we arheologiýasyny öwren mekde uly hyzmatlary bitiren meşhur alymlaryň ýene-de biri Sergeý Paw lowiç Tolstow dyr (1907-1976). Rus siýa ylymlar Akademiýasynyň Mik luho-Maklaý adyndaky entog rafiýa institutynyň direk tory, Horezm arheo logo-entogra fik ekspedisiýasynyň ýol başçysy S. P. Tolstow Merkezi Aziýa nyň demirgazyk böleginiň (Horezmiň) taryhy, arheologiýasy, etnog rafiýasy babatynda uly işleri bitirip, dünýä möç berinde meşhur lyk gaza nan alymdyr. Ol Horezm ülkesiniň Aral sebitiniň ga dymy we orta asyr döwürleriniň mede ni-mirasyny düýpli öwrenip, «Gadymy Horezm» atly ensiklopedik kitaby ýaz S. P. Tolstow. Horezmiň kartasy. dy. 1948-nji ýylda çap edilen bu kitap S. P. Tolstov. The map of Khorezm. gadymy Horezmiň arheologiýasyny С. П. Толстов. Карта Хорезма. we taryhyny öwrenmegiň synanyşygy na täze öwüşgin berdi. Onuň «Abruý riods Anau before appearance of cul- зантийские, древнетюркские, новые hakynda rowa ýat» diýlip atlan dyrylan tures of Babylon and Sumer, the ter- персидские и арабские источники, babynda Orta Aziýanyň gadymy tary ritories of the named countries were даже на хронику венгров и сделан- hyna degişli esasy mese leleri, «Awes under the water and did not become ные ими переводы. Научный труд, tanyň» bölek leri, «Gadymy Eýran the part of dry land in the considered подготовленный не только по ма- sözlügi», türk kaganlygynyň taryhy time epochs of their existence. териалам Центральной Азии, но и In whole, R. Pampelli is a scholar, посредством сбора многочислен- we döwleti dolandyran höküm darlar who presented valuable data for the ных археологических (в том числе barada düýpli maglumatlar berilýär. world scientific community, who was нумизматики), этнографических Tolstow bu ylmy eserini H. Bartea lo the world-famous and revealed the сведений и исторических источни- myň gadymy we orta asyr pars ýaz secrets of influence of nature to the ков мирового масштаба, вобрав- gylaryna, grek we latyn alymlarynyň development of the world cultures and ший в себя удивительные факты и işlerine, hytaýyň «han» we «tan» ýaz who stated that the South Turkmenis- сведения о многих происходивших gylaryna (hroni kasyna), siriýa, ermeni, tan as well as Mesopotamia, Egypt, In- исторических событиях, является wizantiýa, gadymy türk, täze pars we dia and China was a cradle of the ear- научной работой, вызывающей не- arap çeşmelerine, hatda wengerle ly civilizations of the mankind, made поддельное восхищение. riň sene ýazgy laryna we terji melerine a visible influence on formation of the В кратком введении к книге Тол- salgylanyp ýazypdyr. Diňe bir Merkezi cultures of the abovementioned coun- стов с уважением вспоминает труды Aziýanyň däl, eýsem, dünýä möçbe tries. The reveal to the whole world of учёных-предшественников. Иначе rinde köpsan ly arheologik (şol sanda a number of the important pages of говоря, радует то, что С. П. Толстов numizmatik), etnog rafik maglumatlar the ancient history of Turkmenistan is воспринял труды учёных, написан- we taryhy çeşmeler ýygnalyp, geň gal also his merit. ные до него, не подвергая их де- dyryjy hakykatlar girizilip, ähli bolup Sergey Pavlovich Tolstov (1907- структивной критике. geçen tary hy waka lar barada maglu 1976 years.) is one of the well-known В главе «Начало истории Хорез- matlar jemlenilip taýýarlanylan ylmy scholars, who made a great contribu- ма» говорится о сходстве образа eser haýran galdyryjydyr. tion to the studying of the most an- храброго Хорезмийского шаха Му- Kitabyň gysga ça giri şinde Tolstow cient history and archeology of Turk- хаммеда не только с повелителя- özünden öňki alymlaryň bitiren işlerini menistan. The director of Institute of ми Газневидов и Сeльджуков, но и hormatlamak bilen ýatlaýar. Başgaça Ethnography named after Miklukho видными правителями европейских aýdanyňda, S. P. Tolsto wyň özünden Maclay, the head of the Khorezm ar- государств – Людовиком XI или Ива- öňki alymlaryň ýazan işleriniň hiç biri cheological and ethnographic expe- ном Калитой, что не выглядит пре- ne-de tankydy nukdaýnazardan seret dition S. P. Tolstov is a scholar, who увеличением и не лишено смысла. mändigi bolsa guwandyryjydyr. won the world fame and made a great А это вполне укладывается в обще-
MIRAS 27 contribution to the studying of the his- tory, archeology and ethnography of the northern part of Central Asia (Khorezm). Studying the cultural heri- tage of the antiquity and Middle Ages of the Aral region of the Khorezm land, he created the encyclopedic work «The Ancient Khorezm». This book, pub- lished in 1948, gave rise to new ideas, connected with efforts on studying of the history of the ancient Khorezm and archeological researches of its territory. The chapter of the book «The legend about Abruy» contains data about main problems concerning the ancient history of Central Asia, about the parts of «Avesta», «The Ancient Iranian Dictionary», about history of the Turkic Khaganate and its rulers. «Horezm tary hynyň başlangyjy» During writing of his work, Tolstov re- babynda Horezm şasy Muham mediň ferred to the monuments of the ancient edermenligi babatynda onuň keşbiniň Persian writing of the Middle Ages, diňe bir Gazne wilere ýa-da Seljuklara discovered by Kh. Bartealom, to the принятые научные каноны. Хотя meňzemän, eýsem, ýewropa döwletle works of the Greek and Latin schol- трудно найти того, кто недооценил riniň görnükli hökümdarlary Lýudowik ars, the monuments of the Chinese бы заслуги в правлении государ- XI ýa-da Iwan Kali ta bilen umumylygy writing (chronicles) «khan» and «tan», ством Хорезм представителей ди- nyň bardygy bara da aýdan lary-da bi the Syrian, Armenian, Byzantine, An- настии Ануштегинидов – Атсыза, çeme däl. Bu-da, umumy kabul edilen cient Turkic, new Persian and Arabic Ил-Арслана, Султана Текеша. В це- kada garşy gelmeýär. Bolmasa, Ho sources, even to the chronicle of the лом, автор в своей работе, исполь- rezmiň (Köneür genjiň) Anuşteginiler Hungarians and made by him trans- зуя археологические материалы nesilşalygynyň – Atsy zyň, Ilarslanyň, lations. The scientific work, prepared 1937-1940 гг., 1945-1946-гг., приво- Tekeş Soltanyň döwleti dolandyryşla not only by the materials of Central дит интересные сведения об исто- ryna kembaha garaýany tapaýmak kyn Asia, but by means of the collection of рии и этнографии Хорезма. bolsa gerek. Umuman, awtor öz öňün the numerous archeological (including Такие слова мог написать только de Horezmiň tary hy we etnog rafiýasy numismatics), ethnographic data and человек, душой и телом преданный barada 1937-1940-njy, 1945-1946-njy historical sources of the world scale, своей профессии: «Я никогда не за- ýylla ryň arheologik maglu matlaryndan containing the amazing facts and data буду того впечатления, когда однаж- peýdalanyp, gyzykly maglumatlary ýa about many historical events is a sci- ды после тяжёлого перехода через zypdyr. entific work, arousing sincere admira- пески я со своими спутниками – ра- Diňe öz kärine jany-teni bilen berlen tion. бочим-казахом и фотографом Е. А. adam şeýle sözleri ýazyp biler: «Men In the brief preface to the book, Tols- Поляковым – вышел на простран- bir gün öz ýoldaşlarym gazak işçi si we tov remember with respect the works ство Ангка-калинских такыров. У suratçy Ý. A. Polýakow dagylar bilen of scholars-predecessors. In other ног наших верблюдов, у подножия gum içinden kynlyk bilen geçenimiz words, it makes glad that S. P. Tolstov пройденных песчаных холмов рас- den soňra, Aňka gala takyrynyň gi took the works of the scholars, written стилалась гладкая глиняная рав- ňişligine çykanymyzda, mende galan before him, not subjecting them to the нина, покрытая багряной россыпью täsinlik duýgularyny hiç haçan ýatdan destructive criticism. античной керамики. А над ней под- çykaryp bilmen. Geçen gum depele It is told in the chapter «The Begin- нимался квадрат серовато-розовых rimiziň eteginde, düýeleriň aýagynyň ing of History of Khorezm» about simi- сырцовых стен, покрытых частыми astynda goýy gyzyl reňkli gadymy ke larity of the image of the courageous высокими щелями стрельчатых бой- ramikanyň owuntyklary seçelenip ýa Khorezm Shah Mukhammet not only ниц, с прямоугольными башнями по tan tekiz takyrlyk ýaýylyp ýatyrdy. On with the rulers of the Gaznevids and углам и посередине пролётов. Кре- daky diwarlary çalym tyl-gülgü ne reňkli Seljuks, but famous rulers of the Eu- пость, простоявшая больше полу- çig kerpiç den salnan hem-de ýygy- ropean states – Louis (Ludwig) XI or тора тысячелетий, казалась покину- ýygydan ýerle şen «peýkam uçlugy» Ivan Kalita, which is not looked over- той только вчера. görnüşli gözaralary (ok atylýan ýerle ri) statement and is not devoid of sense. Наш маленький караван прошёл bolan inedördül gala seleňläp durdy. And, it rather meets the generally ac- между мощными пилонами ворот, Bir ýarym müň ýyldan gowrak duran cepted scientific canons. Though, it is внутрь прохода которых тоже гля- bu gala düýn taşla nyp gidilen ýalydy. difficult to find that person who under- дели настороженным взглядом тём-
28 MIRAS Biziň kiçijik kerwenimiz derwezeleriň valued the merits in governance of the ullakan söýeleriniň arasy bilen geçdi Khorezm state of the Anushtegins’ dy- we galanyň ýaňlanyp duran meýdan nasty – Atsyz, Ilarslan, Sultan Tekesh. çasyna çykdy. Bu galanyň geçelgesi In whole, author in his work, using niň içi hem ok atylýan garaňky yşlara archeological materials of 1937-1940 seresaplylyk bilen seredýän ýalydy. years and 1945-1946 years gives in- Howlynyň içiniň jaýryk atyp, seplerine teresting data about history and eth- otjagazlar biten takyryny öljeren toga nography of Khorezm. lajyk daşlar düşelen ýaly görkez ýärdi. Such words could write only a man, Men barýarkam, bu ýerde özüne ga devoted to own profession by soul and çybatalga tapy nan çöl tilkisini ürkü zip, body: «I’ll never forget that impression, üýşürilen ýapa şak gumuň üsti bilen when once after hard crossing through sands, I together with my fellow tra- galanyň diwaryna çykdym we peýkam Aňka galanyň golaýyndaky duralgadan ta- görnüşli insiz däli ziň içi bilen gitdim. veller – worker-Kazakh and photogra- pylan täzebagýap medeniýetine degişli gap. Gözýetimiň günbatar bölegini bürän pher Y. A. Polyakov – went on space Vessel of the Tazabagyap culture from we çym-gyzyl reňke boýalan günüň of Angka-Kala takyrs. The smooth clay stopping place near Angka-Kala. plain, covered with crimson scattering Сосуд тазабагябской культуры, şapagy ertirki boljak çäge tupa nynyň найденный из стоянки близ Ангка-кала. alamatydy. of the antique ceramics was spread at Günbatarda biziň kynlyk bilen geçen the feet of our camels, at the foothills ные щели бойниц, – и вышел на гул- gum depelerimiziň aňyrsynda köpsan of the passed sandy hills. The square кую площадку двора. Такыр двора, ly diňleriň, öýleriň, galalaryň garalyp of greyish-pink adobe walls, covered растрескавшийся многогранниками, duran sudurlary gyza ryp duran şapa with dense high chinks of the lancet в щелях между которыми зеленели ga çümüp gidýärdi. Olar demir gazyk loopholes, with rectangular towers in ростки пустынной растительности, da gözýetime baryp direýän Soltanyz corners and in the middle of the bays казался вымощенным булыжником. dagynyň garalyp duran haýbatly geriş was raised over it.The fortress, which Я поднялся по песчаному откосу lerine çenli uzaýan köp adamly şähe stood more than one and half millen- на стену и пошёл узким коридором riň sudury ýaly bolup görün ýärdi. Ýö nium, is seemed abandoned only yes- стрелковой галереи, спугнув по до- ne meni çölüň imi-salalygy, tupandan terday. роге нашедшую здесь убежище öň çäge leriň parahat ýagda ýy gurşap Our small caravan passed between степную лисицу. Малиновое пламя aldy. Birwagtlar adam zähmeti bilen powerful pylons of the gates, inside заката, охватившее западную по- the passage of which also gazed döredilen bu dünýä jansyz ýatyrdy. ловину горизонта, предвещало раз- with guarded look the dark chinks of Howlular we galalar, şäherler we öýler разившуюся на следующий день the loopholes, – and went out to the gargalaryň, hažžyklaryň hem-de ýy песчаную бурю. resounding ground of the yard. The lanlaryň mesgenine öwrülipdi» [7]. И там, на западе, за тяжёлой takyr of the yard, cracked to the poly- Kitabyň «Gawhoryň1 obalary», «Af грядой пройдённых нами песков, в hedrons, in the chinks of which grew rigiň diňi» [7] baplarynda-da awtor Ho бarpяное море зари врезались чер- the sprouts of the desert vegetation, rezmiň suwaryş ulgamy barada giňiş ные силуэты бесчисленных башен, is seemed paved with cobblestone. I leýin durup geçýär. walked up on the sandy slope to the домов, замков. Казалось, это силуэт Arheologiýa bagyşlanan baplaryn wall and went by narrow corridor of большого многолюдного города, тя- da-da S. P. Tolstowyň Orta Aziýa nyň the shooting gallery, frightening off нущегося далеко на север, где тем- arheologiýasyny öwren mekligi täze the corsac fox, which took here ref- неет абрис суровых хребтов горы usulda alyp baran dygyny görmek bol uge. The crimson flame of the sun- Султаныз, замыкающий с севера ýar. Olaryň meýilnamalaryna, çyzgy set, which enveloped the western half горизонт. Но мёртвая тишина пусты- laryna hut onuň özi gatna şypdyr. Irki of the horizon, betokened the sandy ни, предгрозовое молчание песков döwre degişli arheologik ýadygärlik storm, broken out the next day. окружали меня. Этот, созданный bolan Janbas 4 dural ga synda geçiri And there, in the west, behind the некогда трудом человека, мир был len gazuw-agtaryş işle ri uly ussatlyk massive ridge of passed by us sands, мёртв. Замки и крепости, города и bilen alnyp barlypdyr. Dural ga nyň me the black silhoettes of the countless жилища стали достоянием воронов, ýilnamasynyň düzülmegi ony başga towers, houses and castles cut into ящериц и змей» [7]. ýerlerdäki aýan edilen duralgalar bilen the crimson sea. It seemed that it is В главах книги «Рустаки1 Гавхо- deňeşdirmäge S. P. Tolstowa mümkin a silhoette of the big populous town, ре2», «Башня Африга» [7] автор çilik berýär. Alym olary, hatda, Anda stretching far to the north, where dark- подробно рассказывает об иррига- man arhipelagyndaky we beýleki Hindi ens the contour of the severe ridges of ционной системе Хорезма. adalaryndaky urug-taýpalarynyň, jem the Sultanyz mountains, closing hori- 1 Рустак ‒ сельское поселение в странах, gyýetleriniň ýaşaýyş jaýlary bilen de zon from north. But the dead silence находившихся под персидским или арабским 1 влиянием в Средневековье. Gawhor ‒ Darganyň golaýynda gözbaşyny of the desert, the silence before a stor- Jeýhundan alyp gaýdýan hem-de Horezmiň 2 Гавхор ‒ большой, судоходный канал около ekin meýdanlaryny we mülklerini suw bilen mof the sands surrounded me. This Даргана, текущий из Джейхуна и орошающий üpjün edýän gämi gatnawly uly kanal. created once by labour of the human множество пашен и поместий Хорезма.
MIRAS 29 В главах, посвящённых археоло- гии, можно увидеть, что при изуче- нии археологии Средней Азии С. П. Толстов использовал новую методо- логию. Он лично принимал участие в их планировании, составлении чертежей. С большим мастерством были проведены раскопки архе- ологического памятника раннего периода Джанбас на 4-й стоянке. Составление планов стоянок по- зволило С. П. Толстову сравнить её с обнаруженными в других местах стоянками. Учёный сравнивает их с жилищами племён, общин, архи- пелага Андаман и других индийских островов. С. П. Толстов, не огра- ничиваясь этим, отмечает, что его жители относятся к индо-угорской языковой семье, и через Урал в более ранние эпохи, в доарийский, период, существовали связи Индии Janbasgalanyň harabaçylygy. с севером Евразии. В связи с этим Janbas-Kala settlement. С. П. Толстов, на основе структуры Городище Джанбас-кала. жилищ новой каменной эры (неоли- ňeşdirýär. S. P. Tolstow munuň bilen being world was dead. The castles та), приходит к заключениям, по- hem çäklenmän, onuň ýaşaýjylarynyň and fortresses, cities and dwellings зволяющим найти ключ к решению hind-ugor dil maşgalasyna gabat gel became the property of the ravens, li- вопросов археологии, этнографии, ýändigini, şeýle hem olaryň Uralyň üs zards and snakes» [7]. языковых проблем. Заключения ti bilen has irki zamanlarda ariýlerden- The author tells in detail about ir- учёного, сделанные на основе не- многочисленных археологических de öňki Hindistan bilen Ýewra ziýanyň rigation system of Khorezm in the сведений, говорят о его прозорли- demirgazygynyň baglanyşygynyň bo chapters of the book «Rustaki1 Gavk- вости. Безусловно, многогранные landygyny belleýär. Bular barada S. P. hore2», «Tower of Afrig» [7]. знания С. П. Толстова органично со- Tolstow arheo logiýanyň, etnog rafiýa In the chapters, dedicated to the четались с его безграничным талан- nyň, dil meseleleriniň, bularyň ählisi archeology, one can see that while том, незаурядным кругозором. niň gurluşy barada täze daş asyry nyň studying the archeology of Central В главе «Хорезмский всадник» (neoli tiň) ýaşa ýyş jaýla rynyň gurluşy Asia S. P. Tolstov used a new metho- сообщается о монетах Сиявуши- nyň esasynda netije çykar ýar. Alymyň dology. He personally took part in дов-Афригидов, древнехорезмий- uly bolmadyk arheologik maglumatla their planning and making designs. ских терракотах и коннице Кангюя rynyň esasynda gelen neti jeleri onuň The excavations of the archeological Кангюйского государства. Помимо öňdengörüjiliginiň alamaty. Elbetde, monument of early period Janbas on этого, в книге повествуется о трёх bulary S. P. Tolstowyň köptaraplaýyn the 4th sitewere carried out with great больших событиях, происшедших bilimliligi, onuň çendenaşa zehinliligi, workmanship. The planning of the за пределами Хорезма. В первой geň galdyryjy gözýe timi bilen düşün sites made it possible to S. P Tolstov части (экскурсе) «Уrpoзa Евтидема» dirip bolar. to compare it with sites discovered in повествуется о греческой колониза- Kitabyň «Horezm atlysy» diýlip at other places. The scholar compares ции, возникновении греко-бактрий- landyrylan babynda Siýawuşlaryň-Af them with dwellings of the tribes, An- ского и парфянского царств, о Ев- rigitleriň teňňe leri, gady my Horezmiň daman archipelago and other Indian тидеме из Магнезии и Антиохе III, о bişirilen toýundan edilen önümleri we islands. S.P.Tolstov, did not confine Пушьямитре, яванах и наследниках Kangýuý döwletiniň (Kaňly-arabaly himself with it, notes that its inhabit- Маурья; Евкратиде и Гелиокле; Ми- döwletiniň) atly goşuny bara da söh ants belong to the Indo-Ugric lan- тридате I, массагетах-юечжи и паде- bet edilýär. Bulardan başga-da kitap guage system, and through the Ural нии греко-бактрийского царства; во da Horezmiň çäginden daşarda bolup in the earlier epochs, in the pre-Aryan второй части (экскурсе) «Тирания geçen üç sany uly waka nyň gürrü ňi 1 Rustak ‒ rural settlement in the countries, Абруя» глава «Легенда об Абруе» edilýär. Olaryň «Ýewtidemiň howpy» being under the Persian or Arabic influence in рассказывается об Абруе и Або-ка- the Middle Ages. atly birinji böleginde (ekskursunda) ган, кризисе·тюркского каганата в 2 Gavkhor ‒ large, navigable canal near Grek kolo nizasiýasy, Grek-baktriýa Dargan, flowing from Jeykhun and irrigating 80-х годах VI в. н. э. и восстании Або- we parfi ýa şalyklarynyň döre megi, numerous arable lands and estates of Khorezm. кагана; социальной базе движения
30 MIRAS Magneziýaly Ýewtidem we Antioh III, Puşýamitra, ýawanlar we Maurýanyň mirasdüşerleri, Ýewkradit we Geliokl, Mitridat I, massagetler-ýueçjiler we grek-baktriýa şaly gynyň ýykyl magy barada; «Abruýyň sütemi» atly ikinji bölüminiň (ekskur sunyň) «Abruý ba rada rowaýat», diýen babynda Abruý we Abo-kagan, b.e. VI asyrynyň 80- nji ýylla rynda türk kaganlygynyň pese düşmegi we Abo-kaganyň gozgalaňy; Aşaky Sogdianadaky Abo-Abwruýyň gozgalaňynyň durmuşy esasy, Eftalit ler, Mazdak we Abruý bara da; «Kori bantlaryň ýoly» atly üçünji bölüminiň (ekskursunyň) «Kawi we karapanlar» atly babynda Fergana nowruzy, Agu ra-Mazda (Ahuramazda) we Ang ro-Maýnýu Ajy-Dahaka we Tretao na, Ýylan we at, Kawi we karapanlar, Ateş-kede, Kawi, kaýanidler we Orta Aziýanyň musulmançylykdan öňki dö Ekspedisiýa ot başynda. Janbasgala duralgasy. № 4. 1940 ý. würdäki din hyzmatçylary-patyşalary, Expedition at the camp fire of the stopping place Janbas-Kala № 4. 1940. bu bölümiň (ekskursuň) «Mukannanyň Экспедиция у лагерного костра. Стоянка Джанбас-кала № 4. 1940 г. elhençligi» atly babynda Nerşahynyň period existed links of India with north Або-Абвруя в Нижней Согдиане, ýazgysy, Massa get däbi, Sukana we of Eurasia. In this connection, S. P. об Эфталитах, Маздаке и Абруе; в enareýler, Mazdak, Mukanna, karmat Tolstov on the basis of structure of late третьей части (экскурсе) «Путь ко- lar ýaly bölümler bar. Stone Age (Neolith) arrived at conclu- рибантов» (глава «Кави и карапа- Altynjy soňky bölümde ylmy eserde sions making it possible to find key ны») говорится о Ферганском науру- agzalan baplaryň maglumatlary «elek for solution of issues of archeology, зе, Ахура-Мазда и Ангро-Майнью, den» geçirilen ýaly edilip seljerilýär, ethnography, and language problems. Аджи-Дахаке и Трэтаоне, о Змее и olaryň arabaglanyşygy barada netije The conclusions of the scientist make коне, Кави и карапанах, Атеш-кеде, çykarylýar. on the basis of few archeological data, Кави, каянидах и царицах-жрецах Kitapda arheologik maglumatlar, tell about his sagacity. Undoubtedly, домусульманской Средней Азии; в seýrek we uly bolmadyk möçberde many-sided knowledge of S. P. Tolstov главе «Скверна Муканны» данной ulanylan. Onda, dürli ýazuw we ag was organically combined with his infi- части (экскурсе) есть такие главы, zeki çeşmeler, numizmatik, etnog rafik nite talent and exceptional outlook. как «Текст Нершахи», «Массагет- maglumatlar jikme-jik barlag esasyn It is informed in the chapter «The ский обычай», «Сукана и энареи», da ulanylypdyr. Şeýlelikde ylmy taý Khorezm Horseman» about coins of «Маздак, Муканна, карматы». dan örän ähmiýetli bolan «Gadymy the Siyavushids-Aphrigids, ancient В шестой последней части очень Horezm» atly işde Orta Aziýa nyň, Eý Khorezm terracotta and cavalry of подробно исследуются все сведе- ranyň, Hindistanyň, Ýewraziýanyň ga the Kangyuy of the Kangyuy state. ния, приведённые в главах научно- dymy ilatynyň ýaşa ýyş durmuşynyň, Besides it, it is told in the book about го труда, на основе их взаимосвязи däp-dessurynyň Orta Gündogar, Or three big events taken place beyond подводятся итоги. taýer deňzi bilen ysny şykly baglanyşy the bounds of Khorezm. It is narrated В книге использованы археоло- gynyň bardygy aýan edilipdir. in the first part (excursus) «The Thread гические сведения о редких и не- «Gadymy Horezmiň» çap edilenine of Yevtidem» about the Greek coloni- значительных случаях. Различные ýarym asyrdan köpräk wagt geçdi. Şol zation, appearance of the Greek-Bac- письменные и устные источники, döwrüň içinde Horezmiň özünde-de, trian and Parthian Kingdoms, about сведения о нумизматике, этногра- Merkezi Aziýada-da, Hindistanda-da, Yevtidem from Magnesia and Antiokh фии использованы на основе глу- Eýranda-da, Owganystanda-da, Alyn III, about Pushvamitr, Javaneses and бокого анализа. Таким образом, ра- ky Aziýada-da köpsanly täzelikler bo heirs of Maurya; Yevkratide and He- бота «Древний Хорезм», имеющая lup geçdi, täze arheo logo-etnografik, liokle; Mitridate I, Massagets-Yuechji большое научное значение, вы- ýazuw çeşme leri hem öwrenildi, şol and downfall of the Greek-Bactrian явила существование тесной связи sanda arheologiýa, etnologiýa ylym Kingdom; in the second part (excur- образа жизни, традиций древних larynda, medeniýeti we sungaty öwre sus) «The Tyranny of Abruy» Chapter жителей Средней Азии, Ирана, Ин- nişde dürli täze ugurlar peýda boldy. «The Legend about Abruy» tells about дии, Евразии со Средним Востоком, S. P. Tolsto wyň «Gady my Horezm» Abruy and Abo-Khagan, crisis of the регионом Средиземноморья. MIRAS 31 С момента издания труда «Древ- ний Хорезм» прошло более полу- века. За это время в самом Хорез- ме, в Центральной Азии, в Индии, Иране, Афганистане, Передней Азии произошли многочисленные изменения, изучены новые архе- ологико-этнографические, пись- менные источники, в том числе по- явились различные новые сферы в изучении археологии, этнографии, культуры и искусства. Труд С. П. Толстова «Древний Хорезм» имеет огромное значение для археологи- ческой науки Центральной Азии. С появлением этой книги археология в этом регионе от краеведческого характера перешла на уровень на- уки археологии, имеющей значение Horezmiň kümüş teňňeleri. в масштабах Евразии. Не будет пре- The silver Khorezm coins. увеличением назвать С. П. Толсто- Серебряные хорезмийские монеты. ва одной из «ярких звёзд» Евразий- kitabynyň Merkezi Aziýa arheologiýa Turkic Khaganate,in the 80-ies of VI ской истории своего времени. Его труд «Древний Хорезм» был удо- sy üçin ähmiýeti örän uludyr. Bu ki century BC and rising of Abo-Khagan; стоен в 1949 году Государственной tabyň peýda bolmagy bilen Merkezi social base of the movement of Abo- Abruy in the Lower Sog- премии СССР. diana, about Ephtalits, Первая встреча нашей группы с Mazdak and Abruy; it известным учёным состоялась в ок- is told in the third part тябре 1964 года в низовье Сырда- (excursus) «The Path рьи, у памятников огузских туркмен, of Koribants» (Chapter относящихся к V-VIII вв. нашей эры «Kavi and Karapans») Янгикент, Коюкгала, крепости Кес- about Fergana Novruz, генкоюк. Akhur-Mazda and Angro- На площади у крепости Кесгенко- Maynyu, Aji-Dakhak and юк, был разбит палаточный городок, Tretaon, about snake and в котором обитало много людей. На horse, Kavi and Kara- третий день нашего пребывания pans, Atesh-Kede, Kavi, здесь, из Нукуса самолётом прибыл Kayanids and Queens- С. П. Толстов, сопровождаемый T. Priestesses of the pre- A. Жданко, A. С. Кесом, Б. В. Ан- Muslim Central Asia; дриановым, Л. В. Игониным и други- there are such chapters ми товарищами. Гости сразу же по as «The Text of Ner- прибытии стали осматривать места shakh», «The Massaget начатых раскопок. После ужина сос- Custom», «The Sukana тоялось знакомство. Палатка на 20 and Enareys», «Mazdak, человек была заполнена людьми. Mukanna, karmats» in Двое подростков из Нукуса и Нового the chapter «The Defile- Ургенча и один из авторов этой ста- ments of the Mukanna» тьи сидели у порога. Жданко начал of this part (excursus). знакомить нас с Толстовым. Когда All data, given in the пришла очередь и сказали – «Хем- chapters of the scien- ра Юсупов из Туркменистана», С. tific work is studied in П. Толстов, как бы испытывая лёг- detail and the results are кое волнение, произнёс: «Из Турк- Horezmiň gadymy we afrigidler döwrüne degişli ýadygärlikle- summed on the basis of менистана?», как бы переспросив rinden tapylan nagyşlanan keramika we monjuklar. their interconnection in руководителя экспедиции Н. Н. Бак- The painted ceramics and beads from antique and Afrigid monuments of Khorezm. the sixth – last part. турскую. С. П. Толстов, объясняя Расписная керамика и бусы из античных и The archeological data причину такого интереса, сказал: афригидских памятников Хорезма. about rare and insignifi- «Парни, не удивляйтесь, люблю
32 MIRAS Aziýada arheologiýa, ülkä ni öwreniş cant events are used in the häsiýetinden, arheologiýa ylmy dere book. Different written and jesinde Ýewraziýa möçberinde esasy verbal sources, data about ugra geçýär. S. P. Tolstow öz döwrüniň numismatics, ethnogra- Ýewraziýa taryhynyň «parlak ýyldyz phy are used on the basis larynyň» biri bolupdyr diýilse-de öte of deep analysis. Thus, geçildigi bolmaz. Onuň «Gadymy Ho the work «The Ancient rezm» diýen işi 1949-njy ýylda SSSR- Khorezm», which has a iň Döwlet baýragyna mynasyp bolýar. great scientific importance, Meşhur alym bilen biziň toparymy revealed the existence of zyň ilkin ji duşuşygy 1964-nji ýylyň the close link of the lifestyle oktýabrynda, Syrderýanyň aşaky aky and traditions of the ancient mynda ýerleşýän oguz türkmen le riniň peoples of Cent-ral Asia, miladynyň V-VIII asyrlaryna degişli ýa Iran, India, Eurasia with the dygärlikleri bolan Ýaňykentde, Köýük Middle East, the Mediterra- galada, Kesgenköýük galada bolupdy. nean region. Kesgenköýük galasynyň takyrynda More than half a cen- gurlan ululy-kiçili çadyr lardan ybarat tury has passed since the «küren obany» ýada salýan meýdan moment of publication of ça köp adamlydy. Üçünji gün S. P. the work «The Ancient Tolstow Nukusdan uçar bilen özüniň T. Khorezm». Numerous A. Ždanko, A. S. Kes, B. W. Andri ýa changes took place during now, L. W. Igonin we ýene-de birnä this time in Khorezm itself, in çe ýoldaşlary bilen geldiler. Myhman Central Asia, in India, Iran, Afghanistan, and Asia Mi- lar gele-gelmäne galada başlanan nor, new archeological and gazuw-agtaryş işle rine aýlandylar. ethnographic, written sourc- Agşam nahar dan soň tanyşlyk baş es were studied as well as Horezmiň orta asyr ýadygärliklerinden tapylan landy. 20 adamlyk uly çady ryň içi hy different new spheres were nagyşlanan keramika we monjuklar. ryn-dykyn doludy. Nukusly we täze appeared in studying of ar- The painted ceramics and beads from medieval ürgençli iki sany ýetgin jek bilen men monuments of Khorezm. cheology, ethnography, cul- «aýaguçda» otyrdyk. Ždanko Tolsto Расписная керамика и бусы, найденные из ture and art. The work «The wy biziň bilen tanyşdyryp başlady. Ha средневековых памятников Хорезма. Ancient Khorezm» by S. P. çan-da nobat ýetip, «Hemra Ýusupow Tolstov has a great significance for всех из Средней Азии, но туркмен Türkmenistandan» – diýeninde, S. archeological science of Central Asia. люблю больше...» – и рассказывал P. Tolstow tolgundy. «Türkme nistan With appearance of this book, arche- о находчивости туркмен. ly?» – diýip gaýta lap, gazuw-ag taryş ology in this region passed from the Изучение культурного наследия toparynyň ýolbaşçysy N. N. Bakturs local history character to the level of туркменского народа, его пропаган- kaýa ýüzlenip: «türkmen bilen öwre the science of archeology, which has да, вовлечение в это важное дело nişip bildiňizmi?» – diýip sora dy. S. P. significance in the scales of Eurasia. известных учёных, специалистов из Tolstow: «Ýigitler, geň görmäň, hem It is no exaggeration to call S. P. Tol- престижных мировых научных цен- me Orta Aziýa lylary-da oňat görýärin stov as one of the «bright stars» of the тров продолжаются по сей день, об- welin, türkmen leri hasam...» – diýip, Eurasian history of his time. His work ретая всё большие масштабы. türkmenleriň ugurtapyjylygy barada «The Ancient Khorezm» was awarded Уважаемый Президент прово- gürrüň berdi. the State Prize of USSR in 1949. дит большую работу, общегосудар- Türkmen halkynyň mede ni mira syny The first meeting of our group with ственного и мирового значения и düýpli öwrenmeklik, ony wagyz etmek famous scholar took place in Octo- в этом направлении, стремясь во lik, bu möhüm işe dünýäniň abraýly yl- ber of 1964 in the lower reaches of всей полноте и величии предста- my merkez leriniň tanymal alymlaryny, the Syrdarya, at the monument of the вить миру Туркменистан, достопри- belli hünär menlerini çekmek lik şu gün Oguz Turkmens, dated to V-VIII cen- мечательности туркменской земли, ki gün hem dowam edýär. turies AD Yangikent, Koyukgala, the культуру, духовные традиции и обы- Hormatly Prezidentimiz tarapyndan Kesgenkoyuk fortress. чаи туркменского народа, стремясь amala aşyrylýan il-ýurt, dünýä ähmi The tent camp was set up in the привлечь внимание мировой обще- ýetli bu işler Türkme nistany, türkmen square at the Kesgenkoyuk fortress, ственности к нашему государству. topragyny, türkmen milletini dünýä ta in which lived many people. S. P. Tols- Сегодня туркменский народ живёт, natma gyň, halkara jemgy ýetçiliginiň tov, accompanied by T. A. Shdanko, A. трудится и созидает в эпоху могуще- ünsüni biziň döwletimize gönükdir S. Kes, B. V. Andrianov, L. V. Igonin ства и счастья, являющуюся вопло- mekde möhüm hem-de ygty barly se and others arrived from Nukus by air щением самых смелых творческих rişdä öwrüldi. on the third day of our stay here. Right устремлений, благородных наме- MIRAS 33 after coming, the guests began to look round the places of the started exca- vations. The familiarization took place after supper. The tent for 20 persons was filled by people. Two teenagers from Nukus and New Urgench and one of the authors of this article were sitting at the threshold. Shdanko be- gan to introduce us to Tolstov. When it was my turn and it was said – «Khem- ra Yusupov from Turkmenistan», S. P. Tolstov like experiencing a light excitement, pronounced: «From Turk- menistan?», as asking again the head of the expedition N. N. Bakturskaya. Explaining the reason of such interest, S. P. Tolstov said: «Boys, don’t be sur- prised, I love everybody from Central Asia, but I love the Turkmens more...» – and began to tell about resourceful- ness of the Turkmens. The studying of the cultural heri- tage, its propaganda, involvement of famous scientists, specialists from the prestige world scientific centres to this important activity are continued up to present time, gaining more scales. Esteemed President carries out much work of the state and world sig- nificance in this field as well, striving Horezm esgeriniň toýundan ýasalyp to present Turkmenistan in its full and bişirilen heýkeljigi. Goýun gyrlan gala. grandeur, the sights of the Turkmen Goýun gyrlan galanyň töwereginden b.e. öňki IV ‒ b.e. III aa. Sankt-Peterburgyň land, culture, spiritual traditions and tapylan toýundan ýasalyp bişirilen Döwlet Ermitažynda saklanyar heýkeljik. b.e I-II aa. (Russiýa Federasiýasy). customs of the Turkmen people to the world, trying to attract attention of the The terracotta figurine, outskirts of the The terracotta figurine of the Khorezm war- Goyun Gyrlan Kala. I-II c. A.D. rior. The Goyun Gyrlan Kala. IV c. B.C-III c. international community to our state. Терракотовая фигурка, окрестности A.D. It is kept in State Hermitage. Today, the Turkmen people live, St.Petersburg (Russian Federation). Кой-Крылган-кала, I-II вв. н. э. work and create in the Epoch of Might Терракотовая фигурка хорезмийского воина. Кой-Крылган кала, IV в. до н. э. ‒ and Happiness, being an embodiment рений, идеалов национальной го- III в. н.э. Хранится в Государственном of the most daring creative aspira- сударственности, ставших осущест- Эрмитаже Санкт-Петербурга tions, honourable intentions, ideals of (Российская Федерация). влением вековых чаяний многих the national statehood, which became поколений туркмен, уверенно идёт Bu gün türkmen milleti Hormat realization of the centuries-old aspira- к новым высотам прогресса под ру- ly Prezidentimiziň çäksiz yhla synyň, tions of many generations of the Turk- ководством уважаемого Президен- asylly maksat-hyýal larynyň, ýagşy mens, confidently go to new heights та Гурбангулы Бердымухамедова. arzuw-niýetleriniň miwesi bolan Ber of progress under the leadership of Esteemed President Gurbanguly В настоящее время независимый, karar döwletiň bagtyýar eýýa mynda Berdimuhamedov. At the present time, ýaşamak, işlemek hem-de döret mek нейтральный Туркменистан, находя- the Independent and Neutral Turk- bilen, taryhy ösüşiň täze belentlikleri щийся на историческом этапе про- menistan, being at the historical stage цветания и динамичного прогресса, ne tarap ynamly barýar. Bu döwürde of the prosperity and dynamic prog- обладающий историко-культурным Garaşsyz, baky Bitarap Türkme nistan ress, possessing historical and cul- наследием поистине планетарного diňe bir täzeçe ýaşaý şa, netijeli ösüş tural heritage of the truly global scale, lere ukyplydygyny görkezmek bilen proves by work its enormous potential масштаба, делом доказывает свои çäklenmän, eýsem dünýä ösüşine of increase of the contribution to fur- огромные возможности приумноже- hem önjeýli goşant goşup bilýändigini ther development of the world civiliza- ния вклада в дальнейшее развитие iş ýüzünde subut edýär. tion. мировой цивилизации.
34 MIRAS EDEBIÝAT LITERATURE ЛИТЕРАТУРА
1. Rafael Pampelli. Änewiň gadymy ösüşi, gelip çykyşy we daş-töwereginiň täsiri. Waşingtonyň Karnegi adynda ky institutynda neşir edildi, 1908; Aşgabat «Miras» 2004. 2. Ýusupow. H. «Miras» žurnaly 1/2013, Aşga bat. 3. Юсупов Х. Закаспийские походы Ахеменидов// «Нейтральный Туркменистан», 30.09.1996. 4. Ýusupow H. Tary hyň syrly sahypalary ýa-da ýene-de Pampelli hakynda// «E-S», 03.04.2005. 5. Ýusupow H. Gadymy Merw döwleti// «Türkmenistan», 09.11.2004. 6. Ýusupow H. Rowaýatlarda ky hakykatlar// «Diýar», 7/2010, Aşga bat. 7. Толстов С. П. Древний Хорезм. Москва, 1948. Стр. 27, 37, 59. 8. Magtym guly. Eserler ýygyndysy, Aşga bat, «Ylym» neşirýaty, 2013, 1 jilt. Sah. 489. 9. Махтумкули. Стихи. Туркменская государственная издательская служба. Ашхабад-2010. Стр. 241.
MIRAS 35 A. ÝAZBERDIÝEW (Türkmenistan) ANUŞTEGIN GARÇA – HOREZM HÖKÜMDARLARYNYŇ NESILBAŞYSYDYR A. YAZBERDYIEV (Turkmenistan) ANUSHTEGIN GARCHA – FOUNDER OF THE DYNASTY OF KHOREZM RULERS A. ЯЗБЕРДЫЕВ (Tуркменистан) АНУШТЕГИН ГАРЧА – ОСНОВАТЕЛЬ ДИНАСТИИ ХОРЕЗМСКИХ ПРАВИТЕЛЕЙ
Türkmenleriň оrtа аsyrlar döwrüniň One of outstanding personalities in Одной из известных личностей taryhynda meşhur şahsyýetleriň biri history of the Middle Ages is Anush- в истории туркмен средневековья Anuştegin Garçadyr. Оl Seljuk ibn Du tegin Garcha. He was contemporary является Ануштегин Гарча. Он был kagyň döwürdeşidir. Bu tanymal şah of Seljuk ibn Dukak. In sources, poor современником Сельджука ибн Ду- syýetleriň ikisi barada-da çeşme lerde data is preserved about these two out- кака. В источниках сохранились maglumatlar juda az saklanyp galyp standing persons, there is no exact in- скудные сведения об этих двух вы- dyr, olaryň ikisi niň hem doglan ýerle formation about their birth places. On дающихся личностях, отсутствуют точные сведения о местах и датах ri, ýyllary barada anyk maglumatlar the basis of various sources, it is pos- их рождения. На основании дан- ýok. Dürli çeşmeleriň maglumatlaryna sible to date presumably their birth as ных различных источников можно esaslanyp, olar takmy nan X asyryň ba beginning of Х century. They are both great personalities, entered our histo- предположительно датировать их şynda dünýä inipdirler diyip çak etmek рождение началом Х в. Но оба они mümkin. Ýöne, olaryň ikisiniň hem deň ry. If Seljuk ibn Dukak was the gover- nor of great Seljuk Empire, existed in являются равновеликими личностя- derejede tary hymyzyň beýik şahsy ýet ми, вошедшими в нашу историю. leridigi anyk bellidir. Seljuk ibn Dukak 1037-1157, then founder of the great Anushteginids Empire, considered by Если Сельджук ибн Дукак был родо- 1037-1157-nji ýyllarda dowam eden начальником правителей великой historians as continuation of this state, Beýik Seljuk impe riýasynyň höküm Сельджукской империи, существо- in 1097-1231 used to be Anushtegin darlarynyň nesilbaşysy bolan bolsa, вавшей в 1037-1157 гг., то основате- Garcha. The notable fact is that these Anuştegin Garça 1097-1231-nji ýyllar лем великой империи Ануштегини- two great empires occurred on the da bu döwletiň dowamaty hökmünde дов, рассматриваемой историками Turkmen land, that is Seljuk Empire, taryhymyza giren Beýik Anuşteginiler как продолжение этого государства, in Merv, Anushteginids Empire in Gur- imperiýasynyň nesilbaşysydyr. Esasy в 1097-1231 гг. был Ануштегин Гар- gench (in Arabian – Jurjaniya). There- zat bu iki beýik imperiýalaryň türkmen ча. Существенным фактом являет- fore, the Turkmen people are aspired ся то, что эти две великие империи topragynda, ýagny, Seljuklar impe riýa to study history comprehensively, pay- synyň Merwde, Anuşteginileriň impe возникли на туркменской земле, то ing tribute of respect to scientific and есть империя Сельджуков – в Мер- riýasynyň bolsa, Gürgençde (arapça cultural life of 2 states and to be proud ве, империя Ануштегинидов – в Гур- Jürjaniýa) döremegidir. Şonuň üçin of them. генче (по-арабски – Джурджания). bu iki döwletiň taryhyny giňişleýin we The name of Seljuk ibn Dukak is Поэтому туркменский народ при- çuňňur öwrenmäge, ylmy we mede mentioned in many scientific works, зван стремиться досконально и все- ni durmuşlarynyň sarpasyny tutmaga devoted to Seljuk Empire. In historical сторонне изучать историю, отдавая hem-de olara guwanmaga we buýsan sources it is told that since acceptance тем самым дань уважения научной maga türkmen halky haklydyr. of Islam he inhabited in Yangikent и культурной жизни этих двух госу- Seljuk ibn Duka gyň ady Seljuk im city, located near the Aral Sea, in the дарств и гордиться ими. periýasyna bagyşlanan işleriň köpü downstream of Syrdarya. Not getting Имя Сельджука ибн Дукака упо- sinde agza lyp gelýär. Taryhy çeşme on with Oguz Padishah Ali, ruling that минается во многих научных трудах, lerde onuň, heniz musul man dinini period, he with descendants, property посвящённых Сельджукской им-
Almaz Ýazberdiýew, taryh ylymlarynyň doktory.
Аlmaz Yazberdiyev, Doctor of historical sciences.
Алмаз Язбердиев, доктор исторических наук.
36 MIRAS kabul etme dik we Syrder ýanyň aşaky akymynda Aral kölüniň golaýynda ýer leşen Ýaňykent şäherinde oturyp, hö kümdarlyk eden oguz patyşasy Aly bi len tersleşip, ol ýerden öz nebereleri, mal-mülki we tarapdarlary bilen Jent şäherine göçüp gelşi barada maglu matlar berlipdir1. Seljuk bu şäher de, horezmlilerden musulman dinini kabul edipdir [21]. Ol 100 ýa-da 107 ýaşap ýogalypdyr we bu ýerde jaýla nypdyr. Bu beýik şahsyýete Bitarap diýary myzyň paýtagtyn da ýadygärlik hem goýuldy. Şonuň üçin, Seljugyň ady okyjylar köpçüligine-de bellidir. Ýöne welin, Gürgençde dörän ikinji beýik türkmen impe riýasynyň nesil başysy Anuşteginiň ady we onuň neberele riniň türkmen halkynyň tary hynda bi tiren beýik hyzmatlary heniz köple re and supporters moved to Jent city1. In перии. В исторических источниках ýeterlik derejede mälim däldir. Anuş this city, Seljuk adopted Muslim belief приводятся сведения о том, что, до teginileriň impe riýasynyň ýüze çyky from Khorezm people [21]. Right there, принятия им ислама, он проживал şynyň düýp sebäbine düşünmek üçin having lived 100 or 107 years, it found в городе Янгикент, расположенном gojaman Horez miň tary hyna gysgaça a place of his last refuge. In the capital близ Аральского моря, в нижнем те- ser salmaly bolýarys. of our independent neutral state the чении Сырдарьи. Не поладив с пра- Heniz Ahemeniler imperiýasy ýüze monument is erected, that immortal- вившим тогда огузским падишахом çykmanka, Horez miň m.ö. I müňýylly ized this great person. The name of Али, он со своими потомками, иму- gyň birinji ýarymynda tutuş Orta Aziýa Seljuk is well known to a wide range ществом и сторонниками пересе- ny, Eýra ny we Owganystany öz içine of readers. But the name of founder of лился в город Джент1. В этом городе alan uly döwlete baştu tanlyk edendigi the dynasty of the second great Turk- Сельджук перенял от хорезмийцев barada alymlar köp işleri ýazypdyrlar men Empire, occurred in Gurgench – мусульманскую веру [21]. Здесь, [18; 20]. Husu san-da, bu mesele ba Anushtegin and big merits of his de- прожив 100 или 107 лет, он обрёл rada ilkinji bolup söhbet edenler gady scendants in the history of Turkmen место последнего пристанища. В my grek taryhçysy Gero dot (takmynan people are insufficiently known till столице нашего независимого ней- m.ö. 484-426) we onuň döwür deşi, present days. The main reason of oc- трального государства воздвигнут currence of Anushteginids Empire is in памятник, увековечивший эту вели- gadymy grek alymy, taryh çy we geog history of the ancient Khorezm about кую личность. Имя Сельджука из- raf Gekateý Miletskiý (m.ö. 546-480) which we would like to tell a little. вестно широкому кругу читателей. bolupdyr [18]. Biziň döwrümizde Ho Before occurrence of Ahemenids Но имя основателя династии второй rezmiň gadymy döwür tary hyny öw Empire, scientists wrote many works великой туркменской империи, воз- renmekde juda uly hyzmatlary bitiren about Khorezm as huge state which никшей в Гургенче – Ануштегина, gündogary öwreniji rus alymy S. P. in the first half of I millennia BC, in- и большие заслуги его потомков в Tolstowdyr (1907-1976). Dünýäden cluded all territory of Central Asia, Iran истории туркменского народа до сих ötenden soň özüni Horezmde jaýla and Afghanistan [18; 20]. In particu- пор многим недостаточно известны. maklygy wesýet eden [9] we bu ýurtda lar, the first who mentioned this mat- Главная причина возникновения ХХ asyryň 30-50-nji ýyllar aralygynda ter, were the ancient Greek historian империи Ануштегинидов кроется в juda giň möçber li gazuw-ag taryş we Herodotus (approximately 484-426 самой истории древнего Хорезма, barlag işlerini alyp baran S. P. Tolsto BC) and his contemporaries, the an- о которой нам хочется немного рас- wa şeýle meşhur we tany mal ýeketäk cient Greek scientist, historian and сказать. alym diýseň bolar. Köplenç halatlarda, geographer Gekatey Miletsky (546-48 Ещё до возникновения империи ol, özünde bar bolan taryhy çeşmele BC) [18]. Russian scientist-orientalist Ахеменидов, учёные написали мно- rine esasla nyp, Horezm barada şeýle S. P. Tolstov (1907-1976), carried out го трудов о Хорезме, как о большом diýip belläpdir: «Gadymy edebiýatyň in 30-50’s of ХХ century large scale государстве, которое в первой по- dürli ýadygärliklerinde Horezm bara excavations and research work on ter- ловине I тысячелетия до н.э. вклю- 1 Z. M. Buniýatow Seljugy gaznalylar döwründe 1 Z. M. Buniyatov considered that Seljuk 1 З. М. Буниятов считал, что Сельджук и Jent şäherinde hökümdarlyk eden we 998-nji and ruler of Jent city in the Gaznevids epoch правитель города Джент в эпоху газневидов ýylda dünýäden öten Abu-l-Fawaris Şa Mülk Abu-l-Fabaris Shah Mulk Myalik ibn Ali, died in Абу-л-Фаварис Шах Мульк Мялик ибн Али, Mälik ibn Aly bilen bir adam hasap edipdir. 998, was the same man. умерший в 998 году, один и тот же человек.
MIRAS 37 чало в свой состав всю территорию Средней Азии, Иран и Афганистан. [18; 20]. В частности, первыми, кто затронул этот вопрос, были древ- негреческий историк Геродот (при- близительно 484-426 гг. до н.э.) и его современники, древнегрече- ский учёный, историк и географ Гекатей Милетский (546-480 гг. до н.э) [18]. Русский учёный-востоко- вед С. П. Толстов (1907-1976г.г.), проводивший в 30-50-ые гг. ХХ в. крупномасштабные раскопки и ис- следовательскую работу на тер- ритории Древнего Хорезма, внёс большой вклад в изучение истории этого государства. Он, можно ска- зать, являясь единственно извест- ным и выдающимся учёным, приот- крывшим завесу тайн над многими страницами истории Хорезма, за- вещал похоронить себя в Хорезме. Во многих случаях он, основываясь на имеющиеся у него исторические источники, писал о Хорезме следу- ющее: «В различных памятниках древней литературы, полагающих- ся на сведения исторических ис- точников о Хорезме, дошедших до наших дней в обрывочном виде, говорится о том, что учёными под- тверждено, что Хорезм до сих пор был неизвестен в древней истории Центрального Востока и Восточной Европы, но имел для них большое значение» [20; 30]. Многие известные востоковеды мира придают Хорезму большое значение, как месту зарождения зороастризма. Основной атрибут этой религии – вечно неугасимый Beýik Seljuk imperiýasyny döreden soltanlaryň nesilbaşysy Seljuk ibn Dukagyň ýadygärligi. Aşgabat (Türkmenistan). «священный огонь», учение о ко- Monument to Seljuk ibn Dukak – founder of dynasty of sultans of тором зародилось в эпоху неолита Great Seljuks Empire. Ashgabat (Turkmenistan). (VIII-III вв. до н.э.). С. П. Толстов Памятник Сельджуку ибн Дукаку ‒ основателю династии султанов империи назвал её «Kелтеминарской куль- Великих Сельджукидов. Ашхабад (Туркменистан). турой». Согласно традициям того времени, вокруг «Священного огня» da biziň günlerimize üzlem-saplam ritory of the ancient Khorezm, made собирались келтеминарцы для об- gelip ýeten tary hy çeşmeleriň berýän solid contribution to studying of this суждения проблем и принятия ре- maglumatlaryna görä, Orta Gündoga state. He was the only well-known шений [20]. Из 21 книги Священной ryň we Gündogar Ýewropanyň gady and outstanding scientist who lifted Авесты, единственная дошедшая the veil of secrecy from many pages my tary hy üçin Horez miň heniz belli до наших дней, 19 книга «Видев- of Khorezm history and had will to be bolmadyk, ýöne juda uly ähmiýetiniň дат» повествует о том, что бог этой buried in Khorezm. In many cases, религии Ахура-Мазда построил 16 bardygyny alymlar bireýýäm nygtap based on existed historical sources, государств. Все они с географиче- dyrlar» [20; 30]. he wrote about Khorezm the following: ской точки зрения находились на Şeýle-de dünýäniň köpsanly meş «In different monuments of the ancient территории Средней Азии и Афга- hur gündogarşynaslary zoroastrizm literature, based on data of historical нистана. Первым из этих государств dininiň ýüze çykаn ýeri hökmünde sources about Khorezm, preserved под названием Aриaнaм-Вaйджа,
38 MIRAS Horezme häzirki güne çenli uly ähmi ýet berip gelýärler. Bu diniň iň esasy alamatlarynyň biri – hiç mahal sön dürilmän gelnen «mukaddes otdur». Ol bu ýurtda öz gözbaşyny neolit za manyndan (m.ö. VIII-III müňýyllyklar) alyp gaýdýar. S. P. Tolstow ony «Kel teminar medeniýeti» diýip atlandy rypdyr. «Mukad des oduň» töwe regi kelteminarlylaryň jemgyýetçilik durmu şy boýunça üýşüp, pikir alyşýan ýeri bolupdyr. [20]. Mukaddes Awestanyň 21 sany kitabyndan biziň döwrümize çenli gelip ýeten ýeke-täk 19-njy ki taby «Widewdatda» bellenişine gö rä, Ýer ýüzünde adamzat nesli ýüze çykandan soň, bu diniň hudaýy Ahu ra-Mazda 16 sany döwleti döredipdir. Olaryň ählisi geografik nukdaýnazar Ahura-Mazda (sag tarapda) Eýranyň Sasany döwletini döreden hökümdarlaryň dan Orta Aziýanyň we Owga nystanyň nesilbaşysy Ardaşire hökümdarlygyň nyşany bolan halkany berýär, b. e. III a. çäklerinde ýerleşýär. Ol döwletleriň bi Ahura Mazda (to the right) gives to Ardashir, the founder of Sasanids Dynasty, a symbol of royal power-ring. III century A.D. rinjisi Arianam-Waýjany Horezm diýip Ахура-Мазда (справа) даёт основателю династии Сасанидов в Иране hasap edýär ler. Awestada bu barada Ардаширу символ царской власти – кольцо. III в. н. э. şeýle diýilýär: «Men, Ahura-Maz da, up to present days inscrappy view it выступал Хорезм. В Авесте об этом ýurtlaryň we ýaşaý şa iň amatly ýerle is told that scientists confirmed that говорится следующее: «Я, Ахура- riň birinjisini – Wahwa Daiti atly ajaýyp Khorezm was known in the ancient Мазда, первой страной создал Ари- derýaly Arianam-Waý ja ny döredendi history of Central East and Eastern анам-Вайджу, с прекрасной рекой rin. Şol mahal, betpäl Angro-Maýnýu, Europe, but had rather extreme sig- bada-bat onuň garşysyna, sarymtyl nificance» [20; 30]. Вахва-Даити и местами пригодными ýylany we döwleriň gazaply gyşy ny Many well known orientalists of the для проживания. В это время, зло- döredendir. world attach to Khorezm great value дей Анхра-Майнью сразу же ему в Bu ýurtda on aý gyş, iki aý tomus bolýar. Gyş aýlary suwlar sowuk, ýer ler doň bolýar, ösümlikleri gyşyň orta synda sowuk alýar. Iň gazap ly gyş bu ýerdedir. Gyş paslynyň ahyrynda buz lar eräp, ýerle ri suw alýar» [1; 24]. Ahura-Mazdanyň döre den beýleki 15 ýurdu nyň hiç birinde şeýle sowuk howaly ýeri bolmandyr [30]. 1219-njy ýylyň gyş aýla ry Gürgenç de bolup, onuň baý kitap ha nalarynda işlän dilçi- alym, taryh çy, geograf we syýa hatçy Ýakut al-Hamawynyň (1178-1229) Ho rezmiň sowuk howa sy barada berýän maglumatlary Awestanyň Arianam- Waýja atly ýurdu nyň sowuk howasy barada berýän maglumatlary bilen ky bapdaşdyr. Ýakut al-Hamawy ol bara da şeýle ýazýar: «Jeýhun bir ýerin de Tigrden hem giň. Men ony gördüm, Ahura-Mazda tümlügiň janly beýany we ähli erbetligiň asyl nusgasy bolan onuň buzunyň üstünden ýöredim we Angro-Maýnýu bilen (sag tarapda) göreşýär. Diwaryň ýüzüne salnan haşam. Persepol (Eýran), m. ö. XII-VI aa. onuň doňup ýatyşyny synladym. Jeý Ahur Mazda fights with Anhra-Maynyu (to the right), personification of darkness and origin hunyň suwunyň doňşy şeýle bolup of evil. Wall engraving in Persepol (Iran), XII-VI century B.C. geçýär: haçan-da aýaz güýçle nende Ахура-Мазда борется с Анхра-Майнью (справа), олицетворением тьмы и gyşyň aňzagy berkeýär, ilkibada su первоисточником зла. Настенная гравюра в Персеполе (Иран), XII-VI в. до н. э. MIRAS 39 Horezm şalary-anuşteginileriň urug taryhy. Genealogy of Khoresmshah-Anushteginids. Генеалогия хорезмшахов-ануштегинидов. wuň aýry-aýry bölekleri doňýar, soň as to the origin place of Zoroastrism. противоположность создал жёлтую gijäniň dowamynda buzuň bölekleri The basic attribute of this religion is змею и свирепую зиму дэвов. suwuň ýokarsyna ýaýraýar we haçan- eternally inextinguishable «sacred В этой стране десять месяцев da olar çakny şanlarynda biri-bi ri bilen fire», the doctrine about which was зимы, два месяца лета. (В зимние birigýärler. Şeýlelikde, Jeýhunyň tutuş originated during neolith epoch (VIII- месяцы) воды холодные, земли III century BC). S. P. Tolstov called it ýüzüni örtýänçä buzuň köpelmegi do мёрзлые, растения замерзают к «Kelteminar culture». In accordance середине зимы. Здесь самая сви- wam edýär. Buz yzygi derli bäş serä with traditions of that period, Keltemi- репая зима. В конце зимы лёд на- barýança galňamagyny dowan edýär, nar people gathered around «sacred чинает таять, земли наполняются galan suwlar onuň aşagyndan akýar. fire» for discussion of problems and водой» [1; 24]. Horezmiň ilaty buzuň aşagynda akyp making decisions [20]. From 21 book В 15 других странах, созданных duran suwa ýetýän çäler buzy deşýär of Sacred Avesta, the only ones pre- Ахурой-Маздой, не было столь хо- ler. Ondan agyz suwuny alyp, küýze served till present days 19 book of лодных мест [30]. Сведения учёно- lerde öýlerine äkidýärler. Olar öýlerine «Videvdat» told that the god of this re- го-филолога, историка, географа и путешественника Якуда аль-Хамави (1178-1229 гг.) о холодной погоде в Хорезме, работавшего в зимние ме- сяцы 1219 г. в богатых библиотеках Гургенча, совпадают со сведени- ями из Авесты о студёном клима- те страны Aриaнaм-Вaйджы. Якуд пишет об этом следующее «Река (Джейхун) в одном месте шире Тигра. Я видел её, ехал по ней и ви- дел её замерзшей. Замерзание её происходит таким образом: когда усиливается холод и крепнет стужа, замерзают сначала (отдельные) ча- сти, потом в течение ночи эти части (льда) расходятся по поверхности воды и когда касаются одна другой, слипаются. И так (лёд) не перестает увеличиваться, пока весь Джейхун Gadymy Horezm. Goýun gyrlan gala, b.e. öňki IV ‒ b.e. III aa. не становится одним целым. И лёд Ancient Khoresm. Quv-Kirilgan- kala, IV century B.C-III century A.D. не перестает утолщаться, пока его Древний Хорезм. Кой-Крылган кала, IV до н.э. ‒ III в. н.э. толщина не становится 5 пядей, а
40 MIRAS barýançalar küýzäniň içindäki suwuň ýarysy doňýar. Haçan-da derýanyň üstündäki buz berk doňandan soň, onuň üstünden kerwen ler we göleli sy gyrlar geçýär. Şol döwürde derýanyň üsti bilen gury ýeriň arasynda tapawut galmaýar. Men derýanyň doňan buzu nyň üstünde, edil çöldäki ýaly, toza nyň turşuny öz gözüm bilen gördüm» [12]. Rus ýazyjysy Iwan Wadimowiç Ra- ka görä, käbir golýazmalarda Aria nam-Waýja da «ýedi aý gyş we bäş aý tomus bolýar» diýip bellenipdir [1]. Bu görkezijiler Horezmiň howa şertleri ne gabat gelýär ya-da olara golaýdyr. Zoroastrizm dini niň däbine görä, py gamber Zaratuştra Arianam-Waýja da dünýä inipdir. Ol bu ýerden öz pena käri Baktriýanyň patyşasy Kawi-Wiş taspyň (Gistaspyň) ýanyna gidipdir we Gadymy Horezm. Goýun gyrlan gala, b.e. öňki IV ‒ b.e. III aa. bu ýurtda ilkinji gezek öz dini taglyma Täzeden dikeldilen görnüşiniň makedi. tyny ýaýra dypdyr [1]. Şonuň ýaly-da, Ancient Khoresm. Quv-Kirilgan-kala. IV B.C. ‒ III A.D. Reconstructed model. zoroastrizm dininiň III-IX asyrlar da Древний Хорезм. Кой-Крылган-кала, IV до н.э. ‒ III в. н.э. Макет-реконструкция. pehlewi dilinde ýazylan köpsanly ki ligion Ahur-Mazda built 16 states. All остальная вода течет под ним. На- taplary nyň däbine görä, Eýra nyň we of them from the geographical point of селение Хорезма заступами вы- Orta Aziýanyň halklarynyň ilkinji mifiki view were on territory of Central Asia рубает во льду колодцы, пока не patyşalarynyň biri Ýima (Gündogarda and Afghanistan. The first of these Jemşit ady bilen belli meşhur patyşa. states under name Arianam-Vayja Awestada Jemşidiň obrazy Ýima diýen used to be from Khorezm. In Avesta at bilen duş gelýär) bolupdyr. Ol Ho it is told the following: «I am, Ahura- rezmde suwu ny Hazar deňzine guý Mazda, created the first country Aria- ýan Oksus derýa synyň boýunda Gad nam-Vayja, with the wonderful River man-Homand (häzirki Soltan Weýis) Vahva Daiti and places suitable for in- -ýagny, habitation. That period, villain Anhra,(ﺁتشگاه) dagyndaky ataşgähde otparazçylyk dini niň ybadathanasynda Maynyu in his contrast created at once iň gady my we çuňňur hormat lanýan, a yellow snake and furious winter of hiç wagt söndürilmän gelnen üç sany deva. «mukaddes oduň» birini – «Adur Fro In this country, 9 months of winter, bag» atly ody ýakypdyr. Ýima ölenden 2 months of summer. (In summer soň, bu ody Ajy-Dahak [1] (Firdöwsi months) waters are cold, lands are de Zahhak) saklap gelipdir [27]. Wiş frozen, plants freeze to the middle of winter. The most severe winter is here. taspyň hökümdarlyk eden döwründe In the end of winter, ice starts to melt, bu «mukaddes ot» Horezmden Ow lands are filled with water» [1; 24]. ganystanyň Kabulystan welaýatynyň In 15 other states, created by Ahura- Röwşen atly dagyna geti rilipdir. Ol zo Mazda, there was not such cold locali- roastrizm dininiň biziň döwrümize çen ties [30]. Data of scientist-philologist, li gelip ýeten naýba şy eserleriniň biri historian, geographer, and traveler «Bundahişn» («Älemiň gurluşy») [18] Yakud al-Hamavi (1178-1229) about atly kitabynyň ýazylan döwrüne (IX cold weather in Khorezm, worked in asyra) çenli bu ýerde saklanyp gelip cold months of 1219 in rich libraries of dir [22]. Gurgench, is coincided with data from Zoroastrizm dinini öwrenmek boýun Avesta about severe climate of the Soltan şanyň altyn teňňesi (ýüz tarapy we arka ýüzi). ça dünýäde iň meşhur alym hasaplan country Arianam-Vayja. Yakud writes Golden dinar of Sultan-shah ýan hem-de 1975-1991-nji ýyllar da bu about it the following: «River (Jeyhun) (obverse and reverse). diniň iňlis dilinde neşir edilen üç jiltden in one place is wider than Tigris. I saw Золотой динар Султан-шаха ybarat täze düýpli tary hyny ýazan, it frozen. Its freezing occurs like that: (аверс и реверс).
MIRAS 41 проламывает лёд до текущей воды. Потом из них черпают воду для пи- тья и носят её в кувшинах к себе домой. И не доходят ещё до дома, как внутри кувшина замерзает по- ловина воды. Когда лёд этой реки становится крепким, его переходят караваны и телята с коровами. И не остаётся разницы между нею и землёю, так что я видел пыль, под- нимающуюся над ней, как бывает в пустыне». [12]. Согласно сведениям русского пи- сателя Ивана Вадимовича Рака, в некоторых рукописях говорится, что в Арианам-Вайдже «семь месяцев зимы и пять месяцев лета» [1]. Эти показатели являются близкими или совпадают с климатическими усло- виями Хорезма. Согласно традициям зороастриз- ма, считается, что пророк Заратуш- тра родился в Арианам-Вайдже. Отсюда он направился к своему по- кровителю падишаху Бактрии Кави- Виштаспу (Гистаспу) и в этой стране впервые стал распространять свое вероисповедание [1]. Также, соглас- но традициям многих религиозных книг зороастризма, написанных в III-IX вв. на языке пехлеви, одним из первых мифических падишахов народов Ирана и Средней Азии был Йима (На Востоке – падишах, известный под именем Джемшит). В Хорезме у берегов реки Оксус, вливающей свои воды в Каспийское храме – (ﺁتشگاه) «море, в «аташгяхе огнепоклонничества на горе Гад- ман-Хоманд (в настоящее время Солтан Вейис) он зажёг один из Soltan Muhammet. Damawand dagyna zynjyrlap berkidilen zalym hökümdar Ajy-Dahak (Zahhak). «Tahmaspyň şanamasy». 1525-1535 ý. самых древних и почитаемых и веч- Sadruddin Aga Hanyň ýygyndysy, Ženewa (Şweýsariýa). но неугасимых трёх «священных Sultan Muhammed. Tyrant Ajy-Dahak (Zahhak), chained to Damavand mountain. «Shahn- огней» – огонь «Aдур Фробаг». По- ame Tahmaspa», 1525-1535. Collection of Sadruddin Aga Khan, Geneva (Switzerland). сле смерти Йима, этот огонь охра- Султан Мухаммед. Тиран Аджи-Дахак (Заххак) прикованный к горе Дамаванд. нял Аджи Дахак [1] (по Фирдовси «Шахнаме Тахмаспа», 1525-1535 гг. Коллекция Садруддина Ага Хана, Женева (Швейцария). Заххак) [27]. Во времена правления Виштаспа этот «священный огонь» London uniwersitetiniň professory Me when the icy cold is strengthened and перенесли из Хорезма в область ri Boýs (1920-2006) Horezm we onuň gets stronger, separate parts freeze at Кабулистан Афганистана на гору Awesta bilen baglanyşygy bara da şeý first, then within night these parts (ice) Ровшен. Его держали здесь до пе- le diýip belläpdir: «M.ö. II müňýyllygyň disperse on a water surface and when риода написания (IX в.) книги «Бун- they touch one another, stick together. ortasynda, bürünç asyrda, iki tigir li sö дахишн» («Строение Вселенной») So (ice) does not cease to upsurge, [18], одного из лучших произведе- weş arabasynyň ulanylan eýýa mynda, while entire Jeyhun becomes a single ний зороастризма, дошедшего до hindiariýler demirgazykdan Orta Azi whole. Ice does not cease to become наших дней [22. ýanyň üsti bilen günorta tarap süýşüp, thicker while its thickness becomes 5 Известный во всем мире иссле- (arheologlaryň eden açyşlaryna la spans, and other waters flow under it. дователь зороастризма, написав- ýyklykda) ýüzugra ýerli halkyň ep-esli The population of Khorezm cuts down ший новую историю этой религии,
42 MIRAS Hazarekdepe. Otparazlaryň irki orta asyrlara degişli tegelek şekilli ybadathanasy. Lebap welaýaty (Türkmenistan). Khazarek-depe. Round temple of fire worshippers of the early MiddleAges period. Lebap velayat (Turkmenistan). Хазарек-депе. Круглый храм огнепоклонников периода раннего средневековья. Лебапский велаят (Туркменистан). derejede ösen medeniýetini derbi-da wells with spades in ice, yet they do состоящую из трёх томов и издан- gyn edipdirler» [25]. «Soň, olar günor not break ice up to current water. Then ную в 1975-1991 гг. на английском ta-gündogara bakan öwrülip, dag ge from them drinking water is ladled and языке, профессор Лондонского уни- rişlerinden geçip, hindiariýleriň ýurdy carry it home in jugs. They even do not верситета Meри Бойс (1920-2006 diýlip atlandyrylyp ugran sebiti eýeläp reach it up to home as in a jug half of гг.) по поводу взаимосвязи Хорезма dirler. Eýranlylar olaryň yzyna eýerip, water freezes. When ice of this river и Авесты отмечал следующее: «В günorta-günbatara tarap ýaýrapdyrlar becomes sturdy, it is passed by cara- середине II тысячелетия до н.э., в we Eýranyň daglyk ýerlerinde mekan vans and calves with cows. There is бронзовом веке, в эпоху использо- tutupdyrlar. Awesta ny döreden halk, no difference between it and land, so I вания двухколёсной боевой телеги, megerem, bu ikinji göçe-göçlük den saw dust, rising over it as happens in индоарийцы двинулись с севера на soň dörän bolsa gerek, sebä bi olar desert» [12]. юг через Среднюю Азию (согласно Orta Aziýa da soňky döwürlerde Ho In accordance with data of the Rus- открытиям археологов) и сразу же rezm ady bilen belli bolup ugran wela sian writer Ivan Vadimovich Rak, in уничтожили цивилизацию местного some manuscripts it is told that in Ari- населения» [25]. «Вскоре, напра- ýatda mesgen tutup dyrlar» [26]. anam-Vayja «seven months of winter вившись на юго-восток, пройдя че- Meşhur rus alymy I. M. Dýakonow and five months of summer» [1]. These рез вершины гор, захватили регион, (1914-1999) hem zoroastrizm dininiň indexes are coincided or rather close который стали называть страной watanyny Horezmden daşlaşdyrman to climatic conditions of Khorezm. In индоарийцев. Иранцы, последовав dyr. «Heniz Awestanyň döre dilen ýeri accordance with traditions of Zoroas- их примеру, двинулись на юго-запад şu döwre çenli takyk anyklanylmadyk trism, it is considered that prophet Za- и поселились на горных местностях hem bolsa, megerem, barlagçyla ratushtra was born in Arianam-Vayja. Ирана. Народ, создавший Авесту, ryň köpüsi ylalaşsalar gerek, ol ýeriň From here he directed towards his pa- возможно, появился после этого esasy zolagynyň çäklerini Gürgenç tron Padishah of Baktria Kavi-Vishtasp второго переселения, так как они bilen Çärjewiň (häzirki Türkme naba (Gistasp) and started to propagate his поселились в Средней Азии, в обла- dyň) arasyn dan geçirip, ondan aňry religion in this country [1]. In accor- сти, в последующие годы известной Merwe, Hyra da we Eýranyň hem-de dance with traditions of many religious под названием Хорезм» [26]. Owganystanyň çäkle rinde ýerleşýän books of Zoroastrizm, written in III-IX Известный русский учёный И. Hamun kölüne çenli uzaltmak bolar. century in Pehlevi language, by one of M. Дьяконов (1914-1999 гг.) иден- Şol sebitiň haýsy hem bolsa bir ýerin the first mythical Padishahs of nations тифицировал Хорезм, как родину de Awesta döre dilipdir» diýip, bu alym of Iran and Central Asia Yim (in the зороастризма. Учёный писал: «Не- nygtapdyr [1; 10; 18]. East Padishah, known under name смотря на то, что до настоящего M.ö. VI-V asyrlar da Horez mi Ahe Jemshit). In Khorezm, near Oksus riv- времени не установлено место соз- meni döwletiniň düzüminde görýäris. erbed, flowing waters to the Caspian дания Авесты, возможно, многие MIRAS 43 исследователи согласятся со мной, что основные границы этого места можно провести между Гургенчем и Чарджоу (в настоящее время – Туркменабат) и продлить до Мер- ва, Хырада (Герата) и озера Хамун, расположенного на границах Ирана и Афганистана. И в одном из мест этого региона была создана Аве- ста»[1; 10; 18]. В VI-V вв. до н.э. Хорезм можно было видеть в составе государства Ахеменидов. Хорезмийцы участво- вали в военных походах первых ахеменидских падишахов Камбиза (Камбиса, 530-522 гг.) в 525 г. до н.э. – в Египет – и Ксеркса (486-465 гг.) в 480 г. до н.э. – в Грецию. Хорезмий- ские полководцы и государственные Hazarekdepe. Içki gala. Gazylyp öwrenilen tegelek desganyň – otparazlaryň деятели, служившие ахеменидам, ybadathanasynyň umumy görnüşi (1992-nji ýylda dikuçardan alnan surat). были выходцами из Передней Азии Khazarek-depe. Citadel. Overview of excavated erection of round shape-temple of и Африки, входивших в состав Ахе- fire worshippers (aerial photography from helicopter, 1992). менидского государства, и несли Хазарек-депе. Цитадель. Общий вид раскопанного сооружения округлой формы – храма огнепоклонников (аэрофотосъёмка с вертолёта, 1992 г.). службу на различных должностях. Хорезмиец Артаик был правителем fire wor- города Сеста, расположенного у – (ﺁتشگاه) «Horezmliler ilkinji ahemeni patyşalary Sea, in «atashgyah Kambiziň (Kambisiň, 530-522) m.ö. shipping temple on Gadman-Homand пролива Дарданел на Европейском 525-nji ýylda Müsüre we Kserksiň mountain (presently Soltan Veyis) he побережье [20]. Другой хорезмиец (486-465) m.ö. 480-nji ýylda Gresiýa set fire in one of the most ancient and по имени Даргман построил дом и garşy eden harby ýöriş lerine gatna honored, eternal three «sacred fires» жил на острове Элефантина (он был şypdyrlar we ahemeni patyşalarynyň as «Adur Frobag» fire. After death of центром торговли и обмена товара- gazanan ýeňişlerinden soň, olaryň Yim, this fire was protected by Aji Da- ми со странами, расположенными bir bölegi şol sebitlerde ýaşa mak üçin khak [1] (bу Firdovsi Zahhak) [27]. At южнее от него) у реки Нил, напротив galypdyrlar. Ahemenilere gulluk eden the time of governing of Vishtasp this города Асуан [8; 18]. Об этом пове- döwürlerinde Horez miň serker debaşy «sacred fire» was taken from Khorezm ствуется в манускриптах на еврей- ском языке, написанных на папиру- lary we döwlet adamlary Ahemenileriň in the area Kabulistan of Afghanistan се (материал, на котором писали в döwletiniň tabyn lygyna geçen Alynky to Rovshen Mountain. It was kept here древности и в средневековье) и от- Aziýanyň we Afrikanyň sebitlerinde up to the writing period (IX century) of the book «Buhdahishn» («Building of носящихся к V в. до н.э., найденных peýda bolupdyrlar we dürli jogapkärli the Universe») [18], one of the best в этих местах [29]. В Элефантине wezipelerde işläpdirler. Horezmli adam works of Zoroastrism, preserved up to содержалась часть войска Ахеме- Artaik Dardanel bogazynyň Ýewropa present days [22]. нидского государства, состоящая из kenarynda ýerle şen Sesta şäheriniň евреев. В её состав входили также World known researcher of Zoro- hökümdary bolupdyr [20]. Dargman хорезмийские воины. Также, в 480 astrism, written new history of this atly beýleki horezmli adam Asuan şä г. до н.э., во время военного похода religion, consisting of 3 volumes and Ксеркса в Грецию, наряду с хорез- heriniň garşysynda Nil derýasyndaky published in 1975-1991 in English was мийцами часть огромного войска Elefanti na adasynda (ol özünden gü professor of London University Mery составляли парфияне, согдийцы, nortada ýerle şen ýurtlar bilen harytla Boys (1920-2006) in connection with ryň alyş-çalyş edilýän söwda merkezi бактрийцы и арианцы (в настоящее tie of Khorezm and Avesta stressed время – жители области Герат). В bolupdyr) öý gurup ýaşap dyr [18; 8]. out the following: «In the middle of II конце IV в. до н.э., в период захвата Ol barada bu ýerden tapy lan m.ö. V millenium BC, in the Bronze Age, in Ахеменидского государства греко- asyra degişli papi rusyň (gadymy we the epoch of using two-wheeled fight- македонским войском под руковод- irki orta asyr ýazuw serişdesi) ýüzü ing cart, Indo Aryan from the north ством Александра Македонского, в ne ýazy lan ýewreý dilin däki ýazgy da through Central Asia moved to the отличие от других стран Средней habar berilýär [29]. Elefantinada Ahe south (according to discoveries of ar- Азии, таких, как Парфия, Согдиана meni döwletiniň ýewreýlerden bolan cheologists) and at once destroyed и Бактрия, Хорезм уже был само- goşun bölegi saklanypdyr. Onuň dü civilization of the local population» стоятельным государством [5]. Мы zümine horezmli esgerler hem giripdir. [25]. «Soon, having directed towards уже не встречаем хорезмийцев в
44 MIRAS the southeast, passing through tops of mountains, conquered the region which began to name the country of Indo Aryan people. Iranians, following their example, moved to the south- west and settled down near moun- tain localities of Iran. People, created Avesta, probably, appeared after this second relocation as they settled down in the Central Asia, in the area, known in subsequent periods under the name Khorezm»[26]. Famous Russian scientist I. M. Dya- konov (1914-1999) identified Khorezm as homeland of Zoroastrism. Scientist wrote: «In spite of the fact that the cre- ation place of Avesta is not revealed till now, probably, many researchers will Hazarekdepäniň golaýynda ýerleşýän Hojai- agree with me, that the basic borders datgala gadymy şäher harabaçylygynyň of this place are between Gurgench töwereginden tapylan ossuarileriň biri. and Chardzhou (presently – Turkme- One of the ossuars, found not far from nabat) and extend up to Merv, Hyrad Khazarek-depe – in the environs of the town Khoja-Idat-kala. (Herat) and Hamun lake, located on Один из оссуариев, найденных the borders of Iran and Afghanistan. неподалёку от Хазарек-депе – в Avesta was created in one places of Toýundan ýasalyp bişirilen we içinde Gün окрестностях городища this region» [1; 10; 18]. şekillendirilen tapyndy (b.e. IV-VI asyrlary). Ходжа-Идат-кала. A ‒ fotosurat; B ‒ grafiki şekil. In VI-V century BC Khorezm was The terracotta object (matrix) with the Sun Şeýle-de, m.ö. 480-nji ýylda Kserksiň included in the Ahemenids state. sign picture (IV-VI centuries A.D.), Gresiýa garşy harby ýöriş eden döw Khorezm people took part in mili- A – the photo; B - the graphic picture. ründe horezm liler parfi ýalylar, sogdy tary campaigns of the first Aheme- Терракотовый предмет (матрица) с изображением солярного знака. IV-VI вв. lar, baktri ýalylar we arianlylar (häzirki nid Padishahs of Kambiz (Kambis, н. э. А ‒ фото; Б – графический рисунок. Hyrat welaýatynyň ýaşaý jylary) bi 530-522) in 525 BC, to Egypt and len bilelikde uly goşunyň bir düzümi to Kserks (486-465) in 480 BC to составе войск последнего падиша- ni emele geti ripdirler. M.ö. IV asyryň Greece. Khorezm commanders and ха Ахеменидского государства Да- ahyrynda Aleksandr Makedonskiniň official figures, serving to Ahemenid, рия III (336-331 гг. до н.э.). Соглас- ýolbaşçylygynda grek-makedon go were natives of Western Asia and Af- но сведениям древнегреческого şunlary Ahemeni döwletini basyp alan rica, included in the part of the Aheme- историка Флавия Арриана (между döwründe, Orta Aziýa nyň beýleki ýurt nid state, and had service at various 95-175 годами) и римского историка laryndan, ýagny, Parfiýadan, Sogdia posts. Artaik from Khorezm was the Квинта Курсийя Руфа (дата рожде- nadan we Baktriýadan tapa wutlylykda governor of Sesta city, located at Dar- Horezm eýýäm özbaşdak döwlet bo danel channel of the European coast [20]. Another resident of Khorezm, lupdyr [5]. Biz horezmlileri Ahemeni named Dargman constructed the döwletiniň iň soňky patyşasy Dariý house and lived on Elefantina island (it III-niň (m.ö. 336-331) goşunynyň dü was the centre of trade and exchange züminde görmeýäris. Gadymy grek of goods with the countries, located to taryhçysy Flawiý Arrianyň (95-175 the south from it) near Nile River, op- ýyllar aralygy) we «Beýik Aleksandr posite to Aswan city [8; 18]. It is narrat- Makedonskiniň tary hyny» ýazan rim ed about it in manuscripts in the Jew- taryhçysy Kwint Kursiý Rufuň (doglan ish language, written on the papyrus ýyly näbelli – ölen ýyly b.e. 53 ý. tö (a material on which antiquity and in weregi) berýän maglumatlaryna görä, the Middle Ages was written) and re- şol döwürdäki Horezmiň patyşasy Fa lated to V century BC, found on these rasman m.ö. 328-nji ýylyň baharynda localities [29]. In Elephantine, a part 1500 atlysy bilen Baktra (Balha) Alek of army of the Ahemenid state was sandr Make donskiniň ýany na gelip, kept, consisting of Jews. It included öz döwletiniň çäkle riniň Gara deňziň Khorezm soldiers. In 480 BC, during kenarynda ýerleş ýän Kolhida çenli military campaign of Kserks to Greece MIRAS 45 along with Khorezm people, Parthian, Sogdian, Bactrian, Aryan made up a part of huge army (presently – inhabit- ants of Herat area). In the end of IV century BC, in the period of conquer- ing of the Ahemenid state by Greek- Macedonian army under leadership of Alexander the Great, unlike the other countries of Central Asia, such as Par- thia, Sogdiana, Bactria, Khorezm was already independent state [5]. We do not meet Khorezm people in structure of army of Dariya III (336-331 BC), the last Padishah of the Ahemenid state. According to data of the ancient Greek historian Flaviy Arrian (between 95-175) and the Roman historian Kvint Kursiy Ruf (the birth date is un- known – death date is approximately 53 AD), written «the Great History of Alexander the Great», Farasman, the ния неизвестна – дата смерти при- uzalyp gidýändigini habar beripdir we Padishah of Khorezm of that time in spring of 328 BC with 1500 horsemen близительно 53 г. н.э.), написавше- eger makedon patyşasynyň bu ýurda arrived to Bactra (Balkh) to Alexander го «Историю великого Александра ýöriş etmek niýeti bar bolsa, onda ony the Great. Having informed Alexander Македонского», падишах Хорезма ýolbeletler hem-de onuň goşuny üçin Macedonian that borders of his state того времени Фарасман весной 328 г. до н.э. с 1500 всадниками прибыл gerek bolan ähli harajatlar bilen üpjün are stretched out to Colchis, located в Бактру (Балх) к Александру. Опо- etmekligi öz üstü ne aljakdygyny aý at Black Sea coast and if the Macedo- вестив Александра Македонского nian governor wishes to conquer this dypdyr. Aleksandr bu teklipden peý о том, что границы его государства country, he from his part, suggests to dalanmandyr [3]. Bu maglumatlardan простираются до Колхиды, распо- provide his army with guide and all soň, biz grek edebiýatynda tä sasany ложенной на побережье Чёрного necessary supplies. Alexander did not моря, в случае, если македонский lar eýýamyna çenli gadymy Horezm take advantage of this offer [3]. How- правитель желает захватить эту döwleti barada hiç hili maglumata duş ever, in the Greek literature we do not страну, он со своей стороны, пред- gelmeýäris [18]. meet up to the Sassanid Epoch any лагает обеспечить его войско про- водниками и всеми необходимыми припасами. Александр не восполь- зовался этим предложением [3]. Однако, в греческой литературе мы не встречаем вплоть до эпохи саса- нидов никаких сведений о древнем Хорезмийском государстве [18]. Хорезм и в период существова- ния Сасанидского государства был самостоятельным государством. Однако, согласно сведениям хри- стианского священнослужителя Нарсина (293-300 гг.), представлен- ных в официальном труде в Пайку- ли, и в последующем подвергнуто- го преследованиям инквизиции, а также из книги назидательно-рели- гиозного характера «Письмо Тан- сара», созданной в VI в. на языке пехлеви, Хорезм в определённой XII asyr alymy Al-Idrisiniň düzen Horezmiň we ýanaşyk ýurtlaryň kartasy. степени казался зависимым от это- The map of Khorezm and surrounding countries by XII century scholar al-Idrisi. го государства. Это были ранние Карта Хорезма и сопредельных стран учёного XII в. ал-Идриси. периоды правления Сасанидского
46 MIRAS Horezm Sasany döwletiniň dowam eden döwür lerinde hem garaşsyz döwlet bolupdyr. Jebir edilen hristian ruhanysy Narsiniň (293-300) Paýku lide ýazan resmi ýazgysynyň we VI asyrda pehlewi dilinde ýazan «Tan saryň haty» atly öwüt-ündew we dini häsiýetli kitabynyň berýän maglumat laryna görä, Sasa ny döwletiniň do wam eden ilkinji döwürlerinde, ýagny onuň hökümdarlarynyň Orta Aziýanyň ýurtlaryny özüne tabyn etmek boýun ça alyp baran söweşleri döwründe Ho rezm belli dere jede bu döwlete syýa sy taýdan bagly ýaly bolup görünýär. «Eger şeýle baglylyk hakykatdan hem bar bolan bolsa, onda ol juda gysga wagtlaýyn dowam edipdir, çünki soň ky döwrüň wakalary bilen bagly ähli çeşmeler Horez miň Sasa ny imperi ýasynyň düzümine girendigi barada maglumat bermeýärler» [18]. Bu ýer Awestanyň «Widewdat» («Döwlere garşy kanun») atly içi suratly golýazmasynyň de üns bermeli mesele bar, ol hem, 1647-nji ýylda Ýezdde (Eýran) göçürilen nusgasy. Britan kitaphanasynda saklanýar. Orta Aziýanyň beýleki döwletlerinden Copy of Avesta «Videvdat» («Law against deva») with illustrations, copied in tapawutlylykda, Horezmiň gadymy 1647 in Yazd (Iran). Stored in Britain library. we orta asyrlar eýýamlarynda yzygi Копия Авестийской «Видевдат» («Закон против дэвов») с иллюстрациями, скопированный в 1647 в Йезде (Иран). Хранится в Британской библиотеке. derli özbaşdak döwlet bolup gelmegi niň esasy sebäbini düşün dirmek den data about the ancient Khorezm state государства, время, когда его пра- ybaratdyr. Dünýäniň alymlary ony bu [18]. вители вели сражения, направлен- döwletiň geografiki taýdan ýerleşişin Khorezm in the period of existing ные на завоевание и подчинение de görýärler [2]. Şoňa laýyklykda olar the Sassanid state was independent. стран Средней Азии. Если и суще- ähli taraplary çöllük bilen gurşalan Ho However, in accordance with data of ствовала такая зависимость, то она rezmi, adatça, ähli tarap lary suw bilen the Christian priest Narsin (293-300), была непродолжительной, так как gurşalan Angliýa bilen deňeşdirýär ler. represented in the official work Paykul, все связанные с последними собы- Garagumuň üsti bilen uly goşun çe and then persecuted by inquisition, as тиями источники не дают сведений kip, keseki duşman Horezme baryp well as from the book of didactically- о том, что Хорезм входил в состав bilmändir. Amyderýanyň kenar ýaka religious character «A letter of Tan- Сасанидского государства» [18]. aýlaw ýoly boýunça Horezme barmak sar», created in VI century in Pehlevi Здесь следует прояснить главную kyn bolup dyr. Onuň üçin uzak wagt we language, Khorezm somehow turned причину того, что Хорезм, в отли- köp harajat gerek bolupdyr. Megerem, out to be dependent from this state. In чие от других стран Средней Азии, was the early ruling period of the Sas- в древние века и средневековье şol sebäpli bolsa gerek, Eýra nyň we sanid state, the period when his gov- всегда сохранял государственную Orta Aziýanyň ähli ýerlerini basyp alan ernors battled to conquer and submit самостоятельность. Некоторые учё- Aleksandr Makedonskiý hem Horez Central Asian countries. «If there was ные с мировым именем объясняют me girip bilmändir. Make don patyşa such dependence then it proceeded это географическим положением synyň döreden imperiýasy dargandan short time as all sources connected этого государства [2]. Поэтому они soňky 2 müň ýylyň dowamynda ýüze with the last events do not give data сравнивают Хорезм, окружённый çykan we Eýrany, Orta Aziýany, Kaw that Khorezm was a part of the Sas- со всех сторон пустыней, с Англи- kaz we Ýakyn Gündogar sebitlerini sanid state» [18]. Here it is neces- ей, представляющей собой остров, öz içine alan Parfi ýa hem-de Sasa ny sary to clarify the main reason of that омываемый со всех сторон морски- imperiýalarynyň we yslam dan soň Khorezm, unlike the other countries of ми водами. Врагам с огромным вой- ky döwürlerde türki halklarynyň döre Central Asia, in ancient centuries and ском через пустыню Каракумы не den beýik döwletleriniň dowam eden the Middle Ages always kept the state удавалось достичь Хорезма. Было döwürlerinde hem Horezm ýa-ha öz independence. Some world famous нелегко добраться до Хорезма по başdak ýurt bolupdyr ýa-da bu ugurda researchers explain it by geographical извилистому пути, пролегающему yzygiderli göreş alyp barypdyr. Ýöne, location of this state [2]. That is why вдоль побережья Амударьи. Для ol uzak döwrüň dowamynda tä XII asy they compare Khorezm, surrounded этого необходимы были продолжи-
MIRAS 47 Otparazlaryň 1932-nji ýylda Ýezdde (Eýran) gurlan ybadathanasy. Zoroastrian temple in Yazd (Iran), constructed in 1932. Зороастрийский храм в Йезде (Иран), построенный в 1932 г. ra çenli beýik döwlet derejesine ýetip by desert from all sides, with England, тельное время и немалые средства. bilmändir. Horezmde diňe XII asyr representing an island, washed by sea Возможно, по этой причине Алек- da we XIII asyryň başynda Anuşte gin waters from all parts. Enemies with сандр Македонский, захвативший Garçanyň neberesinden bolan beýik huge army could not reach Khorezm все окрестности Ирана и Средней türkmen hökümdarlarynyň alyp baran through the Garagum Desert. It was Азии, не мог пробраться в Хорезм. aýgytly we yzygi derli söweşleri netije not easy to get to Khorezm by wind- После падения империи, созданной sinde türkmen topragynda Seljuklaryň ing way, passed along the Amuderya македонским правителем, в перио- döreden beýik döwletinden soň, ikinji riverbed. Long time and quite big stuff ды правления Парфянской и Саса- dünýä derejesinde ähmiýetli ägirt uly was needed for it. Probably, by this нидской империй, появившихся за последние два тысячелетия, в со- türkmen imperiýasy döre dilipdir. Şol reason Alexander Macedonian, con- став которых входили Иран, Сред- döwürde onuň paýtag ty Gürgenç bo quered all outskirts of Iran and Cen- няя Азия, Кавказ и Ближний Вос- lupdyr. Gürgenç hem, edil Merw ýa tral Asia, could not get into Khorezm. ток, и в периоды правления великих ly, musulman dünýäsiniň ylmy nyň we After falling of the empire, created by государств, созданных тюркскими medeniýetiniň pajarlap ösen esasy the Macedonian governor, during the народами после принятия ислама, merkezleriniň biri bolupdyr. Şeýle uly periods of ruling of the Parthian and Хорезм оставался независимым derejä Horezm özüniň tary hynda ilkinji Sassanid Empires, which appeared государством или же вёл борьбу we iň soňky gezek ýetipdir. for the last two millennia, which struc- за свою самостоятельность. Но на ture entered Iran, Central Asia, Cau- протяжении длительного времени – Anuştegin Garça casus and Middle East, and in the до XII в. – он не мог достигнуть ста- ruling periods of the great states, cre- туса великого государства. В Хорез- Anuştegin Garça (çeşmeleriň käbir ated by the Turkic people after Islam ме только в XII в. и в начале XIII в., lerinde Nuştegin Garça) barada belli acceptance, Khorezm remained the в результате решающих и затяжных yslam taryhçysy Ibn al-Esir (1160- independent state or fought for the сражений под предводительством
48 MIRAS independence. But throughout long time, till XII century it could not reach status of the great state. In Khorezm, only in XII century and in beginning of XIII century as a result of resolute and long battles under leadership of great Turkmen governors from de- scendants of Anushtegin Garcha, after formation by the Seljuk Dynasty of the great states on the Turkmen land, the seco-nd great Turkmen Empire was crea-ted. That period, Gurgench was its capital as well as Merv, was one of the main centers of civilization, hub of science and culture of the Muslim world. Such significant status was reached by Khorezm for the first and last time.
Anushtegin Garcha
As for Anushtegin Garcha (in some sources – Nushtegin Garcha) such well known scientists of the Middle Ages as glorified Islamic historian Ibn al-Esir (1160-1233), Persian states- man, historian Alaeddin Jhuveyni (1226-1283), scientist- encyclopae- Horezmşa Atsyzyň altyn teňňesi Aleksandr Makedonskiniň öz ýaşan (ýüz tarapy we arka ýüzi). dist, historian, healer and statesman döwründe zikgelenen we onuň Golden dinar of Khoresmshah Atsyz Reshideddin Fazlallah-ibn-Abdulhayyr keşbi şekillendirilen altyn teňňe (obverse and reverse). Hemedani (1247-1318), Iranian his- (ýüz tarapy we arka ýüzi). Golden coin with the image of Alexander Золотой динар Хорезмшахa Атсызa torian, geographer, poet Hamdallah (аверс и реверс). the Great, coined during his life Kazvini, Arabian historian Abdurah- (obverse and reverse). 1233), pars döwlet işgäri, taryh çy man ibn Muhammet ibn Haldun (1332- Золотая монета с изображением 1406), historian of the period of Tey- Александра Македонского, отчеканенная Alaeddin Jüweýni (1226-1283), en при его жизни (аверс и реверс). siklopediýaçy alym, taryhçy, hekim murid Hafizi-i-Abru (the birth date is великих туркменских правителей we döwlet işgäri Reşideddin Fazlal unknown, death date – 1430, in some из числа потомков Ануштегина Гар- lah ibn-Abdulhaýyr Hemedany (1247- sources – 1451), Persian historian ча, после образования династией 1318 ýý.), eýran taryhçysy, geograf Mirhond (1433-1498) cited identical data. Juveyni wrote about it the follow- Сельджуков великих государств на we şahyr Hamdallah Kazwi ni, arap ing: «As commander Horasan Alp-Te- туркменской земле, была создана filosofy we taryhçysy Abdy rahman ibn gin was one of supporters of Samanid вторая великая туркменская им- Muhammet ibn Haldun (1332-1406), state, just like Bilge-bek was supporter перия. В этот период её столицей Teýmiriler döwrüniň taryh çysy Hafiz-i of Seljuk state. He took one soldier был Гургенч, который, как и Мерв, Abru (doglan ýyly näbelli, ölen ýyly from Garjystan for service. His name являлся одним из основных очагов 1430, käbir çeşmelerde 1451), pars was Nushtegin Garcha. In the epoch цивилизации, средоточием науки и taryhçysy Mirhond (1433-1498) ýaly of the last governors of the Samanid культуры мусульманского мира. На- mehur orta asyr alymlary birmeňzeş state as Sebuktegin with wisdom and столько значимого статуса Хорезм maglumatlary beripdirler. Jüweýni ol ability was put forward, and Nushtegin достиг в первый и последний раз. barada şeýle ýazyp dyr: «Horasanyň Garcha gradually by prudence and goşun serkerdesi Alp-teginiň Sama keenness reached very high honour, Ануштегин Гарча nylar döwletiniň sütünleriniň biri bolşy was considered as the great states- ýaly, Bilge beg hem Seljuk döwletiniň man of Seljuk Empire. Nushtegin took Об Ануштегине Гарча (в некоторых daýanjy bolupdyr. Bilge beg Garjys the post of the head on hygiene in the источниках – Нуштегин Гарча) такие tandan bir gula my (esge ri) öz ýanyna palace» [23; 28]. Confirming above- известные учёные средневековья, alypdyr. Onuň ady Nuştegin Garçadyr. stated data, Ibn al-Esir noted: «Anush- как прославленный исламский исто- Samanylar döwletiniň soňky höküm tegin was the servant of one of Seljuk рик Ибн аль-Эсир (1160-1233 гг.), darlarynyň eýýamynda Sebukteginiň emirs of Bilge-bek, he took one man персидский государственный дея- MIRAS 49 özüniň parasatlylygy we başarjaňlygy from Garjystan. That is why he was тель, историк Алаеддин Джувейни bilen öňe çyky şy ýaly, Nuşte gin Garça called Anushtegin Garchaly. Becom- (1226-1283 гг.), учёный-энциклопе- hem ýuwaş-ýuwaşdan pähim-paýhasy ing matured, he reached high hon- дист, историк, целитель и государ- we düşbüligi bilen juda ýokary dere jä ours, used to be moral, well-known ственный деятель Решидеддин ýetip, Seljuk imperiýasynyň uly döwlet person who gained perfection, many Фазлаллах-ибн-Aбдулхайыр Хеме- işgäri hasaplanypdyr. Nuştegine taşt responsible state figures applied to дани (1247-1318 гг.), иранский исто- рик, географ и поэт Хамдаллах Каз- darlyk derejesi berlipdir» [23; 28]. Ibn him for advice» [11]. Reshideddin told вини, арабский философ и историк al-Esir ýokardaky maglumatlary tas that: «Anushtegin Garcha was the Абдурахман ибн Мухаммет ибн Хал- syklap şeýle diýip ýazypdyr: «Anuşte descendant of Oguz tribe-begdili [7]; Hafiz-i Abru wrote: «Nushtegin Garcha дун (1332-1406 гг.), историк периода gin seljuk emirleriniň biri Bilge-be giň Теймуридов Хафизи-и Абру (дата gulamy bolup, ol ony Garjystanly bir – the ancestor of Sultans of Khorezm, he is descendant of Oguz tribe – beg- рождения неизвестна, дата смерти adamdan öz ýany na alypdyr. Şonuň dili» [7]. M. Kashgarly (XI century) ar- – 1430 г., в некоторых источниках üçin hem ony Anuştegin Garça ly diýip ranged begdili tribe on the 7th place – 1451 г.), персидский историк Мир- atlandyrypdyr. Ol ulalyp, derejesi beý хонд (1433-1498 гг.) приводят оди- among Turkmen tribes [13]. Proceed- gelipdir, özüni juda tertip li alyp barýan, наковые сведения. Джувейни писал ing from the above-stated data about kämillige ýeten meşhur adam bolup об этом следующее: «Как полково- Anushtegin, it is possible to assume, дец Хорасана Алп-Тегин был одной dyr, oňa öz işle ri boýun ça maslahat that he was born in the country, called из опор Саманидского государства, sorap, döwletiň dürli jogapkär adam Garjystan, located in the mountain lo- так и Билге бек был опорой Сель- lary ýüz tutup dyr lar» [11]. Reşi deddi cality with snow-covered tops of Mur- джукского государства. Он взял ne görä, «Anuştegin Garça oguzlaryň gap River. begdili taýpa synyň zürýa dydyr» [7]; к себе из Гарджистана на службу Myalik Shah took Anushtegin from одного воина. Его имя – Нуште- Hafiz-i Abru (1430-njy ýylda ýogalyp Bilge-bek and entrusted him business, гин Гарча. В эпоху последних пра- dyr) hem, öz geze ginde: «Horezm connected with the palace bath and вителей государства Саманидов, soltanlarynyň nesilbaşysy Nuşte gin clearness. This job was one of the как Себуктегин своей мудростью и Garçadyr, ol oguz nesli niň begdili taý most important in the palace. Anush- умением выдвинулся вперёд, так и pasynyň zürýadydyr» diýip nygtapdyr tegin well coped with duties, fell on Нуштегин Гарча, постепенно своим [7]. M. Kaşgarly (XI a.) begdili taýpa ny him therefore he got appointment to благоразумием и сметливостью до- стигший очень высоких почестей, считался великим государственным деятелем Сельджукской империи. Нуштегин был удостоин должности начальника дел по чистоте во двор- це» [23; 28]. Подтверждая вышеу- казанные сведения, Ибн аль-Эсир отметил: «Ануштегин был прислуж- ником одного из сельджукских эми- ров Билге-бека, он его взял с собой из Гарджыстана у одного человека. Поэтому его звали Ануштегин Гар- чалы. Повзрослев, он достиг высо- ких почестей, был нравственным, знаменитым человеком, достигнув- шим совершенства, к нему обраща- лись за советом многие ответствен- ные государственные чиновники» [11]. У Решидеддина: «Ануштегин Гарча был потомком племени огу- зов – бегдили [7]; Хафиз-и Абру писал: «Нуштегин Гарча – родона- чальник султанов Хорезма, он по- томок племени огузов – бегдили» [7]. М. Кашгарли (XI в.) расположил племя – бегдили на 7-ом месте сре- ди туркменских племён [13]. Исходя Samanylar döwletiniň (819-999 ýý.) hökümdarlarynyň aramgähi. Buhara (Özbegistan). из вышеприведённых сведений об Mausoleum of rulers of Samanids state (819-999) Bukhara (Uzbekistan). Ануштегине, можно предположить, Мавзолей правителей государства саманидов (819-999 гг.). Бухара (Узбекистан). что он родился в стране под назва-
50 MIRAS Seljuk soltany Berkýaryk (hökümdarlyk ýyllary 1092-1104). Orta asyr miniatýurasy. Seljuk sultan Berk-yaruk (ruling years 1092-1104). Miniature of the Middle Ages. Сельджукский султан Берк-ярук (годы правления 1092-1104). Средневековая миниатюра. türkmen taýpalarynyň arasynda 7-nji the post of the hygiene chief. All ex- нием Гарджыстан, расположенной в ýerde ýerleşdiripdir [13]. Anuşte gin penses on these goals were paid for горной местности с заснеженными barada ýokarda berlen maglumatla the account of taxes, received from вершинами, в верховьях реки Мур- ra esaslanyp, onuň Murgap derýasy Khorezm treasury. Then, Anushtegin гап. nyň ýokary akymyn da depesi ala garly was appointed to the post of muhta- Мялик шах взял Ануштегина у daglyk ýer bolan Garjystan atly ýurtda sib (state worker, supervising all mat- Билге-бека и доверил ему дела, связанные с дворцовой баней и на- doglandygyny çak etmek mümkin. ters, connected with ensuring of in- ведением чистоты. Эта профессия Bilge-begden Mälik şa Anuşte gini öz ternal order in the country) and shihn (commandant) of Khorezm. However, была одной из важных во дворце. ýanyna alypdyr we oňa köşgüň ham Ануштегин хорошо справлялся с mam we arassa çylyk (taştdarçylyk) iş Anushtegin was not the full governor of Khorezm, because that period the возложенными на него обязанно- lerini ynanypdyr. Ol köşkde iň möhüm стями и поэтому получил назначе- country was governed by the protégé wezipeleriň biri bolupdyr. Anuştegin bu ние на пост начальника по вопро- of future great Sultan Sanjar – son of işleri juda oňat alyp baryp, taştdarçy сам гигиены. Все расходы на эти Myalik Shah. lyk işleriniň başlygy wezipesine bel цели оплачивались за счёт налогов, In sources there is no data about lenipdir. Bu ugurdaky işleriň ähli çyk получаемых из казны Хорезма. За- stay of Anushtegin in Khorezm. As dajylary Horezmden gelip gowuşýan тем Ануштегина назначили на долж- is known, he died in 997 and, prob- salgydyň hasabyna tölenipdir. Şonuň ности мухтасиба (государственного ably, was buried in Merv. This is lim- служащего, контролирующего все üçin Anuştegini Horezmiň muhtasibi ited information in sources on this (ähli mese leler boýunça ýurduň için вопросы, связанные с поддержани- historic figure. After death of Mya- ем внутреннего порядка в стране) däki tertip-düz gü ne gözegçilik edýän lik Shah, taking use of distemper in и шихне (коменданта) Хорезма. Но, döwlet işgä ri) we şihnesi (komen dan fighting for a throne, occurred in the Ануштегин не был полноправным ty) wezipelerine belläpdirler. Ýöne, palace between Seljuk successors, правителем Хорезма, так как в этот Anuştegin Horezmiň doly hukukly hö the Emir of Khurasan Dadbek Habashi период страной правил ставленник kümdary bolmandyr, çünki ýurdy şol in 1097 declared about exit from sub- будущего великого султана Санджа- döwürde bu ýurduň dikmesi bolup Mä mission of the Seldjuk state and ap- ра – сына Мялик шаха. lik şanyň ogly – geljekki beýik soltan pointed the governor of this country В источниках отсутствуют сведе- Sanjaryň bellän adamy dolandyrypdyr. a son of Anushtegin – Kutub ad-Din ния о пребывании Ануштегина в MIRAS 51 Хорезме. Известно, что он умер в 997 г. и, возможно, был похоронен в Мерве. Вышеуказанной информа- цией в источниках ограничиваются сведения об этой исторической лич- ности. После смерти Мялик шаха, воспользовавшись смутой в борьбе за трон, возникшей во дворце между сельджукскими наследниками, эмир Хорасана Дадбек Хабаши в 1097 г. объявил о выходе из подчинения Сельджукского государства и назна- чил правителем этой страны сына Ануштегина – Кутуб ад-Дин Мухам- меда и возвёл его до звания и по- ложения хорезмшаха. В 1100 году султан Берк-ярук и его брат Сан- джар подавили восстание Дадбека Хабаша и казнили его. Завоевав Хорасан и возглавив государство, султан Санджар утвердил Мухам- меда хорезмшахом. Таким образом, начиная с 1097 года, началась ле- топись истории великой империи Ануштегинидов. Во главе всех госу- дарств, созданных в последующие периоды после принятия ислама на территории Ирана и Средней Азии, стояли хорошо известные истори- ческие личности. Так и за великой империей Ануштегинидов стоял Ануштегин Гарча. Иранский историк и чиновник Газ- невидского государства Абулфа- зыл Мухаммет ибн Хусейн Бейхаки (995-1077 гг.), приводя отрывки из произведения Бируни «История Хорезма», не дошедшего до на- шего времени, отмечал, что в этот период редко встречались люди, которые умели говорить на древ- нехорезмийском языке – одном Anuşteginiler nesilşalygynyň soňky wekili Jelaleddin Meňburnyň ýadygärligi. из среднеиранских языков, читать Ürgenç (Özbegistan). и объяснять тексты, написанные Monument of the last representative of Anushteginids Dynasty Jelaleddin Mengburun. на хорезмийской письменности, Urgench (Uzbekistan). созданной на основе арамейско- Памятник последнему представителю династии Ануштегинидов Джелаледдину Менгбурун. Ургенч (Узбекистан). го алфавита [6]. Личный секретарь последнего представителя дина- Anuşteginiň Horezmde bolan dygy Muhammed and appointed him to the стии хорезмшахов-Ануштегинидов barada çeşmelerde maglumat beril rank and position of Khorezm Shah. In султана Джелаледдина Менгбурны mändir. Ol 997-nji ýylda dünýäden 1100 Sultan Berk-yaruk and his broth- Шихаб ад-Дин ан-Насави, описывая ötüpdir. Megerem, ol Merwde jaýlanan er Sanjar suppressed revolt of Dadbek характерные черты, присущие Дже- Habash and executed him. Having bolsa gerek. Ýokardaky habarlar bilen лаледдину, упоминает, что «он был conquered Khurasan and headed the bu taryhy şahsyýet barada çeşmeler тюркоязычным» [14]. В конце своей state, Sultan Sanjar appointed Mu- жизни султан Джелаледдин в пись- de berilýän maglumatlar tamamlanýar. hammed as Khorezm Shah. Thus, мах арабскому халифу ан-Насиру Mälik şa ölenden soň seljuklaryň şa since 1097 annals of history of great (1180-1225 гг.) подписывался «Ваш zadalarynyň arasyn da tagty eýelemek Anushteginids Empire started. And it покорный слуга. Сын Султана boýunça köşgüň içinde ýüze çykan despite the common facts that at the Санджара, Meнгбурун». Традиция
52 MIRAS head of all states, created during the subsequent periods after acceptance of Islam on territory of Iran and Central Asia, were well-known historic figures. So, Anushtegin Garcha stood guard behind the great Anushteginids Em- pire. The Iranian historian and the official of Gaznevid state Abulfazyl Muham- met ibn Hussein Beyhaki (995-1077), citing fragments from the work of Biru- ni «History of Khorezm», not reached till present days, noted that during this period quite seldom people were met who could speak the ancient Khorezm language – one of medium Iranian lan- guages, read and explain the texts writ- ten on Khorezm language, created on the basis of the Aramaic alphabet [6]. The personal secretary of the last rep- resentative of Khorezm Shah Anush- bulagaýlyklardan peýdalanyp, Hora tegenids Dynasty of Sultan Jelaleddin sanyň emiri Dadbek Habaşy 1097-nji Mengburun Shihabad-Din an-Nasavi, подписывать подобным образом ýylda Seljuk döwletiniň tabyn lygyn describing the characteristic features, официальные бумаги была об- dan çykýan dygyny yglan edipdir we peculiar to Jelaleddin, mentions that условлена следующим. В 1210 г., Anuşteginiň ogly Kutub ad-Din Mu he was Turkic speaking» [14]. In the после победы над каракитайцами, hammedi horezmşa dere jesinde bu end of life Sultan Jelaleddin in letters с целью прославить себя как вели- ýurduň hökümdary edip belläpdir. to the Arabian Caliph an-Nasir (1180- кого правителя, Ала-ад-Дин Мухам- 1100-nji ýylda soltan Berkýaryk we 1225) subscribed «your obedient ser- мет II (1200-1220) взял себе про- onuň dogany Sanjar, Dadbek Haba vant. The son of Sultan Sanjar, Meng- звище «Александр Второй». Также, şynyň turzan gozgalaňyny ýatyryp, burun». Tradition to sign in similar way учитывая долгое правление вели- ony jezalandyrypdyr. Horasany eýeläp the official papers was conditioned кого султана Санджара, он в под- döwlet başyna geçen soltan Sanjar by the following fact. In 1210, after ражание ему назвал себя султаном hem Muhammediň horezmşa dereje the victory over Chinese people, with Санджаром. Как видно, эти и другие sini tassyklapdyr. Şeýlelikde, 1097-nji the aim to glorify himself as the great приведённые исследователем дан- ýyldan başlap Anuşteginileriň beýik gover-nor, Ala-ad-Din Muhammet the ные связаны с историей туркмен- imperiýasynyň taryhynyň senenama Second (1200-1220) took the nick- ского народа. Наконец, З. М. Буни- sy başlanypdyr. Şeýle-de bolsa, yslam name «Alexander the Second». Con- ятов, обобщая этот вопрос, говорит dini kabul edilenden soňky döwürlerde sidering long governing of the great от том, что после смерти Джелалед- Eýranyň we Orta Aziýanyň çäkle rinde Sultan Sanjar, he in imitation to him дина, уцелевшая часть его войска dörän beýik döwletleriň ählisiniň göz called himself Sultan Sanjar. Appar- осела в Египте, на севере Сирии başynda anyk taryhy şahsyýetiň dur ently, this and other data cited by the и юго-западе Анатолии в Турции. Часть из них ассимилировалась с ýandygy hemmelere mälim dir. Edil şo researcher is connected with history of the Turkmen people. At last, Z. M. арабами. Другая часть потомков nuň ýaly hem, Anuşteginileriň döreden Buniyatov, generalising this matter, этих воинов, до сегодняшнего дня beýik imperiýasynyň аňyrsyn da Anuş says that after death of Jelaleddin, проживающих на севере Ирака – в tegin Garça dur. survived part of the army settled down Мосуле и Киркуке, является хорез- Eýran taryh çysy we Gaznalylar döw in Egypt, in the north of Syria and the мийцами. Считается, что они проис- letiniň emeldary Abulfazyl Muhammet south-west of Anatolia of Turkey. The ходят из туркмен и по сегодняшний ibn Hüseýin Beýha ky (995-1077) Bi part of them assimilated with the Ara- день сохраняют своё историческое runynyň biziň döwrümize çenli gelip bians. Another part of descenders of и этническое название [7]. ýetmedik «Horezmiň taryhy» atly ese these soldiers till present days inhab- Хотелось бы сослаться на неко- rinden parçalary getir mek bilen, şol ited in the north of Iraq – in Mosul and торых из исследователей, давших döwürde ortaeýran dilleriniň birinde Kirkuk, are Khorezm people. It is con- высокую оценку династии Ануш- gürläp, gady my horezm dilinden baş sidered, that they are originated from тегинидов. В. В. Бартольд назвал çykarýanlaryň we arameý elipbiýiniň Turkmen and till today keep the his- Ануштегинидов «чётвёртой и самой esasynda döredilen horezm hatynda torical and ethnic name [7]. V. V. Bar- прекрасной династией» Хорезма ýazylan tekstle ri okap we düşündirip told named Anushteginids «the fourth [4]. По утверждению С. П. Толстова, MIRAS 53 Horezm imperiýasy (1190-1220 ýý.). Khoresm Empire (1190-1220). Хорезмская империя (1190-1220 гг.). bilýänleriň örän seýrek duş gelýändi and finest dynasty» of Khorezm [4]. S. «Да и для X-XI вв. мы знаем только gini belläpdir [6]. Anuşteginiler nesil P. Tolstov stated «For X-XI centuries обрывки истории Хорезма, и когда, şalygynyň iň soňky wekili soltan Je we know only fragments of Khorezm в XII – начале XIII в., Хорезм стано- laleddin Meňburnyň hususy mürzesi history and when, in XII – beginning вится центром величайшей импе- Şyhabeddin Nesewi, Jelaleddiniň daş of XIII century, Khorezm becomes the рии Востока, распростёршейся от ky keşbini surat landyrmak bilen, onuň hub for greatest empire of the East, границ Грузии до Ферганы и от Инда до северноаральских степей, и со- «dili boýunça türki digini» [14] nygtap spread from borders of Georgia to бытия его истории оказываются в dyr. Ömrü niň ahyrynda soltan Jelaled Fergana and from Indus to northern центре внимания восточных источ- din arap halyfy an-Nasire (1180-1225) Aral steppes, and events of its history appear in the focus of attention of the ников, – этот головокружительный ýazan hatlarynda «Onuň sadyk guly. подъём, до того почти безвестной, Soltan Sanja ryň ogly, Meňburun» diyip oriental sources, – this shaky lifting before almost unknown, located on расположенной на далекой окраине gol çekip dir. Resminamalara şeýle go мусульманского мира страны, про- far suburb of the Muslim world country luň çekilmegi aşakdaky ýagdaý bilen изводит впечатление совершенной makes impression of absolute unex- bagly bolupdyr. 1210-njy ýylda gara неожиданности». [20]. С. П. Толстов pectedness» [20]. S. P. Tolstov in all hytaýlylardan üstün çyka nyndan soň, во всех своих трудах правителей his works calls rulers of the Anush- Alaeddin Muham met II (1200-1220) династии Ануштегинидов называет teginids Dynasty as «great Khorezm beýik hökümdar hökmünde şöhratlan «великими хорезмшахами» [18; 19; Shah» [18; 19; 20]. In accordance 20]. Согласно мнению З. М. Буния- mak maksady bilen özüne «Aleksandr with opinion of Z. M. Buniyatov, after Ikinji» lakamyny kabul edipdir. Şeý това, после окончательной победы final victory of Al-ad-Din Muhammed Ала-ад-Дина Мухаммеда II над ка- le-de, ol beýik soltan Sanjaryň uzak the Second over Chinese people, his ракитайцами, пределы его империи wagtlap hökümdarlyk edendigini na boundaries were widened up to un- расширились до невиданных раз- zara alyp, özüne soltan Sanjaryň ady precedented sizes. After this notable меров. После этой решительной по- ny hem dakypdyr. Görşümiz ýaly, bu victory, «Khorezm Shah gained com- беды, «хорезмшах добился полной deliller hem türkmen halkynyň taryhy plete independence: none of rulers of независимости: ни один из прави- bilen baglanyşyklydyr. Galyberse-de, the region could dare command over телей региона не осмеливался вла- Z. M. Buni ýatowyň bu meseläni jem Khorezm. Time came when Khorezm ствовать над Хорезмом. Пришло leýşine görä, Jelaleddin öldürilenden decided own destiny and destiny of время, когда Хорезм решал и свою,
54 MIRAS soň, onuň goşu nyndan aman galan lar Müsürde, Siriýanyň demirgazygynda we Türkiýäniň Anadoly welaýatynyň günorta-günbatarynda mesgen tutup dyrlar. Olaryň bir bölegi araplar bilen garylyp-gatylyp gidipdir. Beýlekileri, hususan-da, şu güne çenli Yragyň de mirga zygynda Mosul we Kirkuk we laýatlarynda ýaşaýan horezmlileriň nebereleri özleriniň asly nyň türkmen lerdigini unutman etni ki we taryhy ady ny şu güne çenli saklap gelýärler [7]. Alymlaryň Anuşteginileriň nesilşa lygyna beren ýokary bahalarynyň kä birlerine salgylanmak isleýäris. W. W. Bartold Anuşteginileri Horezmiň «dördünji we iň ajaýyp nesilşalygy» diýip atlandyrypdyr [4]. S. P. Tolsto wyň tassyk lamagyna görä, «XII asy ryň dowamynda we XIII asyryň ba şynda Horezm Gündogaryň iň beýik imperiýasynyň merkezine öwrülipdir. Onuň çäkle ri Gruzi ýadan Ferga na we Hind derýasynyň boýlaryndan Aralyň demirgazyk sebitlerindäki düzlüklere çenli uzalyp gidipdir. Şeýle likde, onuň taryhynda bolup geçen wakalar gün dogar çeşmeleriniň üns merkezinde bolupdyr. Musul man dünýäsiniň gy rak çetinde ýerleşen we öň şeýle bir belli bolmadyk bu ýurduň başyňy aý laýjy derejede beýgel megi, diýseň ga raşylmadyk täsir galdyrýar» [20]. S. P. Tolstow hem öz işleriniň ählisinde Anuşteginiler barada söhbet edeninde bu nesilşalygyň hökümdarlaryny «be ýik horezmşalar» diýip atlandyrypdyr [18;19; 20]. Z. M. Buni ýatowyň pikiri ne görä, Alaeddin Muhammet II gara hytaýlylardan gutarnykly ýeňiş gaza nanyndan soň, onuň impe riýasynyň çäkleri öň hiç haçan görülmedik dere jede giňäpdir. Bu aýgyt laýjy ýeňiş den soň, «horezmşa özüniň doly garaş Jelaleddin Meňburun Çingiz handan we onuň goşunlaryndan gaçyp gutulmak üçin Hind derýasynу kesip geçýär. syzlygyny gazanypdyr: sebitiň hiç bir Jelal ad-Din Mengburun crosses the Ind river, rescuing from hökümdary Horezmiň üstünden hök Cenghis khan and his army. mürowanlygyny ýöretmä ge milt edip Джелаледдин Менгбурун пересекает реку Инд, bilmändir. Horezmşanyň özüniň beýle спасаясь от Чингисхана и его армии. ki döwletleriň we halklaryň ykballaryny other states and peoples» [7]. At last, и судьбы других государств и на- çözýän wagty gelip ýetip dir» [7]. Galy Petersburg scientist D. M. Timohin родов» [7]. Наконец, петербургский berse-de, Jelaleddine bagyşlanyp ýa – the author of the last monography, учёный Д. М. Тимохин – автор по- zylan iň soňky monografiýanyň awtory следней монографии, посвящённой devoted to Jelaleddin, considered the peterburgly alym D. M. Timohin hem Джелаледдину, считал государство Anuşteginileriň döwletini XII asyrda Anushteginids state as the great em- Ануштегинидов великой империей, we XIII asyryň başynda dowam eden pire, governed in XII century and in the властовавшей в XII в. и в начале XIII beýik imperiýa hasaplapdyr [17]. beginning of XIII century [17]. в. [17]. MIRAS 55 EDEBIÝAT LITERATURE ЛИТЕРАТУРА
1. Авеста в русских переводах (1861-1996). СПб., 1997. Стр. 1-3, 10, 416, 421. 2. Бартольд В. В. Сочинения. М., 1963. Т.I. Стр. 209. 3. Бартольд В. В. Сочинения. М., 1963. Т.II. Ч.1. Стр. 813 4. Бартольд В. В. Сочинения. М.,1964. Т.II. Ч.2. Стр. 536. 5. Бартольд В. В. Сочинения. М., 1971. Т.VII. Стр. 420. 6. Бейхаки. История Мас‛ӯда. 2-е изд. доп. М., 1969. Стр. 812-813. 7. Буниятов З.М. Государство хорезмшахов-Ануштегинидов. 1097-1231. М., 1986. Стр. 4, 7, 76, 195, 196. 8. Гафуров Б. Таджики. Древнейшая, древняя и средневековая история. М.,1972. Стр. 83. 9. Германов В. А. Глас вопиющего в пустыне // КЦ. 2000-2001. СПб. 2002. Стр. 30. 10. Дьяконов И. М. Восточный Иран до Кира. (К возможности новых постановок вопроса) // История Иранского государства и культуры. К 2500-летию Иранского государства. М., 1971. Стр. 127. 11. Ибн ал-Асир. Извлечения из «Аl-Камил фи-т-тарих» // МИТТ. Т.I. Cтр. 384. 12. Материалы по истории туркмен и Туркмении. Т.1. VII–XV вв. Арабские и персидские источники. М.-Л., 1939. Cтр. 6, 417. (Далее сокращённо: МИТТ). 13. Махмуд Кашгарский. Извлечения из «Диван лугат ат-тюрк» // МИТТ. Т.I. Cтр. 309. 14. Ан-Насави. Жизнеописание султана Джалал-ад-Дина Манкбурны. Баку, 1973. Стр. 296. 15. Робинсон Б. Туркменская школа миниатюрной живописи (до 1503 г.) Пер. А. Язбердиева // КЦ. Междунар. ежегодник. 1997-1998. СПб., 1999. 16. Соколов С. Н. Зороастризм (1861-1996). СПб., 1997. 17. Тимохин Д. М. Соперник Чингиз-хана хорезмшах Джалал ад-Дин Манкбурны, личность и эпоха. М., 2013. Стр. 4. 18. Толстов С. П. Древний Хорезм. М., 1948. Стр. 15, 17, 18, 19-20. 19. Толстов С. П. Древности Верхнего Хорезма // ВДИ. 1941. № 1. Стр. 168. 20. Толстов С. П. По следам древнехорезмийской цивилизации. М., 1948. Стр. 10, 11, 24, 42, 69, 103, 108. 21. ал-Хусейни. Сливки летописей. М., 1980. Cтр. 171, 172. 22. Язбердиев А. Книжное дело в древней Средней Азии (доисламский период). А., 1995. Стр. 200-201. 23. Джувейни. Извлечения из «Тарих-и джехангшуша» // МИТТ. Т. 1. Cтр. 442. 24. Awesta. (Widew dat – Döwle re garşy kanun). Terj. eden A. Ýazber diýew. A., 2012. Стр. 86. 25. Boyce M. A. History of Zoroastria nizm. Vol I-III. Leiden-Köln, 1975-1991. 26. Boyce M. A. Zoroast rians. Their Religious Beliefs and Practices. London, 1979. P. 39. 27. Gasan zade J. Miras. 2012. № 3. 28. Haug M. and West E. W. The Book of Arda Viraf. Pahlavi text prepared by Destur Hoshangji Jamaspji Asa, revised and collated with further manuscripts, with an English translation. Amsterdam, 1971. P. 277-278. 29. Meyer E. Der Papy rusfund von Elefantine. Leipzig, 1912. P. 28. 30. Pearson J. D. A. Bibliog raphy of Pre-Islamic Persia. London, 1975. P. 76-77.
56 MIRAS MIRAS 57 MEDENIÝETLERIŇ, HALKLARYŇ WE SIWILIZASIÝALARYŇ ÖZARA GATNAŞYKLARY
INTERACTION OF CULTURES, NATIONS AND CIVILISATIONS
ВЗАИМОДЕЙСТВИЕ КУЛЬТУР, НАРОДОВ И ЦИВИЛИЗАЦИЙ
58 MIRAS Ç. SÝAOSZYA (Hytaý Halk Respub li ka sy) TÜRKMEN HALYSY: HALKYŇ TARYHY, MEDENI WE RUHY BAÝLYGY
C. SYAOTSZYA (Peoples’ Republic of China) TURKMEN CARPET: HISTORICAL, CULTURAL AND SPIRITUAL HERITAGE OF PEOPLE Ч. СЯОЦЗЯ (Китайская Народная Республика) ТУРКМЕНСКИЙ КОВЁР: ИСТОРИЧЕСКОЕ, КУЛЬТУРНОЕ И ДУХОВНОЕ ДОСТОЯНИЕ НАРОДА
«Türkmen halysy halkyň arzuw-hy «Turkmen carpet is a mirror, where «Туркменский ковёр ‒ это зеркало, ýallarynyň, onuň söýgüsiniň we mähri the dreams and the hopes of people, в котором отразились мечты и чая- niň şöhlelenen aýnasydyr. Bu ata-ba their love and tender are reflected. ния народа, его любовь и нежность. balarymyzyň geçen şöhratly durmuş This is a chronicle of the glorious way Это, написанная языком красок и ýolunyň reňkleriň dili bilen ýürekden of ancestors’ life, written by the lan- сердца, летопись славного жизнен- ýazylan ýyl ýazgysydyr». guage of colors and heart». ного пути, пройденного предками»
Türkmenistanyň Prezidenti President of Turkmenistan Президент Туркменистана Gurbanguly Berdimuhamedow. Gurbanguly Berdimuhamedov. Гурбангулы Бердымухамедов.
Dünýäde özleriniň halyçylyk sunga There are many nations in the world Многие народы мира гордятся tyna guwanýan halklar az däldir. Şeýle- who are proud of their art of carpet- умением ткать ковры и ремеслом de bolsa, Merkezi Aziýada, has anygy weaving. Nevertheless, in Central изготовления ковровых изделий. Türkmenistanda, ýerli milletiň wekilleri Asia, particularly in Turkmenistan, Тем не менее, в Центральной Азии, ata-babalaryndan diňe bir ajaýyp haly representatives of the native people в Туркменистане, туркмены не толь- not only inherited from their ances- lary elde doka magyň ussat lygyny mi ко унаследовали от предков искус- tors’ the mastership of producing ras alman, eýsem halkyň mede niýeti ство вручную ткать превосходные splendid handmade carpets, but also ni we özboluşlylygyny şöhlelendirýän ковры, наполненные богатым куль- filled these works of people’s applied bu amaly halk sungatynyň eserleriniň турным содержанием и занимаю- art with rich content, which reflect cul- mazmunyny hem baýlaşdyrypdyrlar. щие важное место в национальной ture and originality of the ethnos, and Bu bolsa ol halylaryň türkmen halky this firmly tightened the importance of культуре. После обретения незави- nyň iň gymmatly mede ni baýlygy bo valuable cultural heritage of the Turk- симости, ковры обрели особое зна- lup durýandygynyň ähmiýetini has-da men people. After obtaining indepen- чение: здесь они не только люби- berkitdi. Garaşsyzlyga eýe bolnandan dence, in the context of work on the мый народом предмет обихода и, soňra, milli mirasy gorap sakla mak we preservation and multiplication of the приковывающее взгляды, произ- ony baýlaşdyrmak babat da alnyp ba national heritage, the attitude to the ведение искусства, это – открытая rylýan işlerde milli halylara bolan gara national carpets has been filled with книга сердца туркменского народа. ýyş has çuň mana eýe boldy. Bu ýerde more deep meaning: here they are Это – хроника бытия, написанная halylar diňe bir halkyň gowy görýän not only the object which is beloved яркими нитками и объявленная на- hojalyk önümi bolman, eýsem guwan by people, but they also represent a циональным богатством. Туркмены dyrýan, türkmen halkynyň kalbynyň piece of art, which arouse admiration, гордятся своими коврами, отдель- açyklygyny görkezýän sungat eseridir. which symbolizes the openness of the ные узоры которых стали нацио- Başgaça aýdylanda, bu milletiň geçen hearts of the Turkmen people. Figura- нальными символами. Почему же taryhy ýolu nyň aýdyň reňklerde we çe tively saying, it is the result of histori- декоративно-прикладное искусство per nagyşlarda jemlenmegidir. Şonuň cal way passed by the nation, embod- получило такое особенное место в
Çžao Sýaoszya, dosent, Ninsýa uniwersitetiniň ýanyndaky Daşary ýurt dilleri institutynyň Gündo gar dille ri we medeniýeti fakultetiniň rektory.
Chzhao Syaotszya, Assistant Professor, Rector of the Faculty of the Oriental Languages and Culture of the Institute of Foreign Languages at the Institute of Ninsya.
Чжао Сяоцзя, доцент, ректор факультета Восточных языков и культуры Института иностранных языков при Университете Нинся.
MIRAS 59 üçin hem halylardaky ulanylan käbir ied in the bright colors and distinctive Туркменистане? Причина этого за- gadymdan gelýan esasy nagyşlaryň ornaments. That’s why it is natural ключается в уникальном историче- elementle riniň ýurduň Döwlet baýda that some main traditional ornaments ском и культурном значении ковра, gynda şekillendirilmegi kanunalaýyk on the carpets became the elements, занимающего важное место в мате- dyr. Näme üçin halyçylyk Türkmenis reflected on the State flag of the coun- риальной и духовной культуре турк- tanda amaly-haşam sungatynyň bir try. Why does the carpet-weaving art менского народа, а также в высоких ugry hökmünde aýratyn orun aldy ka? as a trend of decorative and applied качествах и эстетической ценности Munuň sebäbi halynyň deňsiz-taýsyz arts occupied a special, unique place самого ковра, в оригинальности ор- taryhynda we mede ni ähmiýetinde in Turkmenistan? It’s reason lies in the наментов и глубоком культурном dir, türkmen halkynyň maddy we ruhy unique historical and cultural meaning, содержании, а также по многим дру- medeniýetindäki möhüm ornundadyr, an important place of carpet among гим факторам. the attributes of material and spiritual şeýle hem onuň ýoka ry hilindedir we culture of the Turkmen people, and estetiki gymmatlylygyndadyr. 1. Зеркало древней also in its high quality and aesthetic истории народа value. 1. Halkyň gadymy Ковроткачество является заме- taryhynyň aýnasy 1. The Mirror of the Ancient чательной традицией и ремеслом History of People Halyçylyk gadymy göçme we otu древних кочевых и оседлых наро- rymly halklaryň ajaýyp däbidir hem-de Carpet-weaving is a remarkable дов. Туркменские ковры со времён senedidir. Türkmen halylary gadymy tradition and trade of ancient nomad- глубокой древности обрели заслу- döwürlerden bäri, özüniň ýokary hili ic and settled people. The Turkmen женную славу своими отличными we ýokary dere jede çeper dokalyşy bi carpets from time immemorial have качествами и высоким художествен- len şöhrat gaza nypdyrlar. gained deserved glory by their excel- ным исполнением. Haly dokamak endikleriniň türkmen lent quality and high artistic perfor- Археологические исследования leriň ata-babalaryna gadymyýetden mance. доказывают: навыки ковроткачества были присущи предкам туркмен на протяжении длительного времени, начиная с глубокой древности. В процессе археологических раскопок в южном Туркменистане было най- дено немало изделий расписной ке- рамики эпохи неолита, энеолита и бронзового века. Некоторые иссле- дователи на этих изделиях обнару- жили часто повторяющиеся элемен- ты декора: ступенчатые пирамиды, ромбы, ломаные линии, узоры в виде бараньего рога и т.д., очень по- хожие на традиционные ковровые узоры [3]. Большинство исследова- телей склоняются к единой точке зрения, что в древние времена ма- стера по росписи керамики исполь- зовали распространённые в те вре- мена узоры ковров [4]. Известный археолог В. И. Сарианиди, долгое время занимавшийся раскопками древних поселений Туркменистана, на основе найденных материалов пришёл к выводу, что узоры турк- менских ковров в большой степени совпадают с рисунками на керами- ке, в тоже время, они резко отли- Pazyryk halysy, m. ö. V-IV aa. Sankt-Peterburgyň Döwlet Ermitažynda saklanýar чаются от персидских и казахских (Russiýa Federasiýasy). ковров. Для туркменских ковров Pazyryk carpet, V-IV centuries B.C. Is kept in the State Hermitage in Saint-Petersburg (Russian Federation). характерен насыщенный ярко-крас- Пазырыкский ковёр, V-IV вв. до н.э. Хранится в Государственном Эрмитаже ный фон, по которому проходили Санкт-Петербурга (Российская Федерация). линии узоров. В тоже время, древ-
60 MIRAS başlap, uzak döwrüň dowamynda mahsus bolandygyny arheologik bar laglar subut edýär. Günorta Türkme nistanda arheo logik gazuw-agtaryş işleriniň netijesinde neolit, eneolit we bürünç asyrla ryna degişli nagyşla nan kera mika önümleriniň birnäçe si tapyldy. Käbir ylmy barlagçylar bu önümlerde basgançakly piramidalar, romblar, döwük çyzyklar, goçuň şahy görnüşindäki we ş.m. adaty haly na gyşlaryna örän meňzeş ýygy-ýygydan gaýtalanýan bezeg elementlerini ýüze çykardylar [3]. Ylmy barlagçylaryň kö püsi gadymy döwürlerde keramikany nagyşlaýan nakgaşlaryň şol wagtlarda giňden ýaýran haly nagyşlaryny ula nandyklary baradaky ýeke-täk pikire ýykgyn edýärler [4]. Türkmenistanyň gadymy ilatly ýerleriniň gazuw-ag taryş The archeological researches ней керамике южного Туркмени- işleri bilen uzak wagtlap meşgullanan prove: the skills of carpet-weaving стана присуща особенность в виде meşhur arheolog W. I. Sariani di tapy were inherent to the ancestors of Turk- красной отделки [3]. lan mate riallaryň esasynda türkmen men during long period, starting from В Южном Туркменистане были halylarynyň nagyşlarynyň köp babat ancient times. In the process of the обнаружены инструменты, пред- da keramikalardaky nagyşlar bilen ga archeological diggings in South Turk- назначенные для ковроткачества, bat gelýändigi, ýöne olaryň pars we menistan there were found many items относящиеся ко II в. до нашей эры. gazak halylaryndan tapawutlanýan of decorative ceramics of Neolith, En- В 70-х г. XX в. на Юго-Западе Турк- dygy baradaky netijä gelýär. Türkmen eolith and the Bronze Age. Some re- менистана, в долине Сумбар, во halylaryna doýgun ýiti-gyzyl reňk mah searchers discovered on these items время археологических раскопок sus bolup, olaryň üstünden nagyşla the details of the décor that were re- были найдены режущие инструмен- ryň çyzyklary geçipdir. Şol bir wagtda peated frequently: step pyramids, ты из бронзы. После длительных Günorta Türkmenistanyň gady my ke rhombus, line streams, ornaments in исследований известный россий- ramikasyna gyzyl reňk bilen bezemek the shape of sheep’s horn so on very ский археолог, доктор исторических adaty hem mahsus bolupdyr [3]. similar to traditional carpet ornaments наук Игорь Николаевич Хлопин Şonuň ýaly-da, Günorta Türkme [3]. The majority of researchers share (1930-1994) – пришёл к выводу, что the same point of view that in ancient nistandan haly dokamak üçin niýetle это – древние инструменты, исполь- times masters of decoration of ceram- nen we biziň eýýa mymyzdan öňki II зовавшиеся в ковроткачестве для ics used the carpet ornaments that asyra degişli senetler hem tapylypdyr. обрезания ворса. Их форма близ- were spread at that times [4]. Famous XX asyryň 70-nji ýylla rynda Günor ка к форме современных «ткацких archeologist V. I. Sarianidi, who was ta-Günbatar Türkmenistanda, ýagny, ножей», которые широко использу- engaged for a long period of time with Sumbar jülgesinde arheologik ga ются туркменскими женщинами в the diggings of the ancient Turkmen zuw-agtaryşlary geçirilende bürünç ковроткачестве. Разница только в settlings, on the basis of the found ma- den ýasalan kesiji gurallar tapylyp terials came to a conclusion that the том, что современные инструмен- dyr. Uzak barlag lardan soň belli rus ornaments of the Turkmen carpets in ты изготавливаются из стали. И. arheology, taryh ylymla rynyň doktory the main part coincide with the pictures Н. Хлопин отмечает: «Знаменитые I. N. Hlopin (1930-1994) şol tapyn dy, on ceramics, but differ from the Per- туркменские ковры действительно haly doka landa, çiti len ýüpi kesmek sian and Kazakh carpets. Rich bright родились на территории современ- üçin ulanylandyr, ýagny, ol keser di and red background, along which the ного Туркменистана, их историю ýen netijä gelýär. Olaryň görnüşi türk ornaments were set, are characteristic можно проследить на много веков men aýal-gyzlarynyň häzirki döwürde for the Turkmen carpets. At the same назад, так как в середине II в. до н.э. halyçylykda giňden ulanýan keseriniň time, a red trimming is also character- уже существовали специальные görnüşine ýakyn. Şu döwürde ulanyl istic peculiarity of ancient ceramics of инструменты для обрезания ворса. ýan keserleriň polatdan ýasalýandygy southern Turkmenistan [3]. Появление этих инструментов мож- olaryň arasyn daky ýeke-täk tapa wut In Southern Turkmenistan there но отнести к началу II века до н.э., dyr. I. N. Hlopin şeýle belleýär: «Ha were also discovered instruments, возможно даже к концу III-го века до kykatdan-da, meşhur türkmen halyla meant for carpet-weaving, which re- н.э.» [5]. ry häzir ki Türkme nistanyň çäklerinde late to the II century B.C. In the 70-ies Самый древний туркменский ко- döräpdir, olaryň birnäçe asyr mundan of the XX century, in the South-East вёр был обнаружен на территории MIRAS 61 öňki taryhyny yzarlamak mümkin, se of Turkmenistan, in the Sumbar val- Алтайского края. В 1949 г. при рас- bäbi b.e.ö. II asyryň orta larynda, çiti ley, during the archeological diggings копках 5-го захоронения Пазырык len ýüpi kesmek üçin ýöri te ýasalan there were unearthed cutting instru- археологи в поясе вечной мерзло- gurallar bolupdyr. Bu gurallaryň peýda ments made of bronze. After long re- ты, в горах Алтая, нашли практиче- bolmagyny b.e.ö. II asyryň başlaryna, searches a famous of Russian arche- ски целый ворсовый ковёр. Дату из- hatda b.e.ö. III asyryň ahyrlaryna de ologist, Doctor of Historical Sciences готовления этого изысканного ковра gişli etmek mümkindir» [5]. Igor Nikolayevich Khlopin (1930-1994) ручной работы принято относить к came to conclusion that these are an- Iň gadymy türkmen halysy Altaý ül середине 1-го тысячелетия до н.э. cient instruments which were used in kesiniň çäklerinden tapylypdyr. 1949- (примерно V в. до н.э.). После серь- carpet-weaving for cutting the ends of ёзных исследований технологии njy ýylda Pazy rygyň 5-nji mazarlygy tied knots. There form is close to the nyň gazuw-agtaryşlary mahalynda ткачества и анализа орнамента, form of contemporary «weaving cut- большая часть учёных пришла к вы- arheologlar Altaý daglaryndaky baky ters», which are widely used by Turk- воду, что это – древний туркменский doňaklyk guşaklygynda ýüň halyny men women in carpet-weaving. The ковёр. Помимо присущего таким (bitin diýen ýaly) tapyp dyrlar. Bu aja only difference is that present-day изделиям орнамента, существует ýyp el halynyň dokalan wagtyny b.e.ö. instruments are made of steel. I. N. ещё одно важное доказательство: 1-nji müňýyl lygyň ortalaryna (takmy Khlopin notes: «Famous Turkmen car- персидские ковры изготавливаются nan b.e.ö. V asyr) degişli etmek kabul pets were really born in the territory of на вертикальной раме, а данный ко- edilendir. Dokma tehnologiýasy çynla contemporary Turkmenistan, their his- вёр был соткан на горизонтальной kaý öwrenilenden we nagyşlaryň sel tory may be traced for many centuries back, so as in the middle of II century раме, то есть так, как изготавлива- jermesi geçirilenden soňra, alymlaryň ются туркменские ковры с древних köpüsi munuň gady my türkmen haly B.C. there already existed special in- struments for cutting the pile. The ap- времён и до наших дней [5]. sydygy baradaky netijä geldiler. Şeýle pearance of these instruments may be Первые записи о туркменских önümlere mahsus bolan nagyşlardan related to the beginning of II century коврах обнаружены в записках ита- başga-da ýene-de bir möhüm subut B.C., possibly to the end of III century льянского путешественника XIII в. nama bar: pars halylary dik (wertikal) B.C.» [5]. Марко Поло. В своей «Книге о раз- çarçuwada dokalýar, bu haly bolsa The most ancient Turkmen carpet нообразии мира» он, в частности, kese (gori zontal) çarçu wada dokalan, was found on the territory of Altai re- пишет: «Туркмены чтут Мухаммеда ýagny, türkmen halylarynyň gadymy gion. In 1949 during the diggings of и следуют его закону, люди простые. döwürlerden biziň günlerimize çenli the 5th burial of Pazyryk, archeolo- Живут они в горах и в равнинах, по- dokalyşy ýaly ýerine ýetirilipdir [5]. gists in the region of ever-frost in the всюду, где знают, что есть приволь- Altai Mountains have ные пастбища, так как занимаются found practically a whole скотоводством. Водятся здесь, ска- pile carpet. The date of жу вам, добрые туркменские ло- the production of this шади. Выделываются тут, знайте, fine hand-made carpet самые тонкие и красивые в свете is mostly related to the ковры, а также ткутся отменные, middle of the 1-st cen- богатые материи красного и друго- tury B.C. (approximately го цвета, много и других вещей из- V century B.C.). After готовляется здесь» [6]. Когда араб- serious researches of ский путешественник XIV в. Ибн the technology of carpet- Баттута встречался с верховным weaving and analysis of судьёй Хорезма Абу Хафс Умаром, the ornament, the most он описал роскошное убранство его scholars came to a con- дома следующим образом: «Я вме- clusion that it is an an- cient Turkmen carpet. сте с ним прошёл в гостиную, это Besides the ornament, была чрезвычайно тонко отделан- characteristic to suchlike ная комната, с множеством украше- items, there is one more ний, на четырёх стенах висят ковры, important proof: Persian в стенах гостиной множество ниш, в carpets are woven on the которых стоят позолоченные сере- vertical frame, but the бряные изделия и знаменитые ирак- discovered carpet was ские сосуды» [7]. Другой средневе- made on the horizontal ковый автор ибн Саид ал-Магриби frame, id est. the way, (1214-1274 или 1284) также упоми- the Turkmen carpets are нал: «…туркмены поставляли свои being made from ancient прекрасные ковры в разные стра- times till nowadays [5]. ны» [8]. Подобные письменные ма-
62 MIRAS Türkmen halysy baradaky ilkinji The first notes about Turkmen car- maglumatlar XIII asyryň italýan syýa pets were found in the notes of the hatçy sy Marko Polonyň ýazgylaryn Italian traveler of the XIII century Mar- dan tapylypdyr. Özüniň «Dünýäniň ko Polo. In his «Book on the Diversity köpdürlüligi hakynda» atly kita byn of the World» he wrote in particular: da ol şeýle ýazýar: «Türkmenler Mu «Turkmen people honor Muhammed hammet pygam bere uýýarlar we onuň and follow his law, common people. aýdanlaryna eýerýärler, adamlary Live in the mountains and valleys, sada... Olar maldarçylyk bilen meş everywhere where there are free pas- gullanýandyklary sebäpli, ähli ýerler tures, because they are engaged in de, daglarda we düzlüklerde, giňiş cattle-breeding. There are, I’d say, öri meýdan lary bolan ähli ýerler de nice Turkmen horses. Do know that ýaşaýarlar. Bu ýerde ajaýyp türkmen the most thin and beautiful carpets atlarynyň bardygyny size aýdaýyn. in the world are made here, and also Bu ýerde dünýäde iň nepis we owa splendid, rich cloth of red and other dan halylaryň, şeýle hem gyzyl hem- colors are woven here, and also many de beýleki reňkdäki owadan, üýtgeşik other things are produced here» [6]. matalaryň dokal ýandygyny, beýleki When the Arab traveler of the XIV cen- birnäçe zatla ryň ýasal ýandygyny bi tury Ibn Batuta met with the supreme liň» [6]. XIV asyryň arap syýa hatçysy judge of Khoresm Аbu Hafs Umar, Ibn Battu ta Horez miň ýokary kazy sy he described splendid decoration of Abu Hafs Omar bilen duşuşanda, ol his house the following way: «I went териалы показывают, что в период kazynyň öýüniň içki beze giniň aja with him into the reception-room; it средневековья туркменские ковры was an extremely well-trimmed room, ýyplygyny şeýle suratlan dyrýar: «Men уже получили широкое признание with multitudes of decorations, on four onuň bilen bile myhman otagyna geç на территории между Востоком и walls there are hanging carpets, there dim, bu diýseň nepis lik bilen bezelen, Западом, став важным экспортным are many niches on the walls of the ençeme bezegleri bolan, dört diwary товаром, продававшимся в дальнее reception-room, where gilded silver na haly asylan otagdy, myhman ota зарубежье. Великолепные туркмен- items and famous Iraqi vessels are gynyň diwarlarynda birnäçe tagçalar ские ковры широко использовались placed» [7]. Other Middle Age author bolup, ol ýerde altyn çaýylan kümüş для украшения домов богатых и Ibn Said al-Magribi (1214-1274 or gaplar we meşhur Yrak gaplary dur знатных граждан, роскошных особ- 1284) also mentioned: «…Turkmen dy» [7]. Beýle ki bir orta asyr syýa hat няков аристократов, одновременно people supplied their beautiful car- çysy Ibn Seýit al-Magryby (1214-1274 являясь неотъемлемой частью ин- pets to other countries» [8]. Suchlike терьера домов простых обывателей ýa-da 1284) hem şeýle diýip ýatla ýar: written materials show that during the Туркменистана. «...türkmenler özleriniň ajaýyp halyla period of the Middle Age the Turkmen Для туркменского народа, распо- ryny dürli ýurtlara iberýärler» [8]. Şular carpets already gained wide acknowl- лагавшего скудными сведениями о ýaly ýazuw maglumat lary eýýäm orta edgement on the territory between своей ранней истории, ковры, пере- asyrlarda türkmen haly larynyň alys East and West, becoming important дававшиеся из поколения в поко- daky ýurtlara satyl ýan möhüm haryt export goods, which were sold to the ление и обладающие уникальным bolup, Gündo gar bilen Günba taryň far East. Splendid Turkmen carpets стилем ручной работы, на которых arasyndaky çäklerde giňden ykrar edi were widely used for the decoration of lendigini görkez ýär. Türkmenistanyň houses of rich and noble citizens, lux- остались следы жизни и творчества ýönekeý ýaşaýjylarynyň öýleriniň içki urious homesteads, aristocrats, at the многих поколений предков, их зна- bezeginiň aýryl maz bölegi bolan aja same time constituting an inalienable ния о мире, их чаяния и надежды, ýyp türkmen halylary, şol bir wagtda part of the interior of common citizens являются источником неисчерпа- baý we at-abraýly adamlaryň, aristok of Turkmenistan. емого эстетического опыта. По- ratlaryň kaşaň öýlerini bezemek üçin The carpets, which possess unique этому можно с полным основанием hem ulanylypdyr. appearance, which preserved evi- утверждать: ковёр – это свидетель Özüniň nesilden-nesle geçip gelýän dences of life of many generations of древней истории народа, сама исто- ir döwürlerdäki taryhy barada maglu ancestors, their outlook, hopes and рия народа, написанная особым, matlary bolan türkmen halky üçin ta aspirations, are inexhaustible source образным языком. pylgysyz keşbi bolan, ata-babalaryň of study of the aesthetic heritage. ençeme nesliniň ýaşaý şynyň subutna Turkmen people had scant information 2. Прочнее камня, нежнее розы malaryny, olaryň dünýägaraýşyny, ar about their early history, which was zuw-umytlaryny saklap galan halylar handed over from generation to gen- Наиболее примечательной осо- estetiki mirasy öwrenmegiň egsilmez eration. That’s why we may confirm бенностью туркменских ковров çeşmesidir. Şonuň üçin hem halynyň by right that carpets are witness of the является их красота и прочность, halkyň gadymy tary hynyň aýratyn, ancient history of people, the history неизменно высокое качество.
MIRAS 63 özboluşly dil bilen ýazylan şaýadydy of the nation itself, written by special «Прочнее камня, нежнее розы» [9] – gyny, halkyň taryhydygyny doly esas artistic language. так со времён существования Госу- bilen tassyklamak bolar. дарства Сельджукидов на европей- 2. Stronger Than a Stone, ских и азиатских рынках оценивали 2. Daşdan berk, gülden näzik Tenderer Than a Rose. высококачественные туркменские ковры, обладавшие яркой цветовой Türkmen halylarynyň has bellärlik li The most distinctive peculiarity of палитрой и украшенные элегантны- aýratynlyklarynyň biri-de, olaryň owa the Turkmen carpets is their beauty ми узорами. С древних времён и по danlygydyr we berkligidir, üýtgew siz and durability, invariably high quality. сей день классические орнаменты ýokary hilidir. Seljuklar döwletiniň do «Stronger Than a Stone, More Tender ковров, инструменты и технология wam eden döwürlerinde Ýewro panyň Than a Rose» [9] – this way people сохранились практически без изме- we Aziýanyň bazarlarynda ýiti reňkli at the European and Asian markets нений. öwüşginleri we ajaýyp nagyşlary bo appreciated high quality Turkmen car- Материал, используемый для lan ýokary hilli türkmen halylaryna pets, which possessed bright color ткачества ‒ пряжа, которая изго- тавливается из шерсти овец, вы- ращенных в природных условиях Туркменистана. На туркменских пастбищах произрастает множество видов трав, богатых питательными веществами, благодаря которым шерсть местных овец отличается большой прочностью и упругостью, высокой гигроскопичностью, тепло- изоляцией и блеском [10]. Для ков- ров используется шерсть, состри- женная в весеннее время, потому что полученные в этот сезон шер- стяные волокна особенно длинны и прочны. Ковры, сотканные из этой шерсти, обладают особой износо- стойкостью, сохраняя свой привле- кательный вид. Несмотря на то, что со временем ворс изнашивается и становится тоньше, ковёр не теря- ет своё качество, ‒ он приобретает благородный блеск и мягкость бар- хата [10]. Классический туркменский ко- вёр обладает фоном насыщенного красного цвета, верхняя часть его украшена древними геометриче- скими узорами. Различные оттенки красного цвета занимают главное место среди цветовой палитры тра- диционного искусства Туркмени- стана, особенно зримо проявляясь в искусстве ковроткачества: это цветущие по весне маки, глубокий цвет спелой вишни, ярко-красный, бордово-винный, цвет солнца, за- ходящего на закате за горизонт. Цветовая гамма ковров применяет- ся очень продуманно, на красном фоне используется небольшое ко- Iki taraply haly. Türkmen halysynyň milli muzeýi. Aşgabat (Türkmenistan). личество белого, жёлтого, темно- Double-sided carpet. National Museum of Turkmen Carpet. Ashgabat (Turkmenistan). зелёного и синего цветов. Контуры Двусторонний ковёр. Национальный музей туркменского ковра. узоров выполнены чёрным, темно- Ашхабад (Туркменистан). синим либо кофейным цветами.
64 MIRAS «Daşdan berk, gülden näzik» [9] diýlip palette and which were decorated Окрашивание пряжи для ковров baha berlipdir. Gadymy döwürlerden with elegant ornaments since the time производится самими ковровщица- şu günlere çenli halylaryň nusgawy of Seljuk’s state existence. From an- ми. До конца XIX в. для этого ис- nagyşlary, gurallary we tehno logiýasy cient times till nowadays classical пользовались красители раститель- düýbünden üýtgew siz sakla nyp galyp ornaments of carpets, instruments ного происхождения: красный цвет dyr. and technology have been preserved получали из марены, жёлтый – из Haly dokamak üçin ulanylýan ýüp practically without any change. крушины, из коры гранатового де- lük Türkmenistanyň tebigy şertlerinde The material, which is used for weav- рева, зелёный – из скисшего молока ösdürilip ýetiş dirilen goýnuň ýüňün den ing is yarn, produced from sheep’s или медной стружки, обработанной alnypdyr. Türkmenleriň öri meýdan la wool, breed in the natural conditions of виноградным уксусом, либо путём rynda ýokumly maddalara baý otlaryň Turkmenistan. Many varieties of grass смешивания синего и жёлтого цве- köp görnü şi ösýär. Şu sebäpli ýerli go grow on the pastures rich in nutri- тов [11]. Только краситель индиго ýunlaryň ýüňi örän berkligi we çeýeligi, ents, thanks to which the wool of local привозился издалека и был чрезвы- ýokary gigroskopikligi, gyzgyn geçir sheep distinguishes with strength and чайно дорогим, поэтому и исполь- meýänligi we lowurdysy bilen tapa elasticity, hygroscopic property, heat зовался крайне редко. Сегодня, в wutlanýar [10]. Haly dokamak üçin ýaz insulation and shine [10]. The wool, известных музеях разных стран gyrkymynyň ýüňi ulanylýar, sebäbi bu cut in spring time, is used for weaving посетители могут увидеть яркие, döwürde alnan ýüň süýümleriniň aýra carpets, because woolen thread that совершенно не потускневшие от tynlygy olaryň uzynlygynda we berk is being produced in this season is времени, цвета туркменских ковров ligindedir. Bu ýüňden doka lan halylar distinguished with its particular length конца XIX в., вызывая у посетите- aýratyn durnuk lylygy bilen tapawut and durability. The carpets, which are лей неподдельное восхищение. По- lanyp, özle riniň nepisligini saklamak made of this wool, possess special том между двумя параллельными häsiýetine eýedir. Halynyň sütü giniň endurance, preserving their attractive- балками натягивались нити основы, wagtyň geçme gi bilen ütülýändigi ze ness. In spite of the fact that with the Несмотря на многообразие форм passing of time the thread is worn out rarly ýukalýandygyna garamazdan, öz туркменских ковров, устройство and becomes more thin, a carpet does hilini ýitirmeýär. Ol mahmal ýaly lowur ткацкого станка, отличающееся сво- not lose its quality, it gets noble shine daýar we ýumşaýar [10]. ей простотой, остаётся неизменным and softness of a velvet [10]. Nusgawy türkmen halysynyň doý в течение многих веков. В отличие Classical Turkmen carpet has in- gun gyzyl reňkli düşegi bolýar, onuň от вертикального ткацкого станка, tensive red color background, its up- ýokarky bölegi gadymy geometriki na используемого многими другими per part is decorated by ancient geo- gyşlar bilen bezelen. Gyzyl reňkiň dür народами, туркмены применяли де- metrical ornaments. Different tints of li öwüşginleri Türkmenistanyň adaty ревянную раму, состоящую из не- red color take central place among the sungatynda reňkleriň utgaş masynda скольких деревянных колышков и color palette of traditional Turkmen art, esasy orny eýeläp, olar haly çylyk sun перекладин. В соответствии с раз- especially visibly being displayed in the gatynda has aýdyň ýüze çykýar. Olara art of carpet-weaving: these are pop- мерами ковра на земле устанавли- ýazda gülleýän gülälekleriň reňki, bi pies blossoming in spring, deep color вались две пары деревянных ко- şen üljäniň doýgun reňki, açyk reňkli of ripen cherry, light red, wine red, the льев. Затем на каждой паре кольев gyzyl, çakyr reňkli gyzyl, ýaşyp barýan color of sun that is setting down below монтировалась балочная конструк- Günüň reňki ýaly reňkler degişlidir. the horizon. Small amount of white, ция. Между двумя параллельными Halylaryň reňkleriniň utgaş masy örän yellow, dark-green and blue colors are балками натягивались нити основы. oýlanyşykly ulanylýar, gyzyl reňkli ýer applied on the red background of car- Текстура вытканного ковра зави- ligiň üstün de ak, sary, goýy ýaşyl we pets on the well thought-out color pal- сит от плотности узелков. На каж- gök reňkler az möçber de ulanylýar. ette. The contours of ornaments are дый квадратный дециметр туркмен- Nagyşlaryň sudurlary gara, garamtyl- executed by black, dark-blue or coffee ского ковра приходится от 10 до 15 gök ýa-da goňur reňkler bilen ýerine colors. тысяч узелков [11]. Среди ковров, ýetirilen. The coloring of thread for carpets is сотканных вручную, нет таких кото- Haly üçin ulanylmaly ýüplükleri ha done by carpet-makers themselves. рые могли бы по плотности узлов lyçylaryň özle ri boýapdyr. XIX asyryň Until the XIX century vegetable dyes сравниться с туркменскими. Имен- ahyrlaryna çenli ösümlik lerden alyn were used; more rarely – of mineral но с высокой прочностью туркмен- ýan, boýag lar ulanylypdyr. Gyzyl reňk origin: the red color was extracted ского ковра связано определение çöpboýadan, sary reňk kruşinadan, from madder, the yellow one – from «прочнее камня». mele we goňur reňkler nar agajynyň buckthorn, the beige and the coffee- С периода позднего средневе- gabygyndan, ýaşyl reňk uýan gatyk color – from pomegranate tree bark, ковья туркменские ковры начина- dan ýa-da üzüm sirkesi bilen işlenen the green one – from soured milk or ют появляться на выставках, про- mis owuntygyndan ýa-da gök we sa- copper chippings, treated by grape ходивших в различных странах, а ry reňkleriň garylmagyndan alnyp dyr vinegar, either by mixing blue and yel- высшее общество России всегда [11]. Diňe indigo boýagy uzaklardan low colors [11]. Only the dye of the in- высоко ценило их. Под влиянием getirilipdir we diýseň gymmat bolup digo was brought from far away and Екатерины II, в России в XVIII в., во MIRAS 65 dyr, şonuň üçin hem diýseň seýrek was very expensive, for this reason it дворцах и резиденциях знати во- ulanylypdyr. Şu günki günde dürli ýurt was used very rarely. Today visitors of шло в моду использование высоко- laryň meşhur muzeýlerinde XIX asyryň famous museums of different coun- качественных туркменских ковров в ahyrlaryna degişli, wagtyň geçmegi bi tries may see bright Turkmen carpets интерьере восточного крыла [13]. В len asla reňkini ýitirmedik we muzeýe of the end of XIX century, absolutely конце XIX ‒ начале XX вв. туркмен- barýanlary haýran galdyrýan türkmen undimmed under the influence of time, ские ковры десятки раз участвовали halylaryny görmek bolýar. which cause true admiration of visi- на выставках в различных городах Türkmen halylarynyň görnüşleriniň tors. Европы. Известные европейские köpdürlüligine garamazdan, özüniň In spite of the variety of forms of музеи пополняли свои коллекции ýönekeýligi bilen tapawutlanýan dok Turkmen carpets, the construction of туркменскими ковровыми шедев- ma guramasy ençeme asyrlar bä the weaver’s loom, distinguished by рами различных эпох. В начале XX ri üýtgemän gelýär. Beýleki birnäçe its simplicity, stays unchangeable dur- в. туркменские ковры завоёвывали halklaryň ulanýan dik guramalaryndan ing many centuries. Unlike the vertical призы на различных международ- tapawutlylykda, türkmenler birnä çe weaving loop, which is used by many ных выставках, в том числе, в 1937 agaç gazyklaryndan we keselikden other nations, Turkmen people used году завоевали золотую медаль на ybarat bolan agaç çarçuwany ulanyp wooden frame, which consisted of few международной выставке в Пари- dyrlar. Halynyň ölçeglerine laýyklykda, wooden pegs and cross bars. In ac- же, в 1964, 1965, 1966, 1979, 1986 ýerde agaçdan gazyklaryň iki jübti di cordance with the sizes of a carpet, годах были удостоены золотых ме- kilipdir. Soňra gazyklaryň her jübtü ne two pairs of wooden pegs were fixed далей Международных выставок в keselik berkidilipdir. Iki sany kese ligiň on the ground. Thereafter a beam Лейпциге [10]. Участие и победы на arasynda halynyň erşi ýüwürdilipdir. structure was assembled on each pair международных выставках сделали Dokalan halynyň tekstu rasy çitimle of the peg. The foundation threads туркменские ковры мировым брен- riň syklygyna bagly bolýar. Türkmen were stretched between the two paral- дом, одновременно ставшим «ви- lel beams. halysynyň her bir inedördül desimetri зитной карточкой» Туркменистана, The texture of the woven carpet de- ne 10-dan 15 müňe çenli çitim düşýär узнаваемой во всем мире. pends on the density of knots. Each [11]. Elde dokalan halylaryň çitim le square decimeter of the Turkmen car- riniň sykly gy boýunça türkmen haly 3. Духовное достояние pet consists from 10 till 15 thousand of syna deňleşip biljegi ýokdur. Şeýdip туркменского народа knots [11]. Among hand-made carpets «daşdan berk» diýlen kesgit lemäniň that are no such carpets that may be gelip çyky şyna we halynyň sykly gynyň Большая часть территории Турк- compared with the Turkmen ones in ýokary häsiýetnamalaryna düşün mek менистана занята пустыней Караку- the density of knots. This way we may bolýar. мы. Из-за нехватки водных ресурсов understand the origin of the definition Giçki orta asyr döwür lerinden baş с древних времён люди здесь живут given to the Turkmen carpet «stronger lap, türkmen halylary dürli ýurtlarda в долинах и предгорьях. Им прихо- than stone» and of high characteris- geçirilýän sergi lerde peýda bolup baş tics of the durability of carpets. дится предпринимать большие уси- laýar, Russi ýanyň ýokarky gatla gynyň Beginning with the period of late лия для добычи живительной влаги, wekilleri bolsa, olara hemişe ýokary Middle Ages the Turkmen carpets be- чтобы напоить скот и оросить поля. baha beripdir. Ýekaterina II-niň täsiri gin to appear on the exhibitions, which Это и определило кочевой образ bilen Russiýada XVIII asyrda ýokar ky were held in different countries, and жизни части населения. Ковровые gatlaklaryň köşkleriniň we mülkleriniň representatives of Russia’s high so- изделия имеют важное значение не içki bezeginde ýokary hilli türkmen ciety always highly appreciated them. только в условиях оседлости, но и halylaryny ulanmak ýörgün li bolupdyr The usage of high quality Turkmen в жизни кочевников: лёгкие ковры [13]. XIX asyryň ahyrla rynda we XX carpets came into fashion under the удобно перевозить, в повседневной asyryň başlarynda türkmen halylary influence of Catherine II in Russia in жизни они заменяют мебель; дере- Ýewropanyň dürli şäherlerinde geçiril the XVIII century in the interior of pal- вянные конструкции юрты изнутри ýän sergilere onlarça gezek gatnaşyp aces and residences of the noblemen покрываются коврами, эффективно dyr. Ýewropanyň meşhur muzeýleri [13]. At the end of XIX ‒ beginning of защищающими от палящего летне- öz kolleksiýalarynyň üstüni türkmen XX century the Turkmen carpets tens го зноя и зимней стужи. Пол юрты halylarynyň dürli döwürlere degişli bo of times took part in the exhibitions застилали коврами. Они также раз- lan ajaýyp nusgalary bilen dolduryp held in different European cities. Fa- мещались на стенах, создавая уют- dyrlar. XX asyryň başlarynda türkmen mous European museums enriched ное жизненное пространство. halylary dürli halkara sergilerinde baý their collections by Turkmen carpet По примеру древних предков це- raklara, şol sanda 1937-nji ýylda Pa masterpieces of different epochs. лые поколения туркмен ткали ковры rižde geçi rilen halkara sergisinde al At the beginning of XX century Turk- различного назначения: большого tyn medala, 1964, 1965, 1966, 1979, men carpets earned prizes at differ- размера, чтобы застилать ими полы 1986-njy ýyllar da Leýpsigde geçirilen ent international exhibitions, including своих жилищ, большие и малень- halkara sergilerinde altyn medallara the international exhibition in Paris кие, чтобы украшать ими стены, mynasyp boldy [10]. Türkmen halyla in 1937, where they were awarded ковровые попоны для лошадей и
66 MIRAS rynyň Halkara sergilerine gatnaşmak the golden medal; in the years 1964, верблюдов, ковры для различных lary we ýeňiş gazanmaklary olary dün 1965, 1966, 1979, 1986 Turkmen car- церемоний и т.д. Разнообразные ýä tanat dy, şol bir wagtyň özünde-de pets were awarded golden medals of ковровые изделия сопровождают Türkmenistanyň ýüzüniň tuwagyna the international exhibitions in Leipzig туркмен в течение всей жизни: мла- öwürdi. [10]. Participation and winnings on денцы спят в ковровых колыбелях; the international exhibitions made the дети учатся ходить и играют на ков- 3. Türkmen halky nyň ruhy baýlygy Turkmen carpets the world brand, at рах; значительную часть приданого the same time, becoming the «visiting девушки, выходящей замуж, состав- Türkmenistanyň çäkleriniň uly böle card» of Turkmenistan that is recog- ляют ковры и ковровые изделия. В gini Gara gum çöli tutýar. Suw serişde nizable in the whole world. день свадьбы невеста в ковровом leriniň ýetmezçiligi sebäpli, adamlar паланкине, верхом на верблюде, gadymy döwürlerden bäri jülgelerde 3. Spiritual Heritage of богато украшенном ковровыми из- we dag etekle rinde ýaşapdyrlar. Olar the Turkmen People делиями, отправляется в дом же- mallaryny suwa ýakmak we ekinleri ниха. Туркмены каждодневно едят ni suwarmak üçin suwuň gözle ginde The most territory of Turkmenistan и спят на коврах, а ежедневные uly tagal lalary etmeli bolup dyrlar. Bu is taken by the Kara-Kum Desert. Be- bolsa, ilatyň çarwa ýaşaýyş ýörelge si cause of the lack of water resources молитвы ‒ «намазы» совершают на ni kesgitläpdir. Haly önümleri diňe bir from ancient times people live here in маленьком молитвенном ковре. oturymly ýaşaýyş şertlerinde däl-de, the valleys and foothills. They have Процесс ковроткачества нелё- eýsem çarwa ýaşaýşynda-da möhüm to undertake much efforts to get life- гок, в каждом ковре заключено не- ähmiýete eýe bolupdyr. Mysal üçin, giving water necessary to quench the мало труда, терпения и житейской ýeňil halylary ýanyň bilen äkitmek thirst of animals and irrigate fields. мудрости. Ранее в Туркменистане amatly bolupdyr, gündelik durmuşda This defined the nomadism of a part женщины учились ковроделию с olar öý goşlarynyň ornu ny tutup dyr; of the nation. The carpet items have детства, с малых лет и до глубо- ak öýleriň iç ýüzün den tutulýan haly important meaning not only in the con- кой старости занимались этим ре- önümleri tomsuň jöwzaly yssysyndan ditions of settled way of life, but also меслом. Ковроткачество требует we gyşyň aňzagyndan ygtybarly go in the life of nomadic people: light высокой концентрации внимания,
Halyçylykda tebigy boýaglary almak üçin ulanylýan ösümlikler. Plants that are used for extracting natural paints for carpet produce. Растения, из которых добывают натуральные краски для ковроделия.
MIRAS 67 rag bolupdyr. Ak öýüň içine hem haly carpets are easy to carry, in everyday отличной памяти, огромного терпе- düşelipdir. Haly lar amatly ýaşa ýyş gi life they replace furniture; the wooden ния и немалого физического труда. ňişligini döre dip, diwarlardan hem asy construction of yurts from inside are С древности и до наших дней со- lypdyr. laid with carpets, which defend ef- вершенные виды, цвета и качество Gadymy ata-babalarynyň göreldesi fectively from the scorching summer художественного исполнения, во- ne eýerip, türkmenle riň ençeme nesli heat and winter frost. The floor of yurts площаемые в туркменских коврах, dürli maksat lar: öýleriniň içine düşe were also covered with carpets. They свидетельствуют об отточенном mek üçin uly ölçeg li, diwarlaryna ger were also placed on the walls, creat- мастерстве туркменских женщин- mek üçin uly we kiçi ölçegli, atlary we ing comfortable life space. ковровщиц, обладающих удиви- düýeleri üçin haly ýapynjalary, dürli On the example of ancestors the тельным художественным вообра- dabaralar we ş.m. üçin halylary do whole generations of Turkmen people жением и блестящими творческими kapdyrlar. Dürli görnüşli haly önümleri weave carpets of different purposes: способностями. «Можно увидеть в türkmenleriň tutuş ýaşaýşynyň dowa of big sizes to cover the floors of their современных государственных ков- mynda olaryň hemrasyna öwrülipdir: houses, big and small ones to deco- ровых мастерских Ашхабада ту вир- çagalar haly sallançaklarda ýatýarlar, rate the walls, horse and camel carpet туозную быстроту, с какой туркмен- halynyň üstünde ýöremegi öwrenýär cloths, carpets for different ceremo- ская ковровщица вяжет эти узлы, ler we oýnaýarlar, gyzlar durmuşa çy nies and so on. Different carpet items ту безошибочную точность, с какой kanlarynda, olaryň sepiniň ep-esli bö accompany Turkmen through all their она берёт необходимого цвета нить, legi haly we haly önümlerinden ybarat life: newborns sleep in the carpet- входящую в структуру орнамента, и bolupdyr. Toý güni gelin haly önümle made cradles; children learn to walk то поразительное ощущение движе- ri bilen baý bezelen düýäniň üstünde and play on small carpets; when a girl ния орнаментальных форм и линий, haly kejebede ýigidiň öýüne ugraýar. got married much of her dowry was которое позволяет ей ни на одну Türkmenler myda ma halynyň üstün de made up of carpets and carpet items. секунду не усомниться в этом выбо- iýip-içýärler we ýatýarlar, kiçi räk haly The wedding day a bride mounts a ре. Подобно пчёлке, соблюдающей namazlyklarda bolsa, her gün namaz carpet-made palanquin on a camel, геометрическую точность сот, она, okaýarlar. richly decorated with carpet items and без всякого эскиза будущего ковра, Haly dokamaklyk ýeňil iş däl, her bir sets off to the groom’s home. Turkmen почти интуитивно строит абсолютно halyda irgin siz zähmet, sabyrlylyk, ýa people eat and sleep on carpets, and точные в своём распределении на
68 MIRAS şaýyş paýhasy jemlenýär. Öňler Türk everyday prayers ‒ «namaz» are per- общем поле или в пределах бор- menistanda aýal-gyzlar çaga lygyndan formed on small praying carpet. дюров разнообразные правильные haly dokamagy öwrenip, tä garraýan The carpet-weaving process is not фигуры, но наряду с традиционным çalar bu senet bilen meşgullanypdyr easy, each carpet includes a lot of набором определённых орнамен- lar. Haly dokamak ünsüňi jemlemegi, labour, patience, and life experience. тальных тем, вносит неистощимую ýiti ýatkeş ligi, sabyrlylygy we köp fiziki Before people in Turkmenistan ob- фантазию не только в их сочетания, zähmeti talap edýär. Gady my döwür tained the carpet-weaving trade from но и в выработку новых узорообра- lerden biziň günlerimize çenli gelip childhood, and from early ages till old зующих комбинаций» [12]. ýeten türkmen halylarynda beýanyny age they were occupied with this craft. Количество ковровщиц, произво- tapan kämilleşen nusgalar, reňkler we The carpet-weaving business de- дящих ковёр, зависит от его разме- çeper ýeri ne ýeti rilişiniň hili türkmen mands high concentration, attention, ра. Чтобы соткать каждый его метр, excellent memory, immense patience halyçy gelin-gyzlarynyň kemsiz timar требуется немалый срок их напря- and lot of manual labour. From ancient lanan ussat lygyna, ajaýyp çeper pi жённого труда. В процессе ткаче- times till nowadays perfected kinds, kirlenişe we döredijilige ukyplylygyna ства ежечасно требуется работать с colors and quality of artistic perfor- şaýatlyk edýär. «Häzirki wagtda Aş «ткацким гребнем» весом в 1 кг. Его mance, embodied in the Turkmen car- gabadyň döwlet haly kärhanalarynda применяют для набивания уточной pets, testify about the perfected art of türkmen halyçylarynyň şol çitimleri ça the Turkmen women-carpet-weavers, нити, проходящей между узелками lasynlyk bilen çitişlerini, nagşyň düzü who had peculiar amazing art imagi- ковра, в целях их уплотнения. При mine girýän sapak laryň reňki ni ýalňyş nation and splendid artistic abilities. более длительном и сильном наби- man, takyk saýlap bilişlerini we olara «It is possible to see in modern state вании «ткацким гребнем», ковёр по- öz saýlap alan reňkiniň dogrudygyna carpet shops of Ashgabat that very лучается очень плотным, прочным и şübhelenmezlige mümkinçilik berýän virtuosic speed with which a Turkmen изящным. nagyşlaryň görnüşleriniň we çyzyk la carpet-maker takes that exact accura- В течение долгих лет, во многом rynyň here ketini görmek bolýar. Öý cy, the way she takes the thread of the под влиянием искусства ковротка- jükleriniň geometriki takyk lygyny sak necessary color, that has to be used in чества, сформировался туркмен- laýan bal arysyna meňzäp, ol halynyň the ornament, and that striking sense ский национальный характер, в hiç bir nusgasy bolmasa-da, çen bilen of movement of the ornament forms котором отразились самые выда- dürli görnüşli şekilleri halynyň ýüzün and lines, which make it possible not ющиеся качества: трудолюбие, вы-
MIRAS 69 de dogry ýa-da gyra larynda diýseň takyk ýerleş dirýär, ýöne belli bir ada ty nagyş toplum lary bilen birlikde diňe bir olaryň utgaşmasyna däl-de, eýsem täze nagyşlaryň utgaşmalarynyň döre dilmegine hem özüniň egsil mez zehi nini siňdirýär» [12]. Haly dokalanda halyçylaryň sany onuň ölçegine bagly bolyar. Onuň her metrini doka mak üçin, dartgynly zäh meti talap edýän ençeme wagt gerek. Haly dokalýan döwründe agramy 1 kg bolan dokma daragy sagatsaýyn kakmaly bolýar. Ol halynyň sykly gy ny gazanmak maksady bilen, çitim le riň arasyndan geçýän argajyň ýerine barmagy üçin kaky lyp ulanylýan gural dyr. Dokmanyň daragy ýetirilende haly örän berk, syk we nepis bolýar. Uzak ýylla ryň dowa mynda köp ba batda halyçylyk sungatynyň täsiri as tynda türkme niň milli häsi ýeti kemala gelipdir. Bu onuň zähmet söýerlik, çy damlylyk, erjellik we tutanýerlilik ýaly iň bir ajaýyp häsiýetlerinde öz beýa nyny tapypdyr. Her bir halyda türkmen halkynyň paýhasy, onuň pynhan duý gulary, arzuw-hyýallary jemlenipdir. Türkmenistanyň Prezidenti Gurbanguly Berdimuhamedow özüniň «Janly rowaýat» atly kitabynda «Siz şol halylarda bagtyň we şatlygyň aja- ýyp pursatlaryny görersiňiz. Siz şol halylarda enäniň ogluna wesýet edýän iň gowy isleg-arzuwlaryny we ündew- lerini görersiňiz. Siz şol halylarda go- rag we kömek, şowlulyk hem-de söýgi wadalaryny duýarsyňyz. Bularyň hem- mesi hasyl bolar. Sebäbi haly gudratly yrymdyr. Bu el bilen döredilen gudrat to doubt in her choice. Like a bee, носливость, настойчивость и упор- siziň öýüňize aýratyn ýakymly mähirli- which follow the geometrical exact- ство. В каждом ковре воплощены ligi, özüne çekiji we ruhlandyryjy ness of comb, she, without any sketch мудрость туркменского народа, его hoşniýetliligi getirer» diýip belleýär [1]. of the future carpet, nearly by intu- сокровенные чувства, мечты и же- ition builds absolutely exact different лания. Президент Туркменистана 4. Türkmen haly larynyň nagyş lary: regular forms on the common space milletiň ruhy dünýä siniň within the set borders, but in line with Гурбангулы Бердымухамедов в сво- şöhlelenmesi the traditional set of definite ornament ей книге «Живая легенда» пишет: themes she introduces inexhaustible «Вы увидите в нём остановленное Türkmen halylarynyň esasy elemen fantasy not only in their combination, мгновение счастья и радости. Вы ti «göl» (gül) sekiz burçlu gyň (ýa-da but also in the elaboration of new or- увидите в нём лучшие пожелания и rombuň) böle giniň şeki li bolup durýar. nament-making combinations» [12]. наставления, которыми напутствует Ol türkmen halylarynda atanak, bas The number of carpet-weavers de- мать своего сына. Вы почувствуете gançakly piramida, döwük çyzyk lar pends on the size of the future carpet. в нём обещание защиты и помощи, we ş.m. müňlerçe dürli görnüşde bol The weaving of one meter of carpet ýar. Sekizburçlugyň (ýa-da rombuň) takes not a short period of their pains- удачи и любви. И всё это обязатель- içinde dürli geometriki şekil ler, şeýle taking labour. In the process of weav- но сбудется. Потому, что ковёр ‒ за- hem dürli güllerden düzülen has in ing they need to work with a «weaving клинание! Это рукотворное чудо çe göl ýerleş ýär. 1914-nji ýylda belli comb» weighing one kilo. It is used принесёт в ваш дом особую лучи-
70 MIRAS sungaty öwreniji kolleksioner, nakgaş, for stuffing the filling thread, that goes стую энергетику, притягивающую Sankt-Peterburgyň Imperatorlar Ermi through the carpet knots to tighten добро и добром одаряющую» [1]. tažynyň gymmatlyklar Gale reýasyny them. At calculation of duration and saklaýjy Armin baron fon Fýolkerzam the force of striking with «weaving 4. Орнамент туркменских ковров: (1861-1917) şeýle ýazýar: «Kimdir bi comb», the carpet becomes the most духовный символ нации ri iň bolmanda ýeke je gezek gadymy thick, durable and fine. türkmen halylaryny gören bolsa, on During many years, mostly under Базовый элемент орнаментов da ol halynyň dokalyş tehnikasy ba the influence of carpet-weaving art, a туркменских ковров называется rada aýtmazdan hem ol halylary diňe Turkmen national character had been ‒ «гёль» (цветок) и представляет nagyşlary boýunça-da beýleki çarwa formed, in which the most outstand- собой изображение части восьми- ing qualities have been reflected: taýpalaryň önümleri bilen hiç haçan угольника (или ромба). На туркмен- diligence, endurance, and persis- garjaşdyrmaz. Gölle ri anyk suratlan ских коврах он предстаёт в тыся- tence. Each of the Turkmen carpet dyrmak mümkin däl, sebäbi şekil leriň чах разнообразных форм: в виде embodies the wisdom of the Turkmen özboluşlylygyny güller bilen hem, haý ступенчатой пирамиды, ломаных people, their innermost feelings and sy-da bolsa kesgitli bir geometriki şe wishes. President of Turkmenistan линий и т.д. Внутри восьмиуголь- killer bilen hem deňeşdirer ýaly däl» Gurbanguly Berdimuhamedov writes ника (или ромба) находятся разные [3]. in his book «A Living Legend»: «You геометрические фигуры, а также со- Türkmen haly larynyň adaty nagyşla will see in a carpet happiness and joy ставленный из различных цветов ry bu gadymy halk medeniýeti barada stopped for a moment. You may see более тонкий орнамент. В 1914 году baý maglu maty saklaýan, milletiň ne in it mother’s best wishes and admon- известный искусствовед-коллекцио- silden-nesle geçip gelýän milli ruhu ishes, expressed to her son. You will нер, художник, хранитель Галереи nyň şöhlelenmesi bolup, olary beýleki feel in it the promise of defense and драгоценностей Императорского halklardan tapawutlandyrýan möhüm assistance, luck and love. And all this Эрмитажа Санкт-Петербурга Армин alamatlar ulgamy we türkmen kalby will come true. Because a carpet is an барон фон Фёлькерзам (1861-1917) nyň aram tapan ýeri dir. invocation! This man-made miracle писал: «Кому хоть раз пришлось ви-
Türkmeniň ýüpek halylary. Türkmen halysynyň milli muzeýi. Aşgabat (Türkmenistan). Turkmen silk carpets. National Museum of Turkmen Carpet. Ashgabat (Turkmenistan). Туркменские шёлковые ковры. Национальный музей туркменского ковра. Ашхабад (Туркменистан).
MIRAS 71 деть старинные туркменские ковры, тот никогда не спутает их с изде- лиями других кочевых племён уже по одному орнаменту, не говоря о технике. Дать точное описание ор- намента невозможно, так как свое- образие фигуры его несравнимо ни с цветами, ни с какими-либо опре- делёнными геометрическими фигу- рами» [3]. Традиционный орнамент турк- менских ковров символизирует на- циональную духовность, передаю- щуюся из поколения в поколение, и содержит богатую информацию о древней народной культуре. Это важная знаковая система, отлича- ющая их от других народов и пред- ставляющая собой, образно говоря, вместилище туркменской души. «Гёль» обычно складывается из рисунка в центральной части пря- моугольника и нескольких окружа- ющих его рисунков. На больших коврах центральный орнамент за- нимает главенствующее положе- ние, в то время как на маленьких коврах боковой орнамент нередко более заметен. Во многих случаях в центральной части больших ков- ров одна из форм «гёлей» равно- мерно распределяется внутри по биаксиальному принципу. Чёткие линии изысканного орнамента, их Adatça, türkmen halysynyň «göl» will bring into your house special radi- волнообразные контуры создают nagşy gönüburçlugyň merke zindäki ant power, which will attract good and динамичный ритм, как бы «ожив- şekilden we ony gurşap duran birnä grant good» [1]. ляющий» ковровое произведение. çe suratlardan ybaratdyr. Uly halylar Одновременно с этим, усилению da «göl» nagşy esasy orny eýeleýär, 4. Ornaments of Turkmen Carpets: динамики орнамента способствуют kiçiräk halylarda bolsa, köplenç, gyra Symbolic Reflection of Spiritual композиции из разноцветных геоме- World of the Nation nagyşlary has göze ilginç bolýar. Köp трических фигур в сочетании с тём- ýagdaýlarda uly haly laryň merkezin но-красным фоном. The basic element of ornaments däki «gölleriň» bir görnüşi halynyň Классический вид орнамента ‒ of Turkmen carpets is called «goel» içinde biaksial ýörelge si boýunça gy «гёль» обладает явными племенны- (flower) and presents the image ofa radeň ýaýrap gidýär. Nepis nagyşlaryň part of an octagon (or a rhombus). On ми и географическими атрибутами. aýdyň çyzyk lary, olaryň tolkun şekil li Turkmen carpets it is being presented В Туркменистане в каждом регионе sudurlary haly ny «janlandyrýan» dina in thousands of different forms: in the (иногда даже в населённом пункте) miki sazlaşykly haly eserini emele ge stepped pyramid, broken line and so имеются собственные традицион- tirýär. Şunuň bilen bir wagtda nagşyň on. Inside the octagon (or a rhombus) ные орнаменты, многие племена об- dürli reňkdä ki geometriki şekillerden there are different geometric figures, ладают собственным характерным düzülen utgaş manyň dinamikasynyň and also a more thin ornament, com- орнаментом. В древности этот ор- güýçlenmegine we onuň goýy gyzyl posed from different colors. In 1914 намент был отличительным призна- reňkli ýerli gi bilen sazlaşmagyna ýar an outstanding art-worker, collector, ком племени, им обозначали свою dam berýär. painter, keeper of the Gallery of Trea- собственность. Среди часто встре- Nagşyň nusgawy görnüşi bolan sures of Saint-Petersburg Imperator чающихся племенных символов «göl», görne tin taýpa we geografi Hermitage Аrmin baron von Felker- «гёлей» ‒ текинские, сарыкские, са- ki alamatlara eýedir. Türkme nistanyň zam (1861-1917) wrote: «He, who лырские, йомудские, эрсарынские и her bir oazisinde (käbir ilatly ýerlerde- even once saw old Turkmen carpets, др. Древние ковровые орнаменты
72 MIRAS de) özleriniň adaty nagyşlary bar, bir will never mix them with the works of «гёли» обладают ярко выраженным näçe taýpa lar bolsa özle rine mahsus other nomadic tribes already seeing геометрическим стилем, отражаю- nagyşlara eýedir. Gadymyýetde bu their ornaments, not saying a word щим природные элементы животно- nagyşlar taýpa laryň tapawutlandyry about their technique. It is impossible го и растительного мира, и образы jy nyşany bolupdyr. Ýygy duş gelýän to give an exact description of an or- богини-покровительницы племени. taýpa nyşanlarynyň arasynda teke, nament, because the peculiarity of its Каждый племенной орнамент вы- saryk, salyr, ýomut, ärsary we beýle shape is not comparable either with рабатывался в течение долгих лет. ki göller bar. Gady my haly göllerinde colors or with other definite geometric Первоначально он был отражением ösümlik we haýwanat dünýäsiniň tebi figures» [3]. конкретных предметов и явлений gy elementle rini, taýpa nyň howanda Traditional ornament of Turkmen окружающего мира. Передаваясь из rynyň keşplerini şöhlelendirýän aýdyň carpets are symbols of national spiri- поколения в поколение, орнаменты geometriki stil bar. tuality, which is passed from genera- упростились, приобретя символиче- Her bir taýpa mahsus bolan nagyş tion to generation, which contains rich ский смысл, сохранив только самые uzak ýyllaryň dowamynda kemala ge information about ancient national характерные детали, создающие tirilipdir. Ilki başda olar belli bir zadyň culture, important sign system, which минималистичный и абстрактный we daşky dünýäniň hadysalarynyň make it possible to distinguish from стиль. В то же время, они впиты- şöhlelendirmesi bolupdyr. Nesilden- other nations and which represents, вали мировоззрения разных эпох, nesle geçi rilip, nagyş lar simwo liki ma- figuratively saying, the receptacle of становясь печатью и символом na eýe bolup, minimalistik we abstrakt the Turkmen soul. конкретных племён и кланов. Ана- stili döredýän diňe has häsi ýetli bölek The «goel» ornament of a Turkmen лизируя геометрический орнамент lerini saklap galyp, ýöne keýleşipdir carpet as a rule is made of the orna- ковров, можно прийти к постижению ler. Şol bir wagtyň özünde-de olarda ment in the central part of a rectangle богатства и разнообразия изобра- dürli zamanalaryň dünýägaraýyşlary and few pictures around it. The cen- жённых на них предметов окружа- ny özüne siňdirien belli bir taýpa laryň tral ornament on big carpets takes the ющего мира, природных явлений, we tireleriň nyşanlarynyň şekilleri yz main place, at the same time in small изображения животных (архары, ба- galdyrypdyrlar. Halylaryň geometrik carpets the side ornament is more no- раний рог, верблюды, птицы, следы nagyşlaryny seljerip, olarda şekillen ticeable. In most cases in central part других рептилий и животных), рас- dirilen dünýäni gurşaýan zatlaryň, te of big carpets one of the «goels» is тительных образов (цветы, листья, bigy hady salaryň, haýwanlaryň şekil evenly distributed inside it according стебли, ветви, плоды, деревья), leriniň (goç, goçuň şahy, düýe, guşlar to the by-axial principle. Clear lines of разных символов, космических тел we beýleki süýrenijileriň, haýwanlaryň fine ornament, their wavy outlines cre- (Солнце, Луна, Звезды), архитек- yzlary), ösümlikleriň şekil leriniň (gül ate dynamic rhythm, as if «animating» турных элементов (арки, ломаные ler, ýapraklar, baldaklar, şahalar, mi a carpet. At the same time, it promotes линии, черепица, ограды, мечети) и weler, agaçlar), dürli nyşanlaryň, kos to the intensification of the dynamics так далее. mos jisimleriniň (Gün, Aý, Ýyldyzlar), of the composition of the ornament Изучая смысловую нагрузку каж- binagärlik elementle riň (arkalar, dö from different geometrical figures and дого древнего орнамента, совре-
Syndy. Halynyň ýüzüni tekizlemek üçin ulanylan gural. Carpet scissors used for alignment of pile height. Ковровые ножницы, используемые для выравнивания высоты ворса.
MIRAS 73 its combination with dark-red back- менные учёные провели подробные ground. исследования, в результате кото- The classical outlook of the orna- рых сделаны некоторые характер- ment «goel» has distinct tribal and ные выводы. Например, часть ис- geographic attributes. In Turkmenistan следователей считает, что «гёль» each oasis (sometimes settlements) символизирует Землю на просторах has private traditional ornaments, Вселенной. В центральной оси ор- many tribes have their own charac- намента «гёль» заключены энергия teristic ornament. In ancient times this Teke göli. и жизнь, распространяющиеся от- ornament was a distinguishing char- Teke «goel». сюда, освещающие и обогреваю- acter of a tribe. Among tribal symbols Текинский «гёль». щие все уголки Земли [5]. Президент frequently met are teke, saryk, salyr, Туркменистана Гурбангулы Берды- yomud, ersary and others ornaments. мухамедов писал: «И в примитив- Ancient carpet ornaments «goels» ных первобытных верованиях, и в possess brightly expressed geometric действующих мировых религиях style, which reflects natural elements прослеживаются образы мировой of animal and vegetable world and the горы, древа жизни и центральной images of a goodness-the patroness земной оси. Это и есть семантиче- of a tribe. ская основа туркменского гёля, с ко- Each ornament of the correspond- торой началась его долгая история Ýomut göli. ing tribe was elaborated during many и образная трансформация» [1]. Не- Yomut «goel». years. Firstly it was the reflection of сомненно, в туркменских коврах со- Йомудский «гёль». specific items and phenomena of хранилось восприятие мира пред- surrounding world. Being passed on ками туркмен, включая древнюю from generation to generation, the память народа. ornaments became simple, having Обладая своим особым языком, obtained a symbolic meaning, having туркменские ковры символически preserved only the most characteristic сохранили историю народа, отра- details, which create minimalistic and зили безграничные пейзажи турк- abstract style. At the same time, they менской природы, уникальность quenched the outlooks of different национальной духовности, истории epochs, where symbols of concrete и культуры. Поэтому передача пле- Salyr göli. tribes and clans were left. менами традиционного орнамента Salyr «goel». Analyzing the geometrical ornament ковров из поколения в поколение Салырский «гёль». of carpets, we can understand the стала логическим продолжением richness and diversity of items of sur- rounding world, natural phenomena эстафеты духовности туркменского depicted on them, images of animals народа. (sheep, sheep horn, camel, birds and traces of other reptiles and animals), 5. Туркменские ковры в vegetable images (flowers, leaves, духовном возрождении нации stems, branches, fruit, trees), different symbols, cosmic bodies (Sun, Luna, После обретения Туркменистаном Stars), architectural elements (arches, в 1991 году государственной неза- Çowdur göli. broken lines, tile, fencing, mosques) висимости, туркменские ковры, как Chovdur «goel». and so on. важная часть традиционной культу- Човдурский «гёль». Studying the meaning of each an- ры народа, получили новую жизнь в cient ornament, contemporary sci- контексте активной поддержки про- entists have conducted thorough цесса возрождения национальной research in the result of which some духовности. conclusions were made. For exam- Пять классических «гёлей» турк- ple, some researchers consider that менских ковров, будучи нацио- «goel» symbolizes the Earth on the нальными символами, получили spaces of Universe. In central axe графическое отражение на Госу- of «goel» there are energy and life, дарственном флаге и гербе. «Гёли» that are spread from here and give изображены на красной вертикаль- Ärsary göli. light and heat to all corners of the ной ленте Государственного фла- Ersary «goel». Earth [5]. President of Turkmenistan га Туркменистана и на круговой Эрсаринский «гёль». Gurbanguly Berdimuhamedov wrote: полосе Государственного герба.
74 MIRAS Dünýäde elde dokalan iň uly haly hökmünde Ginnessiň rekordlar Kitabyna girizilen we meýdany 301 inedördül metre deň bolan «Altyn asyr» atly äpet haly. Türkmen halysynyň milli muzeýi. Aşgabat (Türkmenistan). A giant carpet «Altyn Asyr», 301 square meters in area, entered into the Guinness Book of Records, as the greatest hand-made carpet in the world. National Museum of Turkmen Carpet. Ashgabat (Turkmenistan). Ковёр-гигант «Алтын Асыр» площадью 301 кв. метр, занесённый в Книгу рекордов Гиннесса, как самый большой в мире ковёр ручной работы. Национальный музей туркменского ковра. Ашхабад (Туркменистан) wük çyzyk lar, çere pisalar, germew ler, «And in the primitive primeval beliefs metjitler) we beýlekileriň baýlygyna we and in the acting world religions there köpdürlüligine göz ýetirmek bolýar. may be traced the images of the world Her bir gadymy nagşyň aňladýan mountain, a tree of life and of central manysyny öwrenip, häzir kizaman Earth axe. This is the semantic mean- alymlary düýpli barlag lary geçirdiler ing of the Turkmen goel, where from we şola ryň esasyn da käbir netijelere its long history and imaginary transfor- geldiler. Mysal üçin, ylmy barlagçyla mation started» [1].Undoubtedly, the ryň bir bölegi «göl» Älem giňişligindäki perception of the world by Turkmen Ýer togalagyny aňladýar diýip hasap ancestors has been preserved in their edýärler. «Göl» nagşynyň merke zi carpets, including the ancient memory okunda, bu ýerden ýaýraýan, ýeriň of the nation. ähli künjeklerini ýagtylandyrýan we Possessing their special language, ýyladýan energiýa bilen ýaşaýyş jem Turkmen carpets symbolically pre- lenendir [5]. Türkmenistanyň Prezi- served the history of the nation, re- denti Gurbanguly Berdimuhamedow flected the boundless scenery of the şeýle ýazýar: «Bütin dünýäde ilkinji Turkmen nature, the uniqueness of ýüzleý ynançlardan başlap, şu günki the national spirituality, history and dünýä dinlerine çenli hemmesinde culture. Because of it, passing on the
MIRAS 75 Atyň güberçek şekili salnan we boýalmadyk tebigy reňkdäki ýüplüklerden dokalan haly. Türkmen halysynyň milli muzeýi. Aşgabat (Türkmenistan). Carpet with the relief depiction of a horse, woven from a natural, non-colored thread. National Museum of Turkmen Carpet. Ashgabat (Turkmenistan). Ковёр с рельефным изображением коня, сотканный из натуральной неокрашенной пряжи. Национальный музей туркменского ковра. Ашхабад (Туркменистан). dünýä dagynyň, ömür daragtynyň, traditional ornament of carpets from Кроме того, форма Государствен- ýeriň okunyň obrazly aňlatmasy bar. generation to generation became a ного герба представляет собой Bu türkmen gölüniň semantiki esasy logical continuation of the baton of восьмиугольный контур коврового bolup, ol özüniň uzyn taryhynda we spirituality of the Turkmen people. орнамента, носящий наименование obrazly özgermesinde şondan gözbaş «Звезда Огузхана», а пять видов alýar» [1]. Türkmen halylarynda hal 5. Turkmen Carpets in the Spiritual традиционных «гёлей» на флаге и kyň gadymy hakydasy bilen birlikde, Revival of the Nation гербе воплощают территориальную türkmenleriň ata-babalarynyň dünýäni целостность и национальное един- kabul edişleriniň saklanyp galan dygy After obtaining state independence ство Туркменистана. gürrüňsizdir. by Тurkmenistan in 1991, Turkmen Для дальнейшего совершенство- Türkmen halylary özüniň aýratyn di carpets as an important part of tradi- вания дела, защиты и развития line eýe bolmak bilen, türkmen haly la tional culture of the nation, got new life культурных традиций туркменских ry halkyň tary hyny saklap galypdyrlar, in the context of active support of the ковров, 20 марта 1993 года, в со- türkmen tebi gatynyň ümmül mez gör process of revival of national spiritual- ответствии с указом Президента nüşlerini we milli ruhunyň, taryhynyň ity. Туркменистана, в Ашхабаде был
76 MIRAS we medeniýetiniň deňsiz-taýsyzdygy Five classical «goels» of Turkmen основан Музей туркменского ковра. ny şöhlelendiripdirler. Şonuň üçin hem carpets, being national symbols, have На данный момент этот музей пре- halylaryň adaty nagyşlarynyň nesil got graphical reflection on the state вратился в один из важных куль- den-nesle geçirilmegi türkmen halky flag and emblem. The «goels» are de- турных центров Туркменистана. nyň ruhy çapa rynyň logiki dowamaty picted on the red vertical strip of the Здесь выставлено более 2000 ков- bolýar. State Flag of Turkmenistan and on the ров и ковровых изделий, в том чис- round strip of the state symbol. Be- ле чрезвычайно ценные экспонаты 5. Türkmen haly lary milletiň ruhy sides, the shape of the state symbol XVII-XVIII вв. Среди экспонатов му- galkynyşynda represents an octagonal contour of зея особенно привлекают внимание the ornament, which bears the name несколько всемирно известных ков- Türkmenistan 1991-nji ýylda döwlet «The Star of Oguzkhan»; five tradi- ров-гигантов. Один из них называет- Garaşsyzlygyny alandan soňra, türk tional «goels» on the flag and on the ся ‒ «Золотой век», его общая пло- symbol embody the territorial integrity men halylary halkyň medeniýetiniň щадь составляет 301 кв. м. В 2001 and national unity of Turkmenistan. möhüm böle gi hökmünde milli ruhuň году, в преддверии 10-летнего юби- For the further perfection of busi- galkynyşynyň işjeň goldanylmagy ne лея обретения независимости, 40 ness, defense and development of tijesinde täze durmuşa eýe boldular. ковровщиц трудились в течение 8 cultural traditions of Turkmen carpets Milli nyşanlar hökmünde türkmen месяцев, чтобы завершить этот ко- on March 20 of the year 1993 in ac- вёр. В 2003 году это произведение halylarynyň bäş sany nusgawy «gö cordance with the order of President li» Döwlet baýdagynda we tugra syn of Turkmenistan, a Museum of Turk- коврового искусства было занесено da şekil lendirildi. «Göller» Türkme nis men Carpet in Ashgabat was founded. в Книгу рекордов Гиннесса, как са- tanyň Döwlet baýda gynyň dik gyzyl On the given moment this museum мый большой в мире ковёр, соткан- reňkli zola gynda we Döwlet tugra sy has turned into one of the important ный вручную. nyň goýy gyzyl reňkli tegelek zolagyn cultural centers of Turkmenistan. Here В 1992 году «День туркменского da şekillendirilen. Mundan başga-da, more than 2000 carpets and carpet ковра» стал официальным госу- Döwlet tugra synyň görnüşi «Oguz ha items are displayed, among them ex- дарственным праздником, который nyň ýyldyzy» atly haly nagşynyň sekiz tremely valuable exhibits of XVII-XVIII ежегодно отмечается в последнее burçluk şeki linde bolup, baýdak bilen centuries. Among the exhibits of the воскресенье мая. В преддверии tugradaky bäş sany «gölüň» görnüşle museum there are several world-wide праздника ковра проводятся науч- ri bolsa, Türkmenistanyň çäk bitewili known giant carpets. One of them is ные конференции, соревнования в gini we milli agzybirligini aňladýar. called «The Golden Age», its common области наилучшего дизайна ков- Türkmen halyçylyk işini, ony gora area makes up 301 square meters. In ров и мастерства ковроткачества. magy we medeni däplerini mundan 2001, in the threshold of the 10th ju- Со времени обретения независи- beýläk hem kämilleşdirmek üçin 1993- bilee of obtaining in- nji ýylyň 20-nji martynda Türkme nis dependence, 40 car- tanyň Prezidentiniň Permany bilen pet-weavers worked Aşgabat şäherinde Türkmen halysy during 8 months to nyň muzeýi esaslandyryldy. Häzir ki complete the carpet. wagtda bu muzeý Türkmenistanyň iň In 2003 this art work möhüm medeni merkezleriniň birine was entered into the öwrüldi. Bu ýerde 2000-den gowrak Guinness’s Book as haly we haly önümleri ýerleşdirilen, the biggest hand- made carpet in the şol sanda XVII-XVIII asyrlaryň örän world. gymmatly eksponatlary hem bar. Mu In the year 1992 zeý eksponatlarynyň arasynda bütin «Turkmen Carpet dünýäde meşhur birnäçe gigant ha Day» has become an lylar ünsüňi özüne çekýär. Olaryň biri official state holiday, «Altyn asyr» diýlip atlandyrylyp, onuň which is annually umumy meýdany 301 inedördül met celebrated in the last re deňdir. 2001-nji ýylda ýurduň ga Sunday of May. In raşsyzlygyny almagynyň 10 ýyllygy the threshold of the nyň öňüsyrasynda 40 sany halyçy bu carpet holiday scien- halyny dokap gutarmak üçin 8 aýlap tific conferences are zähmet çekdi. 2003-nji ýylda halyçy held, competitions lyk sungatynyň bu eseri, dünýäde elde in the sphere of the dokalan iň uly haly hökmünde, Ginne best design of car- ssiň rekordlar Kitabyna girizildi. pets and mastership 1992-nji ýylda «Türkmen halysynyň of carpet-weaving. güni» resmi döwlet baýramy bolup, ol MIRAS 77 From the time of obtaining in- мости, в стране придаётся большое dependence much attention значение возрождению древних is being paid to the revival of традиций и технологий ковроткаче- ancient traditions and tech- ства, проводятся соответствующие nologies of carpet-weaving, научные исследования, а ковровое corresponding researches производство получает последова- were conducted, and the car- тельное развитие. Государственное pet-producing industry gets объединение «Туркменхалы» яв- successive development. ляется ключевой частью ковровой «Turkmenkhaly» state asso- промышленности Туркменистана, ciation is a key part of carpet- основным поставщиком ковров producing industry of Turk- ручной работы на международный menistan, the main provider рынок. Данное объединение зани- of handmade carpets to the мается не только производством world market. This associatio и реализацией ковров, но и сохра- deals with not only produc- нением традиций ковроткачества, tion and selling of carpets, but also of preserving of the научными исследованиями, на- carpet-weaving traditions, правленными на восстановление Türkmenistanyň Döwlet tugrasy. scientific researches, direct- орнамента древних ковров, а также State symbol of Turkmenistan. ed to the re-establishment разработку новой продукции. Государственный герб Туркменистана. of the ornament of ancient После провозглашения государ- her ýylyň maý aýynyň soňky ýekşen carpets, and also of the elaboration of ственной независимости, туркмен- ские ковры заняли чрезвычайно besinde bellenilýär. Haly baýramçy new produce. After proclamation of state inde- важное место в возрождении наци- lygynyň öňüsyrasynda ylmy masla pendence, Turkmen carpets took ex- ональных культурных традиций. hatlar, halylaryň iň gowy dizaýny we tremely important position in the reviv- Древняя история глубоко про- halyçylyk ussatlygy babatda ýaryşlar al of cultural traditions of the Turkmen росла в национальные традиции geçirilýär. Garaşsyzlyk alnandan bäri nation. ковроткачества, ставшего одним
78 MIRAS ýurtda halyçylygyň gadymy däpleri ni we tehnologiýasyny dikeltmäge uly ähmiýet berilýär, degişli ylmy barlaglar geçirilýär, haly önümçiligi bolsa yzygi derli ösüşe eýe bolýar. «Türkmenha ly» döwlet birleşigi Türkmenistanyň haly sena gatynyň wajyp bölegi hök münde, elde dokalan halylar bilen hal kara bazarlaryny esasy üpjün ediji bo lup durýar. Bu birleşik diňe bir halylary öndürmek we ýerlemek bilen meşgul lanman, eýsem, halyçylyk ýörelgeleri ni gorap sakla mak, gadymy halylaryň nagyşlaryny dikeltmäge gönük dirilen ylmy barlaglary, şeýle-de täze önüm leri işläp taýýar lamak bilen hem meş gullanýar. Döwlet garaşsyzlygy yglan edilen den soňra, türkmen halylary türkmen halkynyň medeni däpleriniň dikeldil Türkmenistanyň Döwlet baýdagy. meginde diýseň möhüm orna eýe bol State flag of Turkmenistan. dular. Государственный флаг Туркменистана. Gadymy taryh çeperçiligiň we amat Ancient history has been deeply из главных видов народно-при- lylygyň juda gowy sazlaşykly utgaşy grown into the national traditions of кладного искусства, образующего gyny döredýän amaly halk sungaty the carpet-weaving, which has be- идеальное сочетание художествен- nyň esasy görnüşleri niň biri bolan milli come one of its main kinds of public- ности и практичности. За долгие halyçylyk ýörel gelerine çuňňur ara applied art, which makes up an ideal годы туркменские ковры получили laşypdyr. Uzak ýyllaryň dowamynda combination of artistry and practice. türkmen halylary özüniň ýoka ry hilliligi широкую мировую славу своим от- For long years Turkmen carpets have личным качеством и прекрасным we owadan daşky görnüşi bilen dün received worldwide fame by their ex- внешним видом. Будучи важным ýäde uly şöhrata eýe boldy. Türkmen cellent quality and admirable outer субъектом культуры туркменского halkynyň medeniýetiniň möhüm sub kind. Being an important subject of ýekti bolmak bilen, türkmen halylary culture of the Turkmen people, Turk- народа, туркменские ковры имеют diňe bir türkmen halkynyň maddy we men carpets have important meaning важное значение не только в мате- ruhy durmuşynda möhüm ähmiýete for not only material and spiritual life of риальной и духовной жизни турк- eýe bolman, eýsem, milletiň döreýşi Turkmen, but also are the witnesses of мен, но и являются свидетелями niň we ösüşiniň yzygi derliligini özbo the ancient culture, particular culture, древней истории, особым языком luşly dil bilen beýan edýän, türkmen le having reflected the chronology of the отразив хронологию возникновения riň gadymy ata-babalarynyň ömrüniň appearance and development of the и развития нации, жизнь и творче- we döredijiliginiň şaýatnamasy bolan nation by a particular language, the ство древних предков туркмен. Ор- gadymy tary ha şaýatlyk edýär. Milli witness of the life and art of Turkmen намент туркменских ковров, симво- medeni özboluşlylygy aňlatmak bilen, ancestors. The ornament of the Turk- лизируя национальную культурную men carpets, symbolizing the national türkmen halylarynyň nagyşlary türk самобытность, заключает в себе cultural originality, holds in itself rich menleriň ajaýyp ruhy dünýäsini beýan богатое историческое и культурное historical and cultural content, which edip, özünde baý tary hy we medeni содержание, отражает уникальный embodies the unique spiritual world of духовный мир туркмен. Именно по- mazmuny jemleýär. Hut şonuň üçin the Turkmen people. Exactly for this этому, после обретения независи- hem Garaş syzlygyny alandan soňra, reason, after obtaining independence, döwlet özüniň milli medeniýetini we the state, reviving the national culture мости, государство, возрождая на- däplerini dikeldip, halyçylyk ýörel ge and traditions, pays special attention циональную культуру и традиции, lerine aýratyn üns berýär. Munuň şeý to the traditions of carpet-weaving. уделяет особое внимание традици- ledigine adaty haly nagyşlaryna Türk The attachment of the elements of ям ковроткачества. Традиционный menistanyň milli döwlet nyşanlarynyň symbol of the national state of Turk- ковровый орнамент получил статус elementle riniň häsiýetiniň berilmegi menistan to the carpet ornaments, государственной символики Турк- hem şaýat lyk edýär. testify about it. менистана.
MIRAS 79 EDEBIÝAT LITERATURE ЛИТЕРАТУРА
1. Gurbanguly Berdimuhamedow «Janly rowaýat» Aşgabat, 2011. Sah. 256, 176. Гурбангулы Бердымухамедов. «Живая легенда». Ашхабад, 2011. Стр. 272, 193. 2. Гундогдыев О. А. Из истории туркменского ковроделия, Ашхабад: «Мирас», 2008, стр. 3, 16, 63. 3. Кирчо Л. «Ковры» на черепках. Памятники Туркменистана, Ашхабад, 1975, № 2, стр. 11. 4. Гундогдыев О. А. Жизнь твоя на ковре нанесённый yзоp. Нейтральный Туркменистан, 2000, 6 июня. 5. Гундогдыев О. А. Вся вселенная об одном yзope. Нейтральный Туркменистан, 2002, 20 августа. 6. Марко Поло (Италия), перевод Лян Шэнчжи, «Книга о разнообразии мира», издательство Чжунго Вэньши, издание сентября 1989 г., стр. 4. 7. Ибн Баттута (Морокко), «Подарок созерцающим о диковинках городов и чудесах странствий», перевод Ма Цзиньпэн, издательство Нинся Жэньминь от августа 1985 г., стр. 291-292 8. Гундогдыев О. А. Туркменский ковёр. Нейтральный Туркменистан, 1995, 25 декабря. 9. Реджепова О. «Прочнее камня, нежнее poзы». Электронная газета «Туркменистан: золотой век». 24. 05. 2013. 10. Государственное объединение «Туркменхалы», www.turkmenhali.gov.tm. 11. Береснева Л. Г. Декоративно-прикладное искусство Туркменистана. Издательство «Аврора». 1976, стр.14. 12. Пугаченкова Г. А. Искусство Туркменистана. Издательство «Искусство», Москва. 1967, стр. 175, (Рис. 7 позаимствован из названной книги. Стр.178.). 13. Царёва Е. Г. Туркменские ковры и ковровые экспозиции в музеях Санкт-Петербурга. Ашхабад. «Мирас», 2003, № 1, стр. 107.
80 MIRAS MIRAS 81 YLMY WE MEDENI DURMUŞ HABARLARY
CHRONICLES OF SCIENTIFIC AND CULTURAL LIFE
ХРОНИКА НАУЧНОЙ И КУЛЬТУРНОЙ ЖИЗНИ
82 MIRAS GARAŞSYZ BITARAP TÜRKMENISTANYŇ JEMGYÝETÇILIK, YLMY WE MEDENI DURMUŞYNYŇ WAKALARYNA SYN (aprel-iýun)
REVIEW OF EVENTS OF PUBLIC, SCIENTIFIC AND CULTURAL LIFE OF INDEPENDENT NEUTRAL TURKMENISTAN (April-June)
ОБЗОР СОБЫТИЙ ОБЩЕСТВЕННОЙ, НАУЧНОЙ И КУЛЬТУРНОЙ ЖИЗНИ НЕЗАВИСИМОГО НЕЙТРАЛЬНОГО ТУРКМЕНИСТАНА (апрель-июнь)
Sentýabr aýynda Aşga batda geçiril The dominating theme of the events Доминирующей темой событий jek Ýapyk binalarda we söweş sungaty of the second quarter of the current второго квартала текущего года boýunça V Aziýa oýunlary üstümizdä year has become the coming in Sep- стали предстоящие в сентябре в ki ýylyň ikinji çärýeginiň waka larynyň tember in Ashgabat of V Asian Indoor Ашхабаде V Азиатские игры в за- esasy meselesi bolup, oňa taýýarlyk and Martial Arts Games, preparation крытых помещениях и по боевым tamamlaýjy tapgyrda alnyp barylýar. to which entered the final phase. искусствам, подготовка к которым Türkmenistanly laryň ýoka ry ruhu be The large sport forum, to which the вступила в финальную стадию. lentlilik bilen taýýarlanýan bu iri sport Turkmen residents prepare with en- Крупный спортивный форум, к çäresi Garaş syz, Bita rap Türkme nis thusiasm, will be held under the motto которому с энтузиазмом готовятся tanyň durmuşa geçirýän daşa ry we «Health. Inspiration. Friendship», туркменистанцы, пройдёт под де- içeri syýa satynyň ynsanperwer ug which became an original nationwide визом «Здоровье. Воодушевление. runy, döwletimiz tara pyndan halkara idea, called to stress the humanistic Дружба», ставшим своеобразной derejesinde öňe sürülýän öňde ba orientation of the home and foreign общенациональной идеей, призван- ryjy başlangyçlaryny nygtamaga gö policy, realized by the Independent ной подчеркнуть гуманистическую nükdirilip, özboluşly umumymilli ide and Neutral Turkmenistan, progres- направленность внешней и вну- ýa öwrülen «Saglyk. Ruhubelentlik. sive initiatives, set forward by our тренней политики, реализуемой не- Dostluk» şyga ry astynda geçer. Türk state at the international level. As зависимым нейтральным Туркмени- menistanyň Prezi denti Gurbanguly notes the President of Turkmenistan станом, прогрессивных инициатив, Berdimuhamedowyň belleýşi ýaly, Gurbanguly Berdimuhamedov, Turk- выдвигаемых нашим государством menistan puts high humanistic sense на международном уровне. Как от- Türkmenistan halkara sport hyzmat into the idea of the international sport мечает Президент Туркменистана daşlygyna belent ynsanperwer ma cooperation. «We directly correlate Гурбангулы Бердымухамедов, в по- ny-mazmun berýär. Döwlet baştutany sport movement, following of the ide- нятие международного спортивного şeýle nygtaýar: «Biz sport hereke als of the olympism with realization of сотрудничества Туркменистан вкла- ti, olimpiýa tagly matlaryna eýermegi the Sustainable Development Goals, дывает высокий гуманистический Durnukly Ösüşiň Maksatlaryny dur aimed at maximal revealing of the hu- смысл. «Мы напрямую соотносим muşa geçirmek bilen baglanyşdyrýa man potential, solution of the global спортивное движение, следование rys, ol adamyň mümkin çilikleriniň doly tasks in sphere of healthcare, educa- идеалам олимпизма с реализаци- açylmagyna, saglygy goraýyş ulga tion, creation of conditions for harmo- ей целей устойчивого развития, на- mynda ählumumy wezipeleriň ýerine nious spiritual and physical training правленных на максимальное рас- ýetirilmegine, bilime, şahsyýetiň ruhy of the personality», emphasizes the крытие человеческого потенциала, we beden taýdan sazlaşykly ösmegi head of state. выполнение глобальных задач в üçin zerur şertleriň döredilmegine gö The activities, taken place in April on области здравоохранения, образо- nükdirilendir». the occasion of the international and вания, создание условий для гар- Şunuň bilen baglylykda, Bütindünýä national holidays – the World Health моничного духовного и физического saglyk güni, «Suw damjasy altyn dä Day, «A drop of water is a grain of развития личности», подчёркивает nesi», Türkmen bedewiniň baýramy gold», the Turkmen Racer Day are глава государства. ýaly halkara we milli baýramçylyklar demonstrative in this context. The В этом контексте показатель- mynasybetli aprel aýynda bolup ge traditional month of the mass sport, ны мероприятия, состоявшиеся çen çäre ler bellärliklidir. Şonuň ýaly- physical-training and health promotion в апреле по случаю международ- da, aprel aýynda köpçü likleýin sport, as well as cultural actions was also ных и национальных праздников – bedenterbiýe-sagaldyş we medeni held in April under the motto «Health Всемирного дня здоровья, «Капля çäreleriň däbe öwrülen biraýlygy bo and Happiness». With purpose of воды – крупица золота», Праздника lup geçdi. Sagdyn durmuş ýörelgesini popularization of the healthy lifestyle, туркменского скакуна. Под девизом wagyz etmek, çilimkeşlige garşy gö control of tobacco smoking, improve- «Здоровье и счастье» в апреле, так- reşmek, adamyň saglyk ýagda ýyny ment of state of health and increase же, прошёл традиционный месячник gowulandyrmak we onuň ömrüniň do of life span of the human being, imple- массовых спортивных, физкультур- MIRAS 83 wamlylygyny uzaltmak, Türkme nista mentation of the efficient measures но-оздоровительных и культурных ny 2025-nji ýyla çenli temmä kiden azat on turning of Turkmenistan up to 2025 мероприятий. В целях пропаганды ýurda öwürmek boýunça neti jeli çäre to the country free from tobacco, the здорового образа жизни, борьбы с leri amala aşyrmak maksa dy bilen, National Programmer for 2017-2021 табакокурением, улучшения состо- «Temmä kä garşy göreşmek boýunça years on realization of the Framework яния здоровья и увеличения про- Bütindünýä saglyk guramasynyň çar Convention of the World Health Orga- должительности жизни человека, çuwaly konwensiýasyny durmuşa ge nization (WHO) on tobacco control, осуществления эффективных мер çirmegiň 2017-2021-nji ýyllar üçin Milli was approved. As known, our country по превращению Туркменистана до maksatnamasy» tassyk landy. Mälim acts as a leader in many directions of 2025 года в страну свободную от та- bolşy ýaly, biziň ýurdu myz temmä the anti-tobacco movement and tries бака, была утверждена Националь- kä garşy göreş hereketiniň birnäçe to make its contribution to the work on ная программа на 2017-2021 годы ugurlary boýunça öňde bolmak bilen, expansion in the world territories, free по реализации Рамочной конвен- dünýäde temmäkiden azat çäkle ri gi from tobacco. In the framework of ac- ции ВОЗ по борьбе с табаком. Как ňeltmek boýunça işlere öz goşandyny tions, taken in this field, from May 1, известно, наша страна выступает в качестве лидера по многим на- goşmaga çalyşýar. Bu ugurda görül the month of mass actions on control правлениям антитабачного движе- ýän çäre leriň çäkle rinde 1-nji maýdan of tobacco took place in Turkmenistan. ния и стремится внести свой вклад Türkmenistanda çilimkeşlige garşy The holding of the International Con- в работу по расширению в мире göreşmek boýun ça köpçü likleýin çä gress and Exhibition «Asian Games территорий, свободных от табака. releriň biraýlygy bolup geçdi. -2017: international sport cooperation В рамках предпринимаемых в этом «Awaza» milli syýahatçylyk zolagyn in the name of peace and progress» направлении действий, с 1 мая в da geçirilen «Aziada-2017: parahatçy was timed to the World Health Day Туркменистане прошёл месячник lygyň we ösüşiň hatyrasyna halkara in Avaza National Tourist Zone. The массовых мероприятий по борьбе с sport hyzmatdaşlygy» atly halkara representative forum was held with табакокурением. maslahaty we sergisi Bütindünýä sag participation of Turkmenistan Presi- К Всемирному дню здоровья lyk gününe bagyşlandy. Bu wekilçilik dent and united the delegates of the было приурочено проведение в li çäre Türkmenistanyň Prezi dentiniň countries –participants of V Asian In- Национальной туристической зоне gatnaşmagynda bolup geçdi we özü door and Martial Arts Games, heads «Аваза» Международного кон- ne Ýapyk binalarda we söweş sunga ty of the Olympic Council of Asia, inter- гресса и выставки Азиада-2017: boýunça V Aziýa oýunlaryna gatnaş national sport federations and orga- международное спортивное со- ýan ýurtla ryň wekiliýetlerini, Aziýanyň nizations, guests of honour – famous трудничество во имя мира и про- Olimpiýa geňeşiniň, halkara sport fe political figures. The participants of the гресса». Представительный форум derasiýalarynyň we guramalarynyň congress considered the significance состоялся при участии Президента ýolbaşçylaryny, meşhur syýa sy işgär of the forthcoming in Ashgabat the Туркменистана и объединил деле- ler bolan hormatly myhmanlary birleş Asian Games for national sports and гатов стран-участниц V Азиатских
84 MIRAS dirdi. Maslahata gatna şyjylar Aşga intergovernmental interaction from игр в закрытых помещениях и по batda geçiriljek V Aziýa oýunlarynyň the complex of social and economic боевым искусствам, руководителей Türkmenistanyň durmuşy we ykdysa spheres up to realization of peace- Олимпийского совета Азии, между- dy topar larynyň toplumyndan başlap making strategy of Turkmenistan in народных спортивных федераций ylalaşdyryjy strategiýasynyň durmu şa the regional and global scales. и организаций, почётных гостей – geçirilişine çenli, sebitleýin we glo The ceremony of presentation of the известных политических деятелей. bal möçber de ýurdumyzyň sporty we Diploma to Turkmenistan President on Участники конгресса рассмотрели döwletara gatnaşyklary üçin, ähmiýe awarding the Honourary Title «Man of значение предстоящих в Ашхабаде tine garadylar. the Year» was held at the congress Азиатских игр для отечественного «Aziada-2017: parahatçylygyň we «Asian Games-2017: international спорта и межгосударственного вза- ösüşiň hatyrasyna halkara sport hyz sport cooperation in the name of имодействия, от комплекса соци- matdaşlygy» atly maslahatda Türkme peace and progress». The Head of the альных и экономических сфер до nistanyň Prezi dentine «Ýylyň adamy» Asian Chess Federation Sheikh Sultan реализации миротворческой стра- diýen hormatly adyň dakylýandygy ba Khalifs Sultan Shakhbut Al-Nakhayan тегии Туркменистана в региональ- radaky diplomyň gowşurylyş dabarasy handed over solemnly the Diplomas ном и глобальном масштабах. На конгрессе «Азиада-2017: меж- boldy. Döwlet baştutanyna bu diplomy to the head of state. The President of дународное спортивное сотрудни- Aziýa küşt fede rasiýasynyň ýolbaş Turkmenistan was awarded the 10th чество во имя мира и прогресса» çysy Şeýh Sultan Halifa Sultan Şah dan on Karate-do for contribution to состоялась церемония вручения but Al-Nahaýan dabaraly ýagdaýda the development of sport movement. Президенту Туркменистана дипло- gowşurdy. Türkmenistanyň Prezidenti The Final Declaration of the Interna- ма о присвоении почётного титу- sport hereketiniň ösdürilmegine goş tional Sport Congress was published ла «Человек года». Диплом главе ýan goşandy üçin kara te-do-nuň 10- according to the decision of the 71st UN государства торжественно вручил njy danyna mynasyp boldy. General Assembly as an official docu- руководитель Азиатской шахмат- Halkara sport maslahatynyň jemleý ment in six official languages of the ной федерации Шейх Султан Хали- ji jarna masy resminama hökmünde community. This fact is an evidence of фа Султан Шахбут Аль-Нахаян. За Birleşen Milletler Gura masynyň Baş acknowledgement at the international вклад в развитие спортивного дви- Assambleýasynyň 71-nji mejlisiniň ka level of the many-sided activity, car- жения Президент Туркменистана rary bilen jemgyýetiň alty sany resmi ried out by President of Turkmenistan, был удостоен 10-го дана каратэ-до. dilinde çap edildi. Bu waka Türkme constructive humanitarian initiatives, Итоговая декларация Междуна- nistanyň Prezidentiniň alyp barýan set forward by him as well as strategic родного спортивного конгресса по köptaraply işiniň, onuň öňe sürýän partnership of Turkmenistan with UN. решению 71-й Генеральной Ассам- netijeli ynsanperwer başlangyçlary The Decision, adopted in New-York at блеи Организации Объединённых nyň, şeýle hem Türkmenistanyň BMG the session of the Economic and So- Наций в качестве официального bilen strate gik hyzmat daşlygynyň hal cial Council of the United Nations Or- документа была опубликована на kara dere jesinde ykrar edilýändiginiň ganization (ECOSOC) on election of шести официальных языках со-
MIRAS 85 subutnamasydyr. 19-njy aprelde Nýu- Turkmenistan to the Executive Council общества. Этот факт – свидетель- Ýorkda Türkmenistanyň BMG-niň Yk- of the UN Children’s Fund (UNICEF) ство признания на международном dysady we Durmuş Geňeşiniň Çagalar for 2018-2020 years as well as Com- уровне проводимой Президентом Gaznasynyň ýerine ýetiriji geňeşiniň mission on the status of women for Туркменистана многогранной де- 2018-2020-nji ýyllar üçin agzalygyna 2018-2022 years is in this rank. ятельности, выдвигаемых им кон- hem-de Zenanlaryň statusy boýunça Wide advertising and information структивных гуманитарных ини- komissiýasynyň 2018-2022-nji ýyllar campaign was started in the reviewed циатив, а также стратегического üçin agzalygyna saýlanylmagy bara period, aimed at attraction of atten- партнёрства Туркменистана с ООН. daky kara ryň kabul edilmegi hem bu tion to V Asian Indoor and Martial Arts В этом ряду и решение, принятое 19 wakalaryň hata ryna girýär. Games and formation of new image апреля в Нью-Йорке на заседании Syn berilýän döwürde Ýapyk bina of Turkmenistan as a country of good Экономического и Социального Со- larda we söweş sungaty boýunça V will, health and inspiration. In the first вета Организации Объединённых Aziýa oýunlaryna we hoşniýetliligiň, decade of April, the hymn of V Asian Наций (ЭКОСОС) об избрании Турк- sagdynlygyň hem-de ruhubelentligiň Games was approved in the course of менистана в Исполнительный совет ýurdy hökmünde Türkmenistanyň tä- the special meeting, held in the Muka- Детского фонда ООН (ЮНИСЕФ) на ze keşbiniň kemala getirilmegine üns ms Palace of the State Cultural Centre 2018-2020 годы, а также в Комиссию çekmäge gönükdirilen giň maha bat- of Turkmenistan. It became the song по статусу женщин на 2018-2022 maglumat çäresi ýaýbaňlandy. Aprel by Head of State «Forward, only For- годы. aýynyň birinji ongün lüginde Döwlet ward, my Native Land – Turkmenis- В обозреваемый период была medeniýet merke ziniň Mukamlar köş tan!». развёрнута широкая рекламно-ин- günde bolup geçen ýörite masla hatyň In the same month, the presentation формационная кампания, нацелен- barşynda V Aziýa oýunlarynyň sena action was held in the administrative ная на привлечение внимания к sy tassyk landy. Döwlet baştutanynyň centre of one of the largest provinces V Азиатским играм в закрытых по- «Öňe, diňe öňe, jan Watanym Türk of China – Hubei. The horse-races and мещениях и по боевым искусствам menistan!» atly aýdymy oýunlaryň se forum «Turkmenistan-China: coopera- и формирование нового образа nasy boldy. tion on New Silk Road», organized in Туркменистана, как страны доброй Hut şol aýda hem Hytaýyň iň iri we honour of the 25th anniversary since воли, здоровья и воодушевлённо- laýatlarynyň biri bolan Hubeýiň ýol the day of establishment of the dip- сти. В первой декаде апреля в ходе başçylyk merkezinde tanyşdyryş çä lomatic relations between two states специального совещания, состояв- releri bolup geçdi. Şonuň ýaly-da, ol took place in its framework as well. шегося во Дворце мукамов Государ- çäräniň çäkle rinde iki döwletiň arasyn The representatives of the govern- ственного культурного центра, был da diplomatik gatnaşyklaryň ýola go ment of the province and city munici- утверждён гимн V Азиатских игр.
86 MIRAS ýulmagynyň 25 ýyllygy mynasybetli at pality, heads, professors and teaching Им стала песня главы государства çapyşyklary we «Türkmenistan-Hytaý: staff of the Chinese Geological Univer- «Вперёд, только вперёд, край род- Täze Ýüpek ýolunda hyzmatdaşlyk» sity of the city of Wuhan, leading ex- ной – Туркменистан!». atly forum geçi rildi. Duşuşyga wela perts of the research institutes from a В этом же месяце презентаци- ýat häkimiýetiniň we şäher häkimligi number of regions of Chine as well as онная акция состоялась в админи- niň wekil leri, Uhan şäherindäki Hytaý students from Turkmenistan and other стративном центре одной из круп- geologiýa uniwersitetiniň ýolbaşçylary, countries, who study in the Chinese нейших провинций Китая – Хубей. professor-mugallymlar düzümi, Hyta higher educational establishments В её рамках также прошли конные ýyň birnäçe sebitleriniň ylmy-bar lag took part at the meeting. Besides it, скачки и форум «Туркменистан- institutlarynyň esasy ylmy işgär leri, the young scientists from the Interna- Китай: сотрудничество на Новом Türkmenistandan we beýleki ýurtlar tional University for the Humanities Шёлковом пути», организованные в dan baran, Hytaýyň ýokary okuw jaý and Development and Turkmen State честь 25-й годовщины со дня уста- larynda okaýan talyplar gatnaşdylar. Financial Institute, representatives of новления дипломатических отноше- Bulardan başga-da, foruma türkmen Mass Media were also invited to the ний между двумя государствами. Во forum from the Turkmen side. встрече приняли участие предста- döwleti tara pyndan Halkara ynsanper The opening of «Turkmenistan» вители правительства провинции wer ylymlar we ösüş uniwersitetiniň Centre held on May 26 in Xi’an Oil и городской мэрии, руководители, hem-de Türkmen döwlet maliýe insti University, in which study several профессорско-преподавательский tutynyň ýaş alymlary, köpçülikleýin ha scores of students from Turkmenistan состав Китайского геологического bar beriş serişdeleri niň wekilleri hem becam an evidence of the growing университета города Ухань, веду- çagyryldy. interest in Chine in our state, its rich- щие научные сотрудники иссле- 26-njy maýda Türkme nistandan est spiritual traditions and modern довательских институтов из ряда onlarça taly byň okaýan Sian ne achievements. The Centre is provided регионов Китая, а также студенты bit uniwersitetinde «Türkme nistan» with required information resources, из Туркменистана и других стран, Merkeziniň açylmagy Hytaýda biziň including audio and video materials обучающиеся в китайских вузах. döwletimize, onuň iňňän baý ruhy däp with support of the Embassy of our Кроме того, с туркменской стороны lerine we häzirki zamanda gazanan state. The library, where displayed the на форум были приглашены моло- sepgitlerine gyzyklanmanyň artýandy books of the President of Turkmenis- дые учёные из Международного gynyň subut namasy boldy. Ýurdumy tan Gurbanguly Berdimuhamedov, университета гуманитарных наук и zyň Hytaýdaky Ilçihanasynyň goldaw published in Turkmen, English and развития и Туркменского государ- bermeginde Merkez audio we wideo Chinese, works of the classic literature ственного финансового института, maglumatlar bilen birlikde zerur bolan and belles-lettres, periodicals, photo представители СМИ. maglumat serişdeleri bilen hem üpjün albums, telling about modern achieve- Свидетельством растущего в Ки- edildi. Şonuň ýaly-da, bu ýerde kiçeň ments of our country was also created тае интереса к нашему государству,
MIRAS 87 räk kitap ha na döredilip, onda Türk here. The video film about forthcom- его богатейшим духовным тради- menistanyň Prezi denti Gurbanguly ing in Ashgabat large sport forum циям и современным достижениям Berdimuhamedowyň türkmen, iňlis we was demonstrated to the numerous явилось открытие Центра «Туркме- hytaý dillerinde neşir edilen kitaplary, guests, who took part at the opening нистан», состоявшееся 26 мая в türkmen nusgawy we çeper edebi ceremony of the Centre. The meeting Сианьском нефтяном университе- ýatynyň eserle ri, döwürleýin neşirler, in the «round table» format with par- те, в котором обучаются несколько ýurdumyzyň häzir ki döwür de gazanan ticipation of the leaders and teachers десятков студентов из Туркмени- sepgitleri barada gürrüň berýän su of this higher educational establish- стана. При поддержке Посольства ratly albomlar ýerleşdirilen. Merkeziň ment, local educational department нашей страны Центр оснащён не- açylyşyna gatnaşan köpsanly myh of the Shensi Province as well as rep- обходимыми информационными manlara Aşga batda geçiriljek iri sport resentatives of the local Mass Media ресурсами, включая аудио- и виде- çäresi barada wideoşekiller görke zildi. was organized in the framework of the оматериалы. Здесь также создана Dabaranyň çäklerin de bu ýokary okuw ceremony. The exchange of opinions небольшая библиотека, где пред- jaýynyň ýolbaşçylarynyň we mugal on the issues of the activization of the ставлены книги Президента Гур- lymlarynyň, Şensi welaýatynyň halk interaction between higher educa- бангулы Бердымухамедова, издан- magaryf bölüminiň wekilleriniň, şeýle tional establishments of Turkmenistan ные на туркменском, английском и hem ýerli köpçülikleýin habar beriş se and Xi’an city in the educational and китайском языках, произведения rişdeleriniň wekilleriniň gatnaşmagyn scientific spheres took place. туркменской классической и худо- da «tegelek stoluň» başynda duşuşyk The concert of the Turkmen variety жественной литературы, перио- guraldy. Türkmenistanyň we Sian şä performers was organized in May in дические издания, фотоальбомы, heriniň ýokary okuw jaýlarynyň ara honour of the 25th anniversary of the рассказывающие о современных synda ylym we bilim babatda özara diplomatic relations between Turk- достижениях нашей страны. Мно- hyzmatdaşlygy işjeň leşdirmegiň me menistan and the People’s Republic гочисленным гостям, принявшим seleleri boýunça pikir alşyldy. of China by the Embassy of our coun- участие в открытии Центра, был Türkmenistan bilen Hytaý Halk Res try with the support of the Ministry of продемонстрирован видеоролик о Culture of Turkmenistan and China publikasynyň arasynda diplomatik предстоящем в Ашхабаде крупном as well as China University of Petro- спортивном форуме. В рамках це- gatnaşyklaryň ýola goýulmagynyň 25 leum, Beijing. The creative action be- ремонии была организована встре- ýyllygy myna sybetli ýurdumyzyň Ilçi gan with video-presentation, dedicat- ча в формате «круглого стола» с hanasy tarapyndan Türkme nistanyň ed to V Asian Indoor and Martial Arts участием руководства и преподава- we Hyta ýyň Medeniýet ministrlikleri Games and complex work on approval телей данного вуза, департамента niň, şeýle hem Pekin nebit uniwersite of our country in the status of the world народного образования провинции tiniň goldaw bermeklerinde maý aýyn sports power. Шэньси, а также представителей da türkmen estra da ýerine ýetirijileriniň Traditionally, the Turkmen Racer местных СМИ. Состоялся обмен çykyşy gural dy. Ýapyk binalarda we Day was widely celebrated in the Turk- мнениями по вопросам активиза- söweş sunga ty boýunça V Aziýa oýun men capital and regions. The horse ции взаимодействия между вузами laryna we ýurdu myzyň dünýäniň sport marathon, competition of the young Туркменистана и города Сиань в об- döwleti diýen derejesini tassyklamak horsemen, show jumping tournament, разовательной и научной сферах. boýunça toplumlaýyn işlerine bagyş la which became an important stage of В честь 25-летия установления nan döredijilik agşamynyň öň ýanynda preparation for Asian Games-2017 дипломатических отношений между wideotanyşdyrylyş geçi rildi. and so on, was held in the framework Туркменистаном и Китайской На- Däp bolşy ýaly, paýtagtymyzda we of actions, dedicated to it. The Inter- родной Республикой, в мае Посоль- welaýatlarymyzda Türkmen bede wi national Quarantine Centre, built in ством нашей страны при поддержке niň baýramy giňden bellendi. Baýram Ak Bugday District of Akhal Province Министерств культуры Туркмени- çylyga bagyş lanan çäre leriň çäkle rin added the infrastructure of the nation- стана и Китая, а также Пекинского de Aziada-2017-ä taýýarlygyň möhüm al horse-breeding sector. нефтяного университета был ор- tapgyryna öwrülen atly ýörişler, ýaş The Order of the head of state on ганизован концерт туркменских çapyksuwarlaryň arasynda, päsgelçi making of the catalogue of the thor- эстрадных исполнителей. Творче- likden atly bökmek boýunça ýaryşlar oughbred Akhalteke horses – the de- ский вечер предварила видео-пре- bolup geçdi. Ahal welaýatynyň Ak bug tailed register of the most famous rep- зентация, посвящённая V Азиат- daý etrabynda gurlan Halkara karantin resentatives of the elite of the world ским играм в закрытых помещениях merkezi ýurdumyzyň atçylyk pudagy horse-breeding, with indication of и по боевым искусствам и комплекс- nyň üpjünçilik gurluşlarynyň üstüni ýe their achievements, origin and other ной работе по утверждению нашей tirdi. data is aimed at the solution of the страны в статусе мировой спортив- Gazanan netijelerini, gelip çykyş la tasks on preservation of the purity of ной державы. ryny we beýle ki maglumatlaryny gör the Akhalteke breed, perfection of the Традиционно широко был отме- kezip, arassa ganly ahalteke atla rynyň selection-pedigree work. Along with чен в туркменской столице и регио- katalogyny dünýä atşynaslygynyň has it, Turkmenistan President told about нах Праздник туркменского скакуна. naýbaşy wekilleriniň anyk sanawyny purposefulness of submitting applica- В рамках посвящённых ему меро- düzmek bara da Döwlet baştutanynyň tion to UNESCO for inscription of the приятий состоялся конный мара- 88 MIRAS beren tabşyrygy ahalteke atlarynyň to Akhalteke horses on the World Heri- фон, состязания юных наездников, hum arassa lygyny saklamak, seçip al tage List. With the purpose of activ- турнир по конкуру, ставший важным mak, tohumçylyk işini kämil leşdirmek ization of the research works in this этапом подготовки к Азиаде-2017 boýunça wezipeleri çözmä ge gönükdi sphere, the head of state charged with и др. Инфраструктуру отечествен- rilendir. Şunuň bilen birlikde Türkme foundation of the Scientific Centre on ной коневодческой отрасли попол- nistanyň Prezidenti ahalteke atlaryny Studying of Akhalteke Horses at Turk- нил Международный карантинный Bütindünýä mirasynyň sanawyna goş men Agricultural University as well центр, построенный в этрапе Ак буг- mak barada ÝUNESKO guramasyna as voiced the idea of the foundation дай Ахалского велаята. sargyt berme giň maksada laýyk bol of the Academy of Akhalteke Horse- На решение задач по сохране- jakdygyny aýtdy. Döwlet baştutany bu Breeding in Turkmenistan. нию чистоты ахалтекинской поро- ulgamda ylmy-barlag işlerini işjeňleş Traditionally, VII Meeting of Inter- ды, совершенствованию селекци- dirmek maksa dy bilen, Türkmen oba national Association of Akhalteke онно-племенной работы нацелено hojalyk uniwersitetiniň ýanynda Ahal Horse-Breeding took place un- распоряжение главы государства der the chairmanship of the Presi- о составлении каталога чистокров- teke atla ryny öwren mek boýun ça ylmy dent of Turkmenistan Gurbanguly ных ахалтекинских скакунов – под- merkezi açmak barada görkez me ber Berdimuhamedov. In the course of the робного реестра наиболее видных di, şeýle-de Türkme nistanda Ahalteke forum, the head of International Fed- представителей элиты мирового atçylyk akade miýasyny döret mek piki eration for Equestrian Sports (FEI) коневодства, с указанием их до- rini mälim etdi. Ingmar de Vos presented the head of стижений, происхождения и других Türkmenistanyň Prezidenti Turkmenistan the Cup and FEI medal сведений. Наряду с этим, Прези- Gurbanguly Berdimuhamedowyň baş for a great contribution to the develop- дент Туркменистана высказался о lyklyk etmeginde Halkara ahalteke ment of the equestrian sports sphere. целесообразности подачи заявки atçylyk assosiasiýasynyň VII mejlisi The Regional Director for Central Asia в ЮНЕСКО на включение ахалте- bolup geçdi. Çäräniň barşynda Hal of the World Organization for Animal кинских коней в Список Всемирно- kara atçylyk sport federasiýasynyň Health (OIE) Kazimueras Lukaus- го наследия. В целях активизации (FEI) baştutany Ingmar de Wos atçy kas presented Turkmenistan Presi- научно-исследовательских работ lyk sportuny ösdür mäge goşýan uly dent Gurbanguly Berdimuhamedov в данной сфере глава государства goşandy üçin Türkme nistanyň baş the Certificate on creation in Turk- поручил создать при Туркменском tutanyna FEI-iň Kubogyny we me menistan of the Equine Disease Free сельскохозяйственном универси- dalyny gowşurdy. Halkara epizootik Zone. This certificate opens wide pos- тете Научный центр по изучению býurosynyň (HEB) Merkezi Aziýa bo sibilities for holding of the equestrian ахалтекинских скакунов, а также ýunça sebit leýin direktory Kazi miras sports games in the framework of V озвучил идею создания в Туркме- MIRAS 89 Lukauskas Türkme nistanyň Prezidenti Asian Indoor and Martial Arts Games, нистане Академии ахалтекинского Gurbanguly Berdimuhamedowa Türk into the programmers of which the коневодства. menistanda atla ryň kese linden azat competitions on show jumping were Традиционно под председатель- zolagyň döre dilendigi hakyn daky ser included on the initiative of the Turk- ством Президента Туркменистана tifikaty gowşurdy. Bu sertifikat Ýapyk men Leader. Гурбангулы Бердымухамедова сос- binalarda we söweş sungaty boýunça The regular meetings of the ex- тоялось VII заседание Междуна- V Aziýa oýunlarynyň çäklerinde atly perts and connoisseurs of the famous родной ассоциации ахалтекинского sport oýunla ryny geçirmek üçin giň «heavenly» horses promote working коневодства. В ходе форума глава mümkinçilikleri açýar. Türkmen baştu out of the main ways of partnership, Международной федерации кон- tanynyň başlangyjy bilen päsgelçilik fill it with living content and enrich with ного спорта (FEI) Ингмар де Вос den atly bökmek boýunça ýaryş lar V new joint projects, vital ideas and busi- вручил главе Туркменистана Кубок Aziýa oýunla rynyň maksat namasyna ness contracts. The work of IX Inter- и медаль FEI за большой вклад в girizildi. national Scientific Conference «Turk- развитие конноспортивной сферы. Региональный директор по Цен- Meşhur «behişdi» bedewler boýun men Horse and World Horse-Breeding тральной Азии Международного ça hünärmenleriň we olara gadyr goý Art», uniting in Ashgabat the famous эпизоотического бюро (МЭБ) Ка- ýanlaryň yzygiderli geçir ýän duşuşyk native and foreign horse-breeders, зимирас Лукаускас вручил Прези- lary hyzmatdaşlygyň esasy ýollaryny scientists-hippologists, historians and денту Туркменистана Гурбангулы işläp düzmäge ýardam berýär, oňa ethnographers, other specialists from Бердымухамедову сертификат о janly mazmun berýär, täze bilelikdä more than dozens of foreign states, создании в Туркменистане зоны, ki taslamalar, derwaýys başlangyçlar presenting their reports in the section- свободной от болезней коней. Дан- we işjeň gatnaşyklar bilen baýlaşdyr al sessions on the themes: «Place, ный сертификат открывает широкие ýar. «Türkmen bedewi we dünýäniň taken by Akhalteke horses in the inter- возможности для проведения кон- seýisçilik sungaty» atly IX halkara national horse-breeding», «Akhalteke носпортивных игр в рамках V Азиат- maslahatyň işi hem şu maksatlara racers in international equestrian ских игр в закрытых помещениях и eýerip, ýurdu myzyň we daşary ýurt sports competitions», «International по боевым искусствам, в программу laryň meşhur atşy naslaryny, dünýäniň cooperation in development of horse- которых по инициативе туркмен- ondan gowrak ýurdun dan gelen atşy breeding sector» pursued these aims ского лидера включены состязания nas alymla ry, taryh çylary, etnog rafary as well. по конкуру. we beýleki hünär menle ri Aşgabatda The annual International Fair, which Регулярные встречи специалистов jemledi hem-de onuň barşynda bö demonstrated all directions of the и ценителей знаменитых «райских» lümçelerde olaryň «Dünýä atşynas horse-breeding and equestrian sports, коней способствуют выработке ма-
90 MIRAS lygynda ahalteke atlarynyň eýeleýän historical experience and modern гистральных путей партнёрства, на- orny», «Ahalteke atla ry halkara atly practice in this sphere, its tendencies полняют его живым содержанием sport ýaryşlarynda», «Atçylyk pudagy and perspectives for international sci- и обогащают новыми совместными ny ösdürmekde halkara hyzmatdaşly entific, business and professional in- проектами, актуальными идеями gy» atly nutuklary diňle nildi. teraction, united the representatives и деловыми контактами. Эти цели Her ýylda Aşga batda geçirilip, atla of tens companies from 30 countries. преследовала и работа IX Между- ry idetmegiň we atçy lyk sportunyň ähli The carefully preserved heritage and народной конференции «Туркмен- ugurlaryny, bu ulgamdaky taryhy tejri the dynamic present, richness and in- ский скакун и мировое искусство bäni hem-de häzirkizaman gazananla exhaustibility of the creative fantasy of коневодства», объединившей в Аш- ryny, halkara ylmy, işewürlik we hünär the Turkmen people were reflected in хабаде известных отечественных и mentçi lik taýdan özara here ket etmek this grandiose vernisage. зарубежных коневодов, учёных-ип- üçin onuň meýillerini we geljegini gör In the framework of the festivities, пологов, историков и этнографов, kezen Halkara sergi-ýarmarkasy 30 the ceremony of awarding of the ýurtdan onlarça kompa niýany özünde winners and prizetakers of the In- других специалистов из более чем birleşdirdi. Bu ägirt uly gözden geçiri ternational Show «The most beauti- десятка зарубежных государств, lişde aýawly sakla nyp galan miras we ful Akhalteke horse of the year» and представивших свои доклады в сек- depginli döwrebaplyk, türkmen hal creative contest among painters and ционных заседаниях на темы: «Ме- kynyň döredijilik ylha mynyň baýlygy sculptures, carpet-makers and jewel- сто, занимаемое ахалтекинскими hem-de egsilmezligi beýan edilipdir. ers, photographers and videographs, скакунами в мировом коневодстве», Türkmen bede winiň baýra my myna designers and graphic designers for «Ахалтекинские скакуны в междуна- sybetli dabaralaryň çäklerinde «Ýylyň the best embodiment of the image of родных конноспортивных соревно- iň owadan ahalteke aty» atly halkara the «heavenly» racer, was held in hon- ваниях», «Международное сотруд-
MIRAS 91 bäsleşiginiň we «behişdi» bedewleriň our of the Turkmen Racer Day. The ничество в развитии коневодческой keşbini iň gowy görnüşde janlandyr contest was held on nominations – the отрасли». mak boýun ça žiwo pisçileriň hem-de most skilled carpet with image of the Представителей десятков ком- heýkeltaraşlaryň, halyçylaryň we zer Turkmen racer, jewelry decorations паний из 30 стран объединила в gärleriň, suratçylaryň we wideografa for horse, the best pictorial embodi- Ашхабаде ежегодная Международ- ryň, dizaýnerleriň we bezegçi surat ment and the best sculptural image of ная выставка-ярмарка, продемон- keşleriň arasynda geçirilen döredijilik the Akhalteke horse. It is notable that стрировавшая все направления ýaryşynyň ýeňijilerini sylaglamak da the considerable part of the presented коннозаводства и конного спорта, baralary bolup geçdi. Ýaryş türkmen creative works united the theme of the исторический опыт и современную bedewiniň şekili çitilen iň nepis haly, «heavenly racers» with theme of the практику в этой сфере, её тенден- atlar üçin zergär çilik bezegi, ahalte Ashgabat-2017. ции и перспективы для междуна- ke atynyň žiwopisde berlişi we iň go The forthcoming in Ashgabat the родного научного, делового и про- sports festival has found original ref- фессионального взаимодействия. wy heýkeltaraşlyk keşbi ýaly ugurlar lection in the works on preservation В этом грандиозном вернисаже boýunça geçirildi. Gözden geçirilişe of the national historical and cultural отразились бережно сохранённое berlen döredijilik işleriniň aglaba bö heritage as well. In this connection, наследие и динамичная современ- legi «behişdi bedewler» tema syny the finds, discovered in the current ность, богатство и неисчерпаемость Aşgabat-2017 tema sy bilen birleşdi spring by the group of archeologists of творческой фантазии туркменского rendigi bellärliklidir. the National Management for Protec- народа. Aşgabatda geçiriljek sport baýram tion, Study and Restoration of Monu- В рамках торжеств в честь Празд- çylygy milli taryhy-medeni mirasy go ments of History and Culture of the ника туркменского скакуна прошли rap saklamak işinde hem özüniň öz Ministry of Culture of Turkmenistan in церемонии награждения победите- boluşly beýanyny tapdy. Şunuň bilen the course of the excavations of the лей и призёров международного кон- baglylykda, şu ýylyň ýazyn da Mede medieval Dandanakan settlement, lo- курса «Самый красивый ахалтеки- niýet ministrliginiň Taryhy we mede cated in the territory of Mary Province, нец года» и творческого состязания ni ýady gärlikleri gora mak, öwrenmek are significant. среди живописцев и скульпторов, hem-de rejelemek baradaky milli mü This small provincial town in the ковровщиц и ювелиров, фотогра- dirliginiň arheologlarynyň topa ry tara western outskirts of the Murgab oa- фов и видеографов, дизайнеров и pyndan Mary welaýatynyň çäklerinde sis in 60 kilometers from the Ancient художников-оформителей на луч-
92 MIRAS ýerleşýän orta asyr ilatly ýeri bolan Merv is mentioned for the first time in шее воплощение образа «райско- Daňdanakanda gazuw-ag taryş işleri the medieval sources in VIII century, го» скакуна. Конкурс проводился по geçirilende tapy lan zatla ry bellemek but judging by the latest archeologi- номинациям – самый искусный ко- bolar. cal materials, it was appeared much вёр с изображением туркменского Gadymy Merwden 60 kilometr uzak earlier. The work on the unique monu- скакуна, ювелирное украшение для lykda, Murgap jülgesiniň günbatar çe ment has brought many interesting коня, лучшее живописное воплоще- tinde ýerleşýän bu kiçeňräk şäherçe finds, including tableware ceramics, ние и лучший скульптурный образ ilkinji gezek VIII asyra degişli çeşme set of the article from bronze and ar- ахалтекинца. Примечательно, что lerde ýatla nylýar, ýöne soňky arheolo chitectural details, different-shape значительная часть представлен- gik maglumatlardan çen tutsaň, onda lamps, engraved dishes, bowls, jugs ных на смотр творческих работ объ- ol şäherçe has ir döräpdir. Bu deňsiz- and pot. All of them are coated from единила тему «райских скакунов» с taýsyz ýadygärlikde geçirilen işler bir the outside by intricate ornament and темой Ашгабат-2017. well-disposed inscriptions, performed Предстоящий в Ашхабаде спор- näçe gyzykly tapyndylaryň üstünden by various decorative prints. тивный праздник нашёл своео- eltdi. Olaryň arasynda gap-gaç ke But one small faience statuette of бразное отражение и в работе по ramikasy, bürünç den ýasalan serwiz the dog, which with great realism сохранению национального исто- predmet leri we binagärlik detallary, transfers the breed qualities of the рико-культурного наследия. В этой dürli görnüş li çyrag lar, ýüzi nagyşla Turkmen alabai has become the most связи показательны находки, обна- nan tabaklar, käseler, küýzeler we ga amazing and unexpected discovery. руженные нынешней весной груп- zanjyklar bar. Olaryň ählisiniň daşyna The Dandanakan statuette depicts the пой археологов Национального owadan nagyşlar çeki lipdir we dürli alabai’s puppy, calmly lying, tucked up управления по охране, изучению и bezeg harplary bilen ýagşy dilegli ýaz its legs. This wonderful pattern of the реставрации памятников истории и gylar ýazylypdyr. small plastic art is executed from fa- культуры Министерства культуры в Türkmen tohum itiniň häsiýetleri ience of good quality and was initially ходе раскопок средневекового посе- ni hakykata laýyk beýan edýän, fa painted and glazed, but long centuries ления Данданакан, расположенного ýansdan ýasalan kiçijik alabaý itiniň of being in the ground damaged ma- на территории Марыйского велаята. heýkeljigi iň bir geň we gara şylmadyk jolica, which is kept only partially. It is Этот небольшой провинциальный açyş boldy. Daňdanakandan tapylan symbolic that it was discovered exact- городок на западной окраине Мур- heýkeljik aýaklaryny ýygnap, arkaýyn ly in the year of the significant event in габского оазиса в 60 километрах от
MIRAS 93 ýatan türkmen alabaýynyň güjüjegini life of the Turkmen peoples – V Asian древнего Мерва впервые упомина- şekillendirýär. Ownuk plastikanyň bu Indoor and Martial Arts Games, the ется в источниках VIII в., но судя по ajaýyp nusgasy hili gowy faýans dan symbol of which was chosen the Turk- последним археологическим мате- ýasalypdyr we ilkibaşda reňklenipdir men alabai. риалам, возник он гораздо раньше. hem-de syrçalanypdyr. Ýöne birnäçe The systematic excavations of this Работа на уникальном памятнике asyrlaryň dowamynda ýeriň astynda point, which was in former times the принесла немало интересных нахо- ýatmagy onuň maýo likasyna (çeper important international caravan trade, док, в числе которых посудная кера- keramikasyna) zeper ýetiripdir. Ol ma started by the specialists of the Na- мика, сервиз предметов из бронзы и ýolikanyň bölekleri sakla nyp galypdyr. tional Management for Protection, архитектурные детали, светильники Bu heýkeljigiň türkmenistanlylaryň Study and Restoration of Monuments разных форм, гравированные блю- durmuşynda ähmiýetli waka bolan Ýa of History and Culture, will be conti- да, чаши, кувшины и котелки. Все pyk binalarda we söweş sunga ty bo nued in next field seasons, and, un- они покрыты снаружи затейливым ýunça V Aziýa oýunlarynyň geçiriljek doubtedly, will bring many impressive орнаментом и благожелательными надписями, исполненными различ- ýylynda tapylmagynda uly many bar. discoveries. The establishment of the expert ными декоративными шрифтами. Sebäbi türkmen alabaýynyň keşbi bu group on folk artistic creativity at the Но самым удивительным и не- oýunlaryň nyşa ny hökmün de saýla nyp Ministry of Culture in April is signifi- ожиданным открытием стала одна alyndy. cant in aspect of multifaceted work on маленькая фаянсовая статуэтка Taryhy we mede ni ýadygärlikleri go study, preservation and popularization собаки, которая с большим реализ- ramak, öwren mek hem-de reje lemek of the national heritage, carried out мом передаёт породные качества baradaky Milli müdirligiň hünär menleri in Turkmenistan. In this context, the туркменского алабая. Данданакан- tarapyndan, birwagtlar halkara kerwen adoption in April of the Law of Turk- ская статуэтка изображает щенка söwdasynyň ähmiýetli nokatlarynyň menistan on «Libraries and Library алабая, спокойно лежащего, под- biri bolan bu ýerde, başlanan meýil Science», determining the legal, or- жав лапы. Этот прекрасный обра- namalaýyn gazuw-agtaryş işle ri indiki ganizational, economic and social зец мелкой пластики выполнен из meýdan işleri möwsüminde dowam bases of the library science in Turk- фаянса хорошего качества и был etdiriler we gürrüň siz suratda ýene-de menistan, has a great importance as изначально раскрашен и глазуро- birnäçe täsir li açyşlaryň üstünden el well. Possessing invaluable cultural ван, но долгие века пребывания в ter. store and high spiritual potential, our земле повредили майолику, которая Türkmenistanda milli mirasy öwren country widely uses the whole arse- сохранилась лишь частично. Сим- mek, gorap saklamak we wagyz etmek nal of means of the cultural diplomacy волично, что она обнаружена имен- boýunça alnyp barylýan köptaraply for development of constructive inter- но в год значимого события в жизни işler bilen baglylykda, aprel aýynda national cooperation, which reflected туркменистанцев – V Азиатских игр в закрытых помещениях и по бое- вым искусствам, символом которых выбран туркменский алабай. Планомерные раскопки данного некогда значимого пункта междуна- родной караванной торговли, нача- тые специалистами Национального управления по охране, изучению и реставрации памятников, будут про- должены в следующих полевых се- зонах и, несомненно, принесут ещё немало впечатляющих открытий. В плане проводимой в Туркмени- стане многоаспектной работы по изучению, сохранению и популяри- зации национального наследия по- казательно создание в апреле при Министерстве культуры экспертной группы по народному художествен- ному творчеству. В этом контексте также большое значение имеет при- нятие в апреле Закона Туркмени- стана «О библиотеках и библи- отечном деле», определяющего правовые, организационные, эконо- мические и социальные основы би- блиотечного дела в Туркменистане.
94 MIRAS Medeniýet ministr liginiň ýanynda halk international actions in the field of cul- Обладая бесценным культурным çeper döredijiligi boýunça biler men ture, held in the second quarter of the багажом и высоким духовным по- leriň topa ry döredildi. Şonuň ýaly-da, year. The Days of Culture of the Pa- тенциалом, наша страна широко bu babatda ýyrdumyzda kitaphana lestine, taken place for the first time in использует весь арсенал средств işiniň hukuk, guramaçylyk, ykdysady May in the Turkmen capital are among культурной дипломатии для разви- we durmuşy esaslary kesgitleýän «Ki them. This creative action consider- тия конструктивного международ- taphanalar we kitaphana işi hakynda» ably widened our imaginations about ного сотрудничества, что отрази- Türkmenistanyň Kanu nynyň kabul art of the friendly country and serves ли международные акции на ниве edilmeginiň hem uly ähmiýeti bar. as impetus to the development of the культуры, проведенные во втором Gymmatly medeni mirasa we ýo Turkmen- Palestinian cooperation in квартале текущего года. В их числе kary ruhy mümkin çiliklere eýe bolan the humanitarian sphere. In turn, the Дни культуры Государства Палести- ýurdumyz mede ni diplomatiýanyň se Days of Culture of Tajikistan, held на, впервые состоявшиеся в мае в rişdeleriniň ähli goruny neti jeli halka with great success in the first month туркменской столице. Эта творче- ra hyzmatdaşlygyny ösdürmek üçin of summer, breathed new life into the ская акция значительно расширила giňden ulanýar. Muny şu ýylyň ikinji traditional cultural links of the Turkmen наши представления об искусстве çärýeginde medeniýet ulgamynda ge and Tajik peoples. дружественной страны и послужила çirilen halkara çäreleri hem görkezdi. The festivities in honour of the Vic- импульсом к развитию туркмено-па- Olaryň arasynda türkmen paýtagtynda tory Day became a vivid example of лестинского сотрудничества в гума- ilkinji gezek geçirilýän Pales tina döw the humane policy, pursued by our нитарной сфере. В свою очередь, letiniň Medeniýet günleri hem bar. Bu state. The ceremony of honouring vet- новую струю в традиционные куль- döredijilik çäre si biziň dostluk ly ýurduň erans and widows of the participants турные связи туркменского и тад- sungaty bara daky düşünjelerimizi art of war of 1941-1945 years, was held жикского народов привнесли Дни dyrdy we ynsan perwer ulgam da türk in the capital «Mekan» Palace, the so- культуры Таджикистана, с большим men-palestin hyzmat daşlygyny ös lemn flower-laying ceremonies to the успехом прошедшие в Ашхабаде в dürmäge itergi bolup hyzmat etdi. Öz «Khalk Hakydasy» Memorial Comp- первый месяц лета. lex, to the monuments of the heroes of gezeginde tomsuň ilkinji aýynda Aşga Ярким примером, проводимой war in other cities of the country took нашим государством гуманной по- batda uly üstün lik bilen geçen Täjigis place. The opening of the thoroughly литики, явились торжества в честь tanyň Medeniýet günleri hem türkmen restored Memorial on the common дня Победы. В столичном Двор- we täjik halklarynyň däp bolan medeni grave of the warriors, who died in the це «Мекан» состоялась церемо- gatna şyklaryna täze akym girizdi. war of 1941-1945 years on the occa- ния чествования ветеранов и вдов Ýeňiş güni myna sybetli geçirilen sion the celebration of the Great Vic- участников войны 1941-1945 годов, dabaralar döwletimiziň alyp barýan tory in the Moldavian Delacau village прошли традиционные церемонии ynsanperwer syýasatynyň aýdyň my (Novoanensk District), is among the возложения цветов в Мемориаль- saly boldy. Paýtag tyň «Mekan» köş good deeds. Here, on May 4, 1944, ном комплексе «Халк хакыдасы», к günde 1941-1945-nji ýylla ryň urşu na the outstanding son of the Turkmen памятникам героев войны в других gatna şanlary we olaryň yzynda ga people – writer Nurmyrat Sarykha- городах страны. В числе добрых lan zenan lary gutlamak, däp bolşy nov, who served in 958 infantry order дел – открытие к празднованию Ве- ýaly, «Halk hakydasy» ýady gärlikler of Bogdan Khmelnitskiy regiment of ликой Победы в молдавском селе toplumy na, ýurdumyzyň beýleki şä 299 infantry Kharkov division, died in Делакеу (Новоаненский район) herlerinde uruş gahrymanlarynyň ýa bloody battle for liberation of Moldova капитально отреставрированно- dygärliklerine gül goýmak dabaralary from fascist occupants. го Мемориала на братской могиле boldy. Sogaply işleriň hata rynda Beýik The Day of Constitution and Poetry воинов, павших в войне 1941-1945 Ýeňşiň baýramçylygyna Moldawiýa of Magtymguly Fragi was marked by годов. Здесь, 4 мая 1944 года, сло- nyň Delakeu obasynda (Nowoanensk the scientific forums and festivities, жил свою голову в кровопролитном raýony) 1941-1945-nji ýyllaryň urşun poetic recitations and concerts. On бою за освобождение Молдовы от da wepat bolan esger leriň doganlyk threshold of the holiday, the delega- фашистских оккупантов выдающий- mazarynda durky düýpli täzelenen ýa tion of the creative intelligentsia of our ся сын туркменского народа – пи- dygärligiň açyly şy hem bar. Bu ýerde country traditionally made its way to сатель Нурмырат Сарыханов, слу- 1944-nji ýylyň 4-nji maýynda türkmen the Gulistan Province of the Islamic живший в 958-м стрелковом ордена halkynyň tanymal ogly, 299-njy Har Republic of Iran, where it went pilgrim- Богдана Хмельницкого полку 299-й kow atyjy lyk diwiziýasynyň Bogdan age to the places of everlasting rest of стрелковой Харьковской дивизии. Hmelniskiý ordenli 958-nji atyjylyk famous sons of the Turkmen people Научными форумами и торже- polkunda gulluk eden, ýazyjy Nurmy – the classic poets Dovletmammed ствами, поэтическими чтениями и rat Saryhanow Moldowany faşistik ba Azady and Magtymguly. концертами был отмечен День Кон- sybalyjylardan azat etmek ugrundaky The International Conference, or- ституции Туркменистана и поэзии gan döküşikli söweş lerde wepat boldy. ganized by Mejlis, Ministry of Foreign Махтумкули Фраги. В преддверии Türkmenistanyň Konstitusiýasynyň Affairs, Ministry of Education and Po- праздника делегация творческой ин- we Magtymguly Pyragynyň şygry ýet litical Council of Democratic Party, теллигенции нашей страны по сло- güni hem ylmy maslahatlar we daba was timed to the 25th anniversary of жившейся традиции направилась MIRAS 95 ralar, şahyrana okaýyşlar we aýdym- the Main Law of the country. The fo- в провинцию Гулистан Исламской saz çykyş lary bilen bellenip geçildi. rum participants, among whom the Республики Иран, где совершила Däp bolşy ýaly, baýramçylygyň öňüsy deputies of the national parliament, паломничество к местам упокоения rasynda ýurdu myzyň döre dijilik intel members of government, heads of выдающихся сынов туркменского ligensiýasynyň wekilleri Eýran Yslam the diplomatic missions, accredited народа – поэтов-классиков Довлет- Respublikasynyň Gülüs tan welaýaty in our country, representatives of the маммеда Азади и Махтумкули. na gidip, türkmen halkynyň beýik ogul structural subdivisions of the United К 25-летию Основного Закона lary nusga wy şahyr lar Döwletmämmet Nations Organizations, Regional UN страны была приурочена междуна- Azadynyň we Magtymgulynyň gubur Centre for Preventive Diplomacy for родная конференция, организован- laryna zyýarat etdiler. Central Asia, other authoritative inter- ная Меджлисом, Министерством Ýurdumyzyň Esasy Kanu nynyň 25 national organizations, heard reports, иностранных дел, Министерством ýyllygyna Türkme nistanyň Mejli si, Da dedicated to the historical experience образования и Политсоветом Де- şary işler ministrligi, Bilim ministrligi we and modern achievements of Turk- мократической партии. Участники Demokratik partiýanyň Syýasy Geňeşi menistan on the way of development форума, в числе которых депутаты tarapyndan guralan halkara maslahat of the democratic, legal state. Numer- национального парламента, члены bagyşlandy. Forumyň işine milli parla ous journals, brochures and press-re- правительства, главы аккредито- mentiň deputatlary, hökümet agzalary, leases, displayed at the presentation, ванных в нашей стране дипмиссий, ýurdumyzda akkreditirlenen diploma covered wide-ranging actions, taken представители структурных под- tik gulluklaryň baştu tanlary, BMG-niň place in the framework of preparations разделений ООН, Регионального düzüm birlikleriniň, BMG-niň Merkezi to the Asian Games. центра ООН по превентивной ди- Aziýa üçin Öňüni alyş diplomatiýasy In May, the presentations of V Asian пломатии для Центральной Азии, nyň sebit leýin merke ziniň, beýleki ab Games were continued in Azerbaijan других авторитетных международ- raýly halkara guramalarynyň wekilleri and Russia. The actions, held in Baku, ных организаций, заслушали докла- gatnaşyp, olar Türkme nistanyň taryhy were organized by the Embassy of ды, посвящённые историческому tejribesine we demokratik, hukuk döw Turkmenistan in the Republic of Azer- опыту и современным достижени- letini ösdürmegiň ýolundaky häzirki baijan jointly with State Committee ям Туркменистана на пути разви- zaman gazananlaryna bagyşlanan for Sports of our country. The exhibi- тия демократического, правового çykyşlary diňlediler. Tanyş dyryş daba tion, dedicated to the Ashgabat-2017, государства. Многочисленные жур- rasynda görkezilen köpsanly žurnallar, in exposition of which were demon- налы, проспекты и пресс-релизы,
96 MIRAS prospektler we metbugat-relizleri Azi strated books, periodicals and book- представленные на презентации, ýa oýunlaryna taýýarlygyň çäklerinde lets, textile production with symbols of освещали широкомасштабные ме- geçirilýän giň möçberli çäreleri şöhle coming in Ashgabat the large competi- роприятия, проходящие в рамках lendirýär. tions, was arranged here. подготовки к Азиатским играм. Maý aýynda V Aziýa oýunlarynyň The presentation of Ashgabat Asian В мае презентации V Азиады про- tanyşdyrylyşy Azerbaý janda we Rus Games was organized by the Ministry должились в Азербайджане и Рос- siýada dowam etdiril di. Bakuda bolup of Foreign Affairs, National Olympic сии. Мероприятие, состоявшееся в geçen çäre Türkme nistanyň Azerbaý Committee of Turkmenistan, Execu- Баку, было организовано Посоль- jan Respub likasyndaky Ilçihanasy ta tive Committee for Preparation to V ством Туркменистана в Азербайд- rapyndan ýurdu myzyň Sport baradaky Asian Games 2017 and Embassy of жанской Республике совместно с döwlet komiteti bilen bile likde guraldy. Turkmenistan in Russian Federation Государственным комитетом по Bu ýerde Aşgabat-2017-ä bagyş lanan in the margin of the Kazan Forum – спорту нашей страны. Здесь была sergi gura lyp, onda kitap lar, döwür IX International Summit of Economic развёрнута выставка, посвящён- leýin neşir ler we bukletler şeýle-de Summit «Russia – Islamic World: «Ka- ная Ашгабат-2017, в экспозиции Aşgabatda geçiriljek iri ýaryş laryň ny zan Summit-2017». The aim of the которой демонстрировались книги, şanlary şekillendirilen dokma önümleri summit, among participant of which периодические издания и буклеты, görkezildi. were more than 2000 high-ranking текстильная продукция с символи- Kazanda geçirilen «Russiýa yslam guests from 50 countries is strength- кой предстоящих в Ашхабаде круп- dünýäsi: «Kazansummit-2017» atly ening of trade and economic, scientific ных соревнований. IX Halkara ykdy sady sammitiň çäkle and technical, social and cultural links Презентация ашхабадской V Ази- rinde Daşary işler ministrligi, Türkme of Russia and countries of the Organi- ады была организована Министер- nistanyň Milli olimpiýa komiteti, 2017- zation of Islamic Cooperation. ством иностранных дел, Нацио- nji ýylyň V Aziýa oýunlaryna taýýarlyk In May, the representatives of the нальным Олимпийским комитетом boýunça Ýerine ýetiriji komitetiň we Humanitarian Association of World Туркменистана, Исполнительным Türkmenistanyň Russiýa Federasiýa Turkmen – organization, playing im- комитетом по подготовке к V Ази- portant role in development of the all- атским Играм 2017 года и Посоль- syndaky Ilçihanasynyň guramagynda round cooperation of Turkmenistan ством Туркменистана в Российской Aşgabatda geçi riljek V Aziýa oýunla with interested partners, in propagan- Федерации на полях казанского rynyň tanyş dyrylyş dabarasy geçirildi. da of the peace-loving and progres- форума – IX Международного эко- 50 ýurtdan 2000-den gowrak ýokary sive policy, high achievements of the номического саммита «Россия – ис- derejeli myhman laryň gatna şan bu country in new historical epoch, popu- ламский мир: «Kazansummit-2017». sammitiniň maksa dy Russiýanyň we larization of the national historical and Цель саммита, среди участников Yslam hyzmatdaşlyk guramasynyň cultural heritage, unique traditions and которого было более 2000 высоко- ýurtlarynyň arasynda söwda-ykdysa customs of our people, gathered to поставленных гостей из 50 стран – dy, ylmy-tehniki, durmuşy we medeni their forum, timed to the Day of Con- укрепление торгово-экономических, gatna şyklary pugtalandyrmakdan yba stitution of Turkmenistan and Poetry научно-технических, социальных и rat bolup durýar. of Magtymguly Fragi. The delegates культурных связей России и стран Türkmenistanyň Konstitusiýasynyň of XX Conference of Humanitarian As- Организации исламского сотрудни- we Magtym guly Pyragynyň şygry ýet sociation of World Turkmen discussed чества. gününe bagyşlanyp, adatça, her ýylda the range of tasks on popularization В мае на форум, традиционно geçirilýän foru ma Dünýä türkmen leri of the achievements of Turkmenistan, приуроченный ко Дню Конституции niň ynsan perwer birleşiginiň agza lary including creativity of the great Turk- Туркменистана и поэзии Махтумку- ýygnandylar. Bu birleş me Türkmenis men poet Magtymguly Fragi. In this ли Фраги, собрались представители tanyň gyzyklanýan hyzmatdaşlary bi connection, the opening on threshold Гуманитарной ассоциации туркмен len hemmetaraplaýyn hyzmatdaşlygy of the holiday of the monument to the мира. Эта организация играет важ- ösdürmekde, ýurdu myzyň para hat Turkmen classic poet in the frontier ную роль в развитии всесторонне- çylyk söýüjilikli we öňdebaryjy syýa province of the Islamic Republic of Af- го сотрудничества Туркменистана satyny, täze taryhy zamanada gaza ghanistan is significant. с заинтересованными партнёра- nan ýoka ry üstünliklerini, halkymyzyň The festivities in honour of the na- ми, в пропаганде миролюбивой и özboluşly däp-dessurlaryny wagyz tional heritage – Turkmen carpet is in прогрессивной политики, высоких etmekde möhüm orny eýeleýär. Dün rich palette of the holiday events of достижений страны в новую исто- ýä türkmen leriniň ynsanperwer birle May. The work of XVII Conference of рическую эпоху, популяризации на- şiginiň XX maslahatynyň dele gatlary World association of connoisseurs of ционального историко-культурного Türkmenistanyň gazananlaryny, şol Turkmen handmade carpet-weaving наследия, самобытных традиций sanda beýik türkmen şahyry Magtym was timed to the Turkmen Carpet Day. и обычаев нашего народа. Делега- guly Pyragynyň döre dijiligini wagyz As known, this international organi- ты XX конференции ГАТМ обсуди- etmek boýunça wezipeleriň toplumy zation unites representatives of the ли спектр задач по популяризации ny ara alyp maslahatlaşdylar. Şunuň scientific and business world, collec- достижений Туркменистана, в том bilen baglylykda, baýram çylygyň öň tors of artworks and antiques, simply числе творчества великого турк- ýanynda türkmen nusgawy şahy ryna lovers-enthusiasts, by efforts of whom менского поэта Махтумкули Фраги. MIRAS 97 Owganystan Yslam Respub likasynyň traditions of the ancient art of the Turk- В этой связи, в преддверии празд- serhetýa ka welaýatynda ýadygärligiň mens continue to live and develop, in- ника, показательно открытие памят- açylandygyny bellemek bolar. crease the fame of amazing by beauty ника туркменскому классику в при- Baýramçylyk waka laryna baý bolan and perfection of execution the hand- граничной провинции Исламской maý aýynda milli buýsanjymyz bolan made canvases. Республики Афганистан. türkmen halysynyň baýramçylygy my Festivities, scientific-practical con- В богатой палитре праздничных nasybetli geçirilen daba ralar hem bar. ferences, exhibitions and branch con- событий мая – торжества в честь Türkmen haly synyň baýramyna Türk tests were held in the period under национального достояния – турк- men el halysynyň muşdak larynyň bü review in honour of the Day of Work- менского ковра. К Празднику турк- tindünýä birleşiginiň XVII maslahaty ers of Textile Industry as well as were менского ковра была приурочена nyň işi bagyşlandy. Mälim bolşy ýaly, dedicated to the widely celebrated in работа XVII конференции Всемир- ной ассоциации ценителей турк- bu halkara gura ma ylmy we işewürlik our country the International Day of Protection of Children and World En- менского ручного ковроткачества. dünýäsiniň wekillerini, sungat eserle vironment Day. Как известно, эта международная rini we antikwariaty toplaý jylary, ýö The large programmer of the cul- организация объединяет пред- nekeý höwesjeňleri özünde birleşdir tural actions was timed to the 25th ставителей научного и делового ýär. Olaryň tagal lalary bilen dünýäniň anniversary of establishment of the мира, коллекционеров произведе- köp ýurtla rynda türkmen leriň gadymy diplomatic relations of Turkmenistan ний искусства и антиквариата, про- sungatynyň däpleri ýaşamagyny we with a number of states. So, in April, сто любителей-энтузиастов, чьими ösmegini dowam edýär, gözelligi we the conference, dedicated to the 25th усилиями во многих странах мира dokalyşy taýdan kämil ajaýyp el haly anniversary of the Turkmen-Japanese продолжают жить и развиваться larynyň şöhraty artýar. diplomatic relations, was held in Inter- традиции древнего искусства турк- Syn beril ýän döwürde Dokma se national University for the Humanities мен, приумножается слава изуми- nagatynyň işgär leriniň, Mede niýet we and Development. The delegation of тельных по красоте и совершенству sungat işgärleriniň güni, şeýle hem International Fund of Japan headed исполнения рукотворных полотен. ýurdumyzda giňden bellenilýän Ça by its president Khirayasu Ando, who Торжества, научно-практические galary gora magyň halkara güni we told about goals and tasks of Fund, конференции, выставки и отрас- Daşky gurşawy goramagyň bütindün oncoming measures, which are taken левые конкурсы проводились в ýä güni mynasybetli dabaralar, ylmy- with purpose of activization of the hu- обозреваемый период в честь Дня
98 MIRAS amaly masla hatlar we pudaklaýyn manitarian dialogue between Japan работников текстильной промыш- bäsleşikler geçi rildi. and Turkmenistan, took part at the fo- ленности, Дня работников культуры Türkmenistanyň birnäçe döwletler rum. The review of achievements and и искусства, а также были посвяще- bilen diplomatik gatnaşyklarynyň ýola perspectives of cooperation between ны широко отмечаемым в нашей goýulmagynyň 25 ýylly gyna medeni two countries in sphere of education стране Международному дню защи- çäreleriň ullakan meýilnamasy bagyş was given in presentations. ты детей и Всемирному дню охраны landy. Şeýlelikde, aprel aýynda Hal Let’s note in this context that issues окружающей среды. kara ynsan perwer ylymlary we ösüş of the Turkmen-Japanese interaction, Большая программа культурных uniwersitetinde türkmen-ýa pon diplo including, including in the cultural- мероприятий была приурочена к matik gatnaşyklarynyň 25 ýyllygyna humanitarian sphere, were raised in 25-летию установления диплома- bagyşlanan maslahat bolup geçdi. Fo the course of held in May in Ashga- тических отношений Туркменистана ruma Ýapo niýanyň halkara gazna sy bat of the sixth heads of foreign policy с рядом государств. Так, в апреле nyň prezidenti Hiroýasu Andonyň baş departments of the countries-partici- в Международном университете гуманитарных наук и развития со- tutanlygyndaky wekiliýet gatnaşdy we pants of the Dialogue «Central Asia + стоялась конференция, посвящён- ýygnananlara Gazna nyň maksatlary Japan», being the efficient instrument ная 25-летию туркмено-японских we wezipeleri, Ýaponiýa bilen Türk of the constructive many-sided part- дипотношений. В форуме приняла menistanyň arasynda ynsanperwer nership. As known, from 2014 up to участие делегация Международно- gatna şyklary işjeňleşdirmek maksady the present day our country chairs in го фонда Японии во главе с его пре- bilen geçirilýän ikita raplaýyn çäreler this structure. зидентом Хиройасу Андо, который barada gürrüň berdi. Edilen çykyşlar The exhibition of the Country of the рассказал собравшимся о целях и da iki ýurduň arasyn da bilim ulga myn rising sun in the Museum of Fine Arts задачах Фонда, встречных мерах, da gazanylan üstünliklere we hyzmat was also dedicated to the 25th anni- принимаемых в целях активизации daşlygyň geljegine syn berildi. versary of relations of two countries. гуманитарного диалога между Япо- Şunuň bilen baglylykda, türkmen-ýa 76 works of 22 famous masters, who нией и Туркменистаном. В высту- pon, şol sanda mede ni-ynsanperwer presented their views to the develop- плениях был дан обзор достижений ulgamdaky özara hereketleriň mese ment of the Japanese society, made и перспектив сотрудничества между lesi maý aýynda Aşgabatda geçi rilen up two sections of the thematic ex- двумя странами в сфере образова- önjeýli we köptaraply hyzmatdaşlygyň positions «Changing Society» and ния. täsirli «guraly» bolup durýan, «Mer «Changing Landscapes», organized В этом контексте отметим, что kezi Aziýa + Ýapo niýa» Geple şigine by the Embassy of Japan with support вопросы туркмено-японского вза- gatnaş ýan ýurtla ryň daşary syýa sy of Ministry of Culture of Turkmenistan. имодействия, в том числе в куль-
MIRAS 99 турно-гуманитарной сфере, под- нимались в ходе состоявшегося в мае в Ашхабаде шестого заседания глав внешнеполитических ведомств стран-участниц Диалога «Цен- тральная Азия + Япония», являю- щегося действенным инструментом конструктивного многостороннего партнёрства. Как известно, с 2014 года и до сегодняшнего дня наша страна председательствует в этой структуре. 25-летию отношений двух стран была также посвящена выставка фотохудожников Страны восходя- щего солнца в Музее изобразитель- ных искусств. Два раздела темати- ческой экспозиции «Меняющееся общество» и «Меняющиеся пейза- жи», организованной Посольством Японии при поддержке Министер- ства культуры Туркменистана, со- ставили 76 работ 22 известных ма- стеров, представивших свой взгляд на развитие японского общества. В этом же музее в честь 25-летия туркмено-индийских дипотношений во второй декаде мая была орга- низована выставка «Мир индий- pudaklarynyň baştutanlarynyň altyn The exhibition «World of Indian Tex- ского текстиля». Помимо одежды, jy mejlisiniň barşynda gozgal dy. Mä tile» was organized in this museum текстиль был представлен гобе- lim bolşy ýaly, 2014-nji ýyldan häzirki in the second decade of May in hon- ленами, коврами и расшитыми по- güne çenli ýurdumyz şu düzümde our of the 25th anniversary of the делочными камнями скатертями, baştutanlyk edýär. Turkmen-Indian diplomatic relations. изготовленными в разных штатах Şekillendiriş sungaty muzeýinde Ýa Besides clothes, the textile was pre- Индии, где работают лучшие потом- poniýanyň foto suratkeşleriniň sergisi sented by the gobelins, carpets and ственные мастера-текстильщики. hem iki ýurduň gatna şyklarynyň 25 tablecloths, embroidered with semi- В числе международных акций в ýyllygyna bagyşlandy. Türkmenista precious stones, produced in various честь 25-летия туркмено-россий- nyň Medeniýet ministr liginiň goldaw states of India, where work the best ских дипломатических отношений bermeginde Ýapo niýanyň Ilçi hanasy masters who came of a family of tex- – спектакль с участием ведущих tarapyndan guralan «Özgerýän jem tile workers. российских мастеров сцены, про- The spectacle with participation of gyýet» we «Özgerýän tebigat» atly шедший в мае в Национальном the leading masters of stage, held in tematiki ekspozisiýanyň iki bölümi ýa драматическом театре имени Алп May in the National Drama Theatre pon jemgyýetiniň ösüşine öz garaýşy Арслана и июньский концерт музы- named after Alp Arslan and June con- ny beren 22 sany meşhur ussat laryň кантов Санкт-Петербургского Дома cert of the musicians of Saint-Peters- 76 sany işinden ybarat boldy. музыки в киноконцертном центре burg House of Music in «Turkmeni- «Туркменистан». Ýene-de şu muzeýde türkmen-hin stan» Cinema and Concert Centre Выступление туркменских и ита- di diplomatik gatnaşyklarynyň 25 ýyl are among the international actions льянских мастеров оперной сце- lygy mynasybetli maý aýynyň ikinji in honour of the 25th anniversary of ны, состоявшееся в первой декаде ongünlüginde «Hindi dokma önümle the Turkmen-Russian diplomatic rela- июня в Туркменском музыкально- riniň dünýäsi» atly sergi guraldy. Ser tions. драматическом театре имени Мах- gide egin-eşiklerden başga-da, dokma The performance of the Turkmen тумкули, ознаменовало 25-летие önümlerinden Hindistanyň dürli ştatla and Italian masters of the opera stage, туркмено-итальянских дипотно- rynda arkama-arka aýlanyp gelýän us held in the first decade of June in Turk- шений. Благодаря организаторам sat dokmaçylar tarapyndan doka lan: men Music and Drama Theatre named культурной акции – Министерству gobelenler, halylar we owadan daşlar after Magtymguly marked the 25th an- культуры Туркменистана и Посоль- bilen keşdelenen saçak lar görkezildi. niversary of the Turkmen-Italian diplo- ству Итальянской Республики – Türkmen-rus diplomatik gatna şykla matic relations. Due to the organizers ашхабадским меломанам выпала rynyň 25 ýyllygy mynasybetli halkara of the cultural action – Ministry of Cul- возможность услышать прослав-
100 MIRAS çäreleriň arasynda Alp Arslan adynda ture of Turkmenistan and Embassy of ленную оперную певицу Сандру Бу- ky Milli drama teatryn da meşhur rus Italy – the Ashgabat music lovers had онграцио. sahna ussat larynyň gatnaşmagynda an opportunity to hear the famous op- В обозреваемый период проведён bolan spektakl we «Türkme nistan» ki era singer Sandra Buongacio. ряд отраслевых смотров, в экспози- nokonsert zalynda Sankt-Peter burgyň In the period under review, a number циях которых наряду с достижения- Saz öýüniň sazandalarynyň iýun aýyn of branch shows in the expositions of ми разных сфер нашла отражение da bolan aýdym-saz çykyşlary bar. which the theme of the Asian Games тема Азиатских игр. В этом контек- Iýun aýynyň birinji ongünlüginde found reflection along with achieve- сте следует отметить и состояв- türkmen we italýan opera sahna us ments of different spheres, were held. шийся 29 июня Национальный день satlarynyň Magtymguly adyndaky The National Day of Turkmenistan at Туркменистана на Международ- Türkmen sazly-dra ma teatryndaky çy the International Specialized Exhibi- ной специализированной выставке kyşy hem türkmen-italýan diplomatik tion «EXPO-2017», concurred with «ЭКСПО-2017», совпавший с днём the birthday of the Head of State рождения главы нашего государ- gatna şyklarynyň 25 ýyllygyny dabara Gurbanguly Berdimuhamedov, held ства Гурбангулы Бердымухамедова. landyrdy. Bu medeni çäräni Türkme on June 29, should be noted in this К этому событию организаторы на- nistanyň Medeniýet ministr liginiň we context. The organizers of the national циональной экспозиции подготови- Italiýa Respublikasynyň Ilçihanasynyň exposition prepared a large cultural ли большую культурную программу. guramagynda aşgabatly saz muşdak programmer to this event. Основная тема «ЭКСПО-2017», lary üçin şöhratly opera aýdymçysy The main theme of «EXPO-2017», которую с момента открытия по- Sandra Buongrasiony diňlemek müm since opening of which was attended сетило более 425 тысяч человек, kinçiligi döre dildi. by more than 425 thousand people is – «Энергия будущего». Она отра- Syn berilýän döwürde pudaklaýyn «Energy of Future». It reflects concern жает озабоченность международ- gözden geçirişleriň hem birnäçesi of the international community about ного сообщества проблемой энер- geçirilip, olaryň ekspozisiýalarynda problem of power consumption, which гопотребления, которое оказывает dürli ugurlarda gazanylan üstünlik makes the greater influence on the все большее влияние на планету. ler bilen birlikde Aziýa oýunlarynyň planet. The main aim of the exhibition Главная цель выставки – призыв к temasy hem öz beýanyny tapdy. Şu is a call for responsibility, stimulation ответственности, стимулирование nuň bilen baglylykda, 29-njy iýunda of the discussions and formation of дискуссий и формирование знаний «EKSPO-2017» Halkara ýöri teleş the knowledge in order people learn to с тем, чтобы люди научились пла-
MIRAS 101 dirilen sergide Türkmenistanyň Milli plan and control power consumption нировать и контролировать энерго- gününiň bolup geçendigini bellemek on the planet, minimizing damage for потребление на планете, минимизи- gerek. Bu gün döwlet baştutanymyz nature. руя ущерб для природы. Gurbanguly Berdimuhamedowyň dog The ecological problems have found Экологическая проблематика на- lan güni bilen gabat geldi. Bu waka reflection in the agenda of the forum шла отражение и в повестке дня mynasybetli milli ekspozisiýany guraý «Initiative for cooperation in sphere of состоявшегося в первой декаде jylar uly medeni maksatnamany taý environmental protection and sustain- июня форума «Инициатива для со- ýarladylar. able development in Central Asia», трудничества в области охраны held in the first decade of June and Açylan pursatyndan bäri 425 müň окружающей среды и устойчиво- organized by State Committee on den gowrak adam gatna şan «EKSPO- го развития в Центральной Азии», Environmental Protection and Land 2017»-niň esasy tema sy «Geljegiň организованного Государственным Resources of Turkmenistan and Re- комитетом Туркменистана по охра- energiýasydyr». Ol planeta barha uly gional Ecological Centre of Central не окружающей среды и земельным täsir edýän energiýa sarp ediş mese Asia (RECCA). Gathering about 200 ресурсам и Региональным экологи- lesiniň halkara jemgyýetçiligini alada delegates, held for the first tie in such ческим центром Центральной Азии goýýandygyny görkezýär. Sergi niň format forum against confirmed sta- (РЭЦЦА). Собрав около 200 деле- baş maksady jogapkärli bolmaga ça tus of Turkmenistan as international гатов, впервые проводимый в таком gyrmakdan, adamlaryň tebigata az discussion ground, where discuss ur- формате форум вновь подтвердил zyýan ýetirip, planetada energiýanyň gent issues of the regional and global статус Туркменистана, как между- sarp edilişini meýilleşdirme gi we oňa agenda. The circumstantial exchange народной дискуссионной площадки, gözegçilik etme gi öwrenmekleri üçin of opinions about possibilities of the где обсуждаются актуальные во- çekişmeleri höweslendirmek den we regional and international coopera- просы региональной и глобальной bilimleri kemala getirmekden ybarat tion in sphere of environmental pro- повестки дня. Во время пленарных dyr. tection and sustainable development, заседаний и параллельных сессий, Türkmenistanyň Daşky gurşawy joint management of water resources, состоялся обстоятельный обмен adaptation to the global changes of goramak we ýer seriş deleri barada мнениями о возможностях регио- climate took place during the plenary ky döwlet komiteti we Merkezi Azi нального и международного сотруд- meetings and parallel sessions. The ýanyň sebitleýin ekologiýa merkezi ничества в сфере охраны окружаю- heads of delegations of the countries (MASEM) tara pyndan guralyp, iýun щей среды и устойчивого развития, of Central Asia presented the reviews aýynyň birinji ongünlüginde geçirilen совместного управления водными of the national nature protection strat- «Merkezi Aziýada daşky gurşawy go ресурсами, адаптации к глобаль- egies, closely linked with state social ным изменениям климата. Главы ramak we durnukly ösüş babatda hyz and economic programmers, paying делегаций стран Центральной Азии matdaşlyk üçin başlangyç» atly foru particular attention to the achieved re- представили обзоры национальных myň gün terti binde ekologiýa meselesi sults and plans of further work in these hem öz beýanyny tapdy. 200-e golaý fields. природоохранных стратегий, тес- gatnaşyjyny ýygnap, ilkinji gezek şeý One of the bright events of the first но увязанных с государственными le gerimde geçirilen bu forum Türk month of summer became the festivi- социально-экономическими про- menistanyň sebitleýin we global gün ties, held on the occasion of 100-day граммами, уделив особое внимание tertibindäki derwaýys meseleleriň ara countdown to the Ashgabat-2017. достигнутым результатам и планам alnyp maslahatlaşylýan halkara çekiş The participants of the horse race дальнейшей работы на данном на- meler meýdany hökmündä ki dereje were met in the city of Mary. As правлении. Одним из ярких событий первого sini ýene bir gezek tassyklady. Umu known, this grandiouse action, initi- месяца лета стали торжества, со- my mejlisler we ugurdaş sessiýalar ated by the President Gurbanguly стоявшиеся по случаю 100-днев- mahalynda daşky gurşa wy goramak Berdimuhamedov, stated on May 5, ного обратного отсчёта до Ашга- we durnukly ösüş babatda sebitleýin 2016, at the walls of «Nisa» State His- бат-2017. В городе Мары встречали hem-de halkara hyzmat daşlygynyň, torical and Cultural Reserve. 17 horse- men on the Akhalteke horses covered участников конного пробега. Как suw serişdelerini bilelikde dolandyr 80% of the path which passed across известно, эта грандиозная ак- magyň, howanyň global üýtge megine famous places, connected with history ция, инициированная Президен- uýgunlaşmagyň mümkinçilikleri bara and culture of our country. том Туркменистана Гурбангулы da düýpli pikir alşyldy. Merkezi Aziýa The solemn event in Mary sports Бердымухамедовым, стартовала ýurtlarynyň wekiliýetleriniň baştutanla complex was opened by parade of 5 мая 2016 года у стен Государ- ry gaza nylan netijelere we bu ugurda the 17 horsemen on horseback of the ственного историко-культурного за- mundan beýläk alnyp barylmaly işleriň graceful Akhalteke racers. There was поведника «Ниса». 17 всадников на meýilnamalaryna aýra tyn üns berip, Torch of Ashgabat-2017, State Flag of ахалтекинских конях преодолели 80 milli tebigaty goraýyş strate giýasynyň Turkmenistan and Flag of the Olympic процентов пути, который проходил döwletiň durmuş-ykdysady maksatna Council of Asia in hands of the jigits, через известные места, связанные malary bilen ýygjam utgaş dyrylan syn headed the column. Following the с историей и культурой нашей стра- laryny berdiler. marathoners, the leading athletes, ны.
102 MIRAS Aşgabat-2017-ä 100 günüň galma who distinguished not once in various Торжество в Марыйском спорт- gy myna sybetli geçirilen dabaralar level competitions, welcomes guests. комплексе открылось парадом 17-и tomsuň ilkinji aýynyň aýdyň wakalary Then the dancing collectives and fa- всадников верхом на грациозных nyň biri boldy. Mary şäherinde atly ýö mous singers came to the arena of the ахалтекинцах. В руках у джигитов, rişe gatna şyjylary garşy ladylar. Mälim sports complex. And, the living sym- возглавлявших колонну, были Фа- bolşy ýaly, Türkme nistanyň Prezidenti bols of the Asian Games-2017, cheer- кел Ашгабат-2017, Государствен- Gurbanguly Berdimuhamedowyň baş ing the audience with amusing dances ный флаг Туркменистана и флаг langyjy bilen badalga berlen bu ägirt became the culmination of the musical Олимпийского Совета Азии. Вслед uly çäre 2016-njy ýylyň 5-nji maýynda part. за марафонцами гостей привет- «Nusaý» döwlet taryhy-medeni gorag The International sports media-fo- ствовали ведущие спортсмены, не hanasynyň ýanyn dan başlandy. Ahal rum «Asian Games in World Press» раз отличавшиеся в состязаниях различного уровня. Затем на арену teke atlaryna atla nan 17 sany atly ýur was held on June 10 in the Mary on спорткомплекса вышли танцеваль- dumyzyň tary hy we medeniýeti bilen the occasion of the 100-day count- ные коллективы и известные пев- bagly belli ýerler den aşyp, ýoluň 80 down to Ashgabat-2017. During last цы. А кульминацией музыкальной göterimini geçdiler. half a year the preparation to the части стали живые символы Ашга- Mary sport toplumyndaky dabara V Asian Games drew a wide interna- бат-2017, веселившие публику за- ahalteke atlaryna atla nan 17 sany at tional response and attention. The бавными танцами. lynyň ýörişi bilen başlandy. Dabaranyň foreign guests – experts and profes- По случаю 100-дневного обратно- öňüni çekýän atly ýigit leriň ellerinde sionals of the sport world – highly as- го отсчёта до Ашгабат-2017 в городе Aşgabat-2017-niň Alawy, Türkme nis sessed level and quality of the held Мары 10 июня состоялся междуна- tanyň Döwlet baýdagy we Aziýa nyň scaled works in this field. The festiv- родный спортивный медиа-форум Olimpiýa Geňeşiniň baýda gy bar. Ýö ity in Mary and the regular meeting of «Азиада в мировой прессе». За по- rişe gatnaşyjylaryň yzysü re myhman the journalists and broadcasters from следние полгода подготовка к Азиа- lary dürli derejelerdäki ýaryş larda bir dozens of the countries made it pos- де обрела широкий международный näçe gezek tapawutlanan türgen ler sible to increase interest of the world резонанс и внимание. Зарубежные garşyladylar. Soňra sport toplumynyň audience to the Ashgabat-2017 as the гости – эксперты и профессионалы sahnasyna tans topar lary we meşhur main instrument of the sports branding спортивного мира высоко оценива- aýdymçylar çykdylar. Aşgabat-2017- of Turkmenistan. ют уровень и качество проведённых
MIRAS 103 niň köpçüligi şowhun ly tanslary bilen The deep studying of the historical масштабных работ в этом направ- begendiren janly nyşan lary sazly çy and cultural heritage of the Turkmen лении. Торжества в Мары и очеред- kyşlaryň naýba şy pursa dy boldy. people is one of the urgent directions ная встреча журналистов и веща- Aşgabat-2017-ä 100 günüň galma of the national science, to the perfec- телей из десятков стран позволили gy mynasybetli 10-njy iýunda Mary tion of which promoted events of the повысить интерес мировой аудито- şäherinde «Aziada dünýä metbuga period under review. The reforming of рии к Ашгабат-2017, как главному tynda» atly halkara sport media-fo ru the scientific and educational sphere инструменту спортивного брэндинга my bolup geçdi. Soňky ýarym ýylda is continuous process, reflecting firm- Туркменистана. Aziada taýýar lyk giň halkara seslen ness and consistency of the pursued Глубокое изучение историко-куль- mesine we ünsüne eýe boldy. Sport by Turkmenistan course to innovative турного наследия туркменского dünýäsiniň bilermenleri we ussat la development of all spheres of life of народа – одно из актуальных на- ry bolan daşary ýurtly myhmanlar bu the society of the state. At the same правлений развития отечествен- ugurda geçirilen giň gerimli işleriň de time, there is a date in the modern his- ной науки, совершенствованию которой способствовали события rejesine we hiline ýokary baha berýär tory of the country when this theme обозреваемого периода. Реформи- ler. Mary daky daba ralar we onlarça gets particular sounding – the Day of рование научно-образовательной ýurtdan gelen žurnalistleriň hem-de Science, celebrated on June 12. сферы – непрерывный процесс, habarçylaryň garşylanmagy Türkme Traditionally the work of the Interna- отражающий неизменность и по- nistanyň sport brendiniň esasy guraly tional Scientific Conference «Science следовательность проводимого hökmünde Aziada-2017-ä dünýä jem Technics and Innovative Technology» Туркменистаном курса на инноваци- gyýetçiliginiň gyzyk lanmasyny artdyr with participation of the leading sci- онное развитие всех сфер жизнеде- maga mümkinçilik berdi. entists and young researchers, who ятельности общества государства. Türkmen halkynyň tary hy-medeni begin their path in science, was timed Вместе с тем, в новейшей истории mirasyny çuňňur öwrenmek ýurdu to this remarkable date. The repre- страны есть дата, когда эта тема по- myzyň ylmynyň ösüşiniň derwaýys sentatives of France, Germany, Ko- лучает особое звучание – отмечае- ugurlarynyň biri bolup durýar. Onuň rea, Czechia, Algeria, Egypt, Saudi мый 12 июня День науки. kämilleşdirilmegine syn berilýän döw Arabia, USA, Iran, China, Malaysia, По традиции к этой знаменатель- rüň wakalary ýardam berdi. Ylym-bilim Spain, Poland, Russia, Belarus, Ar- ной дате была приурочена работа ulgamyny özgert mek, Türkmenistanyň menia, Azerbaijan, Kazakhstan, Geor- Международной научной конфе- jemgyýetiň we döwletiň ähli ugurlary gia, Ukraine, Uzbekistan and so on ренции «Наука, техника и иннова- ny innowasion ýoly arkaly ösdürmek – partners of the branch of research ционные технологии» с участием
104 MIRAS de alan ugrunyň üýtgew sizdigini we institutes of the Academy of Sciences ведущих учёных и начинающих yzygiderlidigini görkezýän üznüksiz and the Turkmen higher educational путь в науке молодых исследова- prosesdir. Şunuň bilen birlikde ýur establishments, with which our coun- телей. Среди зарубежных гостей duň iň täze tary hynda munuň aýratyn try links cooperation in directions pri- – представители Франции, Герма- öwüşgine eýe bolýan senesi hem bar. ority for the Turkmen economy – are нии, Кореи, Чехии, Алжира, Египта, Bu 12-nji iýunda bellenýän Ylymlar gü among the foreign guests. Саудовской Аравии, США, Ирана, nüdir. Work of the conference, organized Китая, Малайзии, Испании, Поль- Däp boýunça bu şanly senä belli in the format of the plenary and sec- ши, России, Беларуси, Армении, alymlaryň we ylym ýolu na başlaýan tional session, was held during two Азербайджана, Казахстана, Грузии, ýaş alymlaryň gatnaş magynda geçi days on the base of the centre of Украины, Узбекистана и др. партнё- rilen «Ylym, tehnika we innowasion technologies of the Academy of Sci- ры отраслевых научно-исследова- tehnologiýalar» atly halkara ylmy ences and educational institutions of тельских институтов Академии наук the capital. More than three hundred и туркменских вузов, с которыми maslahatyň işi bagyşlandy. Daşa ry topical presentations were heard and нашу страну связывает сотрудниче- ýurtly myhman laryň arasyn da Fran discussed. Such directions as new in- ство по приоритетным для туркмен- siýanyň, Germa niýa nyň, Kore ýanyň, dustrial and innovative technologies; ской экономики направлениям. Çehiýanyň, Alžiriň, Müsüriň, Saud ecology and biotechnology; economic Работа конференции, организо- Arabystanynyň, ABŞ-nyň, Eýra nyň, development; international coopera- ванная в формате пленарного и Hytaýyň, Malaýziýanyň, Ispaniýanyň, tion and law; medicine and production секционных заседаний, проходила Polşanyň, Russiýanyň, Belarusuň, of medications; humanitarian sciences в течение двух дней на базе Центра Ermenistanyň, Azerbaýjanyň, Gaza determined the themes of the scientif- технологий АНТ и высших учебных gystanyň, Gruzi ýanyň, Ukrai nanyň, ic discussions. The bilateral meetings заведений столицы. Было заслуша- Özbegistanyň we beýlekileriň wekilleri were held and «fairs of innovations», но и обсуждено свыше трёхсот ак- Ylymlar akademiýasynyň pudaklaýyn which familiarized foreign scientists туальных сообщений. Тематику на- ylmy-barlag institutlarynyň we türk with tendencies of the development of учных дискуссий определили такие men ýokary okuw jaýlarynyň hyzmat the Turkmen science were arranged in направления, как новые промыш- daşlary bar. Biziň ýurdumyzy olar bilen the margins of the forum. The authors ленно-инновационные технологии; türkmen ykdysadyýetiniň ileri tutulýan of the majority of the presented works экология и биотехнология; эконо- ugurlary boýunça hyzmatdaşlyk bag are the young scientists. The topica- мическое развитие; международное lanyşdyrýar. lity and novelty of these elaborations сотрудничество и право; медицина Maslahatyň işi umumy mejlis we bö is confirmed by the patents, giving и производство лекарств; гумани- lümçeler görnü şinde gura lyp, TYA-nyň the reason for their industrial produc- тарные науки. На полях форума со- Tehnologiýalar merkeziniň we paýtag tion and introduction to the different стоялись двусторонние встречи, а tyň ýoka ry okuw jaýlarynyň binýadyn spheres of national economy. на демонстрационных площадках da iki günläp dowam etdi. Üç ýüzden The young scientists of the country были развёрнуты «ярмарки иннова- gowrak derwaýys maglumatlar diň were «the heroes» of the occasion, ций», познакомившие зарубежных lenildi we ara alnyp maslahatlaşyl held in honour of the Day of Science учёных с тенденциями развития dy. Ylmy çekişmeleriň tematikasyny in Turkmen State University named af- туркменской науки. Авторы боль- senagat-inno wasion tehno logiýalar, ter Magtymguly, where were called the шинства представленных работ – ekologiýa we biotehnologiýa, ykdy names of the laureates of the annual молодые учёные. Актуальность и sady ösüş, halkara hyzmat daşlygy state contest of the scientific works новизна этих разработок подтверж- we hukugy, lukmançylyk we derman among youth. The show of the young дена патентами, дающими основа- scientists attracted more than thou- ние для их промышленного произ- önümçiligi, ynsanperwer ylymlary ýa sand talents, who presented for con- водства и внедрения в различные ly ugurlar kesgitledi. Forumyň çäkle sideration to the expert commission сферы национальной экономики. rinde ikitaraplaýyn duşuşyklar bolup elaborations and researches on six Молодые учёные страны были geçdi, meýdan çalarda daşary ýurtly nominations, including vital directions «виновниками» торжества, состояв- alymlary türkmen ylmynyň ösüş meýil of the modern science. They are na- шегося в честь Дня науки в Туркмен- leri bilen tanyş dyrýan «innowasiýalar no-technologies, chemical technology, ском государственном университете ýarmarkasy» ýaýbaňlandy. Maslahata studying of new materials energetics, имени Махтумкули, где были на- gatnaş maga tabşy rylan işle riň köpüsi biotechnology, molecular biology, ag- званы имена лауреатов ежегодного niň awtor lary ýaş alymlardyr. Bu işläp riculture, ecology and genetics, infor- государственного конкурса науч- düzmeleriň derwaýyslygy we täzeçil mation and communication systems, ных работ среди молодёжи. Смотр ligi olary senagat taýdan öndürmäge computer technologies, medicine and молодых учёных привлёк свыше we milli ykdy sadyýetiň dürli ugurlary technology of production of medica- тысячи талантов, представивших na ornaşdyrmaga esas berýän patent ments, innovative economy, and hu- на рассмотрение экспертной комис- ler bilen tassyklanýar. manitarian sciences. сии разработки и исследования по Ýurdumyzyň ýaş alymlary Magtym The awarding ceremony of the lau- шести номинациям, включающим guly adynda ky Türkmen döwlet uni reates held in the country for the first актуальные направления совре- wersitetinde Ylymlar gününe bagyş time of the national contest «Women менной науки. Это нанотехнологии, MIRAS 105 lanyp, ýaşlaryň arasynda ylmy işleriň is Science» was timed to the Day of химические технологии, изучение her ýylda geçirilýän döwlet bäsleşigi Science. The women, the research новых материалов, энергетика, био- niň ýeňi jilerini yglan etmek dabarasy investigations of whom are distin- технология, молекулярная биоло- na gatnaş dylar. Ýaş alymlaryň göz guished by topicality and novelty, гия, сельское хозяйство, экология и den geçirilişi, bilermenler topa rynyň took part in the show of innovations. генетика, информационно-коммуни- garamagyna, häzirkizaman ylmynyň In total, about three tens of applica- кационные системы, компьютерные derwaýys ugurlaryny öz içine alýan, tions were submitted to the contest. технологии, медицина и техноло- alty ugur boýunça özle riniň işläp düz The six finalists, who performed with гии производства лекарственных melerini we ylmy barlaglaryny beren, short presentations, became the best средств, инновационная экономика, müňden gowrak zehinlileri özüne çek ones by recognition of the authorita- гуманитарные науки. di. Olara nano tehnologiýalar, himiýa tive jury. The organizers – the Union of Ко Дню науки была также при- tehnologiýasy, täze materiallaryň öw Women and the Academy of Sciences урочена церемония награждения лауреатов впервые проводимого renilişi, energetika, biotehnologiýa, of Turkmenistan are confident that the в стране национального конкурса molekulýar biologiýa, oba hojalygy, competition stimulates the investiga- «Женщины в науке». В смотре ин- ekologiýa we genetika, maglumat- tive talent and purposefulness of the новаций участвовали женщины, на- kommunikasiýa ulgam lary, kompýuter young women-scientists. It is decid- учные исследования которых отли- tehnologiýalary, lukman çy lyk we der ed to involve not only workers of the чают актуальность и новизна. Всего man serişdeleriniň önümçiliginiň teh Academy of Sciences of Turkmenistan for participation in the contest, but the на конкурс поступило около трёх nologiýasy, innowasion ykdy sadyýet, десятков заявок. Лучшими, по при- ynsanperwer ylymlary degişlidir. higher educational establishments as well as branch research instituted fur- знанию авторитетного жюри, стали Şonuň ýaly-da, ýurdumyzda ilkinji шесть финалисток, выступивших с gezek geçi rilýän «Zenan lar ylymda» thermore. The Week of Culture – the yearly краткими презентациями. Органи- atly milli bäsleşigiň ýeňijilerini sylag заторы – Союз женщин и Академия lamak dabarasy hem Ylymlar gününe action, timed to the professional holi- day of the workers of culture and art наук Туркменистана – убеждены, bagyşlandy. Innowasiýalaryň gözden что конкурс стимулирует исследо- of Turkmenistan became the symbo- geçirilişine ylmy barlaglaryny derwa вательский талант и целеустрем- lic result of the events of the sec- ýyslyk we täzeçillik tapa wutlandyrýan лённость молодых женщин-учёных. ond quarter. This year it was held in zenanlar gatnaş dylar. Bäsleşige gat В дальнейшем к участию в конкур- Ashgabat on June 22-27. The best naşmaga jemi otuza golaý zenan isleg се решено привлечь не только со- creative forces of the country were bildirdi. Abraý ly eminler toparynyň yk трудников АНТ, но и вузов, а также gathered in the capital, all directions rar etme gine görä, gysgaça tanyş dyry отраслевых научно-исследователь- of the national culture and art were şy bilen çykyş eden alty sany zenan iň ских институтов. presented. The unforgettable concerts gowy alym zenan boldy. Bu bäsleşigiň Символический итог событиям and performances with participation guramaçysy bolan Türkmenistanyň второго квартала года подвела Не- of the leading soloists and perform- Zenanlar birleşigi we Türkmenistanyň деля культуры – ежегодная акция, ers of the capital and regions of our приуроченная к профессионально- Ylymlar akademiýasy, bu bäsle şigiň country, State Symphony Orchestra, ýaş alym zenanlarynyň ylmy-bar lag му празднику работников культуры musicians-bagshys were held in the и искусства Туркменистана. В ны- zehinini we maksada okgun lylygyny framework of the forum in different höweslendirjekdigi ne berk ynanýarlar. нешнем году она проводилась Аш- parts of Ashgabat, under the vaults of хабаде с 22 по 27 июня. В столице Geljekde bäsleşige gatnaşmaga di the cultural centres, in State Circus, ňe bir TYA-nyň däl-de, eýsem ýoka ry были собраны лучшие творческие on the outdoor stage grounds. The силы страны, представлены все okuw jaýlarynyň, şeýle hem pudakla exhibition in the Museum of Fine Arts направления национальной культу- ýyn ylmy-barlag institutlarynyň işgärle where also were widely displayed the ры и искусства. В рамках форума rini hem çekmek kara ryna gelindi. museum values and decorative-ap- в разных уголках Ашхабада, под Türkmenistanyň medeniýet we sun plied art of the provinces familiarized сводами культурных центров, в Го- gat işgärleriniň hünär baýramçylygyna with creative searched of the modern сударственном цирке, на открытых bagyşlanyp, her ýylda geçirilýän Me masters of painting. The presentation сценических площадках состоялись deniýet hepdeligi ýylyň ikinji çärýeginiň of new archeological rarities-collection незабываемые концерты и пред- wakalaryny jemledi. Bu ýyl hepdelik of unique finds from the medieval ставления с участием ведущих со- 22-nji iýundan 27-nji iýun aralygynda Dandanakan settlement was also took листов и исполнителей столицы и geçirildi. Paýtagtda ýurdumyzyň iň go place here. регионов нашей страны, Государ- wy döredijilik toparlary ýygnan dy, milli The conferences in the State Mu- ственного симфонического орке- medeniýetiň we sungatyň ähli ugurlary seum and State Library of the State стра, музыкантов бахши. С твор- görkezildi. Foru myň çäkle rinde Aşga Cultural Centre as well as in the Fine ческими поисками современных badyň dürli künjek lerinde, medeniýet Arts Museum were dedicated to the мастеров кисти и холста познако- merkezlerinde, Döwlet sirkin de, açyk vital issues of preservation, studying мила выставка в Музее изобрази- sahna meýdançalarynda ýurdumyzyň and popularization of the historical тельных искусств, где также широко paýtagtynyň we sebitleriniň meşhur and cultural heritage as well as mod- были представлены музейные цен-
106 MIRAS aýdymçylarynyň we ýerine ýetirijileri ern achievements of culture and art of ности и декоративно-прикладное niň, Döwlet simfoniki orkestriniň, bag the Turkmen people. искусство велаятов. Здесь же со- şy-sazandalarynyň gatnaşmagynda The expositional grounds of the стоялась презентация новых архе- ýatdan çykma jak aýdym-saz çykyş Academy of Arts, museums and cul- ологических раритетов -коллекции lary hem-de sahna lary bolup geçdi. tural centres of the capital were also уникальных находок из средневеко- Welaýatlaryň muzeý gymmatlyklary used for demonstration of the national вого городища Данданакан. we amaly-haşam sungatynyň eserle publishing production including illus- Актуальным вопросам сохране- ri ýerleşdirilen Şekillendiriş sungaty trated books, brochures, booklets, ния, изучения и популяризации muzeýinde bolup geçen sergi, häzirki and photo works, dedicated to the историко-культурного наследия, а zaman suratkeşleriniň döredijilik göz modern Turkmenistan, its culture and также современных достижений legleri bilen tanyşdyrdy. Şu ýerde hem recreation potentials, preparation for культуры и искусства туркменского orta asyr harabaçylygy Daňdanakan the Asian Games. The modern Turk- народа были посвящены конфе- men cinematography was presented dan tapylan täze arheologik tapyndy ренции в Государственном музее и on the Week by several feature films, Государственной библиотеке Госу- laryň toplumynyň tanyşdyrylyş daba dedicated to the cultural heritage and дарственного культурного центра, rasy boldy. eternal universal values. The poetic а также в Музее изобразительных Döwlet muze ýinde we Döwlet me recitations, in which took part the mas- искусств. deniýet merkeziniň Döwlet kitaphana ters of word from various regions of Экспозиционные площадки Ака- synda, şeýle hem Şekil lendiriş sunga the country, were held in «Ylkham» демии художеств, музеев и культур- ty muze ýinde bolup geçen maslahatlar Square. The best collectives, young ных центров столицы были также türkmen halkynyň taryhy-medeni mi reciters, artists and musicians on a par использованы для демонстрации rasyny, şeýle hem medeniýetiniň we with adults participated in different ac- отечественной издательской про- sungatynyň häzirki döwür de gazanan tions of the Week of Culture. дукции, в том числе иллюстриро- laryny gorap sakla magyň, öwrenme The workers of the dramatic art pre- ванных книг, брошюр, буклетов, giň we dünýä ýaýmagyň mese lelerine sented their works including the pre- фоторабот, посвящённых совре- bagyşlandy. miere ones, presented in the frame- менному Туркменистану, его куль- Paýtagty myzyň Çeperçilik akademi work of the forum. The spectacles: туре и рекреационным возмож- ýasynyň, muzeý leriniň we medeniýet «Gorogly and Agayunus» – of the Na- ностям, подготовке к V Азиатским merkezleriniň ekspozisiýa meýdan ça tional Drama Theatre named after Alp играм. Современный туркменский lary hem ýurdu myzyň neşir önümleri Arslan, «Dovlet Gushy» – of the State кинематограф на Неделе был пред- ni, şol sanda häzirki Türkmenistana, Drama Theatre, «Suborned Fiance» ставлен несколькими художествен- onuň medeniýetine we saglygy dikel of the State Russian Drama The- ными кинолентами, посвящёнными diş mümkinçiliklerine, V Aziýa oýun atre named after A. S. Pushkin were культурному наследию и вечным laryna taýýar lyga bagyşlanan bezegli included to the theatre poster. The общечеловеческим ценностям. В kitaplary, broşýuralary, bukletleri, surat demonstration of new opera spectacle сквере «Ылхам» прошли поэтиче- işlerini görkezmek üçin ulanyldy. «Ruhubelentler» («Inspired») in the ские чтения, в которых приняли уча- Medeniýet hepdeliginde häzirkiza National Music and Drama Theatre стие мастера слова из разных ре- man türkmen kinematografy mede named after Magtymguly was time гионов страны. Разнообразно было ni mirasa we ebedi umumadamzat traditionally to the Day of Workers of представлено детское творчество. gymmatlyklaryna bagyşlanan birnäçe Culture and Art. Unlike of all previous Лучшие детские коллективы, юные çeper kinolentalar bilen çykyş etdi. opera performances, the most con- чтецы, художники и музыканты на «Ylham» seýilgähinde geçirilen şahy temporary theme – preparation to the равных с взрослыми участвовали Asian Games-2017 made up its basis. в различных мероприятиях Недели rana okaýyşlara ýurdumyzyň dürli se This theme, being reflected practical- культуры. bitlerinden söz ussatlary gatnaşdylar. ly in all actions of the creative forum Свои работы, в том числе пре- Çagalaryň döredijiliginiň dürli taraplary stressed continuity of such compo- мьерные, представили в рамках hem görkezildi. Iň gowy çagalar topar nents of the healthy society as sports, форума деятели сценического ис- lary, ýaşajyk okaýjy söz ussatlary, su creativity and inspiration. кусства. В театральную афишу Не- ratkeşler we sazandalar ulular bilen bir The opportunity was provided to дели вошли спектакли: «Гёроглы и hatarda Mede niýet hepdeliginiň dürli the participants of the creative forum Агаюнус» – Национального драма- çärelerine gatnaş dylar. to visit «Nisa» State Historical and тического театра имени Алп Арсла- Forumyň çäkle rinde öz işlerini, şol Cultural Reserve, to assess the rich- на, «Довлет гуши» – Главного дра- sanda ilkinji gezek görke zilýän işle rini est heritage of the ancient and unique матического театра, «Подставной sahna sungatynyň işgär leri hem gör culture of the Turkmen people, feeding жених» Государственного русского kezdiler. Hepdeligiň teatr oýunlarynyň roots of the modern art. драматического театра имени А. sanawyna Alp Arslan adyndaky Milli The Week of Culture-2017 held un- С. Пушкина. Традиционно ко Дню drama teatrynyň «Görog ly we Agaýu der the sign of Year of Health and In- работников культуры и искусства nus», Baş drama teatrynyň «Döwlet spiration and entered the final stage был приурочен показ новой опер- guşy», A. S. Puşkin adyndaky Döwlet of preparation of V Asian Games, re- ной постановки «Рухубелентлер» rus drama teatrynyň «Amanat ýigit» flected high spiritual mood of the Turk- («Вдохновлённые») в Националь-
MIRAS 107 ном музыкально-драматическом те- атре имени Махтумкули. В отличие от всех предыдущих оперных пред- ставлений, в её основу положена самая современная тема – под- готовка к Ашгабат-2017. Эта тема, отражаясь практически во всех ме- роприятиях творческого форума, подчёркивала неразрывность таких слагаемых здорового общества, как спорт, творчество, вдохновение. Участникам творческого форума была предоставлена возможность посетить Государственный истори- ко-культурный заповедник «Ниса», оценить богатейшее наследие древней и самобытной культуры туркменского народа, питающей корни современного искусства. Неделя культуры-2017, проходив- шая под знаком Года здоровья и воодушевлённости и вступившей в завершающую стадию подготовки V Азиатских игр, отразила высокий духовный настрой туркменского об- щества, придала новую динамику и мощный импульс дальнейшему раз- витию отечественной культуры, про- фессиональному росту творческих работников. Заключительным мероприятием Недели культуры стал концерт ма- стеров искусств во Дворце мукамов, который представители творческого цеха посвятили 60-летию Президен- oýunlary girizildi. Däp bolşy ýaly, Me men society, attached new dynamics та Гурбангулы Бердымухамедова. deniýet we sungat işgärleriniň gününe and powerful impulse of further devel- В этой связи отметим, что в день bagyşlanyp, Magtym guly adyndaky opment of the national culture, profes- шестидесятилетнего юбилея гла- Milli sazly-drama teatrynda «Ruhu sional growth of the creative workers. ва Туркменистана был удостоен belentler» atly opera oýny görke zildi. The concert of the masters of art in высоких наград зарубежных госу- Öňki ähli opera oýunlaryndan tapa the Mukams Palace, which the repre- дарств. В их числе высокая госу- дарственная награда Российской wutlylykda, onuň esasynda häzirki sentatives of the creative shop dedicat- Федерации – Орден Александра döwrüň uly wakasy Aşgabat-2017-ä ed to the 60th anniversary of the Pre- Невского за большой личный вклад taýýarlyk goýlupdyr. Bu döredijilik fo sident Gurbanguly Berdimuhamedov в укрепление отношений стратеги- rumynyň ähli çärelerinde diýen ýaly öz became the final action of the Week ческого партнёрства между двумя beýanyny tapyp, onuň sagdyn jemgy of Culture. In this connection, it should странами, а также высшая награда ýeti emele getirýän sportdan, döredi be noted that on the day of the sixty- Гагаузии – орден «Gagauz Yеri», jilikden, ylhamdan aýrylmazdygyny year jubilee the Head of Turkmenistan вручённый Президенту Гурбангулы tassyklady. was awarded with high awards of the Бердымухамедову главой автоном- Döredijilik forumyna gatnaşyjylara foreign states. The high state award но-территориального образования «Nusaý» döwlet taryhy-medeni gorag of the Russian Federation – Order of Гагаузия (Республика Молдова) hanasyna baryp görmek, türkmen hal Alexander Nevsky for great personal Ириной Влах. kynyň häzir kizaman sunga tynyň göz contribution to the strengthening of В завершение обзора – о книжных başynda durýan gadymy we özboluşly relations of the strategic partnership новинках второго квартала года. medeniýetiniň iň baý mirasyna baha between two countries, as well as the В апреле в Астане состоялась bermek mümkinçiligi döredildi. highest award of Gagauzia – Order презентация серии книг Президен- V Aziýa oýunlaryna taýýar lygyň ta «Gagauz Yеri», given to the Presi- та Гурбангулы Бердымухамедова mamlaýjy tapgyryna gadam basan dent Gurbanguly Berdimuhamedov by об ахалтекинских скакунах, при- Sagdynlygyň we ruhubelentligiň ýylyn the head of the autonomous-territorial уроченная к государственному ви- 108 MIRAS da geçirilen 2017-nji ýylyň Medeniýet hepdeligi türkmen jemgyýetiniň belent ruhy göterilişini beýan etdi, ýurdumy zyň mede niýetiniň mundan beýläk hem ösme gine, döredijilik işgärleriniň hünär taýdan ösmeklerine täze depgin we kuwwatly itergi berdi. Döredijilik iş gärleriniň Türkmenistanyň Preziden ti Gurbanguly Berdimuhamedowyň 60 ýaşynyň dolmagy myna sybetli Mukamlar köşgünde sungat ussat larynyň gatnaşmagynda geçiren aý dym-sazly çykyş lary, Medeniýet hep deliginiň jemleýji çäre si boldy. Şunuň bilen baglylykda, altmyş ýaş toýun da Türkmenistanyň baştutanynyň daşary ýurtlaryň ýokary sylaglaryna myna syp bolandygyny bellemek gerek. Olaryň arasynda iki ýurduň arasyn da stra tegik hyzmatdaşlyk gatna şyklaryny pugtalandyrmaga goşan ulla kan şah sy goşan dy üçin Russiýa Fede rasiýa synyň iň ýokary döwlet sylagy bolan Aleksandr Newskiý ordeni, şeýle hem Gagauziýa awto nom-çäk birliginiň (Moldowa Respublikasy) baştu tany Iri na Wlahyň Türkme nistanyň Prezi denti Gurbanguly Berdimuhamedowa gow şuran, Gagauziýanyň iň ýokary syla gy bolan «Gagauz Ýeri» ordeni bar. Synyň ahyrynda ýylyň ikinji çärýegi niň kitap täzelikleri barada durup ge çeliň. Aprel aýynda Asta na şäherinde, türkmen Lideriniň Gaza gystan Res formation Gagauzia (the Republic of зиту туркменского лидера в Респу- publikasyna döwlet sapa ryna bagyş Moldova) Irina Vlakh are among them. блику Казахстан. Читателям были lanyp, Türkme nistanyň Prezi den In the conclusion of review – about представлены книги «Ахалтекинец ti Gurbanguly Berdimuhamedowyň new books of the second quarter of – наша гордость и слава», «Полет ahalteke atlary baradaky kitaplarynyň the year. небесных скакунов» и «Стремитель- tanyşdyryş dabarasy boldy. Okyjy lara In April, the presentation of the ная поступь скакуна», изданные на gazak dilin de neşir edilen we dostlukly series of books by the President казахском языке и переданные в ýurduň sebitleriniň kitaphana fondlary Gurbanguly Berdimuhamedov about библиотечные фонды регионов дру- na, şeýle hem okuw jaýlaryna berlen Akhalteke racers, timed to the state жественной страны, а также в учеб- «Ahalteke bedewi biziň buýsanjymyz visit of the Turkmen Leader to the ные заведения. we şöhratymyz», «Behiş di bedewler», Republic of Kazakhstan, was held in В последней декаде июня, в «Gadamy batly bedew» atly kitaplary Astana. The books «The Akhalteke Туркменском государственном görkezildi. is Our Pride and Glory», «The Flight университете имени Махтумку- Iýun aýynyň soňky ongünlügin of Heavenly Racers» and «The Swift ли состоялась презентация книги de Magtymguly adyndaky Türk Pace of Horse», published in the Ka- «Прекрасная эпоха Аркадага», по- men döwlet uniwersitetinde Türk zakh language and given to the library свящённой 60-летию Президента menistanyň Prezi denti Gurbanguly stocks of the regions of the friendly Гурбангулы Бердымухамедова и из- Berdimuhamedowyň 60 ýaş toýuna country as well as to the educational данной на туркменском, русском и bagyşlanyp, türkmen, rus we iňlis dil institutions. английском языках. lerinde neşir edilen «Arkadagyň ajap In the last decade of June, the Издание, охватывающее истори- eýýamy» atly kitabyň tanyşdyryş da presentation of the book «Wonder- ческий отрезок с 2007 по 2017 годы, barasy geçirildi. ful Epoch of Arkadag», dedicated to представляет собой публицистиче- 2007-nji ýyldan 2017-nji ýyla çen the 60th anniversary of the President ское повествование о самых важ- li taryhy döwri öz içine alýan bu neşir Gurbanguly Berdimuhamedov and ных событиях и значимых фактах ýurdumyzyň durmuşynyň iň möhüm published in Turkmen, Russian and в жизни страны. В книге анализиру- MIRAS 109 we ähmiýetli wakalarynyň publisistik English, was held in the Turkmen State ются причины и следствия приня- beýany bolup durýar. Kitap da döwle University named after Magtymguly. тия самых важных государственных tiň ykbalyna täsir eden iňňän möhüm The history, covering the historical решений, повлиявших на её судь- döwlet çözgütleriniň kabul edilmegi section from 2007 up to 2017, pres- бу, раскрывается огромная роль niň sebäp leri we neti jeleri seljerilýär, ents the publicist narration about the всенародно избранного главы го- ählihalk tarapyndan saýlanan döwlet most important events and significant сударства в осуществлении колос- baştutanynyň türkmen jemgyýetiniň facts in life of the country. The causes сальных преобразований во всех ähli ugurlarynda ägirt uly özgert meleri and effects of the adoption of the most сферах туркменского общества, amala aşyrmakdaky ullakan orny açy important state decisions, influenc- рассказывается о детстве, юности lyp görkezilýär, milletiň Lideriniň çaga ing on its fame are analyzed in the лидера нации, начале его трудового lygy, ýetginjeklik ýyllary, zähmet ýolu book, the great role of the nationwide пути, профессиональном становле- na başlaýşy, ussat hünärmen bolşy, elected Head of State in implementa- нии, дальнейшей деятельности на научном поприще и руководящих ylym ugrundaky we ýolbaşçylyk wezi tion of the colossal transformations in постах. Отдельные главы посвяще- pelerindäki işleri barada gürrüň beril all spheres of the Turkmen society is ны годам президентского правле- ýär. Gurbanguly Berdimuhamedowyň revealed, it is told about childhood, ния Гурбангулы Бердымухамедова, Prezident hökmünde dolandyrýan ýyl youth of the Leader of Nation, begin- которые ярко выявили главные ори- ning of his labour path, professional laryna bagyşlanan aýratyn baplarda ентиры проводимой им политики onuň ýöredýän syýa satynyň parahat formation, further activity in the sci- – мир, стабильность и развитие, а çylyk, durnuklylyk we ösüş ýaly esasy entific field and leading positions. The также её основные принципы: гума- ugurlary, şeýle hem onuň ynsanper separate chapters are dedicated to низм, социальная справедливость, werlik, durmuşy adalatlylyk, ýokary ru the years of the Presidential rule of высокая духовность, нацеленность hubelentlik, anyk netijelere gönügenlik Gurbanguly Berdimuhamedov, which на конкретный результат. ýaly esasy ýörelgeleri aýdyň ýüze çy vividly revealed the main goalposts of Книга богато проиллюстрирована karylýar. the policy, pursued by him – peace, фотографиями, в том числе кадра- Kitap surat lar, şeýle hem resmi hro stability and development as well as ми официальной хроники. Новое из- nikanyň şekil leri bilen baý bezelipdir. its main principles: humanism, social дание рассчитано на широкий круг Täze neşir giň okyjylar köpçüligine ni justice, high spirituality, intention to the читателей, надёжного помощника ýetlenen, bu kitapdan syýa satşynas definite result. в ней найдут политологи, экономи-
110 MIRAS lar, ykdy satçy-barlagçylar, jemgyýetçi The book is richly illustrated by pho- сты-исследователи, преподаватели lik ylymlarynyň mugallymlary, talyp lar tographs, including shots of the official общественных наук, студенты. özlerine ygtybarly kömekçini taparlar. chronicle. New edition is intended for К 60-летию со дня рожде- Türkmenistanyň Preziden wide reading public, the politologists, ния Президента Гурбангулы ti Gurbanguly Berdimuhamedowyň economists-researchers, teachers of Бердымухамедова вышли в свет на doglan gününiň 60 ýyllygyna türkmen the social sciences, students will find турецком языке книги туркменского Lideriniň «Parahatçylyk sazy, dostluk- a reliable assistant in it. лидера – «Музыка мира, музыка doganlyk sazy» we «Paýhas çeşme The books of the Turkmen Leader дружбы и братства» и «Источник si» atly kitaplary türk dilinde çapdan – «Music of Peace, Music of Friend- мудрости». çykdy. ship and Brotherhood» and «A Source Вручая Президенту Гурбангулы Türkmenistanyň Prezidenti of Wisdom» were published in Turk- Бердымухамедову подарочный Gurbanguly Berdimuhamedowa «Pa ish to the 60th anniversary of birth- экземпляр книги «Музыка мира, музыка дружбы и братства», Гене- rahatçy lyk sazy, dostluk-doganlyk day of the President Gurbanguly ральный секретарь Международ- sazy» kitabynyň sowgatlyk nusgasy Berdimuhamedov. ной организации тюркской культуры ny gowşuryp, Türki medeniýetiň hal Presenting the gift copy of the book (ТЮРКСОЙ) Дюсен Касеинов отме- kara guramasynyň (TÜRKSOÝ) Baş «Music of Peace, Music of Friendship тил, что это произведение, посвя- sekretary Dýusen Kaseinow türkmen and Brotherhood» to the President, щённое сокровищнице туркменской saz medeniýetiniň hazynasyna ba the Secretary General of the Interna- gyşlanan we sungatyň para hatçylyk музыкальной культуры и проникну- tional Organization of Turkic Culture тое идеей миротворческой миссии getirýän ideýasyna ýugrulan bu ese (TURCSOY) Dusen Kaseinov noted riň dünýäniň ähli halklary üçin derwa искусства, актуально и близко всем that this work dedicated to the trea- народам мира, а перевод его на ту- ýysdygyny we ýakyn dygyny, onuň türk sury of the Turkmen musical culture diline terji me edilmeginiň okyjylaryň рецкий язык будет способствовать and penetrated by idea of the peace- расширению читательской аудито- sanynyň artmagyna ýardam berjekdi making mission of art, is vital and gini belläp geçdi. Dýusen Kaseinow: рии. Книга, имеющая большое поз- close to all peoples of the world, and навательное и благотворное вос- «Ullakan akyl ýeti rijilik we oňaýly ter its translation to Turkish will promote питательное значение, особенно biýeçilik ähmiýeti bolan bu kitap, aý widening of the reading audience. The ценна для молодёжи, она обратит ratyn-da, ýaşlar üçin gymmatlydyr, ol book, which has a great cognitive and внимание тех, кому принадлежит geljegimiziň, asylly köklerimiziň kime favourably educational significance, наше будущее, к своим добрым кор- degişlidigine, gymmatly ruhy mirasy is particularly valuable for youth, it ням, к истокам, сохранению и при- myzy gorap saklamaga we baýlaşdyr will draw attention of those whom be- умножению бесценного духовного maga üns berdirer» diýdi. longs our future, to own good roots, to наследия, сказал Дусен Касеинов. Türkmenistanyň baştutanynyň sources, preservation and augmen- Эти же цели преследует перевод «Paýhas çeşmesi» atly awtor tarapyn tation of invaluable spiritual heritage, на турецкий язык книги главы Турк- dan bir ensiklopedik işde ýygnalan we said Dusen Kaseinov. менистана «Источник мудрости» – toparlara bölü nen, türkmen leriň täsin замечательного собрания народных ruhy dünýäsini, dünýägaraýşyny, ah The translation into Turkish of the book of the Head of State «A Source пословиц и поговорок, собранных lak sütünlerini we ynançlaryny açyp и систематизированных автором в görkezýän nakyl larynyň we atalar söz of Wisdom» – a wonderful collection of the folk proverbs and sayings, col- большой энциклопедической рабо- leriniň ajaýyp ýygyn dysy bolan kitaby те, раскрывающей удивительный nyň türk diline terji me edilmegi hem lected and systematized by the author in the big encyclopedic work, reveal- духовный мир туркмен, мировоззре- hut şol maksatlara eýerýär. Türkmen ние, нравственные устои и поверья. ing amazing spiritual world of the halkynyň iňňän baý medeni gazanan Новое издание, посвящённое бога- Turkmens, world outlook, moral prin- laryna bagyş lanan täze neşir Türkiýe тейшему культурному достоянию ciples and popular beliefs pursue the Respublikasynyň abraýly okuw jaýla туркменского народа, подготовлено same objects. New edition, dedicated rynyň biri bolan Stambul uniwersite и опубликовано одним из престиж- ti tarapyndan taýýar lanypdyr we çap to the richest cultural heritage of the ных вузов Турецкой Республики – edilipdir. Turkmen people, is prepared and pub- Стамбульским университетом. Iýun aýynda Türkmenistanyň Pre lished by one of the prestige higher В июне вышла в свет моногра- zidentiniň Arhiwi tarapyndan taýýar educational establishments of the Re- фия, посвящённая достижениям lanan we Garaş syz, Bitarap Türk public of Turkey – Istanbul University. независимого нейтрального Турк- menistanyň gazanan üstünliklerine In June the monograph dedicated to менистана, подготовленная Архи- bagyşlanan monog rafiýa çapdan çyk the achievements of the independent вом Президента Туркменистана. dy. Uly möçberli maglumat-habar be and Neutral Turkmenistan, prepared На основе всестороннего изучения, riş materiallaryny hemmetaraplaýyn by the Archives of Turkmenistan Pre- объективного анализа и теоретиче- öwrenmegiň, dogruçyl seljermegiň we sident was published in June. On the ского обобщения большого инфор- nazaryýet taýdan umumylaşdyrma basis of the comprehensive studying, мационно-справочного материала gyň «Türkmenistan Berkarar döwletiň objective analysis and theoretical ge- в книге «Туркменистан в эпоху мо- bagtyýarlyk döwründe» atly kitapda neralization of the large information- гущества и счастья» содержатся MIRAS 111 täze tary hy zamananyň anyk kesgitle reference material, the book «Turk- чёткое определение и развёрнутая mesi we ýaýbaň häsiýetnamasy, onuň menistan in the Epoch of Might and характеристика новой исторической esasy häsiýetleri we aýratynlyklary, Happiness» contains the clear defi- эпохи, её основные черты и осо- maksatlary we wezipeleri, şeýle hem nition and detailed characteristics of бенности, цели и задачи, а также olary ýerine ýetirmegiň anyk netijele new historical epoch, its main features конкретные результаты их выполне- ri berilýär. Aýratyn kitap lar görnüşinde and peculiarities, aims and tasks, as ния. Монография, опубликованная well as definite results of their accom- отдельными книгами на туркмен- türkmen we rus dillerinde neşir edilen plishment. The monograph, published ском и русском языках, состоит из 8 bu monografiýa 8 bapdan we 43 pa by separate books in Turkmen and глав и 43 параграфов, что говорит ragrafdan ybarat. Bu bolsa öwre nilýän Russian, consists of 8 chapters and о комплексном охвате исследуемой tema toplum laýyn çemeleşilendigini 43 paragraphs, which tell about com- темы. aňladýar. plex coverage of the studied theme. Во втором квартале года читате- Şonuň ýaly-da, şu ýylyň ikinji çär The book of the famous paleontolo- лям также была представлена книга ýeginde belli paleontolog Aman Ni gist Aman Nigarov «Ancient Elephants известного палеонтолога Амана Ни- garowyň russiýaly ylmy barlag çy I. A. of Turkmenistan», written in co-au- гарова «Древние слоны Туркмени- Dubrowo bilen bilelikde ýazan türk thorship with the Russian researchers стана», написанная в соавторстве men, iňlis we rus dillerinde neşir edilen I. A. Dubrovo and published in Turk- с российским исследователем И. А. «Türkmenistanyň gady my pilleri» atly men, English and Russian, was also Дуброво на туркменском, англий- kitaby hem okyjylara hödürlendi. Be presented to the readers in the sec- ском и русском языках. Помимо опи- ýan edýän böle ginden başga-da, işde ond quarter. Besides the descriptive сательной части, работа содержит приложение с фотоизображениями Türkmenistanyň çäklerinde ýaşan pil part, the work contains Appendix with photos of the finds, testifying to the находок, подтверждающих наличие leriň üç sany görnüşiniň bolandygyny existence of three varieties of the fos- трёх разновидностей ископаемых tassyklaýan suratly şekillerden ybarat sil elephants, inhabited in the territory слонов, обитавших на территории goşundy, şeýle hem olaryň ýerleş ýän of Turkmenistan, as well as schematic Туркменистана, а также картосхемы ýeriniň karta çyzgy sy bar. Bu neşir pa maps of their location. The edition will их расположения. Издание будет leontologlara, biologlara, geologlara, be interesting to the paleontologists, интересно палеонтологам, биоло- ýokary okuw jaýlarynyň mugallymla biologists, geologists, teachers and гам, геологам, преподавателям и ryna we talyplaryna, şeýle hem bilesi students of higher educational es- студентам вузов, а также широкому geliji giň okyjylar köpçüligine gyzykly tablishments as well as wide curious кругу любознательных читателей. bolar. reading public. Среди новинок отечественной из- Ýurdumyzyň neşir önümleriniň täze The illustrated edition «Milli mirasyň дательской продукции – иллюстри- likleriniň arasynda «Milli mirasyň ha hazynasy» («Treasury of National рованное издание «Милли мирасын zynasy» atly bezelen neşir hem bar. Heritage»), the presentation of which хазынасы («Сокровищница нацио- Onuň tanyş dyryş dabarasy Medeniýet was held in the framework of the нального наследия»), презентация Week of Culture in the State Museum которого состоялась в рамках Неде- hepdeliginiň çäklerinde Döwlet mede of State Cultural Centre is among the ли культуры в Государственном му- niýet merkeziniň Döwlet muze ýinde new books of the national publishing зее Государственного культурного geçirildi. Bu kitap ýurdumyzyň iňňän production. The book presents the il- центра. Книга представляет собой gadymy tary hynyň deňsiz-taýsyz şa lustrated excursus to the stocks of this иллюстрированный экскурс по фон- ýatnamasynyň saklanýan iri saklaw largest depository of the unique evi- дам этого крупнейшего хранилища hanasynyň gazna laryna syýa hat ed dences of the most ancient history of уникальных свидетельств древней- ýän bezeg li neşir bolup durýar. our country. шей истории нашей страны.
Maral Gajarowa Maral Kajarova. Марал Каджарова.
112 MIRAS