TÜRKMENISTANYŇ YLYMLAR AKADEMIÝASYNYŇ MILLI GOLÝAZMALAR INSTITUTY

NATIONAL INSTITUTE OF MANUSCRIPTS НАЦИОНАЛЬНЫЙ ИНСТИТУТ РУКОПИСЕЙ OF THE ACADEMY OF SCIENCES OF АКАДЕМИИ НАУК ТУРКМЕНИСТАНА

№2 (66), 2017

YLMY-KÖPÇÜLIKLEÝIN SCIENTIFIC AND POPULAR НАУЧНО-ПОПУЛЯРНЫЙ ŽURNAL JOURNAL ЖУРНАЛ

ESASLANDYRYJY — THE FOUNDER – УЧРЕДИТЕЛЬ – TÜRKMENISTANYŇ YLYMLAR NATIONAL INSTITUTE OF НАЦИОНАЛЬНЫЙ ИНСТИТУТ AKADEMIÝASYNYŇ MILLI MANUSCRIPTS OF THE ACADEMY РУКОПИСЕЙ АКАДЕМИИ НАУК GOLÝAZMALAR INSTITUTY OF SCIENCES OF TURKMENISTAN ТУРКМЕНИСТАНА

Baş redaktor Editor-in-Chief Главный редактор D. S. Orazsähedow D. S. Orazsakhedov Д. С. Оразсахедов

Redkollegiýa: Editorial Board: Редколлегия: P. N. Agamyradow, P. N. Agamyradov, П. Н. Агамырадов, A. Şamyradow, A. Shamyradov, А. Шамурадов, B. M. Orazdurdyýewa, B. M. Orazdurdiyeva, Б. М. Ораздурдыева, S. Çaryýew, S. Chariyev, С. Чарыев, O. Gurbanow O. Gurbanov О. Гурбанов

Baş redaktoryň orunbasary Deputy Editor-in-Chief Заместитель главного редактора A. Hojagulyýewa A. Hojaguliyeva А. Ходжагулыева

Jogapkär kätip Executive Secretary Ответственный секретарь Ý. Weliýewa Ya. Veliyeva Я. Велиева MAZMUNY CONTENTS СОДЕРЖАНИЕ

GA­RAŞ­SYZ, HE­MI­ŞE­LIK BI­TA­RAP TÜRK­ME­NIS­TA­NYŇ AT­ŞY­NAS­LA­RY­NA, BE­DEW JAN­KÖ­ÝER­LE­RI­NE WE MÄH­RI­BAN HAL­KY­NA

TO HORSE BREEDERS, CONNOISSEURS OF RACERS AND DEAR PEOPLE OF INDEPENDENT NEUTRAL TURKMENISTAN 4

КОНЕВОДАМ, ЦЕНИТЕЛЯМ СКАКУНОВ И РОДНОМУ НАРОДУ НЕЗАВИСИМОГО НЕЙТРАЛЬНОГО ТУРКМЕНИСТАНА

GA­RAŞ­SYZ, HE­MI­ŞE­LIK BI­TA­RAP TÜRK­ME­NIS­TA­NYŇ HAL­KY­NA

TO THE PEOPLE OF INDEPENDENT NEUTRAL TURKMENISTAN 8

НАРОДУ НЕЗАВИСИМОГО НЕЙТРАЛЬНОГО ТУРКМЕНИСТАНА

GA­RAŞ­SYZ, HE­MI­ŞE­LIK BI­TA­RAP TÜRK­ME­NIS­TA­NYŇ YL­MY JEM­GY­ÝET­ÇI­LI­GI­NE HEM-DE «BER­KA­RAR DÖW­LE­TI­MI­ZIŇ BAG­TY­ÝAR­LYK DÖW­RÜN­DE YLYM, TEH­NI­KA WE IN­NO­WA­ SION TEH­NO­LO­GI­ÝA­LAR» AT­LY HAL­KA­RA YL­MY MAS­LA­HA­ TY­NA GAT­NA­ŞY­JY­LA­RA

TO THE SCIENTIFIC COMMUNITY OF THE INDEPENDENT NEUTRAL TURKMENISTAN AND TO THE PARTICIPANTS OF THE INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE «SCIENCE, TECHNOLOGY AND INNOVATIONAL TECHNOLOGIES IN THE 12 EPOCH OF MIGHT AND HAPPINESS»

НАУЧНОЙ ОБЩЕСТВЕННОСТИ НЕЗАВИСИМОГО НЕЙТРАЛЬ- НОГО ТУРКМЕНИСТАНА И УЧАСТНИКАМ МЕЖДУНАРОДНОЙ НАУЧНОЙ КОНФЕРЕНЦИИ «НАУКА, ТЕХНИКА И ИННОВАЦИ- ОННЫЕ ТЕХНОЛОГИИ В ЭПОХУ МОГУЩЕСТВА И СЧАСТЬЯ»

H. ÝU­SU­POW, D. AN­NA­ÝEW (Türk­me­nis­tan) MEŞ­HUR ALYM­LAR HA­KYN­DA SÖH­BET

KH. YUSUPOV, D. ANNAYEV (Turkmenistan) TALKS ABOUT OUTSTANDING SCHOLARS 17

Х. ЮСУПОВ, Д. АННАЕВ (Tуркменистан) БЕСЕДЫ О ВЫДАЮЩИХСЯ УЧЁНЫХ

2 MIRAS

MAZMUNY CONTENTS СОДЕРЖАНИЕ

A. ÝAZ­BER­DI­ÝEW (Türk­me­nis­tan) ANUŞ­TE­GIN GAR­ÇA – HO­REZM HÖ­KÜM­DAR­LA­RY­NYŇ NE­SIL­BA­ŞY­SY­DYR

A. YAZBERDYIEV (Turkmenistan) ANUSHTEGIN GARCHA – FOUNDER OF 36 THE DYNASTY OF KHOREZM RULERS

A. ЯЗБЕРДЫЕВ (Tуркменистан) АНУШТЕГИН ГАРЧА – ОСНОВАТЕЛЬ ДИНАСТИИ ХОРЕЗМСКИХ ПРАВИТЕЛЕЙ

Ç. SÝAOS­ZYA (Hy­taý Halk Res­pub­li­ka­sy) TÜRK­MEN HA­LY­SY: HAL­KYŇ TA­RY­HY, ME­DE­NI WE RU­HY BAÝ­LY­GY

C. SYAOTSZYA (Peoples’ Republic of China) TURKMEN CARPET: HISTORICAL, CULTURAL AND 59 SPIRITUAL HERITAGE OF PEOPLE

Ч. СЯОЦЗЯ (Китайская Народная Республика) ТУРКМЕНСКИЙ КОВЁР: ИСТОРИЧЕСКОЕ, КУЛЬТУРНОЕ И ДУХОВНОЕ ДОСТОЯНИЕ НАРОДА

GA­RAŞ­SYZ TÜRK­ME­NIS­TA­NYŇ JEM­GY­ÝET­ÇI­LIK, YL­MY WE ME­DE­NI DUR­MU­ŞY­NYŇ WA­KA­LA­RY­NA SYN (ap­rel-iýun)

REVIEW OF THE EVENTS OF THE SOCIAL, SCIENTIFIC AND CULTURAL LIFE OF INDEPENDENT TURKMENISTAN 83 (April-June)

ОБЗОР СОБЫТИЙ ОБЩЕСТВЕННОЙ, НАУЧНОЙ И КУЛЬТУРНОЙ ЖИЗНИ НЕЗАВИСИМОГО ТУРКМЕНИСТАНА (апрель-июнь)

MIRAS 3 GA­RAŞ­SYZ, HE­MI­ŞE­LIK BI­TA­RAP TÜRK­ME­NIS­TA­NYŇ AT­ŞY­NAS­LA­RY­NA, BE­DEW JAN­KÖ­ÝER­LE­RI­NE WE MÄH­RI­BAN HAL­KY­NA

TO HORSE BREEDERS, CONNOISSEURS OF RACERS AND DEAR PEOPLE OF INDEPENDENT NEUTRAL TURKMENISTAN КОНЕВОДАМ, ЦЕНИТЕЛЯМ СКАКУНОВ И РОДНОМУ НАРОДУ НЕЗАВИСИМОГО НЕЙТРАЛЬНОГО ТУРКМЕНИСТАНА

Eziz wa­tan­daş­lar! Dear compatriots! Дорогие соотечественники! Hor­mat­ly at­şy­nas­lar! Dear horse breeders! Уважаемые коневоды!

Si­zi Garaş­ ­syz, Bi­ta­rap Wa­ta­ny­myz­ Сердечно поздравляю вас с I heartily congratulate you on the da behiş­ ­di bedew­ ­le­ri­mi­ziň şany­ ­na her Праздником туркменского скакуна, ýy­lyň ap­rel aýynyň­ soňky­ ýek­şen­be­ Turkmen Racer Holiday, annually sol- ежегодно в последнее воскресенье sin­de giň­den we uly da­ba­ra bi­len bel­ emnly and widely marked in the last апреля широко и торжественно от- len­ýän Türkmen­ be­de­wi­niň baý­ra­my Sunday of April in sovereign Father- мечаемым в суверенной Отчизне во славу наших «райских» коней! my­na­sy­bet­li tüýs ýü­rek­den gut­la­ýa­ land for the glory of our «heavenly» ryn! Size­ berk jan saglyk,­ uzak ömür, Желаю вам крепкого здоровья, дол- racers! I wish you sound health long, aba­dan we bag­ty­ýar dur­muş hem-de гих лет мирной и счастливой жизни, mäh­ri­ban Di­ýa­ry­my­zyň gül­läp ös­me­gi of peaceful and happy life, grandiouse больших успехов в работе во имя ug­run­da alyp bar­ýan işle­ ­ri­ňiz­de uly üs­ success in work for the sake of pros- процветания родной страны. tünlik­ ­le­ri ar­zuw ed­ýä­rin! perity of the dear country. Уважаемые коневоды! Hor­mat­ly at­şy­nas­lar! Dear horse breeders! Наши предки всегда уделяли осо- Asyr­la­ryň do­wa­myn­da mer­da­na бое внимание своим коням, зани- hal­ky­my­zyň dur­mu­şy­nyň äh­li dö­wür­ Our ancestors used to pay special мавшим важное место в их жизни. le­rin­de bedew­ atla­ ­ry­my­za aý­ra­tyn uly attention to racers, taking an impor- На протяжении многих веков ахал- текинцы были верными спутниками äh­mi­ýet berlip­ ­dir. Çün­ki hal­ky­my­zyň tant place in their life. For many cen- бесстрашных джигитов, на празд- dur­mu­şyn­da mö­hüm or­ny eýe­le­ýän turies, Ahalteke racers were faithful никах ‒ их близкими друзьями. Ле- be­dew­le­ri­miz gaý­duw­syz türk­men ýi­ companions of selfless jigits, and their гендарные скакуны ‒ это гордость git­le­ri­niň ýa­kyn ýol­da­şy, toý gü­nün­de и песнь души туркмен, уникальное ýü­rek­deş syr­da­şy bol­mak bi­len, kö­ close friends at the holidays. Legend- произведение искусства, выдаю- ňül buý­san­jy­na, dil­le­ri­niň se­na­sy­na ary racers are pride and song of a щийся вклад нашего мужественно- öw­rü­lip ge­lip­dir. Ahal­te­ke be­dew­le­ri soul of Turkmen, unique masterpiece, го народа в сокровищницу мировой mer­da­na hal­ky­my­zyň dün­ýä çy­ka­ran outstanding contribution of our coura- цивилизации. gaý­ta­lan­ma­jak, be­ýik we öz­bo­luş­ly geous people to treasury of the world Ахалтекинская порода лошадей ‒ aja­ýyp sun­ga­ty­dyr. Dün­ýä be­dew­le­ri­ civilization. исконное бесценное достояние на- niň naý­ba­şy­sy ha­sap­lan­ýan ahal­te­ke Ahalteke breed is true invaluable ции ‒ по праву считается элитной be­dew­le­ri türk­men top­ra­gy­nyň gen­ в мировом коннозаводстве. Ещё в property of the nation, by right consid- ji-ha­zy­na­sy­dyr, he­mi­şe­lik buýsan­ ­jy глубокую старину весть о чудо-ска- we gady­ ­my mil­li mira­ ­sy­dyr. Türk­men ered as elite in the world horse breed- кунах с величавой статью и необы- ahal­te­ke be­dew­le­ri özü­niň sy­ratly­ ­ly­gy ing art. In the olden times, news about чайно чутким нравом облетела весь we düşbü­ ­li­gi bilen­ bü­tin dün­ýä­de giň­ miracle racers with graceful stature свет. den ta­na­lyp­dyr. and inimitable temper was spread Наш народ, чья история овеяна Ta­ry­hy gah­ry­mançy­ ­ly­ga öw­rü­len героической славой, с любовью everywhere. mer­da­na hal­ky­myz Ze­mi­niň iň owa­ изготавливал специальные укра- dan atla­ ­ry­nyň bi­ri ha­sap­lan­ýan aja­ýyp Our people, whose history is cove- шения, облачая в нарядные сбруи be­dew­le­ri üçin şaý-es­bap­la­ry­ny ýa­ red with heroic glory, with love made своих бесподобных коней, которые sap, olary­ uly söý­gi bi­len be­zäp­dir­ler. special decorations, wearing inimi- и сегодня вызывают восхищение Zer­gär ata-ba­ba­la­ry­my­zyň bu asyl­ table racers into neat harness who во всём мире благодаря поистине ly ýö­rel­ge­si hä­zir­ki döw­rüň zer­gär­çi­ неземной красоте. Эта традиция lik sun­ga­tyn­da hem do­wam et­di­ril­ýär. even today arouse admiration all over умелых мастеров прошлого достой- Şeý­le hem eziz Di­ýa­ry­myz­da tu­tul­ýan the world, owing to their unsurpassed но продолжается и современными toý-baýram­ ­lar­da türkmen­ ýi­git­le­ri­niň beauty. This tradition of skillful mas- ювелирами.

4 MIRAS ýe­ri­ne ýe­tir­ýän at üs­tün­dä­ki oýun­la­ry ters of the past is deservingly contin- Джигитовка ‒ игры на скачущей toý­la­ra gat­naş­ýan il­deş­le­ri­miz­de we ued by modern jewellers. лошади, с удалью исполняемые da­şa­ry ýurt­ly myh­man­lar­da ýat­dan Trick riding is game on riding horse, искусными наездниками на нацио- нальных празднествах, приводят в çyk­ma­jak uly täsir­ ­leri­ gal­dyr­ýar. performed by skilful horsemen at the неописуемый восторг как туркме- national festivities, that arouse admi- Hor­mat­ly at­şy­nas­lar! нистанцев, так и зарубежных зрите- ration among Turkmen people and for- лей. Hä­zir­ki dö­wür­de ýur­du­myz­da at­ eign visitors. çy­ly­gy we atly­ spor­ty ös­dür­mek üçin Уважаемые коневоды! döw­le­ti­miz tara­ ­pyn­dan äh­li şertler­ dö­ Dear horse breeders! Государство создаёт все условия re­dil­ýär. Şo­nuň bi­len bir­lik­de, atçy­ ­lyk для дальнейшего развития коне- pu­da­gy­ny ösdür­ ­mek boýun­ ­ça dün­ýä The state creates all conditions for водства и конного спорта. Расширя- döw­let­le­ri bi­len al­nyp baryl­ ­ýan hyz­ further augmentation of horse breed- ется и международное партнёрство mat­daş­ly­gyň ge­ri­mi has-da gi­ňel­ýär. ing art and equestrian sport. Interna- в данном направлении. Ýur­du­my­zyň we­la­ýat­la­ryn­da hal­ka­ra tional partnership is widened in this Строительство во всех регионах öl­çeg­le­re la­ýyk gel­ýän döw­re­bap at­ direction. современных конноспортивных çy­lyk sport top­lum­la­ry­nyň gu­rul­ma­gy, Construction in all regions of mode- комплексов, соответствующих меж- Kö­petda­ ­gyň ete­gin­dä­ki gö­zel kün­jek­ дународным стандартам, ввод в rn equestrian complexes, complied de ýö­ri­te atşy­ ­nas­lar üçin äh­li amat­ эксплуатацию жилого массива с до- lyk­la­ry bo­lan ýaşa­ ­ýyş jaý toplu­ ­my­nyň with the international standards, com- мами повышенной комфортности, gur­lup, ulan­ma­ga be­ril­me­gi at­çy­lyk missioning of the highly comfortable возведённого в живописной прико- pu­da­gy­ny ösdür­ ­mä­ge uly iter­gi ber­ýän dwellings, erected in the picturesque петдагской долине для работников buý­sanç­ly wa­ka­lar­dyr. Kopetdag valley for employees of this отрасли, ‒ это знаковые события, Ýur­du­myz­da atçy­ ­lyk pu­da­gy üçin branch are notable events, added new придавшие новый импульс расцве- ту искусства коневодства. ýo­ka­ry de­re­je­li hü­när­men­le­ri taý­ýar­ impulse for flourishing of the horse Мы уделяем особое внимание и la­ma­ga hem aýra­ ­tyn üns be­ril­ýär. Bu breeding art. ugur­da us­sat atşy­ ­nas­la­ry, se­ýis­le­ri we обеспечению данной сферы вы- We pay particular attention to provi- сококлассными специалистами. С ça­pyk­su­war­la­ry taýýar­ ­la­mak bo­ýun­ sion of branch with highly professional этой целью создаются специальные ça ýö­ri­te okuw mer­kez­le­ri dö­re­dil­ýär. experts. With this aim, special train- учебные центры по подготовке про- Aş­ga­bat atçy­ ­lyk sport toplu­ ­myn­da be­ ings centers are created on training фессиональных коневодов, трене- dew­le­riň päs­gel­çi­lik­ler­den bö­küp geç­ ров и наездников. of advanced horse breeders, trainers mek bo­ýun­ça bäs­le­şik­le­ri­ni gu­ra­mak Твёрдо уверен, что открытый ма- üçin açyk ma­ne­žiň ýur­du­myz­da at­ly and jockeys. неж, построенный на Ашхабадском spor­ty ös­dür­mä­ge uly mümkin­ ­çi­lik dö­ I am firmly confident that open ma- конноспортивном комплексе для ret­jek­di­gi­ne berk ynan­ýa­ryn! nege, constructed in Ashgabat eques- проведения соревнований по кон- Şu ýyl ýur­du­my­zyň gö­zel paý­tag­ty trian complex for holding of competi- куру, создаст широкие возможности Aş­ga­batda­ ge­çi­ril­jek Ýa­pyk bi­na­lar­da tions on show jumping, creates broad для дальнейшего развития в нашей стране конного спорта. we sö­weş sun­ga­ty bo­ýun­ça V Azi­ýa possibilities for further development of oýun­la­ry­nyň maksat­ ­na­ma­sy­na atla­ ­ В программу предстоящих в этом equestrian sport in our country. ryň päsgel­ ­çi­lik­ler­den bö­küp geç­mek году в Ашхабаде V Азиатских игр The program of upcoming V Asian bo­ýun­ça bäs­le­şi­gi­niň gi­ri­zil­me­gi hem в закрытых помещениях и по бо- ýaş­la­ry­myz­da at­ly spor­ta söý­gi­ni has- Games includes competitions on евым искусствам включены и со- da ösdü­ ­rer. Türk­men bedew­ ­le­ri­niň show jumping, that will promote aug- ревнования по конкуру, что будет şan-şöh­ra­ty­ny has-da be­len­de göte­ ­ mentation of popularity of equestrian способствовать росту популярности rer. sport among youth and multiplication конного спорта среди молодёжи и приумножению славы туркменских Hä­zir­ki dö­wür­de türk­men at­şy­nas­la­ of glory of the Turkmen racers. скакунов. ry tara­ ­pyn­dan be­hiş­di be­dew­le­ri­mi­ziň Our horse breeders carry out trem- Наши коневоды проводят боль- to­hum aras­sa­ly­gy­ny sak­la­mak, syna­ enous work on preservation of pure шую работу по сохранению чистоты owa­dan­ly­gy­ny kämil­ ­leş­dir­mek we ola­ breed of legendary racers, improve- породы легендарных скакунов, со- ryň baş sany­ ­ny köpelt­ ­mek boýun­ ­ça ment of their exterior and augmenta- вершенствованию их экстерьера и uly iş­ler al­nyp ba­ryl­ýar. Geljek­ ­de hem tion of elite breed. увеличению элитного поголовья. ýur­du­myz­da atçy­ ­ly­gy we atly­ spor­ty Мы и впредь будем уделять боль- We will pay great attention to further ös­dür­mek, bu ugur­da da­şa­ry ýurt döw­ шое внимание дальнейшему разви- let­le­ri bi­len öza­ra tej­ri­be alyş­mak hem- development of horse breeding art and тию коневодства и конного спорта, de at­şy­nas­la­ry­my­zyň ýa­şa­ýyş-dur­muş equestrian sport, mutual exchange of взаимному обмену опытом в данной we iş şertle­ ­ri­ni has-da go­wu­lan­dyr­mak experience in this sphere with foreign сфере с зарубежными специали- MIRAS 5 bo­ýun­ça al­nyp ba­ryl­ýan iş­le­re döw­le­ti­ experts, bettering conditions of labor стами, улучшению условий труда и miz ta­ra­pyn­dan uly üns ber­ler. and way of life of employees. быта работников отрасли.

Hor­mat­ly at­şy­nas­lar! Уважаемые коневоды! Dear horse breeders! Ga­dy­my dö­wür­lerden­ bä­ri türk­men «Небесные» скакуны, в течение top­ra­gyn­da ösdü­ ­ri­lip, kema­ ­la ge­ti­ri­len «Heavenly» racers, within many многих столетий выпестованные на we umu­ma­dam­zat gym­mat­ly­gy­na öw­ centuries fostered on our land and be- нашей земле и ныне ставшие обще- rü­len nu­ra­na be­dew­le­ri­miz dün­ýä­niň coming universal heritage, considered человеческим достоянием, счита- aras­sa gan­ly, to­hum at­la­ry­nyň ara­syn­ as elite among pure horse bred in the ются элитой среди чистокровных da iň naý­ba­şy­la­ry­nyň bi­ri hasap­ ­lan­ world. Endlessly devoted to owner, пород лошадей в мире. Бесконечно ýar. Eýesi­ ­ne we­pa­dar­ly­gy, ýyndam­ ­ly­ преданные хозяину, стремительные swift Ahalteke racers in all times used gy bi­len türkme­ ­niň buý­san­jy­na, ýa­kyn ахалтекинцы во все времена были dos­tu­na öw­rü­len behiş­ ­di bedew­ ­le­ri­miz to be pride and close friends of Turk- гордостью и близкими друзьями ga­dy­my­ýet­den bä­ri hal­ky­my­zyň kö­ňül men, called them people’s wings. туркмен, назвавшими их крыльями buý­san­jy, uçar ga­na­ty ha­sap­la­nyp gel­ Unsurpassed beauty and grace of народа. nip­dir. «heavenly» racers is praised in works Непревзойдённая красота и гра- Be­hiş­di be­dew­le­ri­mi­ziň gö­zel­li­gi of classics. Our people created nu- ция «райских» коней воспета и в nus­ga­wy ede­bi­ýa­ty­myz­da hem giň­ merous wise proverbs and sayings, произведениях классиков. Наш на- den wasp edil­ýär. Türkmen­ halk dö­re­ род создал множество мудрых по- devoted to the unique racers. di­ji­li­gin­de ga­myş­gu­lak be­dew­le­ri­mi­ze словиц и поговорок, посвящённых ba­gyş­la­nan çuň many-maz­ ­munly­ köp «Waking up early in the morning, своим уникальным скакунам. san­ly na­kyl­lar­dyr atalar­ sözle­ ­ri bar. come to see father and then horse», «Встав поутру, отца проведай, а «Ir­den tur ata­ňy gör, ataň­dan soň aty­ «Those who have horse-have wings», затем ‒ коня своего», «Имеющий ňy», «Aty baryň­ gana­ ­ty bar», «Ýüw­rük «Brisk racer does not have price» ‒ коня ‒ имеет крылья», «Резвый конь ata ba­ha bol­maz» diýen­ ýaly­ en­çe­me these colorful expressions of ances- не имеет цены» ‒ эти красноречи- pä­him­le­ri dö­re­den mer­da­na hal­ky­myz вые выражения предков говорят о tors tell a lot. Our courageous people özü­niň ýaşa­ ­ýyş-dur­mu­şy­ny at­syz göz многом. Ведь наш мужественный did not imagine life without racer, be- öňü­ne ge­tir­män­dir. Se­bä­bi ahal­te­ke народ никогда не представлял свою be­dew­le­ri türkmen­ topra­ ­gy­nyň gud­ra­ cause Ahalteke racers are phenom- жизнь без коня, ибо ахалтекинские ty­dyr, türk­me­niň ga­na­ty­dyr, buý­san­jy­ ena of Turkmen land, wings and pride скакуны ‒ феномен земли туркмен- dyr! of the nation. ской, крылья и гордость нации.

Eziz wa­tan­daş­lar! Dear compatriots! Дорогие соотечественники! Hor­mat­ly at­şy­nas­lar! Уважаемые коневоды! Dear horse breeders! Si­zi Sagdyn­ ­ly­gyň we ru­hu­be­lent­li­giň Ещё раз искренне поздравляю вас ýy­lyn­da ýurdu­ ­myz­da giň­den bel­len­ýän Once again I sincerely congratulate с Праздником туркменского скакуна, Türk­men bede­ ­wi­niň baýra­ ­my bi­len ýe­ you on the Turkmen Racer Holiday, широко отмечаемым в нашей стра- ne-de bir ge­zek tüýs ýü­rek­den gut­la­ widely marked in our country in the не в Год здоровья и воодушевлён- ýa­ryn! Year of Health and Inspiration! ности! Si­ze berk jan sag­lyk, uzak ömür, I wish you sound health, long life, Желаю вам доброго здоровья, maş­ga­la aba­dan­çy­ly­gy­ny, türkmen­ долгих лет жизни, благополучия се- wellbeing for family hearth, great suc- at­şy­nas­lyk sunga­ ­ty­ny has-da kä­mil­ мейных очагов, больших успехов в leş­dir­mek we ös­dür­mek ugrun­ ­da alyp cess in noble work on further improve- благородной работе по дальнейше- bar­ýan asylly­ iş­le­ri­ňiz­de uly üstün­ ­lik­le­ ment of the national horse breeding му совершенствованию националь- ri ar­zuw ed­ýä­rin! art! ного искусства коневодства!

Türk­me­nis­ta­nyň Pre­zi­den­ti President of Turkmenistan Президент Туркменистана Gurbanguly BERDIMUHAMEDOW. Gurbanguly BERDIMUHAMEDOV. Гурбангулы БЕРДЫМУХАМЕДОВ.

6 MIRAS MIRAS 7 GA­RAŞ­SYZ, HE­MI­ŞE­LIK BI­TA­RAP TÜRK­ME­NIS­TA­NYŇ HAL­KY­NA TO THE PEOPLE OF INDEPENDENT NEUTRAL TURKMENISTAN НАРОДУ НЕЗАВИСИМОГО НЕЙТРАЛЬНОГО ТУРКМЕНИСТАНА

Mäh­ri­ban halkym!­ My Dear People! Мой родной народ! Eziz wa­tan­daş­lar! Dear Compatriots! Дорогие соотечественники!

Si­zi ber­ka­rar döw­le­ti­mi­ziň ta­ry­hyn­ I cordially congratulate you on a Сердечно поздравляю вас с боль- da­ky uly we örän mö­hüm sene­ ‒ Türk­ great and very important date in the шой и весьма значимой датой в me­nis­ta­nyň Konsti­ ­tu­si­ýa­sy­nyň kabul­ history of our powerful state – the истории нашего могучего государ- ства ‒ 25-летним юбилеем приня- edil­me­gi­niň 25 ýyl­lyk şanly­ baýra­ ­my 25th anniversary of adoption of the hem-de Mag­tym­gu­ly Pyra­ ­gy­nyň şyg­ тия Конституции Туркменистана и Constitution of Turkmenistan and ry­ýet gü­ni bi­len tüýs ýü­rek­den gut­la­ Днём поэзии Махтумкули Фраги! Day of Poetry of Magtymguly Fragi! ýa­ryn. Принятие четверть века тому на- Çär­ýek asyr mun­dan ozal, ýagny­ The adoption of quarter century зад, а именно 18 мая 1992 года, 1992-nji ýylyň­ 18-nji ma­ýyn­da Esa­ ago, and particularly, on May 18, Основного Закона Туркменистана, sy Kanu­ ­ny­my­zyň ‒ Türkme­ ­nis­ta­nyň 1992 of the Main Law of Turkmenis- стало одним из самых важных исто- Kons­ti­tu­si­ýa­sy­nyň ka­bul edil­me­gi öz­ tan, became one of the most impor- рических событий периода заклад- baş­dak we erkin­ ösüş ýo­lu­na dü­şen tant historical events of the period ки прочного и мощного фундамента нашего независимого государства, ga­raş­syz döw­leti­ ­mi­ziň berk hem-de of laying of the firm and powerful ступившего на путь самостоятель- kuw­wat­ly bin­ýa­dy­nyň düý­bü­niň tutu­ ­lyp foundation of our Independent state, ного и свободного развития. baş­lan döw­rü­niň örän mö­hüm tary­ ­hy which entered the way of indepen- wa­ka­la­ry­nyň bi­ri bol­dy. Положения Конституции вклю- dent and free development. Kons­ti­tu­si­ýa­my­zyň ka­da­la­ryn­da чают структуру государственного The provisions of the Constitution устройства, общепризнанные прин- döw­let gur­lu­şy­nyň düz­gün­le­ri, hal­ka­ ципы международного права, беру- ra hu­ku­gyň umu­my ykrar­ edi­len ýö­ include structure of the state system, щие свои истоки в глубине тысяче- rel­ge­le­ri, hal­ky­my­zyň müňýyl­ ­lyk­lardan­ universally acknowledged principles летий и являющиеся основой наших göz­baş alyp gaýd­ýan hem-de be­lent of the international law, taking their высокогуманных традиций, бесцен- yn­san­per­wer­lik däp­le­ri­mi­ziň esa­sy bo­ origin from the depths of centuries ные взгляды туркменского народа lup dur­ýan demok­ ­ra­tik, hu­kuk, dün­ýe­ and being the basis of our highly-hu- о строительстве демократического, wi döw­le­ti gurmak­ ba­ra­da­ky gymmat­ ­ly mane traditions, invaluable views of правового, светского государства. ga­ra­ýyş­la­ry jem­len­di. Esasy­ Kanu­ ­ny­ the Turkmen people about building of В Основном Законе нашли отраже- myz­da be­ýik akyldar­ şahy­ ­ry­myz Mag­ the democratic, legal, secular state. ние мечты и чаяния великого поэта- tym­gu­ly Pyra­ ­gy­nyň «Ber­ka­rar döw­let The dreams and hopes of the great мыслителя Махтумкули Фраги о мо- is­lä­rin!» di­ýip, kal­byn­dan syz­dy­ryp be­ poet and thinker Magtymguly Fragi гучем государстве, наказы предков ýan eden ar­zuw-umyt­la­ry, ata-ba­ba­la­ about powerful state, precepts of о государственности, справедливо- ry­my­zyň döw­let­li­lik, ada­lat­ly­lyk, yla­la­ сти, согласии и мире. şyk­ly­lyk we pa­ra­hat­çy­lyk ha­kyn­da­ky ancestors about statehood, justice, harmony and peace have found their ün­dew­le­ri hem öz ka­nu­ny be­ýa­ny­ny Дорогие соотечественники! tap­dy. reflection in the Main Law. Конституция страны играет клю- Eziz wa­tan­daş­lar! Dear Compatriots! чевую роль в совершенствовании законов, регламентирующих госу- Esa­sy Ka­nu­ny­myz dür­li ul­gam­lar­da The Constitution of the country дарственную политику в различных döw­let syýa­ ­sa­ty­ny düz­gün­leş­dirýän­ plays a key role in perfection of laws, сферах. В целях обеспечения в ka­nun­la­ryň kä­mil­leş­di­ril­me­gin­de hem regulating state policy in various Туркменистане развития и совер- esa­sy or­ny eýe­le­ýär. Türk­me­nis­tan­da шенствования демократических и spheres. With the purpose of provi- mil­li döw­let­li­li­giň de­mok­ra­tik we hu­kuk правовых основ государственности esas­la­ry­nyň ösme­ ­gi­ni we kä­mil­leş­me­ sion of development and perfection в 1995, 1999, 2003, 2005 и 2006, а gi­ni üpjün­ etmek­ mak­sa­dy bi­len, 1995- in Turkmenistan of the democratic также в 2008 и 2016 годах осущест- nji, 1999-njy, 2003-nji, 2005-nji we and legal bases of the statehood, the влялись конституционные реформы 2006-njy ýyl­lar­da, şeý­le hem 2008-nji constitutional reforms were imple- и в нашем Основном Законе были

8 MIRAS hem-de 2016-njy ýyl­larda­ kons­ti­tu­sion mented in 1995, 1999, 2003, 2005 воплощены самая позитивная ми- öz­gert­me­ler ama­la aşy­ry­lyp, Esasy­ and 2006 as well as in 2008 and 2016 ровая практика, основополагающие Ka­nu­ny­my­za iň oňat dün­ýä tej­ri­be­si, and the most positive world practice, идеи национальных и общечело- milli­ we umu­ma­dam­zat gym­mat­lyk­la­ basic ideas of the national and uni- веческих ценностей. В результате ry­nyň esas­la­ry­ny düz­ýän ýö­relge­ ­ler обновилась не только содержатель- versal values were embodied in our siň­di­ril­di. Şonuň­ ne­ti­je­sin­de, Esa­sy ная часть Конституции, фунда- Main Law. As a result of it, not only Ka­nu­ny­my­zyň di­ňe bir mazmun­ böle­ ­ ментально реформировалась и её gi tä­ze­len­män, eý­sem, gur­lu­şy hem the informative part of the Constitu- структура. düýp­li öz­ger­dil­di. tion was renewed, but its structure Принятие Основного Закона в но- Esa­sy Ka­nu­ny­my­zyň re­je­le­nen gör­ was reformed as well. вой редакции означает укрепление nü­şi­niň ka­bul edil­me­gi adam­lar üçin The adoption of the Main Law in нашего демократического, право- ýo­ka­ry ýa­şa­ýyş-dur­muş şertle­ ­ri­ni dö­ new edition means strengthening of вого, светского государства, в ко- red­ýän de­mok­ra­tik, hu­kuk, dün­ýe­wi our democratic, legal, secular state, тором для людей созданы достой- ные социально-бытовые условия, döw­le­ti­mi­ziň has-da pug­ta­lan­ýan­dy­ in which deserved social and living формирование новых конституци- gy­ny, ada­lat­ly jem­gy­ýe­ti­mi­zi mundan­ conditions for people, formation of beý­läk-de ös­dür­mek üçin täze­ kons­ti­ онных основ развития справедли- new constitutional bases of develop- tu­sion esas­la­ryň dö­re­di­len­di­gi­ni aň­lad­ вого общества. Новая редакция ment of the fair society have been ýar. Türk­me­nis­tan­da Esa­sy Ka­nu­ny­ Основного Закона обеспечивает в my­zyň re­je­le­nen gör­nü­şi äh­li ra­ýa­tlar created. New edition of the Main Law Туркменистане равноправие для üçin deň­hu­kuk­ly­ly­gy hem-de ka­nu­nyň provides in Turkmenistan the equal всех граждан, верховенство закона, hök­mü­ro­wan­ly­gy­ny üp­jün ed­ýär, her rights for all citizens, supremacy of гарантирует конституционное пра- во каждого гражданина на защиту bir raýa­ ­tyň öz at-ab­ra­ýy­ny hem merte­ ­ law, guarantees the constitutional своей чести и достоинства. Закре- be­si­ni go­ra­ma­ga kons­ti­tu­sion hu­ku­gy­ right of each citizen for protection пление в Конституции положений о ny ke­pil­len­di­ryär. Bi­ziň Esa­sy Ka­nu­ny­ of own honour and dignity. Securing признании политического многооб- myz­da köp­dür­li sy­ýa­sy ga­ra­ýyş­la­ryň, in the Constitution of the provisions разия, многопартийного общества köp­par­ti­ýa­ly jem­gy­ýe­tiň yk­rar edil­ýän­ about acknowledgement of the po- олицетворяет очередной важный di­gi bara­ ­da­ky ka­da­la­ryň ber­ki­dil­me­gi litical diversity, multi-party society шаг на пути дальнейшего развития ýur­du­myz­da de­mok­ra­ti­ýa­ny mun­dan embodies the next important step on в стране демократии. beý­läk-de ös­dür­me­giň ýo­lun­da täze­ mö­hüm ädi­mi ala­mat­lan­dyr­dy. the way of further development in the country of democracy. Мой родной народ!

Mäh­ri­ban halkym!­ Туркменистан ‒ государство, My Dear People! обеспечивающее социальную за- Türk­me­nis­tan kons­ti­tu­sion esas­da щищённость каждого человека. her bir adamyň­ dur­muş taý­dan go­ Turkmenistan is a state, providing В нынешний период уверенной rag­ly­ly­gy­ny ke­pil­len­dirýän­ döw­let­dir. social security of each person. In устремлённости нашей страны Ýur­du­my­zyň ynam­ly öňe bar­ýan hä­ the present period of confident striv- вперёд, социальная политика, в zir­ki döw­rün­de dur­muş sy­ýa­sa­ty, il­kin­ji ing of our country forward, the social первую очередь, ориентирована на no­bat­da, gol­da­wa we gora­ ­ga mätäç­ policy, first of all, is oriented to the граждан, нуждающихся в защите ra­ýat­la­ra gö­nük­di­ri­len­dir. Döw­le­tiň ha­ и поддержке. За счёт государства citizens, who are need in protection sa­by­na köp ça­ga­ly maş­ga­la­la­ra, ene- оказывается дополнительная под- and support. The additional support ata­syz ça­ga­la­ra, ur­şa gatna­ ­şy­jy­la­ra, держка многодетным семьям, сиро- döw­let ýa-da jem­gy­ýet­çi­lik bäh­bit­le­ri­ni is given at the expense of the state там, участникам войны, утратившим go­ra­mak­da sag­ly­gy­ny ýi­ti­ren­le­re goş­ to the families having many children, своё здоровье, отстаивая государ- ma­ça gol­daw be­ril­ýär. Ýur­du­my­zyň orphans, the participants of the war, ственные или общественные ин- her bir ra­ýa­ty­nyň myna­ ­syp durmuş­ who lost own health defending state тересы. Эта политика, нацеленная şert­le­rin­de ýa­şa­ma­gy­na gö­nük­di­ri­len or public interests. This policy, aimed на жизнь каждого гражданина в до- bu sy­ýa­sat jem­gy­ýe­ti­mi­ziň ag­zy­bir­li­ at life of each citizen in the deserving стойных условиях, обеспечивает gi­ni, sy­ýa­sy hem-de dur­muş taý­dan сплочённость общества, его поли- conditions, provides solidarity of the dur­nuk­ly­ly­gy­ny üp­jün ed­ýär. Türk­me­ тическую и социальную стабиль- society, it political and social stability. nis­ta­nyň esa­sy ýö­relge­ ­si hök­mün­ ность. Утверждение политического de ada­myň we ra­ýa­tyň hukuk­ ­la­ry­nyň Strengthening of the political course, курса, ориентиром которого в каче- hem-de azat­lyk­la­ry­nyň gyşar­ ­nyk­syz the goalpost of which as the main стве основного принципа Туркмени- ber­jaý edil­me­gi­ne, her bir ada­myň principle of Turkmenistan is strict ob- стана является неукоснительное со- aba­dan we bag­ty­ýar dur­muş­da ýa­şa­ servance of the rights and liberties блюдение прав и свобод человека и MIRAS 9 ma­gy­na gö­nük­di­ri­len sy­ýa­sy ugru­ ­my­ of human being and citizen, has be- гражданина, стало нашим самым zyň yk­rar edil­me­gi bi­ziň ga­za­nan iň uly come the greatest achievement. большим достижением. ne­ti­je­le­ri­miz bol­dy. 25 years for history is rather short Для истории 25 лет весьма не- Ýig­ri­mi bäş ýyl ta­ryh üçin örän gysga­ term. Nevertheless, despite of it, долгий срок. Однако, несмотря на это, согласно нормам Конституции möh­let­dir. Ýö­ne mu­ňa ga­ra­maz­dan, within the political, economic and le- şeý­le gys­ga döw­rüň için­de ýur­du­my­ нашей страны за такой короткий пе- gal reforms, promoting strengthening zyň Konsti­ ­tu­si­ýa­sy­nyň kada­ ­la­ry­na риод успешно осуществлены поли- of independence, accelerated deve- la­ýyk­lyk­da, Garaş­ ­syz­ly­gy­my­zyň ber­ тические, экономические и право- lopment of economy, further improve- ki­dil­me­gi­ne, yk­dy­sa­dy­ýe­ti­mi­ziň çalt вые реформы, способствовавшие dep­gin­ler bi­len ös­dü­ril­me­gi­ne, ila­ty­ ment of wellbeing of the population укреплению независимости, уско- my­zyň hal-ýag­da­ýy­nyň has-da go­wu­ have been implemented within such ренному развитию экономики, даль- нейшему улучшению благососто- lan­dy­ryl­ma­gy­na ýar­dam be­ren sy­ýa­sy, short period according to the norms яния населения. Работы в данном yk­dy­sa­dy hem-de hu­kuk öz­gert­me­le­ri of the Constitution of our country. The направлении успешно продолжают- üs­tün­lik­li amala­ aşyryl­ ­dy we bu ugur­ works in this field have beings suc- ся и сегодня. da­ky iş­ler hä­zir hem ne­ti­je­li do­wam cessfully continued today as well. Конституция Туркменистана име- ed­ýär. The Constitution of Turkmenistan ет ключевое значение в упрочении Türk­me­nis­ta­nyň Kons­ti­tu­si­ýa­sy has a key significance in strengthen- политической, экономической, куль- döw­le­ti­mi­ziň sy­ýa­sy, ykdy­ ­sa­dy, mede­ ­ ing of the political, economic, cultural, турной, правовой базы нашего госу- ni, hukuk­ bin­ýa­dy­nyň pug­ta­lan­dy­ryl­ legal basis of our state, in all-round дарства, во всесторонней защите и ma­gyn­da, adam hu­kuk­la­ry­nyň hem­ protection and observance of human соблюдении прав человека, успеш- me­ta­rap­la­ýyn go­ral­ma­gyn­da hem-de rights, successful implementation of ном осуществлении социально-эко- ber­jaý edil­me­gin­de, dur­muş-yk­dy­sa­ номических, правовых реформ. dy, hu­kuk özgert­ ­me­le­ri­mi­ziň üs­tün­lik­li the social-economic and legal re- forms. dur­mu­şa ge­çi­ril­me­gin­de mö­hüm or­ny Дорогие соотечественники! eýe­le­ýär. Dear Compatriots! В целях содействия дальнейше- Eziz wa­tan­daş­lar! му ускоренному развитию страны, With purpose of further accele- её модернизации мы на государ- Biz ýur­du­my­zyň mun­dan beý­läk-de rated development of the country, its ственном уровне придаём особое çalt dep­gin­ler bi­len ös­me­gi­ne, gal­ modernization, we attach a particular значение разработке новых нор- мативно-правовых документов. kyn­ma­gy­na, döw­re­bap­laş­ma­gy­na significance at the state level to the Усовершенствованные законы ýar­dam etmek­ mak­sa­dy bi­len, täze­ elaboration of new normative-legal ka­da­laş­dy­ry­jy-hu­kuk res­mi­na­ma­la­ry­ обуславливают быстрое решение documents. The perfected laws con- nyň iş­le­nip taý­ýar­la­nyl­ma­gy­na döw­let вопросов администрирования и ве- dition quick solution of the issues of de­re­je­sin­de aý­ra­tyn äh­mi­ýet ber­ýä­ris. дения хозяйства во всех отраслях administration and conduct of econo- Kä­mil ka­nun­lar yk­dy­sa­dy­ýe­ti­mi­ziň äh­li экономики, дальнейшее упрочение pu­dak­la­ryn­da do­lan­dy­ryş we ho­ja­ly­gy my in all sectors of economy, further правового, светского государства, ýö­ret­mek mese­ ­le­le­ri­niň çalt çö­zül­me­ strengthening of the legal, secular развитие гуманного, справедливого общества, а прежде всего, обеспе- gi­ne, hu­kuk, dün­ýe­wi döw­le­ti­mi­zi has- state, development of the humane, чение всесторонней защищённости da pug­ta­lan­dyr­ma­ga, yn­san­per­wer, just society, and first of all, provision каждого человека, чтобы он мог ada­lat­ly jem­gy­ýe­ti ösdür­ ­mä­ge, il­kin­ji of all-round security of each human мирно, свободно жить и трудиться. no­bat­da bol­sa, her bir ada­myň asuda,­ being in order he be able to live and er­ka­na dur­muş­da ýaşa­ ­ma­gy, zäh­met work peacefully and freely. Дорогие соотечественники! çek­me­gi üçin hem­me­ta­rap­la­ýyn go­ rag­ly­ly­gy­ny üp­jün et­mä­ge ýar­dam ed­ Dear Compatriots! В международных отношениях мы ýär. строго придерживаемся политики We strictly follow policy of the posi- позитивного нейтралитета. Право- Eziz wa­tan­daş­lar! tive neutrality in our international вой статус постоянного нейтралите- та нашего суверенного государства relations. The legal status of our Biz hal­ka­ra gatna­ ­şyk­lar­da oňyn Bi­ был дважды закреплён соответству- ta­rap­lyk sy­ýa­sa­ty­na berk eýer­ýä­ris. sovereign state was twice secured ющими Резолюциями Генеральной Ga­raş­syz döw­le­ti­mi­ziň hemi­ ­şe­lik Bi­ by the corresponding resolutions of Ассамблеи Организации Объеди- ta­rap­lyk hu­kuk ýag­da­ýy Bir­le­şen Mil­ the General Assembly of the United нённых Наций. Туркменистан ‒ let­ler Gura­ ­ma­sy­nyň Baş As­samble­ ­ýa­ Nations Organization, which stated единственное в мире государство,

10 MIRAS sy­nyň de­giş­li Re­zol­ýu­si­ýa­la­ry bi­len iki these Resolutions in its Main Law. изложившее эти Резолюции в своём ge­zek yk­rar edil­di. Türk­me­nis­tan bu It is particularly noted in the Consti- Основном Законе. В Конституции Re­zol­ýu­si­ýa­la­ry öz Esasy­ Kanu­ ­nyn­da tution that the permanently Neutral особо отмечается, что постоянный be­ýan eden dün­ýä­de ýeke-täk­ döw­let Turkmenistan, acknowledged by the нейтралитет Туркменистана, при- bo­lup dur­ýar. Kons­ti­tu­si­ýa­myz­da dün­ world community, is the basis of the знанный мировым сообществом, ýä bi­le­le­şi­gi ta­ra­pyn­dan yk­rar edi­len home and foreign policy of our inde- является основой внутренней и he­mi­şe­lik Bita­ ­rap­ly­gyň Garaş­ ­syz döw­ pendent state. внешней политики нашего незави- le­ti­mi­ziň içe­ri we da­şa­ry syýa­ ­sa­ty­nyň симого государства. esa­sy bo­lup dur­ýan­dy­gy hem aý­ra­tyn bel­le­nil­ýär. My Dear People! Мой родной народ! Dear Compatriots! Дорогие соотечественники! Mäh­ri­ban halkym!­ Eziz wa­tan­daş­lar! Once again, I sincerely congratu- Ещё раз искренне поздравляю вас late you on the glorious holiday of со славным праздником 25-летия Si­zi Türkme­ ­nis­ta­nyň Kons­ti­tu­si­ýa­sy­ the 25th anniversary of adoption of nyn ka­bul edil­me­giniň­ 25 ýyl­lyk şan­ly принятия Конституции Туркмени- the Constitution of Turkmenistan and baý­ra­my hem-de Mag­tym­gu­ly Py­ra­ стана и Днём поэзии Махтумкули Day of Poetry of Magtymguly Fragi! gy­nyň şygry­ ­ýet gü­ni bi­len ýe­ne-de bir Фраги! ge­zek tüýs ýü­rek­den gut­la­ýa­ryn. I wish all you sound health, inex- Желаю всем вам доброго здо- Si­ziň äh­li­ňi­ze berk jan sag­lyk, uzak haustible happiness, and great suc- ровья, долголетия, неиссякаемого ömür, eg­sil­mez bagt, alyp bar­ýan iş­le­ cesses in activity, implemented by счастья, больших успехов в осу- ri­ňiz­de uly üs­tün­lik­le­ri ar­zuw ed­ýä­rin. you! ществляемой вами деятельности!

Türk­me­nis­ta­nyň Pre­zi­den­ti President of Turkmenistan Президент Туркменистана Gurbanguly BERDIMUHAMEDOW. Gurbanguly BERDIMUHAMEDOV. Гурбангулы БЕРДЫМУХАМЕДОВ.

MIRAS 11 GA­RAŞ­SYZ, HE­MI­ŞE­LIK BI­TA­RAP TÜRK­ME­NIS­TA­NYŇ YL­MY JEM­GY­ÝET­ÇI­LI­GI­NE HEM-DE «BER­KA­RAR DÖW­LE­TI­MI­ZIŇ BAG­TY­ÝAR­LYK DÖW­RÜN­DE YLYM, TEH­NI­KA WE IN­NO­WA­SION TEH­NO­LO­GI­ÝA­LAR» AT­LY HAL­KA­RA YL­MY MAS­LA­HA­TY­NA GAT­NA­ŞY­JY­LA­RA

TO THE SCIENTIFIC COMMUNITY OF THE INDEPENDENT NEUTRAL TURKMENISTAN AND TO THE PARTICIPANTS OF THE INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE «SCIENCE, TECHNOLOGY AND INNOVATIONAL TECHNOLOGIES IN THE EPOCH OF MIGHT AND HAPPINESS»

НАУЧНОЙ ОБЩЕСТВЕННОСТИ НЕЗАВИСИМОГО НЕЙТРАЛЬНОГО ТУРКМЕНИСТАНА И УЧАСТНИКАМ МЕЖДУНАРОДНОЙ НАУЧНОЙ КОНФЕРЕНЦИИ «НАУКА, ТЕХНИКА И ИННОВАЦИОННЫЕ ТЕХНОЛОГИИ В ЭПОХУ МОГУЩЕСТВА И СЧАСТЬЯ»

Hor­mat­ly alym­lar, Respected scientists, Уважаемые учёные, yl­my jem­gy­ýet­çi­li­giň wekil­ ­le­ri! representatives of scientific представители научной Hal­ka­ra yl­my mas­la­ha­ty­na community! общественности! gat­naş­ýan ga­dyr­ly Dear guests – participants Дорогие гости ‒ участники myh­man­lar! of the international scientific международной научной conference! конференции!

Si­zi gü­ne­şe baý be­re­ket­li to­mus I congratulate you from the bottom Сердечно поздравляю вас с ши- pas­ly­nyň il­kin­ji gün­le­rinde­ giň­den we of my heart with the Days of Science роко и торжественно отмечаемым da­ba­ra­ly bel­len­ýän Ylym­lar gü­ni, şeý­ widely and solemnly being celebrated в эти дни солнечного благодатного le hem bu aja­ýyp baý­ra­ma ba­gyş­la­ these blessed and sunny days, and лета Днём науки, а также с началом nyp ge­çi­ril­ýän «Ber­ka­rar döw­le­ti­mi­ziň also with the beginning of the work of работы Международной научной bag­ty­ýar­lyk döw­rün­de ylym, teh­ni­ka the international scientific conference конференции «Наука, техника и ин- we in­no­wa­sion teh­no­lo­gi­ýa­lar» at­ly «Science, Technology and Innovation- новационные технологии в эпоху мо- hal­ka­ra yl­my mas­la­ha­ty­nyň öz işi­ne al Technologies in the Epoch of Might гущества и счастья», приуроченной к baş­la­ma­gy bi­len tüýs ýü­rek­den gut­la­ and Happiness», timed to this wonder- этому замечательному празднику! ýa­ryn! Ylym we teh­no­lo­gi­ýa­lar dün­ýä ful holiday! Наука и технологии выступают yk­dy­sa­dy­ýe­ti­niň, şol san­da Ga­raş­syz, Science and technologies are the ключевым фактором комплексного he­mi­şe­lik Bita­ ­rap Türkme­ ­nis­ta­nyň key factors of the complex develop- развития мировой экономики, в том hem umu­my ösü­şi­niň esasy­ ­ny düz­ýär. ment of the world economy, and also числе и независимого нейтрального Şo­ňa gö­rä-de, Sag­dyn­ly­gyň we ruhu­ ­ for the independent and neutral Turk- Туркменистана. Уверен, что меро- be­lent­li­giň ýylyn­ ­da Ylymlar­ gü­nü­ne menistan. I am sure that the activities приятия по случаю Дня науки, ещё ba­gyş­la­nan çäre­ ­le­riň mähri­ ­ban hal­ более укрепив нашу великую лю- on the occasion of the Day of Science, ky­my­zy, aý­ra­tyn hem, ýur­du­my­zyň yl- бовь к родной Отчизне, вдохновят will strengthen our great love for Fa- my jem­gy­ýet­çi­li­gi­ni be­ýik üs­tün­lik­le­re народ, в частности, научную обще- therland, inspire people, in particular, gal­kyn­dy­ryp, eziz Wa­ta­ny­my­za bolan­ ственность страны на достижение the scientific community of the coun- be­ýik söý­gi­mi­zi has-da pug­ta­lan­dyr­ в Год здоровья и воодушевлённости try for the achievements in the Year of jak­dy­gy­na berk ynan­ýa­ryn! больших успехов! Health and Encouragement! Yl­myň ösü­şi­ni tiz­leş­dirmek,­ ýoka­ ­ Наша главная цель ‒ укрепить по- Our main aim is to strengthen the ry teh­no­lo­gi­ýa­la­ryň, in­no­wa­sion tej­ri­ зиции Туркменистана в политиче- be­le­riň ne­ti­je­le­ri­ne da­ýan­mak bi­len, positions of Turkmenistan in the po- ском, экономическом, культурном и Türk­me­nis­ta­nyň dünýä­ ­niň syýa­ ­sy, litical, economic, cultural and scientific научном пространствах мира, а так- yk­dy­sa­dy, mede­ ­ni, ylym giňiş­ ­li­gin­dä­ki spaces of the world, and also in line же в ряду передовых государств пла- hem-de dün­ýä­niň öň­de­ba­ry­jy döw­let­ with the leading states, at the same неты, при этом, ускоряя развитие на- le­ri­niň ha­ta­ryn­da­ky ornu­ ­ny pug­ta­lan­ time speeding up the development уки с опорой на высокие технологии dyr­mak biziň­ baş maksa­ ­dy­myz­dyr. Şu of science basing on high technolo- и передовой опыт. В этом контексте be­ýik mak­sat­dan ugur alyp, ýo­ka­ry gies and up-to-date experience. In this мы формируем инновационно раз- teh­no­lo­gi­ýa­la­ra, düýp­li na­za­ry ylym­ context we form innovation-developed витую экономику, базирующуюся на la­ra esas­la­nan in­no­wa­sion ösüş­li yk­ economy, which is based on the fun- фундаментальных научных идеях, dy­sa­dy­ýe­ti dö­red­ýä­ris, jem­gy­ýe­ti­mi­ziň damental scientific ideas, step by step поэтапно реализуем национальные aň-bi­lim kuwwa­ ­ty­ny ber­kit­mä­ge gö­ realizing national programs, aimed at программы, нацеленные на упроче- nük­di­ri­len mil­li mak­sat­na­ma­la­ry­my­zy strengthening of the intellectual poten- ние интеллектуального потенциала tap­gyr­ma-tap­gyr durmu­ ­şa geçir­ ­ýä­ris. tial of the society. Important steps in общества. Важные шаги в данном Bi­ziň bu ugur­da­ky aý­gyt­ly ädim­le­ri­ this direction first of all are linked with направлении, прежде всего, связаны

12 MIRAS miz, il­kin­ji no­batda,­ ylym we bi­lim ul­ the contemporary development of sci- с современным развитием научно- gam­la­ry­ny döw­re­bap ös­dür­mek bi­len entific and educational system, where образовательной системы, в кото- bag­la­ny­şyk­ly bo­lup, örän gysga­ döw­ key tasks have been already solved in рой за весьма короткий срок решены rüň için­de mö­hüm we­zi­pe­ler dur­mu­şa the short period. ключевые задачи. ge­çi­ril­di. The reforms, which give impulse Дан старт реформам, дающим Yk­dy­sa­dy­ýe­ti­mi­ziň şu gün­ki we gel­ to the present and future progress of импульс нынешнему и будущему jek­ki ösüş­le­ri­niň bin­ýat­lyk esas­la­ry­ny economy, which include the priority прогрессу экономики, вбирающим düz­ýän, ylmy­ we teh­no­lo­gi­ýa­la­ry ös­ aims and tasks of the development of в себя приоритетные цели и задачи dür­me­giň esa­sy mak­sat­la­ry­ny, we­zi­ science and technologies. The con- развития науки и технологий. Про- pe­le­ri­ni hem-de ile­ri tu­tul­ýan ugur­la­ry­ ducted transformations have created водимые преобразования создали ny öz içi­ne al­ýan öz­gert­me­le­re ba­dal­ga the possibility for the radical modern- возможность для коренной модер- be­ril­di. Bu özgert­ ­me­ler ylym ul­ga­my­ ization of the scientific sphere, perfec- низации научной сферы, совершен- nyň düýp­li döw­re­bap­laş­dy­ryl­ma­gy­na, ствования структуры научно-иссле- tion of the structure of scientific and yl­my-bar­lag ins­ti­tut­la­ry­nyň dü­zü­mi­niň довательских институтов, а также research institutions, and also for the kä­mil­leş­di­ril­me­gi­ne hem-de yl­myň ile­ri определения приоритетных векто- determination of the priority vectors tu­tul­ýan ugur­la­ry­nyň kesgit­ ­len­me­gi­ne, ров данной области, подготовки вы- in this sphere, training of highly quali- ýo­ka­ry de­re­je­li ylmy­ iş­gär­le­riň we hü­ сококвалифицированных кадров, fied specialists, creation of the optimal när­men­le­riň taýýar­ ­lan­ma­gy­na, amat­ly создания оптимальных условий для zäh­met hem-de iş şert­le­ri­niň dö­re­dil­ conditions for their labor. их труда. me­gi­ne müm­kin­çi­lik ber­di. With the aim of further intensifica- В целях дальнейшей интенсифи- Döw­le­ti­mi­ziň yl­my-teh­ni­ki, teh­no­ tion of scientific and technical, tech- кации научно-технического, тех- lo­gi­ýa we in­no­wa­si­ýa ba­bat­da ösüş nological and innovational progress нологического и инновационного dep­gi­ni­ni has-da güýç­len­dirmek­ mak­ of the country into the academic insti- прогресса страны в академических sa­dy bi­len, aka­de­mi­ki ins­ti­tut­lar­da, pu­ tutes, branch scientific and research институтах, отраслевых научно-ис- dak­la­ýyn ylmy-bar­ ­lag eda­ra­la­ryn­da, institutions, higher educational estab- следовательских учреждениях, выс- ýo­ka­ry okuw mek­dep­le­rinde­ te­bi­gy lishments, the accent is put on the ших учебных заведениях акцент де- we jem­gy­ýet­çi­lik bi­lim­le­ri düýp­li öz­leş­ fundamental sciences, competitive, лается на фундаментальных науках, di­ril­ýär, bäs­deş­li­ge ukyp­ly, yk­dy­sa­dy economically effective scientific re- ведутся конкурентоспособные, эко- ne­ti­je­li yl­my bar­lag­lar al­nyp ba­ryl­ýar, search are conducted, new technolo- номически эффективные научные tä­ze teh­no­lo­gi­ýa­lar önüm­çi­li­ge or­ gies are introduced into production. изыскания, внедряются в производ- naş­dy­ryl­ýar. Türk­me­nis­ta­nyň «Türk­ With the space launch of the artifi- ство новые технологии. С выводом me­nÄ­lem 52°E» eme­li hem­ra­sy­nyň cial satellite «TürkmenÄlem 52°E» в космос искусственного спутника älem gi­ňiş­li­gi­ne çy­ka­ryl­ma­gy bi­len, new possibilities for training of highly «TürkmenÄlem 52°E» открываются Türk­me­nis­ta­nyň Oguz han adyn­da­ky qualified specialists and scientists in новые возможности для подготовки In­že­ner-teh­no­lo­gi­ýa­lar uni­wer­si­te­tin­ the Engineering and Technology uni- в Инженерно-технологическом уни- de ara­gat­na­şyk, kosmos,­ ro­bo­to­teh­ni­ versity named after Oguz khan, who верситете имени Огуз хана высоко- ka, mik­roe­lekt­ro­ni­ka ugur­la­ry bo­ýun­ça will conduct theoretical and practical квалифицированных специалистов na­za­ry we ama­ly iş­le­ri alyp bar­jak ýo­ work on such directions as communi- и учёных, которые будут проводить ka­ry de­re­je­li hü­när­men­le­ri we alym­la­ cations, cosmos, robotics, microelec- теоретические и практические рабо- ry taýýar­ ­la­ma­ga tä­ze müm­kin­çi­lik­ler tronics. ты по таким направлениям, как ком- dö­re­ýär. The merits of the representatives of муникации, космос, робототехника, Ber­ka­rar döw­le­ti­mi­ziň mil­li yk­dy­sa­ scientific community in the assistance микроэлектроника. dy­ýe­ti­ni ýo­ka­ry dep­gin­ler bi­len ösdür­ ­ В содействии динамичному раз- to dynamic development of the nation- mä­ge ýar­dam ber­mek­de, döw­le­ti­mi­ziň витию национальной экономики, по- al economy, popularization of home içe­ri we daşa­ ­ry sy­ýa­sa­ty­ny wa­gyz et­ пуляризации внутренней и внешней and foreign policy, strengthening of mek­de, ag­zy­bir­li­gi­mi­zi we je­bis­li­gi­mi­zi политики, укреплении единства и the unity and solidarity of our people ber­kit­mek­de yl­my jem­gy­ýet­çi­li­giň we­ сплочённости нашего народа велика is great. We are especially pleased kil­le­ri­niň uly hyzma­ ­ty bardyr.­ Aý­dyň заслуга представителей научной об- mak­sat­la­ry we meýil­ ­na­ma­la­ry öz­le­ri­ne by successes and achievements in щественности. Нас особенно радуют ýö­rel­ge edi­nen hü­när­men­le­riň, in­že­ such branches of science as nano-, успехи и достижения в таких отрас- ner­le­riň, teh­no­log­la­ryň we alym­la­ryň bio- and chemical technologies, study лях науки, как нано-, био- и хими- na­no­teh­no­lo­gi­ýa­lar, hi­mi­ýa we bio­ of new materials, energetic, molecular ческие технологии, изучение новых teh­no­lo­gi­ýa­lar, mo­le­kul­ýar bio­lo­gi­ýa, biology, agriculture, ecology and gene- материалов, энергетика, молекуляр- oba ho­ja­ly­gy, eko­lo­gi­ýa we gene­ ­ti­ka, tics, information and communication ная биология, сельское хозяйство, mag­lu­mat we ara­gat­na­şyk ul­gam­la­ systems, computer technologies, con- экология и генетика, информаци- ry, komp­ýu­ter teh­no­lo­gi­ýa­la­ry, hä­zir­ki temporary medicine and technologies онно-коммуникационные системы, za­man luk­man­çy­lyk we der­man seriş­ ­ of production of medicaments, innova- компьютерные технологии, совре- de­le­ri­ni ön­dür­mek tehno­ ­lo­gi­ýa­la­ry, in­ tion economy, humanitarian sciences. менная медицина и технологии про- no­wa­sion ykdy­ ­sa­dy­ýet, yn­san­per­wer Scientific openings and scientific and изводства лекарственных средств, MIRAS 13 ylym­la­ry ýa­ly ile­ri tu­tul­ýan ugur­lar­da technical progress promote the multi- инновационная экономика, гумани- ga­zan­ýan ne­ti­je­leri­ örän gu­wan­dyr­ýar. plication of the tempos of growth of the тарные науки. Научные открытия и Biz alym­la­ry­my­zyň dö­re­di­ji­lik üstün­ ­ national economy. научно-технический прогресс спо- lik­le­ri­ne, tä­ze yl­my açyş­la­ry­na döw­ собствуют приумножению темпов роста национальной экономики. le­ti­mi­zi mun­dan beý­läk-de gül­le­dip Respected guests! ös­dür­mek­dä­ki aja­ýyp mümkin­ ­çi­lik­ler hök­mün­de uly ynam bi­len ga­ra­ýa­rys. Уважаемые гости! Directing the scientific and educa- tional potential in the name of peace Ga­dyr­ly myh­man­lar! Нацеливая научно-образова- and friendship, Turkmenistan system- тельный потенциал во имя мира и Türk­me­nis­tan yl­myň we bili­ ­miň atically strengthens scientific, tech- дружбы, Туркменистан планомер- müm­kin­çi­lik­le­ri­ni pa­ra­hat­çy­ly­gyň we nical, innovation and technological но укрепляет научное, техническое, dost­lu­gyň bäh­bit­le­ri­ne gönük­ ­dir­mek cooperation with the leading interna- инновационно-технологическое со- bi­len, iri hal­ka­ra gu­ra­ma­la­ry, da­şa­ry tional organizations, foreign scientific трудничество с ведущими междуна- ýurt­la­ryň yl­my merkez­ ­le­ri bi­len ylym, centers. Scientific and technical in- родными организациями, зарубеж- tehni­ ­ka we inno­ ­wa­sion tehno­ ­lo­gi­ýa­ teraction with the Far Eastern, Asian ными научными центрами. На новые уровни выходит научно-техническое lar bo­ýun­ça hyzmat­ ­daş­ly­gy yzygi­ ­der­li and Pacific regions, big scientific and pug­ta­lan­dyr­ýar. Uzak Gün­do­gar, Ýu­ взаимодействие с Дальневосточ- educational centers of Middle East, ным, Азиатско-Тихоокеанским реги- waş um­man we Aziýa­ se­bit­le­ri, Or­ Europe and America reach new lev- ta we Ýa­kyn Gün­do­gar, Ýew­ro­pa we онами, крупными научно-образова- els. The election of Turkmenistan to Ame­ri­ka döw­let­le­ri­niň iri ylym-bi­lim тельными центрами стран Среднего the UNO Commission on Science and mer­kez­le­ri, hal­ka­ra we se­bit gu­ra­ma­ и Ближнего Востока, Европы и Аме- Technology in the interests of the de- la­ry bi­len yl­my-teh­ni­ki hyz­mat­daş­lyk рики. Избрание Туркменистана в Комиссию ООН по науке и технике tä­ze de­re­je­le­re çykýar.­ Türk­me­nis­ta­ velopment for the period 2017-2020 в интересах развития на 2017-2020 nyň Birle­ ­şen Millet­ ­ler Gura­ ­ma­sy­nyň years ‒ is one of the immense suc- годы ‒ один из прекрасных успехов, 2017-2020-nji ýyl­lar üçin Ösüşiň­ bäh­ cesses, which multiply the authority of приумножающих авторитет нашего bi­di­ne ylym we teh­ni­ka bo­ýun­ça ko­ our state in the international scientific государства в международном науч- mis­si­ýa­sy­na saý­lan­ma­gy bi­ziň döw­le­ and educational space. This is an ob- но-образовательном пространстве. ti­mi­ziň hal­ka­ra ylym-bi­lim gi­ňiş­li­gin­dä­ki vious testimony of turning Turkmeni- Это наглядное свидетельство пре- ab­ra­ýy­ny yzy­gi­der­li ýo­kar­lan­dyr­ýan stan into strong state, which harmoni- вращения Туркменистана в мощное aja­ýyp üs­tün­lik­le­riň bi­ri­dir. Bu bol­sa, ously develops into socio-economic, государство, гармонично развиваю- Türk­me­nis­ta­nyň dur­muş-yk­dy­sa­dy, innovation and technological aspect, щееся в социально-экономическом, in­no­wa­sion teh­no­lo­gi­ýa­lar ba­ba­tyn­da and also its successful integration into инновационно-технологическом пла- saz­la­şyk­ly ös­ýän kuw­wat­ly döw­let­le­riň the world scientific space. не, а также его успешной интеграции bi­ri­ne öw­rül­ýän­di­gi­ne hem-de dün­ýä­ в мировое научное пространство. niň yl­my gi­ňiş­li­gi­ne üs­tün­lik­li go­şu­lyş­ ýan­dy­gy­na aý­dyň şa­ýat­lyk ed­ýär. Respected scientists, representatives of scientific Уважаемые учёные, представители научной community! Dear guests ‒ partici- Hor­mat­ly alymlar,­ ylmy­ общественности! pants of the international jem­gy­ýet­çi­li­giň wekil­ ­le­ri! Дорогие гости ‒ участники Hal­ka­ra yl­my mas­la­ha­ty­na scientific conference! международной научной gat­naş­ýan ga­dyr­ly myh­man­lar! конференции! I sincerely congratulate you once Si­zi Ylym­lar gü­ni, şeý­le hem bu again with the Day of Science and with Ещё раз искренне поздравляю aja­ýyp baý­ra­myň şa­ny­na ge­çi­ril­ýän the beginning of the work of the inter- вас с Днём науки, а также началом «Ber­ka­rar döw­le­ti­mi­ziň bag­ty­ýar­lyk national scientific conference «Sci- работы Международной научной döw­rün­de ylym, tehni­ ­ka we in­no­wa­ ence, Technology and Innovational конференции «Наука, техника и ин- sion teh­no­lo­gi­ýa­lar» atly­ hal­ka­ra ylmy­ Technologies in the Epoch of Might новационные технологии в эпоху мо- mas­la­ha­ty­nyň öz işi­ne baş­la­ma­gy bi­ гущества и счастья», приуроченной к and Happiness», timed to this remark- len ýe­ne-de bir ge­zek tüýs ýü­rek­den этому замечательному празднику. able holiday. gut­la­ýa­ryn! Желаю всем вам крепкого здоро- Si­ziň äh­li­ňi­ze berk jan sag­lyk, aba­ I wish all of you sound health, fa- вья, благополучной и счастливой dan we bag­ty­ýar dur­muş, yl­my hem- vourable and happy life, great success жизни, больших успехов в вашей на- de dö­re­di­ji­lik iş­leri­ ­ňiz­de uly üs­tün­lik­le­ri in your scientific and creative work, учной и творческой работе, а также we tä­ze açyş­la­ry ar­zuw ed­ýä­rin! and also new openings! новых открытий!

Türk­me­nis­ta­nyň Pre­zi­den­ti President of Turkmenistan Президент Туркменистана Gurbanguly BERDIMUHAMEDOW. Gurbanguly BERDIMUHAMEDOV. Гурбангулы БЕРДЫМУХАМЕДОВ.

14 MIRAS MIRAS 15 AÇYŞLAR WE TÄZE IŞLÄP DÜZMELER

DISCOVERIES AND NEW DESIGNS

ОТКРЫТИЯ И НОВЫЕ РАЗРАБОТКИ

16 MIRAS H. ÝU­SU­POW, D. AN­NA­ÝEW (Türk­me­nis­tan) MEŞ­HUR ALYM­LAR HA­KYN­DA SÖH­BET KH. YUSUPOV, D. ANNAYEV (Turkmenistan) TALKS ABOUT OUTSTANDING SCHOLARS Х. ЮСУПОВ, Д. AННАЕВ (Tуркменистан) БЕСЕДЫ О ВЫДАЮЩИХСЯ УЧЁНЫХ

Sa­ha­wat­ly türk­men top­ra­gy­nyň geç­ In past, the fertile Turkmen land was В прошлом благодатная турк- miş­de adam­zat si­wi­li­za­si­ýa­sy­nyň ýü­ one of the most significant centres of менская земля являлась одним ze çyk­ma­gy­na, ke­ma­la gel­me­gi­ne the formation and development of the из наиболее значимых очагов ста- we onuň mun­dan beý­läk­ki ösüşi­ ­ne human civilization, which is a fact, con- новления и развития человече- sal­dam­ly go­şant go­şan mö­hüm me­ firmed by the historical science. The ской цивилизации, что является de­ni mer­kez­le­riň bi­ri bo­lan­dy­gy, taryh­ territory of the modern Turkmenistan is признанным исторической наукой yl­myn­da yk­rar edi­len ha­ky­kat­dyr. Hä­ a region, which in past was famous by фактом. Территория современного zir­ki Türk­me­nis­ta­nyň çäkle­ ­ri geç­miş­ such most antique centres like Jeytun, Туркменистана является регионом, de Jeý­tun, Änew, Altyn­ ­de­pe, Merw Anau, Altyndepe, uniting continents of которая в далёком прошлом про- ýa­ly iň­ňän ga­dy­my me­de­ni mer­kez­ the great empires – the Parthian state, славилась такими древнейшими le­ri, yklym­ ­la­ry bir­leş­di­ren be­ýik Par­fi­ the state of the Seljukids, the Turkmen культурными центрами, как Джей- ýa, Sel­juk, Kö­neür­genç türk­men­le­ri­niň state of Koneurgench, the powerful тун, Анау, Алтындепе, объединяю- döw­let­le­ri ýaly­ ägirt uly im­pe­ri­ýa­la­ry and prospering cities of Merv, Nisa, щими континенты великими импе- hem-de Merw, Nu­saý, Sa­rahs, Ür­ Sarakhs, Urgench, Abivert, and Amul, риями – Парфянским государством, genç, Aby­wert, Amul ki­min kuw­wat­ly which left indelible trace in the world государством Сельджукидов, турк- we gül­le­ýän şä­her­le­ri bi­len şöh­rat­ history. Winning fame far beyond the менским государством Куняургенч, la­nyp, dün­ýä tary­ ­hyn­da öçme­ ­jek yz borders of the Turkmenistan, the out- могущественными и процветающи- gal­dy­ran se­bit­dir. Şu mu­kad­des top­ standing scholars, who lived on this ми городами Мерв, Ниса, Сарахс, rak­da ýa­şan meş­hur alym­lar, tany­ ­mal blessed land, creating their invaluable Ургенч, Абиверд, Амуль, которые adam­lar yl­myň dür­li ugur­la­ry boýun­ ­ça works on many scientific directions, оставили неизгладимый след в ми- aja­ýyp iş­le­ri ýa­zyp, dün­ýä yl­my­na we made a great contribution to the world ровой истории. Получившие извест- me­de­ni­ýe­ti­ne uly go­şant go­şup­dyr­lar. science and culture. ность далеко за пределами Турк- XIX-XX asyrla­ ­ryň sep­gi­di­niň iki sa­ At closer familiarization with scien- менистана выдающиеся ученые, ny meşhur­ aly­my, ame­ri­ka­ly geo­log tific heritage of two famous scholars жившие на этой благословенной Ra­fael Pampel­ ­li­niň (1837-1923) we of the turn of XIX-XX centuries – the земле, создав свои бесценные тру- rus ta­ryh­çy­sy Wa­si­liý Wladi­ ­mi­ro­wiç American geologist Raphael Pam- ды по многим научным направлени- Bar­tol­dyň (1869-1930) iş­le­ri bilen­ iç­ pelli (1837-1923) and the Russian ям, внесли огромный вклад в миро- gin tan­şa­nyň­da, yg­ty­ýar­syz ga­la­my­ňa historian Vasiliy Vladimirovich Bar- вую науку и культуру. ýa­py­şa­ny­ňy duýman­ gal­ýar­syň. Alym­ told (1869-1930), one comes to the При более близком знакомстве с la­ryň iki­si-de öz ugur­la­ryn­dan dün­ýä thoughts, which arouse feeling to take научным наследием двух известных meş­hur­dyr­lar. Be­ýik türkmen­ akyl­da­ry a pen in order to state them systemati- учёных рубежа XIX-XX вв. – аме- cally. Both scholars are world-famous Mag­tym­gu­ly­ Pyra­ ­gy­nyň goş­gu­syn­da­ риканского геолога Рафаэля Пам- in own scientific spheres. The classic пелли (1837-1923 гг.) и российского ky: Turkmen poet Magtymguly Fragi said: историка Василия Владимировича Mag­tym­gu­ly, söz­le her ne bi­le­niň, Бартольда (1869-1930 гг.) прихо- Özü­ňe kem­lik bil aýt­man öle­niň, Magtymguly, you have a right, дишь к размышлениям, которые Ta­raş­lap, şag­lat­gyl köň­le ge­le­niň, Tell, tell everything, вызывают желание взяться за перо, Sen­den soň­ku­la­ra ýa­dy­gär bolar­ [8]. still a soul is living. дабы системно изложить их. Оба

Hemra Ýu­su­pow, Türkmenistanyň YA-nyň Taryh­ ins­ti­tu­ty­nyň baş yl­my iş­gä­ri, ta­ryh ylym­la­ry­nyň dokto­ ­ry. Durdymyrat Anna­ýew, Mag­tym­gu­ly adyn­da­ky Türk­men döwlet­ uniwer­ ­si­te­ti.

Khemra Yusupov, Chief Reserach Worker of the Institute of History of the Academy of Sciences of Turkmenistan, Doctor of the Historical Sciences. Durdymyrat Annayev, Turkmen State University named after Magtymguly.

Хемра Юсупов, главный научный сотрудник Института истории АН Туркменистана, доктор исторических наук. Дурдымурат Аннаев, Туркменский государственный университет.

MIRAS 17 Leave your words as gift to the descendants, Let sound mind triumphs in them!

Proceeding from these words of the great thinker, we have decided to in- form general public about our views about scholars and studying in XX century the multifaceted cultural heri- tage of Turkmenistan. The scholar-historian V. V. Bartold in his declining years (in 1929) celebra- ted his regular birthday. The historians from different countries took part in the solemn event. When they told about famous historian, the stock phrases, bringing to the following: «The mer- its of Vasiliy Vladimirovich are great, he is an author of different articles, books…», V. V. Bartold addressed to the representatives of the indigenous Rafael Pampelli (1837-1923), amerikaly population among those who spoke geolog we gözleg geçiriji. учёных имеют мировую известность «without a shadow of reproach», and Raphael Pampelli (1837-1923), в своих научных сферах. Классик American geologist and researcher. to the representative of other nations туркменской поэзии Махтумкули Рафаэль Пампелли (1837-1923), – with reproach. And, in his concluding Фраги говорил: американский геолог и исследователь. remarks the scholar noted: «I didn’t write the history of any one people, I Махтумкули, есть у тебя права, di­ýen ben­din­den ugur alyp, bu alym­ only collect data about these peoples Всё, всё скажи, пока душа жива. lar we XX asyr­da Türk­me­nis­ta­nyň me­ (literature, written monuments). The Потомкам в дар оставь historians, come from these peoples, de­ni mi­ra­sy­nyň öw­re­ni­li­şi ba­ra­da­ky свои слова, will write the history of these nations». pi­ki­ri­mi­zi köp­çü­li­ge ýaý­ma­gy ma­kul И пусть в них разум The merits of V. V. Bartold, the bil­dik. торжествует здравый! [9]. works of whom were dedicated to the history and historical geography of the Исходя из этих слов великого peoples of the East, history of the na- мыслителя, мы решили довести до tions, inhabiting on the banks of the сведения широкой общественности Amudarya River, and scholars of the свои соображения об этих учёных Middle Ages, who created works in the и изучении в ХХ веке многогранно- regions, located in the lower course of го культурного наследия Туркмени- this river, are indisputable. The data стана. are given in one of these works about Учёный-историк В. В. Бартольд на invasion of the Mongols to the regions склоне лет (в 1929 г.) отмечал свой of the lower course of the Amudarya очередной день рождения. В торже- River, including in the result of de- стве принимали участие историки struction of the irrigation system of the из разных стран. Когда они говорили Khorezm State, the Amudarya directed о знаменитом историке дежурные by unpredictable courses, which it was фразы, сводящиеся к следующему: difficult to restrain, to the Sarykamysh «Заслуги Василия Владимировича depression, forming the preserved till велики, он является автором раз- present time Sarykamysh water reser- личных статей, книг…», В. В. Бар- voir as well as it is noted in the works тольд обращался к представите- of the ancient Greek historian Herodo- лям коренного населения из числа Wasiliý Wladimirowiç Bartold (1869-1930), gündogary öwreniji tus and the Arabian-Persian scholars выступающих «без тени упрёка», а tanymal rus alymy, akademik. of the Middle Ages, the river reached представителям других националь- Vasiliy Vladimirovich Bartold by its lower course through Araks (the ностей ‒ с укором. А в заключитель- (1869-1930), outstanding Russian Tuny-Darya-Uzboy) up to the Caspian ном слове учёный отметил: «Я не orientalist, Academician. Sea. писал историю какого-либо одного Василий Владимирович Бартольд (1869-1930), выдающийся The contemporary of V. V. Bartold, народа, я только собирал данные русский востоковед, академик. the German scholar A. Kherraman, об этих народах (литературу, пись-

18 MIRAS Ta­ryh­çy alym Wa­si­liý Wladi­ ­mi­ro­wiç Bar­told ömrü­ ­niň ahyr­ky ýyl­la­ryn­da (1929 ý.) ýaş toýu­ ­ny bel­läp­dir. Da­ba­ ra dürli­ ýurtlar­ ­dan we­kil­ler – taryh­ ­çy­lar gatna­ ­şyp­dyr. Olar bu ta­ryh­çy ba­ra­da «Wa­si­liý Wladi­ ­mi­ro­wiç köp iş bi­tir­di, dür­li ma­ka­la­la­ry ýaz­dy, ki­tap­la­ry ýaz­ dy...» di­ýen­le­rin­de, W. W. Bartold,­ eger ol ýer­li hal­kyň we­ki­li bol­sa-ha «igenç­siz», eger-de baş­ga mil­le­tiň we­ ki­li bol­sa, «igenç­li» söz­ler bi­len çy­kyş ed­ýän adam­la­ra ýüz­le­nip­dir. Jem­leý­ji sö­zün­de bol­sa: «Men hiç bir hal­kyň ta­ry­hy­ny ýaz­ma­dym, di­ňe şol halk­lar ba­ra­da­ky mag­lu­mat­la­ry (ede­bi­ýat­la­ry, ýa­zuw ýa­dy­gär­lik­leri­ ­ni) top­la­dym. Şol halk­la­ryň ta­ry­hy­ny bol­sa, öz hal­kyn­ dan ýe­ti­şen ta­ryh­çy­lar ýa­zar­lar» di­ýip­ dir. Gün­do­gar halk­la­ry­nyň ta­ry­hy, tary­ ­ hy-geog­ra­fi­ýa­sy bi­len köp iş sal­şan W. W. Bar­tol­dyň Amy­der­ýa­nyň ke­na­ryn­da ýa­şan halk­la­ryň ta­ry­hy­ny, aý­ra­tyn-da onuň aşa­ky aky­my bi­len bag­la­ny­şyk­ly or­ta asyr alym­la­ry­nyň ýazan­ işle­ ­ri­ni bir ýe­re jemläp,­ ba­ha­sy­na ýetip­ bol­ma­jak iş bi­ti­ren­di­gi hem­mä mä­lim­dir. Şol iş­ Sarygamyş kölüniň kosmosdan görnüşi (2001-nji ýylyň dekabry). le­riň birin­ ­de mongol­ ­la­ryň ara­laş­mak­ The Sarygamysh Lake, view from space (December, 2001). la­ry bi­len Amyder­ ­ýa­nyň aşa­ky aky­ Сарыкамышское озеро, вид из космоса (декабрь 2001 года). myn­da­ky se­bit­le­riň, şol sanda­ Horezm­ şa­ly­gy­nyň ekeran­ ­çy­lyk ul­ga­my­nyň while studying the written monuments менные памятники). Историю же der­bi-da­gyn edil­me­gi ne­ti­je­sin­de «jy­ of the Middle Ages, discovered by этих народов напишут историки, вы- law­la­ma­sy» kyn bo­lan Amy­der­ýa­nyň Bartold, noted in his works that Uzboy шедшие из этих народов».

Sarygamyş köli günüň ýaşýan çagynda. The Sarygamysh Lake at sunset. Сарыкамышское озеро на закате.

MIRAS 19 dür­li hana­ ­lar boýun­ ­ça Sa­ry­ga­myş çö­ (Tuny-Darya) was washed by waters Неоспоримы заслуги В. В. Бар- ket­li­gi­ne akyp, häzir­ ­ki Sa­ry­ga­myş suw of the Amudarya in the period between тольда, работы которого посвящены how­da­ny­ny eme­le ge­ti­ren­di­gi, şeý­le the second half of XIII century and the истории и исторической географии hem ga­dy­my grek taryh­ ­çy­sy Gero­ ­do­ first half of XVI century. In particular, народов Востока, истории народов, tyň we orta­ asyr arap we pars alym­ he noted that Uzboy also was in the обитавших на берегах Амударьи, и la­ry­nyň iş­le­rin­de bel­le­ni­li­şi ýa­ly, Amy­ course of this waterway in the pe- учёных средневековья, создавших der­ýa­nyň aşa­ky akymy­ bo­lan Araks riod of several millennia BC. In data труды об областях, находившихся в (Tü­nü­der­ýa-Uz­boý) arka­ ­ly Ha­zar deň­ of Herodotus, the suppositions about нижнем течении этой реки. В одной zi­ne çen­li ge­lip ýe­ten­di­gi ba­ra­da aý­ taken place battle between the Akhe- из этих работ приводятся сведения dyl­ýar. menids (Kir II) and the Massagetes о том, что с нашествием монголов W. W. Bartol­ ­dyň dö­wür­de­şi, ne­mes (Tumar Shah) approximately in 530- в регионы нижнего течения Амуда- aly­my A. Her­ra­man aly­myň or­ta asyr ies BC on the coast of the Black and рьи, в том числе в результате раз- Azov Seas and in the lower courses of рушения оросительной системы ýa­zuw çeş­me­leri­ ­ni aýyl-sa­ýyl edip, the Amudarya and Syrdarya linked to Хорезмского государства, Амуда- XIII asy­ryň ikin­ji ýa­ry­myn­dan XVI asy­ the territory, occupied by the Karakum рья устремилась по непредсказуе- ryň bi­rin­ji ýa­ry­my ara­ly­gyn­da, Uz­bo­ desert (Araks-Tuny-Darya-Uzboy). мым руслам, которые было трудно ýuň (Tü­nü­der­ýa­nyň) suw­la­nan­dy­gy But archeological and geomorphologic обуздать, во впадину Сарыкамыш, ba­ra­da­ky pi­kir­le­ri­ni öz iş­le­rinde­ be­ýan discoveries, made in the recent years, образовав сохранившееся в насто- edip­dir. Hu­su­san-da, A. Her­ra­man completely testify to the correctness of ящее время Сарыкамышское водо- Uz­bo­ýuň şo­lar ýa­ly suw­lan­ma­gy­nyň the judgments of Kherraman [3]. хранилище, а также, как отмечается mi­la­dy­dan öň­ki müň­ýyl­lyk­lar­da-da bo­ As for Raphael Pampelli, V. V Bar- в работах древнегреческого исто- lan­dy­gy, Gero­ ­do­tyň mag­lu­ma­tyn­da­ky told noted in his work that firstly, he рика Геродота и арабо-персидских ahe­me­ni­ler (Kir II) bi­len massa­ ­get­le­riň before coming to Turkmenistan, bas- учёных средневековья, река дошла (Tu­mar şa­nyň) ara­syn­da­ky, takmy­ ­nan ing on knowledge on geology, sup- по своему нижнему течению через mi­la­dy­dan öň­ki 530-njy ýyl­larda­ bolan­ ported supposition of the group of Аракс (Тунударья-Узбой) до Каспий- şö­we­şi­niň Gara­ we Azow de­ňiz­le­ri­niň scholars about , i.e. «It is ского моря. ke­nar­la­ryn­da­ky hem-de Amyder­ ­ýa­nyň possible that the civilized cultures of Современник В. В. Бартольда не- we Syrder­ ­ýa­nyň aşa­ky akymyn­ ­da­ky the Far East and West take their ori- мецкий ученый А.Херраман, иссле- ýer­le­re de­giş­li edil­ýän çak­la­ma­la­ry gin from Cent-ral Asia», secondly, he дуя письменные источники средне- noted that as far back вековья, найденные Бартольдом, в as prehostoric times, своих работах отмечал, что Узбой i.e. in the early geologi- (Туны-дарья) пополнялся водами cal periods, great natu- Амударьи в период между второй ral changes took place половиной XIII в. и первой полови- in Central Asia: initially, ной XVI в. В частности, он отмечал, the inland basin (sea) что Узбой также находился в тече- existed, then, it dissa- нии этой водной артерии ещё в пе- peared as a single unit, риод нескольких тысячелетий до dividing into several нашей эры. В сведениях Герадота, parts. Speaking about предположения о состоявшемся purpose of his visit, he, сражении между ахеменидами (Кир guiding by the hypothe- II) и массагетами (Тумар шах) при- sis that the Aral, Caspi- мерно, в 530-е гг. до нашей эры, на an and Black Seas were побережьях Чёрного и Азовского its fragments, along with морей и в нижних течениях Аму- geological and physical- дарьи и Сырдарьи увязывались с geographic investiga- территорией, занимаемой пустыней tions, on the basis of Каракумы (Аракс-Туны-дарья-Уз- the archeological re- бой). Археологические и геоморфо- searches, tried to find логические открытия, сделанные out data, corroborating в последние годы, полностью под- existence of «the devel- тверждают правильность суждений oped great culture» (civ- Херрамана [3]. ilization), and with pur- В отношении Рафаэля Пампелли, pose of confirmation of как отмечал в своём труде В. В. Бар- the coincidences of the тольд во-первых, он до пришествия Horezm oazisiniň kosmosdan görnüşi. periods of the changes в Туркменистан, основываясь на Khorezm Oasis, view from space. of «the development of знаниях по геологии, поддерживал Хорезмский оазис, вид из космоса. life and natural condi- предположения группы учёных о

20 MIRAS Amyderýanyň gadymy hanalary. A. W. Kaulbars Sankt-Peterburg, 1887 ý. (Umumy geografiýa boýunça imperatorlaryň rus geografiýa jemgyýetiniň ýazgylary, XVII jilt, №4). The most ancient course of the Amudarya river. A. V. Kaulbars. Saint-Petersburg, 1887. (Notes of the Imperial Russian Geographic Society on General Geography, vol.XVII, № 4). Древнейшие русла Аму-Дарьи. А. В. Каульбарс Санкт-Петербург, 1887 г. (Записки императорского русского географического общества по общей географии, т. XVII, №4).

Ga­ra­gu­muň jüm­mü­şi (Araks-Tünü­ ­ tions», made an attempt to make his Центральной Азии, то есть: «Воз- der­ýa-Uz­boý) bi­len bag­la­nyş­dy­ryp­dyr. great contribution to the history of na- можно, что цивилизованные куль- Soň­ky ýyl­lar­da­ky ge­çi­ri­len arheo­ ­lo­gik туры Дальнего Востока и Запада ture, data about history of mankind we geo­mor­fo­lo­gik açyş­lar A. Her­ra­ma­ берут свои истоки из Центральной nyň pi­ki­ri­niň dogru­ ­dy­gy­ny do­ly tas­syk­ and new chronology of the geological Азии», во-вторых, отмечал, что ещё la­dy [3]. period. до исторических времён, то есть в MIRAS 21 Gadymy Merw. Soltangala. Ancient Merv. The Sultan-Gala Fortress. Древний Мерв. Крепость Султан-кала. The existence before the period of ранние геологические периоды, в the Akhamnids of some alliance (not Центральной Азии происходили belong to the Persians) is mentioned большие природные изменения: in the works of the ancient Greek сначала существовал внутренний and Roman authors. The first group бассейн (море), затем он исчез как of scholars put forward a hypothesis единое целое, разделившись на не- that this alliance was situated in the сколько частей. Говоря о цели свое- lower course of the Amudarya River го визита, он, опираясь на гипотезы (S. P. Tolstov), the second one – in the о том, что Аральское, Каспийское upper course of Bactria (Bernar), the и Чёрное моря были его фрагмен- third one – in the valley of the Murgab тами, наряду с геологическими и River – in ancient Merv (Margiana). физико-географическими изыска- Guiding from these hypotheses, i.e. ниями, на основе археологических considerations of the historical sci- исследований стремился обнару- ence, made on the basis of the prin- жить сведения, подтверждающие ciple of probablility, we consider more существование «развитой большой reliable the supposition that this alli- культуры» (цивилизации), и с целью nace was in the ancient Merv [5] and подтверждения совпадений пери- remain of the same opinion [6]. одов изменения «развития жизни The results of the research investi- и природных условий», предпри- gations, carried out by Raphael Pam- нял попытку внести большую лепту pelli in 1904, in Turkmenistan (in Anau в историю природы, сведения об and Merv), were published in the истории человечества и новую хро- shape of the separate book (1908). It нологию геологического периода. is impossible to say something defi- В работах древних греко-римских nite about the level of the knowledge авторов упоминается существова- of R. Pampelli, and members of his ние до периода ахеменидов некоего research expedition in the history of союза (не относящегося к персам). Firdöwsiniň «Şanama» epiki po- Первая группа учёных выдвинула emasyna görä, Merwiň düýbüni tutan şa гипотезу о том, что этот союз нахо- Tahmuraspyň barelýefi. Li Louri, 1939 ý. Kongresiň kitaphanasy, Waşington, дился в нижнем течении Амударьи Kolumbiýa okrugy (ABŞ). (С. П. Толстов), вторая – в верхнем Bas-relief of Shah Takhmurasp. According течении Бактрии (Бернар), третья – to the epic poem by Ferdousi, he founded в долине реки Мургап – в древнем the city of Merv. Li Louri, 1939, Library of Congress, Washington, Мерве (Маргиана). Исходя из этих District of Columbia (USA). гипотез, то есть соображений исто- Барельеф шаха Тахмураспа. Согласно рической науки, сделанных на осно- эпической поэме Фирдоуси, ве принципа вероятности, считаем он основал г. Мерв. Ли Лоури, 1939 г. Библиотека Конгресса, Вашингтон, более достоверным предположения округ Колумбия (США). о том, что данный союз находился в

22 MIRAS Ra­fael Pampel­ ­li ba­ba­tyn­da W. W. Bar­tol­dyň öz işin­de bel­leý­şi­ne gö­rä, bi­rin­ji­den-ä, ol en­tek Türk­me­nis­ta­na ara­laş­man­ka, öz geo­lo­gik gözýe­ ­tim­le­ ri esasyn­ ­da, özün­den öň­ki alym­la­ryň Mer­ke­zi Azi­ýa ba­ba­tyn­da­ky aý­dan­ la­ry­nyň bir topa­ ­ry­nyň, ýag­ny, «Uzak Gün­do­ga­ryň we Gün­ba­ta­ryň ösen me­de­ni­ýet­le­ri­niň öz gözba­ ­şy­ny Mer­ ke­zi Aziýa­ ­dan alan bol­ma­gy äh­ti­mal» di­ýen­le­ri­ne ýyk­gyn eden­di­gi­ni, ikin­ ji­den bol­sa, taryh­ ­dan ozal­ky, ýag­ny, has ir­ki geo­lo­gik dö­wür­ler­de Mer­ke­ zi Azi­ýa­da uly tebi­ ­gy öz­ge­riş­lik­le­riň bo­lup ge­çen­di­gi­ni, ilki­ örän giň içerki­ suw how­da­ny­nyň (deň­ziň) bo­lan­dy­ gy­ny, soň­ra onuň ýiten­ ­di­gi­ni bel­le­ ýär. Ara­lyň, Haza­ ­ryň we Gara­ deň­ziň onuň galyn­ ­dy­la­ry bo­lan­dyk­la­ry ba­ra­ da­ky çakla­ ­ma­la­ry­na eýe­rip, geo­lo­gik we fizi­ ­ki-geog­ra­fik bar­lag­lar bilen­ bir Eneolit döwrüne degişli keramika (Namazgadepe). ha­tar­da, arheo­ ­lo­gik öw­re­niş­ler esa­ Ceramics of the Eneolithic epoch (Namazgadepe). Керамика эпохи энеолита (Намазгадепе). syn­da «ösen uly mede­ ­ni­ýe­tiň» (siwi­ ­ the peoples of Central Asia. In the древнем Мерве [5] и остаёмся при li­za­si­ýa­nyň) döreý­ ­şi­ni aýdyň­ ­laş­dyr­ýan этом мнении [6]. mag­lu­mat­la­ryň tapyl­ ­ja­gy­na hem-de recent years, all scholars-orientalists, who studied the written monuments, Результаты научных исследо- «dur­muş ösü­şi­niň we tebi­ ­gy şertle­ ­riň» ваний, проведённых Рафаэлем published in the Arabic and Persian üýt­ge­me­gi­niň döwür­ ­le­ri­niň arasyn­ ­da­ Пампелли в 1904 году в Туркмени- languages, dated to X-XIII centuries, ky deň gel­me­le­ri­ni su­but et­mek ni­ýe­ti стане (в Анау и Мерве), вышли в bi­len te­bi­ga­tyň, adam­za­dyň ta­ry­hy­nyň the name of the ruler, who founded свет в виде отдельной книги (1908 mag­lu­mat­la­ry­nyň we geo­lo­gik döw­rüň Merv and erected seve-ral fortresses, году). Невозможно сказать что-то определённое об уровне познаний Р. Пампелли и членов его научно- исследовательской экспедиции в истории народов Центральной Азии. В последние годы все учё- ные-востоковеды, исследовавшие письменные памятники, опублико- ванные на арабском и персидском языках, относящиеся к X-XIII вв., имя правителя, основавшего Мерв и воздвигшего несколько крепостей, переводили как «Тахмурасп». Обра- тив внимание на написание имени этого правителя – «Taчмуразм» в работе Р. Пампелли, видим, что они имели представление об истории Центральной Азии [4]. При проведении раскопок на па- мятнике культуры Анау Южного Туркменистана или относящихся к раннему периоду археологических памятниках, не было недостатка в находках гончарных изделий. Обна- ружены не только осколки посуды Margianadan tapylan külalçylyk önümleri (m. ö. I müňýyllyk). гончарного изготовления, но и мно- Ceramics from Margiana (I millennium B.C). жество целых изделий. В гробнице Керамика из Маргианы (I тысячелетие до н. э.). шириной в 1м, высотой 2 м, глуби- MIRAS 23 tä­ze­den-tä­ze ta­ry­hy­na uly se­nä­ni gi­ ной 1,5 м, находящейся на Намазга- riz­mek ni­ýe­ti bi­len ge­len­di­gi­ni aýd­ýar. депе, площадь которого составляет Ga­dy­my grek-rim ýa­zar­la­ry­nyň iş­ 50 га, высота – 30 м, обнаружено le­rin­de ahe­me­niler­ den­ öň (pars­la­ra огромное количество посуды, рас- de­giş­li bol­ma­dyk) haý­sy­dyr bir bir­leş­ писанной привлекательными узора- mä­niň bo­lan­dy­gy ýat­la­nyl­ýar. Alym­la­ ми. Р. Пампелли в своем направле- ryň bir­nä­çe­si bu bir­leş­mä­niň Amyder­ ­ нии – в геологии – является учёным, ýa­nyň aşa­ky akymyn­ ­da – Ho­rezm­de известным во всем мире. Он обла- (S. P. Tols­tow), ikin­ji bir­le­ri ýo­ka­ry aky­ дал умением отбирать себе учени- myn­da – Baktri­ ­ýa­da (Bernar),­ üçün­ji ков по всем направлениям науки.В bir­le­ri bol­sa, Murgap­ der­ýa­sy­nyň jül­ то время археологи были в Англии, ge­sin­de – ga­dy­my Merw­de (Mar­gia­ в Америке, в России и в других стра- na­da) bo­lan bol­ma­gy­nyň äh­ti­mal­dy­gy нах. Но Р. Пампелли остановился на ba­ra­da­ky çak­la­ma­la­ry öňe sü­rüp­dirler.­ Г. Шмидте. Он умел работать с учё- Bu çakla­ ­ma­lar­dan, ýag­ny, ta­ryh ylmy­ ­ ными, специализирующимися по nyň äh­ti­mal ha­sap­la­ma­gyn­dan ugur антропологии, животному и расти- al­nyp, şol birleş­ ­mä­niň ga­dy­my Merw­ тельному миру и другим направле- de bo­lan­dy­gy ba­ra­da­ky aý­dy­lan pi­kir­ ниям науки. Ещё одна особенность ler ha­ky­ka­ta has go­laý di­ýip ha­sap ed­ Р. Пампелли: он умел организовы- ýä­ris [5] we şol piki­ ­ri­miz­de-de gal­ýa­rys вать дискуссии по собранным све- [6]. translated as «Takhmurasp». Paying дениям (находкам) с учёными, не Ra­fael Pam­pel­li­niň 1904-nji ýylda­ attention to the writing of the name of принимавшими участие в его экс- Türk­me­nis­tanda­ (Änew­de we Merw­ this ruler – «Tachmurasm» in the work педиции. de) ge­çi­ren yl­my barlag­ ­la­ry­nyň ne­ti­je­ by R. Pampelli, we see that they have Работы Р. Пампелли по изуче- si (1908-nji ýylda)­ kitap­ bo­lup çap­dan idea about history of Central Asia [4]. нию истории, археологии Туркмени- çy­kýar. Rafael­ Pam­pel­li­niň we onuň During archeological excavations, стана, проведённые в 1908 году, yl­my-bar­lag to­pa­ry­na gat­na­şan­la­ryň carried out in the monument of cul- спустя почти сто лет – в 2004 году Mer­ke­zi Azi­ýa halk­la­ry­nyň ta­ry­hy ba­ ture Anau of the South Turkmenistan – были опубликованы в Ашхабаде и ra­da näde­ ­re­je­de düşün­ ­je­le­ri­niň bo­lan­ or belonging to the early period of the стали ценным достоянием туркмен- dy­gy bara­ ­da belli­ bir zat aýtmak­ kyn. archeological monuments there were ского народа. Проведение Между- Soň­ky ýyl­lar­da X-XIII asyr­la­ra de­giş­li not a lack of the finds of the pottery. народной конференции «Туркмени- arap-pars di­lin­de çap edi­len ýazuw­ ýa­ Not only splinters of the tableware стан – родина Анауской культуры dy­gär­lik­le­ri bi­len iş sal­şan gün­do­gar­ of the pottery making but numero- и ак бугдая (белой пшеницы)» яви- лось подтверждением того, что Р. Пампелли был настоящим учёным. Он изучил территорию Туркмени- стана с точки зрения археологии, геологии, физической географии, основываясь на археологических находках, относящихся к более раннему периоду осёдлой, земле- дельческой и скотоводческой жизни Анау. Он известен как учёный, до- казавший всему миру, что история и культурное наследие Туркмени- стана являются более древними, чем было принято считать. Р. Пампелли в своих исследова- ниях отметил: «Если мы начнём ис- кать в Азии сходство с керамикой из Анау, мы встретимся с большими трудностями, связанными с суще- ствованием больших пробелов в науке о самых древнейших культур- ных эпохах соседнего континента. В поселениях Персии (сузах) были Änew metjidi, 1902 ý. (Türkmenistan). сделаны открытия, которые можно Anau Mosque, 1902 (Turkmenistan). сравнить с Прикаспийскими циви- Мечеть Анау, 1902 г. (Туркменистан). лизациями, обнаруженными фран-

24 MIRAS şy­nas alym­la­ryň hem­me­si – Mer­wiň us whole articles were discovered. düý­bü­ni tu­tan we baş­ga-da bir­nä­çe The enormous number of tableware, ýer­de ga­la esas­lan­dy­ran hö­küm­da­ drawn with attractive ornaments was ryň ady­ny «Tah­mu­rasp» diýip­ ter­ji­me discovered in 1 m width, 2 m height edip­dir­ler. Ra­fael Pam­pel­li­niň öz işin­ and 1,5 m depth shrine, which is situ- de şol hö­küm­da­ryň ady­ny «Taçmu­ ­ ated in Namazgadepe, the area of razm» di­ýip ýa­zy­şy­na üns be­re­niň­de, which is 50 h, height is 30 m. R. Pam- ola­ryň Merke­ ­zi Azi­ýa­nyň tary­ ­hy bara­ ­ pelli is a scholar, famous all over the da dü­şün­je­le­ri­niň bo­lan­dy­gy gö­rün­ýär world in his area – in geo-logy. He had [4]. a skill to select his pupils in all direc- Gü­nor­ta Türk­me­nis­ta­nyň Änew me­ tions of science. That time, there were de­ni­ýe­ti­ne, onuň hem irki­ döw­rü­ne archeologists in England, in America, de­giş­li köp­san­ly arheo­ ­lo­gik ýa­dy­gär­ in Russia and other count-ries. But lik­le­riň haý­sy bi­rin­de ga­zuw-ag­ta­ryş R. Pampelli decided in favour of H. iş­le­ri ge­çi­ri­len­de-de, olar­da kü­lal­çy­lyk Schmidt. He could work with scholars, önüm­le­ri­ne gytçy­ ­lyk ýok. Kü­lal­çy­lyk­ specialized in anthropology, fauna and da taýýar­ ­la­ny­lan gap-gaç­la­ryň di­ňe bir flora and other directions of sciences. bö­lek­le­ri däl, bitin­ ­le­ri-de nä­çe diý­seň One more peculiarity of R. Pampelli is çy­kyp dur. Meýda­ ­ny 50 gek­ta­ra, be­ that he could organize discussions on the gathered data (finds) with schol- Fransuz arheology Žak Žan Mari de Morgan ýik­li­gi 30 met­re ba­ra­bar Na­maz­ga­de­ (1857-1924). ars, who did not take part in his expe- pä­niň üstün­ ­de ini 1m, uzyn­ly­gy 2 m, Jacques Jan Mari de Morgan (1857-1924), çuň­lu­gy 1,5 metre­ ba­ra­bar «ma­zar» ditions. the French archeologist. çu­ku­ryn­dan çyk­ýan (ta­pyl­ýan) bi­tin, The works of R. Pampelli on study- Жак Жан Мари де Морган (1857-1924), ing of history, archeology of Turkme- французский археолог. aja­ýyp na­gyş­la­nan gap-gaç­la­ryn­dan nistan, carried out in 1908, were pub- «ýü­kü­ňi tu­taý­ma­ly». Ra­fael Pam­pel­ цузским археологом Жан Жаком lished in Ashgabat almost one hundred li öz ug­run­dan – geo­lo­gi­ýa­dan dün­ýä Морганом». В целом, в появлении years later – in 2004 and became bel­li meş­hur alym. Ol yl­myň dürli­ ugur­ каменных орудий в этих поселени- the valuable heritage of the Turkmen la­ryn­dan-da özü­ne şägirt­ edip alan ях и возвышенностях Анау имеет- pe-ople. The holding of the Interna- alym­la­ry­ny aýyl-sa­ýyl edip, saýlap­ al­ ся много общего. После изучения tional conference «Turkmenistan is a ma­gy ba­şa­ryp­dyr. Şol dö­wür­de Ame­ri­ пластов Анауской культуры и об- Motherland of Anau Culture and Ak ka­da-da, Ang­li­ýa­da-da, Rus­si­ýa­da-da раза жизни населения, ранее ис- Bugday (White Wheat)» became an we baş­ga ýurtlar­ ­da-da ar­heo­log­lar bo­ следованные исторические связи acknowledgement of the fact that lup­dyr. Ýö­ne, Ra­fael Pampel­ ­li­niň na­ между Центральной Азией и Евро- R. Pampelli was a true scholar. He пой предстают перед нами в ином za­ry di­ňe Gu­bert Şmidt­de sak­la­nyp­ studied the territory of Turkmenistan dyr. Ol antro­ ­po­lo­giýa,­ haý­wa­nat we from the point of view of archeology, свете. Первое, на что необходимо ösüm­lik dün­ýä­si ýa-da yl­myň beý­le­ki geology, physical geography, basing обратить внимание, существование bir ugur­la­ryn­dan hem şonuň­ ýaly­ saý­ on the archeological finds, belong- традиций захоронения покойников la­nan alym­lar bilen­ işle­ ­me­gi başa­ ­ryp­ ing to the earlier period of the settled, [1; 2]. dyr. Ra­fael Pampel­ ­li­niň ýene-de­ bir agricultural and stock-raising life of Наконец, учёный в своей работе aý­ra­tyn­ly­gy, ol hem özü­niň iş topa­ ­ry­ Anau. He is famous as a scientist, who сообщает, что здесь пересекались na gatnaş­ ­ma­dyk alym­lar bi­len ýyg­nan proved to the whole world that history большие торговые пути из Меш- mag­lu­mat­la­ry­nyň (ta­pyn­dy­la­ry­nyň) and cultural heritage of Turkmenistan хеда в направлении Хивы и через üs­tün­de pi­kir alyşma­ ­gy gurnap­ bil­me­ are the more ancient than it was gen- Мерв из Балха до восточных побе- gi­dir. erally assumed. режий Каспийского моря, а древняя Ra­fael Pam­pel­li­niň Türk­me­nis­ta­ R. Pampelli noted in his researches: южная часть Туркменистана была nyň tary­ ­hy, ar­heo­lo­gi­ýa­sy ba­ba­tyn­da «If we begin to search in Asia similarity развитым культурным и торговым 1908-nji ýyl­da bi­ti­ren iş­le­ri­niň ýüz ýyl­ with ceramics from Anau, we will face центром, расположенным на пере- dan soň, ýag­ny, 2004-nji ýyl­da Aşga­ ­ with great difficulties, connected with сечении этих двух важных путей. batda­ çap edi­lip, türk­menle­ ­re el­ýe­ter­li existence of the great gaps in science Сравнивая одомашненных живот- bol­ma­gy, «Türk­me­nis­tan Änew me­de­ about the most ancient cultural epochs ных древнего Анау с дошедшими до ni­ýe­ti­niň we ak bug­da­ýyň wa­ta­ny­dyr» of the neighbouring continent. The dis- наших дней животными Централь- at­ly hal­ka­ra yl­my mas­la­ha­ty­nyň ge­çi­ril­ coveries, which can be compared with ной Азии, была предпринята попыт- me­gi Ra­fael Pam­pel­li­niň ha­ky­ky alym the Caspian civilizations, discovered ка изучения их разведения. Учёный bo­lan­dy­gy­ny tas­syk­la­ýar. Ol Türk­ by the French arecheologist Jacques написал, что ещё в ранние периоды me­nis­ta­ny arheo­ ­lo­gik, geo­lo­gik, fizi­ ­ Jan Mari de Morgan, were made in the Анау, до появления культур Вавило- ki-geog­ra­fik taý­dan öwre­ ­nip, Äne­wiň settlements of the Persia (Susas)». In на и Шумера, в рассматриваемые otu­rym­ly, eke­ran­çy­lyk we mal­dar­çy­lyk whole, there is much common in the временные эпохи их существова- bi­len meş­gul bo­lan ir­ki döw­rü­ne de­giş­ appearance of the stone tools in these ния, территории названных стран

MIRAS 25 li ar­heo­lo­gik ta­pyn­dy­la­ry­na esas­la­nyp, находились ещё под водой и не ста- Türk­me­nis­ta­nyň ta­ry­hy­nyň, me­de­ni ли ещё частью суши. mi­ra­sy­nyň has ga­dy­my­dy­gy­ny dün­ýä В целом, Р. Пампелли – это учё- ýa­ýan alym hök­mün­de ta­nal­ýar. ный, предоставивший ценные Ra­fael Pam­pel­li öz de­ňeş­dir­me­le­rin­ сведения для мировой научной de: «Eger-de biz Azi­ýa­da Änew ke­ra­ общественности, заслуживший mi­ka­sy­na meň­zeş­li­gi göz­läp ug­ra­sak, всемирную известность, раскрыв- goň­şy ykly­ ­myň iň gady­ ­my mede­ ­ni eý­ ший тайны влияния природы на ýam­la­ry ha­kyn­da­ky ylym­da uly boş­ развитие мировых культур, а также luk­la­ryň bar­dy­gy bi­len bag­la­ny­şyk­ly утверждавший, что Южный Туркме- düýp­li kyn­çy­lyk­la­ra ga­bat ge­le­ris. Per­ нистан, как и Месопатамия, Египет, si­ýa­da­ky oba­lar­da (suz­lar­da) fran­suz Индия и Китай, был колыбелью ar­heo­lo­gy Žan Žak Mor­ga­nyň ýü­ze çy­ ранних цивилизаций человечества, ka­ran hem-de bi­ri-bi­ri­ne şeý­le bir si­ňip оказал заметное влияние на фор- gi­den me­de­ni gat­lak­lar­da Ha­zar­ýa­ka мирование культур названных выше me­de­ni­ýet­le­ri bilen­ de­ňeş­di­rip bol­jak стран. Заслугой его является также açyş­lar edil­di». Umu­man, bu oba­lar­ раскрытие всему миру ряда важных da we Änew depe­ ­le­rin­de çak­mak­daş­ страниц древней истории Туркмени- dan edi­len gu­ral­la­ryň peý­da bol­ma­gy стана. ba­ra­da umu­my­lyk köp. Änew me­de­ni Одним из известных учёных, внёс- gat­lak­la­ry hem-de onuň ila­ty­nyň ýa­şa­ ших огромный вклад в изучение ýyş dur­mu­şy öw­re­ni­len­den soň Mer­ древнейшей истории и археологии ke­zi Azi­ýa bilen­ Ýew­ro­pa­nyň taryh­ ­dan Sergeý Pawlowiç Tolstow (1907-1976), Туркменистана является Сергей meşhur rus etnografy we arheology, Павлович Толстов (1907-1976 гг.). ozal­ky dö­wür­ler­dä­ki ara­gat­na­şy­gy bi­ gündogary öwreniji taryhçy alym, Horezm Директор Института этнографии ze baş­ga­ça gö­rün­di. Şo­lar­dan il­ki bi­ arheologik-etnografik ekspedisiýasynyň guramaçysy (1937) we onuň ýolbaşçysy. имени Миклухо-Маклая Российской len bi­ziň ün­sü­mi­zi özü­ne çe­ken zat, ol Sergey Pavlovich Tolstov (1907-1976), Академии наук, руководитель Хо- hem mer­hu­my jaý­la­ýyş des­sur­la­ry­nyň outstanding Russian ethnographer and резмийской археолого-этнографи- bo­lan­dy­gy­nyň ýat­la­nyl­ma­gy­dyr [1; 2]. archeologist, historian-orientalist, organizer ческой экспедиции С. П. Толстов Ga­ly­ber­se-de, aly­myň işin­de Ma­şat­ (1937) and head of Khorezm archeological- ethnographic expedition. – это учёный, снискавший мировую dan Hywa­ ta­rap bar­ýan hem-de Mer­ Сергей Павлович Толстов (1907-1976), известность и внёсший огромный wiň üs­ti bilen­ Balh­dan Ha­za­ryň gü­nor­ta выдающийся русский этнограф вклад в изучение истории, архео- ke­nar ýa­ka­la­ry­na ara­laş­ýan uly söw­da и археолог, историк-востоковед, организатор (1937) и руководитель логии, этнографии северной части ýol­la­ry­nyň şu ýer­de ke­siş­ýän­di­gi, ga­ Хорезмской археолого-этнографической Центральной Азии (Хорезма). Он, dy­my Günor­ ­ta Türk­me­nis­ta­nyň bol­sa, экспедиции. изучив культурное наследие древ- ösen me­de­ni­ýet­li söw­da mer­ke­zi hök­ settlements and upland areas of Anau. ности и средневековья Аральско- mün­de, bu iki sa­ny mö­hüm ýo­luň çat­ After studying of the strata of the Anau го региона Хорезмийского края, ry­gyn­da ýerleş­ ­ýän­di­gi hem bel­le­nil­ýär. culture and lifestyle of the popula- создал энциклопедический труд Ga­dy­my Äne­wiň el­de­ki­leş­di­ri­len haý­ tion, the earlier studied historical links «Древний Хорезм». Данная книга, wan­la­ry­ny Mer­ke­zi Azi­ýa­da­ky bi­ziň between Central Asian and Europe опубликованная в 1948 году, поло- gün­le­ri­mi­ze çen­li sakla­ ­nyp galan­ haý­ are presented before us in a different жила начало новым веяниям, свя- wan­la­ry bi­len deňeş­ ­dir­me gör­nü­şin­de light. The first to which it is necessary занных с усилиями по изучению ola­ryň kö­pel­di­li­şi­ni dü­şün­dir­mä­ge hem to pay attention is the existing of the истории древнего Хорезма и архе- sy­na­ny­şyk edi­lip­dir. Änewiň­ ir­ki dö­ traditions of the burial of the deceased ологическими исследованиями его wür­le­rin­de Wa­wi­lon (Ba­byl) we Şu­mer people [1; 2]. территории. Глава книги «Легенда (Su­mer) me­de­ni­ýet­le­ri­niň heniz­ dö­re­ Finally, the scholar in his work in- об Абруе» содержит сведения об män­di­gi­ni, şol dö­wür­ler­de bu ýurtla­ ­ryň forms that big trade routes from основных проблемах относитель- su­wuň as­tyn­da bo­lan­dy­gy­ny-da alym Meshed towards Khiva and trough но древней истории Средней Азии, aý­dyp­dyr ah­be­tin?! Merv from Balkh up to the eastern о разделах «Авесты», «Древнем Umu­man aýdy­ ­lan­da, Ra­fael Pam­ coast of the crossed иранском словаре», об истории pel­li dün­ýä­niň yl­my jem­gy­ýet­çi­li­gi üçin here, and the ancient southern part of Тюркского каганата и его правите- äh­mi­ýet­li ne­ti­je çy­ka­ryp, meş­hur­lyk Turkmenistan was developed cultural лях. При написании своего труда ga­za­nan, dün­ýä mede­ ­ni­ýe­ti­niň ösü­şi­ and trade centre, located at the inter- Толстов ссылался на памятники ne te­bi­ga­tyň täsi­ ­ri­ne göz ýetir­ ­me­gi ba­ section of these two important routes. древней персидской письменности şa­ran, şeý­le hem Me­so­po­ta­mi­ýa, Mü­ Comparing of the domesticated ani- средневековья, найденные Х. Бар- sür, Hin­dis­tan we Hytaý­ ýa­ly, Gü­nor­ta mals of Anau with came to our days теалома, на труды греческих и ла- Türk­me­nis­ta­nyň hem adam­za­dyň irki­ animals of Central Asia the attempt of тинских учёных, памятники китай- ösen me­de­ni­ýet­le­ri­niň ha­ta­ryn­da bo­ studying of their breeding were made. ской письменности (хроники) «хан» lan­dy­gy­ny, hat­da agza­ ­lan ýurtla­ ­ryň The scholar wrote that still in early pe- и «тан», сирийские, армянские, ви-

26 MIRAS me­de­ni­ýet­le­ri­niň dö­re­me­gi­ne täsir­ eden­di­gi­ni aýtma­ ­gy ba­şa­ryp, Türk­me­ nis­ta­nyň ga­dy­my dö­wür ta­ry­hy­ny dün­ ýä äş­gär eden alym­dyr. Türk­me­nis­ta­nyň ga­dy­my dö­wür ta­ ry­hy­ny we ar­heo­lo­gi­ýa­sy­ny öw­ren­ mek­de uly hyz­mat­la­ry bi­ti­ren meşhur­ alym­la­ryň ýe­ne-de bi­ri Ser­geý Paw­ lo­wiç Tolstow­ ­dyr (1907-1976). Rus­ si­ýa ylym­lar Aka­de­mi­ýa­sy­nyň Mik­ lu­ho-Mak­laý adyn­da­ky entog­ ­ra­fi­ýa ins­ti­tu­ty­nyň direk­ ­to­ry, Ho­rezm ar­heo­ lo­go-en­togra­ ­fik eks­pe­di­si­ýa­sy­nyň ýol­ baş­çy­sy S. P. Tols­tow Mer­ke­zi Azi­ýa­ nyň de­mir­ga­zyk bö­le­gi­niň (Ho­rez­miň) ta­ry­hy, ar­heo­lo­gi­ýa­sy, etnog­ ­ra­fi­ýa­sy ba­ba­tyn­da uly iş­le­ri bi­ti­rip, dün­ýä möç­ be­rin­de meşhur­ ­lyk gaza­ ­nan alym­dyr. Ol Ho­rezm ül­ke­si­niň Aral se­bi­ti­niň ga­ dy­my we orta­ asyr dö­wür­le­ri­niň mede­ ­ ni-mi­ra­sy­ny düýp­li öw­re­nip, «Ga­dy­my Ho­rezm» at­ly en­sik­lo­pe­dik ki­ta­by ýaz­ S. P. Tolstow. Horezmiň kartasy. dy. 1948-nji ýyl­da çap edi­len bu ki­tap S. P. Tolstov. The map of Khorezm. ga­dy­my Ho­rez­miň ar­heo­lo­gi­ýa­sy­ny С. П. Толстов. Карта Хорезма. we ta­ry­hy­ny öw­ren­me­giň sy­na­ny­şy­gy­ na tä­ze öwüş­gin ber­di. Onuň «Ab­ruý riods Anau before appearance of cul- зантийские, древнетюркские, новые ha­kyn­da rowa­ ­ýat» diýlip­ atlan­ ­dy­ry­lan tures of Babylon and Sumer, the ter- персидские и арабские источники, ba­byn­da Or­ta Azi­ýa­nyň ga­dy­my ta­ry­ ritories of the named countries were даже на хронику венгров и сделан- hy­na de­giş­li esa­sy mese­ ­le­le­ri, «Awes­ under the water and did not become ные ими переводы. Научный труд, ta­nyň» bölek­ ­le­ri, «Ga­dy­my Eý­ran the part of dry land in the considered подготовленный не только по ма- söz­lü­gi», türk ka­gan­ly­gy­nyň ta­ry­hy time epochs of their existence. териалам Центральной Азии, но и In whole, R. Pampelli is a scholar, посредством сбора многочислен- we döw­le­ti do­lan­dy­ran höküm­ ­dar­lar who presented valuable data for the ных археологических (в том числе ba­ra­da düýp­li mag­lu­mat­lar be­ril­ýär. world scientific community, who was нумизматики), этнографических Tols­tow bu ylmy­ ese­ri­ni H. Bartea­ ­lo­ the world-famous and revealed the сведений и исторических источни- myň ga­dy­my we or­ta asyr pars ýaz­ secrets of influence of nature to the ков мирового масштаба, вобрав- gy­la­ry­na, grek we la­tyn alym­la­ry­nyň development of the world cultures and ший в себя удивительные факты и iş­le­ri­ne, hy­ta­ýyň «han» we «tan» ýaz­ who stated that the South Turkmenis- сведения о многих происходивших gy­la­ry­na (hroni­ ­ka­sy­na), si­ri­ýa, er­me­ni, tan as well as Mesopotamia, Egypt, In- исторических событиях, является wi­zan­ti­ýa, ga­dy­my türk, tä­ze pars we dia and China was a cradle of the ear- научной работой, вызывающей не- arap çeş­me­le­ri­ne, hatda­ wen­ger­le­ ly civilizations of the mankind, made поддельное восхищение. riň sene­ ýazgy­ ­la­ry­na we terji­ ­me­le­ri­ne a visible influence on formation of the В кратком введении к книге Тол- sal­gy­la­nyp ýa­zyp­dyr. Di­ňe bir Mer­ke­zi cultures of the abovementioned coun- стов с уважением вспоминает труды Azi­ýa­nyň däl, eý­sem, dün­ýä möç­be­ tries. The reveal to the whole world of учёных-предшественников. Иначе rin­de köpsan­ ­ly ar­heo­lo­gik (şol san­da a number of the important pages of говоря, радует то, что С. П. Толстов nu­miz­ma­tik), etnog­ ­ra­fik mag­lu­mat­lar the ancient history of Turkmenistan is воспринял труды учёных, написан- we ta­ry­hy çeş­me­ler ýyg­na­lyp, geň gal­ also his merit. ные до него, не подвергая их де- dy­ry­jy ha­ky­kat­lar gi­ri­zi­lip, äh­li bo­lup Sergey Pavlovich Tolstov (1907- структивной критике. ge­çen tary­ ­hy waka­ ­lar ba­ra­da mag­lu­ 1976 years.) is one of the well-known В главе «Начало истории Хорез- mat­lar jem­le­ni­lip taý­ýar­la­ny­lan yl­my scholars, who made a great contribu- ма» говорится о сходстве образа eser haý­ran gal­dy­ry­jy­dyr. tion to the studying of the most an- храброго Хорезмийского шаха Му- Ki­ta­byň gysga­ ­ça giri­ ­şin­de Tols­tow cient history and archeology of Turk- хаммеда не только с повелителя- özün­den öň­ki alym­la­ryň bi­ti­ren iş­le­ri­ni menistan. The director of Institute of ми Газневидов и Сeльджуков, но и hor­mat­la­mak bi­len ýat­la­ýar. Baş­ga­ça Ethnography named after Miklukho видными правителями европейских aý­da­nyň­da, S. P. Tolsto­ ­wyň özün­den Maclay, the head of the Khorezm ar- государств – Людовиком XI или Ива- öň­ki alym­la­ryň ýa­zan iş­le­ri­niň hiç biri­ ­ cheological and ethnographic expe- ном Калитой, что не выглядит пре- ne-de tan­ky­dy nuk­daý­na­zar­dan se­ret­ dition S. P. Tolstov is a scholar, who увеличением и не лишено смысла. män­di­gi bol­sa gu­wan­dy­ry­jy­dyr. won the world fame and made a great А это вполне укладывается в обще-

MIRAS 27 contribution to the studying of the his- tory, archeology and ethnography of the northern part of Central Asia (Khorezm). Studying the cultural heri- tage of the antiquity and Middle Ages of the Aral region of the Khorezm land, he created the encyclopedic work «The Ancient Khorezm». This book, pub- lished in 1948, gave rise to new ideas, connected with efforts on studying of the history of the ancient Khorezm and archeological researches of its territory. The chapter of the book «The legend about Abruy» contains data about main problems concerning the ancient history of Central Asia, about the parts of «Avesta», «The Ancient Iranian Dictionary», about history of the Turkic Khaganate and its rulers. «Ho­rezm tary­ ­hy­nyň baş­lan­gy­jy» During writing of his work, Tolstov re- ba­byn­da Ho­rezm şasy­ Muham­ ­me­diň ferred to the monuments of the ancient eder­men­li­gi ba­ba­tyn­da onuň keş­bi­niň Persian writing of the Middle Ages, di­ňe bir Gazne­ ­wi­le­re ýa-da Sel­juk­la­ra discovered by Kh. Bartealom, to the принятые научные каноны. Хотя meň­ze­män, eý­sem, ýew­ro­pa döw­let­le­ works of the Greek and Latin schol- трудно найти того, кто недооценил ri­niň gör­nük­li hö­küm­dar­la­ry Lýu­do­wik ars, the monuments of the Chinese бы заслуги в правлении государ- XI ýa-da Iwan Kali­ ­ta bi­len umu­my­ly­gy­ writing (chronicles) «khan» and «tan», ством Хорезм представителей ди- nyň bar­dy­gy bara­ ­da aýdan­ ­la­ry-da bi­ the Syrian, Armenian, Byzantine, An- настии Ануштегинидов – Атсыза, çe­me däl. Bu-da, umu­my ka­bul edi­len cient Turkic, new Persian and Arabic Ил-Арслана, Султана Текеша. В це- ka­da garşy­ gel­me­ýär. Bol­ma­sa, Ho­ sources, even to the chronicle of the лом, автор в своей работе, исполь- rez­miň (Köneür­ ­gen­jiň) Anuş­te­gi­ni­ler Hungarians and made by him trans- зуя археологические материалы ne­sil­şa­ly­gy­nyň – Atsy­ ­zyň, Ilars­la­nyň, lations. The scientific work, prepared 1937-1940 гг., 1945-1946-гг., приво- Te­keş Sol­ta­nyň döw­le­ti do­lan­dy­ryş­la­ not only by the materials of Central дит интересные сведения об исто- ry­na kem­ba­ha ga­ra­ýa­ny ta­paý­mak kyn Asia, but by means of the collection of рии и этнографии Хорезма. bol­sa ge­rek. Umu­man, aw­tor öz öňün­ the numerous archeological (including Такие слова мог написать только de Ho­rez­miň tary­ ­hy we etnog­ ­ra­fi­ýa­sy numismatics), ethnographic data and человек, душой и телом преданный ba­ra­da 1937-1940-njy, 1945-1946-njy historical sources of the world scale, своей профессии: «Я никогда не за- ýylla­ ­ryň ar­heo­lo­gik maglu­ ­mat­la­ryn­dan containing the amazing facts and data буду того впечатления, когда однаж- peý­da­la­nyp, gy­zyk­ly mag­lu­mat­la­ry ýa­ about many historical events is a sci- ды после тяжёлого перехода через zyp­dyr. entific work, arousing sincere admira- пески я со своими спутниками – ра- Di­ňe öz kä­ri­ne ja­ny-te­ni bi­len ber­len tion. бочим-казахом и фотографом Е. А. adam şeýle­ söz­leri­ ýa­zyp bi­ler: «Men In the brief preface to the book, Tols- Поляковым – вышел на простран- bir gün öz ýol­daş­la­rym ga­zak işçi­ ­si we tov remember with respect the works ство Ангка-калинских такыров. У su­rat­çy Ý. A. Pol­ýa­kow da­gy­lar bi­len of scholars-predecessors. In other ног наших верблюдов, у подножия gum için­den kyn­lyk bilen­ ge­çe­ni­miz­ words, it makes glad that S. P. Tolstov пройденных песчаных холмов рас- den soň­ra, Aňka­ ga­la ta­ky­ry­nyň gi­ took the works of the scholars, written стилалась гладкая глиняная рав- ňiş­li­gi­ne çy­ka­ny­myz­da, men­de ga­lan before him, not subjecting them to the нина, покрытая багряной россыпью tä­sin­lik duý­gu­la­ry­ny hiç ha­çan ýat­dan destructive criticism. античной керамики. А над ней под- çy­ka­ryp bil­men. Ge­çen gum de­pe­le­ It is told in the chapter «The Begin- нимался квадрат серовато-розовых ri­mi­ziň ete­gin­de, dü­ýe­le­riň aýa­gy­nyň ing of History of Khorezm» about simi- сырцовых стен, покрытых частыми as­tyn­da go­ýy gyzyl­ reňk­li ga­dy­my ke­ larity of the image of the courageous высокими щелями стрельчатых бой- ra­mi­ka­nyň owun­tyk­la­ry se­çe­le­nip ýa­ Khorezm Shah Mukhammet not only ниц, с прямоугольными башнями по tan te­kiz ta­kyr­lyk ýa­ýy­lyp ýa­tyr­dy. On­ with the rulers of the Gaznevids and углам и посередине пролётов. Кре- da­ky di­war­la­ry çalym­ ­tyl-gülgü­ ­ne reňk­li Seljuks, but famous rulers of the Eu- пость, простоявшая больше полу- çig kerpiç­ ­den sal­nan hem-de ýy­gy- ropean states – Louis (Ludwig) XI or тора тысячелетий, казалась покину- ýy­gy­dan ýerle­ ­şen «peý­kam uç­lu­gy» Ivan Kalita, which is not looked over- той только вчера. gör­nüş­li gö­za­ra­la­ry (ok atylýan­ ýerle­ ­ri) statement and is not devoid of sense. Наш маленький караван прошёл bo­lan ine­dör­dül ga­la se­leň­läp dur­dy. And, it rather meets the generally ac- между мощными пилонами ворот, Bir ýa­rym müň ýyl­dan gow­rak du­ran cepted scientific canons. Though, it is внутрь прохода которых тоже гля- bu gala­ düýn taşla­ ­nyp gi­di­len ýa­ly­dy. difficult to find that person who under- дели настороженным взглядом тём-

28 MIRAS Bi­ziň ki­çi­jik ker­we­ni­miz der­we­ze­le­riň valued the merits in governance of the ul­la­kan sö­ýe­le­ri­niň arasy­ bi­len geç­di Khorezm state of the Anushtegins’ dy- we ga­la­nyň ýaň­la­nyp du­ran meýdan­ ­ nasty – Atsyz, Ilarslan, Sultan Tekesh. ça­sy­na çykdy.­ Bu ga­la­nyň ge­çel­ge­si­ In whole, author in his work, using niň içi hem ok atyl­ýan ga­raň­ky yş­la­ra archeological materials of 1937-1940 se­re­sap­ly­lyk bi­len se­red­ýän ýa­ly­dy. years and 1945-1946 years gives in- How­ly­nyň içi­niň jaý­ryk atyp, sep­le­ri­ne teresting data about history and eth- ot­ja­gaz­lar biten­ ta­ky­ry­ny öl­je­ren toga­ ­ nography of Khorezm. la­jyk daşlar­ dü­şe­len ýa­ly görkez­ ­ýär­di. Such words could write only a man, Men bar­ýar­kam, bu ýerde­ özü­ne ga­ devoted to own profession by soul and çy­ba­tal­ga tapy­ ­nan çöl til­ki­si­ni ürkü­ ­zip, body: «I’ll never forget that impression, üý­şü­ri­len ýapa­ ­şak gu­muň üs­ti bi­len when once after hard crossing through sands, I together with my fellow tra- ga­la­nyň di­wa­ry­na çyk­dym we peý­kam Aňka galanyň golaýyndaky duralgadan ta- gör­nüş­li in­siz däli­ ­ziň içi bi­len git­dim. veller – worker-Kazakh and photogra- pylan täzebagýap medeniýetine degişli gap. Göz­ýe­ti­miň gün­ba­tar bö­le­gi­ni bü­rän pher Y. A. Polyakov – went on space Vessel of the Tazabagyap culture from we çym-gy­zyl reň­ke bo­ýa­lan gü­nüň of Angka-Kala takyrs. The smooth clay stopping place near Angka-Kala. plain, covered with crimson scattering Сосуд тазабагябской культуры, şa­pa­gy er­tir­ki bol­jak çäge­ tupa­ ­ny­nyň найденный из стоянки близ Ангка-кала. ala­ma­ty­dy. of the antique ceramics was spread at Gün­ba­tar­da bi­ziň kynlyk­ bilen­ ge­çen the feet of our camels, at the foothills ные щели бойниц, – и вышел на гул- gum de­pe­le­ri­mi­ziň aňyr­syn­da köp­san­ of the passed sandy hills. The square кую площадку двора. Такыр двора, ly diň­le­riň, öý­le­riň, ga­la­la­ryň ga­ra­lyp of greyish-pink adobe walls, covered растрескавшийся многогранниками, du­ran su­dur­la­ry gyza­ ­ryp du­ran şa­pa­ with dense high chinks of the lancet в щелях между которыми зеленели ga çümüp­ gid­ýär­di. Olar demir­ ­ga­zyk­ loopholes, with rectangular towers in ростки пустынной растительности, da göz­ýe­ti­me ba­ryp di­re­ýän Sol­ta­nyz corners and in the middle of the bays казался вымощенным булыжником. da­gy­nyň ga­ra­lyp du­ran haý­bat­ly ge­riş­ was raised over it.The fortress, which Я поднялся по песчаному откосу le­ri­ne çen­li uza­ýan köp adam­ly şähe­ ­ stood more than one and half millen- на стену и пошёл узким коридором riň su­du­ry ýa­ly bo­lup görün­ ­ýär­di. Ýö­ nium, is seemed abandoned only yes- стрелковой галереи, спугнув по до- ne meni­ çölüň­ imi-sa­la­ly­gy, tu­pan­dan terday. роге нашедшую здесь убежище öň çäge­ ­le­riň pa­ra­hat ýagda­ ­ýy gur­şap Our small caravan passed between степную лисицу. Малиновое пламя al­dy. Bir­wagt­lar adam zäh­me­ti bilen­ powerful pylons of the gates, inside заката, охватившее западную по- the passage of which also gazed dö­re­di­len bu dün­ýä jan­syz ýa­tyr­dy. ловину горизонта, предвещало раз- with guarded look the dark chinks of How­lu­lar we ga­la­lar, şä­her­ler we öý­ler разившуюся на следующий день the loopholes, – and went out to the gar­ga­la­ryň, haž­žyk­la­ryň hem-de ýy­ песчаную бурю. resounding ground of the yard. The lan­la­ryň mes­ge­ni­ne öw­rü­lip­di» [7]. И там, на западе, за тяжёлой takyr of the yard, cracked to the poly- Ki­ta­byň «Gaw­ho­ryň1 oba­la­ry», «Af­ грядой пройдённых нами песков, в hedrons, in the chinks of which grew ri­giň di­ňi» [7] bap­la­ryn­da-da aw­tor Ho­ бarpяное море зари врезались чер- the sprouts of the desert vegetation, rez­miň su­wa­ryş ul­ga­my ba­ra­da gi­ňiş­ ные силуэты бесчисленных башен, is seemed paved with cobblestone. I le­ýin du­rup geç­ýär. walked up on the sandy slope to the домов, замков. Казалось, это силуэт Ar­heo­lo­gi­ýa ba­gyş­la­nan bap­la­ryn­ wall and went by narrow corridor of большого многолюдного города, тя- da-da S. P. Tols­to­wyň Or­ta Aziýa­ ­nyň the shooting gallery, frightening off нущегося далеко на север, где тем- ar­heo­lo­gi­ýa­sy­ny öwren­ ­mek­li­gi täze­ the corsac fox, which took here ref- неет абрис суровых хребтов горы usul­da alyp baran­ ­dy­gy­ny gör­mek bol­ uge. The crimson flame of the sun- Султаныз, замыкающий с севера ýar. Olaryň­ me­ýil­na­ma­la­ry­na, çyz­gy­ set, which enveloped the western half горизонт. Но мёртвая тишина пусты- la­ry­na hut onuň özi gatna­ ­şyp­dyr. Ir­ki of the horizon, betokened the sandy ни, предгрозовое молчание песков döw­re de­giş­li ar­heo­lo­gik ýa­dy­gär­lik storm, broken out the next day. окружали меня. Этот, созданный bo­lan Jan­bas 4 dural­ ga­ ­syn­da ge­çi­ri­ And there, in the west, behind the некогда трудом человека, мир был len ga­zuw-ag­ta­ryş işle­ ­ri uly us­sat­lyk massive ridge of passed by us sands, мёртв. Замки и крепости, города и bi­len al­nyp bar­lyp­dyr. Dural­ ga­ ­nyň me­ the black silhoettes of the countless жилища стали достоянием воронов, ýil­na­ma­sy­nyň dü­zül­me­gi ony baş­ga towers, houses and castles cut into ящериц и змей» [7]. ýer­ler­dä­ki aýan edi­len du­ral­ga­lar bi­len the crimson sea. It seemed that it is В главах книги «Рустаки1 Гавхо- de­ňeş­dir­mä­ge S. P. Tols­to­wa mümkin­ ­ a silhoette of the big populous town, ре2», «Башня Африга» [7] автор çi­lik ber­ýär. Alym ola­ry, hat­da, An­da­ stretching far to the north, where dark- подробно рассказывает об иррига- man ar­hi­pe­la­gyn­da­ky we beý­le­ki Hin­di ens the contour of the severe ridges of ционной системе Хорезма. ada­la­ryn­da­ky urug-taý­pa­la­ry­nyň, jem­ the Sultanyz mountains, closing hori- 1 Рустак ‒ сельское поселение в странах, gy­ýet­le­ri­niň ýa­şa­ýyş jaý­la­ry bi­len de­ zon from north. But the dead silence находившихся под персидским или арабским 1 влиянием в Средневековье. Gawhor ‒ Darganyň golaýynda gözbaşyny of the desert, the silence before a stor- Jeýhundan alyp gaýdýan hem-de Horezmiň 2 Гавхор ‒ большой, судоходный канал около ekin meýdanlaryny we mülklerini suw bilen mof the sands surrounded me. This Даргана, текущий из Джейхуна и орошающий üpjün edýän gämi gatnawly uly kanal. created once by labour of the human множество пашен и поместий Хорезма.

MIRAS 29 В главах, посвящённых археоло- гии, можно увидеть, что при изуче- нии археологии Средней Азии С. П. Толстов использовал новую методо- логию. Он лично принимал участие в их планировании, составлении чертежей. С большим мастерством были проведены раскопки архе- ологического памятника раннего периода Джанбас на 4-й стоянке. Составление планов стоянок по- зволило С. П. Толстову сравнить её с обнаруженными в других местах стоянками. Учёный сравнивает их с жилищами племён, общин, архи- пелага Андаман и других индийских островов. С. П. Толстов, не огра- ничиваясь этим, отмечает, что его жители относятся к индо-угорской языковой семье, и через Урал в более ранние эпохи, в доарийский, период, существовали связи Индии Janbasgalanyň harabaçylygy. с севером Евразии. В связи с этим Janbas-Kala settlement. С. П. Толстов, на основе структуры Городище Джанбас-кала. жилищ новой каменной эры (неоли- ňeş­dir­ýär. S. P. Tols­tow mu­nuň bi­len being world was dead. The castles та), приходит к заключениям, по- hem çäk­len­män, onuň ýa­şaý­jy­la­ry­nyň and fortresses, cities and dwellings зволяющим найти ключ к решению hind-ugor dil maş­ga­la­sy­na ga­bat gel­ became the property of the ravens, li- вопросов археологии, этнографии, ýän­di­gi­ni, şeý­le hem ola­ryň Ura­lyň üs­ zards and snakes» [7]. языковых проблем. Заключения ti bi­len has ir­ki za­man­lar­da ariý­ler­den- The author tells in detail about ir- учёного, сделанные на основе не- многочисленных археологических de öň­ki Hin­dis­tan bi­len Ýewra­ ­zi­ýa­nyň rigation system of Khorezm in the сведений, говорят о его прозорли- de­mir­ga­zy­gy­nyň bag­la­ny­şy­gy­nyň bo­ chapters of the book «Rustaki1 Gavk- вости. Безусловно, многогранные lan­dy­gy­ny bel­le­ýär. Bu­lar ba­ra­da S. P. hore2», «Tower of Afrig» [7]. знания С. П. Толстова органично со- Tols­tow arheo­ ­lo­gi­ýa­nyň, etnog­ ­ra­fi­ýa­ In the chapters, dedicated to the четались с его безграничным талан- nyň, dil me­se­le­le­ri­niň, bu­la­ryň äh­li­si­ archeology, one can see that while том, незаурядным кругозором. niň gur­lu­şy ba­ra­da täze­ daş asyry­ ­nyň studying the archeology of Central В главе «Хорезмский всадник» (neoli­ ­tiň) ýaşa­ ­ýyş jaýla­ ­ry­nyň gur­lu­şy­ Asia S. P. Tolstov used a new metho- сообщается о монетах Сиявуши- nyň esa­syn­da ne­ti­je çykar­ ­ýar. Aly­myň dology. He personally took part in дов-Афригидов, древнехорезмий- uly bol­ma­dyk ar­heo­lo­gik mag­lu­mat­la­ their planning and making designs. ских терракотах и коннице Кангюя ry­nyň esa­syn­da ge­len neti­ ­je­le­ri onuň The excavations of the archeological Кангюйского государства. Помимо öň­den­gö­rü­ji­li­gi­niň ala­ma­ty. El­bet­de, monument of early period Janbas on этого, в книге повествуется о трёх bu­la­ry S. P. Tols­to­wyň köp­ta­rap­la­ýyn the 4th sitewere carried out with great больших событиях, происшедших bi­lim­li­li­gi, onuň çen­de­na­şa ze­hin­li­li­gi, workmanship. The planning of the за пределами Хорезма. В первой geň gal­dy­ry­jy gözýe­ ­ti­mi bilen­ dü­şün­ sites made it possible to S. P Tolstov части (экскурсе) «Уrpoзa Евтидема» di­rip bo­lar. to compare it with sites discovered in повествуется о греческой колониза- Ki­ta­byň «Ho­rezm at­ly­sy» diý­lip at­ other places. The scholar compares ции, возникновении греко-бактрий- lan­dy­ry­lan ba­byn­da Si­ýa­wuş­la­ryň-Af­ them with dwellings of the tribes, An- ского и парфянского царств, о Ев- ri­git­le­riň teňňe­ ­le­ri, gady­ ­my Ho­rez­miň daman archipelago and other Indian тидеме из Магнезии и Антиохе III, о bi­şi­ri­len to­ýun­dan edi­len önüm­le­ri we islands. S.P.Tolstov, did not confine Пушьямитре, яванах и наследниках Kang­ýuý döw­le­ti­niň (Kaň­ly-ara­ba­ly himself with it, notes that its inhabit- Маурья; Евкратиде и Гелиокле; Ми- döw­le­ti­niň) atly­ go­şu­ny bara­ ­da söh­ ants belong to the Indo-Ugric lan- тридате I, массагетах-юечжи и паде- bet edil­ýär. Bu­lardan­ baş­ga-da ki­tap­ guage system, and through the Ural нии греко-бактрийского царства; во da Ho­rez­miň çä­gin­den da­şar­da bo­lup in the earlier epochs, in the pre-Aryan второй части (экскурсе) «Тирания ge­çen üç sany­ uly waka­ ­nyň gürrü­ ­ňi 1 Rustak ‒ rural settlement in the countries, Абруя» глава «Легенда об Абруе» edil­ýär. Olaryň­ «Ýew­ti­de­miň how­py» being under the Persian or Arabic influence in рассказывается об Абруе и Або-ка- the Middle Ages. at­ly bi­rin­ji bö­le­gin­de (eks­kur­sun­da) ган, кризисе·тюркского каганата в 2 Gavkhor ‒ large, navigable canal near Grek kolo­ ­ni­za­si­ýa­sy, Grek-bakt­ri­ýa Dargan, flowing from Jeykhun and irrigating 80-х годах VI в. н. э. и восстании Або- we parfi­ ­ýa şa­lyk­la­ry­nyň döre­ ­me­gi, numerous arable lands and estates of Khorezm. кагана; социальной базе движения

30 MIRAS Mag­ne­zi­ýa­ly Ýew­ti­dem we Antioh­ III, Puş­ýa­mit­ra, ýa­wan­lar we Maur­ýa­nyň mi­ras­dü­şer­le­ri, Ýewk­ra­dit we Ge­liokl, Mit­ri­dat I, mas­sa­get­ler-ýueç­ji­ler we grek-bakt­ri­ýa şaly­ ­gy­nyň ýykyl­ ­ma­gy ba­ra­da; «Ab­ru­ýyň sü­te­mi» at­ly ikin­ji bö­lü­mi­niň (ekskur­ ­su­nyň) «Abruý­ ba­ ra­da ro­wa­ýat», di­ýen ba­byn­da Ab­ruý we Abo-ka­gan, b.e. VI asy­ry­nyň 80- nji ýylla­ ­ryn­da türk ka­gan­ly­gy­nyň pe­se düş­me­gi we Abo-ka­ga­nyň goz­ga­la­ňy; Aşa­ky Sog­dia­na­da­ky Abo-Abw­ru­ýyň goz­ga­la­ňy­nyň dur­mu­şy esasy,­ Ef­ta­lit­ ler, Maz­dak we Ab­ruý bara­ ­da; «Kori­ ­ bant­la­ryň ýo­ly» at­ly üçün­ji bö­lü­mi­niň (eks­kur­su­nyň) «Ka­wi we ka­ra­pan­lar» at­ly ba­byn­da Fer­ga­na now­ru­zy, Agu­ ra-Maz­da (Ahu­ra­maz­da) we Ang­ ro-Maýn­ýu Ajy-Da­ha­ka we Tretao­ ­na, Ýy­lan we at, Ka­wi we ka­ra­pan­lar, Ateş-ke­de, Ka­wi, ka­ýa­nid­ler we Orta­ Azi­ýa­nyň mu­sul­man­çy­lyk­dan öň­ki dö­ Ekspedisiýa ot başynda. Janbasgala duralgasy. № 4. 1940 ý. wür­dä­ki din hyz­mat­çy­la­ry-pa­ty­şa­la­ry, Expedition at the camp fire of the stopping place Janbas-Kala № 4. 1940. bu bö­lü­miň (eks­kur­suň) «Mu­kan­na­nyň Экспедиция у лагерного костра. Стоянка Джанбас-кала № 4. 1940 г. el­henç­li­gi» at­ly ba­byn­da Ner­şa­hy­nyň period existed links of India with north Або-Абвруя в Нижней Согдиане, ýaz­gy­sy, Massa­ ­get dä­bi, Su­ka­na we of Eurasia. In this connection, S. P. об Эфталитах, Маздаке и Абруе; в ena­reý­ler, Maz­dak, Mu­kan­na, kar­mat­ Tolstov on the basis of structure of late третьей части (экскурсе) «Путь ко- lar ýa­ly bö­lüm­ler bar. Stone Age (Neolith) arrived at conclu- рибантов» (глава «Кави и карапа- Al­tyn­jy soň­ky bö­lüm­de ylmy­ eser­de sions making it possible to find key ны») говорится о Ферганском науру- ag­za­lan bap­la­ryň mag­lu­mat­la­ry «elek­ for solution of issues of archeology, зе, Ахура-Мазда и Ангро-Майнью, den» ge­çi­ri­len ýa­ly edi­lip sel­je­ril­ýär, ethnography, and language problems. Аджи-Дахаке и Трэтаоне, о Змее и ola­ryň ara­bag­la­ny­şy­gy ba­ra­da ne­ti­je The conclusions of the scientist make коне, Кави и карапанах, Атеш-кеде, çy­ka­ryl­ýar. on the basis of few archeological data, Кави, каянидах и царицах-жрецах Ki­tapda­ ar­heo­lo­gik mag­lu­mat­lar, tell about his sagacity. Undoubtedly, домусульманской Средней Азии; в seý­rek we uly bol­ma­dyk möç­ber­de many-sided knowledge of S. P. Tolstov главе «Скверна Муканны» данной ula­ny­lan. Onda,­ dürli­ ýa­zuw we ag­ was organically combined with his infi- части (экскурсе) есть такие главы, ze­ki çeş­me­ler, nu­miz­ma­tik, etnog­ ­ra­fik nite talent and exceptional outlook. как «Текст Нершахи», «Массагет- mag­lu­mat­lar jik­me-jik bar­lag esa­syn­ It is informed in the chapter «The ский обычай», «Сукана и энареи», da ula­ny­lyp­dyr. Şeý­le­lik­de yl­my taý­ Khorezm Horseman» about coins of «Маздак, Муканна, карматы». dan örän äh­mi­ýet­li bo­lan «Ga­dy­my the Siyavushids-Aphrigids, ancient В шестой последней части очень Ho­rezm» at­ly iş­de Or­ta Aziýa­ ­nyň, Eý­ Khorezm terracotta and cavalry of подробно исследуются все сведе- ra­nyň, Hin­dis­ta­nyň, Ýew­ra­zi­ýa­nyň ga­ the Kangyuy of the Kangyuy state. ния, приведённые в главах научно- dy­my ila­ty­nyň ýaşa­ ­ýyş dur­mu­şy­nyň, Besides it, it is told in the book about го труда, на основе их взаимосвязи däp-des­su­ry­nyň Or­ta Gün­do­gar, Or­ three big events taken place beyond подводятся итоги. ta­ýer deň­zi bi­len ysny­ ­şyk­ly bag­la­ny­şy­ the bounds of Khorezm. It is narrated В книге использованы археоло- gy­nyň bar­dy­gy aýan edi­lip­dir. in the first part (excursus) «The Thread гические сведения о редких и не- «Ga­dy­my Ho­rez­miň» çap edi­le­ni­ne of Yevtidem» about the Greek coloni- значительных случаях. Различные ýa­rym asyr­dan köp­räk wagt geç­di. Şol zation, appearance of the Greek-Bac- письменные и устные источники, döw­rüň için­de Ho­rez­miň özün­de-de, trian and Parthian Kingdoms, about сведения о нумизматике, этногра- Mer­ke­zi Azi­ýa­da-da, Hin­dis­tan­da-da, Yevtidem from Magnesia and Antiokh фии использованы на основе глу- Eý­ran­da-da, Ow­ga­nys­tan­da-da, Alyn­ III, about Pushvamitr, Javaneses and бокого анализа. Таким образом, ра- ky Azi­ýa­da-da köp­san­ly tä­ze­lik­ler bo­ heirs of Maurya; Yevkratide and He- бота «Древний Хорезм», имеющая lup geç­di, täze­ arheo­ ­lo­go-et­nog­ra­fik, liokle; Mitridate I, Massagets-Yuechji большое научное значение, вы- ýa­zuw çeşme­ ­le­ri hem öw­re­nil­di, şol and downfall of the Greek-Bactrian явила существование тесной связи san­da ar­heo­lo­gi­ýa, et­no­lo­gi­ýa ylym­ Kingdom; in the second part (excur- образа жизни, традиций древних la­ryn­da, me­de­ni­ýe­ti we sun­ga­ty öwre­ ­ sus) «The Tyranny of Abruy» Chapter жителей Средней Азии, Ирана, Ин- niş­de dür­li tä­ze ugur­lar peý­da bol­dy. «The Legend about Abruy» tells about дии, Евразии со Средним Востоком, S. P. Tolsto­ ­wyň «Gady­ ­my Ho­rezm» Abruy and Abo-Khagan, crisis of the регионом Средиземноморья. MIRAS 31 С момента издания труда «Древ- ний Хорезм» прошло более полу- века. За это время в самом Хорез- ме, в Центральной Азии, в Индии, Иране, Афганистане, Передней Азии произошли многочисленные изменения, изучены новые архе- ологико-этнографические, пись- менные источники, в том числе по- явились различные новые сферы в изучении археологии, этнографии, культуры и искусства. Труд С. П. Толстова «Древний Хорезм» имеет огромное значение для археологи- ческой науки Центральной Азии. С появлением этой книги археология в этом регионе от краеведческого характера перешла на уровень на- уки археологии, имеющей значение Horezmiň kümüş teňňeleri. в масштабах Евразии. Не будет пре- The silver Khorezm coins. увеличением назвать С. П. Толсто- Серебряные хорезмийские монеты. ва одной из «ярких звёзд» Евразий- ki­ta­bynyň Mer­ke­zi Azi­ýa ar­heo­lo­gi­ýa­ Turkic Khaganate,in the 80-ies of VI ской истории своего времени. Его труд «Древний Хорезм» был удо- sy üçin äh­mi­ýe­ti örän ulu­dyr. Bu ki­ century BC and rising of Abo-Khagan; стоен в 1949 году Государственной ta­byň peý­da bol­ma­gy bilen­ Mer­ke­zi social base of the movement of Abo- Abruy in the Lower Sog- премии СССР. diana, about Ephtalits, Первая встреча нашей группы с Mazdak and Abruy; it известным учёным состоялась в ок- is told in the third part тябре 1964 года в низовье Сырда- (excursus) «The Path рьи, у памятников огузских туркмен, of Koribants» (Chapter относящихся к V-VIII вв. нашей эры «Kavi and Karapans») Янгикент, Коюкгала, крепости Кес- about Fergana Novruz, генкоюк. Akhur-Mazda and Angro- На площади у крепости Кесгенко- Maynyu, Aji-Dakhak and юк, был разбит палаточный городок, Tretaon, about snake and в котором обитало много людей. На horse, Kavi and Kara- третий день нашего пребывания pans, Atesh-Kede, Kavi, здесь, из Нукуса самолётом прибыл Kayanids and Queens- С. П. Толстов, сопровождаемый T. Priestesses of the pre- A. Жданко, A. С. Кесом, Б. В. Ан- Muslim Central Asia; дриановым, Л. В. Игониным и други- there are such chapters ми товарищами. Гости сразу же по as «The Text of Ner- прибытии стали осматривать места shakh», «The Massaget начатых раскопок. После ужина сос- Custom», «The Sukana тоялось знакомство. Палатка на 20 and Enareys», «Mazdak, человек была заполнена людьми. Mukanna, karmats» in Двое подростков из Нукуса и Нового the chapter «The Defile- Ургенча и один из авторов этой ста- ments of the Mukanna» тьи сидели у порога. Жданко начал of this part (excursus). знакомить нас с Толстовым. Когда All data, given in the пришла очередь и сказали – «Хем- chapters of the scien- ра Юсупов из Туркменистана», С. tific work is studied in П. Толстов, как бы испытывая лёг- detail and the results are кое волнение, произнёс: «Из Турк- Horezmiň gadymy we afrigidler döwrüne degişli ýadygärlikle- summed on the basis of менистана?», как бы переспросив rinden tapylan nagyşlanan keramika we monjuklar. their interconnection in руководителя экспедиции Н. Н. Бак- The painted ceramics and beads from antique and Afrigid monuments of Khorezm. the sixth – last part. турскую. С. П. Толстов, объясняя Расписная керамика и бусы из античных и The archeological data причину такого интереса, сказал: афригидских памятников Хорезма. about rare and insignifi- «Парни, не удивляйтесь, люблю

32 MIRAS Azi­ýa­da ar­heo­lo­gi­ýa, ülkä­ ­ni öw­re­niş cant events are used in the hä­si­ýe­tin­den, ar­heo­lo­gi­ýa yl­my de­re­ book. Different written and je­sin­de Ýew­ra­zi­ýa möç­be­rinde­ esa­sy verbal sources, data about ug­ra geçýär.­ S. P. Tolstow­ öz döw­rü­niň numismatics, ethnogra- Ýew­ra­zi­ýa ta­ry­hy­nyň «par­lak ýyl­dyz­ phy are used on the basis la­ry­nyň» bi­ri bo­lup­dyr di­ýil­se-de öte of deep analysis. Thus, ge­çil­di­gi bol­maz. Onuň «Ga­dy­my Ho­ the work «The Ancient rezm» di­ýen işi 1949-njy ýyl­da SSSR- Khorezm», which has a iň Döw­let baý­ra­gy­na my­na­syp bol­ýar. great scientific importance, Meş­hur alym bilen­ bi­ziň to­pa­ry­my­ revealed the existence of zyň ilkin­ ­ji du­şu­şy­gy 1964-nji ýylyň­ the close link of the lifestyle okt­ýab­ryn­da, Syr­der­ýa­nyň aşa­ky aky­ and traditions of the ancient myn­da ýer­leş­ýän oguz türkmen­ le­ ­ri­niň peoples of Cent-ral Asia, mi­la­dy­nyň V-VIII asyr­la­ry­na de­giş­li ýa­ Iran, India, Eurasia with the dy­gär­lik­le­ri bo­lan Ýa­ňy­kent­de, Kö­ýük­ Middle East, the Mediterra- ga­la­da, Kes­gen­kö­ýük ga­la­da bo­lup­dy. nean region. Kes­gen­kö­ýük ga­la­sy­nyň ta­ky­ryn­da More than half a cen- gur­lan ulu­ly-ki­çi­li çadyr­ ­lar­dan yba­rat tury has passed since the «kü­ren oba­ny» ýa­da sal­ýan meýdan­ ­ moment of publication of ça köp adam­ly­dy. Üçün­ji gün S. P. the work «The Ancient Tols­tow Nu­kus­dan uçar bi­len özüniň­ T. Khorezm». Numerous A. Ždan­ko, A. S. Kes, B. W. Andri­ ­ýa­ changes took place during now, L. W. Igonin­ we ýe­ne-de bir­nä­ this time in Khorezm itself, in çe ýol­daş­la­ry bi­len gel­di­ler. Myh­man­ Central Asia, in India, Iran, Afghanistan, and Asia Mi- lar ge­le-gel­mä­ne ga­la­da baş­la­nan nor, new archeological and ga­zuw-ag­ta­ryş işle­ ­ri­ne aý­lan­dy­lar. ethnographic, written sourc- Ag­şam nahar­ ­dan soň ta­nyş­lyk baş­ es were studied as well as Horezmiň orta asyr ýadygärliklerinden tapylan lan­dy. 20 adam­lyk uly çady­ ­ryň içi hy­ different new spheres were nagyşlanan keramika we monjuklar. ryn-dy­kyn do­lu­dy. Nu­kus­ly we täze­ appeared in studying of ar- The painted ceramics and beads from medieval ür­genç­li iki sany­ ýetgin­ ­jek bi­len men monuments of Khorezm. cheology, ethnography, cul- «aýa­guç­da» otyrdyk.­ Ždan­ko Tols­to­ Расписная керамика и бусы, найденные из ture and art. The work «The wy bi­ziň bi­len ta­nyş­dy­ryp baş­la­dy. Ha­ средневековых памятников Хорезма. Ancient Khorezm» by S. P. çan-da no­bat ýe­tip, «Hem­ra Ýu­su­pow Tolstov has a great significance for всех из Средней Азии, но туркмен Türk­me­nis­tandan»­ – di­ýe­nin­de, S. archeological science of Central Asia. люблю больше...» – и рассказывал P. Tols­tow tol­gun­dy. «Türkme­ ­nis­tan­ With appearance of this book, arche- о находчивости туркмен. ly?» – di­ýip gaýta­ ­lap, gazuw-ag­ ­ta­ryş ology in this region passed from the Изучение культурного наследия to­pa­ry­nyň ýol­baş­çy­sy N. N. Bak­turs­ local history character to the level of туркменского народа, его пропаган- ka­ýa ýüz­le­nip: «türk­men bilen­ öw­re­ the science of archeology, which has да, вовлечение в это важное дело ni­şip bil­di­ňiz­mi?» – di­ýip sora­ ­dy. S. P. significance in the scales of Eurasia. известных учёных, специалистов из Tols­tow: «Ýi­git­ler, geň görmäň,­ hem­ It is no exaggeration to call S. P. Tol- престижных мировых научных цен- me Orta­ Aziýa­ ­ly­la­ry-da oňat gör­ýä­rin stov as one of the «bright stars» of the тров продолжаются по сей день, об- we­lin, türkmen­ ­le­ri hasam...»­ – diýip,­ Eurasian history of his time. His work ретая всё большие масштабы. türk­men­le­riň ugur­ta­py­jy­ly­gy ba­ra­da «The Ancient Khorezm» was awarded Уважаемый Президент прово- gür­rüň ber­di. the State Prize of USSR in 1949. дит большую работу, общегосудар- Türk­men hal­ky­nyň mede­ ­ni mira­ ­sy­ny The first meeting of our group with ственного и мирового значения и düýp­li öw­ren­mek­lik, ony wagyz­ etmek­ ­ famous scholar took place in Octo- в этом направлении, стремясь во lik, bu möhüm­ işe dün­ýä­niň ab­raý­ly yl- ber of 1964 in the lower reaches of всей полноте и величии предста- my merkez­ ­le­ri­niň ta­ny­mal alym­la­ry­ny, the Syrdarya, at the monument of the вить миру Туркменистан, достопри- bel­li hünär­ ­men­le­ri­ni çekmek­ ­lik şu gün­ Oguz Turkmens, dated to V-VIII cen- мечательности туркменской земли, ki gün hem do­wam edýär.­ turies AD Yangikent, Koyukgala, the культуру, духовные традиции и обы- Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz ta­ra­pyn­dan Kesgenkoyuk fortress. чаи туркменского народа, стремясь ama­la aşy­ryl­ýan il-ýurt, dün­ýä äh­mi­ The tent camp was set up in the привлечь внимание мировой обще- ýet­li bu iş­ler Türkme­ ­nis­ta­ny, türk­men square at the Kesgenkoyuk fortress, ственности к нашему государству. top­ra­gy­ny, türkmen­ mil­le­ti­ni dün­ýä ta­ in which lived many people. S. P. Tols- Сегодня туркменский народ живёт, natma­ ­gyň, hal­ka­ra jemgy­ ­ýet­çi­li­gi­niň tov, accompanied by T. A. Shdanko, A. трудится и созидает в эпоху могуще- ün­sü­ni biziň­ döw­le­ti­mi­ze gö­nük­dir­ S. Kes, B. V. Andrianov, L. V. Igonin ства и счастья, являющуюся вопло- mek­de möhüm­ hem-de ygty­ ­bar­ly se­ and others arrived from Nukus by air щением самых смелых творческих riş­dä öw­rül­di. on the third day of our stay here. Right устремлений, благородных наме- MIRAS 33 after coming, the guests began to look round the places of the started exca- vations. The familiarization took place after supper. The tent for 20 persons was filled by people. Two teenagers from Nukus and New Urgench and one of the authors of this article were sitting at the threshold. Shdanko be- gan to introduce us to Tolstov. When it was my turn and it was said – «Khem- ra Yusupov from Turkmenistan», S. P. Tolstov like experiencing a light excitement, pronounced: «From Turk- menistan?», as asking again the head of the expedition N. N. Bakturskaya. Explaining the reason of such interest, S. P. Tolstov said: «Boys, don’t be sur- prised, I love everybody from Central Asia, but I love the Turkmens more...» – and began to tell about resourceful- ness of the Turkmens. The studying of the cultural heri- tage, its propaganda, involvement of famous scientists, specialists from the prestige world scientific centres to this important activity are continued up to present time, gaining more scales. Esteemed President carries out much work of the state and world sig- nificance in this field as well, striving Horezm esgeriniň toýundan ýasalyp to present Turkmenistan in its full and bişirilen heýkeljigi. Goýun gyrlan gala. grandeur, the sights of the Turkmen Goýun gyrlan galanyň töwereginden b.e. öňki IV ‒ b.e. III aa. Sankt-Peterburgyň land, culture, spiritual traditions and tapylan toýundan ýasalyp bişirilen Döwlet Ermitažynda saklanyar heýkeljik. b.e I-II aa. (Russiýa Federasiýasy). customs of the Turkmen people to the world, trying to attract attention of the The terracotta figurine, outskirts of the The terracotta figurine of the Khorezm war- Goyun Gyrlan Kala. I-II c. A.D. rior. The Goyun Gyrlan Kala. IV c. B.C-III c. international community to our state. Терракотовая фигурка, окрестности A.D. It is kept in State Hermitage. Today, the Turkmen people live, St.Petersburg (Russian Federation). Кой-Крылган-кала, I-II вв. н. э. work and create in the Epoch of Might Терракотовая фигурка хорезмийского воина. Кой-Крылган кала, IV в. до н. э. ‒ and Happiness, being an embodiment рений, идеалов национальной го- III в. н.э. Хранится в Государственном of the most daring creative aspira- сударственности, ставших осущест- Эрмитаже Санкт-Петербурга tions, honourable intentions, ideals of (Российская Федерация). влением вековых чаяний многих the national statehood, which became поколений туркмен, уверенно идёт Bu gün türkmen­ mil­le­ti Hor­mat­ realization of the centuries-old aspira- к новым высотам прогресса под ру- ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň çäksiz­ yhla­ ­sy­nyň, tions of many generations of the Turk- ководством уважаемого Президен- asyl­ly mak­sat-hyýal­ ­la­ry­nyň, ýag­şy mens, confidently go to new heights та Гурбангулы Бердымухамедова. ar­zuw-ni­ýet­le­ri­niň mi­we­si bo­lan Ber­ of progress under the leadership of Esteemed President Gurbanguly В настоящее время независимый, ka­rar döw­le­tiň bag­ty­ýar eýýa­ ­myn­da Berdimuhamedov. At the present time, ýa­şa­mak, iş­le­mek hem-de döret­ mek­ нейтральный Туркменистан, находя- the Independent and Neutral Turk- bi­len, ta­ry­hy ösü­şiň tä­ze be­lent­lik­le­ri­ щийся на историческом этапе про- menistan, being at the historical stage цветания и динамичного прогресса, ne tarap­ ynam­ly barýar.­ Bu dö­wür­de of the prosperity and dynamic prog- обладающий историко-культурным Ga­raş­syz, ba­ky Bi­ta­rap Türkme­ ­nis­tan ress, possessing historical and cul- наследием поистине планетарного di­ňe bir tä­ze­çe ýaşaý­ ­şa, ne­ti­je­li ösüş­ tural heritage of the truly global scale, le­re ukyp­ly­dy­gy­ny gör­kez­mek bi­len proves by work its enormous potential масштаба, делом доказывает свои çäk­len­män, eýsem­ dün­ýä ösü­şi­ne of increase of the contribution to fur- огромные возможности приумноже- hem ön­jeý­li go­şant go­şup bil­ýän­di­gi­ni ther development of the world civiliza- ния вклада в дальнейшее развитие iş ýü­zün­de su­but ed­ýär. tion. мировой цивилизации.

34 MIRAS EDEBIÝAT LITERATURE ЛИТЕРАТУРА

1. Ra­fael Pam­pel­li. Änewiň­ ga­dy­my ösüşi,­ ge­lip çy­ky­şy we daş-tö­we­re­gi­niň tä­si­ri. Wa­şing­to­nyň Kar­ne­gi adynda­ ­ky ins­ti­tu­tyn­da neşir­ edil­di, 1908; Aşgabat «Miras» 2004. 2. Ýu­su­pow. H. «Miras»­ žur­na­ly 1/2013, Aşga­ ­bat. 3. Юсупов Х. Закаспийские походы Ахеменидов// «Нейтральный Туркменистан», 30.09.1996. 4. Ýu­su­pow H. Tary­ ­hyň syrly­ sa­hy­pa­la­ry ýa-da ýene-de­ Pam­pel­li ha­kyn­da// «E-S», 03.04.2005. 5. Ýu­su­pow H. Ga­dy­my Merw döw­le­ti// «Türk­me­nis­tan», 09.11.2004. 6. Ýu­su­pow H. Ro­wa­ýat­larda­ ­ky ha­ky­kat­lar// «Di­ýar», 7/2010, Aşga­ ­bat. 7. Толстов С. П. Древний Хорезм. Москва, 1948. Стр. 27, 37, 59. 8. Magtym­ ­gu­ly. Eserler­ ýy­gyn­dy­sy, Aşga­ ­bat, «Ylym» ne­şir­ýa­ty, 2013, 1 jilt. Sah. 489. 9. Махтумкули. Стихи. Туркменская государственная издательская служба. Ашхабад-2010. Стр. 241.

MIRAS 35 A. ÝAZ­BER­DI­ÝEW (Türk­me­nis­tan) ANUŞ­TE­GIN GAR­ÇA – HO­REZM HÖ­KÜM­DAR­LA­RY­NYŇ NE­SIL­BA­ŞY­SY­DYR A. YAZBERDYIEV (Turkmenistan) ANUSHTEGIN GARCHA – FOUNDER OF THE DYNASTY OF KHOREZM RULERS A. ЯЗБЕРДЫЕВ (Tуркменистан) АНУШТЕГИН ГАРЧА – ОСНОВАТЕЛЬ ДИНАСТИИ ХОРЕЗМСКИХ ПРАВИТЕЛЕЙ

Türk­men­le­riň оrtа аsyr­lar döw­rü­niň One of outstanding personalities in Одной из известных личностей ta­ry­hyn­da meş­hur şah­sy­ýet­le­riň bi­ri history of the Middle Ages is Anush- в истории туркмен средневековья Anuş­te­gin Gar­ça­dyr. Оl Sel­juk ibn Du­ tegin Garcha. He was contemporary является Ануштегин Гарча. Он был ka­gyň dö­wür­de­şi­dir. Bu ta­ny­mal şah­ of Seljuk ibn Dukak. In sources, poor современником Сельджука ибн Ду- sy­ýet­le­riň iki­si ba­ra­da-da çeşme­ ­ler­de data is preserved about these two out- кака. В источниках сохранились mag­lu­mat­lar ju­da az sak­la­nyp ga­lyp­ standing persons, there is no exact in- скудные сведения об этих двух вы- dyr, ola­ryň ikisi­ ­niň hem dog­lan ýer­le­ formation about their birth places. On дающихся личностях, отсутствуют точные сведения о местах и датах ri, ýyl­la­ry ba­ra­da anyk mag­lu­mat­lar the basis of various sources, it is pos- их рождения. На основании дан- ýok. Dür­li çeş­me­le­riň mag­lu­mat­la­ry­na sible to date presumably their birth as ных различных источников можно esas­la­nyp, olar takmy­ ­nan X asy­ryň ba­ beginning of Х century. They are both great personalities, entered our histo- предположительно датировать их şyn­da dün­ýä inip­dirler­ diyip çak etmek­ рождение началом Х в. Но оба они müm­kin. Ýöne,­ ola­ryň iki­si­niň hem deň ry. If Seljuk ibn Dukak was the gover- nor of great Seljuk Empire, existed in являются равновеликими личностя- de­re­je­de tary­ ­hy­my­zyň beýik­ şahsy­ ­ýet­ ми, вошедшими в нашу историю. le­ri­di­gi anyk bel­li­dir. Sel­juk ibn Du­kak 1037-1157, then founder of the great Anushteginids Empire, considered by Если Сельджук ибн Дукак был родо- 1037-1157-nji ýyl­lar­da do­wam eden начальником правителей великой historians as continuation of this state, Be­ýik Sel­juk impe­ ­ri­ýa­sy­nyň höküm­ ­ Сельджукской империи, существо- in 1097-1231 used to be Anushtegin dar­la­ry­nyň ne­sil­ba­şy­sy bo­lan bol­sa, вавшей в 1037-1157 гг., то основате- Garcha. The notable fact is that these Anuş­te­gin Garça­ 1097-1231-nji ýyl­lar­ лем великой империи Ануштегини- two great empires occurred on the da bu döw­le­tiň do­wa­ma­ty hök­münde­ дов, рассматриваемой историками Turkmen land, that is Seljuk Empire, ta­ry­hy­my­za gi­ren Be­ýik Anuş­te­gi­ni­ler как продолжение этого государства, in Merv, Anushteginids Empire in Gur- im­pe­ri­ýa­sy­nyň ne­sil­ba­şy­sy­dyr. Esasy­ в 1097-1231 гг. был Ануштегин Гар- gench (in Arabian – Jurjaniya). There- zat bu iki be­ýik im­pe­ri­ýa­la­ryň türkmen­ ча. Существенным фактом являет- fore, the Turkmen people are aspired ся то, что эти две великие империи top­ra­gyn­da, ýag­ny, Sel­juk­lar impe­ ­ri­ýa­ to study history comprehensively, pay- sy­nyň Merw­de, Anuş­te­gi­ni­le­riň im­pe­ возникли на туркменской земле, то ing tribute of respect to scientific and есть империя Сельджуков – в Мер- ri­ýa­sy­nyň bol­sa, Gür­genç­de (arap­ça cultural life of 2 states and to be proud ве, империя Ануштегинидов – в Гур- Jür­ja­ni­ýa) döremegidir. Şo­nuň üçin of them. генче (по-арабски – Джурджания). bu iki döw­le­tiň ta­ry­hy­ny gi­ňiş­le­ýin we The name of Seljuk ibn Dukak is Поэтому туркменский народ при- çuň­ňur öw­ren­mä­ge, yl­my we me­de­ mentioned in many scientific works, зван стремиться досконально и все- ni dur­muş­la­ry­nyň sar­pa­sy­ny tut­ma­ga devoted to Seljuk Empire. In historical сторонне изучать историю, отдавая hem-de olara­ gu­wan­ma­ga we buý­san­ sources it is told that since acceptance тем самым дань уважения научной ma­ga türk­men hal­ky hak­ly­dyr. of Islam he inhabited in Yangikent и культурной жизни этих двух госу- Sel­juk ibn Duka­ ­gyň ady Sel­juk im­ city, located near the , in the дарств и гордиться ими. pe­ri­ýa­sy­na ba­gyş­la­nan iş­le­riň kö­pü­ downstream of Syrdarya. Not getting Имя Сельджука ибн Дукака упо- sin­de agza­ ­lyp gelýär.­ Ta­ry­hy çeş­me­ on with Oguz Padishah Ali, ruling that минается во многих научных трудах, ler­de onuň, he­niz musul­ ­man di­ni­ni period, he with descendants, property посвящённых Сельджукской им-

Almaz Ýazberdiýew, taryh ylymlarynyň doktory.

Аlmaz Yazberdiyev, Doctor of historical sciences.

Алмаз Язбердиев, доктор исторических наук.

36 MIRAS ka­bul etme­ ­dik we Syrder­ ­ýa­nyň aşaky­ aky­myn­da Aral kö­lü­niň go­la­ýyn­da ýer­ le­şen Ýa­ňy­kent şä­he­rin­de otu­ryp, hö­ küm­dar­lyk eden oguz pa­ty­şa­sy Aly bi­ len ters­le­şip, ol ýerden­ öz ne­be­re­le­ri, mal-mül­ki we ta­rap­dar­la­ry bi­len Jent şä­he­ri­ne gö­çüp gel­şi ba­ra­da mag­lu­ mat­lar ber­lip­dir1. Sel­juk bu şäher­ ­de, ho­rezm­li­ler­den mu­sul­man di­ni­ni ka­bul edip­dir [21]. Ol 100 ýa-da 107 ýaşap­ ýo­ga­lyp­dyr we bu ýer­de jaýla­ ­nyp­dyr. Bu be­ýik şah­sy­ýe­te Bi­ta­rap di­ýa­ry­ my­zyň paý­tagtyn­ ­da ýa­dy­gär­lik hem goýuldy. Şo­nuň üçin, Sel­ju­gyň ady oky­jy­lar köp­çü­li­gi­ne-de bel­li­dir. Ýö­ne we­lin, Gür­genç­de dö­rän ikin­ji be­ýik türk­men impe­ ­ri­ýa­sy­nyň nesil­ ­ba­şy­sy Anuş­te­gi­niň ady we onuň ne­be­re­le­ ri­niň türk­men hal­ky­nyň tary­ ­hyn­da bi­ ti­ren beýik­ hyz­mat­la­ry he­niz köple­ ­re and supporters moved to Jent city1. In перии. В исторических источниках ýe­ter­lik de­re­je­de mä­lim däl­dir. Anuş­ this city, Seljuk adopted Muslim belief приводятся сведения о том, что, до te­gi­ni­le­riň impe­ ­ri­ýa­sy­nyň ýüze­ çy­ky­ from Khorezm people [21]. Right there, принятия им ислама, он проживал şy­nyň düýp se­bä­bi­ne dü­şün­mek üçin having lived 100 or 107 years, it found в городе Янгикент, расположенном go­ja­man Horez­ ­miň tary­ ­hy­na gys­ga­ça a place of his last refuge. In the capital близ Аральского моря, в нижнем те- ser sal­ma­ly bol­ýa­rys. of our independent neutral state the чении Сырдарьи. Не поладив с пра- He­niz Ahe­me­ni­ler im­pe­ri­ýa­sy ýü­ze monument is erected, that immortal- вившим тогда огузским падишахом çyk­man­ka, Horez­ ­miň m.ö. I müň­ýyl­ly­ ized this great person. The name of Али, он со своими потомками, иму- gyň bi­rin­ji ýa­ry­myn­da tu­tuş Orta­ Aziýa­ ­ Seljuk is well known to a wide range ществом и сторонниками пересе- ny, Eýra­ ­ny we Ow­ga­nys­ta­ny öz içi­ne of readers. But the name of founder of лился в город Джент1. В этом городе alan uly döw­le­te baştu­ ­tan­lyk eden­di­gi the dynasty of the second great Turk- Сельджук перенял от хорезмийцев ba­ra­da alym­lar köp iş­le­ri ýa­zyp­dyr­lar men Empire, occurred in Gurgench – мусульманскую веру [21]. Здесь, [18; 20]. Husu­ ­san-da, bu me­se­le ba­ Anushtegin and big merits of his de- прожив 100 или 107 лет, он обрёл ra­da il­kin­ji bo­lup söh­bet eden­ler ga­dy­ scendants in the history of Turkmen место последнего пристанища. В my grek ta­ryh­çy­sy Gero­ ­dot (takmynan people are insufficiently known till столице нашего независимого ней- m.ö. 484-426) we onuň döwür­ ­de­şi, present days. The main reason of oc- трального государства воздвигнут currence of Anushteginids Empire is in памятник, увековечивший эту вели- ga­dy­my grek aly­my, taryh­ ­çy we geog­ history of the ancient Khorezm about кую личность. Имя Сельджука из- raf Ge­ka­teý Mi­lets­kiý (m.ö. 546-480) which we would like to tell a little. вестно широкому кругу читателей. bo­lup­dyr [18]. Biziň­ döw­rü­miz­de Ho­ Before occurrence of Ahemenids Но имя основателя династии второй rez­miň ga­dy­my dö­wür tary­ ­hy­ny öw­ Empire, scientists wrote many works великой туркменской империи, воз- ren­mek­de ju­da uly hyz­mat­la­ry bi­ti­ren about Khorezm as huge state which никшей в Гургенче – Ануштегина, gün­do­ga­ry öw­re­ni­ji rus aly­my S. P. in the first half of I millennia BC, in- и большие заслуги его потомков в Tols­tow­dyr (1907-1976). Dün­ýä­den cluded all territory of Central Asia, Iran истории туркменского народа до сих öten­den soň özü­ni Ho­rezm­de jaý­la­ and Afghanistan [18; 20]. In particu- пор многим недостаточно известны. mak­ly­gy wes­ýet eden [9] we bu ýurtda­ lar, the first who mentioned this mat- Главная причина возникновения ХХ asy­ryň 30-50-nji ýyllar­ ara­ly­gyn­da ter, were the ancient Greek historian империи Ануштегинидов кроется в ju­da giň möçber­ ­li gazuw-ag­ ­ta­ryş we Herodotus (approximately 484-426 самой истории древнего Хорезма, bar­lag iş­le­ri­ni alyp ba­ran S. P. Tolsto­ ­ BC) and his contemporaries, the an- о которой нам хочется немного рас- wa şeý­le meş­hur we tany­ ­mal ýe­ke­täk cient Greek scientist, historian and сказать. alym diý­seň bo­lar. Köp­lenç ha­lat­lar­da, geographer Gekatey Miletsky (546-48 Ещё до возникновения империи ol, özün­de bar bolan­ ta­ry­hy çeş­me­le­ BC) [18]. Russian scientist-orientalist Ахеменидов, учёные написали мно- ri­ne esasla­ ­nyp, Ho­rezm ba­ra­da şeýle­ S. P. Tolstov (1907-1976), carried out го трудов о Хорезме, как о большом di­ýip bel­läp­dir: «Ga­dy­my ede­bi­ýa­tyň in 30-50’s of ХХ century large scale государстве, которое в первой по- dür­li ýa­dy­gär­lik­le­rin­de Ho­rezm ba­ra­ excavations and research work on ter- ловине I тысячелетия до н.э. вклю- 1 Z. M. Buniýatow Seljugy gaznalylar döwründe 1 Z. M. Buniyatov considered that Seljuk 1 З. М. Буниятов считал, что Сельджук и Jent şäherinde hökümdarlyk eden we 998-nji and ruler of Jent city in the Gaznevids epoch правитель города Джент в эпоху газневидов ýylda dünýäden öten Abu-l-Fawaris Şa Mülk Abu-l-Fabaris Shah Mulk Myalik ibn Ali, died in Абу-л-Фаварис Шах Мульк Мялик ибн Али, Mälik ibn Aly bilen bir adam hasap edipdir. 998, was the same man. умерший в 998 году, один и тот же человек.

MIRAS 37 чало в свой состав всю территорию Средней Азии, Иран и Афганистан. [18; 20]. В частности, первыми, кто затронул этот вопрос, были древ- негреческий историк Геродот (при- близительно 484-426 гг. до н.э.) и его современники, древнегрече- ский учёный, историк и географ Гекатей Милетский (546-480 гг. до н.э) [18]. Русский учёный-востоко- вед С. П. Толстов (1907-1976г.г.), проводивший в 30-50-ые гг. ХХ в. крупномасштабные раскопки и ис- следовательскую работу на тер- ритории Древнего Хорезма, внёс большой вклад в изучение истории этого государства. Он, можно ска- зать, являясь единственно извест- ным и выдающимся учёным, приот- крывшим завесу тайн над многими страницами истории Хорезма, за- вещал похоронить себя в Хорезме. Во многих случаях он, основываясь на имеющиеся у него исторические источники, писал о Хорезме следу- ющее: «В различных памятниках древней литературы, полагающих- ся на сведения исторических ис- точников о Хорезме, дошедших до наших дней в обрывочном виде, говорится о том, что учёными под- тверждено, что Хорезм до сих пор был неизвестен в древней истории Центрального Востока и Восточной Европы, но имел для них большое значение» [20; 30]. Многие известные востоковеды мира придают Хорезму большое значение, как месту зарождения зороастризма. Основной атрибут этой религии – вечно неугасимый Beýik Seljuk imperiýasyny döreden soltanlaryň nesilbaşysy Seljuk ibn Dukagyň ýadygärligi. Aşgabat (Türkmenistan). «священный огонь», учение о ко- Monument to Seljuk ibn Dukak – founder of dynasty of sultans of тором зародилось в эпоху неолита Great Seljuks Empire. Ashgabat (Turkmenistan). (VIII-III вв. до н.э.). С. П. Толстов Памятник Сельджуку ибн Дукаку ‒ основателю династии султанов империи назвал её «Kелтеминарской куль- Великих Сельджукидов. Ашхабад (Туркменистан). турой». Согласно традициям того времени, вокруг «Священного огня» da bi­ziň gün­le­ri­mi­ze üz­lem-sap­lam ritory of the ancient Khorezm, made собирались келтеминарцы для об- ge­lip ýe­ten tary­ ­hy çeş­me­le­riň ber­ýän solid contribution to studying of this суждения проблем и принятия ре- mag­lu­mat­la­ry­na gö­rä, Orta­ Gün­do­ga­ state. He was the only well-known шений [20]. Из 21 книги Священной ryň we Gün­do­gar Ýew­ro­pa­nyň ga­dy­ and outstanding scientist who lifted Авесты, единственная дошедшая the veil of secrecy from many pages my tary­ ­hy üçin Horez­ ­miň he­niz bel­li до наших дней, 19 книга «Видев- of Khorezm history and had will to be bol­ma­dyk, ýö­ne juda uly äh­mi­ýe­ti­niň дат» повествует о том, что бог этой buried in Khorezm. In many cases, религии Ахура-Мазда построил 16 bar­dy­gy­ny alym­lar bi­reý­ýäm nyg­tap­ based on existed historical sources, государств. Все они с географиче- dyr­lar» [20; 30]. he wrote about Khorezm the following: ской точки зрения находились на Şeý­le-de dün­ýä­niň köp­san­ly meş­ «In different monuments of the ancient территории Средней Азии и Афга- hur gün­do­gar­şy­nas­la­ry zo­roast­rizm literature, based on data of historical нистана. Первым из этих государств di­ni­niň ýüze­ çykаn ýe­ri hök­münde­ sources about Khorezm, preserved под названием Aриaнaм-Вaйджа,

38 MIRAS Ho­rez­me hä­zir­ki gü­ne çen­li uly ähmi­ ­ ýet be­rip gel­ýär­ler. Bu di­niň iň esa­sy ala­mat­la­ry­nyň bi­ri – hiç ma­hal sön­ dü­ril­män gel­nen «mu­kad­des ot­dur». Ol bu ýurt­da öz göz­ba­şy­ny neo­lit za­ ma­nyn­dan (m.ö. VIII-III müň­ýyl­lyk­lar) alyp gaýdýar.­ S. P. Tolstow­ ony «Kel­ te­mi­nar me­de­ni­ýe­ti» di­ýip at­lan­dy­ ryp­dyr. «Mukad­ ­des oduň» töwe­ ­re­gi kel­te­mi­nar­ly­la­ryň jem­gy­ýet­çi­lik dur­mu­ şy bo­ýun­ça üý­şüp, pi­kir alyş­ýan ýe­ri bo­lup­dyr. [20]. Mu­kad­des Awes­ta­nyň 21 sa­ny ki­ta­byn­dan bi­ziň döw­rü­mi­ze çen­li ge­lip ýe­ten ýe­ke-täk 19-njy ki­ ta­by «Wi­dew­dat­da» bel­le­ni­şi­ne gö­ rä, Ýer ýü­zün­de adam­zat nes­li ýü­ze çy­kan­dan soň, bu di­niň hu­da­ýy Ahu­ ra-Maz­da 16 sany­ döw­le­ti dö­re­dip­dir. Ola­ryň äh­li­si geog­ra­fik nuk­daý­na­zar­ Ahura-Mazda (sag tarapda) Eýranyň Sasany döwletini döreden hökümdarlaryň dan Orta­ Azi­ýa­nyň we Owga­ ­nys­ta­nyň nesilbaşysy Ardaşire hökümdarlygyň nyşany bolan halkany berýär, b. e. III a. çäk­le­rin­de ýer­leş­ýär. Ol döw­let­le­riň bi­ Ahura Mazda (to the right) gives to Ardashir, the founder of Sasanids Dynasty, a symbol of royal power-ring. III century A.D. rin­ji­si Aria­nam-Waý­ja­ny Ho­rezm di­ýip Ахура-Мазда (справа) даёт основателю династии Сасанидов в Иране ha­sap edýär­ ­ler. Awes­ta­da bu ba­ra­da Ардаширу символ царской власти – кольцо. III в. н. э. şeý­le di­ýil­ýär: «Men, Ahura-Maz­ ­da, up to present days inscrappy view it выступал Хорезм. В Авесте об этом ýurt­la­ryň we ýaşaý­ ­şa iň amatly­ ýerle­ ­ is told that scientists confirmed that говорится следующее: «Я, Ахура- riň bi­rin­ji­si­ni – Wah­wa Dai­ti atly­ aja­ýyp Khorezm was known in the ancient Мазда, первой страной создал Ари- der­ýa­ly Arianam-Waý­ ja­ ­ny dö­re­den­di­ history of Central East and Eastern анам-Вайджу, с прекрасной рекой rin. Şol ma­hal, bet­päl Ang­ro-Maýn­ýu, Europe, but had rather extreme sig- ba­da-bat onuň gar­şy­sy­na, sa­rym­tyl nificance» [20; 30]. Вахва-Даити и местами пригодными ýy­la­ny we döw­le­riň ga­zap­ly gyşy­ ­ny Many well known orientalists of the для проживания. В это время, зло- dö­re­den­dir. world attach to Khorezm great value дей Анхра-Майнью сразу же ему в Bu ýurtda­ on aý gyş, iki aý tomus­ bol­ýar. Gyş aý­la­ry suw­lar sowuk,­ ýer­ ler doň bol­ýar, ösüm­lik­le­ri gy­şyň or­ta­ syn­da so­wuk al­ýar. Iň gazap­ ­ly gyş bu ýer­de­dir. Gyş pas­ly­nyň ahy­ryn­da buz­ lar eräp, ýerle­ ­ri suw al­ýar» [1; 24]. Ahu­ra-Maz­da­nyň döre­ ­den beý­le­ki 15 ýurdu­ ­nyň hiç bi­rin­de şeýle­ sowuk­ ho­wa­ly ýe­ri bol­man­dyr [30]. 1219-njy ýy­lyň gyş aýla­ ­ry Gürgenç­ ­de bo­lup, onuň baý kitap­ ha­ ­na­la­ryn­da iş­län dil­çi- alym, taryh­ ­çy, geog­raf we syýa­ ­hat­çy Ýa­kut al-Ha­ma­wy­nyň (1178-1229) Ho­ rez­miň sowuk­ howa­ ­sy ba­ra­da berýän­ mag­lu­mat­la­ry Awes­ta­nyň Aria­nam- Waý­ja atly­ ýurdu­ ­nyň sowuk­ ho­wa­sy ba­ra­da ber­ýän mag­lu­mat­la­ry bi­len ky­ bap­daş­dyr. Ýa­kut al-Ha­ma­wy ol ba­ra­ da şeý­le ýaz­ýar: «Jeý­hun bir ýerin­ ­de Tigr­den hem giň. Men ony gör­düm, Ahura-Mazda tümlügiň janly beýany we ähli erbetligiň asyl nusgasy bolan onuň bu­zu­nyň üs­tün­den ýö­re­dim we Angro-Maýnýu bilen (sag tarapda) göreşýär. Diwaryň ýüzüne salnan haşam. Persepol (Eýran), m. ö. XII-VI aa. onuň doňup­ ýa­ty­şy­ny syn­la­dym. Jeý­ Ahur Mazda fights with Anhra-Maynyu (to the right), personification of darkness and origin hu­nyň su­wu­nyň doň­şy şeý­le bo­lup of evil. Wall engraving in Persepol (Iran), XII-VI century B.C. geç­ýär: haçan-da­ aýaz güýçle­ ­nen­de Ахура-Мазда борется с Анхра-Майнью (справа), олицетворением тьмы и gy­şyň aň­za­gy ber­ke­ýär, il­ki­ba­da su­ первоисточником зла. Настенная гравюра в Персеполе (Иран), XII-VI в. до н. э. MIRAS 39 Horezm şalary-anuşteginileriň urug taryhy. Genealogy of Khoresmshah-Anushteginids. Генеалогия хорезмшахов-ануштегинидов. wuň aý­ry-aý­ry bö­lek­le­ri doň­ýar, soň as to the origin place of Zoroastrism. противоположность создал жёлтую gi­jä­niň do­wa­myn­da bu­zuň bö­lek­le­ri The basic attribute of this religion is змею и свирепую зиму дэвов. su­wuň ýo­kar­sy­na ýaý­ra­ýar we ha­çan- eternally inextinguishable «sacred В этой стране десять месяцев da olar çakny­ ­şan­la­ryn­da biri-bi­ ­ri bi­len fire», the doctrine about which was зимы, два месяца лета. (В зимние bi­rig­ýär­ler. Şeý­le­lik­de, Jeý­hu­nyň tu­tuş originated during neolith epoch (VIII- месяцы) воды холодные, земли III century BC). S. P. Tolstov called it ýü­zü­ni ört­ýän­çä bu­zuň kö­pel­me­gi do­ мёрзлые, растения замерзают к «Kelteminar culture». In accordance середине зимы. Здесь самая сви- wam ed­ýär. Buz yzygi­ ­der­li bäş se­rä with traditions of that period, Keltemi- репая зима. В конце зимы лёд на- bar­ýan­ça gal­ňa­ma­gy­ny do­wan ed­ýär, nar people gathered around «sacred чинает таять, земли наполняются ga­lan suw­lar onuň aşa­gyn­dan ak­ýar. fire» for discussion of problems and водой» [1; 24]. Ho­rez­miň ila­ty buzuň­ aşa­gyn­da akyp making decisions [20]. From 21 book В 15 других странах, созданных du­ran suwa­ ýetýän­ ­çä­ler buzy­ deş­ýär­ of Sacred Avesta, the only ones pre- Ахурой-Маздой, не было столь хо- ler. On­dan agyz su­wu­ny alyp, küý­ze­ served till present days 19 book of лодных мест [30]. Сведения учёно- ler­de öý­le­ri­ne äkid­ýär­ler. Olar öý­le­ri­ne «Videvdat» told that the god of this re- го-филолога, историка, географа и путешественника Якуда аль-Хамави (1178-1229 гг.) о холодной погоде в Хорезме, работавшего в зимние ме- сяцы 1219 г. в богатых библиотеках Гургенча, совпадают со сведени- ями из Авесты о студёном клима- те страны Aриaнaм-Вaйджы. Якуд пишет об этом следующее «Река (Джейхун) в одном месте шире Тигра. Я видел её, ехал по ней и ви- дел её замерзшей. Замерзание её происходит таким образом: когда усиливается холод и крепнет стужа, замерзают сначала (отдельные) ча- сти, потом в течение ночи эти части (льда) расходятся по поверхности воды и когда касаются одна другой, слипаются. И так (лёд) не перестает увеличиваться, пока весь Джейхун Gadymy Horezm. Goýun gyrlan gala, b.e. öňki IV ‒ b.e. III aa. не становится одним целым. И лёд Ancient Khoresm. Quv-Kirilgan- kala, IV century B.C-III century A.D. не перестает утолщаться, пока его Древний Хорезм. Кой-Крылган кала, IV до н.э. ‒ III в. н.э. толщина не становится 5 пядей, а

40 MIRAS bar­ýan­ça­lar küý­zä­niň için­dä­ki su­wuň ýa­ry­sy doň­ýar. Ha­çan-da der­ýa­nyň üs­tün­dä­ki buz berk do­ňan­dan soň, onuň üs­tün­den kerwen­ ­ler we gö­le­li sy­ gyr­lar geç­ýär. Şol dö­wür­de der­ýa­nyň üs­ti bi­len gu­ry ýe­riň ara­syn­da ta­pa­wut gal­ma­ýar. Men der­ýa­nyň doňan­ bu­zu­ nyň üs­tün­de, edil çöl­dä­ki ýa­ly, toza­ ­nyň tur­şu­ny öz gö­züm bilen­ gördüm» [12]. Rus ýa­zy­jy­sy Iwan Wa­di­mo­wiç Ra- ka gö­rä, kä­bir gol­ýaz­ma­lar­da Aria­ nam-Waýja­ ­da «ýedi­ aý gyş we bäş aý to­mus bol­ýar» diýip­ bel­le­nip­dir [1]. Bu gör­ke­zi­ji­ler Ho­rez­miň ho­wa şert­le­ri­ ne ga­bat gel­ýär ya-da ola­ra go­laý­dyr. Zo­roast­rizm dini­ ­niň dä­bi­ne görä,­ py­ gam­ber Za­ra­tuşt­ra Aria­nam-Waýja­ ­da dün­ýä inip­dir. Ol bu ýer­den öz pe­na­ kä­ri Bakt­ri­ýa­nyň pa­ty­şa­sy Ka­wi-Wiş­ tas­pyň (Gis­tas­pyň) ýa­ny­na gi­dip­dir we Gadymy Horezm. Goýun gyrlan gala, b.e. öňki IV ‒ b.e. III aa. bu ýurt­da il­kin­ji ge­zek öz di­ni tag­ly­ma­ Täzeden dikeldilen görnüşiniň makedi. ty­ny ýaýra­ ­dyp­dyr [1]. Şonuň­ ýa­ly-da, Ancient Khoresm. Quv-Kirilgan-kala. IV B.C. ‒ III A.D. Reconstructed model. zo­roastrizm­ di­ni­niň III-IX asyrlar­ ­da Древний Хорезм. Кой-Крылган-кала, IV до н.э. ‒ III в. н.э. Макет-реконструкция. peh­le­wi di­lin­de ýa­zy­lan köp­san­ly ki­ ligion Ahur-Mazda built 16 states. All остальная вода течет под ним. На- tap­lary­ ­nyň dä­bi­ne gö­rä, Eýra­ ­nyň we of them from the geographical point of селение Хорезма заступами вы- Or­ta Azi­ýa­nyň halk­la­ry­nyň il­kin­ji mi­fi­ki view were on territory of Central Asia рубает во льду колодцы, пока не pa­ty­şa­la­ry­nyň bi­ri Ýi­ma (Gün­do­gar­da and Afghanistan. The first of these Jem­şit ady bi­len bel­li meş­hur pa­ty­şa. states under name Arianam-Vayja Awes­ta­da Jem­şi­diň ob­ra­zy Ýi­ma di­ýen used to be from Khorezm. In Avesta at bi­len duş gel­ýär) bo­lup­dyr. Ol Ho­ it is told the following: «I am, Ahura- rezm­de suwu­ ­ny Ha­zar deň­zi­ne guý­ Mazda, created the first country Aria- ýan Oksus­ derýa­ ­sy­nyň bo­ýun­da Gad­ nam-Vayja, with the wonderful River man-Ho­mand (hä­zir­ki Sol­tan We­ýis) Vahva Daiti and places suitable for in- -ýag­ny, habitation. That period, villain Anhra,(ﺁتشگاه) da­gyn­da­ky ataş­gäh­de ot­pa­raz­çy­lyk dini­ ­niň yba­dat­ha­na­syn­da Maynyu in his contrast created at once iň gady­ ­my we çuň­ňur hormat­ ­lan­ýan, a yellow snake and furious winter of hiç wagt sön­dü­ril­män gel­nen üç sa­ny deva. «mu­kad­des oduň» bi­ri­ni – «Adur Fro­ In this country, 9 months of winter, bag» at­ly ody ýa­kyp­dyr. Ýi­ma ölen­den 2 months of summer. (In summer soň, bu ody Ajy-Da­hak [1] (Fir­döw­si­ months) waters are cold, lands are de Zahhak)­ saklap­ ge­lip­dir [27]. Wiş­ frozen, plants freeze to the middle of winter. The most severe winter is here. tas­pyň hö­küm­dar­lyk eden döw­rün­de In the end of winter, ice starts to melt, bu «mu­kad­des ot» Ho­rezm­den Ow­ lands are filled with water» [1; 24]. ga­nys­ta­nyň Ka­bu­lys­tan we­la­ýa­ty­nyň In 15 other states, created by Ahura- Röw­şen atly­ da­gy­na geti­ ­ri­lip­dir. Ol zo­ Mazda, there was not such cold locali- roastrizm­ di­ni­niň bi­ziň döw­rü­mi­ze çen­ ties [30]. Data of scientist-philologist, li ge­lip ýe­ten naýba­ ­şy eser­le­ri­niň bi­ri historian, geographer, and traveler «Bun­da­hişn» («Äle­miň gur­lu­şy») [18] Yakud al-Hamavi (1178-1229) about at­ly ki­ta­by­nyň ýa­zy­lan döw­rü­ne (IX cold weather in Khorezm, worked in asy­ra) çen­li bu ýerde­ sak­la­nyp ge­lip­ cold months of 1219 in rich libraries of dir [22]. Gurgench, is coincided with data from Zo­roast­rizm di­ni­ni öw­ren­mek bo­ýun­ Avesta about severe climate of the Soltan şanyň altyn teňňesi (ýüz tarapy we arka ýüzi). ça dün­ýä­de iň meş­hur alym ha­sap­lan­ country Arianam-Vayja. Yakud writes Golden dinar of Sultan-shah ýan hem-de 1975-1991-nji ýyllar­ da­ bu about it the following: «River (Jeyhun) (obverse and reverse). di­niň iňlis­ di­lin­de ne­şir edi­len üç jilt­den in one place is wider than Tigris. I saw Золотой динар Султан-шаха yba­rat tä­ze düýp­li tary­ ­hy­ny ýazan,­ it frozen. Its freezing occurs like that: (аверс и реверс).

MIRAS 41 проламывает лёд до текущей воды. Потом из них черпают воду для пи- тья и носят её в кувшинах к себе домой. И не доходят ещё до дома, как внутри кувшина замерзает по- ловина воды. Когда лёд этой реки становится крепким, его переходят караваны и телята с коровами. И не остаётся разницы между нею и землёю, так что я видел пыль, под- нимающуюся над ней, как бывает в пустыне». [12]. Согласно сведениям русского пи- сателя Ивана Вадимовича Рака, в некоторых рукописях говорится, что в Арианам-Вайдже «семь месяцев зимы и пять месяцев лета» [1]. Эти показатели являются близкими или совпадают с климатическими усло- виями Хорезма. Согласно традициям зороастриз- ма, считается, что пророк Заратуш- тра родился в Арианам-Вайдже. Отсюда он направился к своему по- кровителю падишаху Бактрии Кави- Виштаспу (Гистаспу) и в этой стране впервые стал распространять свое вероисповедание [1]. Также, соглас- но традициям многих религиозных книг зороастризма, написанных в III-IX вв. на языке пехлеви, одним из первых мифических падишахов народов Ирана и Средней Азии был Йима (На Востоке – падишах, известный под именем Джемшит). В Хорезме у берегов реки Оксус, вливающей свои воды в Каспийское храме – (ﺁتشگاه) «море, в «аташгяхе огнепоклонничества на горе Гад- ман-Хоманд (в настоящее время Солтан Вейис) он зажёг один из Soltan Muhammet. Damawand dagyna zynjyrlap berkidilen zalym hökümdar Ajy-Dahak (Zahhak). «Tahmaspyň şanamasy». 1525-1535 ý. самых древних и почитаемых и веч- Sadruddin Aga Hanyň ýygyndysy, Ženewa (Şweýsariýa). но неугасимых трёх «священных Sultan Muhammed. Tyrant Ajy-Dahak (Zahhak), chained to Damavand mountain. «Shahn- огней» – огонь «Aдур Фробаг». По- ame Tahmaspa», 1525-1535. Collection of Sadruddin Aga Khan, Geneva (Switzerland). сле смерти Йима, этот огонь охра- Султан Мухаммед. Тиран Аджи-Дахак (Заххак) прикованный к горе Дамаванд. нял Аджи Дахак [1] (по Фирдовси «Шахнаме Тахмаспа», 1525-1535 гг. Коллекция Садруддина Ага Хана, Женева (Швейцария). Заххак) [27]. Во времена правления Виштаспа этот «священный огонь» Lon­don uni­wer­si­te­ti­niň pro­fes­so­ry Me­ when the icy cold is strengthened and перенесли из Хорезма в область ri Boýs (1920-2006) Ho­rezm we onuň gets stronger, separate parts freeze at Кабулистан Афганистана на гору Awes­ta bi­len bag­la­ny­şy­gy bara­ ­da şeý­ first, then within night these parts (ice) Ровшен. Его держали здесь до пе- le diýip­ bel­läp­dir: «M.ö. II müň­ýyl­ly­gyň disperse on a water surface and when риода написания (IX в.) книги «Бун- they touch one another, stick together. or­ta­syn­da, bürünç­ asyrda,­ iki tigir­ li­ sö­ дахишн» («Строение Вселенной») So (ice) does not cease to upsurge, [18], одного из лучших произведе- weş ara­ba­sy­nyň ula­ny­lan eýýa­ ­myn­da, while entire Jeyhun becomes a single ний зороастризма, дошедшего до hin­dia­riý­ler de­mir­ga­zyk­dan Or­ta Azi­ whole. Ice does not cease to become наших дней [22. ýa­nyň üs­ti bilen­ gü­nor­ta tarap­ süý­şüp, thicker while its thickness becomes 5 Известный во всем мире иссле- (ar­heo­log­la­ryň eden açyş­la­ry­na la­ spans, and other waters flow under it. дователь зороастризма, написав- ýyk­lyk­da) ýü­zug­ra ýer­li hal­kyň ep-es­li The population of Khorezm cuts down ший новую историю этой религии,

42 MIRAS Hazarekdepe. Otparazlaryň irki orta asyrlara degişli tegelek şekilli ybadathanasy. Lebap welaýaty (Türkmenistan). Khazarek-depe. Round temple of fire worshippers of the early MiddleAges period. Lebap velayat (Turkmenistan). Хазарек-депе. Круглый храм огнепоклонников периода раннего средневековья. Лебапский велаят (Туркменистан). de­re­je­de ösen me­de­ni­ýe­ti­ni der­bi-da­ wells with spades in ice, yet they do состоящую из трёх томов и издан- gyn edip­dir­ler» [25]. «Soň, olar gü­nor­ not break ice up to current water. Then ную в 1975-1991 гг. на английском ta-gün­do­ga­ra ba­kan öw­rü­lip, dag ge­ from them drinking water is ladled and языке, профессор Лондонского уни- riş­le­rin­den ge­çip, hin­dia­riý­le­riň ýur­dy carry it home in jugs. They even do not верситета Meри Бойс (1920-2006 diý­lip at­lan­dy­ry­lyp ug­ran se­bi­ti eýe­läp­ reach it up to home as in a jug half of гг.) по поводу взаимосвязи Хорезма dir­ler. Eý­ran­ly­lar ola­ryň yzy­na eýerip,­ water freezes. When ice of this river и Авесты отмечал следующее: «В gü­nor­ta-gün­ba­ta­ra ta­rap ýaý­rap­dyr­lar becomes sturdy, it is passed by cara- середине II тысячелетия до н.э., в we Eý­ra­nyň dag­lyk ýer­le­rin­de me­kan vans and calves with cows. There is бронзовом веке, в эпоху использо- tu­tup­dyr­lar. Awesta­ ­ny dö­re­den halk, no difference between it and land, so I вания двухколёсной боевой телеги, me­ge­rem, bu ikin­ji gö­çe-göçlük­ ­den saw dust, rising over it as happens in индоарийцы двинулись с севера на soň dö­rän bol­sa ge­rek, sebä­ ­bi olar desert» [12]. юг через Среднюю Азию (согласно Or­ta Aziýa­ ­da soň­ky dö­wür­ler­de Ho­ In accordance with data of the Rus- открытиям археологов) и сразу же rezm ady bilen­ bel­li bo­lup ug­ran we­la­ sian writer Ivan Vadimovich Rak, in уничтожили цивилизацию местного some manuscripts it is told that in Ari- населения» [25]. «Вскоре, напра- ýat­da mesgen­ tutup­ ­dyr­lar» [26]. anam-Vayja «seven months of winter вившись на юго-восток, пройдя че- Meş­hur rus alymy­ I. M. Dýa­ko­now and five months of summer» [1]. These рез вершины гор, захватили регион, (1914-1999) hem zo­roastrizm­ di­ni­niň indexes are coincided or rather close который стали называть страной wa­ta­ny­ny Ho­rezm­den daş­laş­dyr­man­ to climatic conditions of Khorezm. In индоарийцев. Иранцы, последовав dyr. «He­niz Awes­ta­nyň döre­ ­di­len ýeri­ accordance with traditions of Zoroas- их примеру, двинулись на юго-запад şu döw­re çenli­ takyk­ anyk­la­nyl­ma­dyk trism, it is considered that prophet Za- и поселились на горных местностях hem bol­sa, me­ge­rem, bar­lag­çy­la­ ratushtra was born in Arianam-Vayja. Ирана. Народ, создавший Авесту, ryň kö­pü­si yla­laş­sa­lar ge­rek, ol ýe­riň From here he directed towards his pa- возможно, появился после этого esa­sy zo­la­gy­nyň çäk­le­ri­ni Gürgenç­ tron Padishah of Baktria Kavi-Vishtasp второго переселения, так как они bi­len Çär­je­wiň (hä­zir­ki Türkme­ ­na­ba­ (Gistasp) and started to propagate his поселились в Средней Азии, в обла- dyň) arasyn­ ­dan ge­çi­rip, on­dan aň­ry religion in this country [1]. In accor- сти, в последующие годы известной Mer­we, Hyra­ ­da we Eý­ra­nyň hem-de dance with traditions of many religious под названием Хорезм» [26]. Ow­ga­nys­ta­nyň çäkle­ ­rinde­ ýer­leş­ýän books of Zoroastrizm, written in III-IX Известный русский учёный И. Ha­mun kö­lü­ne çen­li uzalt­mak bo­lar. century in Pehlevi language, by one of M. Дьяконов (1914-1999 гг.) иден- Şol se­bi­tiň haý­sy hem bol­sa bir ýe­rin­ the first mythical Padishahs of nations тифицировал Хорезм, как родину de Awes­ta döre­ ­di­lip­dir» di­ýip, bu alym of Iran and Central Asia Yim (in the зороастризма. Учёный писал: «Не- nyg­tapdyr­ [1; 10; 18]. East Padishah, known under name смотря на то, что до настоящего M.ö. VI-V asyrlar­ da­ Horez­ ­mi Ahe­ Jemshit). In Khorezm, near Oksus riv- времени не установлено место соз- me­ni döw­le­ti­niň dü­zü­min­de gör­ýä­ris. erbed, flowing waters to the Caspian дания Авесты, возможно, многие MIRAS 43 исследователи согласятся со мной, что основные границы этого места можно провести между Гургенчем и Чарджоу (в настоящее время – Туркменабат) и продлить до Мер- ва, Хырада (Герата) и озера Хамун, расположенного на границах Ирана и Афганистана. И в одном из мест этого региона была создана Аве- ста»[1; 10; 18]. В VI-V вв. до н.э. Хорезм можно было видеть в составе государства Ахеменидов. Хорезмийцы участво- вали в военных походах первых ахеменидских падишахов Камбиза (Камбиса, 530-522 гг.) в 525 г. до н.э. – в Египет – и Ксеркса (486-465 гг.) в 480 г. до н.э. – в Грецию. Хорезмий- ские полководцы и государственные Hazarekdepe. Içki gala. Gazylyp öwrenilen tegelek desganyň – otparazlaryň деятели, служившие ахеменидам, ybadathanasynyň umumy görnüşi (1992-nji ýylda dikuçardan alnan surat). были выходцами из Передней Азии Khazarek-depe. Citadel. Overview of excavated erection of round shape-temple of и Африки, входивших в состав Ахе- fire worshippers (aerial photography from helicopter, 1992). менидского государства, и несли Хазарек-депе. Цитадель. Общий вид раскопанного сооружения округлой формы – храма огнепоклонников (аэрофотосъёмка с вертолёта, 1992 г.). службу на различных должностях. Хорезмиец Артаик был правителем fire wor- города Сеста, расположенного у – (ﺁتشگاه) «Ho­rezm­li­ler il­kin­ji ahe­me­ni pa­ty­şa­la­ry Sea, in «atashgyah Kam­bi­ziň (Kam­bi­siň, 530-522) m.ö. shipping temple on Gadman-Homand пролива Дарданел на Европейском 525-nji ýyl­da Mü­sü­re we Kserk­siň mountain (presently Soltan Veyis) he побережье [20]. Другой хорезмиец (486-465) m.ö. 480-nji ýyl­da Gre­si­ýa set fire in one of the most ancient and по имени Даргман построил дом и gar­şy eden har­by ýöriş­ ­le­ri­ne gatna­ ­ honored, eternal three «sacred fires» жил на острове Элефантина (он был şyp­dyr­lar we ahe­me­ni pa­ty­şa­la­ry­nyň as «Adur Frobag» fire. After death of центром торговли и обмена товара- ga­za­nan ýe­ňiş­le­rinden­ soň, ola­ryň Yim, this fire was protected by Aji Da- ми со странами, расположенными bir bö­le­gi şol se­bit­ler­de ýaşa­ ­mak üçin khak [1] (bу Firdovsi Zahhak) [27]. At южнее от него) у реки Нил, напротив ga­lyp­dyr­lar. Ahe­me­ni­le­re gul­luk eden the time of governing of Vishtasp this города Асуан [8; 18]. Об этом пове- dö­wür­le­rin­de Horez­ ­miň serker­ ­de­ba­şy­ «sacred fire» was taken from Khorezm ствуется в манускриптах на еврей- ском языке, написанных на папиру- la­ry we döw­let adam­la­ry Ahe­me­ni­le­riň in the area Kabulistan of Afghanistan се (материал, на котором писали в döw­le­ti­niň tabyn­ ­ly­gy­na ge­çen Alyn­ky to Rovshen Mountain. It was kept here древности и в средневековье) и от- Azi­ýa­nyň we Af­ri­ka­nyň se­bit­le­rin­de up to the writing period (IX century) of the book «Buhdahishn» («Building of носящихся к V в. до н.э., найденных peý­da bo­lup­dyr­lar we dür­li jo­gap­kär­li the Universe») [18], one of the best в этих местах [29]. В Элефантине we­zi­pe­ler­de iş­läp­dirler.­ Horezm­li adam works of Zoroastrism, preserved up to содержалась часть войска Ахеме- Ar­taik Dar­da­nel bo­ga­zy­nyň Ýew­ro­pa present days [22]. нидского государства, состоящая из ke­na­ryn­da ýerle­ ­şen Sesta­ şä­he­ri­niň евреев. В её состав входили также World known researcher of Zoro- hö­küm­da­ry bo­lup­dyr [20]. Darg­man хорезмийские воины. Также, в 480 astrism, written new history of this at­ly beý­le­ki ho­rezm­li adam Asuan şä­ г. до н.э., во время военного похода religion, consisting of 3 volumes and Ксеркса в Грецию, наряду с хорез- he­ri­niň gar­şy­syn­da Nil der­ýa­syn­da­ky published in 1975-1991 in English was мийцами часть огромного войска Ele­fanti­ ­na ada­syn­da (ol özün­den gü­ professor of London University Mery составляли парфияне, согдийцы, nor­ta­da ýerle­ ­şen ýurtlar­ bilen­ ha­ryt­la­ Boys (1920-2006) in connection with ryň alyş-ça­lyş edil­ýän söw­da mer­ke­zi бактрийцы и арианцы (в настоящее tie of Khorezm and Avesta stressed время – жители области Герат). В bo­lup­dyr) öý gu­rup ýaşap­ ­dyr [18; 8]. out the following: «In the middle of II конце IV в. до н.э., в период захвата Ol ba­ra­da bu ýer­den tapy­ ­lan m.ö. V millenium BC, in the Bronze Age, in Ахеменидского государства греко- asy­ra de­giş­li papi­ ­ru­syň (ga­dy­my we the epoch of using two-wheeled fight- македонским войском под руковод- ir­ki or­ta asyr ýa­zuw se­riş­de­si) ýü­zü­ ing cart, Indo Aryan from the north ством Александра Македонского, в ne ýazy­ ­lan ýew­reý dilin­ ­dä­ki ýazgy­ ­da through Central Asia moved to the отличие от других стран Средней ha­bar be­ril­ýär [29]. Ele­fan­ti­na­da Ahe­ south (according to discoveries of ar- Азии, таких, как Парфия, Согдиана me­ni döw­le­ti­niň ýew­reý­ler­den bo­lan cheologists) and at once destroyed и Бактрия, Хорезм уже был само- go­şun bö­le­gi sak­la­nyp­dyr. Onuň dü­ civilization of the local population» стоятельным государством [5]. Мы zü­mi­ne ho­rezm­li es­ger­ler hem gi­rip­dir. [25]. «Soon, having directed towards уже не встречаем хорезмийцев в

44 MIRAS the southeast, passing through tops of mountains, conquered the region which began to name the country of Indo Aryan people. Iranians, following their example, moved to the south- west and settled down near moun- tain localities of Iran. People, created Avesta, probably, appeared after this second relocation as they settled down in the Central Asia, in the area, known in subsequent periods under the name Khorezm»[26]. Famous Russian scientist I. M. Dya- konov (1914-1999) identified Khorezm as homeland of Zoroastrism. Scientist wrote: «In spite of the fact that the cre- ation place of Avesta is not revealed till now, probably, many researchers will Hazarekdepäniň golaýynda ýerleşýän Hojai- agree with me, that the basic borders datgala gadymy şäher harabaçylygynyň of this place are between Gurgench töwereginden tapylan ossuarileriň biri. and Chardzhou (presently – Turkme- One of the ossuars, found not far from nabat) and extend up to Merv, Hyrad Khazarek-depe – in the environs of the town Khoja-Idat-kala. (Herat) and Hamun lake, located on Один из оссуариев, найденных the borders of Iran and Afghanistan. неподалёку от Хазарек-депе – в Avesta was created in one places of Toýundan ýasalyp bişirilen we içinde Gün окрестностях городища this region» [1; 10; 18]. şekillendirilen tapyndy (b.e. IV-VI asyrlary). Ходжа-Идат-кала. A ‒ fotosurat; B ‒ grafiki şekil. In VI-V century BC Khorezm was The terracotta object (matrix) with the Sun Şeý­le-de, m.ö. 480-nji ýylda­ Kserksiň­ included in the Ahemenids state. sign picture (IV-VI centuries A.D.), Gre­si­ýa gar­şy har­by ýö­riş eden döw­ Khorezm people took part in mili- A – the photo; B - the graphic picture. rün­de horezm­ ­li­ler parfi­ ­ýa­ly­lar, sog­dy­ tary campaigns of the first Aheme- Терракотовый предмет (матрица) с изображением солярного знака. IV-VI вв. lar, baktri­ ­ýa­ly­lar we arian­ly­lar (hä­zir­ki nid Padishahs of Kambiz (Kambis, н. э. А ‒ фото; Б – графический рисунок. Hy­rat we­la­ýa­ty­nyň ýaşaý­ ­jy­la­ry) bi­ 530-522) in 525 BC, to Egypt and len bi­le­lik­de uly go­şu­nyň bir dü­zü­mi­ to Kserks (486-465) in 480 BC to составе войск последнего падиша- ni emele­ geti­ ­rip­dirler.­ M.ö. IV asyryň­ Greece. Khorezm commanders and ха Ахеменидского государства Да- ahy­ryn­da Alek­sandr Ma­ke­dons­ki­niň official figures, serving to Ahemenid, рия III (336-331 гг. до н.э.). Соглас- ýol­baş­çy­ly­gyn­da grek-ma­ke­don go­ were natives of Western Asia and Af- но сведениям древнегреческого şun­la­ry Ahe­me­ni döw­le­ti­ni basyp­ alan rica, included in the part of the Aheme- историка Флавия Арриана (между döw­rün­de, Orta­ Aziýa­ ­nyň beý­le­ki ýurt­ nid state, and had service at various 95-175 годами) и римского историка la­ryn­dan, ýag­ny, Par­fi­ýa­dan, Sog­dia­ posts. Artaik from Khorezm was the Квинта Курсийя Руфа (дата рожде- na­dan we Bakt­ri­ýa­dan tapa­ ­wut­ly­lyk­da governor of Sesta city, located at Dar- Ho­rezm eý­ýäm öz­baş­dak döw­let bo­ danel channel of the European coast [20]. Another resident of Khorezm, lup­dyr [5]. Biz ho­rezm­li­le­ri Ahe­me­ni named Dargman constructed the döw­le­ti­niň iň soň­ky pa­ty­şa­sy Da­riý house and lived on Elefantina island (it III-niň (m.ö. 336-331) go­şu­ny­nyň dü­ was the centre of trade and exchange zü­min­de gör­me­ýä­ris. Ga­dy­my grek of goods with the countries, located to ta­ryh­çy­sy Fla­wiý Ar­ria­nyň (95-175 the south from it) near Nile River, op- ýyl­lar ara­ly­gy) we «Be­ýik Alek­sandr posite to Aswan city [8; 18]. It is narrat- Ma­ke­dons­ki­niň tary­ ­hy­ny» ýazan­ rim ed about it in manuscripts in the Jew- ta­ryh­çy­sy Kwint Kur­siý Ru­fuň (dog­lan ish language, written on the papyrus ýy­ly nä­bel­li – ölen ýyly­ b.e. 53 ý. tö­ (a material on which antiquity and in we­re­gi) ber­ýän mag­lu­mat­la­ry­na gö­rä, the Middle Ages was written) and re- şol dö­wür­dä­ki Ho­rez­miň pa­ty­şa­sy Fa­ lated to V century BC, found on these ras­man m.ö. 328-nji ýy­lyň ba­ha­ryn­da localities [29]. In Elephantine, a part 1500 at­ly­sy bi­len Baktra­ (Balha)­ Alek­ of army of the Ahemenid state was sandr Make­ ­dons­ki­niň ýany­ ­na ge­lip, kept, consisting of Jews. It included öz döw­le­ti­niň çäkle­ ­ri­niň Gara­ deň­ziň Khorezm soldiers. In 480 BC, during ke­na­ryn­da ýerleş­ ­ýän Kol­hi­da çen­li military campaign of Kserks to Greece MIRAS 45 along with Khorezm people, Parthian, Sogdian, Bactrian, Aryan made up a part of huge army (presently – inhabit- ants of Herat area). In the end of IV century BC, in the period of conquer- ing of the Ahemenid state by Greek- Macedonian army under leadership of Alexander the Great, unlike the other countries of Central Asia, such as Par- thia, Sogdiana, Bactria, Khorezm was already independent state [5]. We do not meet Khorezm people in structure of army of Dariya III (336-331 BC), the last Padishah of the Ahemenid state. According to data of the ancient Greek historian Flaviy Arrian (between 95-175) and the Roman historian Kvint Kursiy Ruf (the birth date is un- known – death date is approximately 53 AD), written «the Great History of Alexander the Great», Farasman, the ния неизвестна – дата смерти при- uza­lyp gid­ýän­di­gi­ni ha­bar be­ripdir­ we Padishah of Khorezm of that time in spring of 328 BC with 1500 horsemen близительно 53 г. н.э.), написавше- eger ma­ke­don pa­ty­şa­sy­nyň bu ýur­da arrived to Bactra (Balkh) to Alexander го «Историю великого Александра ýö­riş et­mek ni­ýe­ti bar bol­sa, on­da ony the Great. Having informed Alexander Македонского», падишах Хорезма ýol­be­let­ler hem-de onuň go­şu­ny üçin Macedonian that borders of his state того времени Фарасман весной 328 г. до н.э. с 1500 всадниками прибыл ge­rek bo­lan äh­li ha­ra­jat­lar bi­len üp­jün are stretched out to Colchis, located в Бактру (Балх) к Александру. Опо- et­mek­li­gi öz üstü­ ­ne al­jak­dy­gy­ny aý­ at Black Sea coast and if the Macedo- вестив Александра Македонского nian governor wishes to conquer this dyp­dyr. Alek­sandr bu tek­lip­den peý­ о том, что границы его государства country, he from his part, suggests to da­lan­man­dyr [3]. Bu mag­lu­mat­lar­dan простираются до Колхиды, распо- provide his army with guide and all soň, biz grek ede­bi­ýa­tyn­da tä sa­sa­ny­ ложенной на побережье Чёрного necessary supplies. Alexander did not моря, в случае, если македонский lar eý­ýa­my­na çen­li ga­dy­my Horezm­ take advantage of this offer [3]. How- правитель желает захватить эту döw­le­ti ba­ra­da hiç hi­li mag­lu­ma­ta duş ever, in the Greek literature we do not страну, он со своей стороны, пред- gel­me­ýä­ris [18]. meet up to the Sassanid Epoch any лагает обеспечить его войско про- водниками и всеми необходимыми припасами. Александр не восполь- зовался этим предложением [3]. Однако, в греческой литературе мы не встречаем вплоть до эпохи саса- нидов никаких сведений о древнем Хорезмийском государстве [18]. Хорезм и в период существова- ния Сасанидского государства был самостоятельным государством. Однако, согласно сведениям хри- стианского священнослужителя Нарсина (293-300 гг.), представлен- ных в официальном труде в Пайку- ли, и в последующем подвергнуто- го преследованиям инквизиции, а также из книги назидательно-рели- гиозного характера «Письмо Тан- сара», созданной в VI в. на языке пехлеви, Хорезм в определённой XII asyr alymy Al-Idrisiniň düzen Horezmiň we ýanaşyk ýurtlaryň kartasy. степени казался зависимым от это- The map of Khorezm and surrounding countries by XII century scholar al-Idrisi. го государства. Это были ранние Карта Хорезма и сопредельных стран учёного XII в. ал-Идриси. периоды правления Сасанидского

46 MIRAS Ho­rezm Sa­sa­ny döw­le­ti­niň dowam­ eden döwür­ ­le­rin­de hem ga­raş­syz döw­let bo­lup­dyr. Je­bir edilen­ hristian­ ru­ha­ny­sy Nar­si­niň (293-300) Paý­ku­ li­de ýa­zan res­mi ýaz­gy­sy­nyň we VI asyr­da peh­le­wi di­lin­de ýa­zan «Tan­ sa­ryň ha­ty» at­ly öwüt-ün­dew we di­ni hä­si­ýet­li ki­ta­by­nyň ber­ýän mag­lu­mat­ la­ry­na gö­rä, Sasa­ ­ny döw­le­ti­niň do­ wam eden il­kin­ji dö­wür­le­rinde,­ ýag­ny onuň hö­küm­dar­la­ry­nyň Orta­ Azi­ýa­nyň ýurt­la­ry­ny özü­ne ta­byn et­mek bo­ýun­ ça alyp ba­ran sö­weş­le­ri döw­rün­de Ho­ rezm bel­li dere­ ­je­de bu döw­le­te sy­ýa­ sy taýdan­ bag­ly ýa­ly bo­lup gö­rün­ýär. «Eger şeý­le bag­ly­lyk ha­ky­kat­dan hem bar bo­lan bol­sa, on­da ol ju­da gys­ga wagt­la­ýyn do­wam edip­dir, çün­ki soň­ ky döw­rüň wa­ka­la­ry bi­len bag­ly äh­li çeş­me­ler Horez­ ­miň Sasa­ ­ny im­pe­ri­ ýa­sy­nyň dü­zü­mi­ne gi­ren­di­gi ba­ra­da mag­lu­mat ber­me­ýär­ler» [18]. Bu ýer­ Awestanyň «Widewdat» («Döwlere garşy kanun») atly içi suratly golýazmasynyň de üns ber­me­li me­se­le bar, ol hem, 1647-nji ýylda Ýezdde (Eýran) göçürilen nusgasy. Britan kitaphanasynda saklanýar. Or­ta Azi­ýa­nyň beý­le­ki döw­let­le­rin­den Copy of Avesta «Videvdat» («Law against deva») with illustrations, copied in ta­pa­wut­ly­lyk­da, Ho­rez­miň ga­dy­my 1647 in Yazd (Iran). Stored in Britain library. we or­ta asyr­lar eý­ýam­la­ryn­da yzy­gi­ Копия Авестийской «Видевдат» («Закон против дэвов») с иллюстрациями, скопированный в 1647 в Йезде (Иран). Хранится в Британской библиотеке. der­li öz­baş­dak döw­let bo­lup gel­me­gi­ niň esa­sy se­bä­bi­ni düşün­ ­dirmek­ ­den data about the ancient Khorezm state государства, время, когда его пра- yba­rat­dyr. Dün­ýä­niň alym­la­ry ony bu [18]. вители вели сражения, направлен- döw­le­tiň geog­ra­fi­ki taýdan­ ýer­le­şi­şin­ Khorezm in the period of existing ные на завоевание и подчинение de gör­ýär­ler [2]. Şo­ňa la­ýyk­lyk­da olar the Sassanid state was independent. стран Средней Азии. Если и суще- äh­li ta­rap­la­ry çöl­lük bi­len gur­şa­lan Ho­ However, in accordance with data of ствовала такая зависимость, то она rez­mi, adat­ça, äh­li tarap­ ­la­ry suw bi­len the Christian priest Narsin (293-300), была непродолжительной, так как gur­şa­lan Ang­li­ýa bi­len de­ňeş­dirýär­ ­ler. represented in the official work Paykul, все связанные с последними собы- Ga­ra­gu­muň üsti­ bi­len uly goşun­ çe­ and then persecuted by inquisition, as тиями источники не дают сведений kip, ke­se­ki duş­man Ho­rez­me ba­ryp well as from the book of didactically- о том, что Хорезм входил в состав bil­män­dir. Amy­der­ýa­nyň kenar­ ­ýa­ka religious character «A letter of Tan- Сасанидского государства» [18]. aý­law ýo­ly bo­ýun­ça Ho­rez­me bar­mak sar», created in VI century in Pehlevi Здесь следует прояснить главную kyn bolup­ ­dyr. Onuň üçin uzak wagt we language, Khorezm somehow turned причину того, что Хорезм, в отли- köp ha­ra­jat ge­rek bo­lup­dyr. Me­ge­rem, out to be dependent from this state. In чие от других стран Средней Азии, was the early ruling period of the Sas- в древние века и средневековье şol se­bäp­li bol­sa ge­rek, Eýra­ ­nyň we sanid state, the period when his gov- всегда сохранял государственную Or­ta Azi­ýa­nyň äh­li ýer­le­ri­ni ba­syp alan ernors battled to conquer and submit самостоятельность. Некоторые учё- Alek­sandr Ma­ke­dons­kiý hem Ho­rez­ Central Asian countries. «If there was ные с мировым именем объясняют me gi­rip bil­män­dir. Make­ ­don pa­ty­şa­ such dependence then it proceeded это географическим положением sy­nyň dö­re­den im­pe­ri­ýa­sy dar­gan­dan short time as all sources connected этого государства [2]. Поэтому они soň­ky 2 müň ýy­lyň do­wa­myn­da ýü­ze with the last events do not give data сравнивают Хорезм, окружённый çy­kan we Eý­ra­ny, Or­ta Azi­ýa­ny, Kaw­ that Khorezm was a part of the Sas- со всех сторон пустыней, с Англи- kaz we Ýa­kyn Gün­do­gar se­bit­le­ri­ni sanid state» [18]. Here it is neces- ей, представляющей собой остров, öz içi­ne alan Parfi­ ­ýa hem-de Sasa­ ­ny sary to clarify the main reason of that омываемый со всех сторон морски- im­pe­ri­ýa­la­ry­nyň we yslam­ ­dan soň­ Khorezm, unlike the other countries of ми водами. Врагам с огромным вой- ky dö­wür­ler­de türki­ halk­la­ry­nyň döre­ ­ Central Asia, in ancient centuries and ском через пустыню Каракумы не den beýik­ döw­let­le­ri­niň do­wam eden the Middle Ages always kept the state удавалось достичь Хорезма. Было dö­wür­le­rin­de hem Ho­rezm ýa-ha öz­ independence. Some world famous нелегко добраться до Хорезма по baş­dak ýurt bo­lup­dyr ýa-da bu ugur­da researchers explain it by geographical извилистому пути, пролегающему yzy­gi­der­li gö­reş alyp ba­ryp­dyr. Ýöne,­ location of this state [2]. That is why вдоль побережья Амударьи. Для ol uzak döw­rüň do­wa­myn­da tä XII asy­ they compare Khorezm, surrounded этого необходимы были продолжи-

MIRAS 47 Otparazlaryň 1932-nji ýylda Ýezdde (Eýran) gurlan ybadathanasy. Zoroastrian temple in Yazd (Iran), constructed in 1932. Зороастрийский храм в Йезде (Иран), построенный в 1932 г. ra çen­li be­ýik döw­let de­re­je­si­ne ýe­tip by desert from all sides, with England, тельное время и немалые средства. bil­män­dir. Horezm­de di­ňe XII asyr­ representing an island, washed by sea Возможно, по этой причине Алек- da we XIII asyryň­ ba­şyn­da Anuşte­ ­gin waters from all parts. Enemies with сандр Македонский, захвативший Gar­ça­nyň ne­be­re­sin­den bolan­ beýik­ huge army could not reach Khorezm все окрестности Ирана и Средней türk­men hö­küm­dar­la­ry­nyň alyp ba­ran through the Garagum Desert. It was Азии, не мог пробраться в Хорезм. aý­gyt­ly we yzygi­ ­der­li sö­weş­le­ri ne­ti­je­ not easy to get to Khorezm by wind- После падения империи, созданной sin­de türk­men top­ra­gyn­da Sel­juk­la­ryň ing way, passed along the Amuderya македонским правителем, в перио- dö­re­den be­ýik döw­le­tin­den soň, ikin­ji riverbed. Long time and quite big stuff ды правления Парфянской и Саса- dün­ýä de­re­je­sin­de äh­mi­ýet­li ägirt uly was needed for it. Probably, by this нидской империй, появившихся за последние два тысячелетия, в со- türk­men im­pe­ri­ýa­sy döre­ ­di­lip­dir. Şol reason Alexander Macedonian, con- став которых входили Иран, Сред- dö­wür­de onuň paýtag­ ­ty Gürgenç­ bo­ quered all outskirts of Iran and Cen- няя Азия, Кавказ и Ближний Вос- lup­dyr. Gür­genç hem, edil Merw ýa­ tral Asia, could not get into Khorezm. ток, и в периоды правления великих ly, mu­sul­man dün­ýä­si­niň ylmy­ ­nyň we After falling of the empire, created by государств, созданных тюркскими me­de­ni­ýe­ti­niň pa­jar­lap ösen esa­sy the Macedonian governor, during the народами после принятия ислама, mer­kez­le­ri­niň bi­ri bo­lup­dyr. Şeýle­ uly periods of ruling of the Parthian and Хорезм оставался независимым de­re­jä Ho­rezm özü­niň tary­ ­hyn­da il­kin­ji Sassanid Empires, which appeared государством или же вёл борьбу we iň soň­ky ge­zek ýe­tip­dir. for the last two millennia, which struc- за свою самостоятельность. Но на ture entered Iran, Central Asia, Cau- протяжении длительного времени – Anuş­te­gin Garça­ casus and Middle East, and in the до XII в. – он не мог достигнуть ста- ruling periods of the great states, cre- туса великого государства. В Хорез- Anuş­te­gin Garça­ (çeş­me­le­riň käbir­ ­ ated by the Turkic people after Islam ме только в XII в. и в начале XIII в., le­rin­de Nuş­te­gin Gar­ça) ba­ra­da bel­li acceptance, Khorezm remained the в результате решающих и затяжных ys­lam ta­ryh­çy­sy Ibn al-Esir (1160- independent state or fought for the сражений под предводительством

48 MIRAS independence. But throughout long time, till XII century it could not reach status of the great state. In Khorezm, only in XII century and in beginning of XIII century as a result of resolute and long battles under leadership of great Turkmen governors from de- scendants of Anushtegin Garcha, after formation by the Seljuk Dynasty of the great states on the Turkmen land, the seco-nd great Turkmen Empire was crea-ted. That period, Gurgench was its capital as well as Merv, was one of the main centers of civilization, hub of science and culture of the Muslim world. Such significant status was reached by Khorezm for the first and last time.

Anushtegin Garcha

As for Anushtegin Garcha (in some sources – Nushtegin Garcha) such well known scientists of the Middle Ages as glorified Islamic historian Ibn al-Esir (1160-1233), Persian states- man, historian Alaeddin Jhuveyni (1226-1283), scientist- encyclopae- Horezmşa Atsyzyň altyn teňňesi Aleksandr Makedonskiniň öz ýaşan (ýüz tarapy we arka ýüzi). dist, historian, healer and statesman döwründe zikgelenen we onuň Golden dinar of Khoresmshah Atsyz Reshideddin Fazlallah-ibn-Abdulhayyr keşbi şekillendirilen altyn teňňe (obverse and reverse). Hemedani (1247-1318), Iranian his- (ýüz tarapy we arka ýüzi). Golden coin with the image of Alexander Золотой динар Хорезмшахa Атсызa torian, geographer, poet Hamdallah (аверс и реверс). the Great, coined during his life Kazvini, Arabian historian Abdurah- (obverse and reverse). 1233), pars döw­let iş­gä­ri, taryh­ ­çy man ibn Muhammet ibn Haldun (1332- Золотая монета с изображением 1406), historian of the period of Tey- Александра Македонского, отчеканенная Alaed­din Jü­weý­ni (1226-1283), en­ при его жизни (аверс и реверс). sik­lo­pe­di­ýa­çy alym, ta­ryh­çy, hekim­ murid Hafizi-i-Abru (the birth date is великих туркменских правителей we döw­let iş­gä­ri Re­şi­ded­din Faz­lal­ unknown, death date – 1430, in some из числа потомков Ануштегина Гар- lah ibn-Ab­dul­ha­ýyr He­me­da­ny (1247- sources – 1451), Persian historian ча, после образования династией 1318 ýý.), eý­ran ta­ryh­çy­sy, geog­raf Mirhond (1433-1498) cited identical data. Juveyni wrote about it the follow- Сельджуков великих государств на we şahyr­ Ham­dal­lah Kazwi­ ­ni, arap ing: «As commander Horasan Alp-Te- туркменской земле, была создана fi­lo­so­fy we ta­ryh­çy­sy Abdy­ ­rah­man ibn gin was one of supporters of Samanid вторая великая туркменская им- Mu­ham­met ibn Hal­dun (1332-1406), state, just like Bilge-bek was supporter перия. В этот период её столицей Teý­mi­ri­ler döw­rü­niň taryh­ ­çy­sy Ha­fiz-i of Seljuk state. He took one soldier был Гургенч, который, как и Мерв, Ab­ru (dog­lan ýy­ly nä­bel­li, ölen ýy­ly from Garjystan for service. His name являлся одним из основных очагов 1430, kä­bir çeş­me­ler­de 1451), pars was Nushtegin Garcha. In the epoch цивилизации, средоточием науки и ta­ryh­çy­sy Mir­hond (1433-1498) ýa­ly of the last governors of the Samanid культуры мусульманского мира. На- me­hur or­ta asyr alym­la­ry bir­meň­zeş state as Sebuktegin with wisdom and столько значимого статуса Хорезм mag­lu­mat­la­ry be­rip­dir­ler. Jü­weý­ni ol ability was put forward, and Nushtegin достиг в первый и последний раз. ba­ra­da şeýle­ ýazyp­ ­dyr: «Ho­ra­sa­nyň Garcha gradually by prudence and go­şun ser­ker­de­si Alp-te­gi­niň Sa­ma­ keenness reached very high honour, Ануштегин Гарча ny­lar döw­le­ti­niň sü­tün­le­ri­niň bi­ri bol­şy was considered as the great states- ýa­ly, Bil­ge beg hem Sel­juk döw­le­ti­niň man of Seljuk Empire. Nushtegin took Об Ануштегине Гарча (в некоторых da­ýan­jy bo­lup­dyr. Bil­ge beg Gar­jys­ the post of the head on hygiene in the источниках – Нуштегин Гарча) такие tan­dan bir gula­ ­my (esge­ ­ri) öz ýa­ny­na palace» [23; 28]. Confirming above- известные учёные средневековья, alyp­dyr. Onuň ady Nuş­te­gin Gar­ça­dyr. stated data, Ibn al-Esir noted: «Anush- как прославленный исламский исто- Sa­ma­ny­lar döw­le­ti­niň soňky­ hö­küm­ tegin was the servant of one of Seljuk рик Ибн аль-Эсир (1160-1233 гг.), dar­la­ry­nyň eý­ýa­myn­da Se­buk­te­gi­niň emirs of Bilge-bek, he took one man персидский государственный дея- MIRAS 49 özü­niň pa­ra­sat­ly­ly­gy we ba­şar­jaň­ly­gy from Garjystan. That is why he was тель, историк Алаеддин Джувейни bi­len öňe çyky­ ­şy ýa­ly, Nuşte­ ­gin Gar­ça called Anushtegin Garchaly. Becom- (1226-1283 гг.), учёный-энциклопе- hem ýu­waş-ýu­waş­dan pä­him-paý­ha­sy ing matured, he reached high hon- дист, историк, целитель и государ- we düş­bü­li­gi bi­len ju­da ýo­ka­ry dere­ ­jä ours, used to be moral, well-known ственный деятель Решидеддин ýe­tip, Sel­juk im­pe­ri­ýa­sy­nyň uly döw­let person who gained perfection, many Фазлаллах-ибн-Aбдулхайыр Хеме- iş­gä­ri ha­sap­la­nyp­dyr. Nuş­te­gi­ne taşt­ responsible state figures applied to дани (1247-1318 гг.), иранский исто- рик, географ и поэт Хамдаллах Каз- dar­lyk de­re­je­si ber­lip­dir» [23; 28]. Ibn him for advice» [11]. Reshideddin told вини, арабский философ и историк al-Esir ýo­kar­da­ky mag­lu­mat­la­ry tas­ that: «Anushtegin Garcha was the Абдурахман ибн Мухаммет ибн Хал- syk­lap şeý­le di­ýip ýa­zyp­dyr: «Anuş­te­ descendant of Oguz tribe-begdili [7]; Hafiz-i Abru wrote: «Nushtegin Garcha дун (1332-1406 гг.), историк периода gin sel­juk emir­le­ri­niň bi­ri Bilge-be­ ­giň Теймуридов Хафизи-и Абру (дата gu­la­my bo­lup, ol ony Gar­jys­tan­ly bir – the ancestor of Sultans of Khorezm, he is descendant of Oguz tribe – beg- рождения неизвестна, дата смерти adam­dan öz ýany­ ­na alyp­dyr. Şo­nuň dili» [7]. M. Kashgarly (XI century) ar- – 1430 г., в некоторых источниках üçin hem ony Anuş­te­gin Garça­ ­ly di­ýip ranged begdili tribe on the 7th place – 1451 г.), персидский историк Мир- at­lan­dy­ryp­dyr. Ol ula­lyp, de­re­je­si beý­ хонд (1433-1498 гг.) приводят оди- among Turkmen tribes [13]. Proceed- ge­lip­dir, özü­ni ju­da tertip­ ­li alyp bar­ýan, наковые сведения. Джувейни писал ing from the above-stated data about kä­mil­li­ge ýeten­ meş­hur adam bo­lup­ об этом следующее: «Как полково- Anushtegin, it is possible to assume, дец Хорасана Алп-Тегин был одной dyr, oňa öz işle­ ­ri boýun­ ­ça mas­la­hat that he was born in the country, called из опор Саманидского государства, so­rap, döw­le­tiň dür­li jo­gap­kär adam­ Garjystan, located in the mountain lo- так и Билге бек был опорой Сель- la­ry ýüz tutup­ dyr­ ­lar» [11]. Reşi­ ­ded­di­ cality with snow-covered tops of Mur- джукского государства. Он взял ne gö­rä, «Anuş­te­gin Gar­ça oguz­la­ryň gap River. beg­di­li taýpa­ ­sy­nyň zürýa­ ­dy­dyr» [7]; к себе из Гарджистана на службу Myalik Shah took Anushtegin from одного воина. Его имя – Нуште- Ha­fiz-i Ab­ru (1430-njy ýylda­ ýo­ga­lyp­ Bilge-bek and entrusted him business, гин Гарча. В эпоху последних пра- dyr) hem, öz geze­ ­gin­de: «Ho­rezm connected with the palace bath and вителей государства Саманидов, sol­tan­la­ry­nyň ne­sil­ba­şy­sy Nuşte­ ­gin clearness. This job was one of the как Себуктегин своей мудростью и Gar­ça­dyr, ol oguz nesli­ ­niň beg­di­li taý­ most important in the palace. Anush- умением выдвинулся вперёд, так и pa­sy­nyň zür­ýa­dy­dyr» di­ýip nyg­tap­dyr tegin well coped with duties, fell on Нуштегин Гарча, постепенно своим [7]. M. Kaş­gar­ly (XI a.) beg­di­li taýpa­ ­ny him therefore he got appointment to благоразумием и сметливостью до- стигший очень высоких почестей, считался великим государственным деятелем Сельджукской империи. Нуштегин был удостоин должности начальника дел по чистоте во двор- це» [23; 28]. Подтверждая вышеу- казанные сведения, Ибн аль-Эсир отметил: «Ануштегин был прислуж- ником одного из сельджукских эми- ров Билге-бека, он его взял с собой из Гарджыстана у одного человека. Поэтому его звали Ануштегин Гар- чалы. Повзрослев, он достиг высо- ких почестей, был нравственным, знаменитым человеком, достигнув- шим совершенства, к нему обраща- лись за советом многие ответствен- ные государственные чиновники» [11]. У Решидеддина: «Ануштегин Гарча был потомком племени огу- зов – бегдили [7]; Хафиз-и Абру писал: «Нуштегин Гарча – родона- чальник султанов Хорезма, он по- томок племени огузов – бегдили» [7]. М. Кашгарли (XI в.) расположил племя – бегдили на 7-ом месте сре- ди туркменских племён [13]. Исходя Samanylar döwletiniň (819-999 ýý.) hökümdarlarynyň aramgähi. Buhara (Özbegistan). из вышеприведённых сведений об Mausoleum of rulers of Samanids state (819-999) Bukhara (). Ануштегине, можно предположить, Мавзолей правителей государства саманидов (819-999 гг.). Бухара (Узбекистан). что он родился в стране под назва-

50 MIRAS Seljuk soltany Berkýaryk (hökümdarlyk ýyllary 1092-1104). Orta asyr miniatýurasy. Seljuk sultan Berk-yaruk (ruling years 1092-1104). Miniature of the Middle Ages. Сельджукский султан Берк-ярук (годы правления 1092-1104). Средневековая миниатюра. türk­men taý­pa­la­ry­nyň ara­syn­da 7-nji the post of the hygiene chief. All ex- нием Гарджыстан, расположенной в ýer­de ýer­leş­di­rip­dir [13]. Anuşte­ ­gin penses on these goals were paid for горной местности с заснеженными ba­ra­da ýo­kar­da ber­len mag­lu­mat­la­ the account of taxes, received from вершинами, в верховьях реки Мур- ra esas­la­nyp, onuň Mur­gap der­ýa­sy­ Khorezm treasury. Then, Anushtegin гап. nyň ýo­ka­ry akymyn­ ­da de­pe­si ala garly­ was appointed to the post of muhta- Мялик шах взял Ануштегина у dag­lyk ýer bo­lan Gar­jys­tan at­ly ýurt­da sib (state worker, supervising all mat- Билге-бека и доверил ему дела, связанные с дворцовой баней и на- dog­lan­dy­gy­ny çak et­mek müm­kin. ters, connected with ensuring of in- ведением чистоты. Эта профессия Bil­ge-beg­den Mälik­ şa Anuşte­ ­gi­ni öz ternal order in the country) and shihn (commandant) of Khorezm. However, была одной из важных во дворце. ýa­ny­na alyp­dyr we oňa köşgüň­ ham­ Ануштегин хорошо справлялся с mam we arassa­ ­çy­lyk (taşt­dar­çy­lyk) iş­ Anushtegin was not the full governor of Khorezm, because that period the возложенными на него обязанно- le­ri­ni yna­nyp­dyr. Ol köşk­de iň mö­hüm стями и поэтому получил назначе- country was governed by the protégé we­zi­pe­le­riň bi­ri bo­lup­dyr. Anuş­te­gin bu ние на пост начальника по вопро- of future great Sultan Sanjar – son of iş­le­ri ju­da oňat alyp baryp,­ taşt­dar­çy­ сам гигиены. Все расходы на эти Myalik Shah. lyk iş­le­ri­niň baş­ly­gy we­zi­pe­si­ne bel­ цели оплачивались за счёт налогов, In sources there is no data about le­nip­dir. Bu ugur­da­ky iş­le­riň äh­li çyk­ получаемых из казны Хорезма. За- stay of Anushtegin in Khorezm. As da­jy­la­ry Ho­rezm­den ge­lip go­wuş­ýan тем Ануштегина назначили на долж- is known, he died in 997 and, prob- sal­gy­dyň ha­sa­by­na tö­le­nip­dir. Şo­nuň ности мухтасиба (государственного ably, was buried in Merv. This is lim- служащего, контролирующего все üçin Anuş­te­gi­ni Ho­rez­miň muh­ta­si­bi ited information in sources on this (äh­li mese­ ­le­ler bo­ýun­ça ýur­duň için­ вопросы, связанные с поддержани- historic figure. After death of Mya- ем внутреннего порядка в стране) dä­ki tertip-düz­ gü­ ­ne gö­zeg­çi­lik ed­ýän lik Shah, taking use of distemper in и шихне (коменданта) Хорезма. Но, döw­let işgä­ ­ri) we şih­ne­si (komen­ ­dan­ fighting for a throne, occurred in the Ануштегин не был полноправным ty) we­zi­pe­le­ri­ne bel­läp­dirler.­ Ýö­ne, palace between Seljuk successors, правителем Хорезма, так как в этот Anuş­te­gin Ho­rez­miň doly­ hu­kuk­ly hö­ the Emir of Khurasan Dadbek Habashi период страной правил ставленник küm­da­ry bol­man­dyr, çün­ki ýurdy­ şol in 1097 declared about exit from sub- будущего великого султана Санджа- dö­wür­de bu ýur­duň dik­me­si bo­lup Mä­ mission of the Seldjuk state and ap- ра – сына Мялик шаха. lik şa­nyň og­ly – gel­jek­ki be­ýik sol­tan pointed the governor of this country В источниках отсутствуют сведе- San­ja­ryň bel­län ada­my do­lan­dy­ryp­dyr. a son of Anushtegin – Kutub ad-Din ния о пребывании Ануштегина в MIRAS 51 Хорезме. Известно, что он умер в 997 г. и, возможно, был похоронен в Мерве. Вышеуказанной информа- цией в источниках ограничиваются сведения об этой исторической лич- ности. После смерти Мялик шаха, воспользовавшись смутой в борьбе за трон, возникшей во дворце между сельджукскими наследниками, эмир Хорасана Дадбек Хабаши в 1097 г. объявил о выходе из подчинения Сельджукского государства и назна- чил правителем этой страны сына Ануштегина – Кутуб ад-Дин Мухам- меда и возвёл его до звания и по- ложения хорезмшаха. В 1100 году султан Берк-ярук и его брат Сан- джар подавили восстание Дадбека Хабаша и казнили его. Завоевав Хорасан и возглавив государство, султан Санджар утвердил Мухам- меда хорезмшахом. Таким образом, начиная с 1097 года, началась ле- топись истории великой империи Ануштегинидов. Во главе всех госу- дарств, созданных в последующие периоды после принятия ислама на территории Ирана и Средней Азии, стояли хорошо известные истори- ческие личности. Так и за великой империей Ануштегинидов стоял Ануштегин Гарча. Иранский историк и чиновник Газ- невидского государства Абулфа- зыл Мухаммет ибн Хусейн Бейхаки (995-1077 гг.), приводя отрывки из произведения Бируни «История Хорезма», не дошедшего до на- шего времени, отмечал, что в этот период редко встречались люди, которые умели говорить на древ- нехорезмийском языке – одном Anuşteginiler nesilşalygynyň soňky wekili Jelaleddin Meňburnyň ýadygärligi. из среднеиранских языков, читать Ürgenç (Özbegistan). и объяснять тексты, написанные Monument of the last representative of Anushteginids Dynasty Jelaleddin Mengburun. на хорезмийской письменности, Urgench (Uzbekistan). созданной на основе арамейско- Памятник последнему представителю династии Ануштегинидов Джелаледдину Менгбурун. Ургенч (Узбекистан). го алфавита [6]. Личный секретарь последнего представителя дина- Anuş­te­gi­niň Ho­rezm­de bolan­ ­dy­gy Muhammed and appointed him to the стии хорезмшахов-Ануштегинидов ba­ra­da çeş­me­ler­de mag­lu­mat be­ril­ rank and position of Khorezm Shah. In султана Джелаледдина Менгбурны män­dir. Ol 997-nji ýyl­da dün­ýä­den 1100 Sultan Berk-yaruk and his broth- Шихаб ад-Дин ан-Насави, описывая ötüp­dir. Me­ge­rem, ol Merw­de jaý­la­nan er Sanjar suppressed revolt of Dadbek характерные черты, присущие Дже- Habash and executed him. Having bol­sa ge­rek. Ýo­kar­da­ky ha­bar­lar bi­len лаледдину, упоминает, что «он был conquered Khurasan and headed the bu ta­ry­hy şah­sy­ýet ba­ra­da çeş­me­ler­ тюркоязычным» [14]. В конце своей state, Sultan Sanjar appointed Mu- жизни султан Джелаледдин в пись- de be­ril­ýän mag­lu­mat­lar ta­mam­lan­ýar. hammed as Khorezm Shah. Thus, мах арабскому халифу ан-Насиру Mä­lik şa ölen­den soň sel­juk­la­ryň şa­ since 1097 annals of history of great (1180-1225 гг.) подписывался «Ваш za­da­la­ry­nyň arasyn­ ­da tagty­ eýe­le­mek Anushteginids Empire started. And it покорный слуга. Сын Султана bo­ýun­ça köş­güň için­de ýü­ze çykan­ despite the common facts that at the Санджара, Meнгбурун». Традиция

52 MIRAS head of all states, created during the subsequent periods after acceptance of Islam on territory of Iran and Central Asia, were well-known historic figures. So, Anushtegin Garcha stood guard behind the great Anushteginids Em- pire. The Iranian historian and the official of Gaznevid state Abulfazyl Muham- met ibn Hussein Beyhaki (995-1077), citing fragments from the work of Biru- ni «History of Khorezm», not reached till present days, noted that during this period quite seldom people were met who could speak the ancient Khorezm language – one of medium Iranian lan- guages, read and explain the texts writ- ten on Khorezm language, created on the basis of the Aramaic alphabet [6]. The personal secretary of the last rep- resentative of Khorezm Shah Anush- bu­la­gaý­lyk­lar­dan peý­da­la­nyp, Ho­ra­ tegenids Dynasty of Sultan Jelaleddin sa­nyň emi­ri Dad­bek Ha­ba­şy 1097-nji Mengburun Shihabad-Din an-Nasavi, подписывать подобным образом ýyl­da Sel­juk döw­le­ti­niň tabyn­ ­ly­gyn­ describing the characteristic features, официальные бумаги была об- dan çykýan­ ­dy­gy­ny yglan­ edip­dir we peculiar to Jelaleddin, mentions that условлена следующим. В 1210 г., Anuş­te­gi­niň og­ly Ku­tub ad-Din Mu­ he was Turkic speaking» [14]. In the после победы над каракитайцами, ham­me­di ho­rezm­şa dere­ ­je­sin­de bu end of life Sultan Jelaleddin in letters с целью прославить себя как вели- ýur­duň hö­küm­da­ry edip bel­läp­dir. to the Arabian Caliph an-Nasir (1180- кого правителя, Ала-ад-Дин Мухам- 1100-nji ýylda­ sol­tan Berk­ýa­ryk we 1225) subscribed «your obedient ser- мет II (1200-1220) взял себе про- onuň do­ga­ny San­jar, Dad­bek Ha­ba­ vant. The son of Sultan Sanjar, Meng- звище «Александр Второй». Также, şy­nyň tur­zan goz­ga­la­ňy­ny ýa­ty­ryp, burun». Tradition to sign in similar way учитывая долгое правление вели- ony je­za­lan­dy­ryp­dyr. Ho­ra­sa­ny eýe­läp the official papers was conditioned кого султана Санджара, он в под- döw­let ba­şy­na ge­çen sol­tan San­jar by the following fact. In 1210, after ражание ему назвал себя султаном hem Mu­ham­me­diň ho­rezm­şa de­re­je­ the victory over Chinese people, with Санджаром. Как видно, эти и другие si­ni tas­syk­lap­dyr. Şeý­le­lik­de, 1097-nji the aim to glorify himself as the great приведённые исследователем дан- ýyl­dan baş­lap Anuş­te­gi­ni­le­riň be­ýik gover-nor, Ala-ad-Din Muhammet the ные связаны с историей туркмен- im­pe­ri­ýa­sy­nyň ta­ry­hy­nyň se­ne­na­ma­ Second (1200-1220) took the nick- ского народа. Наконец, З. М. Буни- sy baş­la­nyp­dyr. Şeý­le-de bol­sa, ys­lam name «Alexander the Second». Con- ятов, обобщая этот вопрос, говорит di­ni kabul­ edi­len­den soň­ky dö­wür­ler­de sidering long governing of the great от том, что после смерти Джелалед- Eý­ra­nyň we Orta­ Azi­ýa­nyň çäkle­ ­rinde­ Sultan Sanjar, he in imitation to him дина, уцелевшая часть его войска dö­rän be­ýik döw­let­le­riň äh­li­si­niň göz­ called himself Sultan Sanjar. Appar- осела в Египте, на севере Сирии ba­şyn­da anyk ta­ry­hy şah­sy­ýe­tiň dur­ ently, this and other data cited by the и юго-западе Анатолии в Турции. Часть из них ассимилировалась с ýan­dy­gy hem­me­le­re mälim­ ­dir. Edil şo­ researcher is connected with history of the Turkmen people. At last, Z. M. арабами. Другая часть потомков nuň ýa­ly hem, Anuş­te­gi­ni­le­riň dö­re­den Buniyatov, generalising this matter, этих воинов, до сегодняшнего дня be­ýik im­pe­ri­ýa­sy­nyň аňyrsyn­ ­da Anuş­ says that after death of Jelaleddin, проживающих на севере Ирака – в te­gin Gar­ça dur. survived part of the army settled down Мосуле и Киркуке, является хорез- Eý­ran taryh­ ­çy­sy we Gaz­na­ly­lar döw­ in Egypt, in the north of Syria and the мийцами. Считается, что они проис- le­ti­niň emel­da­ry Abul­fa­zyl Mu­ham­met south-west of Anatolia of Turkey. The ходят из туркмен и по сегодняшний ibn Hü­se­ýin Beýha­ ­ky (995-1077) Bi­ part of them assimilated with the Ara- день сохраняют своё историческое ru­ny­nyň bi­ziň döw­rü­mi­ze çen­li ge­lip bians. Another part of descenders of и этническое название [7]. ýet­me­dik «Ho­rez­miň ta­ry­hy» at­ly ese­ these soldiers till present days inhab- Хотелось бы сослаться на неко- rin­den par­ça­la­ry getir­ ­mek bilen,­ şol ited in the north of Iraq – in Mosul and торых из исследователей, давших dö­wür­de or­taeý­ran dil­le­ri­niň bi­rinde­ Kirkuk, are Khorezm people. It is con- высокую оценку династии Ануш- gür­läp, gady­ ­my ho­rezm di­lin­den baş sidered, that they are originated from тегинидов. В. В. Бартольд назвал çy­kar­ýan­la­ryň we ara­meý elip­bi­ýi­niň Turkmen and till today keep the his- Ануштегинидов «чётвёртой и самой esa­syn­da dö­re­di­len horezm­ ha­tyn­da torical and ethnic name [7]. V. V. Bar- прекрасной династией» Хорезма ýa­zy­lan tekstle­ ­ri okap we dü­şün­di­rip told named Anushteginids «the fourth [4]. По утверждению С. П. Толстова, MIRAS 53 Horezm imperiýasy (1190-1220 ýý.). Khoresm Empire (1190-1220). Хорезмская империя (1190-1220 гг.). bil­ýän­le­riň örän seý­rek duş gel­ýän­di­ and finest dynasty» of Khorezm [4]. S. «Да и для X-XI вв. мы знаем только gi­ni bel­läp­dir [6]. Anuş­te­gi­ni­ler ne­sil­ P. Tolstov stated «For X-XI centuries обрывки истории Хорезма, и когда, şa­ly­gy­nyň iň soň­ky we­ki­li sol­tan Je­ we know only fragments of Khorezm в XII – начале XIII в., Хорезм стано- la­led­din Meň­bur­nyň hu­su­sy mür­ze­si history and when, in XII – beginning вится центром величайшей импе- Şy­ha­bed­din Ne­se­wi, Je­la­led­di­niň daş­ of XIII century, Khorezm becomes the рии Востока, распростёршейся от ky keş­bi­ni surat­ ­lan­dyr­mak bilen,­ onuň hub for greatest empire of the East, границ Грузии до Ферганы и от Инда до северноаральских степей, и со- «di­li bo­ýun­ça türki­ ­di­gi­ni» [14] nyg­tap­ spread from borders of Georgia to бытия его истории оказываются в dyr. Ömrü­ ­niň ahy­ryn­da sol­tan Je­la­led­ Fergana and from Indus to northern центре внимания восточных источ- din arap ha­ly­fy an-Na­si­re (1180-1225) Aral steppes, and events of its history appear in the focus of attention of the ников, – этот головокружительный ýa­zan hat­la­ryn­da «Onuň sadyk­ gu­ly. подъём, до того почти безвестной, Sol­tan Sanja­ ­ryň ogly,­ Meň­bu­run» diyip oriental sources, – this shaky lifting before almost unknown, located on расположенной на далекой окраине gol çekip­ ­dir. Res­mi­na­ma­la­ra şeý­le go­ мусульманского мира страны, про- far suburb of the Muslim world country luň çe­kil­me­gi aşak­da­ky ýag­daý bi­len изводит впечатление совершенной makes impression of absolute unex- bag­ly bo­lup­dyr. 1210-njy ýyl­da ga­ra­ неожиданности». [20]. С. П. Толстов pectedness» [20]. S. P. Tolstov in all hy­taý­ly­lar­dan üs­tün çyka­ ­nyn­dan soň, во всех своих трудах правителей his works calls rulers of the Anush- Alaed­din Muham­ met­ II (1200-1220) династии Ануштегинидов называет teginids Dynasty as «great Khorezm be­ýik hö­küm­dar hök­mün­de şöh­ratlan­ ­ «великими хорезмшахами» [18; 19; Shah» [18; 19; 20]. In accordance 20]. Согласно мнению З. М. Буния- mak mak­sa­dy bi­len özü­ne «Alek­sandr with opinion of Z. M. Buniyatov, after Ikin­ji» la­ka­my­ny kabul­ edip­dir. Şeý­ това, после окончательной победы final victory of Al-ad-Din Muhammed Ала-ад-Дина Мухаммеда II над ка- le-de, ol beýik­ sol­tan San­ja­ryň uzak the Second over Chinese people, his ракитайцами, пределы его империи wagt­lap hö­küm­dar­lyk eden­di­gi­ni na­ boundaries were widened up to un- расширились до невиданных раз- za­ra alyp, özü­ne sol­tan San­ja­ryň ady­ precedented sizes. After this notable меров. После этой решительной по- ny hem da­kyp­dyr. Gör­şü­miz ýaly,­ bu victory, «Khorezm Shah gained com- беды, «хорезмшах добился полной de­lil­ler hem türk­men hal­ky­nyň ta­ry­hy plete independence: none of rulers of независимости: ни один из прави- bi­len bag­la­ny­şyk­ly­dyr. Ga­ly­ber­se-de, the region could dare command over телей региона не осмеливался вла- Z. M. Buni­ ­ýa­to­wyň bu me­se­lä­ni jem­ Khorezm. Time came when Khorezm ствовать над Хорезмом. Пришло leý­şi­ne gö­rä, Je­la­led­din öl­dü­ri­len­den decided own destiny and destiny of время, когда Хорезм решал и свою,

54 MIRAS soň, onuň goşu­ ­nyn­dan aman galan­ ­lar Mü­sür­de, Si­ri­ýa­nyň de­mir­ga­zy­gyn­da we Tür­ki­ýä­niň Ana­do­ly we­la­ýa­ty­nyň gü­nor­ta-gün­ba­ta­ryn­da mes­gen tu­tup­ dyr­lar. Olaryň­ bir bö­le­gi arap­lar bi­len ga­ry­lyp-ga­ty­lyp gi­dip­dir. Beý­le­ki­le­ri, hu­su­san-da, şu gü­ne çen­li Yra­gyň de­ mirga­ ­zy­gyn­da Mosul­ we Kir­kuk we­ la­ýat­la­ryn­da ýa­şa­ýan ho­rezm­li­le­riň ne­be­re­le­ri öz­le­ri­niň asly­ ­nyň türk­men­ ler­di­gi­ni unut­man etni­ ­ki we ta­ry­hy ady­ ny şu güne­ çen­li sak­lap gel­ýär­ler [7]. Alym­la­ryň Anuş­te­gi­ni­le­riň ne­sil­şa­ ly­gy­na be­ren ýo­ka­ry ba­ha­la­ry­nyň kä­ bir­le­ri­ne sal­gy­lan­mak is­le­ýä­ris. W. W. Bartold­ Anuş­te­gi­ni­le­ri Ho­rez­miň «dör­dün­ji we iň aja­ýyp ne­sil­şa­ly­gy» di­ýip at­lan­dy­ryp­dyr [4]. S. P. Tols­to­ wyň tassyk­ ­la­ma­gy­na gö­rä, «XII asy­ ryň do­wa­myn­da we XIII asy­ryň ba­ şyn­da Ho­rezm Gün­do­ga­ryň iň be­ýik im­pe­ri­ýa­sy­nyň mer­ke­zi­ne öw­rü­lip­dir. Onuň çäkle­ ­ri Gruzi­ ­ýa­dan Ferga­ ­na we Hind der­ýa­sy­nyň boý­la­ryn­dan Ara­lyň de­mir­ga­zyk se­bit­le­rin­dä­ki düz­lük­le­re çen­li uza­lyp gi­dip­dir. Şeýle­ ­lik­de, onuň ta­ry­hyn­da bo­lup ge­çen wa­ka­lar gün­ do­gar çeş­me­le­ri­niň üns mer­ke­zin­de bo­lup­dyr. Musul­ ­man dün­ýä­si­niň gy­ rak çe­tin­de ýer­le­şen we öň şeý­le bir bel­li bol­ma­dyk bu ýur­duň ba­şy­ňy aý­ laý­jy de­re­je­de beýgel­ ­me­gi, diý­seň ga­ ra­şyl­ma­dyk tä­sir gal­dyr­ýar» [20]. S. P. Tols­tow hem öz iş­le­ri­niň äh­li­sin­de Anuş­te­gi­ni­ler ba­ra­da söh­bet ede­nin­de bu ne­sil­şa­ly­gyň hö­küm­dar­la­ry­ny «be­ ýik ho­rezm­şa­lar» di­ýip at­lan­dy­ryp­dyr [18;19; 20]. Z. M. Buni­ ­ýa­to­wyň pi­ki­ri­ ne gö­rä, Alaed­din Mu­ham­met II ga­ra­ hy­taý­ly­lar­dan gu­tar­nyk­ly ýe­ňiş ga­za­ na­nyn­dan soň, onuň impe­ ­ri­ýa­sy­nyň çäk­le­ri öň hiç ha­çan gö­rül­me­dik de­re­ je­de gi­ňäp­dir. Bu aýgyt­ ­laý­jy ýeňiş­ ­den soň, «ho­rezm­şa özü­niň do­ly ga­raş­ Jelaleddin Meňburun Çingiz handan we onuň goşunlaryndan gaçyp gutulmak üçin Hind derýasynу kesip geçýär. syz­ly­gy­ny ga­za­nyp­dyr: se­bi­tiň hiç bir Jelal ad-Din Mengburun crosses the Ind river, rescuing from hö­küm­da­ry Ho­rez­miň üs­tün­den hök­ Cenghis khan and his army. mü­ro­wan­ly­gy­ny ýö­retmä­ ­ge milt edip Джелаледдин Менгбурун пересекает реку Инд, bil­män­dir. Ho­rezm­şa­nyň özü­niň beýle­ ­ спасаясь от Чингисхана и его армии. ki döw­let­le­riň we halk­la­ryň yk­bal­la­ry­ny other states and peoples» [7]. At last, и судьбы других государств и на- çöz­ýän wag­ty ge­lip ýetip­ ­dir» [7]. Galy­ ­ Petersburg scientist D. M. Timohin родов» [7]. Наконец, петербургский ber­se-de, Je­la­led­di­ne ba­gyş­la­nyp ýa­ – the author of the last monography, учёный Д. М. Тимохин – автор по- zy­lan iň soň­ky mo­nog­ra­fi­ýa­nyň aw­to­ry следней монографии, посвящённой devoted to Jelaleddin, considered the pe­ter­burg­ly alym D. M. Ti­mo­hin hem Джелаледдину, считал государство Anuş­te­gi­ni­le­riň döw­le­ti­ni XII asyrda­ Anushteginids state as the great em- Ануштегинидов великой империей, we XIII asy­ryň ba­şyn­da do­wam eden pire, governed in XII century and in the властовавшей в XII в. и в начале XIII be­ýik im­pe­ri­ýa ha­sap­lap­dyr [17]. beginning of XIII century [17]. в. [17]. MIRAS 55 EDEBIÝAT LITERATURE ЛИТЕРАТУРА

1. Авеста в русских переводах (1861-1996). СПб., 1997. Стр. 1-3, 10, 416, 421. 2. Бартольд В. В. Сочинения. М., 1963. Т.I. Стр. 209. 3. Бартольд В. В. Сочинения. М., 1963. Т.II. Ч.1. Стр. 813 4. Бартольд В. В. Сочинения. М.,1964. Т.II. Ч.2. Стр. 536. 5. Бартольд В. В. Сочинения. М., 1971. Т.VII. Стр. 420. 6. Бейхаки. История Мас‛ӯда. 2-е изд. доп. М., 1969. Стр. 812-813. 7. Буниятов З.М. Государство хорезмшахов-Ануштегинидов. 1097-1231. М., 1986. Стр. 4, 7, 76, 195, 196. 8. Гафуров Б. Таджики. Древнейшая, древняя и средневековая история. М.,1972. Стр. 83. 9. Германов В. А. Глас вопиющего в пустыне // КЦ. 2000-2001. СПб. 2002. Стр. 30. 10. Дьяконов И. М. Восточный Иран до Кира. (К возможности новых постановок вопроса) // История Иранского государства и культуры. К 2500-летию Иранского государства. М., 1971. Стр. 127. 11. Ибн ал-Асир. Извлечения из «Аl-Камил фи-т-тарих» // МИТТ. Т.I. Cтр. 384. 12. Материалы по истории туркмен и Туркмении. Т.1. VII–XV вв. Арабские и персидские источники. М.-Л., 1939. Cтр. 6, 417. (Далее сокращённо: МИТТ). 13. Махмуд Кашгарский. Извлечения из «Диван лугат ат-тюрк» // МИТТ. Т.I. Cтр. 309. 14. Ан-Насави. Жизнеописание султана Джалал-ад-Дина Манкбурны. Баку, 1973. Стр. 296. 15. Робинсон Б. Туркменская школа миниатюрной живописи (до 1503 г.) Пер. А. Язбердиева // КЦ. Междунар. ежегодник. 1997-1998. СПб., 1999. 16. Соколов С. Н. Зороастризм (1861-1996). СПб., 1997. 17. Тимохин Д. М. Соперник Чингиз-хана хорезмшах Джалал ад-Дин Манкбурны, личность и эпоха. М., 2013. Стр. 4. 18. Толстов С. П. Древний Хорезм. М., 1948. Стр. 15, 17, 18, 19-20. 19. Толстов С. П. Древности Верхнего Хорезма // ВДИ. 1941. № 1. Стр. 168. 20. Толстов С. П. По следам древнехорезмийской цивилизации. М., 1948. Стр. 10, 11, 24, 42, 69, 103, 108. 21. ал-Хусейни. Сливки летописей. М., 1980. Cтр. 171, 172. 22. Язбердиев А. Книжное дело в древней Средней Азии (доисламский период). А., 1995. Стр. 200-201. 23. Джувейни. Извлечения из «Тарих-и джехангшуша» // МИТТ. Т. 1. Cтр. 442. 24. Awes­ta. (Widew­ ­dat – Döwle­ ­re gar­şy ka­nun). Terj. eden A. Ýazber­ ­di­ýew. A., 2012. Стр. 86. 25. Boyce M. A. His­to­ry of Zo­roastria­ nizm.­ Vol I-III. Leiden-Köln,­ 1975-1991. 26. Boyce M. A. Zoroast­ rians.­ Their Re­li­gious Be­liefs and Practices. Lon­don, 1979. P. 39. 27. Gasan­ ­za­de J. Mi­ras. 2012. № 3. 28. Ha­ug M. and West E. W. The Bo­ok of Ar­da Viraf. Pahlavi­ text pre­pa­red by Des­tur Hos­hang­ji Ja­masp­ji Asa, revised and col­la­ted with furt­her ma­nuscripts, with an Eng­lish trans­la­tion. Ams­ter­dam, 1971. P. 277-278. 29. Meyer E. Der Papy­ ­rus­fund von Ele­fan­ti­ne. Leip­zig, 1912. P. 28. 30. Pearson­ J. D. A. Bibliog­ ­rap­hy of Pre-Is­la­mic Per­sia. Lon­don, 1975. P. 76-77.

56 MIRAS MIRAS 57 MEDENIÝETLERIŇ, HALKLARYŇ WE SIWILIZASIÝALARYŇ ÖZARA GATNAŞYKLARY

INTERACTION OF CULTURES, NATIONS AND CIVILISATIONS

ВЗАИМОДЕЙСТВИЕ КУЛЬТУР, НАРОДОВ И ЦИВИЛИЗАЦИЙ

58 MIRAS Ç. SÝAOS­ZYA (Hytaý­ Halk Respub­ li­ ka­ sy)­ TÜRK­MEN HA­LY­SY: HAL­KYŇ TA­RY­HY, ME­DE­NI WE RU­HY BAÝ­LY­GY

C. SYAOTSZYA (Peoples’ Republic of China) TURKMEN CARPET: HISTORICAL, CULTURAL AND SPIRITUAL HERITAGE OF PEOPLE Ч. СЯОЦЗЯ (Китайская Народная Республика) ТУРКМЕНСКИЙ КОВЁР: ИСТОРИЧЕСКОЕ, КУЛЬТУРНОЕ И ДУХОВНОЕ ДОСТОЯНИЕ НАРОДА

«Türk­men ha­ly­sy hal­kyň arzuw-hy­ ­ «Turkmen carpet is a mirror, where «Туркменский ковёр ‒ это зеркало, ýal­la­ry­nyň, onuň söý­gü­si­niň we mähri­ ­ the dreams and the hopes of people, в котором отразились мечты и чая- niň şöh­le­le­nen aý­na­sy­dyr. Bu ata-ba­ their love and tender are reflected. ния народа, его любовь и нежность. ba­la­ry­my­zyň ge­çen şöh­ratly­ dur­muş This is a chronicle of the glorious way Это, написанная языком красок и ýo­lu­nyň reňk­le­riň di­li bi­len ýü­rek­den of ancestors’ life, written by the lan- сердца, летопись славного жизнен- ýa­zy­lan ýyl ýaz­gy­sy­dyr». guage of colors and heart». ного пути, пройденного предками»

Türk­me­nis­ta­nyň Pre­zi­den­ti President of Turkmenistan Президент Туркменистана Gurbanguly Berdimuhamedow. Gurbanguly Berdimuhamedov. Гурбангулы Бердымухамедов.

Dün­ýä­de öz­le­ri­niň ha­ly­çy­lyk sun­ga­ There are many nations in the world Многие народы мира гордятся ty­na gu­wan­ýan halk­lar az däl­dir. Şeýle-­ who are proud of their art of carpet- умением ткать ковры и ремеслом de bol­sa, Mer­ke­zi Azi­ýa­da, has any­gy weaving. Nevertheless, in Central изготовления ковровых изделий. Türk­me­nis­tanda,­ ýer­li mil­le­tiň we­kil­le­ri Asia, particularly in Turkmenistan, Тем не менее, в Центральной Азии, ata-ba­ba­la­ryn­dan di­ňe bir aja­ýyp ha­ly­ representatives of the native people в Туркменистане, туркмены не толь- not only inherited from their ances- la­ry el­de doka­ ­ma­gyň ussat­ ­ly­gy­ny mi­ ко унаследовали от предков искус- tors’ the mastership of producing ras al­man, eýsem­ hal­kyň mede­ ­ni­ýe­ti­ ство вручную ткать превосходные splendid handmade carpets, but also ni we öz­bo­luş­ly­ly­gy­ny şöh­le­len­dir­ýän ковры, наполненные богатым куль- filled these works of people’s applied bu ama­ly halk sun­ga­ty­nyň eser­le­ri­niň турным содержанием и занимаю- art with rich content, which reflect cul- maz­mu­ny­ny hem baý­laş­dy­ryp­dyr­lar. щие важное место в национальной ture and originality of the ethnos, and Bu bol­sa ol ha­ly­la­ryň türkmen­ hal­ky­ this firmly tightened the importance of культуре. После обретения незави- nyň iň gym­mat­ly mede­ ­ni baý­ly­gy bo­ valuable cultural heritage of the Turk- симости, ковры обрели особое зна- lup dur­ýan­dy­gy­nyň äh­mi­ýe­ti­ni has-da men people. After obtaining indepen- чение: здесь они не только люби- ber­kit­di. Ga­raş­syz­ly­ga eýe bol­nan­dan dence, in the context of work on the мый народом предмет обихода и, soň­ra, mil­li mi­ra­sy gorap­ sakla­ ­mak we preservation and multiplication of the приковывающее взгляды, произ- ony baý­laş­dyr­mak babat­ ­da al­nyp ba­ national heritage, the attitude to the ведение искусства, это – открытая ryl­ýan iş­ler­de mil­li ha­ly­la­ra bo­lan ga­ra­ national carpets has been filled with книга сердца туркменского народа. ýyş has çuň ma­na eýe bol­dy. Bu ýer­de more deep meaning: here they are Это – хроника бытия, написанная ha­ly­lar di­ňe bir hal­kyň gowy­ görýän­ not only the object which is beloved яркими нитками и объявленная на- ho­ja­lyk önü­mi bol­man, eý­sem gu­wan­ by people, but they also represent a циональным богатством. Туркмены dyr­ýan, türkmen­ hal­ky­nyň kal­by­nyň piece of art, which arouse admiration, гордятся своими коврами, отдель- açyk­ly­gy­ny gör­kez­ýän sun­gat ese­ri­dir. which symbolizes the openness of the ные узоры которых стали нацио- Baş­ga­ça aý­dy­lan­da, bu mil­le­tiň ge­çen hearts of the Turkmen people. Figura- нальными символами. Почему же ta­ry­hy ýolu­ ­nyň aý­dyň reňk­ler­de we çe­ tively saying, it is the result of histori- декоративно-прикладное искусство per na­gyş­lar­da jem­len­me­gi­dir. Şo­nuň cal way passed by the nation, embod- получило такое особенное место в

Çžao Sýaos­zya, do­sent, Nins­ýa uni­wer­si­te­ti­niň ýa­nyn­da­ky Da­şa­ry ýurt dil­le­ri ins­ti­tu­ty­nyň Gündo­ ­gar dille­ ­ri we me­de­ni­ýe­ti fa­kul­te­ti­niň rek­to­ry.

Chzhao Syaotszya, Assistant Professor, Rector of the Faculty of the Oriental Languages and Culture of the Institute of Foreign Languages at the Institute of Ninsya.

Чжао Сяоцзя, доцент, ректор факультета Восточных языков и культуры Института иностранных языков при Университете Нинся.

MIRAS 59 üçin hem ha­ly­lar­da­ky ula­ny­lan kä­bir ied in the bright colors and distinctive Туркменистане? Причина этого за- ga­dym­dan gel­ýan esa­sy na­gyş­la­ryň ornaments. That’s why it is natural ключается в уникальном историче- ele­mentle­ ­ri­niň ýur­duň Döw­let baý­da­ that some main traditional ornaments ском и культурном значении ковра, gyn­da şe­kil­len­di­ril­me­gi ka­nu­na­la­ýyk­ on the carpets became the elements, занимающего важное место в мате- dyr. Nä­me üçin ha­ly­çy­lyk Türk­me­nis­ reflected on the State flag of the coun- риальной и духовной культуре турк- tan­da ama­ly-ha­şam sun­ga­ty­nyň bir try. Why does the carpet-weaving art менского народа, а также в высоких ug­ry hök­mün­de aý­ra­tyn orun aldy­ ­ka? as a trend of decorative and applied качествах и эстетической ценности Mu­nuň se­bä­bi ha­ly­nyň deň­siz-taý­syz arts occupied a special, unique place самого ковра, в оригинальности ор- ta­ry­hynda we mede­ ­ni äh­mi­ýe­tin­de­ in Turkmenistan? It’s reason lies in the наментов и глубоком культурном dir, türkmen­ hal­ky­nyň mad­dy we ruhy­ unique historical and cultural meaning, содержании, а также по многим дру- me­de­ni­ýe­tin­dä­ki mö­hüm or­nun­da­dyr, an important place of carpet among гим факторам. the attributes of material and spiritual şeý­le hem onuň ýoka­ ­ry hi­lin­de­dir we culture of the Turkmen people, and es­te­ti­ki gym­mat­ly­ly­gyn­da­dyr. 1. Зеркало древней also in its high quality and aesthetic истории народа value. 1. Hal­kyň ga­dy­my Ковроткачество является заме- ta­ry­hy­nyň aý­na­sy 1. The Mirror of the Ancient чательной традицией и ремеслом History of People Ha­ly­çy­lyk ga­dy­my göç­me we otu­ древних кочевых и оседлых наро- rym­ly halk­la­ryň aja­ýyp dä­bi­dir hem-de Carpet-weaving is a remarkable дов. Туркменские ковры со времён se­ne­di­dir. Türkmen halylary ga­dy­my tradition and trade of ancient nomad- глубокой древности обрели заслу- dö­wür­ler­den bä­ri, özüniň­ ýo­ka­ry hili­ ic and settled people. The Turkmen женную славу своими отличными we ýo­ka­ry dere­ ­je­de çe­per do­ka­ly­şy bi­ carpets from time immemorial have качествами и высоким художествен- len şöh­rat gaza­ ­nyp­dyr­lar. gained deserved glory by their excel- ным исполнением. Ha­ly do­ka­mak en­dik­le­ri­niň türk­men­ lent quality and high artistic perfor- Археологические исследования le­riň ata-ba­ba­la­ry­na ga­dy­my­ýet­den mance. доказывают: навыки ковроткачества были присущи предкам туркмен на протяжении длительного времени, начиная с глубокой древности. В процессе археологических раскопок в южном Туркменистане было най- дено немало изделий расписной ке- рамики эпохи неолита, энеолита и бронзового века. Некоторые иссле- дователи на этих изделиях обнару- жили часто повторяющиеся элемен- ты декора: ступенчатые пирамиды, ромбы, ломаные линии, узоры в виде бараньего рога и т.д., очень по- хожие на традиционные ковровые узоры [3]. Большинство исследова- телей склоняются к единой точке зрения, что в древние времена ма- стера по росписи керамики исполь- зовали распространённые в те вре- мена узоры ковров [4]. Известный археолог В. И. Сарианиди, долгое время занимавшийся раскопками древних поселений Туркменистана, на основе найденных материалов пришёл к выводу, что узоры турк- менских ковров в большой степени совпадают с рисунками на керами- ке, в тоже время, они резко отли- Pazyryk halysy, m. ö. V-IV aa. Sankt-Peterburgyň Döwlet Ermitažynda saklanýar чаются от персидских и казахских (Russiýa Federasiýasy). ковров. Для туркменских ковров Pazyryk carpet, V-IV centuries B.C. Is kept in the State Hermitage in Saint-Petersburg (Russian Federation). характерен насыщенный ярко-крас- Пазырыкский ковёр, V-IV вв. до н.э. Хранится в Государственном Эрмитаже ный фон, по которому проходили Санкт-Петербурга (Российская Федерация). линии узоров. В тоже время, древ-

60 MIRAS baş­lap, uzak döw­rüň do­wa­myn­da mah­sus bo­lan­dy­gy­ny ar­heo­lo­gik bar­ lag­lar su­but ed­ýär. Gü­nor­ta Türk­me­ nis­tan­da arheo­ ­lo­gik ga­zuw-ag­ta­ryş iş­le­ri­niň ne­ti­je­sin­de neo­lit, eneo­lit we bü­rünç asyrla­ ­ry­na de­giş­li na­gyş­la­ nan kera­ ­mi­ka önüm­le­ri­niň bir­nä­çe­ si ta­pyl­dy. Käbir­ yl­my bar­lag­çy­lar bu önüm­ler­de bas­gan­çak­ly pi­ra­mi­da­lar, romb­lar, dö­wük çy­zyk­lar, go­çuň şa­hy gör­nü­şin­dä­ki we ş.m. ada­ty haly­ na­ gyş­la­ry­na örän meň­zeş ýy­gy-ýy­gy­dan gaý­ta­lan­ýan be­zeg ele­ment­le­ri­ni ýü­ze çy­kar­dy­lar [3]. Yl­my bar­lag­çy­la­ryň kö­ pü­si ga­dy­my dö­wür­lerde­ ke­ra­mi­ka­ny na­gyş­la­ýan nak­gaş­la­ryň şol wagt­larda­ giň­den ýaý­ran ha­ly na­gyş­la­ry­ny ula­ nan­dyk­la­ry ba­ra­da­ky ýe­ke-täk pi­ki­re ýyk­gyn ed­ýär­ler [4]. Türk­me­nis­ta­nyň ga­dy­my ilat­ly ýer­le­ri­niň gazuw-ag­ ­ta­ryş The archeological researches ней керамике южного Туркмени- iş­le­ri bi­len uzak wagt­lap meş­gul­la­nan prove: the skills of carpet-weaving стана присуща особенность в виде meş­hur ar­heo­log W. I. Sa­riani­ ­di ta­py­ were inherent to the ancestors of Turk- красной отделки [3]. lan mate­ ­rial­la­ryň esa­syn­da türkmen­ men during long period, starting from В Южном Туркменистане были ha­ly­la­ry­nyň na­gyş­la­ry­nyň köp ba­bat­ ancient times. In the process of the обнаружены инструменты, пред- da ke­ra­mi­ka­lar­da­ky na­gyş­lar bi­len ga­ archeological diggings in South Turk- назначенные для ковроткачества, bat gel­ýän­di­gi, ýö­ne ola­ryň pars we menistan there were found many items относящиеся ко II в. до нашей эры. ga­zak ha­ly­la­ryn­dan ta­pa­wut­lan­ýan­ of decorative ceramics of Neolith, En- В 70-х г. XX в. на Юго-Западе Турк- dy­gy ba­ra­da­ky ne­ti­jä gel­ýär. Türk­men eolith and the Bronze Age. Some re- менистана, в долине Сумбар, во ha­ly­la­ry­na doý­gun ýi­ti-gy­zyl reňk mah­ searchers discovered on these items время археологических раскопок sus bo­lup, ola­ryň üs­tün­den na­gyş­la­ the details of the décor that were re- были найдены режущие инструмен- ryň çy­zyk­la­ry ge­çip­dir. Şol bir wagt­da peated frequently: step pyramids, ты из бронзы. После длительных Gü­nor­ta Türk­me­nis­ta­nyň gady­ ­my ke­ rhombus, line streams, ornaments in исследований известный россий- ra­mi­ka­sy­na gy­zyl reňk bilen­ be­ze­mek the shape of sheep’s horn so on very ский археолог, доктор исторических ada­ty hem mah­sus bo­lup­dyr [3]. similar to traditional carpet ornaments наук Игорь Николаевич Хлопин Şo­nuň ýa­ly-da, Gü­nor­ta Türk­me­ [3]. The majority of researchers share (1930-1994) – пришёл к выводу, что the same point of view that in ancient nis­tan­dan ha­ly do­ka­mak üçin ni­ýet­le­ это – древние инструменты, исполь- times masters of decoration of ceram- nen we bi­ziň eýýa­ ­my­myz­dan öň­ki II зовавшиеся в ковроткачестве для ics used the carpet ornaments that asy­ra de­giş­li se­net­ler hem ta­py­lyp­dyr. обрезания ворса. Их форма близ- were spread at that times [4]. Famous XX asyryň­ 70-nji ýylla­ ­ryn­da Günor­ ­ ка к форме современных «ткацких archeologist V. I. Sarianidi, who was ta-Gün­ba­tar Türk­me­nis­tan­da, ýag­ny, ножей», которые широко использу- engaged for a long period of time with Sum­bar jül­ge­sin­de ar­heo­lo­gik ga­ ются туркменскими женщинами в the diggings of the ancient Turkmen zuw-ag­ta­ryş­la­ry ge­çi­ri­len­de bü­rünç­ ковроткачестве. Разница только в settlings, on the basis of the found ma- den ýa­sa­lan ke­si­ji gu­ral­lar ta­py­lyp­ terials came to a conclusion that the том, что современные инструмен- dyr. Uzak barlag­ ­lar­dan soň bel­li rus ornaments of the Turkmen carpets in ты изготавливаются из стали. И. ar­heo­lo­gy, ta­ryh ylymla­ ­ry­nyň dok­to­ry the main part coincide with the pictures Н. Хлопин отмечает: «Знаменитые I. N. Hlo­pin (1930-1994) şol tapyn­ ­dy, on ceramics, but differ from the Per- туркменские ковры действительно ha­ly doka­ ­lan­da, çiti­ ­len ýü­pi kesmek sian and Kazakh carpets. Rich bright родились на территории современ- üçin ula­ny­lan­dyr, ýagny,­ ol ke­ser di­ and red background, along which the ного Туркменистана, их историю ýen ne­ti­jä gel­ýär. Ola­ryň gör­nü­şi türk­ ornaments were set, are characteristic можно проследить на много веков men aýal-gyz­la­ry­nyň hä­zir­ki dö­wür­de for the Turkmen carpets. At the same назад, так как в середине II в. до н.э. ha­ly­çy­lyk­da giň­den ulan­ýan ke­se­ri­niň time, a red trimming is also character- уже существовали специальные gör­nü­şi­ne ýa­kyn. Şu dö­wür­de ula­nyl­ istic peculiarity of ancient ceramics of инструменты для обрезания ворса. ýan ke­ser­le­riň po­lat­dan ýa­sal­ýan­dy­gy southern Turkmenistan [3]. Появление этих инструментов мож- ola­ryň arasyn­ ­da­ky ýe­ke-täk tapa­ ­wut­ In Southern Turkmenistan there но отнести к началу II века до н.э., dyr. I. N. Hlo­pin şeýle­ bel­le­ýär: «Ha­ were also discovered instruments, возможно даже к концу III-го века до ky­kat­dan-da, meşhur­ türk­men ha­ly­la­ meant for carpet-weaving, which re- н.э.» [5]. ry häzir­ ­ki Türkme­ ­nis­ta­nyň çäk­le­rinde­ late to the II century B.C. In the 70-ies Самый древний туркменский ко- dö­räp­dir, ola­ryň bir­nä­çe asyr mun­dan of the XX century, in the South-East вёр был обнаружен на территории MIRAS 61 öň­ki ta­ry­hy­ny yzar­la­mak müm­kin, se­ of Turkmenistan, in the Sumbar val- Алтайского края. В 1949 г. при рас- bä­bi b.e.ö. II asyryň­ orta­ ­la­ryn­da, çiti­ ­ ley, during the archeological diggings копках 5-го захоронения Пазырык len ýüpi kes­mek üçin ýöri­ ­te ýa­sa­lan there were unearthed cutting instru- археологи в поясе вечной мерзло- gu­ral­lar bo­lup­dyr. Bu gu­ral­la­ryň peý­da ments made of bronze. After long re- ты, в горах Алтая, нашли практиче- bol­ma­gy­ny b.e.ö. II asyryň­ baş­la­ry­na, searches a famous of Russian arche- ски целый ворсовый ковёр. Дату из- hat­da b.e.ö. III asyryň­ ahyr­la­ry­na de­ ologist, Doctor of Historical Sciences готовления этого изысканного ковра giş­li et­mek müm­kin­dir» [5]. Igor Nikolayevich Khlopin (1930-1994) ручной работы принято относить к came to conclusion that these are an- Iň ga­dy­my türk­men ha­ly­sy Al­taý ül­ середине 1-го тысячелетия до н.э. cient instruments which were used in ke­si­niň çäk­le­rin­den ta­py­lyp­dyr. 1949- (примерно V в. до н.э.). После серь- carpet-weaving for cutting the ends of ёзных исследований технологии njy ýylda­ Pazy­ ­ry­gyň 5-nji ma­zar­ly­gy­ tied knots. There form is close to the nyň ga­zuw-ag­ta­ryş­la­ry ma­ha­lyn­da ткачества и анализа орнамента, form of contemporary «weaving cut- большая часть учёных пришла к вы- ar­heo­log­la­r Al­taý dag­la­ryn­da­ky ba­ky ters», which are widely used by Turk- воду, что это – древний туркменский do­ňak­lyk gu­şak­ly­gyn­da ýüň ha­ly­ny men women in carpet-weaving. The ковёр. Помимо присущего таким (bi­tin di­ýen ýa­ly) tapyp­ ­dyr­lar. Bu aja­ only difference is that present-day изделиям орнамента, существует ýyp el ha­ly­nyň do­ka­lan wag­ty­ny b.e.ö. instruments are made of steel. I. N. ещё одно важное доказательство: 1-nji müňýyl­ ­ly­gyň or­ta­la­ry­na (tak­my­ Khlopin notes: «Famous Turkmen car- персидские ковры изготавливаются nan b.e.ö. V asyr) de­giş­li etmek­ kabul­ pets were really born in the territory of на вертикальной раме, а данный ко- edi­len­dir. Dok­ma teh­no­lo­gi­ýa­sy çyn­la­ contemporary Turkmenistan, their his- вёр был соткан на горизонтальной kaý öw­re­ni­len­den we na­gyş­la­ryň sel­ tory may be traced for many centuries back, so as in the middle of II century раме, то есть так, как изготавлива- jer­me­si ge­çi­ri­len­den soň­ra, alym­la­ryň ются туркменские ковры с древних kö­pü­si mu­nuň gady­ ­my türk­men ha­ly­ B.C. there already existed special in- struments for cutting the pile. The ap- времён и до наших дней [5]. sy­dy­gy ba­ra­da­ky ne­ti­jä gel­di­ler. Şeý­le pearance of these instruments may be Первые записи о туркменских önüm­le­re mah­sus bo­lan na­gyş­lar­dan related to the beginning of II century коврах обнаружены в записках ита- baş­ga-da ýe­ne-de bir mö­hüm su­but­ B.C., possibly to the end of III century льянского путешественника XIII в. na­ma bar: pars ha­ly­la­ry dik (wer­ti­kal) B.C.» [5]. Марко Поло. В своей «Книге о раз- çar­çu­wa­da do­kal­ýar, bu ha­ly bol­sa The most ancient Turkmen carpet нообразии мира» он, в частности, ke­se (gori­ ­zon­tal) çarçu­ ­wa­da do­ka­lan, was found on the territory of Altai re- пишет: «Туркмены чтут Мухаммеда ýag­ny, türk­men ha­ly­la­ry­nyň ga­dy­my gion. In 1949 during the diggings of и следуют его закону, люди простые. dö­wür­ler­den biziň­ gün­le­ri­mi­ze çen­li the 5th burial of Pazyryk, archeolo- Живут они в горах и в равнинах, по- do­ka­ly­şy ýa­ly ýe­ri­ne ýe­ti­ri­lip­dir [5]. gists in the region of ever-frost in the всюду, где знают, что есть приволь- Altai Mountains have ные пастбища, так как занимаются found practically a whole скотоводством. Водятся здесь, ска- pile carpet. The date of жу вам, добрые туркменские ло- the production of this шади. Выделываются тут, знайте, fine hand-made carpet самые тонкие и красивые в свете is mostly related to the ковры, а также ткутся отменные, middle of the 1-st cen- богатые материи красного и друго- tury B.C. (approximately го цвета, много и других вещей из- V century B.C.). After готовляется здесь» [6]. Когда араб- serious researches of ский путешественник XIV в. Ибн the technology of carpet- Баттута встречался с верховным weaving and analysis of судьёй Хорезма Абу Хафс Умаром, the ornament, the most он описал роскошное убранство его scholars came to a con- дома следующим образом: «Я вме- clusion that it is an an- cient Turkmen carpet. сте с ним прошёл в гостиную, это Besides the ornament, была чрезвычайно тонко отделан- characteristic to suchlike ная комната, с множеством украше- items, there is one more ний, на четырёх стенах висят ковры, important proof: Persian в стенах гостиной множество ниш, в carpets are woven on the которых стоят позолоченные сере- vertical frame, but the бряные изделия и знаменитые ирак- discovered carpet was ские сосуды» [7]. Другой средневе- made on the horizontal ковый автор ибн Саид ал-Магриби frame, id est. the way, (1214-1274 или 1284) также упоми- the Turkmen carpets are нал: «…туркмены поставляли свои being made from ancient прекрасные ковры в разные стра- times till nowadays [5]. ны» [8]. Подобные письменные ма-

62 MIRAS Türk­men ha­ly­sy ba­ra­da­ky il­kin­ji The first notes about Turkmen car- mag­lu­mat­lar XIII asy­ryň ital­ýan syýa­ ­ pets were found in the notes of the hatçy­ ­sy Mar­ko Po­lo­nyň ýaz­gy­la­ryn­ Italian traveler of the XIII century Mar- dan ta­py­lyp­dyr. Özü­niň «Dün­ýä­niň ko Polo. In his «Book on the Diversity köp­dür­lü­li­gi ha­kyn­da» atly­ kita­ ­byn­ of the World» he wrote in particular: da ol şeýle­ ýaz­ýar: «Türk­menler­ Mu­ «Turkmen people honor Muhammed ham­met pygam­ ­be­re uý­ýar­lar we onuň and follow his law, common people. aý­dan­la­ry­na eýer­ýär­ler, adam­la­ry Live in the mountains and valleys, sa­da... Olar mal­dar­çy­lyk bi­len meş­ everywhere where there are free pas- gul­lan­ýan­dyk­la­ry se­bäp­li, äh­li ýer­ler­ tures, because they are engaged in de, dag­lar­da we düz­lük­lerde,­ gi­ňiş cattle-breeding. There are, I’d say, öri meýdan­ ­la­ry bo­lan äh­li ýerler­ ­de nice Turkmen horses. Do know that ýa­şa­ýar­lar. Bu ýer­de aja­ýyp türkmen­ the most thin and beautiful carpets at­la­ry­nyň bar­dy­gy­ny size aý­da­ýyn. in the world are made here, and also Bu ýer­de dün­ýä­de iň ne­pis we owa­ splendid, rich cloth of red and other dan ha­ly­la­ryň, şeýle­ hem gy­zyl hem- colors are woven here, and also many de beý­le­ki reňk­dä­ki owa­dan, üýt­ge­şik other things are produced here» [6]. ma­ta­la­ryň dokal­ ­ýan­dy­gy­ny, beý­le­ki When the Arab traveler of the XIV cen- bir­nä­çe zatla­ ­ryň ýasal­ ­ýan­dy­gy­ny bi­ tury Ibn Batuta met with the supreme liň» [6]. XIV asy­ryň arap syýa­ ­hat­çy­sy judge of Khoresm Аbu Hafs Umar, Ibn Battu­ ­ta Horez­ ­miň ýo­ka­ry kazy­ ­sy he described splendid decoration of Abu Hafs Omar bi­len du­şu­şan­da, ol his house the following way: «I went териалы показывают, что в период ka­zy­nyň öýü­niň iç­ki beze­ ­gi­niň aja­ with him into the reception-room; it средневековья туркменские ковры was an extremely well-trimmed room, ýyp­ly­gy­ny şeý­le su­ratlan­ ­dyr­ýar: «Men уже получили широкое признание with multitudes of decorations, on four onuň bilen­ bi­le myh­man ota­gy­na geç­ на территории между Востоком и walls there are hanging carpets, there dim, bu diý­seň nepis­ ­lik bi­len be­ze­len, Западом, став важным экспортным are many niches on the walls of the en­çe­me be­zeg­le­ri bo­lan, dört di­wa­ry­ товаром, продававшимся в дальнее reception-room, where gilded silver na haly asy­lan otag­dy, myh­man ota­ зарубежье. Великолепные туркмен- items and famous Iraqi vessels are gy­nyň di­war­la­ryn­da bir­nä­çe tag­ça­lar ские ковры широко использовались placed» [7]. Other Middle Age author bo­lup, ol ýer­de al­tyn ça­ýy­lan kü­müş для украшения домов богатых и Ibn Said al-Magribi (1214-1274 or gap­lar we meşhur­ Yrak gap­la­ry dur­ знатных граждан, роскошных особ- 1284) also mentioned: «…Turkmen dy» [7]. Beýle­ ­ki bir or­ta asyr syýa­ ­hat­ няков аристократов, одновременно people supplied their beautiful car- çy­sy Ibn Seýit­ al-Mag­ry­by (1214-1274 являясь неотъемлемой частью ин- pets to other countries» [8]. Suchlike терьера домов простых обывателей ýa-da 1284) hem şeý­le di­ýip ýatla­ ­ýar: written materials show that during the Туркменистана. «...türk­men­ler öz­le­ri­niň aja­ýyp ha­ly­la­ period of the Middle Age the Turkmen Для туркменского народа, распо- ry­ny dür­li ýurt­la­ra iber­ýär­ler» [8]. Şu­lar carpets already gained wide acknowl- лагавшего скудными сведениями о ýa­ly ýa­zuw mag­lumat­ ­la­ry eýýäm­ or­ta edgement on the territory between своей ранней истории, ковры, пере- asyr­lar­da türkmen­ haly­ ­la­ry­nyň alys­ East and West, becoming important дававшиеся из поколения в поко- da­ky ýurt­la­ra satyl­ ­ýan möhüm­ haryt­ export goods, which were sold to the ление и обладающие уникальным bo­lup, Gündo­ ­gar bilen­ Günba­ ­ta­ryň far East. Splendid Turkmen carpets стилем ручной работы, на которых ara­syn­da­ky çäk­ler­de giň­den yk­rar edi­ were widely used for the decoration of len­di­gi­ni görkez­ ­ýär. Türk­me­nis­ta­nyň houses of rich and noble citizens, lux- остались следы жизни и творчества ýö­ne­keý ýa­şaý­jy­la­ry­nyň öý­le­ri­niň iç­ki urious homesteads, aristocrats, at the многих поколений предков, их зна- be­ze­gi­niň aýryl­ ­maz bö­le­gi bolan­ aja­ same time constituting an inalienable ния о мире, их чаяния и надежды, ýyp türk­men ha­ly­la­ry, şol bir wagt­da part of the interior of common citizens являются источником неисчерпа- baý we at-ab­raý­ly adam­la­ryň, aris­tok­ of Turkmenistan. емого эстетического опыта. По- rat­la­ryň ka­şaň öý­le­ri­ni be­ze­mek üçin The carpets, which possess unique этому можно с полным основанием hem ula­ny­lyp­dyr. appearance, which preserved evi- утверждать: ковёр – это свидетель Özü­niň ne­sil­den-nes­le ge­çip gel­ýän dences of life of many generations of древней истории народа, сама исто- ir dö­wür­ler­dä­ki ta­ry­hy ba­ra­da mag­lu­ ancestors, their outlook, hopes and рия народа, написанная особым, mat­la­ry bo­lan türk­men hal­ky üçin ta­ aspirations, are inexhaustible source образным языком. pyl­gy­syz keş­bi bolan,­ ata-ba­ba­la­ryň of study of the aesthetic heritage. en­çe­me nes­li­niň ýaşaý­ ­şy­nyň su­but­na­ Turkmen people had scant information 2. Прочнее камня, нежнее розы ma­la­ry­ny, ola­ryň dün­ýä­ga­raý­şy­ny, ar­ about their early history, which was zuw-umyt­la­ry­ny sak­lap ga­lan ha­ly­lar handed over from generation to gen- Наиболее примечательной осо- es­te­ti­ki mi­ra­sy öw­ren­me­giň eg­sil­mez eration. That’s why we may confirm бенностью туркменских ковров çeş­me­si­dir. Şonuň­ üçin hem ha­ly­nyň by right that carpets are witness of the является их красота и прочность, hal­kyň ga­dy­my tary­ ­hy­nyň aý­ra­tyn, ancient history of people, the history неизменно высокое качество.

MIRAS 63 öz­bo­luş­ly dil bi­len ýa­zy­lan şa­ýa­dy­dy­ of the nation itself, written by special «Прочнее камня, нежнее розы» [9] – gy­ny, hal­kyň ta­ry­hy­dy­gy­ny do­ly esas artistic language. так со времён существования Госу- bi­len tas­syk­la­mak bo­lar. дарства Сельджукидов на европей- 2. Stronger Than a Stone, ских и азиатских рынках оценивали 2. Daş­dan berk, gülden­ näzik­ Tenderer Than a Rose. высококачественные туркменские ковры, обладавшие яркой цветовой Türk­men ha­ly­la­ry­nyň has bel­lärlik­ ­li The most distinctive peculiarity of палитрой и украшенные элегантны- aý­ra­tyn­lyk­la­ry­nyň bi­ri-de, ola­ryň owa­ the Turkmen carpets is their beauty ми узорами. С древних времён и по dan­ly­gy­dyr we berk­li­gi­dir, üýtgew­ ­siz and durability, invariably high quality. сей день классические орнаменты ýo­ka­ry hi­li­dir. Sel­juk­lar döw­le­ti­niň do­ «Stronger Than a Stone, More Tender ковров, инструменты и технология wam eden dö­wür­le­rinde­ Ýewro­ ­pa­nyň Than a Rose» [9] – this way people сохранились практически без изме- we Azi­ýa­nyň ba­zar­la­ryn­da ýi­ti reňk­li at the European and Asian markets нений. öwüş­gin­le­ri we aja­ýyp na­gyş­la­ry bo­ appreciated high quality Turkmen car- Материал, используемый для lan ýo­ka­ry hil­li türk­men ha­ly­la­ry­na pets, which possessed bright color ткачества ‒ пряжа, которая изго- тавливается из шерсти овец, вы- ращенных в природных условиях Туркменистана. На туркменских пастбищах произрастает множество видов трав, богатых питательными веществами, благодаря которым шерсть местных овец отличается большой прочностью и упругостью, высокой гигроскопичностью, тепло- изоляцией и блеском [10]. Для ков- ров используется шерсть, состри- женная в весеннее время, потому что полученные в этот сезон шер- стяные волокна особенно длинны и прочны. Ковры, сотканные из этой шерсти, обладают особой износо- стойкостью, сохраняя свой привле- кательный вид. Несмотря на то, что со временем ворс изнашивается и становится тоньше, ковёр не теря- ет своё качество, ‒ он приобретает благородный блеск и мягкость бар- хата [10]. Классический туркменский ко- вёр обладает фоном насыщенного красного цвета, верхняя часть его украшена древними геометриче- скими узорами. Различные оттенки красного цвета занимают главное место среди цветовой палитры тра- диционного искусства Туркмени- стана, особенно зримо проявляясь в искусстве ковроткачества: это цветущие по весне маки, глубокий цвет спелой вишни, ярко-красный, бордово-винный, цвет солнца, за- ходящего на закате за горизонт. Цветовая гамма ковров применяет- ся очень продуманно, на красном фоне используется небольшое ко- Iki taraply haly. Türkmen halysynyň milli muzeýi. Aşgabat (Türkmenistan). личество белого, жёлтого, темно- Double-sided carpet. National Museum of Turkmen Carpet. Ashgabat (Turkmenistan). зелёного и синего цветов. Контуры Двусторонний ковёр. Национальный музей туркменского ковра. узоров выполнены чёрным, темно- Ашхабад (Туркменистан). синим либо кофейным цветами.

64 MIRAS «Daş­dan berk, gül­den nä­zik» [9] diý­lip palette and which were decorated Окрашивание пряжи для ковров ba­ha ber­lip­dir. Ga­dy­my dö­wür­ler­den with elegant ornaments since the time производится самими ковровщица- şu gün­le­re çen­li ha­ly­la­ryň nus­ga­wy of Seljuk’s state existence. From an- ми. До конца XIX в. для этого ис- na­gyş­la­ry, gu­ral­la­ry we tehno­ ­lo­gi­ýa­sy cient times till nowadays classical пользовались красители раститель- düý­bün­den üýtgew­ ­siz sakla­ ­nyp ga­lyp­ ornaments of carpets, instruments ного происхождения: красный цвет dyr. and technology have been preserved получали из марены, жёлтый – из Ha­ly do­ka­mak üçin ula­nyl­ýan ýüp­ practically without any change. крушины, из коры гранатового де- lük Türk­me­nis­ta­nyň te­bi­gy şert­le­rin­de The material, which is used for weav- рева, зелёный – из скисшего молока ös­dü­ri­lip ýetiş­ ­di­ri­len goýnuň­ ýüňün­ ­den ing is yarn, produced from sheep’s или медной стружки, обработанной al­nyp­dyr. Türk­men­le­riň öri meýdan­ ­la­ wool, breed in the natural conditions of виноградным уксусом, либо путём ryn­da ýo­kum­ly mad­da­la­ra baý ot­la­ryň Turkmenistan. Many varieties of grass смешивания синего и жёлтого цве- köp görnü­ ­şi ös­ýär. Şu se­bäp­li ýer­li go­ grow on the pastures rich in nutri- тов [11]. Только краситель индиго ýun­la­ryň ýüňi­ örän berk­li­gi we çe­ýe­li­gi, ents, thanks to which the wool of local привозился издалека и был чрезвы- ýo­ka­ry gig­ros­ko­pik­li­gi, gyzgyn­ ge­çir­ sheep distinguishes with strength and чайно дорогим, поэтому и исполь- me­ýän­li­gi we lo­wur­dy­sy bi­len tapa­ ­ elasticity, hygroscopic property, heat зовался крайне редко. Сегодня, в wut­lan­ýar [10]. Ha­ly do­ka­mak üçin ýaz insulation and shine [10]. The wool, известных музеях разных стран gyr­ky­my­nyň ýüňi­ ula­nyl­ýar, se­bä­bi bu cut in spring time, is used for weaving посетители могут увидеть яркие, dö­wür­de al­nan ýüň sü­ýüm­le­ri­niň aý­ra­ carpets, because woolen thread that совершенно не потускневшие от tyn­ly­gy ola­ryň uzyn­ly­gyn­da we berk­ is being produced in this season is времени, цвета туркменских ковров li­gin­de­dir. Bu ýüň­den doka­ ­lan ha­ly­lar distinguished with its particular length конца XIX в., вызывая у посетите- aý­ra­tyn durnuk­ ­ly­ly­gy bi­len ta­pa­wut­ and durability. The carpets, which are лей неподдельное восхищение. По- la­nyp, özle­ ­ri­niň ne­pis­li­gi­ni sak­la­mak made of this wool, possess special том между двумя параллельными hä­si­ýe­ti­ne eýe­dir. Ha­ly­nyň sütü­ ­gi­niň endurance, preserving their attractive- балками натягивались нити основы, wag­tyň geçme­ ­gi bi­len ütül­ýän­di­gi ze­ ness. In spite of the fact that with the Несмотря на многообразие форм passing of time the thread is worn out rar­ly ýu­kal­ýan­dy­gy­na ga­ra­maz­dan, öz туркменских ковров, устройство and becomes more thin, a carpet does hi­li­ni ýi­tir­me­ýär. Ol mah­mal ýa­ly lo­wur­ ткацкого станка, отличающееся сво- not lose its quality, it gets noble shine da­ýar we ýum­şa­ýar [10]. ей простотой, остаётся неизменным and softness of a velvet [10]. Nus­ga­wy türk­men ha­ly­sy­nyň doý­ в течение многих веков. В отличие Classical Turkmen carpet has in- gun gy­zyl reňk­li dü­şe­gi bol­ýar, onuň от вертикального ткацкого станка, tensive red color background, its up- ýo­kar­ky bö­le­gi ga­dy­my geo­met­ri­ki na­ используемого многими другими per part is decorated by ancient geo- gyş­lar bi­len be­ze­len. Gy­zyl reň­kiň dür­ народами, туркмены применяли де- metrical ornaments. Different tints of li öwüş­gin­le­ri Türk­me­nis­ta­nyň ada­ty ревянную раму, состоящую из не- red color take central place among the sun­ga­tyn­da reňk­le­riň utgaş­ ­ma­syn­da скольких деревянных колышков и color palette of traditional Turkmen art, esa­sy or­ny eýe­läp, olar haly­ ­çy­lyk sun­ перекладин. В соответствии с раз- especially visibly being displayed in the ga­tyn­da has aýdyň­ ýü­ze çykýar.­ Olara­ art of carpet-weaving: these are pop- мерами ковра на земле устанавли- ýaz­da gül­le­ýän gü­lä­lek­le­riň reňki,­ bi­ pies blossoming in spring, deep color вались две пары деревянных ко- şen ül­jä­niň doý­gun reň­ki, açyk reňk­li of ripen cherry, light red, wine red, the льев. Затем на каждой паре кольев gy­zyl, ça­kyr reňk­li gyzyl,­ ýa­şyp bar­ýan color of sun that is setting down below монтировалась балочная конструк- Gü­nüň reň­ki ýa­ly reňk­ler de­giş­li­dir. the horizon. Small amount of white, ция. Между двумя параллельными Ha­ly­la­ryň reňk­le­ri­niň utgaş­ ­ma­sy örän yellow, dark-green and blue colors are балками натягивались нити основы. oý­la­ny­şyk­ly ula­nyl­ýar, gy­zyl reňk­li ýer­ applied on the red background of car- Текстура вытканного ковра зави- li­giň üstün­ ­de ak, sa­ry, go­ýy ýa­şyl we pets on the well thought-out color pal- сит от плотности узелков. На каж- gök reňkler­ az möçber­ ­de ula­nyl­ýar. ette. The contours of ornaments are дый квадратный дециметр туркмен- Na­gyş­la­ryň su­dur­la­ry ga­ra, ga­ram­tyl- executed by black, dark-blue or coffee ского ковра приходится от 10 до 15 gök ýa-da go­ňur reňk­ler bi­len ýe­ri­ne colors. тысяч узелков [11]. Среди ковров, ýe­ti­ri­len. The coloring of thread for carpets is сотканных вручную, нет таких кото- Ha­ly üçin ula­nyl­ma­ly ýüp­lük­le­ri ha­ done by carpet-makers themselves. рые могли бы по плотности узлов ly­çy­la­ryň özle­ ­ri bo­ýap­dyr. XIX asyryň­ Until the XIX century vegetable dyes сравниться с туркменскими. Имен- ahyr­la­ry­na çenli­ ösümlik­ ­lerden­ alyn­ were used; more rarely – of mineral но с высокой прочностью туркмен- ýan, boýag­ ­lar ula­ny­lyp­dyr. Gy­zyl reňk origin: the red color was extracted ского ковра связано определение çöp­bo­ýa­dan, sa­ry reňk kru­şi­na­dan, from madder, the yellow one – from «прочнее камня». me­le we go­ňur reňk­ler nar aga­jy­nyň buckthorn, the beige and the coffee- С периода позднего средневе- ga­by­gyn­dan, ýa­şyl reňk uýan ga­tyk­ color – from pomegranate tree bark, ковья туркменские ковры начина- dan ýa-da üzüm sir­ke­si bilen­ iş­le­nen the green one – from soured milk or ют появляться на выставках, про- mis owun­ty­gyn­dan ýa-da gök we sa- copper chippings, treated by grape ходивших в различных странах, а ry reňk­le­riň ga­ryl­ma­gyn­dan alnyp­ ­dyr vinegar, either by mixing blue and yel- высшее общество России всегда [11]. Diňe­ in­di­go bo­ýa­gy uzak­lardan­ low colors [11]. Only the dye of the in- высоко ценило их. Под влиянием ge­ti­ri­lip­dir we diý­seň gymmat­ bo­lup­ digo was brought from far away and Екатерины II, в России в XVIII в., во MIRAS 65 dyr, şo­nuň üçin hem diý­seň seý­rek was very expensive, for this reason it дворцах и резиденциях знати во- ula­ny­lyp­dyr. Şu gün­ki gün­de dür­li ýurt­ was used very rarely. Today visitors of шло в моду использование высоко- la­ryň meş­hur mu­zeý­le­rin­de XIX asy­ryň famous museums of different coun- качественных туркменских ковров в ahyr­la­ry­na de­giş­li, wag­tyň geç­me­gi bi­ tries may see bright Turkmen carpets интерьере восточного крыла [13]. В len as­la reň­ki­ni ýi­tir­me­dik we mu­ze­ýe of the end of XIX century, absolutely конце XIX ‒ начале XX вв. туркмен- bar­ýan­la­ry haý­ran gal­dyr­ýan türk­men undimmed under the influence of time, ские ковры десятки раз участвовали ha­ly­la­ry­ny gör­mek bol­ýar. which cause true admiration of visi- на выставках в различных городах Türk­men ha­ly­la­ry­nyň gör­nüş­le­ri­niň tors. Европы. Известные европейские köp­dür­lü­li­gi­ne ga­ra­maz­dan, özü­niň In spite of the variety of forms of музеи пополняли свои коллекции ýö­ne­keý­li­gi bi­len ta­pa­wut­lan­ýan dok­ Turkmen carpets, the construction of туркменскими ковровыми шедев- ma gu­ra­ma­sy en­çe­me asyr­lar bä­ the weaver’s loom, distinguished by рами различных эпох. В начале XX ri üýt­ge­män gel­ýär. Beý­le­ki bir­nä­çe its simplicity, stays unchangeable dur- в. туркменские ковры завоёвывали halk­la­ryň ulan­ýan dik gu­ra­ma­la­ryn­dan ing many centuries. Unlike the vertical призы на различных международ- ta­pa­wut­ly­lyk­da, türk­men­ler birnä­ ­çe weaving loop, which is used by many ных выставках, в том числе, в 1937 agaç ga­zyk­la­ryn­dan we ke­se­lik­den other nations, Turkmen people used году завоевали золотую медаль на yba­rat bo­lan agaç çar­çu­wa­ny ula­nyp­ wooden frame, which consisted of few международной выставке в Пари- dyr­lar. Ha­ly­nyň öl­çeg­le­ri­ne la­ýyk­lyk­da, wooden pegs and cross bars. In ac- же, в 1964, 1965, 1966, 1979, 1986 ýer­de agaç­dan ga­zyk­la­ryň iki jüb­ti di­ cordance with the sizes of a carpet, годах были удостоены золотых ме- ki­lip­dir. Soň­ra ga­zyk­la­ryň her jübtü­ ­ne two pairs of wooden pegs were fixed далей Международных выставок в ke­se­lik ber­ki­di­lip­dir. Iki sa­ny kese­ ­li­giň on the ground. Thereafter a beam Лейпциге [10]. Участие и победы на ara­syn­da ha­ly­nyň er­şi ýü­wür­di­lip­dir. structure was assembled on each pair международных выставках сделали Do­ka­lan ha­ly­nyň tekstu­ ­ra­sy çi­tim­le­ of the peg. The foundation threads туркменские ковры мировым брен- riň syk­ly­gy­na bag­ly bol­ýar. Türkmen­ were stretched between the two paral- дом, одновременно ставшим «ви- lel beams. ha­ly­sy­nyň her bir ine­dör­dül de­si­met­ri­ зитной карточкой» Туркменистана, The texture of the woven carpet de- ne 10-dan 15 mü­ňe çen­li çi­tim düşýär­ узнаваемой во всем мире. pends on the density of knots. Each [11]. El­de do­ka­lan ha­ly­la­ryň çitim­ ­le­ square decimeter of the Turkmen car- ri­niň sykly­ ­gy bo­ýun­ça türk­men haly­ ­ 3. Духовное достояние pet consists from 10 till 15 thousand of sy­na deň­le­şip bil­je­gi ýokdur.­ Şeý­dip туркменского народа knots [11]. Among hand-made carpets «daş­dan berk» diý­len kesgit­ ­le­mä­niň that are no such carpets that may be ge­lip çyky­ ­şy­na we ha­ly­nyň sykly­ ­gy­nyň Большая часть территории Турк- compared with the Turkmen ones in ýo­ka­ry hä­si­ýet­na­ma­la­ry­na düşün­ ­mek менистана занята пустыней Караку- the density of knots. This way we may bol­ýar. мы. Из-за нехватки водных ресурсов understand the origin of the definition Giç­ki orta­ asyr döwür­ ­le­rinden­ baş­ с древних времён люди здесь живут given to the Turkmen carpet «stronger lap, türk­men ha­ly­la­ry dür­li ýurt­lar­da в долинах и предгорьях. Им прихо- than stone» and of high characteris- ge­çi­ril­ýän sergi­ ­lerde­ peý­da bo­lup baş­ tics of the durability of carpets. дится предпринимать большие уси- la­ýar, Russi­ ­ýa­nyň ýo­kar­ky gatla­ ­gy­nyň Beginning with the period of late лия для добычи живительной влаги, we­kil­le­ri bol­sa, ola­ra he­mi­şe ýo­ka­ry Middle Ages the Turkmen carpets be- чтобы напоить скот и оросить поля. ba­ha be­rip­dir. Ýe­ka­te­ri­na II-niň tä­si­ri gin to appear on the exhibitions, which Это и определило кочевой образ bi­len Rus­si­ýa­da XVIII asyr­da ýokar­ ­ky were held in different countries, and жизни части населения. Ковровые gat­lak­la­ryň köşk­le­ri­niň we mülk­le­ri­niň representatives of Russia’s high so- изделия имеют важное значение не iç­ki be­ze­gin­de ýo­ka­ry hil­li türk­men ciety always highly appreciated them. только в условиях оседлости, но и ha­ly­la­ry­ny ulan­mak ýörgün­ ­li bo­lup­dyr The usage of high quality Turkmen в жизни кочевников: лёгкие ковры [13]. XIX asy­ryň ahyrla­ ­ryn­da we XX carpets came into fashion under the удобно перевозить, в повседневной asy­ryň baş­la­ryn­da türk­men ha­ly­la­ry influence of Catherine II in Russia in жизни они заменяют мебель; дере- Ýew­ro­pa­nyň dür­li şä­her­le­rin­de ge­çi­ril­ the XVIII century in the interior of pal- вянные конструкции юрты изнутри ýän ser­gi­le­re on­larça­ ge­zek gat­naşyp­ aces and residences of the noblemen покрываются коврами, эффективно dyr. Ýew­ro­pa­nyň meş­hur mu­zeý­le­ri [13]. At the end of XIX ‒ beginning of защищающими от палящего летне- öz kol­lek­si­ýa­la­ry­nyň üs­tü­ni türk­men XX century the Turkmen carpets tens го зноя и зимней стужи. Пол юрты ha­ly­la­ry­nyň dür­li dö­wür­le­re de­giş­li bo­ of times took part in the exhibitions застилали коврами. Они также раз- lan aja­ýyp nus­ga­la­ry bi­len dol­du­ryp­ held in different European cities. Fa- мещались на стенах, создавая уют- dyr­lar. XX asy­ryň baş­la­ryn­da türk­men mous European museums enriched ное жизненное пространство. ha­ly­la­ry dür­li hal­ka­ra ser­gi­le­rin­de baý­ their collections by Turkmen carpet По примеру древних предков це- rak­la­ra, şol san­da 1937-nji ýyl­da Pa­ masterpieces of different epochs. лые поколения туркмен ткали ковры riž­de geçi­ ­ri­len hal­ka­ra ser­gi­sin­de al­ At the beginning of XX century Turk- различного назначения: большого tyn me­da­la, 1964, 1965, 1966, 1979, men carpets earned prizes at differ- размера, чтобы застилать ими полы 1986-njy ýyllar­ ­da Leýp­sig­de ge­çi­ri­len ent international exhibitions, including своих жилищ, большие и малень- hal­ka­ra ser­gi­le­rin­de al­tyn me­dal­la­ra the international exhibition in Paris кие, чтобы украшать ими стены, my­na­syp bol­dy [10]. Türkmen­ ha­ly­la­ in 1937, where they were awarded ковровые попоны для лошадей и

66 MIRAS ry­nyň Hal­ka­ra ser­gi­le­ri­ne gat­naş­mak­ the golden medal; in the years 1964, верблюдов, ковры для различных la­ry we ýeňiş­ ga­zan­mak­la­ry ola­ry dün­ 1965, 1966, 1979, 1986 Turkmen car- церемоний и т.д. Разнообразные ýä tanat­ dy,­ şol bir wag­tyň özün­de-de pets were awarded golden medals of ковровые изделия сопровождают Türk­me­nis­ta­nyň ýü­zü­niň tu­wa­gy­na the international exhibitions in Leipzig туркмен в течение всей жизни: мла- öwür­di. [10]. Participation and winnings on денцы спят в ковровых колыбелях; the international exhibitions made the дети учатся ходить и играют на ков- 3. Türk­men halky­ ­nyň ru­hy baý­ly­gy Turkmen carpets the world brand, at рах; значительную часть приданого the same time, becoming the «visiting девушки, выходящей замуж, состав- Türk­me­nis­ta­nyň çäk­le­ri­niň uly bö­le­ card» of Turkmenistan that is recog- ляют ковры и ковровые изделия. В gi­ni Gara­ ­gum çöli­ tutýar.­ Suw se­riş­de­ nizable in the whole world. день свадьбы невеста в ковровом le­ri­niň ýet­mez­çi­li­gi se­bäp­li, adam­lar паланкине, верхом на верблюде, ga­dy­my dö­wür­ler­den bä­ri jül­ge­lerde­ 3. Spiritual Heritage of богато украшенном ковровыми из- we dag etekle­ ­rin­de ýa­şap­dyr­lar. Olar the Turkmen People делиями, отправляется в дом же- mal­la­ry­ny su­wa ýak­mak we ekin­le­ri­ ниха. Туркмены каждодневно едят ni su­war­mak üçin su­wuň gözle­ ­gin­de The most territory of Turkmenistan и спят на коврах, а ежедневные uly tagal­ ­la­la­ry et­me­li bolup­ ­dyr­lar. Bu is taken by the Kara-Kum Desert. Be- bol­sa, ila­tyň çar­wa ýa­şa­ýyş ýö­relge­ ­si­ cause of the lack of water resources молитвы ‒ «намазы» совершают на ni kes­git­läp­dir. Ha­ly önüm­le­ri di­ňe bir from ancient times people live here in маленьком молитвенном ковре. otu­rym­ly ýa­şa­ýyş şert­le­rin­de däl-de, the valleys and foothills. They have Процесс ковроткачества нелё- eý­sem çar­wa ýa­şa­ýşyn­da-da mö­hüm to undertake much efforts to get life- гок, в каждом ковре заключено не- äh­mi­ýe­te eýe bo­lup­dyr. My­sal üçin, giving water necessary to quench the мало труда, терпения и житейской ýe­ňil ha­ly­la­ry ýa­nyň bilen­ äkitmek­ thirst of animals and irrigate fields. мудрости. Ранее в Туркменистане amatly­ bo­lup­dyr, gün­de­lik dur­muş­da This defined the nomadism of a part женщины учились ковроделию с olar öý goş­la­ry­nyň ornu­ ­ny tutup­ ­dyr; of the nation. The carpet items have детства, с малых лет и до глубо- ak öý­le­riň iç ýüzün­ ­den tu­tul­ýan ha­ly important meaning not only in the con- кой старости занимались этим ре- önüm­le­ri tom­suň jöw­za­ly ys­sy­syn­dan ditions of settled way of life, but also меслом. Ковроткачество требует we gy­şyň aň­za­gyn­dan yg­ty­bar­ly go­ in the life of nomadic people: light высокой концентрации внимания,

Halyçylykda tebigy boýaglary almak üçin ulanylýan ösümlikler. Plants that are used for extracting natural paints for carpet produce. Растения, из которых добывают натуральные краски для ковроделия.

MIRAS 67 rag bo­lup­dyr. Ak öýüň içi­ne hem ha­ly carpets are easy to carry, in everyday отличной памяти, огромного терпе- dü­şe­lip­dir. Haly­ ­lar amat­ly ýaşa­ ­ýyş gi­ life they replace furniture; the wooden ния и немалого физического труда. ňiş­li­gi­ni döre­ ­dip, di­war­lar­dan hem asy­ construction of yurts from inside are С древности и до наших дней со- lyp­dyr. laid with carpets, which defend ef- вершенные виды, цвета и качество Ga­dy­my ata-ba­ba­la­ry­nyň gö­rel­de­si­ fectively from the scorching summer художественного исполнения, во- ne eýe­rip, türk­menle­ ­riň en­çe­me nes­li heat and winter frost. The floor of yurts площаемые в туркменских коврах, dür­li maksat­ ­lar: öý­le­ri­niň içi­ne dü­şe­ were also covered with carpets. They свидетельствуют об отточенном mek üçin uly ölçeg­ ­li, di­war­la­ry­na ger­ were also placed on the walls, creat- мастерстве туркменских женщин- mek üçin uly we ki­çi öl­çeg­li, at­la­ry we ing comfortable life space. ковровщиц, обладающих удиви- dü­ýe­le­ri üçin ha­ly ýa­pyn­ja­la­ry, dür­li On the example of ancestors the тельным художественным вообра- da­ba­ra­lar we ş.m. üçin ha­ly­la­ry do­ whole generations of Turkmen people жением и блестящими творческими kap­dyr­lar. Dür­li gör­nüş­li ha­ly önüm­le­ri weave carpets of different purposes: способностями. «Можно увидеть в türk­men­le­riň tu­tuş ýa­şaý­şy­nyň do­wa­ of big sizes to cover the floors of their современных государственных ков- myn­da ola­ryň hem­ra­sy­na öw­rü­lip­dir: houses, big and small ones to deco- ровых мастерских Ашхабада ту вир- ça­ga­lar ha­ly sal­lan­çak­larda­ ýat­ýar­lar, rate the walls, horse and camel carpet туозную быстроту, с какой туркмен- ha­ly­nyň üs­tün­de ýö­re­me­gi öw­ren­ýär­ cloths, carpets for different ceremo- ская ковровщица вяжет эти узлы, ler we oý­na­ýar­lar, gyz­lar dur­mu­şa çy­ nies and so on. Different carpet items ту безошибочную точность, с какой kan­la­ryn­da, ola­ryň se­pi­niň ep-es­li bö­ accompany Turkmen through all their она берёт необходимого цвета нить, le­gi ha­ly we ha­ly önüm­le­rinden­ yba­rat life: newborns sleep in the carpet- входящую в структуру орнамента, и bo­lup­dyr. Toý gü­ni ge­lin ha­ly önüm­le­ made cradles; children learn to walk то поразительное ощущение движе- ri bi­len baý be­ze­len dü­ýä­niň üs­tün­de and play on small carpets; when a girl ния орнаментальных форм и линий, ha­ly ke­je­be­de ýi­gi­diň öýü­ne ug­ra­ýar. got married much of her dowry was которое позволяет ей ни на одну Türk­men­ler myda­ ­ma ha­ly­nyň üstün­ ­de made up of carpets and carpet items. секунду не усомниться в этом выбо- iýip-iç­ýär­ler we ýat­ýar­lar, kiçi­ ­räk ha­ly The wedding day a bride mounts a ре. Подобно пчёлке, соблюдающей na­maz­lyk­lar­da bol­sa, her gün na­maz carpet-made palanquin on a camel, геометрическую точность сот, она, oka­ýar­lar. richly decorated with carpet items and без всякого эскиза будущего ковра, Ha­ly do­ka­mak­lyk ýe­ňil iş däl, her bir sets off to the groom’s home. Turkmen почти интуитивно строит абсолютно ha­ly­da irgin­ ­siz zähmet,­ sa­byr­ly­lyk, ýa­ people eat and sleep on carpets, and точные в своём распределении на

68 MIRAS şa­ýyş paý­ha­sy jem­len­ýär. Öňler­ Türk­ everyday prayers ‒ «namaz» are per- общем поле или в пределах бор- me­nis­tanda­ aýal-gyz­lar çaga­ ­ly­gyn­dan formed on small praying carpet. дюров разнообразные правильные ha­ly do­ka­ma­gy öw­re­nip, tä gar­ra­ýan­ The carpet-weaving process is not фигуры, но наряду с традиционным ça­lar bu se­net bi­len meş­gul­la­nyp­dyr­ easy, each carpet includes a lot of набором определённых орнамен- lar. Ha­ly do­ka­mak ün­sü­ňi jem­le­me­gi, labour, patience, and life experience. тальных тем, вносит неистощимую ýi­ti ýatkeş­ ­li­gi, sa­byr­ly­ly­gy we köp fi­zi­ki Before people in Turkmenistan ob- фантазию не только в их сочетания, zäh­me­ti ta­lap ed­ýär. Gady­ ­my dö­wür­ tained the carpet-weaving trade from но и в выработку новых узорообра- ler­den bi­ziň gün­le­ri­mi­ze çen­li ge­lip childhood, and from early ages till old зующих комбинаций» [12]. ýe­ten türk­men ha­ly­la­ryn­da be­ýa­ny­ny age they were occupied with this craft. Количество ковровщиц, произво- ta­pan kä­mil­le­şen nus­ga­lar, reňkler­ we The carpet-weaving business de- дящих ковёр, зависит от его разме- çe­per ýeri­ ­ne ýeti­ ­ri­li­şi­niň hi­li türkmen­ mands high concentration, attention, ра. Чтобы соткать каждый его метр, excellent memory, immense patience ha­ly­çy ge­lin-gyz­la­ry­nyň kem­siz ti­mar­ требуется немалый срок их напря- and lot of manual labour. From ancient la­nan ussat­ ­ly­gy­na, aja­ýyp çe­per pi­ жённого труда. В процессе ткаче- times till nowadays perfected kinds, kir­le­ni­şe we dö­re­di­ji­li­ge ukyp­ly­ly­gy­na ства ежечасно требуется работать с colors and quality of artistic perfor- şa­ýat­lyk ed­ýär. «Hä­zir­ki wagt­da Aş­ «ткацким гребнем» весом в 1 кг. Его mance, embodied in the Turkmen car- ga­ba­dyň döw­let ha­ly kär­ha­na­la­ryn­da применяют для набивания уточной pets, testify about the perfected art of türk­men ha­ly­çy­la­ry­nyň şol çi­tim­le­ri ça­ the Turkmen women-carpet-weavers, нити, проходящей между узелками la­syn­lyk bi­len çi­tiş­le­ri­ni, nag­şyň dü­zü­ who had peculiar amazing art imagi- ковра, в целях их уплотнения. При mi­ne gir­ýän sapak­ ­la­ryň reňki­ ­ni ýal­ňyş­ nation and splendid artistic abilities. более длительном и сильном наби- man, takyk­ saýlap­ bi­liş­le­ri­ni we ola­ra «It is possible to see in modern state вании «ткацким гребнем», ковёр по- öz saý­lap alan reň­ki­niň dog­ru­dy­gy­na carpet shops of Ashgabat that very лучается очень плотным, прочным и şüb­he­len­mez­li­ge müm­kin­çi­lik ber­ýän virtuosic speed with which a Turkmen изящным. na­gyş­la­ryň gör­nüş­le­ri­niň we çyzyk­ ­la­ carpet-maker takes that exact accura- В течение долгих лет, во многом ry­nyň here­ ­ke­ti­ni görmek­ bol­ýar. Öý­ cy, the way she takes the thread of the под влиянием искусства ковротка- jük­le­ri­niň geo­met­ri­ki takyk­ ­ly­gy­ny sak­ necessary color, that has to be used in чества, сформировался туркмен- la­ýan bal ary­sy­na meň­zäp, ol ha­ly­nyň the ornament, and that striking sense ский национальный характер, в hiç bir nus­ga­sy bol­ma­sa-da, çen bi­len of movement of the ornament forms котором отразились самые выда- dür­li gör­nüş­li şe­kil­le­ri ha­ly­nyň ýü­zün­ and lines, which make it possible not ющиеся качества: трудолюбие, вы-

MIRAS 69 de dog­ry ýa-da gyra­ ­la­ryn­da diý­seň ta­kyk ýerleş­ ­dir­ýär, ýö­ne bel­li bir ada­ ty na­gyş toplum­ ­la­ry bi­len bir­lik­de di­ňe bir ola­ryň ut­gaş­ma­sy­na däl-de, eýsem­ tä­ze na­gyş­la­ryň ut­gaş­ma­la­ry­nyň dö­re­ dil­me­gi­ne hem özü­niň egsil­ ­mez ze­hi­ ni­ni siň­dir­ýär» [12]. Ha­ly dokalanda ha­ly­çy­la­ryň sa­ny onuň öl­çe­gi­ne bag­ly bo­lyar. Onuň her met­ri­ni doka­ ­mak üçin, dart­gyn­ly zäh­ me­ti ta­lap edýän­ en­çe­me wagt ge­rek. Ha­ly do­kal­ýan döw­rün­de ag­ra­my 1 kg bo­lan dok­ma da­ra­gy sa­gat­sa­ýyn kak­ma­ly bol­ýar. Ol ha­ly­nyň sykly­ ­gy­ ny ga­zan­mak mak­sa­dy bi­len, çitim­ ­le­ riň ara­syn­dan geçýän­ ar­ga­jyň ýe­ri­ne bar­ma­gy üçin kaky­ ­lyp ula­nyl­ýan gu­ral­ dyr. Dok­ma­nyň da­ra­gy ýe­ti­ri­len­de ha­ly örän berk, syk we ne­pis bol­ýar. Uzak ýylla­ ­ryň dowa­ ­myn­da köp ba­ bat­da ha­ly­çy­lyk sun­ga­ty­nyň tä­si­ri as­ tyn­da türkme­ ­niň mil­li häsi­ ­ýe­ti ke­ma­la ge­lip­dir. Bu onuň zähmet­ ­sö­ýer­lik, çy­ dam­ly­lyk, er­jel­lik we tu­tan­ýer­li­lik ýaly­ iň bir aja­ýyp hä­si­ýet­le­rinde­ öz beýa­ ­ ny­ny ta­pyp­dyr. Her bir ha­ly­da türk­men hal­ky­nyň paý­ha­sy, onuň pyn­han duý­ gu­la­ry, ar­zuw-hy­ýal­la­ry jem­le­nip­dir. Türkmenistanyň Prezidenti Gurbanguly Berdimuhamedow özüniň «Janly rowaýat» atly kitabynda «Siz şol halylarda bagtyň we şatlygyň aja- ýyp pursatlaryny görersiňiz. Siz şol halylarda enäniň ogluna wesýet edýän iň gowy isleg-arzuwlaryny we ündew- lerini görersiňiz. Siz şol halylarda go- rag we kömek, şowlulyk hem-de söýgi wadalaryny duýarsyňyz. Bularyň hem- mesi hasyl bolar. Sebäbi haly gudratly yrymdyr. Bu el bilen döredilen gudrat to doubt in her choice. Like a bee, носливость, настойчивость и упор- siziň öýüňize aýratyn ýakymly mähirli- which follow the geometrical exact- ство. В каждом ковре воплощены ligi, özüne çekiji we ruhlandyryjy ness of comb, she, without any sketch мудрость туркменского народа, его hoşniýetliligi getirer» diýip belleýär [1]. of the future carpet, nearly by intu- сокровенные чувства, мечты и же- ition builds absolutely exact different лания. Президент Туркменистана 4. Türk­men haly­ ­la­ry­nyň nagyş­ ­la­ry: regular forms on the common space mil­le­tiň ru­hy dünýä­ ­si­niň within the set borders, but in line with Гурбангулы Бердымухамедов в сво- şöh­le­len­me­si the traditional set of definite ornament ей книге «Живая легенда» пишет: themes she introduces inexhaustible «Вы увидите в нём остановленное Türk­men ha­ly­la­ry­nyň esa­sy ele­men­ fantasy not only in their combination, мгновение счастья и радости. Вы ti «göl» (gül) sekiz­ ­burçlu­ ­gyň (ýa-da but also in the elaboration of new or- увидите в нём лучшие пожелания и rom­buň) böle­ ­gi­niň şeki­ ­li bo­lup durýar.­ nament-making combinations» [12]. наставления, которыми напутствует Ol türk­men ha­ly­la­ryn­da atanak,­ bas­ The number of carpet-weavers de- мать своего сына. Вы почувствуете gan­çak­ly pi­ra­mi­da, döwük­ çyzyk­ ­lar pends on the size of the future carpet. в нём обещание защиты и помощи, we ş.m. müň­ler­çe dür­li gör­nüş­de bol­ The weaving of one meter of carpet ýar. Se­kiz­burç­lu­gyň (ýa-da rom­buň) takes not a short period of their pains- удачи и любви. И всё это обязатель- için­de dür­li geo­met­ri­ki şekil­ ­ler, şeý­le taking labour. In the process of weav- но сбудется. Потому, что ковёр ‒ за- hem dür­li gül­ler­den dü­zü­len has in­ ing they need to work with a «weaving клинание! Это рукотворное чудо çe göl ýerleş­ ­ýär. 1914-nji ýyl­da bel­li comb» weighing one kilo. It is used принесёт в ваш дом особую лучи-

70 MIRAS sun­ga­ty öw­re­ni­ji kol­lek­sio­ner, nak­gaş, for stuffing the filling thread, that goes стую энергетику, притягивающую Sankt-Pe­ter­bur­gyň Im­pe­ra­tor­lar Er­mi­ through the carpet knots to tighten добро и добром одаряющую» [1]. ta­žy­nyň gym­mat­lyklar­ Gale­ ­re­ýa­sy­ny them. At calculation of duration and sak­laý­jy Ar­min ba­ron fon Fýol­ker­zam the force of striking with «weaving 4. Орнамент туркменских ковров: (1861-1917) şeý­le ýaz­ýar: «Kim­dir bi­ comb», the carpet becomes the most духовный символ нации ri iň bol­man­da ýeke­ ­je gezek­ ga­dy­my thick, durable and fine. türk­men ha­ly­la­ry­ny gö­ren bol­sa, on­ During many years, mostly under Базовый элемент орнаментов da ol ha­ly­nyň do­ka­lyş teh­ni­ka­sy ba­ the influence of carpet-weaving art, a туркменских ковров называется ra­da aýt­maz­dan hem ol ha­ly­la­ry di­ňe Turkmen national character had been ‒ «гёль» (цветок) и представляет na­gyş­la­ry bo­ýun­ça-da beý­le­ki çar­wa formed, in which the most outstand- собой изображение части восьми- ing qualities have been reflected: taý­pa­la­ryň önüm­leri­ bilen­ hiç ha­çan угольника (или ромба). На туркмен- diligence, endurance, and persis- gar­jaş­dyr­maz. Gölle­ ­ri anyk su­rat­lan­ ских коврах он предстаёт в тыся- tence. Each of the Turkmen carpet dyr­mak mümkin­ däl, se­bä­bi şekil­ ­le­riň чах разнообразных форм: в виде embodies the wisdom of the Turkmen öz­bo­luş­ly­ly­gy­ny gül­ler bi­len hem, haý­ ступенчатой пирамиды, ломаных people, their innermost feelings and sy-da bol­sa kes­git­li bir geo­met­ri­ki şe­ wishes. President of Turkmenistan линий и т.д. Внутри восьмиуголь- kil­ler bi­len hem de­ňeş­di­rer ýa­ly däl» Gurbanguly Berdimuhamedov writes ника (или ромба) находятся разные [3]. in his book «A Living Legend»: «You геометрические фигуры, а также со- Türk­men haly­ ­la­ry­nyň ada­ty na­gyş­la­ will see in a carpet happiness and joy ставленный из различных цветов ry bu ga­dy­my halk me­de­ni­ýe­ti ba­ra­da stopped for a moment. You may see более тонкий орнамент. В 1914 году baý maglu­ ­ma­ty sak­la­ýan, mil­le­tiň ne­ in it mother’s best wishes and admon- известный искусствовед-коллекцио- sil­den-nes­le ge­çip gel­ýän mil­li ru­hu­ ishes, expressed to her son. You will нер, художник, хранитель Галереи nyň şöh­le­len­me­si bo­lup, ola­ry beý­le­ki feel in it the promise of defense and драгоценностей Императорского halk­lar­dan ta­pa­wut­lan­dyr­ýan mö­hüm assistance, luck and love. And all this Эрмитажа Санкт-Петербурга Армин ala­mat­lar ul­ga­my we türkmen­ kal­by­ will come true. Because a carpet is an барон фон Фёлькерзам (1861-1917) nyň aram ta­pan ýeri­ ­dir. invocation! This man-made miracle писал: «Кому хоть раз пришлось ви-

Türkmeniň ýüpek halylary. Türkmen halysynyň milli muzeýi. Aşgabat (Türkmenistan). Turkmen silk carpets. National Museum of Turkmen Carpet. Ashgabat (Turkmenistan). Туркменские шёлковые ковры. Национальный музей туркменского ковра. Ашхабад (Туркменистан).

MIRAS 71 деть старинные туркменские ковры, тот никогда не спутает их с изде- лиями других кочевых племён уже по одному орнаменту, не говоря о технике. Дать точное описание ор- намента невозможно, так как свое- образие фигуры его несравнимо ни с цветами, ни с какими-либо опре- делёнными геометрическими фигу- рами» [3]. Традиционный орнамент турк- менских ковров символизирует на- циональную духовность, передаю- щуюся из поколения в поколение, и содержит богатую информацию о древней народной культуре. Это важная знаковая система, отлича- ющая их от других народов и пред- ставляющая собой, образно говоря, вместилище туркменской души. «Гёль» обычно складывается из рисунка в центральной части пря- моугольника и нескольких окружа- ющих его рисунков. На больших коврах центральный орнамент за- нимает главенствующее положе- ние, в то время как на маленьких коврах боковой орнамент нередко более заметен. Во многих случаях в центральной части больших ков- ров одна из форм «гёлей» равно- мерно распределяется внутри по биаксиальному принципу. Чёткие линии изысканного орнамента, их Adat­ça, türk­men ha­ly­sy­nyň «göl» will bring into your house special radi- волнообразные контуры создают nag­şy gö­nü­burç­lu­gyň merke­ ­zin­dä­ki ant power, which will attract good and динамичный ритм, как бы «ожив- şe­kil­den we ony gur­şap duran­ bir­nä­ grant good» [1]. ляющий» ковровое произведение. çe su­rat­lar­dan yba­ratdyr.­ Uly ha­ly­lar­ Одновременно с этим, усилению da «göl» nag­şy esa­sy or­ny eýe­le­ýär, 4. Ornaments of Turkmen Carpets: динамики орнамента способствуют ki­çi­räk ha­ly­lar­da bol­sa, köp­lenç, gy­ra Symbolic Reflection of Spiritual композиции из разноцветных геоме- World of the Nation na­gyş­la­ry has gö­ze ilginç­ bol­ýar. Köp трических фигур в сочетании с тём- ýag­daý­lar­da uly haly­ ­la­ryň mer­ke­zin­ но-красным фоном. The basic element of ornaments dä­ki «göl­le­riň» bir gör­nü­şi ha­ly­nyň Классический вид орнамента ‒ of Turkmen carpets is called «goel» için­de biak­sial ýö­relge­ ­si bo­ýun­ça gy­ «гёль» обладает явными племенны- (flower) and presents the image ofa ra­deň ýaý­rap gid­ýär. Ne­pis na­gyş­la­ryň part of an octagon (or a rhombus). On ми и географическими атрибутами. aý­dyň çyzyk­ ­la­ry, ola­ryň tolkun­ şekil­ ­li Turkmen carpets it is being presented В Туркменистане в каждом регионе su­dur­la­ry haly­ ­ny «jan­lan­dyr­ýan» di­na­ in thousands of different forms: in the (иногда даже в населённом пункте) mi­ki saz­la­şyk­ly ha­ly ese­ri­ni eme­le ge­ stepped pyramid, broken line and so имеются собственные традицион- tir­ýär. Şu­nuň bi­len bir wagt­da nag­şyň on. Inside the octagon (or a rhombus) ные орнаменты, многие племена об- dür­li reňkdä­ ­ki geo­met­ri­ki şe­kil­ler­den there are different geometric figures, ладают собственным характерным dü­zü­len utgaş­ ­ma­nyň di­na­mi­ka­sy­nyň and also a more thin ornament, com- орнаментом. В древности этот ор- güýç­len­me­gi­ne we onuň goýy­ gy­zyl posed from different colors. In 1914 намент был отличительным призна- reňk­li ýerli­ ­gi bi­len saz­laş­ma­gy­na ýar­ an outstanding art-worker, collector, ком племени, им обозначали свою dam ber­ýär. painter, keeper of the Gallery of Trea- собственность. Среди часто встре- Nag­şyň nus­ga­wy gör­nü­şi bo­lan sures of Saint-Petersburg Imperator чающихся племенных символов «göl», görne­ ­tin taý­pa we geog­ra­fi­ Hermitage Аrmin baron von Felker- «гёлей» ‒ текинские, сарыкские, са- ki ala­mat­la­ra eýe­dir. Türkme­ ­nis­ta­nyň zam (1861-1917) wrote: «He, who лырские, йомудские, эрсарынские и her bir oa­zi­sin­de (kä­bir ilat­ly ýer­ler­de- even once saw old Turkmen carpets, др. Древние ковровые орнаменты

72 MIRAS de) öz­le­ri­niň ada­ty na­gyş­la­ry bar, bir­ will never mix them with the works of «гёли» обладают ярко выраженным nä­çe taýpa­ ­lar bol­sa özle­ ­ri­ne mah­sus other nomadic tribes already seeing геометрическим стилем, отражаю- na­gyş­la­ra eýedir.­ Ga­dy­my­ýet­de bu their ornaments, not saying a word щим природные элементы животно- na­gyş­lar taýpa­ ­la­ryň ta­pa­wut­lan­dy­ry­ about their technique. It is impossible го и растительного мира, и образы jy ny­şa­ny bo­lup­dyr. Ýy­gy duş gel­ýän to give an exact description of an or- богини-покровительницы племени. taý­pa ny­şan­la­ry­nyň ara­syn­da te­ke, nament, because the peculiarity of its Каждый племенной орнамент вы- sa­ryk, sa­lyr, ýo­mut, är­sa­ry we beý­le­ shape is not comparable either with рабатывался в течение долгих лет. ki göl­ler bar. Gady­ ­my ha­ly göl­le­rinde­ colors or with other definite geometric Первоначально он был отражением ösüm­lik we haý­wa­nat dün­ýä­si­niň te­bi­ figures» [3]. конкретных предметов и явлений gy ele­mentle­ ­ri­ni, taýpa­ ­nyň ho­wan­da­ Traditional ornament of Turkmen окружающего мира. Передаваясь из ry­nyň keşp­le­ri­ni şöh­le­len­dir­ýän aý­dyň carpets are symbols of national spiri- поколения в поколение, орнаменты geo­met­ri­ki stil bar. tuality, which is passed from genera- упростились, приобретя символиче- Her bir taýpa­ mahsus­ bo­lan na­gyş tion to generation, which contains rich ский смысл, сохранив только самые uzak ýyl­la­ryň do­wa­myn­da ke­ma­la ge­ information about ancient national характерные детали, создающие ti­ri­lip­dir. Ilki­ ­baş­da olar bel­li bir za­dyň culture, important sign system, which минималистичный и абстрактный we daş­ky dün­ýä­niň ha­dy­sa­la­ry­nyň make it possible to distinguish from стиль. В то же время, они впиты- şöh­le­len­dir­me­si bo­lup­dyr. Ne­sil­den- other nations and which represents, вали мировоззрения разных эпох, nes­le geçi­ ­ri­lip, nagyş­ ­lar simwo­ ­li­ki ma- figuratively saying, the receptacle of становясь печатью и символом na eýe bo­lup, mi­ni­ma­lis­tik we abst­rakt the Turkmen soul. конкретных племён и кланов. Ана- sti­li dö­red­ýän di­ňe has häsi­ ­ýet­li bö­lek­ The «goel» ornament of a Turkmen лизируя геометрический орнамент le­ri­ni sak­lap ga­lyp, ýöne­ ­keý­le­şip­dir­ carpet as a rule is made of the orna- ковров, можно прийти к постижению ler. Şol bir wag­tyň özün­de-de olar­da ment in the central part of a rectangle богатства и разнообразия изобра- dür­li za­ma­na­la­ryň dün­ýä­ga­ra­ýyş­la­ry­ and few pictures around it. The cen- жённых на них предметов окружа- ny özü­ne siň­di­rien bel­li bir taýpa­ ­la­ryň tral ornament on big carpets takes the ющего мира, природных явлений, we ti­re­le­riň ny­şan­la­ry­nyň şe­kil­le­ri yz main place, at the same time in small изображения животных (архары, ба- gal­dy­ryp­dyr­lar. Ha­ly­la­ryň geo­met­rik carpets the side ornament is more no- раний рог, верблюды, птицы, следы na­gyş­la­ry­ny sel­je­rip, olar­da şe­kil­len­ ticeable. In most cases in central part других рептилий и животных), рас- di­ri­len dün­ýä­ni gur­şa­ýan zat­la­ryň, te­ of big carpets one of the «goels» is тительных образов (цветы, листья, bi­gy hady­ ­sa­la­ryň, haý­wan­la­ryň şekil­ ­ evenly distributed inside it according стебли, ветви, плоды, деревья), le­ri­niň (goç, go­çuň şa­hy, dü­ýe, guş­lar to the by-axial principle. Clear lines of разных символов, космических тел we beý­le­ki süý­re­ni­ji­le­riň, haý­wan­la­ryň fine ornament, their wavy outlines cre- (Солнце, Луна, Звезды), архитек- yz­la­ry), ösüm­lik­le­riň şekil­ ­le­ri­niň (gül­ ate dynamic rhythm, as if «animating» турных элементов (арки, ломаные ler, ýap­rak­lar, bal­dak­lar, şa­ha­lar, mi­ a carpet. At the same time, it promotes линии, черепица, ограды, мечети) и we­ler, agaç­lar), dür­li ny­şan­la­ryň, kos­ to the intensification of the dynamics так далее. mos ji­sim­le­ri­niň (Gün, Aý, Ýyl­dyz­lar), of the composition of the ornament Изучая смысловую нагрузку каж- bi­na­gär­lik ele­mentle­ ­riň (ar­ka­lar, dö­ from different geometrical figures and дого древнего орнамента, совре-

Syndy. Halynyň ýüzüni tekizlemek üçin ulanylan gural. Carpet scissors used for alignment of pile height. Ковровые ножницы, используемые для выравнивания высоты ворса.

MIRAS 73 its combination with dark-red back- менные учёные провели подробные ground. исследования, в результате кото- The classical outlook of the orna- рых сделаны некоторые характер- ment «goel» has distinct tribal and ные выводы. Например, часть ис- geographic attributes. In Turkmenistan следователей считает, что «гёль» each oasis (sometimes settlements) символизирует Землю на просторах has private traditional ornaments, Вселенной. В центральной оси ор- many tribes have their own charac- намента «гёль» заключены энергия teristic ornament. In ancient times this Teke göli. и жизнь, распространяющиеся от- ornament was a distinguishing char- Teke «goel». сюда, освещающие и обогреваю- acter of a tribe. Among tribal symbols Текинский «гёль». щие все уголки Земли [5]. Президент frequently met are teke, saryk, salyr, Туркменистана Гурбангулы Берды- yomud, ersary and others ornaments. мухамедов писал: «И в примитив- Ancient carpet ornaments «goels» ных первобытных верованиях, и в possess brightly expressed geometric действующих мировых религиях style, which reflects natural elements прослеживаются образы мировой of animal and vegetable world and the горы, древа жизни и центральной images of a goodness-the patroness земной оси. Это и есть семантиче- of a tribe. ская основа туркменского гёля, с ко- Each ornament of the correspond- торой началась его долгая история Ýomut göli. ing tribe was elaborated during many и образная трансформация» [1]. Не- Yomut «goel». years. Firstly it was the reflection of сомненно, в туркменских коврах со- Йомудский «гёль». specific items and phenomena of хранилось восприятие мира пред- surrounding world. Being passed on ками туркмен, включая древнюю from generation to generation, the память народа. ornaments became simple, having Обладая своим особым языком, obtained a symbolic meaning, having туркменские ковры символически preserved only the most characteristic сохранили историю народа, отра- details, which create minimalistic and зили безграничные пейзажи турк- abstract style. At the same time, they менской природы, уникальность quenched the outlooks of different национальной духовности, истории epochs, where symbols of concrete и культуры. Поэтому передача пле- Salyr göli. tribes and clans were left. менами традиционного орнамента Salyr «goel». Analyzing the geometrical ornament ковров из поколения в поколение Салырский «гёль». of carpets, we can understand the стала логическим продолжением richness and diversity of items of sur- rounding world, natural phenomena эстафеты духовности туркменского depicted on them, images of animals народа. (sheep, sheep horn, camel, birds and traces of other reptiles and animals), 5. Туркменские ковры в vegetable images (flowers, leaves, духовном возрождении нации stems, branches, fruit, trees), different symbols, cosmic bodies (Sun, Luna, После обретения Туркменистаном Stars), architectural elements (arches, в 1991 году государственной неза- Çowdur göli. broken lines, tile, fencing, mosques) висимости, туркменские ковры, как Chovdur «goel». and so on. важная часть традиционной культу- Човдурский «гёль». Studying the meaning of each an- ры народа, получили новую жизнь в cient ornament, contemporary sci- контексте активной поддержки про- entists have conducted thorough цесса возрождения национальной research in the result of which some духовности. conclusions were made. For exam- Пять классических «гёлей» турк- ple, some researchers consider that менских ковров, будучи нацио- «goel» symbolizes the Earth on the нальными символами, получили spaces of Universe. In central axe графическое отражение на Госу- of «goel» there are energy and life, дарственном флаге и гербе. «Гёли» that are spread from here and give изображены на красной вертикаль- Ärsary göli. light and heat to all corners of the ной ленте Государственного фла- Ersary «goel». Earth [5]. President of Turkmenistan га Туркменистана и на круговой Эрсаринский «гёль». Gurbanguly Berdimuhamedov wrote: полосе Государственного герба.

74 MIRAS Dünýäde elde dokalan iň uly haly hökmünde Ginnessiň rekordlar Kitabyna girizilen we meýdany 301 inedördül metre deň bolan «Altyn asyr» atly äpet haly. Türkmen halysynyň milli muzeýi. Aşgabat (Türkmenistan). A giant carpet «Altyn Asyr», 301 square meters in area, entered into the Guinness Book of Records, as the greatest hand-made carpet in the world. National Museum of Turkmen Carpet. Ashgabat (Turkmenistan). Ковёр-гигант «Алтын Асыр» площадью 301 кв. метр, занесённый в Книгу рекордов Гиннесса, как самый большой в мире ковёр ручной работы. Национальный музей туркменского ковра. Ашхабад (Туркменистан) wük çyzyk­ ­lar, çere­ ­pi­sa­lar, germew­ ­ler, «And in the primitive primeval beliefs met­jit­ler) we beý­le­ki­le­riň baý­ly­gy­na we and in the acting world religions there köp­dür­lü­li­gi­ne göz ýe­tir­mek bol­ýar. may be traced the images of the world Her bir ga­dy­my nag­şyň aň­lad­ýan mountain, a tree of life and of central ma­ny­sy­ny öw­re­nip, häzir­ ­ki­za­man Earth axe. This is the semantic mean- alym­la­ry düýp­li barlag­ ­la­ry ge­çir­di­ler ing of the Turkmen goel, where from we şola­ ­ryň esasyn­ ­da käbir­ ne­ti­je­le­re its long history and imaginary transfor- gel­di­ler. My­sal üçin, yl­my bar­lag­çy­la­ mation started» [1].Undoubtedly, the ryň bir bö­le­gi «göl» Älem gi­ňiş­li­gin­dä­ki perception of the world by Turkmen Ýer to­ga­la­gy­ny aň­lad­ýar di­ýip ha­sap ancestors has been preserved in their ed­ýär­ler. «Göl» nag­şy­nyň merke­ ­zi carpets, including the ancient memory okun­da, bu ýer­den ýaý­ra­ýan, ýeriň­ of the nation. äh­li kün­jek­le­ri­ni ýag­ty­lan­dyr­ýan we Possessing their special language, ýy­lad­ýan ener­gi­ýa bilen­ ýa­şa­ýyş jem­ Turkmen carpets symbolically pre- le­nen­dir [5]. Türkmenistanyň Prezi- served the history of the nation, re- denti Gurbanguly Berdimuhamedow flected the boundless scenery of the şeýle ýazýar: «Bütin dünýäde ilkinji Turkmen nature, the uniqueness of ýüzleý ynançlardan başlap, şu günki the national spirituality, history and dünýä dinlerine çenli hemmesinde culture. Because of it, passing on the

MIRAS 75 Atyň güberçek şekili salnan we boýalmadyk tebigy reňkdäki ýüplüklerden dokalan haly. Türkmen halysynyň milli muzeýi. Aşgabat (Türkmenistan). Carpet with the relief depiction of a horse, woven from a natural, non-colored thread. National Museum of Turkmen Carpet. Ashgabat (Turkmenistan). Ковёр с рельефным изображением коня, сотканный из натуральной неокрашенной пряжи. Национальный музей туркменского ковра. Ашхабад (Туркменистан). dünýä dagynyň, ömür daragtynyň, traditional ornament of carpets from Кроме того, форма Государствен- ýeriň okunyň obrazly aňlatmasy bar. generation to generation became a ного герба представляет собой Bu türkmen gölüniň semantiki esasy logical continuation of the baton of восьмиугольный контур коврового bolup, ol özüniň uzyn taryhynda we spirituality of the Turkmen people. орнамента, носящий наименование obrazly özgermesinde şondan gözbaş «Звезда Огузхана», а пять видов alýar» [1]. Türkmen­ ha­ly­la­ryn­da hal­ 5. Turkmen Carpets in the Spiritual традиционных «гёлей» на флаге и kyň ga­dy­my ha­ky­da­sy bi­len bir­lik­de, Revival of the Nation гербе воплощают территориальную türk­men­le­riň ata-ba­ba­la­ry­nyň dün­ýä­ni целостность и национальное един- ka­bul ediş­le­ri­niň sak­la­nyp galan­ ­dy­gy After obtaining state independence ство Туркменистана. gür­rüň­siz­dir. by Тurkmenistan in 1991, Turkmen Для дальнейшего совершенство- Türk­men ha­ly­la­ry özü­niň aý­ra­tyn di­ carpets as an important part of tradi- вания дела, защиты и развития li­ne eýe bol­mak bi­len, türkmen­ haly­ ­la­ tional culture of the nation, got new life культурных традиций туркменских ry hal­kyň tary­ ­hy­ny saklap­ ga­lyp­dyr­lar, in the context of active support of the ковров, 20 марта 1993 года, в со- türk­men tebi­ ­ga­ty­nyň ümmül­ ­mez gör­ process of revival of national spiritual- ответствии с указом Президента nüş­le­ri­ni we milli­ ru­hunyň, ta­ry­hy­nyň ity. Туркменистана, в Ашхабаде был

76 MIRAS we me­de­ni­ýe­ti­niň deň­siz-taý­syz­dy­gy­ Five classical «goels» of Turkmen основан Музей туркменского ковра. ny şöh­le­len­di­rip­dirler.­ Şonuň­ üçin hem carpets, being national symbols, have На данный момент этот музей пре- ha­ly­la­ryň ada­ty na­gyş­la­ry­nyň ne­sil­ got graphical reflection on the state вратился в один из важных куль- den-nes­le ge­çi­ril­me­gi türk­men hal­ky­ flag and emblem. The «goels» are de- турных центров Туркменистана. nyň ru­hy çapa­ ­ry­nyň lo­gi­ki do­wa­ma­ty picted on the red vertical strip of the Здесь выставлено более 2000 ков- bol­ýar. State Flag of Turkmenistan and on the ров и ковровых изделий, в том чис- round strip of the state symbol. Be- ле чрезвычайно ценные экспонаты 5. Türk­men haly­ ­la­ry mil­le­tiň ru­hy sides, the shape of the state symbol XVII-XVIII вв. Среди экспонатов му- gal­ky­ny­şyn­da represents an octagonal contour of зея особенно привлекают внимание the ornament, which bears the name несколько всемирно известных ков- Türk­me­nis­tan 1991-nji ýyl­da döw­let «The Star of Oguzkhan»; five tradi- ров-гигантов. Один из них называет- Ga­raş­syz­ly­gy­ny alan­dan soňra,­ türk­ tional «goels» on the flag and on the ся ‒ «Золотой век», его общая пло- symbol embody the territorial integrity men ha­ly­la­ry hal­kyň me­de­ni­ýe­ti­niň щадь составляет 301 кв. м. В 2001 and national unity of Turkmenistan. mö­hüm böle­ ­gi hök­münde­ milli­ ruhuň­ году, в преддверии 10-летнего юби- For the further perfection of busi- gal­ky­ny­şy­nyň iş­jeň gol­da­nyl­ma­gy ne­ лея обретения независимости, 40 ness, defense and development of ti­je­sin­de tä­ze dur­mu­şa eýe bol­du­lar. ковровщиц трудились в течение 8 cultural traditions of Turkmen carpets Mil­li ny­şan­lar hök­mün­de türk­men месяцев, чтобы завершить этот ко- on March 20 of the year 1993 in ac- вёр. В 2003 году это произведение ha­ly­la­ry­nyň bäş sa­ny nus­ga­wy «gö­ cordance with the order of President li» Döw­let baý­da­gyn­da we tugra­ ­syn­ of Turkmenistan, a Museum of Turk- коврового искусства было занесено da şekil­ ­len­di­ril­di. «Göl­ler» Türkme­ ­nis­ men Carpet in Ashgabat was founded. в Книгу рекордов Гиннесса, как са- ta­nyň Döw­let baýda­ ­gy­nyň dik gyzyl­ On the given moment this museum мый большой в мире ковёр, соткан- reňk­li zola­ ­gyn­da we Döw­let tugra­ ­sy­ has turned into one of the important ный вручную. nyň go­ýy gy­zyl reňk­li te­ge­lek zo­la­gyn­ cultural centers of Turkmenistan. Here В 1992 году «День туркменского da şe­kil­len­di­ri­len. Mun­dan baş­ga-da, more than 2000 carpets and carpet ковра» стал официальным госу- Döw­let tugra­ ­sy­nyň gör­nü­şi «Oguz ha­ items are displayed, among them ex- дарственным праздником, который nyň ýyl­dy­zy» atly­ ha­ly nag­şy­nyň se­kiz­ tremely valuable exhibits of XVII-XVIII ежегодно отмечается в последнее burç­luk şeki­ ­lin­de bolup,­ baýdak­ bilen­ centuries. Among the exhibits of the воскресенье мая. В преддверии tug­ra­da­ky bäş sany­ «gö­lüň» gör­nüş­le­ museum there are several world-wide праздника ковра проводятся науч- ri bol­sa, Türk­me­nis­ta­nyň çäk bi­te­wi­li­ known giant carpets. One of them is ные конференции, соревнования в gi­ni we mil­li ag­zy­bir­li­gi­ni aň­lad­ýar. called «The Golden Age», its common области наилучшего дизайна ков- Türk­men ha­ly­çy­lyk işi­ni, ony go­ra­ area makes up 301 square meters. In ров и мастерства ковроткачества. ma­gy we me­de­ni däp­le­ri­ni mun­dan 2001, in the threshold of the 10th ju- Со времени обретения независи- beý­läk hem kä­mil­leş­dir­mek üçin 1993- bilee of obtaining in- nji ýy­lyň 20-nji mar­tyn­da Türkme­ ­nis­ dependence, 40 car- ta­nyň Pre­zi­den­ti­niň Per­ma­ny bi­len pet-weavers worked Aş­ga­bat şä­he­rin­de Türk­men ha­ly­sy­ during 8 months to nyň mu­ze­ýi esas­lan­dy­ryl­dy. Häzir­ ­ki complete the carpet. wagt­da bu mu­zeý Türk­me­nis­ta­nyň iň In 2003 this art work mö­hüm me­de­ni mer­kez­le­ri­niň bi­ri­ne was entered into the öw­rül­di. Bu ýerde­ 2000-den gow­rak Guinness’s Book as ha­ly we haly önümleri ýer­leş­di­ri­len, the biggest hand- made carpet in the şol san­da XVII-XVIII asyr­la­ryň örän world. gym­mat­ly eks­po­nat­la­ry hem bar. Mu­ In the year 1992 zeý eks­po­nat­la­ry­nyň ara­syn­da bü­tin «Turkmen Carpet dün­ýä­de meş­hur bir­nä­çe gi­gant ha­ Day» has become an ly­lar ün­sü­ňi özüne­ çek­ýär. Ola­ryň bi­ri official state holiday, «Al­tyn asyr» diý­lip at­lan­dy­ry­lyp, onuň which is annually umu­my meý­da­ny 301 ine­dör­dül met­ celebrated in the last re deň­dir. 2001-nji ýylda­ ýur­duň ga­ Sunday of May. In raş­syz­ly­gy­ny al­ma­gy­nyň 10 ýyl­ly­gy­ the threshold of the nyň öňü­sy­ra­syn­da 40 sa­ny ha­ly­çy bu carpet holiday scien- ha­ly­ny dokap­ gu­tar­mak üçin 8 aý­lap tific conferences are zäh­met çekdi.­ 2003-nji ýyl­da ha­ly­çy­ held, competitions lyk sun­ga­ty­nyň bu ese­ri, dün­ýä­de el­de in the sphere of the do­ka­lan iň uly haly­ hök­münde,­ Gin­ne­ best design of car- ssiň re­kord­lar Ki­ta­by­na gi­ri­zil­di. pets and mastership 1992-nji ýyl­da «Türk­men ha­ly­sy­nyň of carpet-weaving. gü­ni» res­mi döw­let baý­ra­my bolup,­ ol MIRAS 77 From the time of obtaining in- мости, в стране придаётся большое dependence much attention значение возрождению древних is being paid to the revival of традиций и технологий ковроткаче- ancient traditions and tech- ства, проводятся соответствующие nologies of carpet-weaving, научные исследования, а ковровое corresponding researches производство получает последова- were conducted, and the car- тельное развитие. Государственное pet-producing industry gets объединение «Туркменхалы» яв- successive development. ляется ключевой частью ковровой «Turkmenkhaly» state asso- промышленности Туркменистана, ciation is a key part of carpet- основным поставщиком ковров producing industry of Turk- ручной работы на международный menistan, the main provider рынок. Данное объединение зани- of handmade carpets to the мается не только производством world market. This associatio и реализацией ковров, но и сохра- deals with not only produc- нением традиций ковроткачества, tion and selling of carpets, but also of preserving of the научными исследованиями, на- carpet-weaving traditions, правленными на восстановление Türkmenistanyň Döwlet tugrasy. scientific researches, direct- орнамента древних ковров, а также State symbol of Turkmenistan. ed to the re-establishment разработку новой продукции. Государственный герб Туркменистана. of the ornament of ancient После провозглашения государ- her ýylyň­ maý aýy­nyň soň­ky ýek­şen­ carpets, and also of the elaboration of ственной независимости, туркмен- ские ковры заняли чрезвычайно be­sin­de bel­le­nil­ýär. Haly­ baý­ram­çy­ new produce. After proclamation of state inde- важное место в возрождении наци- ly­gy­nyň öňü­sy­ra­syn­da ylmy­ mas­la­ pendence, Turkmen carpets took ex- ональных культурных традиций. hat­lar, ha­ly­la­ryň iň go­wy di­zaý­ny we tremely important position in the reviv- Древняя история глубоко про- ha­ly­çy­lyk us­sat­ly­gy ba­bat­da ýa­ryş­lar al of cultural traditions of the Turkmen росла в национальные традиции ge­çi­ril­ýär. Ga­raş­syz­lyk al­nan­dan bä­ri nation. ковроткачества, ставшего одним

78 MIRAS ýurt­da ha­ly­çy­ly­gyň ga­dy­my däp­le­ri­ ni we teh­no­lo­gi­ýa­sy­ny di­kelt­mä­ge uly äh­mi­ýet be­ril­ýär, de­giş­li ylmy­ bar­lag­lar ge­çi­ril­ýär, ha­ly önüm­çi­li­gi bol­sa yzy­gi­ der­li ösü­şe eýe bol­ýar. «Türk­men­ha­ ly» döwlet birleşigi Türk­me­nis­ta­nyň ha­ly sena­ ­ga­ty­nyň wa­jyp bö­le­gi hök­ mün­de, elde­ do­ka­lan ha­ly­lar bi­len hal­ ka­ra ba­zar­la­ry­ny esa­sy üp­jün edi­ji bo­ lup dur­ýar. Bu birleşik di­ňe bir ha­ly­la­ry ön­dür­mek we ýer­lemek­ bi­len meş­gul­ lan­man, eý­sem, ha­ly­çy­lyk ýö­rel­ge­le­ri­ ni gorap­ sakla­ ­mak, ga­dy­my ha­ly­la­ryň na­gyş­la­ry­ny di­kelt­mä­ge gönük­ ­di­ri­len yl­my bar­lag­la­ry, şeý­le-de täze­ önüm­ le­ri işläp­ taýýar­ ­la­mak bi­len hem meş­ gul­lan­ýar. Döw­let ga­raş­syz­ly­gy yg­lan edi­len­ den soň­ra, türkmen­ ha­ly­la­ry türkmen­ hal­ky­nyň me­de­ni däp­le­ri­niň di­kel­dil­ Türkmenistanyň Döwlet baýdagy. me­gin­de diý­seň mö­hüm or­na eýe bol­ State flag of Turkmenistan. du­lar. Государственный флаг Туркменистана. Ga­dy­my ta­ryh çe­per­çi­li­giň we amat­ Ancient history has been deeply из главных видов народно-при- ly­ly­gyň ju­da go­wy saz­la­şyk­ly ut­ga­şy­ grown into the national traditions of кладного искусства, образующего gy­ny dö­red­ýän ama­ly halk sun­ga­ty­ the carpet-weaving, which has be- идеальное сочетание художествен- nyň esa­sy gör­nüş­leri­ ­niň bi­ri bo­lan mil­li come one of its main kinds of public- ности и практичности. За долгие ha­ly­çy­lyk ýörel­ ­ge­le­ri­ne çuň­ňur ara­ applied art, which makes up an ideal годы туркменские ковры получили la­şyp­dyr. Uzak ýyl­la­ryň do­wa­myn­da combination of artistry and practice. türk­men ha­ly­la­ry özü­niň ýoka­ ­ry hil­li­li­gi широкую мировую славу своим от- For long years Turkmen carpets have личным качеством и прекрасным we owa­dan daş­ky gör­nü­şi bi­len dün­ received worldwide fame by their ex- внешним видом. Будучи важным ýä­de uly şöh­ra­ta eýe bol­dy. Türk­men cellent quality and admirable outer субъектом культуры туркменского hal­ky­nyň me­de­ni­ýe­ti­niň mö­hüm sub­ kind. Being an important subject of ýek­ti bol­mak bi­len, türkmen­ ha­ly­la­ry culture of the Turkmen people, Turk- народа, туркменские ковры имеют di­ňe bir türkmen­ hal­ky­nyň maddy­ we men carpets have important meaning важное значение не только в мате- ru­hy dur­mu­şyn­da möhüm­ äh­mi­ýe­te for not only material and spiritual life of риальной и духовной жизни турк- eýe bol­man, eý­sem, mil­le­tiň dö­reý­şi­ Turkmen, but also are the witnesses of мен, но и являются свидетелями niň we ösü­şi­niň yzygi­ ­der­li­li­gi­ni özbo­ ­ the ancient culture, particular culture, древней истории, особым языком luş­ly dil bi­len be­ýan ed­ýän, türkmen­ ­le­ having reflected the chronology of the отразив хронологию возникновения riň ga­dy­my ata-ba­ba­la­ry­nyň öm­rü­niň appearance and development of the и развития нации, жизнь и творче- we dö­re­di­ji­li­gi­niň şa­ýat­na­ma­sy bo­lan nation by a particular language, the ство древних предков туркмен. Ор- ga­dy­my tary­ ­ha şa­ýat­lyk ed­ýär. Milli­ witness of the life and art of Turkmen намент туркменских ковров, симво- me­de­ni öz­bo­luş­ly­ly­gy aň­lat­mak bi­len, ancestors. The ornament of the Turk- лизируя национальную культурную men carpets, symbolizing the national türk­men ha­ly­la­ry­nyň na­gyş­la­ry türk­ самобытность, заключает в себе cultural originality, holds in itself rich men­le­riň aja­ýyp ru­hy dün­ýä­si­ni beýan­ богатое историческое и культурное historical and cultural content, which edip, özün­de baý tary­ ­hy we me­de­ni содержание, отражает уникальный embodies the unique spiritual world of духовный мир туркмен. Именно по- maz­mu­ny jem­le­ýär. Hut şo­nuň üçin the Turkmen people. Exactly for this этому, после обретения независи- hem Garaş­ ­syz­ly­gy­ny alan­dan soň­ra, reason, after obtaining independence, döw­let özü­niň mil­li me­de­ni­ýe­ti­ni we the state, reviving the national culture мости, государство, возрождая на- däp­le­ri­ni di­kel­dip, ha­ly­çy­lyk ýörel­ ­ge­ and traditions, pays special attention циональную культуру и традиции, le­ri­ne aý­ra­tyn üns ber­ýär. Mu­nuň şeý­ to the traditions of carpet-weaving. уделяет особое внимание традици- le­di­gi­ne ada­ty haly­ na­gyş­la­ry­na Türk­ The attachment of the elements of ям ковроткачества. Традиционный me­nis­ta­nyň mil­li döw­let ny­şan­la­ry­nyň symbol of the national state of Turk- ковровый орнамент получил статус ele­mentle­ ­ri­niň hä­si­ýe­ti­niň be­ril­me­gi menistan to the carpet ornaments, государственной символики Турк- hem şaýat­ ­lyk ed­ýär. testify about it. менистана.

MIRAS 79 EDEBIÝAT LITERATURE ЛИТЕРАТУРА

1. Gurbanguly Berdimuhamedow «Janly rowaýat» Aşgabat, 2011. Sah. 256, 176. Гурбангулы Бердымухамедов. «Живая легенда». Ашхабад, 2011. Стр. 272, 193. 2. Гундогдыев О. А. Из истории туркменского ковроделия, Ашхабад: «Мирас», 2008, стр. 3, 16, 63. 3. Кирчо Л. «Ковры» на черепках. Памятники Туркменистана, Ашхабад, 1975, № 2, стр. 11. 4. Гундогдыев О. А. Жизнь твоя на ковре нанесённый yзоp. Нейтральный Туркменистан, 2000, 6 июня. 5. Гундогдыев О. А. Вся вселенная об одном yзope. Нейтральный Туркменистан, 2002, 20 августа. 6. Марко Поло (Италия), перевод Лян Шэнчжи, «Книга о разнообразии мира», издательство Чжунго Вэньши, издание сентября 1989 г., стр. 4. 7. Ибн Баттута (Морокко), «Подарок созерцающим о диковинках городов и чудесах странствий», перевод Ма Цзиньпэн, издательство Нинся Жэньминь от августа 1985 г., стр. 291-292 8. Гундогдыев О. А. Туркменский ковёр. Нейтральный Туркменистан, 1995, 25 декабря. 9. Реджепова О. «Прочнее камня, нежнее poзы». Электронная газета «Туркменистан: золотой век». 24. 05. 2013. 10. Государственное объединение «Туркменхалы», www.turk­men­ha­li.gov.tm. 11. Береснева Л. Г. Декоративно-прикладное искусство Туркменистана. Издательство «Аврора». 1976, стр.14. 12. Пугаченкова Г. А. Искусство Туркменистана. Издательство «Искусство», Москва. 1967, стр. 175, (Рис. 7 позаимствован из названной книги. Стр.178.). 13. Царёва Е. Г. Туркменские ковры и ковровые экспозиции в музеях Санкт-Петербурга. Ашхабад. «Мирас», 2003, № 1, стр. 107.

80 MIRAS MIRAS 81 YLMY WE MEDENI DURMUŞ HABARLARY

CHRONICLES OF SCIENTIFIC AND CULTURAL LIFE

ХРОНИКА НАУЧНОЙ И КУЛЬТУРНОЙ ЖИЗНИ

82 MIRAS GA­RAŞ­SYZ BI­TA­RAP TÜRK­ME­NIS­TA­NYŇ JEM­GY­ÝET­ÇI­LIK, YL­MY WE ME­DE­NI DUR­MU­ŞY­NYŇ WA­KA­LA­RY­NA SYN (ap­rel-iýun)

REVIEW OF EVENTS OF PUBLIC, SCIENTIFIC AND CULTURAL LIFE OF INDEPENDENT NEUTRAL TURKMENISTAN (April-June)

ОБЗОР СОБЫТИЙ ОБЩЕСТВЕННОЙ, НАУЧНОЙ И КУЛЬТУРНОЙ ЖИЗНИ НЕЗАВИСИМОГО НЕЙТРАЛЬНОГО ТУРКМЕНИСТАНА (апрель-июнь)

Sent­ýabr aýyn­da Aşga­ ­bat­da ge­çi­ril­ The dominating theme of the events Доминирующей темой событий jek Ýa­pyk bi­na­lar­da we sö­weş sun­ga­ty of the second quarter of the current второго квартала текущего года bo­ýun­ça V Azi­ýa oýun­la­ry üs­tü­miz­dä­ year has become the coming in Sep- стали предстоящие в сентябре в ki ýy­lyň ikin­ji çär­ýe­gi­niň waka­ ­la­ry­nyň tember in Ashgabat of V Asian Indoor Ашхабаде V Азиатские игры в за- esa­sy me­se­le­si bo­lup, oňa taý­ýar­lyk and Martial Arts Games, preparation крытых помещениях и по боевым ta­mam­laý­jy tap­gyr­da al­nyp ba­ryl­ýar. to which entered the final phase. искусствам, подготовка к которым Türk­me­nis­tanly­ ­la­ryň ýoka­ ­ry ruhu­ ­be­ The large sport forum, to which the вступила в финальную стадию. lent­li­lik bi­len taý­ýar­lan­ýan bu iri sport Turkmen residents prepare with en- Крупный спортивный форум, к çä­re­si Garaş­ ­syz, Bita­ ­rap Türkme­ ­nis­ thusiasm, will be held under the motto которому с энтузиазмом готовятся ta­nyň dur­mu­şa ge­çir­ýän daşa­ ­ry we «Health. Inspiration. Friendship», туркменистанцы, пройдёт под де- içe­ri syýa­ ­sa­ty­nyň yn­san­per­wer ug­ which became an original nationwide визом «Здоровье. Воодушевление. ru­ny, döw­le­ti­miz tara­ ­pyn­dan hal­ka­ra idea, called to stress the humanistic Дружба», ставшим своеобразной de­re­je­sin­de öňe sü­rül­ýän öňde­ ­ba­ orientation of the home and foreign общенациональной идеей, призван- ry­jy baş­lan­gyç­la­ry­ny nyg­ta­ma­ga gö­ policy, realized by the Independent ной подчеркнуть гуманистическую nük­di­ri­lip, öz­bo­luş­ly umu­my­mil­li ide­ and Neutral Turkmenistan, progres- направленность внешней и вну- ýa öw­rü­len «Sag­lyk. Ru­hu­be­lent­lik. sive initiatives, set forward by our тренней политики, реализуемой не- Dost­luk» şyga­ ­ry as­tyn­da ge­çer. Türk­ state at the international level. As зависимым нейтральным Туркмени- me­nis­ta­nyň Prezi­ ­den­ti Gurbanguly notes the President of Turkmenistan станом, прогрессивных инициатив, Berdimuhamedowyň bel­leý­şi ýa­ly, Gurbanguly Berdimuhamedov, Turk- выдвигаемых нашим государством menistan puts high humanistic sense на международном уровне. Как от- Türk­me­nis­tan hal­ka­ra sport hyz­mat­ into the idea of the international sport мечает Президент Туркменистана daş­ly­gy­na be­lent yn­san­per­wer ma­ cooperation. «We directly correlate Гурбангулы Бердымухамедов, в по- ny-maz­mun ber­ýär. Döw­let baş­tu­ta­ny sport movement, following of the ide- нятие международного спортивного şeý­le nyg­ta­ýar: «Biz sport he­re­ke­ als of the olympism with realization of сотрудничества Туркменистан вкла- ti, olim­pi­ýa tagly­ ­mat­la­ry­na eýer­me­gi the Sustainable Development Goals, дывает высокий гуманистический Dur­nuk­ly Ösü­şiň Mak­sat­la­ry­ny dur­ aimed at maximal revealing of the hu- смысл. «Мы напрямую соотносим mu­şa ge­çir­mek bi­len bag­la­nyş­dyr­ýa­ man potential, solution of the global спортивное движение, следование rys, ol ada­myň mümkin­ ­çi­lik­le­ri­niň do­ly tasks in sphere of healthcare, educa- идеалам олимпизма с реализаци- açyl­ma­gy­na, sag­ly­gy go­ra­ýyş ul­ga­ tion, creation of conditions for harmo- ей целей устойчивого развития, на- myn­da äh­lu­mu­my we­zi­pe­le­riň ýe­ri­ne nious spiritual and physical training правленных на максимальное рас- ýe­ti­ril­me­gi­ne, bi­li­me, şah­sy­ýe­tiň ru­hy of the personality», emphasizes the крытие человеческого потенциала, we be­den taý­dan saz­la­şyk­ly ös­me­gi head of state. выполнение глобальных задач в üçin ze­rur şert­le­riň dö­re­dil­me­gi­ne gö­ The activities, taken place in April on области здравоохранения, образо- nük­di­ri­len­dir». the occasion of the international and вания, создание условий для гар- Şu­nuň bi­len bag­ly­lyk­da, Bü­tin­dün­ýä national holidays – the World Health моничного духовного и физического sag­lyk gü­ni, «Suw dam­ja­sy al­tyn dä­ Day, «A drop of water is a grain of развития личности», подчёркивает ne­si», Türk­men be­de­wi­niň baý­ra­my gold», the Turkmen Racer Day are глава государства. ýa­ly hal­ka­ra we mil­li baý­ram­çy­lyk­lar demonstrative in this context. The В этом контексте показатель- my­na­sy­bet­li ap­rel aýyn­da bo­lup ge­ traditional month of the mass sport, ны мероприятия, состоявшиеся çen çäre­ ­ler bel­lär­lik­li­dir. Şo­nuň ýa­ly- physical-training and health promotion в апреле по случаю международ- da, ap­rel aýynda­ köpçü­ ­lik­le­ýin sport, as well as cultural actions was also ных и национальных праздников – be­den­ter­bi­ýe-sa­gal­dyş we me­de­ni held in April under the motto «Health Всемирного дня здоровья, «Капля çä­re­le­riň däbe­ öw­rü­len bi­raý­ly­gy bo­ and Happiness». With purpose of воды – крупица золота», Праздника lup geçdi.­ Sag­dyn dur­muş ýö­rel­ge­si­ni popularization of the healthy lifestyle, туркменского скакуна. Под девизом wa­gyz et­mek, çi­lim­keş­li­ge gar­şy gö­ control of tobacco smoking, improve- «Здоровье и счастье» в апреле, так- reş­mek, ada­myň saglyk­ ýagda­ ­ýy­ny ment of state of health and increase же, прошёл традиционный месячник go­wu­lan­dyr­mak we onuň öm­rü­niň do­ of life span of the human being, imple- массовых спортивных, физкультур- MIRAS 83 wam­ly­ly­gy­ny uzalt­mak, Türkme­ ­nis­ta­ mentation of the efficient measures но-оздоровительных и культурных ny 2025-nji ýy­la çenli­ temmä­ ­ki­den azat on turning of Turkmenistan up to 2025 мероприятий. В целях пропаганды ýur­da öwür­mek bo­ýun­ça neti­ ­je­li çäre­ ­ to the country free from tobacco, the здорового образа жизни, борьбы с le­ri ama­la aşyr­mak maksa­ ­dy bi­len, National Programmer for 2017-2021 табакокурением, улучшения состо- «Temmä­ ­kä gar­şy gö­reş­mek bo­ýun­ça years on realization of the Framework яния здоровья и увеличения про- Bü­tin­dün­ýä sag­lyk gu­ra­ma­sy­nyň çar­ Convention of the World Health Orga- должительности жизни человека, çu­wa­ly kon­wen­si­ýa­sy­ny dur­mu­şa ge­ nization (WHO) on tobacco control, осуществления эффективных мер çir­me­giň 2017-2021-nji ýyllar­ üçin Mil­li was approved. As known, our country по превращению Туркменистана до mak­sat­na­ma­sy» tassyk­ ­lan­dy. Mä­lim acts as a leader in many directions of 2025 года в страну свободную от та- bol­şy ýa­ly, bi­ziň ýurdu­ ­myz tem­mä­ the anti-tobacco movement and tries бака, была утверждена Националь- kä gar­şy gö­reş he­re­ke­ti­niň bir­nä­çe to make its contribution to the work on ная программа на 2017-2021 годы ugur­la­ry bo­ýun­ça öň­de bol­mak bilen,­ expansion in the world territories, free по реализации Рамочной конвен- dün­ýä­de tem­mä­ki­den azat çäkle­ ­ri gi­ from tobacco. In the framework of ac- ции ВОЗ по борьбе с табаком. Как ňelt­mek bo­ýun­ça iş­le­re öz go­şan­dy­ny tions, taken in this field, from May 1, известно, наша страна выступает в качестве лидера по многим на- goş­ma­ga ça­lyş­ýar. Bu ugur­da gö­rül­ the month of mass actions on control правлениям антитабачного движе- ýän çäre­ ­le­riň çäkle­ ­rin­de 1-nji maý­dan of tobacco took place in Turkmenistan. ния и стремится внести свой вклад Türk­me­nis­tanda­ çi­lim­keş­li­ge gar­şy The holding of the International Con- в работу по расширению в мире gö­reş­mek boýun­ ­ça köpçü­ ­lik­le­ýin çä­ gress and Exhibition «Asian Games территорий, свободных от табака. re­le­riň bi­raý­ly­gy bo­lup geç­di. -2017: international sport cooperation В рамках предпринимаемых в этом «Awaza»­ mil­li sy­ýa­hat­çy­lyk zo­la­gyn­ in the name of peace and progress» направлении действий, с 1 мая в da ge­çi­ri­len «Azia­da-2017: pa­ra­hat­çy­ was timed to the World Health Day Туркменистане прошёл месячник ly­gyň we ösü­şiň ha­ty­ra­sy­na hal­ka­ra in Avaza National Tourist Zone. The массовых мероприятий по борьбе с sport hyz­mat­daş­ly­gy» at­ly hal­ka­ra representative forum was held with табакокурением. mas­la­ha­ty we ser­gi­si Bü­tin­dün­ýä sag­ participation of Turkmenistan Presi- К Всемирному дню здоровья lyk gü­nü­ne ba­gyş­lan­dy. Bu we­kil­çi­lik­ dent and united the delegates of the было приурочено проведение в li çäre­ Türk­me­nis­ta­nyň Prezi­ ­den­ti­niň countries –participants of V Asian In- Национальной туристической зоне gat­naş­ma­gyn­da bo­lup geçdi­ we özü­ door and Martial Arts Games, heads «Аваза» Международного кон- ne Ýapyk­ bi­na­lar­da we söweş­ sunga­ ­ty of the Olympic Council of Asia, inter- гресса и выставки Азиада-2017: bo­ýun­ça V Aziýa­ oýun­la­ry­na gat­naş­ national sport federations and orga- международное спортивное со- ýan ýurtla­ ­ryň we­ki­li­ýet­le­ri­ni, Azi­ýa­nyň nizations, guests of honour – famous трудничество во имя мира и про- Olim­pi­ýa ge­ňe­şi­niň, hal­ka­ra sport fe­ political figures. The participants of the гресса». Представительный форум de­ra­si­ýa­la­ry­nyň we gu­ra­ma­la­ry­nyň congress considered the significance состоялся при участии Президента ýol­baş­çy­la­ry­ny, meş­hur syýa­ ­sy iş­gär­ of the forthcoming in Ashgabat the Туркменистана и объединил деле- ler bolan­ hor­mat­ly myh­man­la­ry bir­leş­ Asian Games for national sports and гатов стран-участниц V Азиатских

84 MIRAS dir­di. Mas­la­ha­ta gatna­ ­şy­jy­lar Aşga­ ­ intergovernmental interaction from игр в закрытых помещениях и по batda­ ge­çi­ril­jek V Azi­ýa oýun­la­ry­nyň the complex of social and economic боевым искусствам, руководителей Türk­me­nis­ta­nyň dur­mu­şy we yk­dy­sa­ spheres up to realization of peace- Олимпийского совета Азии, между- dy topar­ ­la­ry­nyň top­lu­myn­dan başlap making strategy of Turkmenistan in народных спортивных федераций yla­laş­dy­ry­jy stra­te­gi­ýa­sy­nyň durmu­ ­şa the regional and global scales. и организаций, почётных гостей – ge­çi­ri­li­şi­ne çen­li, se­bit­le­ýin we glo­ The ceremony of presentation of the известных политических деятелей. bal möçber­ ­de ýur­du­my­zyň spor­ty we Diploma to Turkmenistan President on Участники конгресса рассмотрели döw­le­ta­ra gat­na­şyk­la­ry üçin, äh­mi­ýe­ awarding the Honourary Title «Man of значение предстоящих в Ашхабаде ti­ne ga­ra­dy­lar. the Year» was held at the congress Азиатских игр для отечественного «Azia­da-2017: pa­ra­hat­çy­ly­gyň we «Asian Games-2017: international спорта и межгосударственного вза- ösü­şiň ha­ty­ra­sy­na hal­ka­ra sport hyz­ sport cooperation in the name of имодействия, от комплекса соци- mat­daş­ly­gy» at­ly mas­la­hat­da Türk­me­ peace and progress». The Head of the альных и экономических сфер до nis­ta­nyň Prezi­ ­den­ti­ne «Ýylyň­ ada­my» Asian Chess Federation Sheikh Sultan реализации миротворческой стра- di­ýen hor­mat­ly adyň da­kyl­ýan­dy­gy ba­ Khalifs Sultan Shakhbut Al-Nakhayan тегии Туркменистана в региональ- ra­da­ky dip­lo­myň gow­şu­ry­lyş da­ba­ra­sy handed over solemnly the Diplomas ном и глобальном масштабах. На конгрессе «Азиада-2017: меж- bol­dy. Döw­let baş­tu­ta­ny­na bu dip­lo­my to the head of state. The President of дународное спортивное сотрудни- Azi­ýa küşt fede­ ­ra­si­ýa­sy­nyň ýol­baş­ Turkmenistan was awarded the 10th чество во имя мира и прогресса» çy­sy Şeýh Sul­tan Ha­li­fa Sultan­ Şah­ dan on Karate-do for contribution to состоялась церемония вручения but Al-Na­ha­ýan da­ba­ra­ly ýag­daý­da the development of sport movement. Президенту Туркменистана дипло- gow­şur­dy. Türk­me­nis­ta­nyň Pre­zi­den­ti The Final Declaration of the Interna- ма о присвоении почётного титу- sport he­re­ke­ti­niň ös­dü­ril­me­gi­ne goş­ tional Sport Congress was published ла «Человек года». Диплом главе ýan go­şan­dy üçin kara­ ­te-do-nuň 10- according to the decision of the 71st UN государства торжественно вручил njy da­ny­na my­na­syp bol­dy. General Assembly as an official docu- руководитель Азиатской шахмат- Hal­ka­ra sport mas­la­ha­ty­nyň jem­leý­ ment in six official languages of the ной федерации Шейх Султан Хали- ji jarna­ ­ma­sy res­mi­na­ma hök­mün­de community. This fact is an evidence of фа Султан Шахбут Аль-Нахаян. За Bir­le­şen Mil­let­ler Gura­ ­ma­sy­nyň Baş acknowledgement at the international вклад в развитие спортивного дви- As­samb­le­ýa­sy­nyň 71-nji mej­li­si­niň ka­ level of the many-sided activity, car- жения Президент Туркменистана ra­ry bi­len jem­gy­ýe­tiň al­ty sany­ res­mi ried out by President of Turkmenistan, был удостоен 10-го дана каратэ-до. di­lin­de çap edil­di. Bu waka­ Türk­me­ constructive humanitarian initiatives, Итоговая декларация Междуна- nis­ta­nyň Pre­zi­den­ti­niň alyp bar­ýan set forward by him as well as strategic родного спортивного конгресса по köp­ta­rap­ly işi­niň, onuň öňe sür­ýän partnership of Turkmenistan with UN. решению 71-й Генеральной Ассам- ne­ti­je­li yn­san­per­wer baş­lan­gyç­la­ry­ The Decision, adopted in New-York at блеи Организации Объединённых nyň, şeýle­ hem Türk­me­nis­ta­nyň BMG the session of the Economic and So- Наций в качестве официального bi­len strate­ ­gik hyzmat­ ­daş­ly­gy­nyň hal­ cial Council of the United Nations Or- документа была опубликована на ka­ra dere­ ­je­sin­de ykrar­ edil­ýän­di­gi­niň ganization (ECOSOC) on election of шести официальных языках со-

MIRAS 85 su­but­na­ma­sy­dyr. 19-njy ap­rel­de Nýu- Turkmenistan to the Executive Council общества. Этот факт – свидетель- Ýork­da Türkmenistanyň BMG-niň Yk- of the UN Children’s Fund (UNICEF) ство признания на международном dysady we Durmuş Geňeşiniň Çagalar for 2018-2020 years as well as Com- уровне проводимой Президентом Gaznasynyň ýerine ýetiriji geňeşiniň mission on the status of women for Туркменистана многогранной де- 2018-2020-nji ýyllar üçin agzalygyna 2018-2022 years is in this rank. ятельности, выдвигаемых им кон- hem-de Zenanlaryň statusy boýunça Wide advertising and information структивных гуманитарных ини- komissiýasynyň 2018-2022-nji ýyllar campaign was started in the reviewed циатив, а также стратегического üçin agzalygyna saý­la­nyl­ma­gy ba­ra­ period, aimed at attraction of atten- партнёрства Туркменистана с ООН. da­ky kara­ ­ryň kabul­ edil­me­gi hem bu tion to V Asian Indoor and Martial Arts В этом ряду и решение, принятое 19 wa­ka­la­ryň hata­ ­ry­na gir­ýär. Games and formation of new image апреля в Нью-Йорке на заседании Syn be­ril­ýän dö­wür­de Ýa­pyk bi­na­ of Turkmenistan as a country of good Экономического и Социального Со- lar­da we sö­weş sun­ga­ty bo­ýun­ça V will, health and inspiration. In the first вета Организации Объединённых Azi­ýa oýun­la­ry­na we hoş­ni­ýet­li­li­giň, decade of April, the hymn of V Asian Наций (ЭКОСОС) об избрании Турк- sag­dyn­ly­gyň hem-de ru­hu­be­lent­li­giň Games was approved in the course of менистана в Исполнительный совет ýur­dy hök­mün­de Türk­me­nis­ta­nyň tä- the special meeting, held in the Muka- Детского фонда ООН (ЮНИСЕФ) на ze keş­bi­niň ke­ma­la ge­ti­ril­me­gi­ne üns ms Palace of the State Cultural Centre 2018-2020 годы, а также в Комиссию çek­mä­ge gö­nük­di­ri­len giň maha­ ­bat- of Turkmenistan. It became the song по статусу женщин на 2018-2022 mag­lu­mat çä­re­si ýaý­baň­lan­dy. Ap­rel by Head of State «Forward, only For- годы. aýy­nyň bi­rin­ji ongün­ ­lü­gin­de Döw­let ward, my Native Land – Turkmenis- В обозреваемый период была me­de­ni­ýet merke­ ­zi­niň Mu­kam­lar köş­ tan!». развёрнута широкая рекламно-ин- gün­de bo­lup ge­çen ýö­ri­te masla­ ­ha­tyň In the same month, the presentation формационная кампания, нацелен- bar­şyn­da V Azi­ýa oýun­la­ry­nyň se­na­ action was held in the administrative ная на привлечение внимания к sy tassyk­ ­lan­dy. Döw­let baş­tu­ta­ny­nyň centre of one of the largest provinces V Азиатским играм в закрытых по- «Öňe, di­ňe öňe, jan Wa­ta­nym Türk­ of China – Hubei. The horse-races and мещениях и по боевым искусствам me­nis­tan!» at­ly aý­dy­my oýun­la­ryň se­ forum «Turkmenistan-China: coopera- и формирование нового образа na­sy bol­dy. tion on New Silk Road», organized in Туркменистана, как страны доброй Hut şol aýda­ hem Hy­ta­ýyň iň iri we­ honour of the 25th anniversary since воли, здоровья и воодушевлённо- la­ýat­la­ry­nyň bi­ri bo­lan Hu­be­ýiň ýol­ the day of establishment of the dip- сти. В первой декаде апреля в ходе baş­çy­lyk mer­ke­zin­de ta­nyş­dy­ryş çä­ lomatic relations between two states специального совещания, состояв- re­le­ri bo­lup geç­di. Şonuň­ ýa­ly-da, ol took place in its framework as well. шегося во Дворце мукамов Государ- çä­rä­niň çäkle­ ­rin­de iki döw­le­tiň ara­syn­ The representatives of the govern- ственного культурного центра, был da dip­lo­ma­tik gat­na­şyk­la­ryň ýola­ go­ ment of the province and city munici- утверждён гимн V Азиатских игр.

86 MIRAS ýul­ma­gy­nyň 25 ýyl­ly­gy my­na­sy­bet­li at pality, heads, professors and teaching Им стала песня главы государства ça­py­şyk­la­ry we «Türk­me­nis­tan-Hy­taý: staff of the Chinese Geological Univer- «Вперёд, только вперёд, край род- Tä­ze Ýü­pek ýo­lun­da hyz­mat­daş­lyk» sity of the city of Wuhan, leading ex- ной – Туркменистан!». at­ly forum­ geçi­ ­ril­di. Du­şu­şy­ga wela­ ­ perts of the research institutes from a В этом же месяце презентаци- ýat hä­ki­mi­ýe­ti­niň we şäher­ hä­kim­li­gi­ number of regions of Chine as well as онная акция состоялась в админи- niň wekil­ ­le­ri, Uhan şä­he­rin­dä­ki Hy­taý students from Turkmenistan and other стративном центре одной из круп- geo­lo­gi­ýa uni­wer­si­te­ti­niň ýol­baş­çy­la­ry, countries, who study in the Chinese нейших провинций Китая – Хубей. pro­fes­sor-mu­gal­lym­lar dü­zü­mi, Hy­ta­ higher educational establishments В её рамках также прошли конные ýyň bir­nä­çe se­bit­le­ri­niň ylmy-bar­ ­lag took part at the meeting. Besides it, скачки и форум «Туркменистан- ins­ti­tut­la­ry­nyň esa­sy ylmy­ işgär­ ­le­ri, the young scientists from the Interna- Китай: сотрудничество на Новом Türk­me­nis­tandan­ we beý­le­ki ýurt­lar­ tional University for the Humanities Шёлковом пути», организованные в dan ba­ran, Hy­ta­ýyň ýo­ka­ry okuw jaý­ and Development and Turkmen State честь 25-й годовщины со дня уста- la­ryn­da oka­ýan ta­lyp­lar gat­naş­dy­lar. Financial Institute, representatives of новления дипломатических отноше- Bu­lar­dan baş­ga-da, fo­ru­ma türkmen­ Mass Media were also invited to the ний между двумя государствами. Во forum from the Turkmen side. встрече приняли участие предста- döw­le­ti tara­ ­pyn­dan Hal­ka­ra yn­san­per­ The opening of «Turkmenistan» вители правительства провинции wer ylymlar­ we ösüş uni­wer­si­te­ti­niň Centre held on May 26 in Xi’an Oil и городской мэрии, руководители, hem-de Türkmen­ döw­let ma­li­ýe ins­ti­ University, in which study several профессорско-преподавательский tu­ty­nyň ýaş alym­la­ry, köp­çü­lik­le­ýin ha­ scores of students from Turkmenistan состав Китайского геологического bar be­riş se­riş­de­leri­ ­niň we­kil­le­ri hem becam an evidence of the growing университета города Ухань, веду- ça­gy­ryl­dy. interest in Chine in our state, its rich- щие научные сотрудники иссле- 26-njy maý­da Türkme­ ­nis­tan­dan est spiritual traditions and modern довательских институтов из ряда on­lar­ça taly­ ­byň oka­ýan Si­an ne­ achievements. The Centre is provided регионов Китая, а также студенты bit uni­wer­si­te­tin­de «Türkme­ ­nis­tan» with required information resources, из Туркменистана и других стран, Mer­ke­zi­niň açyl­ma­gy Hy­taý­da biziň­ including audio and video materials обучающиеся в китайских вузах. döw­le­ti­mi­ze, onuň iň­ňän baý ru­hy däp­ with support of the Embassy of our Кроме того, с туркменской стороны le­ri­ne we hä­zir­ki za­man­da ga­za­nan state. The library, where displayed the на форум были приглашены моло- sep­git­le­ri­ne gy­zyk­lan­ma­nyň art­ýan­dy­ books of the President of Turkmenis- дые учёные из Международного gy­nyň subut­ ­na­ma­sy bol­dy. Ýur­du­my­ tan Gurbanguly Berdimuhamedov, университета гуманитарных наук и zyň Hy­taý­da­ky Il­çi­ha­na­sy­nyň gol­daw published in Turkmen, English and развития и Туркменского государ- ber­me­gin­de Mer­kez au­dio we wi­deo­ Chinese, works of the classic literature ственного финансового института, mag­lu­mat­lar bi­len bir­lik­de ze­rur bo­lan and belles-lettres, periodicals, photo представители СМИ. mag­lu­mat se­riş­de­leri­ bi­len hem üp­jün albums, telling about modern achieve- Свидетельством растущего в Ки- edil­di. Şo­nuň ýa­ly-da, bu ýer­de ki­çeň­ ments of our country was also created тае интереса к нашему государству,

MIRAS 87 räk kitap­ ha­ ­na dö­re­di­lip, on­da Türk­ here. The video film about forthcom- его богатейшим духовным тради- me­nis­ta­nyň Prezi­ ­den­ti Gurbanguly ing in Ashgabat large sport forum циям и современным достижениям Berdimuhamedowyň türk­men, iň­lis we was demonstrated to the numerous явилось открытие Центра «Туркме- hy­taý dil­le­rin­de ne­şir edi­len ki­tap­la­ry, guests, who took part at the opening нистан», состоявшееся 26 мая в türk­men nus­ga­wy we çeper­ ede­bi­ ceremony of the Centre. The meeting Сианьском нефтяном университе- ýa­ty­nyň eserle­ ­ri, dö­wür­le­ýin ne­şir­ler, in the «round table» format with par- те, в котором обучаются несколько ýur­du­my­zyň häzir­ ­ki döwür­ ­de ga­za­nan ticipation of the leaders and teachers десятков студентов из Туркмени- sep­git­le­ri ba­ra­da gür­rüň ber­ýän su­ of this higher educational establish- стана. При поддержке Посольства rat­ly al­bom­lar ýer­leş­di­ri­len. Mer­ke­ziň ment, local educational department нашей страны Центр оснащён не- açy­ly­şy­na gat­na­şan köp­san­ly myh­ of the Shensi Province as well as rep- обходимыми информационными man­la­ra Aşga­ ­bat­da ge­çi­ril­jek iri sport resentatives of the local Mass Media ресурсами, включая аудио- и виде- çä­re­si ba­ra­da wi­deo­şe­kil­ler görke­ ­zil­di. was organized in the framework of the оматериалы. Здесь также создана Da­ba­ra­nyň çäk­lerin­ de­ bu ýo­ka­ry okuw ceremony. The exchange of opinions небольшая библиотека, где пред- ja­ýy­nyň ýol­baş­çy­la­ry­nyň we mu­gal­ on the issues of the activization of the ставлены книги Президента Гур- lym­la­ry­nyň, Şen­si we­la­ýa­ty­nyň halk interaction between higher educa- бангулы Бердымухамедова, издан- ma­ga­ryf bö­lü­mi­niň we­kil­le­ri­niň, şeýle­ tional establishments of Turkmenistan ные на туркменском, английском и hem ýer­li köp­çü­lik­le­ýin ha­bar be­riş se­ and Xi’an city in the educational and китайском языках, произведения riş­de­le­ri­niň we­kil­le­ri­niň gat­naş­ma­gyn­ scientific spheres took place. туркменской классической и худо- da «te­ge­lek sto­luň» ba­şyn­da du­şu­şyk The concert of the Turkmen variety жественной литературы, перио- gu­ral­dy. Türk­me­nis­ta­nyň we Si­an şä­ performers was organized in May in дические издания, фотоальбомы, he­ri­niň ýo­ka­ry okuw jaý­la­ry­nyň ara­ honour of the 25th anniversary of the рассказывающие о современных syn­da ylym we bi­lim ba­bat­da öza­ra diplomatic relations between Turk- достижениях нашей страны. Мно- hyz­mat­daş­ly­gy işjeň­ ­leş­dir­me­giň me­ menistan and the People’s Republic гочисленным гостям, принявшим se­le­le­ri bo­ýun­ça pi­kir al­şyl­dy. of China by the Embassy of our coun- участие в открытии Центра, был Türk­me­nis­tan bi­len Hy­taý Halk Res­ try with the support of the Ministry of продемонстрирован видеоролик о Culture of Turkmenistan and China pub­li­ka­sy­nyň ara­syn­da dip­lo­ma­tik предстоящем в Ашхабаде крупном as well as China University of Petro- спортивном форуме. В рамках це- gat­na­şyk­la­ryň ýo­la go­ýul­ma­gy­nyň 25 leum, Beijing. The creative action be- ремонии была организована встре- ýyl­ly­gy myna­ ­sy­bet­li ýur­du­my­zyň Ilçi­ ­ gan with video-presentation, dedicat- ча в формате «круглого стола» с ha­na­sy ta­ra­pyn­dan Türkme­ ­nis­ta­nyň ed to V Asian Indoor and Martial Arts участием руководства и преподава- we Hyta­ ­ýyň Me­de­ni­ýet mi­nistr­lik­le­ri­ Games and complex work on approval телей данного вуза, департамента niň, şeý­le hem Pe­kin ne­bit uni­wer­si­te­ of our country in the status of the world народного образования провинции ti­niň gol­daw ber­mek­le­rin­de maý aýyn­ sports power. Шэньси, а также представителей da türkmen­ estra­ ­da ýe­ri­ne ýe­ti­ri­ji­le­ri­niň Traditionally, the Turkmen Racer местных СМИ. Состоялся обмен çy­ky­şy gural­ ­dy. Ýa­pyk bi­na­larda­ we Day was widely celebrated in the Turk- мнениями по вопросам активиза- sö­weş sunga­ ­ty bo­ýun­ça V Azi­ýa oýun­ men capital and regions. The horse ции взаимодействия между вузами la­ry­na we ýurdu­ ­my­zyň dün­ýä­niň sport marathon, competition of the young Туркменистана и города Сиань в об- döw­le­ti di­ýen de­re­je­si­ni tas­syk­la­mak horsemen, show jumping tournament, разовательной и научной сферах. bo­ýun­ça top­lum­la­ýyn iş­le­ri­ne bagyş­ ­la­ which became an important stage of В честь 25-летия установления nan dö­re­di­ji­lik ag­şa­my­nyň öň ýa­nyn­da preparation for Asian Games-2017 дипломатических отношений между wi­deo­ta­nyş­dy­ry­lyş geçi­ ­ril­di. and so on, was held in the framework Туркменистаном и Китайской На- Däp bol­şy ýa­ly, paý­tag­ty­myz­da we of actions, dedicated to it. The Inter- родной Республикой, в мае Посоль- we­la­ýat­la­ry­myz­da Türk­men bede­ ­wi­ national Quarantine Centre, built in ством нашей страны при поддержке niň baý­ra­my giň­den bel­len­di. Baýram­ ­ Ak Bugday District of Akhal Province Министерств культуры Туркмени- çy­ly­ga bagyş­ ­la­nan çäre­ ­le­riň çäkle­ ­rin­ added the infrastructure of the nation- стана и Китая, а также Пекинского de Azia­da-2017-ä taý­ýar­ly­gyň möhüm­ al horse-breeding sector. нефтяного университета был ор- tap­gy­ry­na öw­rü­len at­ly ýö­riş­ler, ýaş The Order of the head of state on ганизован концерт туркменских ça­pyk­su­war­la­ryň ara­syn­da, päs­gel­çi­ making of the catalogue of the thor- эстрадных исполнителей. Творче- lik­den at­ly bök­mek bo­ýun­ça ýa­ryş­lar oughbred Akhalteke horses – the de- ский вечер предварила видео-пре- bo­lup geç­di. Ahal we­la­ýa­ty­nyň Ak bug­ tailed register of the most famous rep- зентация, посвящённая V Азиат- daý et­ra­byn­da gur­lan Hal­ka­ra ka­ran­tin resentatives of the elite of the world ским играм в закрытых помещениях mer­ke­zi ýur­du­my­zyň at­çy­lyk pu­da­gy­ horse-breeding, with indication of и по боевым искусствам и комплекс- nyň üp­jün­çi­lik gur­luş­la­ry­nyň üs­tü­ni ýe­ their achievements, origin and other ной работе по утверждению нашей tir­di. data is aimed at the solution of the страны в статусе мировой спортив- Ga­za­nan ne­ti­je­le­ri­ni, ge­lip çykyş­ ­la­ tasks on preservation of the purity of ной державы. ry­ny we beýle­ ­ki mag­lu­mat­la­ry­ny gör­ the Akhalteke breed, perfection of the Традиционно широко был отме- ke­zip, aras­sa gan­ly ahal­te­ke atla­ ­ry­nyň selection-pedigree work. Along with чен в туркменской столице и регио- ka­ta­lo­gy­ny dün­ýä at­şy­nas­ly­gy­nyň has it, Turkmenistan President told about нах Праздник туркменского скакуна. naý­ba­şy we­kil­le­ri­niň anyk sa­na­wy­ny purposefulness of submitting applica- В рамках посвящённых ему меро- düz­mek bara­ ­da Döw­let baş­tu­ta­ny­nyň tion to UNESCO for inscription of the приятий состоялся конный мара- 88 MIRAS be­ren tab­şy­ry­gy ahal­te­ke at­la­ry­nyň to­ Akhalteke horses on the World Heri- фон, состязания юных наездников, hum arassa­ ­ly­gy­ny sak­la­mak, se­çip al­ tage List. With the purpose of activ- турнир по конкуру, ставший важным mak, to­hum­çy­lyk işi­ni kämil­ ­leş­dir­mek ization of the research works in this этапом подготовки к Азиаде-2017 bo­ýun­ça we­zi­pe­le­ri çözmä­ ­ge gö­nük­di­ sphere, the head of state charged with и др. Инфраструктуру отечествен- ri­len­dir. Şu­nuň bi­len bir­lik­de Türkme­ ­ foundation of the Scientific Centre on ной коневодческой отрасли попол- nis­ta­nyň Pre­zi­den­ti ahal­te­ke at­la­ry­ny Studying of Akhalteke Horses at Turk- нил Международный карантинный Bü­tin­dün­ýä mi­ra­sy­nyň sa­na­wy­na goş­ men Agricultural University as well центр, построенный в этрапе Ак буг- mak ba­ra­da ÝU­NES­KO gu­ra­ma­sy­na as voiced the idea of the foundation дай Ахалского велаята. sar­gyt berme­ ­giň mak­sa­da la­ýyk bol­ of the Academy of Akhalteke Horse- На решение задач по сохране- jak­dy­gy­ny aýt­dy. Döw­let baş­tu­ta­ny bu Breeding in Turkmenistan. нию чистоты ахалтекинской поро- ul­gam­da yl­my-bar­lag iş­le­ri­ni iş­jeň­leş­ Traditionally, VII Meeting of Inter- ды, совершенствованию селекци- dir­mek maksa­ ­dy bilen,­ Türkmen­ oba national Association of Akhalteke онно-племенной работы нацелено ho­ja­lyk uni­wer­si­te­ti­niň ýa­nyn­da Ahal­ Horse-Breeding took place un- распоряжение главы государства der the chairmanship of the Presi- о составлении каталога чистокров- te­ke atla­ ­ry­ny öwren­ ­mek boýun­ ­ça ylmy­ dent of Turkmenistan Gurbanguly ных ахалтекинских скакунов – под- mer­ke­zi aç­mak ba­ra­da görkez­ ­me ber­ Berdimuhamedov. In the course of the робного реестра наиболее видных di, şeýle-de­ Türkme­ ­nis­tan­da Ahal­te­ke forum, the head of International Fed- представителей элиты мирового at­çy­lyk akade­ ­mi­ýa­sy­ny döret­ ­mek piki­ ­ eration for Equestrian Sports (FEI) коневодства, с указанием их до- ri­ni mä­lim et­di. Ingmar de Vos presented the head of стижений, происхождения и других Türk­me­nis­ta­nyň Pre­zi­den­ti Turkmenistan the Cup and FEI medal сведений. Наряду с этим, Прези- Gurbanguly Berdimuhamedowyň baş­ for a great contribution to the develop- дент Туркменистана высказался о lyk­lyk et­me­gin­de Hal­ka­ra ahal­te­ke ment of the equestrian sports sphere. целесообразности подачи заявки at­çy­lyk as­so­sia­si­ýa­sy­nyň VII mej­li­si The Regional Director for Central Asia в ЮНЕСКО на включение ахалте- bo­lup geç­di. Çä­rä­niň bar­şyn­da Hal­ of the World Organization for Animal кинских коней в Список Всемирно- ka­ra at­çy­lyk sport fe­de­ra­si­ýa­sy­nyň Health (OIE) Kazimueras Lukaus- го наследия. В целях активизации (FEI) baş­tu­ta­ny Ing­mar de Wos atçy­ ­ kas presented Turkmenistan Presi- научно-исследовательских работ lyk spor­tu­ny ösdür­ ­mä­ge goş­ýan uly dent Gurbanguly Berdimuhamedov в данной сфере глава государства go­şan­dy üçin Türkme­ ­nis­ta­nyň baş­ the Certificate on creation in Turk- поручил создать при Туркменском tu­ta­ny­na FEI-iň Ku­bo­gy­ny we me­ menistan of the Equine Disease Free сельскохозяйственном универси- da­ly­ny gow­şur­dy. Hal­ka­ra epi­zoo­tik Zone. This certificate opens wide pos- тете Научный центр по изучению býu­ro­sy­nyň (HEB) Mer­ke­zi Azi­ýa bo­ sibilities for holding of the equestrian ахалтекинских скакунов, а также ýun­ça sebit­ ­le­ýin di­rek­to­ry Kazi­ ­mi­ras sports games in the framework of V озвучил идею создания в Туркме- MIRAS 89 Lu­kaus­kas Türkme­ ­nis­ta­nyň Pre­zi­den­ti Asian Indoor and Martial Arts Games, нистане Академии ахалтекинского Gurbanguly Berdimuhamedowa Türk­ into the programmers of which the коневодства. me­nis­tanda­ atla­ ryň­ kese­ ­lin­den azat competitions on show jumping were Традиционно под председатель- zo­la­gyň döre­ ­di­len­di­gi hakyn­ ­da­ky ser­ included on the initiative of the Turk- ством Президента Туркменистана ti­fi­ka­ty gow­şur­dy. Bu ser­ti­fi­kat Ýapyk­ men Leader. Гурбангулы Бердымухамедова сос- bi­na­lar­da we sö­weş sun­ga­ty bo­ýun­ça The regular meetings of the ex- тоялось VII заседание Междуна- V Azi­ýa oýun­la­ry­nyň çäk­le­rinde­ atly­ perts and connoisseurs of the famous родной ассоциации ахалтекинского sport oýunla­ ­ry­ny ge­çir­mek üçin giň «heavenly» horses promote working коневодства. В ходе форума глава müm­kin­çi­lik­le­ri açýar.­ Türk­men baş­tu­ out of the main ways of partnership, Международной федерации кон- ta­ny­nyň baş­lan­gy­jy bi­len päs­gel­çi­lik­ fill it with living content and enrich with ного спорта (FEI) Ингмар де Вос den at­ly bök­mek bo­ýun­ça ýaryş­ ­lar V new joint projects, vital ideas and busi- вручил главе Туркменистана Кубок Azi­ýa oýunla­ ­ry­nyň maksat­ ­na­ma­sy­na ness contracts. The work of IX Inter- и медаль FEI за большой вклад в gi­ri­zil­di. national Scientific Conference «Turk- развитие конноспортивной сферы. Региональный директор по Цен- Meş­hur «be­hiş­di» be­dew­ler boýun­ ­ men Horse and World Horse-Breeding тральной Азии Международного ça hü­när­men­le­riň we ola­ra ga­dyr goý­ Art», uniting in Ashgabat the famous эпизоотического бюро (МЭБ) Ка- ýan­la­ryň yzy­gi­der­li geçir­ ­ýän du­şu­şyk­ native and foreign horse-breeders, зимирас Лукаускас вручил Прези- la­ry hyz­mat­daş­ly­gyň esa­sy ýol­la­ry­ny scientists-hippologists, historians and денту Туркменистана Гурбангулы iş­läp düz­mä­ge ýar­dam ber­ýär, oňa ethnographers, other specialists from Бердымухамедову сертификат о jan­ly maz­mun berýär,­ tä­ze bi­le­lik­dä­ more than dozens of foreign states, создании в Туркменистане зоны, ki tas­la­ma­lar, der­wa­ýys baş­lan­gyç­lar presenting their reports in the section- свободной от болезней коней. Дан- we iş­jeň gat­na­şyk­lar bi­len baý­laş­dyr­ al sessions on the themes: «Place, ный сертификат открывает широкие ýar. «Türk­men be­de­wi we dün­ýäniň taken by Akhalteke horses in the inter- возможности для проведения кон- seýisçilik sun­ga­ty» at­ly IX hal­ka­ra national horse-breeding», «Akhalteke носпортивных игр в рамках V Азиат- mas­la­ha­tyň işi hem şu mak­sat­la­ra racers in international equestrian ских игр в закрытых помещениях и eýe­rip, ýurdu­ ­my­zyň we da­şa­ry ýurt­ sports competitions», «International по боевым искусствам, в программу la­ryň meş­hur atşy­ ­nas­la­ry­ny, dün­ýä­niň cooperation in development of horse- которых по инициативе туркмен- on­dan gow­rak ýurdun­ ­dan ge­len atşy­ ­ breeding sector» pursued these aims ского лидера включены состязания nas alymla­ ­ry, taryh­ ­çy­la­ry, etnog­ ­raf­a­ry as well. по конкуру. we beý­le­ki hünär­ ­menle­ ­ri Aş­ga­bat­da The annual International Fair, which Регулярные встречи специалистов jem­le­di hem-de onuň bar­şyn­da bö­ demonstrated all directions of the и ценителей знаменитых «райских» lüm­çe­ler­de ola­ryň «Dün­ýä at­şy­nas­ horse-breeding and equestrian sports, коней способствуют выработке ма-

90 MIRAS ly­gyn­da ahal­te­ke at­la­ry­nyň eýe­le­ýän historical experience and modern гистральных путей партнёрства, на- or­ny», «Ahal­te­ke atla­ ­ry hal­ka­ra atly­ practice in this sphere, its tendencies полняют его живым содержанием sport ýa­ryş­la­ryn­da», «At­çy­lyk pu­da­gy­ and perspectives for international sci- и обогащают новыми совместными ny ös­dür­mek­de hal­ka­ra hyz­mat­daş­ly­ entific, business and professional in- проектами, актуальными идеями gy» at­ly nu­tuk­la­ry diňle­ ­nil­di. teraction, united the representatives и деловыми контактами. Эти цели Her ýylda­ Aşga­ ­bat­da ge­çi­ri­lip, atla­ ­ of tens companies from 30 countries. преследовала и работа IX Между- ry idet­me­giň we atçy­ ­lyk spor­tu­nyň äh­li The carefully preserved heritage and народной конференции «Туркмен- ugur­la­ry­ny, bu ul­gam­da­ky ta­ry­hy tejri­ ­ the dynamic present, richness and in- ский скакун и мировое искусство bä­ni hem-de hä­zir­ki­za­man ga­za­nan­la­ exhaustibility of the creative fantasy of коневодства», объединившей в Аш- ry­ny, hal­ka­ra ylmy,­ işe­wür­lik we hü­när­ the Turkmen people were reflected in хабаде известных отечественных и mentçi­ ­lik taýdan­ öza­ra here­ ­ket et­mek this grandiose vernisage. зарубежных коневодов, учёных-ип- üçin onuň me­ýil­le­ri­ni we gel­je­gi­ni gör­ In the framework of the festivities, пологов, историков и этнографов, ke­zen Hal­ka­ra ser­gi-ýar­mar­ka­sy 30 the ceremony of awarding of the ýurt­dan on­lar­ça kompa­ ­ni­ýa­ny özün­de winners and prizetakers of the In- других специалистов из более чем bir­leş­dir­di. Bu ägirt uly gözden­ ge­çi­ri­ ternational Show «The most beauti- десятка зарубежных государств, liş­de aýaw­ly sakla­ ­nyp ga­lan mi­ras we ful Akhalteke horse of the year» and представивших свои доклады в сек- dep­gin­li döw­re­bap­lyk, türk­men hal­ creative contest among painters and ционных заседаниях на темы: «Ме- ky­nyň dö­re­di­ji­lik ylha­ ­my­nyň baý­ly­gy sculptures, carpet-makers and jewel- сто, занимаемое ахалтекинскими hem-de eg­sil­mez­li­gi be­ýan edi­lip­dir. ers, photographers and videographs, скакунами в мировом коневодстве», Türk­men bede­ ­wi­niň baýra­ ­my my­na­ designers and graphic designers for «Ахалтекинские скакуны в междуна- sy­bet­li da­ba­ra­la­ryň çäk­le­rin­de «Ýy­lyň the best embodiment of the image of родных конноспортивных соревно- iň owa­dan ahal­te­ke aty» atly­ hal­ka­ra the «heavenly» racer, was held in hon- ваниях», «Международное сотруд-

MIRAS 91 bäs­le­şi­gi­niň we «be­hiş­di» be­dew­le­riň our of the Turkmen Racer Day. The ничество в развитии коневодческой keş­bi­ni iň go­wy gör­nüş­de jan­lan­dyr­ contest was held on nominations – the отрасли». mak boýun­ ­ça žiwo­ ­pis­çi­le­riň hem-de most skilled carpet with image of the Представителей десятков ком- heý­kel­ta­raş­la­ryň, ha­ly­çy­la­ryň we zer­ Turkmen racer, jewelry decorations паний из 30 стран объединила в gär­le­riň, su­rat­çy­la­ryň we wi­deog­raf­a­ for horse, the best pictorial embodi- Ашхабаде ежегодная Международ- ryň, di­zaý­ner­le­riň we be­zeg­çi su­rat­ ment and the best sculptural image of ная выставка-ярмарка, продемон- keş­le­riň ara­syn­da ge­çi­ri­len dö­re­di­ji­lik the Akhalteke horse. It is notable that стрировавшая все направления ýa­ry­şy­nyň ýe­ňi­ji­le­ri­ni sy­lag­la­mak da­ the considerable part of the presented коннозаводства и конного спорта, ba­ra­la­ry bo­lup geç­di. Ýa­ryş türk­men creative works united the theme of the исторический опыт и современную be­de­wi­niň şe­ki­li çi­ti­len iň ne­pis ha­ly, «heavenly racers» with theme of the практику в этой сфере, её тенден- at­lar üçin zergär­ ­çi­lik be­ze­gi, ahal­te­ Ashgabat-2017. ции и перспективы для междуна- ke aty­nyň ži­wo­pis­de ber­li­şi we iň go­ The forthcoming in Ashgabat the родного научного, делового и про- sports festival has found original ref- фессионального взаимодействия. wy heý­kel­ta­raş­lyk keşbi­ ýa­ly ugur­lar lection in the works on preservation В этом грандиозном вернисаже bo­ýun­ça ge­çi­ril­di. Göz­den ge­çi­ri­li­şe of the national historical and cultural отразились бережно сохранённое ber­len dö­re­di­ji­lik iş­le­ri­niň ag­la­ba bö­ heritage as well. In this connection, наследие и динамичная современ- le­gi «be­hiş­di be­dew­ler» tema­ ­sy­ny the finds, discovered in the current ность, богатство и неисчерпаемость Aşgabat-2017 tema­ ­sy bi­len bir­leş­di­ spring by the group of archeologists of творческой фантазии туркменского ren­di­gi bel­lär­lik­li­dir. the National Management for Protec- народа. Aş­ga­batda­ ge­çi­ril­jek sport baý­ram­ tion, Study and Restoration of Monu- В рамках торжеств в честь Празд- çy­ly­gy mil­li ta­ry­hy-me­de­ni mi­ra­sy go­ ments of History and Culture of the ника туркменского скакуна прошли rap sak­la­mak işin­de hem özü­niň öz­ Ministry of Culture of Turkmenistan in церемонии награждения победите- bo­luş­ly be­ýa­ny­ny tapdy.­ Şu­nuň bi­len the course of the excavations of the лей и призёров международного кон- bag­ly­lyk­da, şu ýy­lyň ýazyn­ ­da Mede­ ­ medieval Dandanakan settlement, lo- курса «Самый красивый ахалтеки- ni­ýet mi­nistr­li­gi­niň Ta­ry­hy we me­de­ cated in the territory of Mary Province, нец года» и творческого состязания ni ýady­ ­gär­lik­le­ri gora­ ­mak, öw­ren­mek are significant. среди живописцев и скульпторов, hem-de rejelemek baradaky mil­li mü­ This small provincial town in the ковровщиц и ювелиров, фотогра- dir­li­gi­niň ar­heo­log­la­ry­nyň topa­ ­ry tara­ ­ western outskirts of the Murgab oa- фов и видеографов, дизайнеров и pyn­dan Mary­ we­la­ýa­ty­nyň çäk­le­rinde­ sis in 60 kilometers from the Ancient художников-оформителей на луч-

92 MIRAS ýer­leş­ýän orta­ asyr ilat­ly ýe­ri bo­lan Merv is mentioned for the first time in шее воплощение образа «райско- Daň­da­na­kan­da gazuw-ag­ ­ta­ryş iş­le­ri the medieval sources in VIII century, го» скакуна. Конкурс проводился по ge­çi­ri­len­de tapy­ ­lan zatla­ ­ry bel­le­mek but judging by the latest archeologi- номинациям – самый искусный ко- bo­lar. cal materials, it was appeared much вёр с изображением туркменского Ga­dy­my Merw­den 60 ki­lo­metr uzak­ earlier. The work on the unique monu- скакуна, ювелирное украшение для lyk­da, Mur­gap jül­ge­si­niň gün­ba­tar çe­ ment has brought many interesting коня, лучшее живописное воплоще- tin­de ýer­leş­ýän bu ki­çeň­räk şä­her­çe finds, including tableware ceramics, ние и лучший скульптурный образ il­kin­ji ge­zek VIII asy­ra de­giş­li çeş­me­ set of the article from bronze and ar- ахалтекинца. Примечательно, что le­r­de ýatla­ ­nyl­ýar, ýö­ne soň­ky ar­heo­lo­ chitectural details, different-shape значительная часть представлен- gik mag­lu­mat­lar­dan çen tut­saň, on­da lamps, engraved dishes, bowls, jugs ных на смотр творческих работ объ- ol şä­her­çe has ir dö­räp­dir. Bu deň­siz- and pot. All of them are coated from единила тему «райских скакунов» с taý­syz ýa­dy­gär­lik­de ge­çi­ri­len iş­ler bir­ the outside by intricate ornament and темой Ашгабат-2017. well-disposed inscriptions, performed Предстоящий в Ашхабаде спор- nä­çe gy­zyk­ly ta­pyn­dy­la­ryň üs­tün­den by various decorative prints. тивный праздник нашёл своео- elt­di. Ola­ryň ara­syn­da gap-gaç ke­ But one small faience statuette of бразное отражение и в работе по ra­mi­ka­sy, bürünç­ ­den ýa­sa­lan ser­wiz the dog, which with great realism сохранению национального исто- predmet­ ­le­ri we bi­na­gär­lik de­tal­la­ry, transfers the breed qualities of the рико-культурного наследия. В этой dür­li görnüş­ ­li çyrag­ ­lar, ýü­zi na­gyş­la­ Turkmen alabai has become the most связи показательны находки, обна- nan ta­bak­lar, kä­se­ler, küý­ze­ler we ga­ amazing and unexpected discovery. руженные нынешней весной груп- zan­jyk­lar bar. Ola­ryň äh­li­si­niň da­şy­na The Dandanakan statuette depicts the пой археологов Национального owa­dan na­gyş­lar çeki­ ­lip­dir we dür­li alabai’s puppy, calmly lying, tucked up управления по охране, изучению и be­zeg harp­la­ry bi­len ýag­şy di­leg­li ýaz­ its legs. This wonderful pattern of the реставрации памятников истории и gy­lar ýa­zy­lyp­dyr. small plastic art is executed from fa- культуры Министерства культуры в Türk­men to­hum iti­niň hä­si­ýet­le­ri­ ience of good quality and was initially ходе раскопок средневекового посе- ni ha­ky­ka­ta la­ýyk be­ýan ed­ýän, fa­ painted and glazed, but long centuries ления Данданакан, расположенного ýans­dan ýa­sa­lan ki­çi­jik ala­baý iti­niň of being in the ground damaged ma- на территории Марыйского велаята. heý­kel­ji­gi iň bir geň we gara­ ­şyl­ma­dyk jolica, which is kept only partially. It is Этот небольшой провинциальный açyş bol­dy. Daň­da­na­kan­dan ta­py­lan symbolic that it was discovered exact- городок на западной окраине Мур- heý­kel­jik aýak­la­ry­ny ýyg­nap, ar­ka­ýyn ly in the year of the significant event in габского оазиса в 60 километрах от

MIRAS 93 ýa­tan türkmen­ ala­ba­ýy­nyň gü­jü­je­gi­ni life of the Turkmen peoples – V Asian древнего Мерва впервые упомина- şe­kil­len­dir­ýär. Ownuk­ plas­ti­ka­nyň bu Indoor and Martial Arts Games, the ется в источниках VIII в., но судя по aja­ýyp nus­ga­sy hi­li go­wy faýans­ ­dan symbol of which was chosen the Turk- последним археологическим мате- ýa­sa­lyp­dyr we il­ki­baş­da reňk­le­nip­dir men alabai. риалам, возник он гораздо раньше. hem-de syr­ça­la­nyp­dyr. Ýö­ne bir­nä­çe The systematic excavations of this Работа на уникальном памятнике asyr­la­ryň do­wa­myn­da ýe­riň as­tyn­da point, which was in former times the принесла немало интересных нахо- ýat­ma­gy onuň maýo­ ­li­ka­sy­na (çe­per important international caravan trade, док, в числе которых посудная кера- ke­ra­mi­ka­sy­na) ze­per ýe­ti­rip­dir. Ol ma­ started by the specialists of the Na- мика, сервиз предметов из бронзы и ýo­li­ka­nyň bö­lek­le­ri sakla­ ­nyp ga­lyp­dyr. tional Management for Protection, архитектурные детали, светильники Bu heý­kel­ji­giň türk­me­nis­tan­ly­la­ryň Study and Restoration of Monuments разных форм, гравированные блю- dur­mu­şyn­da äh­mi­ýet­li wa­ka bo­lan Ýa­ of History and Culture, will be conti- да, чаши, кувшины и котелки. Все pyk bi­na­lar­da we söweş­ sunga­ ­ty bo­ nued in next field seasons, and, un- они покрыты снаружи затейливым ýun­ça V Aziýa­ oýun­la­ry­nyň ge­çi­ril­jek doubtedly, will bring many impressive орнаментом и благожелательными надписями, исполненными различ- ýy­lyn­da ta­pyl­ma­gyn­da uly ma­ny bar. discoveries. The establishment of the expert ными декоративными шрифтами. Se­bä­bi türkmen­ ala­ba­ýy­nyň keşbi­ bu group on folk artistic creativity at the Но самым удивительным и не- oýun­la­ryň nyşa­ ­ny hökmün­ de­ saýla­ ­nyp Ministry of Culture in April is signifi- ожиданным открытием стала одна alyn­dy. cant in aspect of multifaceted work on маленькая фаянсовая статуэтка Ta­ry­hy we mede­ ­ni ýa­dy­gär­lik­le­ri go­ study, preservation and popularization собаки, которая с большим реализ- ra­mak, öwren­ ­mek hem-de reje­ ­le­mek of the national heritage, carried out мом передаёт породные качества baradaky Mil­li mü­dir­li­giň hünär­ ­men­le­ri in Turkmenistan. In this context, the туркменского алабая. Данданакан- ta­ra­pyn­dan, bir­wagt­lar hal­ka­ra ker­wen adoption in April of the Law of Turk- ская статуэтка изображает щенка söw­da­sy­nyň äh­mi­ýet­li no­kat­la­ry­nyň menistan on «Libraries and Library алабая, спокойно лежащего, под- bi­ri bo­lan bu ýer­de, baş­la­nan me­ýil­ Science», determining the legal, or- жав лапы. Этот прекрасный обра- na­ma­la­ýyn ga­zuw-ag­ta­ryş işle­ ­ri in­di­ki ganizational, economic and social зец мелкой пластики выполнен из meý­dan iş­le­ri möw­sü­min­de do­wam bases of the library science in Turk- фаянса хорошего качества и был et­di­ri­ler we gürrüň­ ­siz su­ratda­ ýe­ne-de menistan, has a great importance as изначально раскрашен и глазуро- bir­nä­çe täsir­ ­li açyş­la­ryň üs­tün­den el­ well. Possessing invaluable cultural ван, но долгие века пребывания в ter. store and high spiritual potential, our земле повредили майолику, которая Türk­me­nis­tanda­ mil­li mi­ra­sy öw­ren­ country widely uses the whole arse- сохранилась лишь частично. Сим- mek, gorap­ sak­la­mak we wa­gyz etmek­ nal of means of the cultural diplomacy волично, что она обнаружена имен- bo­ýun­ça al­nyp ba­ryl­ýan köp­ta­rap­ly for development of constructive inter- но в год значимого события в жизни iş­ler bi­len bag­ly­lyk­da, ap­rel aýynda­ national cooperation, which reflected туркменистанцев – V Азиатских игр в закрытых помещениях и по бое- вым искусствам, символом которых выбран туркменский алабай. Планомерные раскопки данного некогда значимого пункта междуна- родной караванной торговли, нача- тые специалистами Национального управления по охране, изучению и реставрации памятников, будут про- должены в следующих полевых се- зонах и, несомненно, принесут ещё немало впечатляющих открытий. В плане проводимой в Туркмени- стане многоаспектной работы по изучению, сохранению и популяри- зации национального наследия по- казательно создание в апреле при Министерстве культуры экспертной группы по народному художествен- ному творчеству. В этом контексте также большое значение имеет при- нятие в апреле Закона Туркмени- стана «О библиотеках и библи- отечном деле», определяющего правовые, организационные, эконо- мические и социальные основы би- блиотечного дела в Туркменистане.

94 MIRAS Me­de­ni­ýet ministr­ ­li­gi­niň ýa­nyn­da halk international actions in the field of cul- Обладая бесценным культурным çe­per dö­re­di­ji­li­gi bo­ýun­ça biler­ men­ ­ ture, held in the second quarter of the багажом и высоким духовным по- le­riň topa­ ­ry dö­re­dil­di. Şonuň­ ýa­ly-da, year. The Days of Culture of the Pa- тенциалом, наша страна широко bu ba­bat­da ýyr­du­myz­da ki­tap­ha­na lestine, taken place for the first time in использует весь арсенал средств işi­niň hu­kuk, gu­ra­ma­çy­lyk, yk­dy­sa­dy May in the Turkmen capital are among культурной дипломатии для разви- we dur­mu­şy esas­lary­ kes­git­le­ýän «Ki­ them. This creative action consider- тия конструктивного международ- tap­ha­na­lar we ki­tap­ha­na işi ha­kyn­da» ably widened our imaginations about ного сотрудничества, что отрази- Türk­me­nis­ta­nyň Kanu­ ­ny­nyň ka­bul art of the friendly country and serves ли международные акции на ниве edil­me­gi­niň hem uly äh­mi­ýe­ti bar. as impetus to the development of the культуры, проведенные во втором Gym­mat­ly me­de­ni mi­ra­sa we ýo­ Turkmen- Palestinian cooperation in квартале текущего года. В их числе ka­ry ru­hy mümkin­ ­çi­lik­le­re eýe bo­lan the humanitarian sphere. In turn, the Дни культуры Государства Палести- ýur­du­myz mede­ ­ni dip­lo­ma­ti­ýa­nyň se­ Days of Culture of Tajikistan, held на, впервые состоявшиеся в мае в riş­de­le­ri­niň äh­li go­ru­ny neti­ ­je­li hal­ka­ with great success in the first month туркменской столице. Эта творче- ra hyz­mat­daş­ly­gy­ny ös­dür­mek üçin of summer, breathed new life into the ская акция значительно расширила giň­den ulan­ýar. Mu­ny şu ýylyň­ ikin­ji traditional cultural links of the Turkmen наши представления об искусстве çär­ýe­gin­de me­de­ni­ýet ul­ga­myn­da ge­ and Tajik peoples. дружественной страны и послужила çi­ri­len hal­ka­ra çä­re­le­ri hem gör­kez­di. The festivities in honour of the Vic- импульсом к развитию туркмено-па- Ola­ryň ara­syn­da türk­men paý­tag­tyn­da tory Day became a vivid example of лестинского сотрудничества в гума- il­kin­ji gezek­ ge­çi­ril­ýän Pales­ ­ti­na döw­ the humane policy, pursued by our нитарной сфере. В свою очередь, le­ti­niň Me­de­ni­ýet gün­le­ri hem bar. Bu state. The ceremony of honouring vet- новую струю в традиционные куль- dö­re­di­ji­lik çäre­ ­si bi­ziň dostluk­ ­ly ýur­duň erans and widows of the participants турные связи туркменского и тад- sun­ga­ty bara­ ­da­ky dü­şün­je­le­ri­mi­zi art­ of war of 1941-1945 years, was held жикского народов привнесли Дни dyr­dy we ynsan­ ­per­wer ulgam­ ­da türk­ in the capital «Mekan» Palace, the so- культуры Таджикистана, с большим men-pa­les­tin hyzmat­ ­daş­ly­gy­ny ös­ lemn flower-laying ceremonies to the успехом прошедшие в Ашхабаде в dür­mä­ge iter­gi bo­lup hyz­mat et­di. Öz «Khalk Hakydasy» Memorial Comp- первый месяц лета. lex, to the monuments of the heroes of ge­ze­gin­de tomsuň­ il­kin­ji aýyn­da Aşga­ ­ Ярким примером, проводимой war in other cities of the country took нашим государством гуманной по- batda­ uly üstün­ ­lik bi­len ge­çen Tä­ji­gis­ place. The opening of the thoroughly литики, явились торжества в честь ta­nyň Me­de­ni­ýet gün­le­ri hem türk­men restored Memorial on the common дня Победы. В столичном Двор- we täjik­ halk­la­ry­nyň däp bo­lan me­de­ni grave of the warriors, who died in the це «Мекан» состоялась церемо- gatna­ ­şyk­la­ry­na tä­ze akym gi­riz­di. war of 1941-1945 years on the occa- ния чествования ветеранов и вдов Ýe­ňiş güni­ myna­ ­sy­bet­li ge­çi­ri­len sion the celebration of the Great Vic- участников войны 1941-1945 годов, da­ba­ra­lar döw­le­ti­mi­ziň alyp barýan­ tory in the Moldavian Delacau village прошли традиционные церемонии yn­san­per­wer sy­ýa­sa­ty­nyň aý­dyň my­ (Novoanensk District), is among the возложения цветов в Мемориаль- sa­ly bol­dy. Paýtag­ ­tyň «Me­kan» köş­ good deeds. Here, on May 4, 1944, ном комплексе «Халк хакыдасы», к gün­de 1941-1945-nji ýylla­ ­ryň urşu­ ­na the outstanding son of the Turkmen памятникам героев войны в других gatna­ ­şan­la­ry we ola­ryň yzyn­da ga­ people – writer Nurmyrat Sarykha- городах страны. В числе добрых lan zenan­ ­la­ry gut­la­mak, däp bol­şy nov, who served in 958 infantry order дел – открытие к празднованию Ве- ýa­ly, «Halk ha­ky­da­sy» ýady­ ­gär­lik­ler of Bogdan Khmelnitskiy regiment of ликой Победы в молдавском селе top­lumy­ ­na, ýur­du­my­zyň beý­le­ki şä­ 299 infantry Kharkov division, died in Делакеу (Новоаненский район) her­le­rin­de uruş gah­ry­man­la­ry­nyň ýa­ bloody battle for liberation of Moldova капитально отреставрированно- dy­gär­lik­le­ri­ne gül goý­mak da­ba­ra­la­ry from fascist occupants. го Мемориала на братской могиле bol­dy. So­gap­ly iş­le­riň hata­ ­ryn­da Beýik­ The Day of Constitution and Poetry воинов, павших в войне 1941-1945 Ýeň­şiň baý­ram­çy­ly­gy­na Mol­da­wi­ýa­ of Magtymguly Fragi was marked by годов. Здесь, 4 мая 1944 года, сло- nyň De­la­keu oba­syn­da (No­woa­nensk the scientific forums and festivities, жил свою голову в кровопролитном ra­ýo­ny) 1941-1945-nji ýyl­la­ryň urşun­ ­ poetic recitations and concerts. On бою за освобождение Молдовы от da we­pat bo­lan esger­ ­le­riň do­gan­lyk threshold of the holiday, the delega- фашистских оккупантов выдающий- ma­za­ryn­da dur­ky düýp­li tä­ze­le­nen ýa­ tion of the creative intelligentsia of our ся сын туркменского народа – пи- dy­gär­li­giň açyly­ ­şy hem bar. Bu ýerde­ country traditionally made its way to сатель Нурмырат Сарыханов, слу- 1944-nji ýylyň­ 4-nji ma­ýyn­da türkmen­ the Gulistan Province of the Islamic живший в 958-м стрелковом ордена hal­ky­nyň ta­ny­mal og­ly, 299-njy Har­ Republic of Iran, where it went pilgrim- Богдана Хмельницкого полку 299-й kow atyjy­ ­lyk di­wi­zi­ýa­sy­nyň Bog­dan age to the places of everlasting rest of стрелковой Харьковской дивизии. Hmel­nis­kiý or­den­li 958-nji aty­jy­lyk famous sons of the Turkmen people Научными форумами и торже- pol­kun­da gul­luk eden, ýa­zy­jy Nur­my­ – the classic poets Dovletmammed ствами, поэтическими чтениями и rat Sa­ry­ha­now Mol­do­wa­ny fa­şis­tik ba­ Azady and Magtymguly. концертами был отмечен День Кон- sy­ba­ly­jy­lar­dan azat et­mek ug­run­da­ky The International Conference, or- ституции Туркменистана и поэзии gan dö­kü­şik­li söweş­ ­lerde­ we­pat bol­dy. ganized by Mejlis, Ministry of Foreign Махтумкули Фраги. В преддверии Türk­me­nis­ta­nyň Kons­ti­tu­si­ýa­sy­nyň Affairs, Ministry of Education and Po- праздника делегация творческой ин- we Mag­tym­gu­ly Py­ra­gy­nyň şygry­ ­ýet litical Council of Democratic Party, теллигенции нашей страны по сло- gü­ni hem ylmy­ mas­la­hat­lar we da­ba­ was timed to the 25th anniversary of жившейся традиции направилась MIRAS 95 ra­lar, şa­hy­ra­na oka­ýyş­lar we aý­dym- the Main Law of the country. The fo- в провинцию Гулистан Исламской saz çykyş­ ­la­ry bi­len bel­le­nip ge­çil­di. rum participants, among whom the Республики Иран, где совершила Däp bol­şy ýa­ly, baý­ram­çy­ly­gyň öňü­sy­ deputies of the national parliament, паломничество к местам упокоения ra­syn­da ýurdu­ ­my­zyň döre­ ­di­ji­lik in­tel­ members of government, heads of выдающихся сынов туркменского li­gen­si­ýa­sy­nyň we­kil­le­ri Eý­ran Ys­lam the diplomatic missions, accredited народа – поэтов-классиков Довлет- Res­pub­li­ka­sy­nyň Gülüs­ ­tan we­la­ýa­ty­ in our country, representatives of the маммеда Азади и Махтумкули. na gi­dip, türkmen­ hal­ky­nyň be­ýik ogul­ structural subdivisions of the United К 25-летию Основного Закона la­ry nusga­ ­wy şahyr­ ­lar Döw­let­mäm­met Nations Organizations, Regional UN страны была приурочена междуна- Aza­dy­nyň we Mag­tym­gu­ly­nyň gu­bur­ Centre for Preventive Diplomacy for родная конференция, организован- la­ry­na zy­ýa­rat et­di­ler. Central Asia, other authoritative inter- ная Меджлисом, Министерством Ýur­du­my­zyň Esa­sy Kanu­ ­ny­nyň 25 national organizations, heard reports, иностранных дел, Министерством ýyl­ly­gy­na Türkme­ ­nis­ta­nyň Mejli­ ­si, Da­ dedicated to the historical experience образования и Политсоветом Де- şa­ry işler­ mi­nistr­li­gi, Bilim­ mi­nistr­li­gi we and modern achievements of Turk- мократической партии. Участники De­mok­ra­tik par­ti­ýa­nyň Sy­ýa­sy Ge­ňe­şi menistan on the way of development форума, в числе которых депутаты ta­ra­pyn­dan gu­ra­lan hal­ka­ra mas­la­hat of the democratic, legal state. Numer- национального парламента, члены ba­gyş­lan­dy. Fo­ru­myň işi­ne mil­li par­la­ ous journals, brochures and press-re- правительства, главы аккредито- men­tiň de­pu­tat­la­ry, hö­kü­met ag­za­la­ry, leases, displayed at the presentation, ванных в нашей стране дипмиссий, ýur­du­myz­da akk­re­di­tir­le­nen dip­lo­ma­ covered wide-ranging actions, taken представители структурных под- tik gul­luk­la­ryň baştu­ ­tan­la­ry, BMG-niň place in the framework of preparations разделений ООН, Регионального dü­züm bir­lik­le­ri­niň, BMG-niň Mer­ke­zi to the Asian Games. центра ООН по превентивной ди- Azi­ýa üçin Öňü­ni alyş dip­lo­ma­ti­ýa­sy­ In May, the presentations of V Asian пломатии для Центральной Азии, nyň sebit­ ­le­ýin merke­ ­zi­niň, beý­le­ki ab­ Games were continued in Azerbaijan других авторитетных международ- raý­ly hal­ka­ra gu­ra­ma­la­ry­nyň we­kil­le­ri and Russia. The actions, held in Baku, ных организаций, заслушали докла- gat­na­şyp, olar Türkme­ ­nis­ta­nyň ta­ry­hy were organized by the Embassy of ды, посвящённые историческому tej­ri­be­si­ne we de­mok­ra­tik, hu­kuk döw­ Turkmenistan in the Republic of Azer- опыту и современным достижени- le­ti­ni ös­dür­me­giň ýo­lun­da­ky hä­zir­ki­ baijan jointly with State Committee ям Туркменистана на пути разви- za­man ga­za­nan­la­ry­na ba­gyş­la­nan for Sports of our country. The exhibi- тия демократического, правового çy­kyş­la­ry diň­le­di­ler. Tanyş­ ­dy­ryş da­ba­ tion, dedicated to the Ashgabat-2017, государства. Многочисленные жур- ra­syn­da gör­ke­zi­len köp­san­ly žur­nal­lar, in exposition of which were demon- налы, проспекты и пресс-релизы,

96 MIRAS pros­pekt­ler we met­bu­gat-re­liz­le­ri Azi­ strated books, periodicals and book- представленные на презентации, ýa oýun­la­ry­na taý­ýar­ly­gyň çäk­le­rin­de lets, textile production with symbols of освещали широкомасштабные ме- ge­çi­ril­ýän giň möç­ber­li çä­re­le­ri şöh­le­ coming in Ashgabat the large competi- роприятия, проходящие в рамках len­dir­ýär. tions, was arranged here. подготовки к Азиатским играм. Maý aýyn­da V Azi­ýa oýun­la­ry­nyň The presentation of Ashgabat Asian В мае презентации V Азиады про- ta­nyş­dy­ry­ly­şy Azerbaý­ ­jan­da we Rus­ Games was organized by the Ministry должились в Азербайджане и Рос- si­ýa­da do­wam et­diril­ ­di. Ba­ku­da bo­lup of Foreign Affairs, National Olympic сии. Мероприятие, состоявшееся в ge­çen çä­re Türkme­ ­nis­ta­nyň Azer­baý­ Committee of Turkmenistan, Execu- Баку, было организовано Посоль- jan Respub­ ­li­ka­syn­da­ky Il­çi­ha­na­sy ta­ tive Committee for Preparation to V ством Туркменистана в Азербайд- ra­pyn­dan ýurdu­ ­my­zyň Sport ba­ra­da­ky Asian Games 2017 and Embassy of жанской Республике совместно с döw­let ko­mi­te­ti bi­len bile­ ­lik­de gu­raldy.­ Turkmenistan in Russian Federation Государственным комитетом по Bu ýer­de Aşgabat-2017-ä bagyş­ ­la­nan in the margin of the Kazan Forum – спорту нашей страны. Здесь была ser­gi gura­ ­lyp, on­da kitap­ ­lar, dö­wür­ IX International Summit of Economic развёрнута выставка, посвящён- le­ýin neşir­ ­ler we buk­let­ler şeýle-de­ Summit «Russia – Islamic World: «Ka- ная Ашгабат-2017, в экспозиции Aş­ga­batda­ ge­çi­ril­jek iri ýaryş­ ­la­ryň ny­ zan Summit-2017». The aim of the которой демонстрировались книги, şan­la­ry şe­kil­len­di­ri­len dok­ma önüm­le­ri summit, among participant of which периодические издания и буклеты, gör­ke­zil­di. were more than 2000 high-ranking текстильная продукция с символи- Ka­zan­da ge­çi­ri­len «Rus­si­ýa ys­lam guests from 50 countries is strength- кой предстоящих в Ашхабаде круп- dün­ýä­si: «Ka­zan­sum­mit-2017» at­ly ening of trade and economic, scientific ных соревнований. IX Hal­ka­ra ykdy­ ­sa­dy sam­mi­tiň çäk­le­ and technical, social and cultural links Презентация ашхабадской V Ази- rin­de Da­şa­ry iş­ler mi­nistr­li­gi, Türk­me­ of Russia and countries of the Organi- ады была организована Министер- nis­ta­nyň Mil­li olim­pi­ýa ko­mi­te­ti, 2017- zation of Islamic Cooperation. ством иностранных дел, Нацио- nji ýy­lyň V Azi­ýa oýun­la­ry­na taý­ýar­lyk In May, the representatives of the нальным Олимпийским комитетом bo­ýun­ça Ýe­ri­ne ýe­ti­ri­ji ko­mi­te­tiň we Humanitarian Association of World Туркменистана, Исполнительным Türk­me­nis­ta­nyň Rus­si­ýa Fe­de­ra­si­ýa­ Turkmen – organization, playing im- комитетом по подготовке к V Ази- portant role in development of the all- атским Играм 2017 года и Посоль- syn­da­ky Il­çi­ha­na­sy­nyň gu­ra­ma­gyn­da round cooperation of Turkmenistan ством Туркменистана в Российской Aş­ga­batda­ geçi­ ­ril­jek V Azi­ýa oýun­la­ with interested partners, in propagan- Федерации на полях казанского ry­nyň tanyş­ ­dy­ry­lyş da­ba­ra­sy ge­çi­ril­di. da of the peace-loving and progres- форума – IX Международного эко- 50 ýurt­dan 2000-den gow­rak ýo­ka­ry sive policy, high achievements of the номического саммита «Россия – ис- de­re­je­li myhman­ ­la­ryň gatna­ ­şan bu country in new historical epoch, popu- ламский мир: «Kazansummit-2017». sam­mi­ti­niň maksa­ ­dy Rus­si­ýa­nyň we larization of the national historical and Цель саммита, среди участников Ys­lam hyz­mat­daş­lyk gu­ra­ma­sy­nyň cultural heritage, unique traditions and которого было более 2000 высоко- ýurt­la­ry­nyň ara­syn­da söw­da-yk­dy­sa­ customs of our people, gathered to поставленных гостей из 50 стран – dy, yl­my-teh­ni­ki, dur­mu­şy we me­de­ni their forum, timed to the Day of Con- укрепление торгово-экономических, gatna­ ­şyk­la­ry pug­ta­lan­dyr­mak­dan yba­ stitution of Turkmenistan and Poetry научно-технических, социальных и rat bo­lup dur­ýar. of Magtymguly Fragi. The delegates культурных связей России и стран Türk­me­nis­ta­nyň Kons­ti­tu­si­ýa­sy­nyň of XX Conference of Humanitarian As- Организации исламского сотрудни- we Magtym­ ­gu­ly Py­ra­gy­nyň şygry­ ­ýet sociation of World Turkmen discussed чества. gü­nü­ne ba­gyş­la­nyp, adat­ça, her ýyl­da the range of tasks on popularization В мае на форум, традиционно ge­çi­ril­ýän foru­ ­ma Dün­ýä türkmen­ ­le­ri­ of the achievements of Turkmenistan, приуроченный ко Дню Конституции niň ynsan­ ­per­wer bir­le­şi­gi­niň agza­ ­la­ry including creativity of the great Turk- Туркменистана и поэзии Махтумку- ýyg­nan­dy­lar. Bu birleş­ ­me Türk­me­nis­ men poet Magtymguly Fragi. In this ли Фраги, собрались представители ta­nyň gy­zyk­lan­ýan hyz­mat­daş­la­ry bi­ connection, the opening on threshold Гуманитарной ассоциации туркмен len hem­me­ta­rap­laýyn­ hyz­mat­daş­ly­gy of the holiday of the monument to the мира. Эта организация играет важ- ös­dür­mek­de, ýurdu­ ­my­zyň para­ ­hat­ Turkmen classic poet in the frontier ную роль в развитии всесторонне- çy­lyk sö­ýü­ji­lik­li we öň­de­ba­ry­jy syýa­ ­ province of the Islamic Republic of Af- го сотрудничества Туркменистана sa­ty­ny, täze­ ta­ry­hy za­ma­na­da ga­za­ ghanistan is significant. с заинтересованными партнёра- nan ýoka­ ­ry üs­tün­lik­le­ri­ni, hal­ky­my­zyň The festivities in honour of the na- ми, в пропаганде миролюбивой и öz­bo­luş­ly däp-des­sur­la­ry­ny wa­gyz tional heritage – Turkmen carpet is in прогрессивной политики, высоких et­mek­de möhüm­ or­ny eýe­le­ýär. Dün­ rich palette of the holiday events of достижений страны в новую исто- ýä türkmen­ ­le­ri­niň yn­san­per­wer bir­le­ May. The work of XVII Conference of рическую эпоху, популяризации на- şi­gi­niň XX mas­la­ha­ty­nyň dele­ ­gat­la­ry World association of connoisseurs of ционального историко-культурного Türk­me­nis­ta­nyň ga­za­nan­la­ry­ny, şol Turkmen handmade carpet-weaving наследия, самобытных традиций san­da be­ýik türk­men şa­hy­ry Mag­tym­ was timed to the Turkmen Carpet Day. и обычаев нашего народа. Делега- gu­ly Py­ra­gy­nyň döre­ ­di­ji­li­gi­ni wa­gyz As known, this international organi- ты XX конференции ГАТМ обсуди- et­mek bo­ýun­ça we­zi­pe­le­riň top­lu­my­ zation unites representatives of the ли спектр задач по популяризации ny ara alyp mas­la­hat­laş­dy­lar. Şu­nuň scientific and business world, collec- достижений Туркменистана, в том bi­len bag­ly­lyk­da, baýram­ ­çy­ly­gyň öň­ tors of artworks and antiques, simply числе творчества великого турк- ýa­nyn­da türkmen­ nus­ga­wy şahy­ ­ry­na lovers-enthusiasts, by efforts of whom менского поэта Махтумкули Фраги. MIRAS 97 Ow­ga­nys­tan Ys­lam Respub­ ­li­ka­sy­nyň traditions of the ancient art of the Turk- В этой связи, в преддверии празд- ser­hetýa­ ­ka we­la­ýa­tyn­da ýa­dy­gär­li­giň mens continue to live and develop, in- ника, показательно открытие памят- açy­lan­dy­gy­ny bel­le­mek bolar.­ crease the fame of amazing by beauty ника туркменскому классику в при- Baý­ram­çy­lyk waka­ ­la­ry­na baý bo­lan and perfection of execution the hand- граничной провинции Исламской maý aýyn­da mil­li buý­san­jy­myz bo­lan made canvases. Республики Афганистан. türk­men ha­ly­sy­nyň baý­ram­çy­ly­gy my­ Festivities, scientific-practical con- В богатой палитре праздничных na­sy­bet­li ge­çi­ri­len daba­ ­ra­lar hem bar. ferences, exhibitions and branch con- событий мая – торжества в честь Türk­men haly­ ­sy­nyň baý­ra­my­na Türk­ tests were held in the period under национального достояния – турк- men el ha­ly­sy­nyň muşdak­ ­la­ry­nyň bü­ review in honour of the Day of Work- менского ковра. К Празднику турк- tin­dün­ýä bir­le­şi­gi­niň XVII mas­la­ha­ty­ ers of Textile Industry as well as were менского ковра была приурочена nyň işi ba­gyş­lan­dy. Mälim­ bol­şy ýa­ly, dedicated to the widely celebrated in работа XVII конференции Всемир- ной ассоциации ценителей турк- bu hal­ka­ra gura­ ­ma ylmy­ we işe­wür­lik our country the International Day of Protection of Children and World En- менского ручного ковроткачества. dün­ýä­si­niň we­kil­le­ri­ni, sun­gat eser­le­ vironment Day. Как известно, эта международная ri­ni we an­tik­wa­ria­ty toplaý­ ­jy­la­ry, ýö­ The large programmer of the cul- организация объединяет пред- ne­keý hö­wes­jeň­le­ri özün­de bir­leş­dir­ tural actions was timed to the 25th ставителей научного и делового ýär. Ola­ryň tagal­ ­la­la­ry bi­len dün­ýä­niň anniversary of establishment of the мира, коллекционеров произведе- köp ýurtla­ ­ryn­da türkmen­ ­le­riň ga­dy­my diplomatic relations of Turkmenistan ний искусства и антиквариата, про- sun­ga­ty­nyň däp­le­ri ýa­şa­ma­gy­ny we with a number of states. So, in April, сто любителей-энтузиастов, чьими ös­me­gi­ni dowam­ ed­ýär, gö­zel­li­gi we the conference, dedicated to the 25th усилиями во многих странах мира do­ka­ly­şy taýdan­ kä­mil aja­ýyp el ha­ly­ anniversary of the Turkmen-Japanese продолжают жить и развиваться la­ry­nyň şöh­ra­ty art­ýar. diplomatic relations, was held in Inter- традиции древнего искусства турк- Syn beril­ ­ýän dö­wür­de Dok­ma se­ national University for the Humanities мен, приумножается слава изуми- na­ga­ty­nyň işgär­ ­le­ri­niň, Mede­ ­ni­ýet we and Development. The delegation of тельных по красоте и совершенству sun­gat iş­gär­le­ri­niň gü­ni, şeý­le hem International Fund of Japan headed исполнения рукотворных полотен. ýur­du­myz­da giň­den bel­le­nil­ýän Ça­ by its president Khirayasu Ando, who Торжества, научно-практические ga­la­ry gora­ ­ma­gyň hal­ka­ra gü­ni we told about goals and tasks of Fund, конференции, выставки и отрас- Daş­ky gur­şa­wy go­ra­ma­gyň bü­tin­dün­ oncoming measures, which are taken левые конкурсы проводились в ýä güni my­na­sy­bet­li da­ba­ra­lar, yl­my- with purpose of activization of the hu- обозреваемый период в честь Дня

98 MIRAS ama­ly masla­ ­hat­lar we pu­dak­la­ýyn manitarian dialogue between Japan работников текстильной промыш- bäs­le­şik­ler geçi­ ­ril­di. and Turkmenistan, took part at the fo- ленности, Дня работников культуры Türk­me­nis­ta­nyň bir­nä­çe döw­let­ler rum. The review of achievements and и искусства, а также были посвяще- bi­len dip­lo­ma­tik gat­na­şyk­la­rynyň ýo­la perspectives of cooperation between ны широко отмечаемым в нашей goý­ulma­gy­nyň 25 ýylly­ ­gy­na me­de­ni two countries in sphere of education стране Международному дню защи- çä­re­le­riň ul­la­kan me­ýil­na­ma­sy ba­gyş­ was given in presentations. ты детей и Всемирному дню охраны lan­dy. Şeý­le­lik­de, aprel­ aýyn­da Hal­ Let’s note in this context that issues окружающей среды. ka­ra ynsan­ ­per­wer ylym­la­ry we ösüş of the Turkmen-Japanese interaction, Большая программа культурных uni­wer­si­te­tin­de türkmen-ýa­ ­pon dip­lo­ including, including in the cultural- мероприятий была приурочена к ma­tik gat­na­şyk­la­ry­nyň 25 ýyl­ly­gy­na humanitarian sphere, were raised in 25-летию установления диплома- ba­gyş­la­nan mas­la­hat bolup­ geç­di. Fo­ the course of held in May in Ashga- тических отношений Туркменистана ru­ma Ýapo­ ­ni­ýa­nyň hal­ka­ra gazna­ ­sy­ bat of the sixth heads of foreign policy с рядом государств. Так, в апреле nyň pre­zi­den­ti Hi­ro­ýa­su An­do­nyň baş­ departments of the countries-partici- в Международном университете гуманитарных наук и развития со- tu­tan­ly­gyn­da­ky we­ki­li­ýet gat­naş­dy we pants of the Dialogue «Central Asia + стоялась конференция, посвящён- ýyg­na­nan­la­ra Gazna­ ­nyň mak­sat­la­ry Japan», being the efficient instrument ная 25-летию туркмено-японских we we­zi­pe­le­ri, Ýa­po­ni­ýa bilen­ Türk­ of the constructive many-sided part- дипотношений. В форуме приняла me­nis­ta­nyň ara­syn­da yn­san­per­wer nership. As known, from 2014 up to участие делегация Международно- gatna­ ­şyk­la­ry iş­jeň­leş­dir­mek mak­sa­dy the present day our country chairs in го фонда Японии во главе с его пре- bi­len ge­çi­ril­ýän ikita­ ­rap­la­ýyn çä­re­ler this structure. зидентом Хиройасу Андо, который ba­ra­da gür­rüň ber­di. Edi­len çy­kyş­lar­ The exhibition of the Country of the рассказал собравшимся о целях и da iki ýurduň­ arasyn­ ­da bi­lim ulga­ ­myn­ rising sun in the Museum of Fine Arts задачах Фонда, встречных мерах, da ga­za­ny­lan üs­tün­lik­le­re we hyz­mat­ was also dedicated to the 25th anni- принимаемых в целях активизации daş­ly­gyň gel­je­gi­ne syn be­ril­di. versary of relations of two countries. гуманитарного диалога между Япо- Şu­nuň bi­len bag­ly­lyk­da, türkmen-ýa­ ­ 76 works of 22 famous masters, who нией и Туркменистаном. В высту- pon, şol san­da mede­ ­ni-yn­san­per­wer presented their views to the develop- плениях был дан обзор достижений ul­gam­da­ky özara­ he­re­ket­le­riň me­se­ ment of the Japanese society, made и перспектив сотрудничества между le­si maý aýyn­da Aş­ga­bat­da geçi­ ­ri­len up two sections of the thematic ex- двумя странами в сфере образова- ön­jeý­li we köp­ta­rap­ly hyz­mat­daş­ly­gyň positions «Changing Society» and ния. tä­sir­li «gu­ra­ly» bo­lup dur­ýan, «Mer­ «Changing Landscapes», organized В этом контексте отметим, что ke­zi Aziýa­ + Ýapo­ ­ni­ýa» Geple­ ­şi­gi­ne by the Embassy of Japan with support вопросы туркмено-японского вза- gatnaş­ ­ýan ýurtla­ ­ryň da­şa­ry syýa­ ­sy of Ministry of Culture of Turkmenistan. имодействия, в том числе в куль-

MIRAS 99 турно-гуманитарной сфере, под- нимались в ходе состоявшегося в мае в Ашхабаде шестого заседания глав внешнеполитических ведомств стран-участниц Диалога «Цен- тральная Азия + Япония», являю- щегося действенным инструментом конструктивного многостороннего партнёрства. Как известно, с 2014 года и до сегодняшнего дня наша страна председательствует в этой структуре. 25-летию отношений двух стран была также посвящена выставка фотохудожников Страны восходя- щего солнца в Музее изобразитель- ных искусств. Два раздела темати- ческой экспозиции «Меняющееся общество» и «Меняющиеся пейза- жи», организованной Посольством Японии при поддержке Министер- ства культуры Туркменистана, со- ставили 76 работ 22 известных ма- стеров, представивших свой взгляд на развитие японского общества. В этом же музее в честь 25-летия туркмено-индийских дипотношений во второй декаде мая была орга- низована выставка «Мир индий- pu­dak­la­ry­nyň baş­tu­tan­la­ry­nyň al­tyn­ The exhibition «World of Indian Tex- ского текстиля». Помимо одежды, jy mej­li­si­niň bar­şyn­da gozgal­ ­dy. Mä­ tile» was organized in this museum текстиль был представлен гобе- lim bol­şy ýa­ly, 2014-nji ýyldan­ häzirki in the second decade of May in hon- ленами, коврами и расшитыми по- güne çen­li ýur­du­myz şu dü­züm­de our of the 25th anniversary of the делочными камнями скатертями, baş­tu­tan­lyk ed­ýär. Turkmen-Indian diplomatic relations. изготовленными в разных штатах Şe­kil­len­di­riş sun­ga­ty mu­ze­ýin­de Ýa­ Besides clothes, the textile was pre- Индии, где работают лучшие потом- po­ni­ýa­nyň foto­ ­su­rat­keş­le­ri­niň ser­gi­si sented by the gobelins, carpets and ственные мастера-текстильщики. hem iki ýur­duň gatna­ ­şyk­la­ry­nyň 25 tablecloths, embroidered with semi- В числе международных акций в ýyl­ly­gy­na ba­gyş­lan­dy. Türk­me­nis­ta­ precious stones, produced in various честь 25-летия туркмено-россий- nyň Me­de­ni­ýet ministr­ ­li­gi­niň gol­daw states of India, where work the best ских дипломатических отношений ber­me­gin­de Ýapo­ ­ni­ýa­nyň Ilçi­ ­ha­na­sy masters who came of a family of tex- – спектакль с участием ведущих ta­ra­pyn­dan gu­ra­lan «Öz­ger­ýän jem­ tile workers. российских мастеров сцены, про- The spectacle with participation of gy­ýet» we «Öz­ger­ýän te­bi­gat» at­ly шедший в мае в Национальном the leading masters of stage, held in te­ma­ti­ki eks­po­zi­si­ýa­nyň iki bö­lü­mi ýa­ драматическом театре имени Алп May in the National Drama Theatre pon jem­gy­ýe­ti­niň ösü­şi­ne öz ga­raý­şy­ Арслана и июньский концерт музы- named after Alp Arslan and June con- ny beren­ 22 sa­ny meşhur­ ussat­ ­la­ryň кантов Санкт-Петербургского Дома cert of the musicians of Saint-Peters- 76 sa­ny işin­den yba­rat bol­dy. музыки в киноконцертном центре burg House of Music in «Turkmeni- «Туркменистан». Ýe­ne-de şu mu­zeý­de türk­men-hin­ stan» Cinema and Concert Centre Выступление туркменских и ита- di dip­lo­ma­tik gat­na­şyk­la­ry­nyň 25 ýyl­ are among the international actions льянских мастеров оперной сце- ly­gy my­na­sy­bet­li maý aýynyň­ ikin­ji in honour of the 25th anniversary of ны, состоявшееся в первой декаде on­gün­lü­gin­de «Hin­di dok­ma önüm­le­ the Turkmen-Russian diplomatic rela- июня в Туркменском музыкально- ri­niň dün­ýä­si» at­ly ser­gi gu­raldy.­ Ser­ tions. драматическом театре имени Мах- gi­de egin-eşik­ler­den baş­ga-da, dok­ma The performance of the Turkmen тумкули, ознаменовало 25-летие önüm­le­rinden Hin­dis­ta­nyň dür­li ştat­la­ and Italian masters of the opera stage, туркмено-итальянских дипотно- ryn­da ar­ka­ma-ar­ka aý­la­nyp gel­ýän us­ held in the first decade of June in Turk- шений. Благодаря организаторам sat dok­ma­çy­lar ta­ra­pyn­dan doka­ ­lan: men Music and Drama Theatre named культурной акции – Министерству go­be­len­ler, ha­ly­lar we owa­dan daş­lar after Magtymguly marked the 25th an- культуры Туркменистана и Посоль- bi­len keş­de­le­nen saçak­ ­lar gör­ke­zil­di. niversary of the Turkmen-Italian diplo- ству Итальянской Республики – Türk­men-rus dip­lo­ma­tik gatna­ ­şyk­la­ matic relations. Due to the organizers ашхабадским меломанам выпала ry­nyň 25 ýyl­ly­gy my­na­sy­bet­li hal­ka­ra of the cultural action – Ministry of Cul- возможность услышать прослав-

100 MIRAS çä­re­le­riň ara­syn­da Alp Arslan­ adyn­da­ ture of Turkmenistan and Embassy of ленную оперную певицу Сандру Бу- ky Mil­li dra­ma teatryn­ ­da meş­hur rus Italy – the Ashgabat music lovers had онграцио. sah­na ussat­ ­la­ry­nyň gat­naş­ma­gyn­da an opportunity to hear the famous op- В обозреваемый период проведён bo­lan spek­takl we «Türkme­ ­nis­tan» ki­ era singer Sandra Buongacio. ряд отраслевых смотров, в экспози- no­kon­sert za­lyn­da Sankt-Peter­ ­bur­gyň In the period under review, a number циях которых наряду с достижения- Saz öýü­niň sa­zan­da­la­ry­nyň iýun aýyn­ of branch shows in the expositions of ми разных сфер нашла отражение da bolan­ aý­dym-saz çy­kyş­la­ry bar. which the theme of the Asian Games тема Азиатских игр. В этом контек- Iýun aýynyň­ bi­rinji­ on­gün­lü­gin­de found reflection along with achieve- сте следует отметить и состояв- türk­men we ital­ýan ope­ra sah­na us­ ments of different spheres, were held. шийся 29 июня Национальный день sat­la­ry­nyň Mag­tym­gu­ly adyn­da­ky The National Day of Turkmenistan at Туркменистана на Международ- Türk­men sazly-dra­ ­ma teat­ryn­da­ky çy­ the International Specialized Exhibi- ной специализированной выставке ky­şy hem türk­men-ital­ýan dip­lo­ma­tik tion «EXPO-2017», concurred with «ЭКСПО-2017», совпавший с днём the birthday of the Head of State рождения главы нашего государ- gatna­ ­şyk­la­ry­nyň 25 ýyl­ly­gy­ny da­ba­ra­ Gurbanguly Berdimuhamedov, held ства Гурбангулы Бердымухамедова. lan­dyr­dy. Bu me­de­ni çä­rä­ni Türk­me­ on June 29, should be noted in this К этому событию организаторы на- nis­ta­nyň Me­de­ni­ýet ministr­ ­li­gi­niň we context. The organizers of the national циональной экспозиции подготови- Ita­li­ýa Res­pub­li­ka­sy­nyň Il­çi­ha­na­sy­nyň exposition prepared a large cultural ли большую культурную программу. gu­ra­ma­gyn­da aş­ga­bat­ly saz muşdak­ ­ programmer to this event. Основная тема «ЭКСПО-2017», la­ry üçin şöh­rat­ly ope­ra aý­dym­çy­sy The main theme of «EXPO-2017», которую с момента открытия по- Sand­ra Buong­ra­sio­ny diň­le­mek müm­ since opening of which was attended сетило более 425 тысяч человек, kin­çi­li­gi döre­ ­dil­di. by more than 425 thousand people is – «Энергия будущего». Она отра- Syn be­ril­ýän dö­wür­de pu­dak­la­ýyn «Energy of Future». It reflects concern жает озабоченность международ- göz­den ge­çi­riş­le­riň hem bir­nä­çe­si of the international community about ного сообщества проблемой энер- ge­çi­ri­lip, ola­ryň eks­po­zi­si­ýa­la­ryn­da problem of power consumption, which гопотребления, которое оказывает dür­li ugur­lar­da ga­za­ny­lan üs­tün­lik­ makes the greater influence on the все большее влияние на планету. ler bi­len bir­lik­de Azi­ýa oýun­la­ry­nyň planet. The main aim of the exhibition Главная цель выставки – призыв к te­ma­sy hem öz be­ýa­ny­ny tap­dy. Şu­ is a call for responsibility, stimulation ответственности, стимулирование nuň bi­len bag­ly­lyk­da, 29-njy iýun­da of the discussions and formation of дискуссий и формирование знаний «EKS­PO-2017» Hal­ka­ra ýöri­ ­te­leş­ the knowledge in order people learn to с тем, чтобы люди научились пла-

MIRAS 101 di­ri­len ser­gi­de Türk­me­nis­ta­nyň Mil­li plan and control power consumption нировать и контролировать энерго- gü­nü­niň bo­lup ge­çen­di­gi­ni bel­le­mek on the planet, minimizing damage for потребление на планете, минимизи- ge­rek. Bu gün döw­let baş­tu­ta­ny­myz nature. руя ущерб для природы. Gurbanguly Berdimuhamedowyň dog­ The ecological problems have found Экологическая проблематика на- lan gü­ni bi­len ga­bat gel­di. Bu wa­ka reflection in the agenda of the forum шла отражение и в повестке дня my­na­sy­bet­li mil­li eks­po­zi­si­ýa­ny gu­raý­ «Initiative for cooperation in sphere of состоявшегося в первой декаде jy­lar uly me­de­ni mak­sat­na­ma­ny taý­ environmental protection and sustain- июня форума «Инициатива для со- ýar­la­dy­lar. able development in Central Asia», трудничества в области охраны held in the first decade of June and Açy­lan pur­sa­tyn­dan bä­ri 425 müň­ окружающей среды и устойчиво- organized by State Committee on den gow­rak adam gatna­ ­şan «EKS­PO- го развития в Центральной Азии», Environmental Protection and Land 2017»-niň esa­sy tema­ ­sy «Gel­je­giň организованного Государственным Resources of Turkmenistan and Re- комитетом Туркменистана по охра- ener­gi­ýa­sy­dyr». Ol pla­ne­ta bar­ha uly gional Ecological Centre of Central не окружающей среды и земельным tä­sir ed­ýän ener­gi­ýa sarp ediş mese­ ­ Asia (RECCA). Gathering about 200 ресурсам и Региональным экологи- le­si­niň hal­ka­ra jem­gy­ýet­çi­li­gi­ni ala­da delegates, held for the first tie in such ческим центром Центральной Азии goý­ýan­dy­gy­ny gör­kez­ýär. Sergi­ ­niň format forum against confirmed sta- (РЭЦЦА). Собрав около 200 деле- baş mak­sa­dy jo­gap­kär­li bol­ma­ga ça­ tus of Turkmenistan as international гатов, впервые проводимый в таком gyr­mak­dan, adam­la­ryň te­bi­ga­ta az discussion ground, where discuss ur- формате форум вновь подтвердил zy­ýan ýe­ti­rip, pla­ne­ta­da ener­gi­ýa­nyň gent issues of the regional and global статус Туркменистана, как между- sarp edi­li­şi­ni me­ýil­leş­dirme­ ­gi we oňa agenda. The circumstantial exchange народной дискуссионной площадки, gö­zeg­çi­lik etme­ ­gi öw­ren­mek­le­ri üçin of opinions about possibilities of the где обсуждаются актуальные во- çe­kiş­me­le­ri hö­wes­len­dirmek­ ­den we regional and international coopera- просы региональной и глобальной bi­lim­le­ri ke­ma­la ge­tir­mek­den yba­rat­ tion in sphere of environmental pro- повестки дня. Во время пленарных dyr. tection and sustainable development, заседаний и параллельных сессий, Türk­me­nis­ta­nyň Daş­ky gur­şa­wy joint management of water resources, состоялся обстоятельный обмен adaptation to the global changes of go­ra­mak we ýer seriş­ ­de­le­ri ba­ra­da­ мнениями о возможностях регио- climate took place during the plenary ky döw­let komiteti we Mer­ke­zi Azi­ нального и международного сотруд- meetings and parallel sessions. The ýa­nyň se­bit­le­ýin eko­lo­gi­ýa mer­ke­zi ничества в сфере охраны окружаю- heads of delegations of the countries (MA­SEM) tara­ ­pyn­dan gu­ra­lyp, iýun щей среды и устойчивого развития, of Central Asia presented the reviews aýy­nyň bi­rin­ji on­gün­lü­gin­de ge­çi­ri­len совместного управления водными of the national nature protection strat- «Mer­ke­zi Azi­ýa­da daş­ky gur­şa­wy go­ ресурсами, адаптации к глобаль- egies, closely linked with state social ным изменениям климата. Главы ra­mak we dur­nuk­ly ösüş ba­bat­da hyz­ and economic programmers, paying делегаций стран Центральной Азии mat­daş­lyk üçin baş­lan­gyç» atly­ foru­ ­ particular attention to the achieved re- представили обзоры национальных myň gün terti­ ­bin­de eko­lo­gi­ýa me­se­le­si sults and plans of further work in these hem öz be­ýa­ny­ny tapdy.­ 200-e go­laý fields. природоохранных стратегий, тес- gat­na­şy­jy­ny ýygnap,­ il­kin­ji ge­zek şeý­ One of the bright events of the first но увязанных с государственными le ge­rim­de ge­çi­ri­len bu forum­ Türk­ month of summer became the festivi- социально-экономическими про- me­nis­ta­nyň se­bit­le­ýin we glo­bal gün ties, held on the occasion of 100-day граммами, уделив особое внимание ter­ti­bin­dä­ki der­wa­ýys me­se­le­le­riň ara countdown to the Ashgabat-2017. достигнутым результатам и планам al­nyp mas­la­hat­la­şyl­ýan hal­ka­ra çe­kiş­ The participants of the horse race дальнейшей работы на данном на- me­ler meý­da­ny hök­mündä­ ­ki de­re­je­ were met in the city of Mary. As правлении. Одним из ярких событий первого si­ni ýe­ne bir ge­zek tas­syk­la­dy. Umu­ known, this grandiouse action, initi- месяца лета стали торжества, со- my mej­lis­ler we ugur­daş ses­si­ýa­lar ated by the President Gurbanguly стоявшиеся по случаю 100-днев- ma­ha­lyn­da daş­ky gurşa­ ­wy go­ra­mak Berdimuhamedov, stated on May 5, ного обратного отсчёта до Ашга- we dur­nuk­ly ösüş ba­bat­da se­bit­le­ýin 2016, at the walls of «Nisa» State His- бат-2017. В городе Мары встречали hem-de hal­ka­ra hyzmat­ ­daş­ly­gy­nyň, torical and Cultural Reserve. 17 horse- men on the Akhalteke horses covered участников конного пробега. Как suw se­riş­de­le­ri­ni bi­le­lik­de do­lan­dyr­ 80% of the path which passed across известно, эта грандиозная ак- ma­gyň, ho­wa­nyň glo­bal üýtge­ ­me­gi­ne famous places, connected with history ция, инициированная Президен- uý­gun­laş­ma­gyň müm­kin­çi­lik­le­ri ba­ra­ and culture of our country. том Туркменистана Гурбангулы da düýp­li pi­kir al­şyl­dy. Mer­ke­zi Aziýa­ The solemn event in Mary sports Бердымухамедовым, стартовала ýurt­la­ry­nyň we­ki­li­ýet­le­ri­niň baş­tu­tan­la­ complex was opened by parade of 5 мая 2016 года у стен Государ- ry gaza­ ­ny­lan ne­ti­je­le­re we bu ugurda­ the 17 horsemen on horseback of the ственного историко-культурного за- mun­dan beý­läk al­nyp ba­ryl­ma­ly iş­le­riň graceful Akhalteke racers. There was поведника «Ниса». 17 всадников на me­ýil­na­ma­la­ry­na aýra­ ­tyn üns be­rip, Torch of Ashgabat-2017, State Flag of ахалтекинских конях преодолели 80 mil­li te­bi­ga­ty go­ra­ýyş strate­ ­gi­ýa­sy­nyň Turkmenistan and Flag of the Olympic процентов пути, который проходил döw­le­tiň dur­muş-yk­dy­sa­dy mak­sat­na­ Council of Asia in hands of the jigits, через известные места, связанные ma­la­ry bi­len ýyg­jam utgaş­ ­dy­ry­lan syn­ headed the column. Following the с историей и культурой нашей стра- la­ry­ny ber­di­ler. marathoners, the leading athletes, ны.

102 MIRAS Aşgabat-2017-ä 100 günüň­ gal­ma­ who distinguished not once in various Торжество в Марыйском спорт- gy myna­ ­sy­bet­li ge­çi­ri­len da­ba­ra­lar level competitions, welcomes guests. комплексе открылось парадом 17-и tom­suň il­kin­ji aýy­nyň aý­dyň wa­ka­la­ry­ Then the dancing collectives and fa- всадников верхом на грациозных nyň bi­ri bol­dy. Ma­ry şä­he­rinde­ at­ly ýö­ mous singers came to the arena of the ахалтекинцах. В руках у джигитов, ri­şe gatna­ ­şy­jy­la­ry garşy­ ­la­dy­lar. Mä­lim sports complex. And, the living sym- возглавлявших колонну, были Фа- bol­şy ýa­ly, Türkme­ ­nis­ta­nyň Pre­zi­den­ti bols of the Asian Games-2017, cheer- кел Ашгабат-2017, Государствен- Gurbanguly Berdimuhamedowyň baş­ ing the audience with amusing dances ный флаг Туркменистана и флаг lan­gy­jy bi­len ba­dal­ga ber­len bu ägirt became the culmination of the musical Олимпийского Совета Азии. Вслед uly çäre­ 2016-njy ýylyň­ 5-nji ma­ýyn­da part. за марафонцами гостей привет- «Nu­saý» döw­let ta­ry­hy-me­de­ni go­rag­ The International sports media-fo- ствовали ведущие спортсмены, не ha­na­sy­nyň ýanyn­ ­dan baş­lan­dy. Ahal­ rum «Asian Games in World Press» раз отличавшиеся в состязаниях различного уровня. Затем на арену te­ke at­la­ry­na atla­ ­nan 17 sany­ at­ly ýur­ was held on June 10 in the Mary on спорткомплекса вышли танцеваль- du­my­zyň tary­ ­hy we me­de­ni­ýe­ti bilen­ the occasion of the 100-day count- ные коллективы и известные пев- bag­ly bel­li ýerler­ ­den aşyp, ýo­luň 80 down to Ashgabat-2017. During last цы. А кульминацией музыкальной gö­te­ri­mi­ni geç­di­ler. half a year the preparation to the части стали живые символы Ашга- Ma­ry sport top­lu­myn­da­ky da­ba­ra V Asian Games drew a wide interna- бат-2017, веселившие публику за- ahal­te­ke at­la­ry­na atla­ ­nan 17 sa­ny at­ tional response and attention. The бавными танцами. ly­nyň ýö­ri­şi bi­len baş­lan­dy. Da­ba­ra­nyň foreign guests – experts and profes- По случаю 100-дневного обратно- öňü­ni çek­ýän atly­ ýigit­ ­le­riň el­le­rin­de sionals of the sport world – highly as- го отсчёта до Ашгабат-2017 в городе Aşgabat-2017-niň Ala­wy, Türkme­ ­nis­ sessed level and quality of the held Мары 10 июня состоялся междуна- ta­nyň Döw­let baý­da­gy we Aziýa­ ­nyň scaled works in this field. The festiv- родный спортивный медиа-форум Olim­pi­ýa Ge­ňe­şi­niň baýda­ ­gy bar. Ýö­ ity in Mary and the regular meeting of «Азиада в мировой прессе». За по- ri­şe gat­na­şy­jy­la­ryň yzysü­ ­re myh­man­ the journalists and broadcasters from следние полгода подготовка к Азиа- la­ry dürli­ de­re­je­ler­dä­ki ýaryş­ ­lar­da bir­ dozens of the countries made it pos- де обрела широкий международный nä­çe ge­zek ta­pa­wut­la­nan türgen­ ­ler sible to increase interest of the world резонанс и внимание. Зарубежные gar­şy­la­dy­lar. Soň­ra sport top­lu­my­nyň audience to the Ashgabat-2017 as the гости – эксперты и профессионалы sah­na­sy­na tans topar­ ­la­ry we meşhur­ main instrument of the sports branding спортивного мира высоко оценива- aý­dym­çy­lar çyk­dy­lar. Aşgabat-2017- of Turkmenistan. ют уровень и качество проведённых

MIRAS 103 niň köp­çü­li­gi şowhun­ ­ly tans­la­ry bi­len The deep studying of the historical масштабных работ в этом направ- be­gen­di­ren jan­ly nyşan­ ­la­ry saz­ly çy­ and cultural heritage of the Turkmen лении. Торжества в Мары и очеред- kyş­la­ryň naýba­ ­şy pursa­ ­dy bol­dy. people is one of the urgent directions ная встреча журналистов и веща- Aşgabat-2017-ä 100 günüň­ gal­ma­ of the national science, to the perfec- телей из десятков стран позволили gy my­na­sy­bet­li 10-njy iýun­da Mary tion of which promoted events of the повысить интерес мировой аудито- şäherinde «Azia­da dün­ýä met­bu­ga­ period under review. The reforming of рии к Ашгабат-2017, как главному tyn­da» at­ly hal­ka­ra sport media-fo­ ­ru­ the scientific and educational sphere инструменту спортивного брэндинга my bolup­ geç­di. Soň­ky ýarym­ ýylda­ is continuous process, reflecting firm- Туркменистана. Azia­da taýýar­ ­lyk giň hal­ka­ra ses­len­ ness and consistency of the pursued Глубокое изучение историко-куль- me­si­ne we ün­sü­ne eýe bol­dy. Sport by Turkmenistan course to innovative турного наследия туркменского dün­ýä­si­niň bi­ler­men­le­ri we ussat­ ­la­ development of all spheres of life of народа – одно из актуальных на- ry bo­lan da­şa­ry ýurtly­ myh­man­lar bu the society of the state. At the same правлений развития отечествен- ugur­da ge­çi­ri­len giň ge­rim­li iş­le­riň de­ time, there is a date in the modern his- ной науки, совершенствованию которой способствовали события re­je­si­ne we hi­li­ne ýo­ka­ry ba­ha ber­ýär­ tory of the country when this theme обозреваемого периода. Реформи- ler. Mary­ ­da­ky daba­ ­ra­lar we on­lar­ça gets particular sounding – the Day of рование научно-образовательной ýurt­dan ge­len žur­na­list­le­riň hem-de Science, celebrated on June 12. сферы – непрерывный процесс, ha­bar­çy­la­ryň gar­şy­lan­ma­gy Türk­me­ Traditionally the work of the Interna- отражающий неизменность и по- nis­ta­nyň sport bren­di­niň esa­sy gu­ra­ly tional Scientific Conference «Science следовательность проводимого hök­mün­de Aziada-2017-ä­ dün­ýä jem­ Technics and Innovative Technology» Туркменистаном курса на инноваци- gy­ýet­çi­li­gi­niň gyzyk­ ­lan­ma­sy­ny art­dyr­ with participation of the leading sci- онное развитие всех сфер жизнеде- ma­ga müm­kin­çi­lik ber­di. entists and young researchers, who ятельности общества государства. Türk­men hal­ky­nyň tary­ ­hy-me­de­ni begin their path in science, was timed Вместе с тем, в новейшей истории mi­ra­sy­ny çuň­ňur öw­ren­mek ýur­du­ to this remarkable date. The repre- страны есть дата, когда эта тема по- my­zyň yl­my­nyň ösü­şi­niň der­wa­ýys sentatives of France, Germany, Ko- лучает особое звучание – отмечае- ugur­la­ry­nyň biri­ bo­lup dur­ýar. Onuň rea, Czechia, Algeria, Egypt, Saudi мый 12 июня День науки. kä­mil­leş­di­ril­me­gi­ne syn be­ril­ýän döw­ Arabia, USA, Iran, China, Malaysia, По традиции к этой знаменатель- rüň wa­ka­la­ry ýardam­ ber­di. Ylym-bi­lim Spain, Poland, Russia, Belarus, Ar- ной дате была приурочена работа ul­ga­my­ny özgert­ ­mek, Türk­me­nis­ta­nyň menia, Azerbaijan, Kazakhstan, Geor- Международной научной конфе- jem­gy­ýe­tiň we döw­le­tiň äh­li ugur­la­ry­ gia, Ukraine, Uzbekistan and so on ренции «Наука, техника и иннова- ny in­no­wa­sion ýo­ly ar­ka­ly ös­dür­mek­ – partners of the branch of research ционные технологии» с участием

104 MIRAS de alan ug­ru­nyň üýtgew­ ­siz­di­gi­ni we institutes of the Academy of Sciences ведущих учёных и начинающих yzy­gi­der­li­di­gi­ni gör­kez­ýän üz­nük­siz and the Turkmen higher educational путь в науке молодых исследова- pro­ses­dir. Şu­nuň bi­len bir­lik­de ýur­ establishments, with which our coun- телей. Среди зарубежных гостей duň iň tä­ze tary­ ­hyn­da munuň­ aý­ra­tyn try links cooperation in directions pri- – представители Франции, Герма- öwüş­gi­ne eýe bol­ýan se­ne­si hem bar. ority for the Turkmen economy – are нии, Кореи, Чехии, Алжира, Египта, Bu 12-nji iýun­da bel­len­ýän Ylym­lar gü­ among the foreign guests. Саудовской Аравии, США, Ирана, nü­dir. Work of the conference, organized Китая, Малайзии, Испании, Поль- Däp bo­ýun­ça bu şan­ly senä­ bel­li in the format of the plenary and sec- ши, России, Беларуси, Армении, alym­la­ryň we ylym ýolu­ ­na baş­la­ýan tional session, was held during two Азербайджана, Казахстана, Грузии, ýaş alym­la­ryň gatnaş­ ­ma­gyn­da ge­çi­ days on the base of the centre of Украины, Узбекистана и др. партнё- ri­len «Ylym, teh­nika­ we in­no­wa­sion technologies of the Academy of Sci- ры отраслевых научно-исследова- teh­no­lo­gi­ýa­lar» atly­ hal­ka­ra yl­my ences and educational institutions of тельских институтов Академии наук the capital. More than three hundred и туркменских вузов, с которыми mas­la­ha­tyň işi ba­gyş­lan­dy. Daşa­ ­ry topical presentations were heard and нашу страну связывает сотрудниче- ýurt­ly myhman­ ­la­ryň arasyn­ ­da Fran­ discussed. Such directions as new in- ство по приоритетным для туркмен- si­ýa­nyň, Germa­ ­niýa­ ­nyň, Kore­ ­ýa­nyň, dustrial and innovative technologies; ской экономики направлениям. Çe­hi­ýa­nyň, Al­ži­riň, Mü­sü­riň, Sa­ud ecology and biotechnology; economic Работа конференции, организо- Ara­bys­ta­ny­nyň, ABŞ-nyň, Eýra­ ­nyň, development; international coopera- ванная в формате пленарного и Hy­ta­ýyň, Ma­laý­zi­ýa­nyň, Is­pa­ni­ýa­nyň, tion and law; medicine and production секционных заседаний, проходила Pol­şa­nyň, Rus­si­ýa­nyň, Be­la­ru­suň, of medications; humanitarian sciences в течение двух дней на базе Центра Er­me­nis­ta­nyň, Azer­baý­ja­nyň, Ga­za­ determined the themes of the scientif- технологий АНТ и высших учебных gys­ta­nyň, Gruzi­ ­ýa­nyň, Ukrai­ ­na­nyň, ic discussions. The bilateral meetings заведений столицы. Было заслуша- Öz­be­gis­ta­nyň we beý­le­ki­le­riň we­kil­le­ri were held and «fairs of innovations», но и обсуждено свыше трёхсот ак- Ylym­lar aka­de­mi­ýa­sy­nyň pu­dak­la­ýyn which familiarized foreign scientists туальных сообщений. Тематику на- yl­my-bar­lag ins­ti­tut­la­ry­nyň we türk­ with tendencies of the development of учных дискуссий определили такие men ýo­ka­ry okuw jaý­la­ry­nyň hyz­mat­ the Turkmen science were arranged in направления, как новые промыш- daş­la­ry bar. Bi­ziň ýur­du­my­zy olar bilen­ the margins of the forum. The authors ленно-инновационные технологии; türk­men yk­dy­sa­dy­ýe­ti­niň ile­ri tu­tul­ýan of the majority of the presented works экология и биотехнология; эконо- ugur­la­ry bo­ýun­ça hyz­mat­daş­lyk bag­ are the young scientists. The topica- мическое развитие; международное la­nyş­dyr­ýar. lity and novelty of these elaborations сотрудничество и право; медицина Mas­la­ha­tyň işi umu­my mej­lis we bö­ is confirmed by the patents, giving и производство лекарств; гумани- lüm­çe­ler görnü­ ­şin­de gura­ ­lyp, TYA-nyň the reason for their industrial produc- тарные науки. На полях форума со- Teh­no­lo­gi­ýa­lar mer­ke­zi­niň we paý­tag­ tion and introduction to the different стоялись двусторонние встречи, а tyň ýoka­ ­ry okuw jaý­la­ry­nyň bin­ýa­dyn­ spheres of national economy. на демонстрационных площадках da iki gün­läp dowam­ et­di. Üç ýüz­den The young scientists of the country были развёрнуты «ярмарки иннова- gow­rak der­wa­ýys mag­lu­mat­lar diň­ were «the heroes» of the occasion, ций», познакомившие зарубежных le­nil­di we ara alnyp­ mas­la­hat­la­şyl­ held in honour of the Day of Science учёных с тенденциями развития dy. Ylmy­ çe­kiş­me­le­riň te­ma­ti­ka­sy­ny in Turkmen State University named af- туркменской науки. Авторы боль- se­na­gat-inno­ ­wa­sion tehno­ ­lo­gi­ýa­lar, ter Magtymguly, where were called the шинства представленных работ – eko­lo­gi­ýa we bio­teh­no­lo­gi­ýa, ykdy­ ­ names of the laureates of the annual молодые учёные. Актуальность и sa­dy ösüş, hal­ka­ra hyzmat­ ­daş­ly­gy state contest of the scientific works новизна этих разработок подтверж- we hu­ku­gy, luk­man­çy­lyk we der­man among youth. The show of the young дена патентами, дающими основа- scientists attracted more than thou- ние для их промышленного произ- önüm­çi­li­gi, yn­san­per­wer ylym­la­ry ýa­ sand talents, who presented for con- водства и внедрения в различные ly ugur­lar kes­git­le­di. Fo­ru­myň çäk­le­ sideration to the expert commission сферы национальной экономики. rin­de iki­ta­rap­la­ýyn du­şu­şyk­lar bo­lup elaborations and researches on six Молодые учёные страны были geç­di, meýdan­ ­ça­lar­da da­şa­ry ýurtly­ nominations, including vital directions «виновниками» торжества, состояв- alym­la­ry türk­men yl­my­nyň ösüş meýil­ ­ of the modern science. They are na- шегося в честь Дня науки в Туркмен- le­ri bi­len tanyş­ ­dyr­ýan «in­no­wa­si­ýa­lar no-technologies, chemical technology, ском государственном университете ýar­mar­ka­sy» ýaý­baň­lan­dy. Mas­la­ha­ta studying of new materials energetics, имени Махтумкули, где были на- gatnaş­ ­ma­ga tabşy­ ­ry­lan işle­ ­riň kö­pü­si­ biotechnology, molecular biology, ag- званы имена лауреатов ежегодного niň awtor­ ­la­ry ýaş alym­lar­dyr. Bu iş­läp riculture, ecology and genetics, infor- государственного конкурса науч- düz­me­le­riň der­wa­ýys­ly­gy we tä­ze­çil­ mation and communication systems, ных работ среди молодёжи. Смотр li­gi ola­ry se­na­gat taý­dan ön­dür­mä­ge computer technologies, medicine and молодых учёных привлёк свыше we mil­li ykdy­ ­sa­dy­ýe­tiň dürli­ ugur­la­ry­ technology of production of medica- тысячи талантов, представивших na or­naş­dyr­ma­ga esas ber­ýän pa­tent­ ments, innovative economy, and hu- на рассмотрение экспертной комис- ler bi­len tas­syk­lan­ýar. manitarian sciences. сии разработки и исследования по Ýur­du­my­zyň ýaş alym­la­ry Mag­tym­ The awarding ceremony of the lau- шести номинациям, включающим gu­ly adynda­ ­ky Türk­men döw­let uni­ reates held in the country for the first актуальные направления совре- wer­si­te­tin­de Ylymlar­ gü­nü­ne ba­gyş­ time of the national contest «Women менной науки. Это нанотехнологии, MIRAS 105 la­nyp, ýaş­la­ryň ara­syn­da ylmy­ iş­le­riň is Science» was timed to the Day of химические технологии, изучение her ýyl­da ge­çi­ril­ýän döw­let bäs­le­şi­gi­ Science. The women, the research новых материалов, энергетика, био- niň ýeňi­ ­ji­le­ri­ni yg­lan etmek­ da­ba­ra­sy­ investigations of whom are distin- технология, молекулярная биоло- na gatnaş­ ­dy­lar. Ýaş alym­la­ryň göz­ guished by topicality and novelty, гия, сельское хозяйство, экология и den ge­çi­ri­li­şi, bi­ler­men­ler topa­ ­ry­nyň took part in the show of innovations. генетика, информационно-коммуни- ga­ra­ma­gy­na, hä­zir­ki­za­man yl­my­nyň In total, about three tens of applica- кационные системы, компьютерные der­wa­ýys ugur­la­ry­ny öz içi­ne al­ýan, tions were submitted to the contest. технологии, медицина и техноло- al­ty ugur bo­ýun­ça özle­ ­ri­niň iş­läp düz­ The six finalists, who performed with гии производства лекарственных me­le­ri­ni we ylmy­ bar­lag­la­ry­ny be­ren, short presentations, became the best средств, инновационная экономика, müň­den gow­rak ze­hin­li­le­ri özü­ne çek­ ones by recognition of the authorita- гуманитарные науки. di. Olara­ nano­ ­teh­no­lo­gi­ýa­lar, hi­mi­ýa tive jury. The organizers – the Union of Ко Дню науки была также при- teh­no­lo­gi­ýa­sy, tä­ze ma­te­rial­la­ryň öw­ Women and the Academy of Sciences урочена церемония награждения лауреатов впервые проводимого re­ni­li­şi, ener­ge­ti­ka, bio­teh­no­lo­gi­ýa, of Turkmenistan are confident that the в стране национального конкурса mo­le­kul­ýar bio­lo­gi­ýa, oba ho­ja­ly­gy, competition stimulates the investiga- «Женщины в науке». В смотре ин- eko­lo­gi­ýa we ge­ne­ti­ka, mag­lu­mat- tive talent and purposefulness of the новаций участвовали женщины, на- kom­mu­ni­ka­si­ýa ulgam­ ­la­ry, komp­ýu­ter young women-scientists. It is decid- учные исследования которых отли- teh­no­lo­gi­ýa­la­ry, lukman­ çy­ ­lyk we der­ ed to involve not only workers of the чают актуальность и новизна. Всего man se­riş­de­le­ri­niň önüm­çi­li­gi­niň teh­ Academy of Sciences of Turkmenistan for participation in the contest, but the на конкурс поступило около трёх no­lo­gi­ýa­sy, in­no­wa­sion ykdy­ ­sa­dy­ýet, десятков заявок. Лучшими, по при- yn­san­per­wer ylym­la­ry de­giş­li­dir. higher educational establishments as well as branch research instituted fur- знанию авторитетного жюри, стали Şo­nuň ýa­ly-da, ýur­du­myz­da il­kin­ji шесть финалисток, выступивших с ge­zek geçi­ ­ril­ýän «Zenan­ ­lar ylymda»­ thermore. The Week of Culture – the yearly краткими презентациями. Органи- at­ly mil­li bäs­le­şi­giň ýe­ňi­ji­le­ri­ni sy­lag­ заторы – Союз женщин и Академия la­mak da­ba­ra­sy hem Ylym­lar gü­nü­ne action, timed to the professional holi- day of the workers of culture and art наук Туркменистана – убеждены, ba­gyş­lan­dy. In­no­wa­si­ýa­la­ryň göz­den что конкурс стимулирует исследо- of Turkmenistan became the symbo- ge­çi­ri­li­şi­ne ylmy­ bar­lag­la­ry­ny der­wa­ вательский талант и целеустрем- lic result of the events of the sec- ýys­lyk we tä­ze­çil­lik tapa­ ­wut­lan­dyr­ýan лённость молодых женщин-учёных. ond quarter. This year it was held in ze­nan­lar gatnaş­ ­dy­lar. Bäs­le­şi­ge gat­ В дальнейшем к участию в конкур- Ashgabat on June 22-27. The best naş­ma­ga je­mi otuza­ golaý­ zenan­ is­leg се решено привлечь не только со- creative forces of the country were bil­dir­di. Abraý­ ­ly emin­ler to­pa­ry­nyň yk­ трудников АНТ, но и вузов, а также gathered in the capital, all directions rar etme­ ­gi­ne gö­rä, gys­ga­ça tanyş­ ­dy­ry­ отраслевых научно-исследователь- of the national culture and art were şy bi­len çykyş­ eden alty­ sa­ny ze­nan iň ских институтов. presented. The unforgettable concerts go­wy alym ze­nan bol­dy. Bu bäs­le­şi­giň Символический итог событиям and performances with participation gu­ra­ma­çy­sy bo­lan Türk­me­nis­ta­nyň второго квартала года подвела Не- of the leading soloists and perform- Ze­nan­lar bir­le­şi­gi we Türk­me­nis­ta­nyň деля культуры – ежегодная акция, ers of the capital and regions of our приуроченная к профессионально- Ylym­lar aka­de­mi­ýa­sy, bu bäsle­ ­şi­giň country, State Symphony Orchestra, ýaş alym ze­nan­la­ry­nyň ylmy-bar­ ­lag му празднику работников культуры musicians-bagshys were held in the и искусства Туркменистана. В ны- ze­hi­ni­ni we mak­sa­da okgun­ ­ly­ly­gy­ny framework of the forum in different hö­wes­len­dir­jek­digi­ ­ne berk ynan­ýar­lar. нешнем году она проводилась Аш- parts of Ashgabat, under the vaults of хабаде с 22 по 27 июня. В столице Gel­jek­de bäs­le­şi­ge gat­naş­ma­ga di­ the cultural centres, in State Circus, ňe bir TYA-nyň däl-de, eýsem­ ýoka­ ­ry были собраны лучшие творческие on the outdoor stage grounds. The силы страны, представлены все okuw jaý­la­ry­nyň, şeý­le hem pu­dak­la­ exhibition in the Museum of Fine Arts направления национальной культу- ýyn yl­my-bar­lag ins­ti­tut­la­ry­nyň iş­gär­le­ where also were widely displayed the ры и искусства. В рамках форума ri­ni hem çek­mek kara­ ­ry­na ge­lin­di. museum values and decorative-ap- в разных уголках Ашхабада, под Türk­me­nis­ta­nyň me­de­ni­ýet we sun­ plied art of the provinces familiarized сводами культурных центров, в Го- gat iş­gär­le­ri­niň hü­när baý­ram­çy­ly­gy­na with creative searched of the modern сударственном цирке, на открытых ba­gyş­la­nyp, her ýyl­da ge­çi­ril­ýän Me­ masters of painting. The presentation сценических площадках состоялись de­ni­ýet hep­de­li­gi ýy­lyň ikin­ji çär­ýe­gi­niň of new archeological rarities-collection незабываемые концерты и пред- wa­ka­la­ry­ny jem­le­di. Bu ýyl hep­de­lik of unique finds from the medieval ставления с участием ведущих со- 22-nji iýun­dan 27-nji iýun ara­ly­gyn­da Dandanakan settlement was also took листов и исполнителей столицы и ge­çi­ril­di. Paý­tagt­da ýur­du­my­zyň iň go­ place here. регионов нашей страны, Государ- wy dö­re­di­ji­lik to­par­la­ry ýygnan­ ­dy, mil­li The conferences in the State Mu- ственного симфонического орке- me­de­ni­ýe­tiň we sun­ga­tyň äh­li ugur­la­ry seum and State Library of the State стра, музыкантов бахши. С твор- gör­ke­zil­di. Foru­ ­myň çäkle­ ­rinde­ Aşga­ ­ Cultural Centre as well as in the Fine ческими поисками современных ba­dyň dürli­ künjek­ ­le­rinde,­ me­de­ni­ýet Arts Museum were dedicated to the мастеров кисти и холста познако- mer­kez­le­rin­de, Döw­let sirkin­ ­de, açyk vital issues of preservation, studying мила выставка в Музее изобрази- sah­na meý­dan­ça­la­ryn­da ýur­du­my­zyň and popularization of the historical тельных искусств, где также широко paý­tag­ty­nyň we se­bit­le­ri­niň meş­hur and cultural heritage as well as mod- были представлены музейные цен-

106 MIRAS aý­dym­çy­la­ry­nyň we ýe­ri­ne ýe­ti­ri­ji­le­ri­ ern achievements of culture and art of ности и декоративно-прикладное niň, Döw­let sim­fo­ni­ki or­kest­ri­niň, bag­ the Turkmen people. искусство велаятов. Здесь же со- şy-sa­zan­da­la­ry­nyň gat­naş­ma­gyn­da The expositional grounds of the стоялась презентация новых архе- ýat­dan çykma­ ­jak aýdym-saz­ çykyş­ ­ Academy of Arts, museums and cul- ологических раритетов -коллекции la­ry hem-de sahna­ ­la­ry bo­lup geç­di. tural centres of the capital were also уникальных находок из средневеко- We­la­ýat­la­ryň mu­zeý gym­mat­lyk­la­ry used for demonstration of the national вого городища Данданакан. we ama­ly-ha­şam sun­ga­ty­nyň eser­le­ publishing production including illus- Актуальным вопросам сохране- ri ýer­leş­di­ri­len Şe­kil­len­di­riş sun­ga­ty trated books, brochures, booklets, ния, изучения и популяризации mu­ze­ýin­de bo­lup ge­çen ser­gi, hä­zir­ki­ and photo works, dedicated to the историко-культурного наследия, а za­man su­rat­keş­le­ri­niň dö­re­di­ji­lik göz­ modern Turkmenistan, its culture and также современных достижений leg­le­ri bi­len ta­nyş­dyr­dy. Şu ýerde­ hem recreation potentials, preparation for культуры и искусства туркменского or­ta asyr ha­ra­ba­çyly­gy Daň­da­na­kan­ the Asian Games. The modern Turk- народа были посвящены конфе- men cinematography was presented dan ta­py­lan tä­ze ar­heo­lo­gik ta­pyn­dy­ ренции в Государственном музее и on the Week by several feature films, Государственной библиотеке Госу- la­ryň top­lu­my­nyň ta­nyş­dy­ry­lyş da­ba­ dedicated to the cultural heritage and дарственного культурного центра, ra­sy bol­dy. eternal universal values. The poetic а также в Музее изобразительных Döw­let muze­ ­ýin­de we Döw­let me­ recitations, in which took part the mas- искусств. de­ni­ýet mer­ke­zi­niň Döw­let ki­tap­ha­na­ ters of word from various regions of Экспозиционные площадки Ака- syn­da, şeý­le hem Şekil­ ­len­di­riş sun­ga­ the country, were held in «Ylkham» демии художеств, музеев и культур- ty muze­ ­ýin­de bo­lup ge­çen mas­la­hat­lar Square. The best collectives, young ных центров столицы были также türk­men hal­ky­nyň ta­ry­hy-me­de­ni mi­ reciters, artists and musicians on a par использованы для демонстрации ra­sy­ny, şeý­le hem me­de­ni­ýe­ti­niň we with adults participated in different ac- отечественной издательской про- sun­ga­ty­nyň hä­zir­ki döwür­ ­de ga­za­nan­ tions of the Week of Culture. дукции, в том числе иллюстриро- la­ry­ny go­rap sakla­ ­ma­gyň, öw­ren­me­ The workers of the dramatic art pre- ванных книг, брошюр, буклетов, giň we dün­ýä ýaý­ma­gyň mese­ ­le­le­ri­ne sented their works including the pre- фоторабот, посвящённых совре- ba­gyş­lan­dy. miere ones, presented in the frame- менному Туркменистану, его куль- Paý­tagty­ ­my­zyň Çe­per­çi­lik aka­de­mi­ work of the forum. The spectacles: туре и рекреационным возмож- ýa­sy­nyň, muzeý­ ­le­ri­niň we me­de­ni­ýet «Gorogly and Agayunus» – of the Na- ностям, подготовке к V Азиатским mer­kez­le­ri­niň eks­po­zi­si­ýa meýdan­ ­ça­ tional Drama Theatre named after Alp играм. Современный туркменский la­ry hem ýurdu­ ­my­zyň ne­şir önüm­le­ri­ Arslan, «Dovlet Gushy» – of the State кинематограф на Неделе был пред- ni, şol san­da hä­zir­ki Türk­me­nis­ta­na, Drama Theatre, «Suborned Fiance» ставлен несколькими художествен- onuň me­de­ni­ýe­ti­ne we sag­ly­gy di­kel­ of the State Russian Drama The- ными кинолентами, посвящёнными diş müm­kin­çi­lik­le­ri­ne, V Aziýa­ oýun­ atre named after A. S. Pushkin were культурному наследию и вечным la­ry­na taýýar­ ­ly­ga ba­gyş­la­nan be­zeg­li included to the theatre poster. The общечеловеческим ценностям. В ki­tap­la­ry, broş­ýu­ra­la­ry, buk­let­le­ri, surat­ demonstration of new opera spectacle сквере «Ылхам» прошли поэтиче- iş­le­ri­ni gör­kez­mek üçin ula­nyl­dy. «Ruhubelentler» («Inspired») in the ские чтения, в которых приняли уча- Me­de­ni­ýet hep­de­li­gin­de hä­zir­ki­za­ National Music and Drama Theatre стие мастера слова из разных ре- man türk­men ki­ne­ma­tog­ra­fy me­de­ named after Magtymguly was time гионов страны. Разнообразно было ni mi­ra­sa we ebe­di umu­ma­dam­zat traditionally to the Day of Workers of представлено детское творчество. gym­mat­lyk­la­ry­na ba­gyş­la­nan bir­nä­çe Culture and Art. Unlike of all previous Лучшие детские коллективы, юные çe­per ki­no­len­ta­lar bi­len çy­kyş etdi.­ opera performances, the most con- чтецы, художники и музыканты на «Yl­ham» se­ýil­gä­hin­de ge­çi­ri­len şa­hy­ temporary theme – preparation to the равных с взрослыми участвовали Asian Games-2017 made up its basis. в различных мероприятиях Недели ra­na oka­ýyş­la­ra ýur­du­my­zyň dür­li se­ This theme, being reflected practical- культуры. bit­le­rin­den söz us­sat­la­ry gat­naş­dy­lar. ly in all actions of the creative forum Свои работы, в том числе пре- Ça­ga­la­ryň dö­re­di­ji­li­gi­niň dür­li ta­rap­la­ry stressed continuity of such compo- мьерные, представили в рамках hem gör­ke­zil­di. Iň go­wy ça­ga­lar to­par­ nents of the healthy society as sports, форума деятели сценического ис- la­ry, ýa­şa­jyk okaý­jy söz us­sat­la­ry, su­ creativity and inspiration. кусства. В театральную афишу Не- rat­keş­ler we sa­zan­da­lar ulu­lar bi­len bir The opportunity was provided to дели вошли спектакли: «Гёроглы и ha­tar­da Mede­ ­ni­ýet hep­de­li­gi­niň dür­li the participants of the creative forum Агаюнус» – Национального драма- çä­re­le­ri­ne gatnaş­ ­dy­lar. to visit «Nisa» State Historical and тического театра имени Алп Арсла- Fo­ru­myň çäkle­ ­rin­de öz iş­le­ri­ni, şol Cultural Reserve, to assess the rich- на, «Довлет гуши» – Главного дра- san­da il­kin­ji ge­zek görke­ ­zil­ýän işle­ ­ri­ni est heritage of the ancient and unique матического театра, «Подставной sah­na sun­ga­ty­nyň işgär­ ­le­ri hem gör­ culture of the Turkmen people, feeding жених» Государственного русского kez­di­ler. Hep­de­li­giň teatr oýun­la­ry­nyň roots of the modern art. драматического театра имени А. sa­na­wy­na Alp Ars­lan adyn­da­ky Mil­li The Week of Culture-2017 held un- С. Пушкина. Традиционно ко Дню dra­ma teat­ry­nyň «Görog­ ­ly we Aga­ýu­ der the sign of Year of Health and In- работников культуры и искусства nus», Baş dra­ma teat­ry­nyň «Döw­let spiration and entered the final stage был приурочен показ новой опер- guşy», A. S. Puşkin­ adyn­da­ky Döw­let of preparation of V Asian Games, re- ной постановки «Рухубелентлер» rus dra­ma teat­ry­nyň «Ama­nat ýi­git» flected high spiritual mood of the Turk- («Вдохновлённые») в Националь-

MIRAS 107 ном музыкально-драматическом те- атре имени Махтумкули. В отличие от всех предыдущих оперных пред- ставлений, в её основу положена самая современная тема – под- готовка к Ашгабат-2017. Эта тема, отражаясь практически во всех ме- роприятиях творческого форума, подчёркивала неразрывность таких слагаемых здорового общества, как спорт, творчество, вдохновение. Участникам творческого форума была предоставлена возможность посетить Государственный истори- ко-культурный заповедник «Ниса», оценить богатейшее наследие древней и самобытной культуры туркменского народа, питающей корни современного искусства. Неделя культуры-2017, проходив- шая под знаком Года здоровья и воодушевлённости и вступившей в завершающую стадию подготовки V Азиатских игр, отразила высокий духовный настрой туркменского об- щества, придала новую динамику и мощный импульс дальнейшему раз- витию отечественной культуры, про- фессиональному росту творческих работников. Заключительным мероприятием Недели культуры стал концерт ма- стеров искусств во Дворце мукамов, который представители творческого цеха посвятили 60-летию Президен- oýun­la­ry gi­ri­zil­di. Däp bol­şy ýa­ly, Me­ men society, attached new dynamics та Гурбангулы Бердымухамедова. de­ni­ýet we sun­gat iş­gär­le­ri­niň gü­nü­ne and powerful impulse of further devel- В этой связи отметим, что в день ba­gyş­la­nyp, Magtym­ ­gu­ly adyn­da­ky opment of the national culture, profes- шестидесятилетнего юбилея гла- Mil­li saz­ly-dra­ma teat­ryn­da «Ru­hu­ sional growth of the creative workers. ва Туркменистана был удостоен be­lent­ler» atly­ ope­ra oýny­ görke­ ­zil­di. The concert of the masters of art in высоких наград зарубежных госу- Öň­ki äh­li ope­ra oýun­la­ryn­dan ta­pa­ the Mukams Palace, which the repre- дарств. В их числе высокая госу- дарственная награда Российской wut­ly­lyk­da, onuň esa­syn­da hä­zir­ki sentatives of the creative shop dedicat- Федерации – Орден Александра döw­rüň uly wa­ka­sy Aşgabat-2017-ä ed to the 60th anniversary of the Pre- Невского за большой личный вклад taý­ýar­lyk goý­lup­dyr. Bu dö­re­di­ji­lik fo­ sident Gurbanguly Berdimuhamedov в укрепление отношений стратеги- ru­my­nyň ähli çä­re­le­rinde­ di­ýen ýa­ly öz became the final action of the Week ческого партнёрства между двумя be­ýa­ny­ny tapyp,­ onuň sag­dyn jem­gy­ of Culture. In this connection, it should странами, а также высшая награда ýe­ti emele­ ge­tir­ýän sport­dan, dö­re­di­ be noted that on the day of the sixty- Гагаузии – орден «Gagauz Yеri», ji­lik­den, yl­ham­dan aý­ryl­maz­dy­gy­ny year jubilee the Head of Turkmenistan вручённый Президенту Гурбангулы tas­syk­la­dy. was awarded with high awards of the Бердымухамедову главой автоном- Dö­re­di­ji­lik fo­ru­my­na gat­na­şy­jy­la­ra foreign states. The high state award но-территориального образования «Nu­saý» döw­let ta­ry­hy-me­de­ni go­rag­ of the Russian Federation – Order of Гагаузия (Республика Молдова) ha­na­sy­na ba­ryp gör­mek, türkmen­ hal­ Alexander Nevsky for great personal Ириной Влах. ky­nyň häzir­ ­ki­za­man sunga­ ­ty­nyň göz­ contribution to the strengthening of В завершение обзора – о книжных ba­şyn­da dur­ýan ga­dy­my we öz­bo­luş­ly relations of the strategic partnership новинках второго квартала года. me­de­ni­ýe­ti­niň iň baý mi­ra­sy­na ba­ha between two countries, as well as the В апреле в Астане состоялась ber­mek müm­kin­çi­li­gi dö­re­dil­di. highest award of Gagauzia – Order презентация серии книг Президен- V Azi­ýa oýun­la­ry­na taýýar­ ­ly­gyň ta­ «Gagauz Yеri», given to the Presi- та Гурбангулы Бердымухамедова mam­laý­jy tap­gy­ry­na ga­dam ba­san dent Gurbanguly Berdimuhamedov by об ахалтекинских скакунах, при- Sag­dyn­ly­gyň we ru­hu­be­lent­li­giň ýy­lyn­ the head of the autonomous-territorial уроченная к государственному ви- 108 MIRAS da ge­çi­ri­len 2017-nji ýylyň­ Me­de­ni­ýet hep­de­li­gi türk­men jem­gy­ýe­ti­niň be­lent ru­hy gö­te­ri­li­şi­ni be­ýan et­di, ýur­du­my­ zyň mede­ ­ni­ýe­ti­niň mun­dan beý­läk hem ösme­ ­gi­ne, dö­re­di­ji­lik iş­gär­le­ri­niň hü­när taýdan­ ös­mek­le­ri­ne täze­ dep­gin we kuw­wat­ly iter­gi ber­di. Dö­re­di­ji­lik iş­ gär­le­ri­niň Türk­me­nis­ta­nyň Pre­zi­den­ ti Gurbanguly Berdimuhamedowyň 60 ýa­şy­nyň dol­ma­gy myna­ ­sy­bet­li Mu­kam­lar köş­gün­de sun­gat us­sat­ la­ry­nyň gat­naş­ma­gyn­da ge­çi­ren aý­ dym-saz­ly çykyş­ ­la­ry, Me­de­ni­ýet hep­ de­li­gi­niň jem­leý­ji çäre­ ­si bol­dy. Şu­nuň bi­len bag­ly­lyk­da, altmyş­ ýaş toýun­ ­da Türk­me­nis­ta­nyň baş­tu­ta­ny­nyň da­şa­ry ýurt­la­ryň ýo­ka­ry sy­lag­la­ry­na myna­ ­syp bo­lan­dy­gy­ny bel­le­mek ge­rek. Ola­ryň ara­syn­da iki ýur­duň arasyn­ ­da stra­ te­gik hyz­mat­daş­lyk gatna­ ­şyk­la­ry­ny pug­ta­lan­dyr­ma­ga goşan­ ulla­ ­kan şah­ sy goşan­ ­dy üçin Rus­si­ýa Fede­ ­ra­si­ýa­ sy­nyň iň ýo­ka­ry döw­let sy­la­gy bo­lan Alek­sandr News­kiý or­de­ni, şeý­le hem Ga­gau­zi­ýa awto­ ­nom-çäk bir­li­gi­niň (Mol­do­wa Res­pub­li­ka­sy) baştu­ ­ta­ny Iri­ na Wlahyň­ Türkme­ ­nis­ta­nyň Prezi­ ­den­ti Gurbanguly Berdimuhamedowa gow­ şu­ran, Ga­gau­zi­ýa­nyň iň ýo­ka­ry syla­ ­gy bo­lan «Gagauz­ Ýe­ri» or­de­ni bar. Sy­nyň ahy­ryn­da ýy­lyň ikin­ji çär­ýe­gi­ niň kitap­ tä­ze­lik­le­ri ba­ra­da durup­ ge­ çe­liň. Ap­rel aýyn­da Asta­ ­na şä­he­rinde,­ türk­men Li­de­ri­niň Gaza­ ­gys­tan Res­ formation Gagauzia (the Republic of зиту туркменского лидера в Респу- pub­li­ka­sy­na döw­let sapa­ ­ry­na ba­gyş­ Moldova) Irina Vlakh are among them. блику Казахстан. Читателям были la­nyp, Türkme­ ­nis­ta­nyň Prezi­ ­den­ In the conclusion of review – about представлены книги «Ахалтекинец ti Gurbanguly Berdimuhamedowyň new books of the second quarter of – наша гордость и слава», «Полет ahal­te­ke at­la­ry ba­ra­da­ky ki­tap­la­ry­nyň the year. небесных скакунов» и «Стремитель- ta­nyş­dy­ryş da­ba­ra­sy bol­dy. Okyjy­ ­la­ra In April, the presentation of the ная поступь скакуна», изданные на ga­zak dilin­ ­de ne­şir edi­len we dost­luk­ly series of books by the President казахском языке и переданные в ýur­duň se­bit­le­ri­niň ki­tap­ha­na fond­la­ry­ Gurbanguly Berdimuhamedov about библиотечные фонды регионов дру- na, şeý­le hem okuw jaý­la­ry­na berlen­ Akhalteke racers, timed to the state жественной страны, а также в учеб- «Ahal­te­ke bedewi bi­ziň buý­san­jy­myz visit of the Turkmen Leader to the ные заведения. we şöh­ra­ty­myz», «Behiş­ ­di be­dew­ler», Republic of Kazakhstan, was held in В последней декаде июня, в «Ga­da­my bat­ly be­dew» at­ly ki­tap­la­ry Astana. The books «The Akhalteke Туркменском государственном gör­ke­zil­di. is Our Pride and Glory», «The Flight университете имени Махтумку- Iýun aýynyň­ soň­ky on­gün­lü­gin­ of Heavenly Racers» and «The Swift ли состоялась презентация книги de Mag­tym­gu­ly adyn­da­ky Türk­ Pace of Horse», published in the Ka- «Прекрасная эпоха Аркадага», по- men döw­let uni­wer­si­te­tin­de Türk­ zakh language and given to the library свящённой 60-летию Президента me­nis­ta­nyň Prezi­ ­den­ti Gurbanguly stocks of the regions of the friendly Гурбангулы Бердымухамедова и из- Berdimuhamedowyň 60 ýaş to­ýu­na country as well as to the educational данной на туркменском, русском и ba­gyş­la­nyp, türk­men, rus we iň­lis dil­ institutions. английском языках. le­rin­de ne­şir edi­len «Ar­ka­da­gyň ajap In the last decade of June, the Издание, охватывающее истори- eý­ýa­my» atly­ ki­ta­byň ta­nyş­dy­ryş da­ presentation of the book «Wonder- ческий отрезок с 2007 по 2017 годы, ba­ra­sy ge­çi­ril­di. ful Epoch of Arkadag», dedicated to представляет собой публицистиче- 2007-nji ýyl­dan 2017-nji ýy­la çen­ the 60th anniversary of the President ское повествование о самых важ- li ta­ry­hy döw­ri öz içi­ne al­ýan bu neşir­ Gurbanguly Berdimuhamedov and ных событиях и значимых фактах ýur­du­my­zyň dur­mu­şy­nyň iň möhüm­ published in Turkmen, Russian and в жизни страны. В книге анализиру- MIRAS 109 we äh­mi­ýet­li wa­ka­la­ry­nyň pub­li­sis­tik English, was held in the Turkmen State ются причины и следствия приня- be­ýa­ny bo­lup dur­ýar. Kitap­ ­da döw­le­ University named after Magtymguly. тия самых важных государственных tiň yk­ba­ly­na tä­sir eden iň­ňän mö­hüm The history, covering the historical решений, повлиявших на её судь- döw­let çöz­güt­le­ri­niň ka­bul edil­me­gi­ section from 2007 up to 2017, pres- бу, раскрывается огромная роль niň sebäp­ ­le­ri we neti­ ­je­le­ri sel­je­ril­ýär, ents the publicist narration about the всенародно избранного главы го- äh­li­halk ta­ra­pyn­dan saý­la­nan döw­let most important events and significant сударства в осуществлении колос- baş­tu­ta­ny­nyň türk­men jem­gy­ýe­ti­niň facts in life of the country. The causes сальных преобразований во всех äh­li ugur­la­ryn­da ägirt uly özgert­ ­me­le­ri and effects of the adoption of the most сферах туркменского общества, ama­la aşyr­mak­da­ky ul­la­kan or­ny açy­ important state decisions, influenc- рассказывается о детстве, юности lyp gör­ke­zil­ýär, mil­le­tiň Li­de­ri­niň çaga­ ­ ing on its fame are analyzed in the лидера нации, начале его трудового ly­gy, ýet­gin­jek­lik ýyl­la­ry, zäh­met ýo­lu­ book, the great role of the nationwide пути, профессиональном становле- na baş­laý­şy, ussat­ hü­när­men bol­şy, elected Head of State in implementa- нии, дальнейшей деятельности на научном поприще и руководящих ylym ug­run­da­ky we ýol­baş­çy­lyk we­zi­ tion of the colossal transformations in постах. Отдельные главы посвяще- pe­le­rin­dä­ki iş­le­ri ba­ra­da gür­rüň be­ril­ all spheres of the Turkmen society is ны годам президентского правле- ýär. Gurbanguly Berdimuhamedowyň revealed, it is told about childhood, ния Гурбангулы Бердымухамедова, Pre­zi­dent hök­mün­de do­lan­dyr­ýan ýyl­ youth of the Leader of Nation, begin- которые ярко выявили главные ори- ning of his labour path, professional la­ry­na ba­gyş­la­nan aý­ra­tyn bap­lar­da ентиры проводимой им политики onuň ýö­red­ýän syýa­ ­sa­ty­nyň pa­ra­hat­ formation, further activity in the sci- – мир, стабильность и развитие, а çy­lyk, dur­nuk­ly­lyk we ösüş ýa­ly esa­sy entific field and leading positions. The также её основные принципы: гума- ugur­la­ry, şeý­le hem onuň yn­san­per­ separate chapters are dedicated to низм, социальная справедливость, wer­lik, dur­mu­şy ada­lat­ly­lyk, ýo­ka­ry ru­ the years of the Presidential rule of высокая духовность, нацеленность hu­be­lent­lik, anyk ne­ti­je­le­re gö­nü­gen­lik Gurbanguly Berdimuhamedov, which на конкретный результат. ýa­ly esa­sy ýö­rel­ge­le­ri aý­dyň ýü­ze çy­ vividly revealed the main goalposts of Книга богато проиллюстрирована ka­ryl­ýar. the policy, pursued by him – peace, фотографиями, в том числе кадра- Ki­tap surat­ ­lar, şeýle­ hem res­mi hro­ stability and development as well as ми официальной хроники. Новое из- ni­ka­nyň şekil­ ­le­ri bilen­ baý be­ze­lip­dir. its main principles: humanism, social дание рассчитано на широкий круг Tä­ze ne­şir giň oky­jy­lar köp­çü­li­gi­ne ni­ justice, high spirituality, intention to the читателей, надёжного помощника ýet­le­nen, bu ki­tap­dan syýa­ ­sat­şy­nas­ definite result. в ней найдут политологи, экономи-

110 MIRAS lar, ykdy­ ­sat­çy-bar­lag­çy­lar, jem­gy­ýet­çi­ The book is richly illustrated by pho- сты-исследователи, преподаватели lik ylym­la­ry­nyň mu­gal­lym­la­ry, talyp­ ­lar tographs, including shots of the official общественных наук, студенты. öz­le­ri­ne yg­ty­bar­ly kö­mek­çi­ni ta­par­lar. chronicle. New edition is intended for К 60-летию со дня рожде- Türk­me­nis­ta­nyň Pre­zi­den­ wide reading public, the politologists, ния Президента Гурбангулы ti Gurbanguly Berdimuhamedowyň economists-researchers, teachers of Бердымухамедова вышли в свет на dog­lan gü­nü­niň 60 ýyl­ly­gy­na türkmen­ the social sciences, students will find турецком языке книги туркменского Li­de­ri­niň «Pa­ra­hat­çy­lyk sa­zy, dostluk-­ a reliable assistant in it. лидера – «Музыка мира, музыка do­gan­lyk sazy»­ we «Paý­has çeş­me­ The books of the Turkmen Leader дружбы и братства» и «Источник si» at­ly ki­tap­la­ry türk di­lin­de çap­dan – «Music of Peace, Music of Friend- мудрости». çyk­dy. ship and Brotherhood» and «A Source Вручая Президенту Гурбангулы Türk­me­nis­ta­nyň Pre­zi­den­ti of Wisdom» were published in Turk- Бердымухамедову подарочный Gurbanguly Berdimuhamedowa «Pa­ ish to the 60th anniversary of birth- экземпляр книги «Музыка мира, музыка дружбы и братства», Гене- ra­hatçy­ ­lyk sa­zy, dost­luk-do­gan­lyk day of the President Gurbanguly ральный секретарь Международ- sa­zy» ki­ta­by­nyň sow­gat­lyk nus­ga­sy­ Berdimuhamedov. ной организации тюркской культуры ny gow­şu­ryp, Tür­ki me­de­ni­ýe­tiň hal­ Presenting the gift copy of the book (ТЮРКСОЙ) Дюсен Касеинов отме- ka­ra gu­ra­ma­sy­nyň (TÜRK­SOÝ) Baş «Music of Peace, Music of Friendship тил, что это произведение, посвя- sek­re­ta­ry Dýu­sen Ka­sei­now türk­men and Brotherhood» to the President, щённое сокровищнице туркменской saz me­de­ni­ýe­ti­niň ha­zy­na­sy­na ba­ the Secretary General of the Interna- gyş­la­nan we sun­ga­tyň para­ ­hat­çy­lyk музыкальной культуры и проникну- tional Organization of Turkic Culture тое идеей миротворческой миссии ge­tir­ýän ide­ýa­sy­na ýug­ru­lan bu ese­ (TURCSOY) Dusen Kaseinov noted riň dün­ýä­niň äh­li halk­la­ry üçin der­wa­ искусства, актуально и близко всем that this work dedicated to the trea- народам мира, а перевод его на ту- ýys­dy­gy­ny we ýakyn­ ­dy­gy­ny, onuň türk sury of the Turkmen musical culture di­li­ne terji­ ­me edil­me­gi­niň oky­jy­la­ryň рецкий язык будет способствовать and penetrated by idea of the peace- расширению читательской аудито- sa­ny­nyň art­ma­gy­na ýar­dam ber­jek­di­ making mission of art, is vital and gi­ni bel­läp geç­di. Dýu­sen Ka­sei­now: рии. Книга, имеющая большое поз- close to all peoples of the world, and навательное и благотворное вос- «Ul­la­kan akyl ýeti­ ­ri­ji­lik we oňaý­ly ter­ its translation to Turkish will promote питательное значение, особенно bi­ýe­çi­lik äh­mi­ýe­ti bo­lan bu ki­tap, aý­ widening of the reading audience. The ценна для молодёжи, она обратит ra­tyn-da, ýaş­lar üçin gym­mat­ly­dyr, ol book, which has a great cognitive and внимание тех, кому принадлежит gel­je­gi­mi­ziň, asyl­ly kök­le­ri­mi­ziň ki­me favourably educational significance, наше будущее, к своим добрым кор- de­giş­li­di­gi­ne, gym­mat­ly ru­hy mi­ra­sy­ is particularly valuable for youth, it ням, к истокам, сохранению и при- my­zy go­rap sak­la­ma­ga we baý­laş­dyr­ will draw attention of those whom be- умножению бесценного духовного ma­ga üns ber­di­rer» diý­di. longs our future, to own good roots, to наследия, сказал Дусен Касеинов. Türk­me­nis­ta­nyň baş­tu­ta­ny­nyň sources, preservation and augmen- Эти же цели преследует перевод «Paý­has çeş­me­si» at­ly aw­tor ta­ra­pyn­ tation of invaluable spiritual heritage, на турецкий язык книги главы Турк- dan bir en­sik­lo­pe­dik iş­de ýyg­na­lan we said Dusen Kaseinov. менистана «Источник мудрости» – to­par­la­ra bölü­ ­nen, türkmen­ ­le­riň täsin­ замечательного собрания народных ru­hy dün­ýä­si­ni, dün­ýä­ga­raý­şy­ny, ah­ The translation into Turkish of the book of the Head of State «A Source пословиц и поговорок, собранных lak sü­tün­le­ri­ni we ynanç­la­ry­ny açyp и систематизированных автором в gör­kez­ýän nakyl­ ­la­ry­nyň we atalar­ söz­ of Wisdom» – a wonderful collection of the folk proverbs and sayings, col- большой энциклопедической рабо- le­ri­niň aja­ýyp ýygyn­ ­dy­sy bo­lan ki­ta­by­ те, раскрывающей удивительный nyň türk di­li­ne terji­ ­me edil­me­gi hem lected and systematized by the author in the big encyclopedic work, reveal- духовный мир туркмен, мировоззре- hut şol mak­sat­la­ra eýer­ýär. Türk­men ние, нравственные устои и поверья. ing amazing spiritual world of the hal­ky­nyň iň­ňän baý me­de­ni ga­za­nan­ Новое издание, посвящённое бога- Turkmens, world outlook, moral prin- la­ry­na bagyş­ ­la­nan täze­ ne­şir Tür­ki­ýe тейшему культурному достоянию ciples and popular beliefs pursue the Res­pub­li­ka­sy­nyň ab­raý­ly okuw jaý­la­ туркменского народа, подготовлено same objects. New edition, dedicated ry­nyň biri­ bo­lan Stambul­ uni­wer­si­te­ и опубликовано одним из престиж- ti ta­ra­pyn­dan taýýar­ ­la­nyp­dyr we çap to the richest cultural heritage of the ных вузов Турецкой Республики – edi­lip­dir. Turkmen people, is prepared and pub- Стамбульским университетом. Iýun aýyn­da Türk­me­nis­ta­nyň Pre­ lished by one of the prestige higher В июне вышла в свет моногра- zi­den­ti­niň Ar­hi­wi ta­ra­pyn­dan taý­ýar­ educational establishments of the Re- фия, посвящённая достижениям la­nan we Garaş­ ­syz, Bi­ta­rap Türk­ public of Turkey – Istanbul University. независимого нейтрального Турк- me­nis­ta­nyň ga­za­nan üs­tün­lik­le­ri­ne In June the monograph dedicated to менистана, подготовленная Архи- ba­gyş­la­nan monog­ ­ra­fi­ýa çap­dan çyk­ the achievements of the independent вом Президента Туркменистана. dy. Uly möç­ber­li mag­lu­mat-ha­bar be­ and Neutral Turkmenistan, prepared На основе всестороннего изучения, riş ma­te­rial­la­ry­ny hem­me­ta­rap­la­ýyn by the Archives of Turkmenistan Pre- объективного анализа и теоретиче- öw­ren­me­giň, dog­ru­çyl sel­jer­me­giň we sident was published in June. On the ского обобщения большого инфор- na­za­ry­ýet taý­dan umu­my­laş­dyr­ma­ basis of the comprehensive studying, мационно-справочного материала gyň «Türk­me­nis­tan Ber­ka­rar­ döwletiň objective analysis and theoretical ge- в книге «Туркменистан в эпоху мо- bag­ty­ýar­lyk döwründe» at­ly ki­tap­da neralization of the large information- гущества и счастья» содержатся MIRAS 111 tä­ze tary­ ­hy za­ma­na­nyň anyk kes­git­le­ reference material, the book «Turk- чёткое определение и развёрнутая me­si we ýaýbaň­ hä­si­ýet­na­ma­sy, onuň menistan in the Epoch of Might and характеристика новой исторической esa­sy hä­si­ýet­le­ri we aý­ra­tyn­lyk­la­ry, Happiness» contains the clear defi- эпохи, её основные черты и осо- mak­sat­la­ry we we­zi­pe­le­ri, şeý­le hem nition and detailed characteristics of бенности, цели и задачи, а также ola­ry ýe­ri­ne ýe­tir­me­giň anyk ne­ti­je­le­ new historical epoch, its main features конкретные результаты их выполне- ri be­ril­ýär. Aý­ra­tyn kitap­ ­lar gör­nü­şin­de and peculiarities, aims and tasks, as ния. Монография, опубликованная well as definite results of their accom- отдельными книгами на туркмен- türk­men we rus dil­le­rinde­ ne­şir edi­len plishment. The monograph, published ском и русском языках, состоит из 8 bu mo­nog­ra­fi­ýa 8 bap­dan we 43 pa­ by separate books in Turkmen and глав и 43 параграфов, что говорит rag­raf­dan yba­rat. Bu bol­sa öwre­ ­nil­ýän Russian, consists of 8 chapters and о комплексном охвате исследуемой te­ma toplum­ ­la­ýyn çe­me­le­şi­len­di­gi­ni 43 paragraphs, which tell about com- темы. aň­lad­ýar. plex coverage of the studied theme. Во втором квартале года читате- Şo­nuň ýa­ly-da, şu ýy­lyň ikin­ji çär­ The book of the famous paleontolo- лям также была представлена книга ýe­gin­de bel­li pa­leon­to­log Aman Ni­ gist Aman Nigarov «Ancient Elephants известного палеонтолога Амана Ни- ga­ro­wyň rus­si­ýa­ly ylmy­ barlag­ ­çy I. A. of Turkmenistan», written in co-au- гарова «Древние слоны Туркмени- Dub­ro­wo bi­len bi­le­lik­de ýazan­ türk­ thorship with the Russian researchers стана», написанная в соавторстве men, iňlis­ we rus dil­le­rinde­ ne­şir edi­len I. A. Dubrovo and published in Turk- с российским исследователем И. А. «Türk­me­nis­ta­nyň gady­ ­my pil­le­ri» atly­ men, English and Russian, was also Дуброво на туркменском, англий- ki­ta­by hem oky­jy­la­ra hö­dür­len­di. Be­ presented to the readers in the sec- ском и русском языках. Помимо опи- ýan edýän­ böle­ ­gin­den baş­ga-da, işde­ ond quarter. Besides the descriptive сательной части, работа содержит приложение с фотоизображениями Türk­me­nis­ta­nyň çäk­le­rin­de ýa­şan pil­ part, the work contains Appendix with photos of the finds, testifying to the находок, подтверждающих наличие le­riň üç sa­ny gör­nü­şi­niň bo­lan­dy­gy­ny existence of three varieties of the fos- трёх разновидностей ископаемых tas­syk­la­ýan su­rat­ly şe­kil­lerden­ yba­rat sil elephants, inhabited in the territory слонов, обитавших на территории go­şun­dy, şeý­le hem ola­ryň ýerleş­ ­ýän of Turkmenistan, as well as schematic Туркменистана, а также картосхемы ýe­ri­niň kar­ta çyzgy­ ­sy bar. Bu ne­şir pa­ maps of their location. The edition will их расположения. Издание будет leon­to­log­la­ra, bio­log­la­ra, geo­log­la­ra, be interesting to the paleontologists, интересно палеонтологам, биоло- ýo­ka­ry okuw jaý­la­ry­nyň mu­gal­lym­la­ biologists, geologists, teachers and гам, геологам, преподавателям и ry­na we ta­lyp­la­ry­na, şeýle­ hem bi­le­si­ students of higher educational es- студентам вузов, а также широкому ge­li­ji giň oky­jy­lar köp­çü­li­gi­ne gy­zyk­ly tablishments as well as wide curious кругу любознательных читателей. bo­lar. reading public. Среди новинок отечественной из- Ýur­du­my­zyň neşir­ önüm­le­ri­niň täze­ ­ The illustrated edition «Milli mirasyň дательской продукции – иллюстри- lik­le­ri­niň ara­syn­da «Mil­li mi­ra­syň ha­ hazynasy» («Treasury of National рованное издание «Милли мирасын zy­na­sy» atly­ be­ze­len ne­şir hem bar. Heritage»), the presentation of which хазынасы («Сокровищница нацио- Onuň tanyş­ ­dy­ryş da­ba­ra­sy Me­de­ni­ýet was held in the framework of the нального наследия»), презентация Week of Culture in the State Museum которого состоялась в рамках Неде- hep­de­li­gi­niň çäk­le­rinde­ Döw­let me­de­ of State Cultural Centre is among the ли культуры в Государственном му- ni­ýet mer­ke­zi­niň Döw­let muze­ ­ýin­de new books of the national publishing зее Государственного культурного ge­çi­ril­di. Bu ki­tap ýur­du­my­zyň iň­ňän production. The book presents the il- центра. Книга представляет собой ga­dy­my tary­ ­hy­nyň deň­siz-taý­syz şa­ lustrated excursus to the stocks of this иллюстрированный экскурс по фон- ýat­na­ma­sy­nyň sak­lan­ýan iri sak­law­ largest depository of the unique evi- дам этого крупнейшего хранилища ha­na­sy­nyň gazna­ ­la­ry­na syýa­ ­hat ed­ dences of the most ancient history of уникальных свидетельств древней- ýän bezeg­ ­li ne­şir bo­lup dur­ýar. our country. шей истории нашей страны.

Ma­ral Ga­ja­ro­wa Maral Kajarova. Марал Каджарова.

112 MIRAS