e 1971/16 Willem van Haecht (1593-1637)

Schilderij op paneel De kunstkamer van 104 x 139 cm Cornelis van der Geest gesigneerd en gedateerd: G. v. Haecht 1628

Rubenshuis, Antwerpen

In 1969 kon voor het Rubenshuis 'De kunstkamer van Gor­ Haecht naar werken van Rubens. Voor de uitbeelding van nelis van der Geest' worden aangekocht. Een 17e-eeuws zijn werkgever maakte hij gebruik van het prachtige portret schilderij van uitz·onderlijke documentaire waarde kwam hier­ van Cornelis van der Geest door Antoon van Dyok (bewaard door terug naar de stad waar het werd vervaardigd. in de National Gallery te Londen). Aan dezelfde meester Het is geen werk van een van de beroemde grootmeesters ontleende hij bovendien de voorstellingen van de Gravin van van de Antwerpse barok. Willem (of Guilliam) van Haecht zou Arenberg, Nicelaas Rockox, Jan Woverius, Geneviève d'Urfé, nooit in de geschiedenis van de Vlaamse schilderkunst een P.P. Rubens, Jan van Montfort, Pieter Snayers, Pieter Stevens noemenswaardige plaats hebben ingenomen, indien dit merk­ en Frans Snijders. Misschien heeft Van Haecht zichzelf uit­ waardige, gesigneerde stuk niet was bewaard gebleven. Over gebeeld in de figuur die de trap opkomt, rechts op het zijn leven zijn weinig gegevens gekend. Men weet enkel dat hiJ schilderij. in zijn jeugd een reis ondernam naar Parijs en later naar Italië, De aandacht van de kunsthistoricus gaat vanzelfsprekend en dat Cornelis van der Geest, een rijk Antwerps koopman meer nog naar de afgebeelde kunstwerken. Die zijn zo en beroemd kunstliefhebber hem in dienst nam als conser­ nauwkeurig en treffend weergegeven dat het mogelijk is een vator van zijn schilderijenverzameling. Deze functie vervulde groot aantal met zekerheid aan een bepaald meester toe te Van Haecht tot aan zijn dood. schrijven. Enkele konden vereenzelvigd worden met bewaarde Over het werk van deze meester zijn wij nog schaarser in­ stukken. gelicht. Uitgaande van 'De kunstkamer van Cornelis van der In de schilderijenverzameling zijn de eigentijdse Antwerpse Geest' is het mogelijk op stilistische gronden enkele gelijk­ meesters goed vertegenwoordigd. aardige s·childerijen aan Willam van Haecht toe te schrijven, Werken van P.P. Rubens, Jan Wildens, Frans Snijders, Pieter onder meer 'Het Atelier van Apelles', bewaard in het Mau­ Neeffs, Sebastiaan Vranckx, Gerard Seghers en Sirnon De ritshuis te Den Haag. Vos konden worden herkend. Van de oudere scholen bezat De aanwinst van het Rubenshuis kan terecht beschouwd wor­ Cornelis van der Geest een aantal zeer interessante schil­ den als een van de meest interessante voorbeekJen van een derijen, onder meer van Jan van Eyck, Quinten Metsijs, Frans genre dat in het begin van de 17e eeuw in Antwerpen was Floris, Pieter Bruegel en Cornelis van Dalem. Enkele stuk­ ontstaan : het schilderen van kunstkamers. Dit werk leert ons ken van Italiaanse en Duitse herkomst ontbreken evenmin. Van Haecht kennen als een voortreffelijk beoefenaar van dit Verder bevinden zich in de kamer kopieën naar antieke genre. Door zijn ietwat droge, maar zeer precieze toets sculpturen, tekeningen en gravures, en voorbeelden van de slaagt hij erin een nauwkeurige beschrijving te geven van verschillende takken van de ku.nstnijverheid : bronzen beeld­ de voorwerpen die de kunstkamer versieren en de persona­ jes, munten, goud- en zilverwerk, porselein, meetkundige en ges die haar inhoud bewonderen. Echter meer nog dan de astrologische instrumenten. picturale kwaliteiten maakt het ongebruikelijke onderwerp dit De aard van de verzamelde voorwerpen en de wijze waarop werk zo belangrijk. De overgrote meerderheid van deze ze zijn opgestapeld kunnen karakteristiek genoemd worden 'Kunstkamers' zijn gefantaseerd of niet te identificeren. Het voor de 17e eeuw. Bij het samenstellen van een kunstkamer besproken schilderij daarentegen geeft een beeld van een liet men zich niet enkel leiden door persoonlijke smaak en bekende verzameling en herdenkt een historisch gegeven, het esthetische overwegingen. Men streefde een didactisch doel bezoek van de aartshertogen Albrecht en lsabella aan de na. Zoals talrijke andere verzamelingen wilde de kunstkamer kunstkamer van Cornelis van der Geest in het jaar 1615. van Cornelis van der Geest de bezoeker een beeld geven Merkwaardig is vooreerst het samenbrengen van een groot van wat de mens op artistiek gebied gedurende de eeuwen aantal historische personages. Cornelis van der Geest toont heen had verwezenlijkt. Er moest dus een representatief aan zijn eregasten een van de p�onkstukken van zijn verza­ voorbeeld aanwezig zijn van de verschillende kunsttakken, meling, in aanwezigheid van aanzienlijke f.iguren behorend tijdperken, plaatsen van herkomst en materialen. Dit type tot de hofkringen en een schare vrienden en �ennissen, van kunstkamer is wel in zoverre gespecialiseerd dat ze en­ waaronder verzamelaars, geleerden, schilders en beeldhou­ kel de menselijke 'kunst' vertegenwoordigt. Een kunstkamer wers. Alle personages konden nog niet met zekerheid wor­ die werkelijk encyclopedisch was opgevat, omvatte een twee­ den vereenzelvigd, alleen degenen die letterlijk werden over­ de afdeling die hier ontbreekt : de wonderen voortgebracht genomen van bekende portretten. De aartshertogen, koning door de natuur, zoals schelpen, fossielen, mineralen, opge­ Ladislas, Antoon van Dyck en Jan Wildens kopieerde Van vulde en gedroogde dieren.

16a Wij mogen ons niet laten misleiden door het waarheids­ tekenis van het schilderij reikt immers verder. Door het uit­ getrouwe karakt·er van Van Haechts werk, en zijn zin voor beelden van deze voorwerpen in een geïdealiseerd kader, en het detail. De personages en de voorwerpen zijn aan de rea­ bewonderd door personaliteiten die bekend stonden om hun liteit ontleend, maar het schilderij is zeker geen fotografische liefde voor het artistieke, brengt het een hulde aan de kunst weergave van een bestaande kunstkamer op een bepaald mo­ en het mecenaat. De ereplaats wordt hierbij ingenomen door ment. Er werd in de literatuur meermaals op gewezen dat een de schilderkunst, het rijkst vertegenwoordigd in de verzame­ aantal personages zich onmogelijk in 1615 te Antwerpen kon­ ling en algemeen beschouwd als de edelste onder de den bevinden. Enkele schilderijen die op het stuk zijn afge­ kunsten. beeld moeten na 1615 worden gedateerd. 'De kunstkamer Een belangrijke aanduiding voor het allegorische karakter van Cornelis van der Geest' herinnert wel aan een histo­ van dit schilderij geeft ons de tekening die vooraan op de rische gebeurtenis, maar ontstond 13 jaar later en geeft er tafel ligt. Zij kon geïdentificeerd worden als een werk van geen getrouw beeld van. Jan Wierix (bewaard in het Museum Mayer van den Bergh) Ook de architectonische ruimte waarin de verzamelde voor­ met als onderwerp 'Het Atelier van Apelles'. Dit motief van werpen zijn opgesteld, lijkt groter dan zij in werkelijkheid Apelles, de grootste schilder uit de oudheid en zijn opdracht­ kan geweest zijn. Deze kunstkamer maakt deel uit van een gever Alexander de Grote, verzinnebeeldt zonder twijfel de zuiders paleis en niet van een Antwerps burgerhuis. Niet schilderkunst en haar beschermers. zozeer beoogde men hierdoor de kunstkamer van Cornelis van der Geest prachtiger voor te stellen dan zij was. De be- Nora De Poorter, Wetenschappelijke medewerkster bij de Kunsthistorische Musea te Antwerpen.

Personages: b) Gravin van Arenberg - c) Nicelaas Rockox, burgemeester van Antwerpen - d) Jan van de Wouwer, schepen van Ant­ werpen - f) Geneviève d'Urfé, Hertogin van Croy - h) Aarts­ hertogin lsabella - i) Aartshertog Albrecht - k) Pieter Paul Rubens - I) Ladislas IV, koning van Polen - m) Jan van Montfort, muntmeester - n) Antoon van Dyck - o) Cornelis van der Geest - s) Pieter Snayers, schilder - t) Pieter Ste­ vens, verzamelaar - x) Jan Wildens, schilder - z) Frans Snijders, schilder - bb) Willem van Haecht ? (overige per­ sonages nog niet met zekerheid geïdentificeerd).

Schilderijen: 1) Pieter Bruegel I - 6) Pieter Aertsen - 9) Frans Floris - 10) Cornelis van Dalem - 11) Pieter Paul Rubens - 12) Hendrik van Balen - 13) Quinten Metsijs - 15) Pieter Paul Rubens - Bibliografie: 16) Adam van Noort - 17) Adam Elsheimer - 18) Tommaso J.S. Held, Artis Pictoriae Amator, an Antwerp Art Patren and Vincider - 22) Pieter Neeffs - 23) Adam Elsheimar - 25) Ge­ his Collection, in: Gazette des Beaux-Arts, 1957, 11, p. 53-84; rard Seghers - 26) Sirnon De Vos - 29) Quinten Metsijs - 30) S. Speth-Holterhoff, Les Peintres flamands de Cabinets Frans Snijders - 31) Willem van Haecht - 32) Jan Wildens - d'Amateurs au XVIIe siècle, Brussel, 1957 ; 33) Hans Rottenhammer - 35) Sernardino Licinio - 38) Jan F. Baudouin, De Kunstkamer van Cornelis van der Geest, van Eyck - 42) Quinten Metsijs - 43) Sebastiaan Vranckx. geschilderd door Willam van Haecht, in: Tijdschrift Antwer­ (overige schilderijen nog niet met zekerheid geïdentificeerd). pen, XV, 1969, p. 158-173.

16b