Forum Non-Filled Hoe Krijgen We Grip Op Non-Filled Kunstgras?

Jaargang 15 1 - 2019 Fieldmanager HET VAKBLAD VOOR SPORTVELDBEHEER

Fieldmanager of the year

Forum non-filled Hoe krijgen we grip op non-filled kunstgras?

Fieldmanger GKB Machines Derde generatie Vos of the Year een groeimarkt leidt familiebedrijf de De genomineerden voor dealers moderne tijd binnen Golf aan LED projecten Productierecords voor AAA-LUX in Eindhoven

avond te kunnen golfen, de complete 18 holes wereldwijd uitvoeren”, aldus Sales Manager TRIPLE A LIGHTING golfbaan en de driving range voorzien van Raymond Wiggers, om daar met een brede verlichting. AAA-LUX heeft alle conventionele glimlach aan toe te voegen “Je zou kunnen SMART. FLEXIBLE. LED. schijnwerpers recent vervangen door LED zeggen dat een golf aan projecten voor schijnwerpers, op de bestaande masten met nieuwe records heeft gezorgd in onze fabriek de bestaande bekabeling. In 2018 werd ook in Eindhoven”.

Bezoek ons tijdens de Vakbeurs Sportaccomodaties op 14 maart in Expo Houten. Standnummer 1.806 Golf aan LED projecten Productierecords voor AAA-LUX in Eindhoven

oor de hoge temperaturen is het de grootste golfbaan van Saoedi Arabië met spelen van golf in een stad als Dubai, 750 AAA-LUX LED schijnwerpers uitgevoerd. Doverdag geen serieuze optie. Emirates “Dit soort mooie projecten is een aanvulling Golf Course heeft, om in de relatieve koele op de honderden projecten die we jaarlijks avond te kunnen golfen, de complete 18 holes wereldwijd uitvoeren”, aldus Sales Manager TRIPLE A LIGHTING golfbaan en de driving range voorzien van Raymond Wiggers, om daar met een brede verlichting. AAA-LUX heeft alle conventionele glimlach aan toe te voegen “Je zou kunnen SMART. FLEXIBLE. LED. schijnwerpers recent vervangen door LED zeggen dat een golf aan projecten voor schijnwerpers, op de bestaande masten met nieuwe records heeft gezorgd in onze fabriek de bestaande bekabeling. In 2018 werd ook in Eindhoven”.

Bezoek ons tijdens de Vakbeurs Sportaccomodaties op 14 maart in Expo Houten. Standnummer 1.806 Sport is mooi! Het staat voor actief en gezond leven, samenwerken, meedoen, ontspannen en sociaal betrokken zijn. Via sport worden sterke connecties gelegd en vriendschappen gesloten voor het leven. Sport biedt kansen, het verbindt en het verbroedert.

En dat is precies wat wij nastreven bij het ontwerpen en realiseren van buitensportaccommodaties of sportvelden op maat. Wie gaan hier straks plezier beleven, trainen, wedstrijden spelen en emotie voelen? En hoe belangrijk is dat voor de sporter, de vereniging of de gemeenschap?

Antea Sport, Edel Grass en J&E Sports bundelen al jaren hun ervaring, flexibiliteit en kracht op het gebied van ontwerp, realisatie, productie, aanleg en onderhoud. Samen zijn wij toonaangevend in het op maat bedenken en bouwen van uw sportaccommodatie.

VAKBEURS Meer weten? Neem contact op of bezoek ons tijdens de 14 MRT Vakbeurs Sportaccommodaties in Houten. 2019 Samen sport mogelijk STAND 2.124 maken voor iedereen

AANLEG | ONDERHOUD | LANDSCAPING

AANLEG | ONDERHOUDAANLEGAANLEG | ONDERHOUD || LANDSCAPING ONDERHOUD | LANDSCAPING | LANDSCAPING

AnteaSport.nl

Antea Sport, Edel Grass en J&E Sports zijn onderdeel van Antea Group

1901-013 EGS FM1 - Foto Koen Suyk 4 1/2019 Sport is mooi! Het staat voor actief en gezond leven, samenwerken, meedoen, ontspannen en sociaal betrokken zijn. Via sport worden sterke connecties gelegd en vriendschappen gesloten voor het leven. Sport biedt kansen, het verbindt en het verbroedert.

VAKBEURS Meer weten? Neem contact op of bezoek ons tijdens de 14 MRT Vakbeurs Sportaccommodaties in Houten. 2019 Samen sport mogelijk STAND 2.124 maken voor iedereen

AANLEG | ONDERHOUD | LANDSCAPING

AANLEG | ONDERHOUDAANLEGAANLEG | ONDERHOUD || LANDSCAPING ONDERHOUD | LANDSCAPING | LANDSCAPING

AnteaSport.nl

Antea Sport, Edel Grass en J&E Sports zijn onderdeel van Antea Group 1901-013 EGS FM1 - Foto Koen Suyk EEN PERFECT MAAIRESULTAAT. KEER OP KEER.

Veel van 's werelds grootste sportlocaties hebben de overstap gemaakt naar de Inﬁ nicut vanwege de prachtige maaikwaliteiten. De voordelen van de Cub Cadet Inﬁ nicut zijn ongeëvenaard: een schitterend maaibeeld, verstelbaar chassis, lage bodemdruk, verschillende cassettes, continue ontwikkeling en uitstekende referenties.

Laat u overtuigen van de nieuwe standaard in het maaien van sportvelden en maak een afspraak voor een vrijblijvende demonstratie bij u op locatie: [email protected] EEN PERFECT MAAIRESULTAAT. KEER OP KEER. Sportveldbeheerder Verhagen: ‘Ondanks 090 de regen is er gewoon op gespeeld’

Bij de Zutphense voetbalvereniging AZC is in opdracht van sportveldbeheerder en

Veel van 's werelds grootste sportlocaties hebben de overstap gemaakt naar de Inﬁ nicut vanwege de prachtige FotY-genomineerde Jaap Verhagen een O2-veld aangelegd. Bij zo’n veld wordt lava door maaikwaliteiten. De voordelen van de Cub Cadet Inﬁ nicut zijn ongeëvenaard: een schitterend maaibeeld, de toplaag gemengd in een door DCM, Kybys en Plann ING voorgeschreven verhouding, verstelbaar chassis, lage bodemdruk, verschillende cassettes, continue ontwikkeling en uitstekende referenties. voor een betere water- en luchthuishouding. Het veld heeft de vuurproef doorstaan: 20 mm regen viel er dit weekend en er is gewoon op gespeeld. ‘Een stevig veld, maar toch 100 procent natuurgras. Beter kan het niet’, aldus Verhagen.

Laat u overtuigen van de nieuwe standaard in het maaien van sportvelden en maak een afspraak voor een vrijblijvende demonstratie bij u op locatie: [email protected] www.fieldmanager.nl 7 fieldmanagement bladfieldmanager INHOUDELIJK 016 Paradepaardje voor schone mat

Het Turfrake-systeem is één van Alletts populairste cassettes. Sterker nog: juist dankzij deze cassette verkoopt de Allett C34 kooimaaier zo goed. Het is volgens Arjen Spek van Milati Grass Machines dan ook echt het paradepaardje onder de cassettes van de C34. ‘Omdat de Allett C34 veel breder is, kun je het opruimen van speelschade nu af met één man.’ 026 056 066 Echo lanceert eigen Stichting verzorgt autonome robot- professionele renovatie maaiers voor hockeyclub

Eurogarden zet de eerste Ton Sterk is bestuurslid bij de stappen in de markt voor Stichting Veldsportaccommodaties professionele robotmaaiers Nijmegen. Deze stichting is complex- met de lancering van een lijn beheerder voor NMHC Nijmegen gloednieuwe Echo-robotmaaiers. en Noviomagum. Hij zegt trots: Dit doen zij niet onvoorbereid. ‘We hebben vorig jaar ons zesde veld Alle dealers krijgen een gedegen aangelegd en zijn daarmee een van opleiding over de technieken de grootste hockeyverenigingen van van de robotmaaiers. Oost-Nederland.’ 076

Vragen of opmerkingen?

Nino Stuivenberg 084 Vakredacteur E: [email protected] Supersub Sportbases T: 024-360 2454 M: 06-33429078 werkt met celbeton: minder is meer Jeroen Koebrugge Bouwtechnicus Eric Sarelse is Accountmanager de geestelijk vader van een E: [email protected] celbeton ondergrondproduct T: 024-360 2454 voor kunstgrasvelden. M: 06-33174636

8 1/2019 FORUM Jaap Verhagen,voetbalvereniging AZC Hoe krijgen we Voorkeur van de spelers grip op non-filled ging unaniem uit naar kunstgras? 100 procent natuurgras Non-filled werd in 2018 gepresenteerd als dé kunstgras innovatie van het jaar. Je kunt je afvragen of dat historisch De voorkeur van de spelers ging echter unaniem uit naar 100 procent gezien helemaal klopt, maar de markt zit duidelijk wel te natuurgras. Ik ben een natuurgrasfanaat, maar met de wetenschap wachten op non-filled velden. In totaal werden in 2018 van de kosten van kunstgrasrecycling komt kunstgras er helemaal niet zeven pilots gebouwd. Nog niet alle velden zijn meer in. Met Jacco Meijerhof ben ik gaan kijken naar een O2-veld dat opgeleverd, maar de eensluidende conclusie is dat de hij in Aalten had aangelegd. Dat zag er puik uit: het was een vlak en nu toegepaste constructies onvoldoende scoren op het stevig veld met goede grasbezetting. Het leek mij aannemelijk dat het gebied van grip. Ook vakblad Fieldmanager wil graag veld minimaal 400 speeluren aankan; dat wordt namelijk door de leve- grip op dit dossier en roept daarom bij de KNVB een ranciers gegarandeerd. Dat is toch een stuk meer dan de paar honderd aantal partijen bij elkaar. speeluren die we op het oude veld haalden.’ 026 In juni 2018 werd de grond van het hoofdveld bij AZC door Hofmeijer verschraald en werd er een O2-veld aangelegd, nadat er ook nieuwe drainage in de grond was gelegd. ‘Het was een uitdaging om een goed mengsel samen te stellen en om met alle betrokken partijen afstemming te bereiken over de werkdiepte, de werksnelheid en de Ze doen hetzelfde, maar op hun eigen inzet van machines. Per veld moest alles worden doorgelicht.’ ‘Hier ligt manier: dit zijn de Fieldmanager of een grondprofiel met veel klei, omdat de IJssel hier vroeger vaak over- the Year-genomineerden stroomde. Daarom moet er eerst een zandverschraling worden uitgevoerd tot op grote diepte.’ Wie wordt de Fieldmanager of the Year 2019? Wie gaat er dit jaar met de titel vandoor en wordt de opvolger van Bernard van den Bosch, Peter Mook, Ad van de Luijtgaarden, Gerard Verweijen en Marc Grooteman? Dat wordt duidelijk tijdens het Lees verder op pagina 90 Green Tie Event, de afsluiter van de Vakbeurs Sportaccommodaties. De vijf genomineerden COLOFON Fieldmanager -een uitgave van NWST NeWSTories bv- wordt in een gemiddelde van dit jaar zijn er klaar voor. oplage van 1.900 exemplaren verspreid onder sportveldbeheerders in dienst van gemeentes, sportclubs en aannemers. Fieldmanager is het belangrijkste Nederlandse vakblad voor sportveld-onderhoud waarbij de praktisch ingestelde vakman centraal staat. Redactie & commercie NWST NeWSTories bv, Fransestraat 41, 076 6524 HT Nijmegen, T 024-3602454, F 024-3602464, www.vakbladdehovenier.nl Hoofdredacteur Hein van Iersel ([email protected]) Operationeelmanager Peter Jansen ([email protected]) Redacteurs Guus van Rijswijk ([email protected]) Linde Kruese ([email protected]) Willemijn van Iersel ([email protected]) Nino Stuivenberg ([email protected]) Vormgeving StudioBont Nijmegen Advertenties Alberto Palsgraaf Vragen of opmerkingen? VERDER ([email protected]) Rik Groenewegen ([email protected]) Jeroen Koebrugge ([email protected]) Sales support Lieke van der Weijde ([email protected]) Abonnementen € 84,- per jaar. 011 Kort nieuws De abonnementsperiode loopt tot en met 31 december van ieder jaar en uw 021 De kunst van gras abonnement zal jaarlijks automatisch worden verlengd, tenzij uw schriftelijke weder 038 Vakbeurs biedt 100 procent focus op sportaccommodaties opzegging uiterlijk 31 oktober voorafgaand aan de nieuwe abonnementsperiode in ons 042 Yes we (jerry)can bezit is. Voor opgave van een nieuw abonnement belt u met (024) 360 24 54. Op alle abonnementen zijn onze leveringsvoorwaarden van toepassing. Deze vindt u op 050 GKB Machines is een groeimarkt voor dealers www.fieldmanager.nl/pages/10/abonneren 059 Green Deal: nul op de spuit ... Als het kan ISSN: 2212-4314 060 Derde generatie Vos Alle auteursrechten en databankrechten ten aanzien van (de inhoud van) deze uitgave worden 074 Een nieuwe kijk op non filled kunstgras uitdrukkelijk voorbehouden. Deze berusten bij Fieldmanager c.q. de betreffende auteur. Niets uit deze 089 ‘Lieve kunstgrasvrienden, we hebben een probleempje’ uitgave mag zonder schriftelijke toestemming van de uitgever worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, scan, foto-kopie, elektronisch of op welke wijze dan ook. 092 Meer vlakheid, stevigheid en speeluren dankzij O2-veld Fieldmanager wordt tevens elektronisch opgeslagen en geëxploiteerd. Alle auteurs van tekstbijdragen in de vorm van artikelen of ingezonden brieven en/of makers van beeldmateriaal worden geacht 098 Perfect pitches daarvan op de hoogte te zijn en daarmee in te stemmen e.e.a. overeenkomstig de publicatie- 112 Hoofdredactioneel en/of inkoopvoorwaarden. Deze zijn bij de redactie ter inzage of op te vragen.

www.fieldmanager.nl 9 GRAVEL-PLUS Blaast uw kunstgras nieuw leven in! PREMIUM

GRAVEL-PLUS PREMIUM onderhoud | revitalisatie | demontage INTERESSANT VOOR UW RENO V A TIE EN ONDERHOUD V A NOnderhoudKUNSTGRAS kunstgras - DIENSTVERLENINTENNISPARKG Wij zijn gespecialiseerd in het onderhouden van alle soorten Waarom Gravel-Plus Premium Voor informatie kunstgrasvelden. Van tennisbanen op afschot en geen gewone en advies over uw baan tot hockeyveld en van gravelbanen? Normale gravel, situatie maakt u een korfbal- tot voetbalveld. gemaakt van baksteen, heeft een afspraak met een grovere korrel dan Gravel-Plus van onderstaande Premium (GPP), welke gemaakt gecertiﬁ ceerde Revitalisatie kunstgras wordt van gemalen dakpannen. banenbouwers. Revitalisatie is een goede oplossing als de technische Waar normale gravel minder vast eigenschappen van uw blijft om waterdoorlaatbaar te zijn kunstgrasveld zijn afgenomen. en dus ook eerder zal uitslijten, Door het veld te revitaliseren heeft u dat probleem bij GPP banen kan het weer 3 tot 5 jaar mee. niet. Het verschil: GPP en water Demontage kunstgras binden samen tot een zeer sterke, Wilt u uw kunstgrasveld ver- stabiele toplaag. Voordeel hiervan plaatsen of ontdoen van het is dat de speelschade beduidend minder snel toeslaat. GPP is door vulmateriaal (infill)? zijn ﬁ jnere en zachtere structuur Bijvoorbeeld voor verplaatsing veel meer verdicht, met water als of recycling. Dan nemen wij dit bindmiddel. Hierdoor verdampt het proces graag voor u uit handen. water minder snel.

T. 0525-621223 | www.silicanova.nl www.gravelpluspremium.nl

GEZONDE GRASMAT Basis voor sportieve prestaties

Optimaal beheer van sportvelden vraagt inzicht in alle aspecten die van invloed zijn op de gezondheid van de grasmat. Euroﬁ ns Agro biedt dit inzicht met monstername, analyse en advies voor bodem, plant en water.

Euroﬁ ns Agro E-mail | emile.bezemer@euroﬁ ns-agro.com Telefoon | 06 11 26 49 27

www.euroﬁ ns-agro.com NIEUWS

Elektrisch aangedreven, zonder hydrauliek

Zembla-uitzending genomineerd voor De Loep

De Zembla-uitzending ‘De kunstgrasberg’ is genomineerd voor de Loep. Dit is een prijs Toro heeft de lancering aangekondigd van de Een van de belangrijkste nieuwe features van de voor de beste onderzoeksjournalistiek in Greensmaster eTriFlex. Ze omschrijven de maaier Greensmaster eTriFlex-serie is dat alle hydraulica Nederland en Vlaanderen. als geavanceerd en volledig elektrisch aangedre- is vervangen door elektrische componenten. In de uitzending 'De kunstgrasberg' van ven, zonder hydraulische vloeistof en gebouwd Hiermee is het risico op lekken van hydrauli- 12 september 2018 werden 'grote proble- op het vertrouwde Toro Triflex-platform. Jean sche vloeistof geëlimineerd. Jean Heybroek laat men met de recycling van kunstgrasvel- Heybroek verwacht dat de machines eind 2019 weten dat ook de maaiprestaties zijn verbe- den' belicht. In de uitzending onderzocht of begin 2020 leverbaar zullen zijn in Nederland. terd. De individuele snelheidsregeling van de Zembla waar een miljoen vierkante meters Met de nieuwe Greensmaster eTriFlex-serie maaiunits en de wielen zorgt voor een sterke aan kunstgras bleef na verwijdering. biedt Toro de keuze uit twee modellen: de vermindering van het triplex-ringeffect. De maai- Zembla volgde het spoor van enkele trans- Greensmaster eTriFlex 3360, aangedreven door kwaliteit en de bespeelbaarheid van de green porten en beweerde te zijn terechtgekomen een Kawasaki-benzinemotor/generator, en de worden hiermee verbeterd en de operationele 'in een wereld van handelaren, frauderende Greensmaster eTriFlex 3370, aangedreven door productiviteit verhoogd. De machines zijn kunstgrasverwerkers, afwezige toezichthou- een lithiumion-accupakket van Samsung. zuiniger, schoner, milieuvriendelijker en stiller. ders en een groeiende kunstgrasberg'. De Toro Greensmaster eTriFlex 3360 wordt eind Tot slot beschikken de maaiers over een De Loep wordt georganiseerd door de dit jaar verwacht; de eTriFlex 3370 met lithium- geavanceerd onboard informatiepaneel, zodat Nederlands-Vlaamse Vereniging voor ionbatterij zal naar verwachting begin 2020 de gebruiker meer controle heeft op de functies, Onderzoeksjournalisten (VVOJ). De win- leverbaar zijn. zoals het maaien. naars worden bekendgemaakt op 22 maart.

www.fieldmanager.nl 11 connecting green professionals

Fieldmanager

OOK HIER ADVERTEREN?

Inclusief Intergrass b.v. Wethouder Kuijersstraat 7 Lumosa LED gratis online 7951 SL Staphorst Ekkersrijt 7055 bedrijfsprofiel T: +31 522 463250 5692 HB Son en Breugel M: +31 652171515 T: +31499785063 ('Green Industry F: +31 522 461055 [email protected] Profile') E: [email protected] www.lumosa.eu

ATCO Ton de Rooij Tennis ONDERDELENATCO Think.Feel.Tennis. ONDERDELENNODIG? Europaweg 1A MILATI GRASSNODIG? MACHINES BV 2381 GR Zoeterwoude-Dorp Tegra Nederland BV Buitendijks 49 MILATI- 3356LX GRASS Papendrecht MACHINES BV - Nederland (071) 58 02 491 Buitendijks 49 - 3356LX Papendrecht - Nederland Rob Bolsius www.milati.nl www.tonderooij.nl www.milati.nl facebook: tonderooijtennis Passestraat 35, 8081 VJ Elburg twitter: thinkfeeltennis T: 0650 - 203 250

Milati H&TMilati BE H&T 2016.indd BE 2016.indd 1 1 21-01-1621-01-16 10:26 10:26

Holland Sport Systems B.V. Nootenboom Sport B.V. Huisman Postbus 67 - NL-3958 ZV Happy Feet Sportsystem Achterzeedijk 57 unit 7 AMERONGEN Sportveldinnovatie BV Burg. Martenssingel 29 Bezoekadres: Storkstraat 1c 2992 SB Barendrecht Lisse NL-3905 KX VEENENDAAL 2806CL Gouda 0252-418141 T: +31 343 461 199 Nederland Bezoekadres: www.hollandsportsystems.nL T: 06 480 633 61 Achterzeedijk 57 unit 3b www.huismansportveldinnovatie.nl E: [email protected] www.hss-online.nl T: 0180-820320

AHA de Man uw golfbaan op zijn best Kieskurk Cannenburgerweg 65 Klaas van Ommen Lombardenstraat 22 Industrieweg 23 1244 RH ’s Graveland beregeningstechniek 4611 VZ Bergen op Zoom 4762 AE Zevenbergen 035 642 33 58 Zuiderzeestraatweg 541 06 - 53 150 351 8091CP Wezep T: 0168-336 030 www.dbsmaaitechniek.nl www.kieskurk.nl 06 - 20456702 www.ahademan.com www.klaasvanommen.com

GRANIET IMPORT BENELUX BV

Zonna B.V. Markt 12, 9411 KP Beilen Graniet Import T: 0593-582 444 Benelux B.V. E: [email protected] LMB Sports BV Amerikahavenweg 2 www.zonna.nl Verlengde Hoogeveense vaart 58 1045 AC Amsterdam 7864 TC Zwinderen, Nederland T +31(0) 475 488 580 The Netherlands T: 0524 291 222 M +31(0) 621 603 970 +31 (0)20 33 44 868 E: [email protected] [email protected] [email protected] www.allfor.nl/tennis www.lmb-sports.com NIEUWS

KNVB stelt nieuwe kunstgrasvelden hebben betrekking op de rium zal worden opgenomen. schokabsorptie, de energierestitutie en de De nieuwe normen zijn op vrijwel alle syste- kwaliteitsnorm balrol in rechte lijn. men van toepassing. De KNVB heeft daarom De aanscherping van de eisen op het gebied ook geen overgangsfase afgekondigd. kunstgras vast van schokabsorptie is bedoeld om toe te Daarnaast werkt de KNVB dit jaar aan eigen werken naar een meer eenduidige norm testmethoden, die bij bestaande methoden De KNVB heeft een nieuwe kwaliteitsnorm voor alle voetbalsystemen. De aanvulling en EN/NEN-normen moeten aansluiten. voor kunstgrasvelden vastgesteld. De voetbal- met betrekking tot energierestitutie is toege- Sinds 2017 werd er gewerkt met vier soorten bond deed dit samen met NOC*NSF, de VSG voegd omdat die in Nederland al langer werd normering van de Fifa. Dit leidde tot veel en meerdere keuringsinstituten. De nieuwe gemeten, maar er nog niet op werd gestuurd. onduidelijkheid en ongenoegen. Het is de kwaliteitsnorm voor kunstgrasvelden is begin Verder komt er een aanvulling met betrekking bedoeling dat de nieuwe kwaliteitsnorm voor januari 2019 ingegaan. De drie belangrijkste tot de balrol in een rechte lijn, die in 2019 als kunstgrasvelden het beste van de diverse wijzigingen in de nieuwe kwaliteitsnorm voor indicatie is meegenomen en in 2020 als crite- normen combineert.

John Deere kondigt nieuwe triplexmaaiers aan

vangers en de lagere bedrijfskosten. Verder zijn de machines lichtgewicht en hebben ze het Techcontrol-systeem. Techcontrol is een systeem waarmee managers en technici bijna alles met betrekking tot de prestaties van de gebruiker kunnen instellen en besturen. Het systeem wordt geprogrammeerd door parameters te wijzigen voor de maai snelheid, de kooisnelheid en het aantal messen John Deere werkt aan vier nieuwe kooimaaiers, op de maaikooi. Na het programmeren kunnen die de uitdaging aangaan op het gebied van de instellingen niet worden gewijzigd, maar arbeidsbeschikbaarheid en aanscherping van het apparaat past zich automatisch aan met de operationele budgetten. rijsnelheid. De 2700 en 2750 Precision cut-triplexmaaiers en de 2700 en 2750 E-Cut hybride triplexmaaiers De Triplexmaaiers 2700 en 2750 hebben een zullen in 2020 op de markt komen. De nieuwe maaibreedte van 157,5 centimeter en maai maaiers zijn ontworpen om een superieure snelheden tot 9,7 km/u. Het liftsysteem met drie snijkwaliteit te bieden, ongeacht de bestuurder. assen kan tot 18 graden sturen en maait gelijk- Voordelen van de maaiers zijn volgens John matig, vooral bij het maaien van de buitenste Deere de verbeterde toegankelijkheid voor gras- maaicirkel op de green en heuvelachtig terrein.

Nieuwe watermanagement- producten bij Prograss

Watermanagement wordt steeds belangrijker alles te maken hebben met de distributie van Bovendien passen de producten en hun voor de greenkeeper en fieldmanager. Daarom water, zowel boven als in de grond. Underhill is programma’s beter in de budgetten van deze heeft Prograss zijn assortiment juist op dat geen onbekende in Nederland. Prograss levert tijd, waardoor het steeds noodzakelijker gebied uitgebreid met een aantal revolutionaire hun spuitpistolen voor vloeibare producten en wordende watermanagement in de toplagen nieuwe producten uit Amerika. producten in tabletvorm al jaren. Nu komt daar breder kan worden toegepast. dus een aantal producten op het gebied van Per 1 januari 2019 is Prograss Europe watermanagement bij. distributeur van Underhill, een bekende naam De producten van Underhill zijn een logische in Amerika op het gebied van producten die uitbreiding van het assortiment van Prograss.

www.fieldmanager.nl 13 Advies Wij zijn op zoek naar Plannen technische talenten Techniek

Ben jij een kei in techniek en ben je op zoek naar een uitdagende baan in het groen of de sport? Wij zijn op zoek naar schoolverlaters en ervaren groentechnici en cultuurtechnici. Kijk op onze website voor meer informatie.

de adviseurs voor uw buitensportaccommodatie

ADVIESBURO R.I.E.T.

Ruimtelijke Inrichting En Techniek 030-6570636 BUNNIK www.adviesburoriet.nl

Jos Scholman

Sterk in sport

Hoofdvestiging: Postadres: Tel.: 030-6044282 Morsebaan 1, 3439 NA Nieuwegein Postbus 1458, 3430 BL Nieuwegein [email protected]

VOLG ONS OOK OP: josscholman.nl NIEUWS RSE wordt RSI #trending Meest gelezen op fieldmanager.nl Recreational Systems Europe (RSE) gaat voort- aan verder onder de naam Recreational Systems Zuman Zwam- International (RSI). De naamswijziging is een logische stap, nu de vraag naar de expertise merdam failliet en producten van de verschillende business units van het bedrijf ook veelvuldig van buiten Aannemersbedrijf Zuman Zwam- Europa afkomstig is. Met producten zoals de merdam BV uit het Gelderse Dui- modulaire shockpad (Base Panel), ledassimilatie- ven is op 22 januari 2019 in staat units ter bevordering van de grasgroei (Rhenac) van faillissement gesteld door de en de unieke Pindot-tuftechniek, die kunstgras Rechtbank Gelderland. tuft als ware het een geweven systeem, heeft Recreational Systems Europe de markt de afgelopen jaren continu in beweging gehouden en vernieuwd. Dat wordt nu ook buiten Europa opgepikt, zegt managing partner Arnoud Fiolet. Lees hier verder: 'Ons innovatieve denken en de gedrevenheid https://www.fieldmanager.nl/article/28360/zumann-zwammerdam-failliet om kwalitatieve en duurzame oplossingen te bedenken om het sporten overal ter wereld te stimuleren en te evolueren, worden inmiddels ook ver buiten Europa goed ontvangen.' Als voorbeeld noemt Fiolet landen als Rusland, NWST verwelkomt de laatste gastheer voor het WK Voetbal, en nieuwe accountmanager Qatar, de komende WK-voetbal-gastheer. 'In die landen is het WK aangegrepen om fors in de Jeroen Koebrugge sportinfrastructuur te investeren. Vandaar dat wij daar nadrukkelijk aanwezig zijn om dat te NWST groeit! En om die groei ook in 2019 voort te faciliteren. De nieuwe naam is de bevestiging zetten, mogen we een nieuwe accountmanager dat de producten en expertise die wij aanbieden aan het team toevoegen: Jeroen Koebrugge. van wereldkwaliteit zijn.' Naast de noodzaak van betaalbare en kwalitatieve sportfaciliteiten, speelt RSI in op de wereldwijd toenemende Lees hier verder: vraag naar duurzame producten. 'Japan is erg https://www.fieldmanager.nl/article/28211/ enthousiast over ons modulaire onderbouwsy- nwst-verwelkomt-nieuwe-accountmanager- steem, de Base Panel. Het systeem is eenvoudig aan te leggen en is een onderbouw en shockpad jeroen-koebrugge ineen. Het gaat ook nog eens ruim dertig jaar mee. Nu Japanse scholen zich opmaken voor het WK in eigen land van een sport die daar razend Brexit gooit mogelijk roet in het eten bij populair is, zien zij de toegevoegde waarde seizoenstart Premier League van dit systeem om hun eigen multifunctionele veld(je) te realiseren.' Die groeiende betrok- De seizoenstart in de Engelse Premier League kenheid bij het mogelijk maken van sport op komt mogelijk in gevaar als gevolg van de brexit. andere continenten heeft ook een gunstige wis- Omdat zo ongeveer de gehele Europese top op selwerking. 'Water is op veel plaatsen in Azië en het hybride gras van Tarkett Sports speelt, kan Afrika een luxe. Wij vonden dat een goede reden uittreding van het Verenigd Koninkrijk uit de om het hele concept van “goede sportvelden” Europese Unie voor flinke problemen zorgen. opnieuw te definiëren. Het resultaat is dat wij nu een kunstgrassysteem hebben dat water absor- beert. Zo blijft het veld vochtig, zonder dat het Lees hier verder: noodzakelijk is om het regelmatig te beregenen.' De naamswijziging naar Recreational Systems https://www.fieldmanager.nl/article/28621/ International is de volgende stap naar beves- brexit-gooit-mogelijk-roet-in-het-eten-bij- tiging van de internationale wisselwerking en seizoensstart-premier-league erkenning.

www.fieldmanager.nl 15 Paradepaardje voor schone mat

Met deze cassette wordt het veld snel en perfect opgeschoond zonder schade aan het gras

Het Turfrake-systeem is één van Alletts popu- De Allett C34 is een stadionmaaier met een Engeland. Dan is de C34 ideaal, omdat je het nu werkbreedte van 86 centimeter en een hoge ook in je eentje af kunt.’ lairste cassettes. Sterker nog: juist dankzij deze productiviteit. Hij kan worden uitgevoerd met cassette verkoopt de Allett C34 kooimaaier een zes- of achtmessige snijcilindercassette, Gras blijft ongemoeid een verticuteer-, scarifier-, borstel- en een In augustus vorig jaar heeft FC Dordrecht een zo goed. Het is volgens Arjen Spek van Milati beluchtingscassette. Een van de populairste Allett C34 aangeschaft. De club was op zoek Grass Machines dan ook echt het paradepaard- cassettes is echter de turf rake, die voornamelijk naar een grasmaaier en vroeg Jan Jong, field- is ontworpen om mos en dood organisch mate- manager bij Almere City en adviseur bij FC je onder de cassettes van de C34. ‘Omdat de riaal uit het gras te verwijderen. Maar hij doet Dordrecht, welke machine geschikt zou zijn. Allett C34 veel breder is, kun je het opruimen nog veel meer. Je kunt hem ook inzetten voor Hij had de Allett C34 eerder op proef gehad bij het verwijderen van speelschade na voetbal- Almere City. van speelschade nu af met één man.’ wedstrijden, die ontstaat doordat voetballers ‘Allereerst is de kwaliteit natuurlijk van belang’, slidings maken, zodat er los gras en gebroken vindt Jong. ‘En daarnaast moest hij ook in Auteur: Sylvia de Witt grassprietjes liggen. Dit alles wordt weggehaald prijstechnisch opzicht goed zijn. Deze machine zonder de grasmat te beschadigen. heeft het allemaal. Hij is betaalbaar, praktisch Arjen Spek: ‘Voorheen deed je dit gewoon met en levert kwaliteitswerk.’ een cirkelmaaier van 50 centimeter breed. Die Vooral na grote competities wordt gekeken hoe zoog het gras op. Je ging met die cirkelmaaier men het veld kan opknappen zonder schade over het veld heen, niet om te maaien, maar en nadelige effecten. De turf rake is bedoeld om de speelschade op te zuigen. Maar omdat om het veld op te schonen. Na een wedstrijd is die zo smal is, had je hiervoor twee mensen er veel speelschade en blijven restmateriaal en nodig. De C34 is veel breder; daardoor kun grasresten op het veld liggen. je het opruimen van speelschade nu af met Jong: ‘Dat wil een club natuurlijk niet en het één man. Hier in Nederland hebben we niet ziet er ook niet netjes uit. De turf rake kan zo’n de beschikking over vier of vijf man, zoals in veld perfect opschonen. Hij werkt als het ware

16 1/2019 5 min. leestijd TECHNIEK als een stofzuiger, waarbij het gras ongemoeid wordt gelaten. Het is een fantastisch onderdeel van de totale machine. Het mooie van de Allett C34 is dat maaien en schoonmaken worden gecombineerd. Normaal gesproken heb je daar twee verschillende machines voor nodig; nu is dit gecombineerd in één machine met twee cassettes.’

Wat goed is, is goed Greenkeeper Henk Schreuder is verantwoordelijk voor de kwaliteit van de grasmat in het Abe Lenstra-stadion van SC Heerenveen. De club heeft de Allett C34 nu zo’n anderhalf jaar. Schreuder had de Allett C34 al een paar keer in werking gezien bij andere greenkeepers, zoals Henry de Weert van FC Twente. Hij zag de voordelen van dit multitalent meteen. ‘Hiervóór hadden we een andere maaier, ook een walk- on mower, zoals dat heet, een eenkooiige loopmaaier. Toen die aan vervanging toe was, hebben we deze aangeschaft. Nu kunnen we de speelschade verwijderen met deze turf rake- cassette.’ Dit werkt veel gemakkelijker, vindt Levering machine aan Thierry de Jonghe in Lokeren Schreuder, want in één ochtend heeft hij het veld nu schoon, en dat in zijn eentje. Eerder was hij hier alleen meer dan een dag mee bezig. ‘Ik kende het bedrijf Allett, ik kende Arjen en ik kon het goed met hem vinden. Ik kende de maaier, omdat we al enkele keren een demo ‘Ik gebruik hem na wedstrijden om hadden gehad. Vandaar dat we deze kochten. We hebben er een kooiunit bij en een turf rake- speelschade weg te halen en door de cassette. Hij bevalt prima. Ik gebruik hem vaak na wedstrijden om speelschade van het veld week om de grasmat licht op te te halen, en zo nu en dan door de week om de grasmat licht “op te kriebelen”. Verwisselen gaat kriebelen’ ook snel; dat werkt perfect. Wij schaffen geen andere cassettes aan; ik kan hier prima mee uit

‘Het mooie van de Allett C34 is dat maaien en schoonmaken worden gecombineerd’

Arjen Spek Milati Grass Machines

www.fieldmanager.nl 17 Waar techniek, top kwaliteit en topsport samenkomen. www.atmachines.com

GESCHIKT VOOR ALLE SOORTEN KUNSTGRAS SPORTVELDEN

LEAF MASTER De Leaf Master is ontwikkeld om het blad van sportvelden op te zuigen en te verwijderen. Door de speciale zuigtechniek zuigt de Leaf Master alleen blad op en laat de rubber infill liggen. De machine kan gebruikt worden voor alle soorten kunstgras sportvelden zoals hockeyvelden, tennisvelden, voetbalvelden, enz. Ook voor natuurvelden en op bestrating is deze machine te gebruiken. De Leaf Master kan achter ieder trekvoertuig gebruikt worden met een aankoppeling (3punt cat1), vanaf 30pk. De Leaf Master is leverbaar in een breedte van 120 cm.

Voor meer informatie:

AT Machines bv Zernikestraat 2 | P.O. Box 119 P. +31 (0)10 820 87 21 2665 ZJ Bleiswijk [email protected] The Netherlands www.atmachines.com

Krinkels b.v. is een landelijke organisatie met 10 vestigingen in Nederland. Zo’n 275 Krinkels medewerkers werken dag in dag uit, door heel Nederland, aan de (water)wegen, het groen, het spoor, de sportvelden, het straatbeeld en de riolering. Meer informatie? www.krinkels.nl

Beheer, onderhoud en realisatie van de openbare ruimte

Krinkels b.v. | Tel. 0165-201031 | www.krinkels.nl | [email protected] TECHNIEK

regelmatig te gebruiken, om het gras schoon te houden en zodat er niet te veel organisch materiaal opgebouwd wordt. Maar in hoofd- zaak wordt hij gebruikt voor het stadionveld na wedstrijden. ‘De turf rake geeft heel mooie effecten; ook de voetsporen van de studs worden tenietgedaan. Het gras staat weer mooi recht als we gepas- seerd zijn. Niet dat de mat uitgedund wordt, maar hierdoor krijg je toch iets meer luchtstroom tussen de planten. Je moet de turf rake natuurlijk niet zien als een verticuteercassette, want de tanden moeten een kleine centimeter boven de grond blijven. Als ze de grond zouden raken, zouden ze snel afbreken.’ De eerste werkdag na een wedstrijd wordt de turf rake ingezet; de volgende keer dat er moet worden gemaaid, wordt de RM 34 ingezet. ‘Mocht er nog iets zijn achtergebleven, dan wordt dat alsnog opgeruimd. Door de turf rake wordt er een man uitgespaard; die kan nu iets anders doen. Dit betekent tijdwinst. Daarbij werkt de C34 gewoon heel goed. Het ligt in Levering C34 bij SC Heerenveen; in het midden Henk Schreuder de planning om ook te investeren in andere cassettes, als het moment zich voordoet. Ook de voeten. Wat goed is, is goed. Het systeem is We kwamen uit op de Allett C34 om het veld daarom hebben wij voor de C34 gekozen: van goed, het werkt goed, het scheelt tijd.’ van het stadion te maaien. En omdat je er een deze machine kun je niet alleen een maaier cassette bij kon kopen, hebben we de turf rake maken, maar ook een verticuteerder, een Iets nodig wat sneller was geprobeerd, in eerste instantie om het gras borstelmachine enzovoort.’ Thierry de Jonghe moet er als greenkeeper proper te maken na wedstrijden en het losge- van voetbalploeg Lokeren voor zorgen dat het speelde gras op te kuisen.’ speelveld er perfect bij ligt. En dat doet hij met Dit beviel heel goed; hij wordt nu na iedere verve, want tijdens het gala Profvoetballer van wedstrijd ingezet. Be social het jaar in mei vorig jaar won Sporting Lokeren Scan of ga naar: in de nevencategorieën de award voor beste Iets meer luchtstroom tussen de planten www.fieldmanager.nl/article/28664/ grasmat van het land. De Jonghe en zijn assi- Ook op de trainingsvelden proberen ze hem paradepaardje-voor-schone-mat stent Lorenzo Verschraegen werden samen met hun medewerkers in de bloemetjes gezet door de eersteklasseclub uit Waas. Het voelde als een echte beloning, want voor hem is een veld niet zomaar een veld. ‘Er komt echt heel veel bij kijken. Je hebt de juiste knowhow nodig, de inzet om er elke dag weer voor te gaan, de juiste mensen én natuurlijk de juiste producten.’ De Allett C34 is zo’n product. Sporting Lokeren kocht deze machine samen met de turf rake halverwege juli 2018, aan het begin van de competitie, nadat de club hem eerst op proef had gehad. De Jonghe had hiervoor Arjen Spek zelf benaderd en hij deed een goed voorstel. Tegelijk met de C34 werd ook een grote cirkelmaaier gekocht, een RM 34. ‘Vroeger maakten we het veld schoon met een kleine Honda-maaier. Wij zijn geen grote club; we zijn met twee man voor het onderhoud van zes velden. We hadden dus iets nodig wat snel- Allett C34 turf rake, detailaanzicht ler was en door één man kon worden gedaan.

www.fieldmanager.nl 19 GENOMINEERD INNOVATIEPRIJS SPORTACCOMMODATIES

Zouttolerante grassen

Masterline ExtraMaster Als snelheid geboden is, voor doorzaaien van sportvelden/doelmonden/ plantsoenen/gazons.

Masterline BeemdMaster Voor meer veldbeemd in de grasmat

Standno 2.051 - Vakbeurs Sportaccommodaties

DLF BV • Postbus 1 - 4420 AA KAPELLE • Tel. 0113-347911 • www.dlf.nl • [email protected] 20 1/2019 DLF • H. van Veldekesingel 150 - bus 30 • 3500 Hasselt • Tel. +32 (0)11/32.13.65 • www.dlf.be • [email protected] GENOMINEERD INNOVATIEPRIJS SPORTACCOMMODATIES De kunst van gras

Gras is misschien ooit wat uit beeld verdwenen Beleving Duurzaam De verse groene sprieten, de morgendauw over Door intensieve veredeling van bestaande en door de opkomst van kunstgras, maar het veld en de geur van pas gemaaide velden: nieuwe grasrassen maken kweekbedrijven het inmiddels is er een balans gevonden dankzij gras beleef je langs de lijn, op het veld of de elk jaar weer mogelijk om betere genetica in baan, in het park of langs de dijken. Gras is uw gazon, berm, sportveld of green te krijgen. eigen kracht en samenwerking. Gras brengt onlosmakelijk verbonden met emotie en passie Tegenwoordig kunnen wedstrijdvelden 400 à beleving in de sport. Daarnaast is de gras- voor sport. 450 uur bespeeld worden. Grassen voor gazons en greens zijn steeds meer ziekteresistent en branche vooral een bruisende wereld van Kwaliteit hebben daardoor minder gewasbeschermings- energieke bedrijven die voortdurend in Elk jaar worden de beste grasrassen voor elk middelen nodig. Door de selectiecriteria bij de specifiek doeleinde opgenomen in de Grasgids. veredeling dragen grassen elk jaar weer meer ontwikkeling zijn, op zoek naar verbetering. Zouttolerante In dat boekje en op de website www.grasgids. bij aan duurzaam beheer en een duurzame toe- Beleving, kwaliteit en innovaties: dat is de nl vindt u de beste rassen voor elk doeleinde. komst voor berm, gazon, green en sportveld. Achter elk ras zit tien tot vijftien jaar arbeid, en kunst van gras! ruim 20.000 planten die het niet gehaald heb- De keuze voor elke BVO ben, die niet voldeden aan de eisen om een Steeds meer gebruikers lijken te beseffen dat grassen Auteur: Steven Wiersema, producten sales ras te worden dat nog beter is dan wat er al te gras meerwaarde geeft. Zo zie je steeds meer manager DSV zaden, namens Plantum krijgen was. Elk jaar verbetert de grasgenetica BVO’s terugkeren naar gras of de wens uitspre- met zeker 1,4 procent. Hierdoor ontstaan vele ken om dat te doen, bijvoorbeeld PEC Zwolle, voordelen, zoals meer speeluren per veld, Excelsior en ADO Den Haag. Ook diverse clubs minder ziektes en dus minder chemie, uit de Keukenkampioen-divisie gaan op korte dichtere graszoden enzovoort. Er vindt kortom termijn de overstap naar gras maken. Masterline ExtraMaster een voortdurende verbetering plaats van het Als snelheid geboden is, voor doorzaaien bestaande product. Gras lijkt aan een revival bezig te zijn, maar van sportvelden/doelmonden/ in werkelijkheid heeft de branche al die jaren plantsoenen/gazons. Innovaties nooit stilgezeten. De sector leeft, is fanatiek en Een andere ‘kunst’ die verbonden is met gras, werkt aan een groene toekomst. zijn de vele innovaties die komen en gaan. Innovaties van de afgelopen jaren zijn bijvoor- Masterline BeemdMaster beeld machines als de Fieldtopmaker, ledver- Voor meer veldbeemd in de grasmat lichting bij BVO-velden, ontwikkelingen op het gebied van meststoffen, watermanagement, Be social coating, zouttolerantie, droogtetolerantie, ziek- Scan of ga naar: Standno 2.051 - Vakbeurs Sportaccommodaties teresistentie enzovoort. Niet alleen de bedrijven www.fieldmanager.nl/article/28666/ binnen Plantum, maar de gehele branche leeft de-kunst-van-gras en ontwikkelt zich.

DLF BV • Postbus 1 - 4420 AA KAPELLE • Tel. 0113-347911 • www.dlf.nl • [email protected] DLF • H. van Veldekesingel 150 - bus 30 • 3500 Hasselt • Tel. +32 (0)11/32.13.65 • www.dlf.be • [email protected] www.fieldmanager.nl 21 VOOR DE PERIODIEKE KEURING VAN UW KUNSTGRAS VOETBALVELD VANAF 2018 MOETEN KUNSTGRAS VOETBALVELDEN VANAF ACHT JAAR OUD PERIODIEK WORDEN GEKEURD

De KNVB heeft bepaald dat voetbalverenigingen in Nederland alleen nog competitiewedstrijden SGS INTRON CERTIFICATIE B.V. mogen spelen op kunstgras voetbalvelden die voldoen aan een aantal minimumeisen, zoals Venusstraat 2 benoemd in gebruiksnorm NOC*NSF-KNVB-2-18. Velden vanaf acht jaar oud moeten sinds 2018 4105 JH Culemborg periodiek worden gekeurd op de gebruiksnorm door een NOC*NSF erkend keuringsinstituut. 088 - 214 51 33 Voorbeelden van eisen uit de norm zijn de schokabsorptie, stroefheid en hoogteligging. Neem [email protected] nog vandaag contact op met SGS INTRON Certificatie voor meer informatie. www.sgs.com/sportvloeren

SGS IS WERELDLEIDER OP HET GEBIED VAN INSPECTIE, CONTROLE, ANALYSE EN CERTIFICERING

Maaien op het hoogste niveau Einfach mähen

The Mowing Company since 1951

Goolkatenweg 65, 7521 BE EnschedeRoberine, Goolkatenweg | +31 65, 7521(0) BE 534Enschede 838383(NL) Tel.: +31 (0) 534 | [email protected] www.roberine.com | www.roberine.com ADVERTORIAL

's Werelds eerste volledig gps- gestuurde lijnmarkeringsrobot

Bent u verantwoordelijk voor het belijnen Portret Johan Cruijff van de velden van uw club of gemeente en op zoek naar een snelle en efficiënte manier om de velden uit te zetten of te belijnen?

Bezoek dan stand 1.809 op de Vakbeurs

Sportaccommodaties in de Expo Houten.

In de lente van 2018 introduceerde Milati vol demonstraties gegeven door heel Nederland en ook zoveel tijd in beslag? trots ’s werelds eerste en enige volledig gps- België. Recentelijk schafte een aannemer uit de Milati heeft met de Intelligent One voor u gestuurde robot die zelfstandig de lijnmarke- noordelijke provincies als eerste in Nederland de oplossing. Bezoek stand 1.809 tijdens de ring op sportvelden uitvoert: de Intelligent One. de Intelligent One aan. Verschillende Vakbeurs Sportaccommodaties in de Expo De lijnmarkeringsrobot was zelfs in actie te zien gemeenten overwegen om de lijnmarkerings- Houten. tijdens een uitzending van De Wereld Draait robot ook aan te schaffen. Daarnaast is de Door. Intelligent One op dit moment in het kader van een leaseconcept te verkrijgen. Tijdens deze uitzending van DWDD op dinsdagavond 9 oktober 2018 was te zien hoe met onze Wat maakt de Intelligent One uniek? Intelligent One een afbeelding van Johan Cruijff, • Hij opereert geheel via het gps-netwerk ontworpen door BNN-VARA, op een sportveld • Hij is nauwkeurig bij overbelijning in het Friese Oosterwolde werd aangebracht. • Er zijn geen maandelijkse datakosten www.milati.nl Stefan Thilemann van het Deense Intelligent • De rijsnelheid is naar wens in te stellen; Marking maakte van het ontwerp een projectie een voetbalveldmarkering duurt slechts voor de software van de markeringsrobot. 21 tot 30 minuten Het resultaat was een haarscherpe afbeelding • Hij is verkrijgbaar met leasingconcept Be social van Johan Cruijff op de middenstip. Scan of ga naar: Ook voor kleinere budgets www.fieldmanager.nl/article/28687/s-werelds- Leaseconcept Bent u verantwoordelijk in uw vereniging voor eerste-volledig-gps--gestuurde-lijnmarkerings- Sinds 2018 heeft Milati al een groot aantal het uitzetten van de velden en neemt het bij u robot

www.fieldmanager.nl 23 Blauw korfbalveld à la Olympische Spelen voor gemeente Noordoostpolder

Als onderdeel van grote renovatie sportvelden in deze gemeente

Het kunstgrasveld van voetbalclub Flevo Boys blauwe kleur, het gevolg van een creatieve kleinste sporters is afgelopen zomer een mini- ingeving van Hop: ‘Ik kwam op het idee om de hockeyveld gerealiseerd. was versleten, de hockey- en korfbalclub blauwe en witte clubkleuren van de vereniging barstten uit hun voegen en de natuurgras- te gebruiken op het veld. In eerste instantie Zelf in de hand wilde ik een lichtblauwe uitloop, maar dit werd De aanleg van de nieuwe velden en de reno- velden van twee andere voetbalclubs waren toe me afgeraden in verband met vervuiling. De vatie van de natuurgrasvelden zijn uitgevoerd aan groot onderhoud. Tijd voor vernieuwing, blauwe kleur die het uiteindelijk is geworden, door Antea Sport. De aannemer kreeg de heet London Blue, vernoemd naar het blauwe opdracht nadat de gemeente Noordoostpolder dus, in de gemeente Noordoostpolder. Onder hockeyveld waarop werd gespeeld tijdens de in het voorjaar met een bestek op de markt was leiding van projectleider cultuurtechniek Kees Olympische Spelen van 2012 in Londen. Ik heb gekomen. ‘Aan de hand van een meervoudig de kleur van tevoren nog even laten verifiëren onderhandse aanbesteding hebben we in mei Hop werden deze velden afgelopen zomer bij de korfbalbond en zij gingen ermee akkoord.’ vijf partijen uitgenodigd. Antea Sport had prijs- vernieuwd. Maar met meer dan vijftig sporttechnisch de beste inschrijving, dus zijn we met Korfbal op foam hen in zee gegaan. We hebben ervoor gekozen velden in de gemeente is het werk voor Hop In plaats van een lava-onderlaag met rubber- om de inkoop van het sportmeubilair zelf te nog lang niet klaar. korrels te gebruiken als ondergrond en voor doen, maar het is door Antea Sport geplaatst. demping, is voor het korfbalveld een schonere Het liefst hou ik alles zoveel mogelijk zelf in oplossing gekozen. Op de lava-ondergrond de hand.’ Alle geïnstalleerde kunstgrasvelden Auteur: Linde Kruese (zonder rubberkorrels) is een foamlaag gelegd, komen van Edel Grass. die voor de juiste demping moet zorgen. De Op het hockeyveld van HC De Meeuwen in korfbalvereniging heeft naast het blauwe veld Blauwe ogen Emmeloord was belijning aangebracht voor twee nieuwe beachkorfbalvelden gekregen, Over de samenwerking met Antea Sport is Hop twee korfbalvelden, waarvan korfbalvereniging waarvan de leden in de zomer gebruik kunnen tevreden. Vooral de communicatie verliep pret- Emmeloord gebruikmaakte. Tot voor de zomer maken voor de afwisseling. Middelbare scho- tig. ‘We werden goed op de hoogte gehouden van 2018 speelden korfballers en hockeyers dus lieren gebruiken de velden om op te beachvol- van de vorderingen. Dit ging niet altijd per gebroederlijk op een en hetzelfde kunstgras- leyballen. Nu korfbalvereniging Emmeloord telefoon. We hadden een Whatsapp-groep veld. Met de groei van beide clubs bleek deze een eigen plek heeft om te sporten, kan HC De aangemaakt, waarin af en toe foto’s werden situatie niet meer houdbaar. Voor de korfbalver- Meeuwen fulltime gebruikmaken van het kunst- gedeeld. Dat werkte heel prettig. Doordat wij op eniging werd daarom een geheel nieuw korfbal- hockeyveld dat in 2011 is aangelegd. Voor de de hoogte werden gehouden, wisten we wan- veld aangelegd. Het veld heeft een opvallende

24 1/2019 ADVERTORIAL

rapporteerde keurig over de hoeveelheid werk Sterke communicatie die uitgevoerd was. Ze kwamen met nieuwe De droogte had wel invloed op de voortgang ideeën, dachten mee. Daardoor was er een van de renovatie van de natuurvelden bij goede band.’ SV Marknesse en VV Tollebeek. ‘Tijdens de hete periode had het geen zin om gras in te Prachtig weer zaaien. Dat gebeurde dus wat later, maar de ‘Bij het startoverleg leverde Antea Sport een verenigingen hadden daar alle begrip voor.’ keurige planning aan, waaraan ze zich ook Korfbalvereniging Emmeloord en voetbalver- gehouden hebben. In de tweede week van juni eniging Flevo Boys waren volgens Hop beide begonnen de werkzaamheden. Het nieuwe tevreden over het werk van de aannemer. ‘De korfbalveld moest op 1 september 2018 klaar communicatie tussen Antea Sport en de vereni- zijn, maar het lag er half augustus al. Het mini- gingen was ook goed. Ze werkten goed samen. hockeyveld was ook op 1 september klaar en Zo was de korfbalkantine de gehele zomer het voetbalveld van de Flevo Boys was zelfs geopend; de werknemers kwamen er regelma- al begin augustus gereed. Toen begonnen zij tig wat drinken.’ weer met trainen. De deadline was van tevoren duidelijk en is gehaald door Antea Sport. Een geluk daarbij was het prachtige weer, deze Kees Hop van de gemeente Noordoostpolder zomer. De werkzaamheden hebben geen dag stilgelegen.’ De droogte had ook kleine ramp www.anteagroup.nl neer het handig was om even langs te gaan. kunnen betekenen voor de strakke planning. Ook als er een dagje niet gewerkt kon worden, ‘Als we een of twee maanden later waren werd dit direct gemeld.’ Hop vindt open com- begonnen, hadden we misschien problemen municatie en kwaliteit erg belangrijk. ‘Je krijgt gehad met de aanvoer van lava en zand. Door Be social altijd melding van wat er extra is gedaan, maar de lage waterstand in de rivieren konden Scan of ga naar: ik wil ook weten wat er niet uitgevoerd is. Ik schepen niet meer met een volle lading varen, www.fieldmanager.nl/article/28689/blauw-korf- zeg altijd tegen aannemers: ik gun je het werk waardoor projecten vertraging opliepen. Die balveld--la-olympische-spelen-voor-gemeente- niet vanwege je blauwe ogen. Antea Sport periode van droogte waren we gelukkig voor.’ noordoostpolder

www.fieldmanager.nl 25 Forum non-filled: veel respect voor aanbieders non-filled, maar laten we ons niet te veel leiden door emoties?

Hoe krijgen we grip op non-filled kunstgras?

Non-filled werd in 2018 gepresenteerd als dé Gezien het aantal nieuw aangelegde velden in 2018 is kunstgras is nog nooit zo populair kunstgrasinnovatie van het jaar. Je kunt je af- geweest. Toch zorgt kunstgras ook voor de vragen of dat historisch gezien helemaal klopt, nodige discussies. Het bekendste voorbeeld Deelnemers aan het non-filled- hiervan is het SBR-dossier. Dit vraagstuk heeft forum dat werd gehouden op 25 maar de markt zit duidelijk wel te wachten op ervoor gezorgd dat opdrachtgevers massaal op januari bij de KNVB in Zeist waren: non-filled velden. In totaal werden in 2018 zoek gingen naar alternatieve infillmaterialen, • Wim Glaap, Newae Adviseurs en Ingenieurs maar meer nog naar vierdegeneratie-velden voor de Buitenruimte zeven pilots gebouwd. Nog niet alle velden zijn die niet ingevuld hoeven te worden. In 2018 • Patrick Balemans, KNVB opgeleverd, maar de eensluidende conclusie is werden deze velden als compleet nieuw gepre- • Gerrit de Koe, gemeente Amsterdam senteerd. Daar kun je wel iets aan afdoen. Meer • Bas Reinds, Domo Sports Grass dat de nu toegepaste constructies onvoldoende dan vijf jaar geleden werd in Amsterdam als • Marcel Bouwmeester, Vereniging Sport en scoren op het gebied van grip. Ook vakblad eerste gemeente in Nederland een non-filled Gemeenten (VSG) / gemeente Utrecht veld van Domo Sports Grass aangelegd. Eric • Peter Verhoeven, SGS Intron Fieldmanager wil graag grip op dit dossier en O'Donnell, managing director van Sportslabs, • Joop van Krimpen, Condor Grass roept daarom bij de KNVB een aantal partijen vertelt in een ander artikel over non-filled in • Arjan Emaus, Sallandse United deze uitgave van Fieldmanager dat er al meer • Marcel Geurts, gemeente Oss bij elkaar. dan vijftig jaar non-filled kunstgrasvelden wor- • Piet Kranendonk, ASC Sports & Water den gebouwd – hoewel O’Donnell het hierbij • Hein van Iersel, vakblad Fieldmanager Auteur: Hein van Iersel voornamelijk heeft over de eerste generatie nylon kunstgrasvelden voor onder andere American football.

26 1/2019 12 min. leestijd FORUM

Arjan Emaus Sallandse United

Gevoelige discussie Non-filled velden zijn een ontwikkeling waar iedereen op zit te wachten. Zouden deze velden een goed alternatief zijn voor derde generatie-kunstgrasvelden die met een brede varië- teit aan infillmaterialen worden ingevuld? Dan heb je in één moeite door een groot aantal pro- 'Wij hebben serieus problemen blemen opgelost. Allereerst de SBR-discussie. Dit infillmateriaal ligt door de uitzendingen van met ons veld, ook omdat er ernstige Zembla enorm onder vuur, maar zo’n beetje iedereen die ingevoerd is in de materie looft blessures zijn voorgekomen' de sporttechnische eigenschappen van het materiaal. Ook de andere infillmaterialen liggen inmiddels onder een vergrootglas, als collateral damage van de Zembla-uitzendingen. Het gaat dan over microplastics, de praktijk dat invulma- terialen de bodem in de omgeving van het veld vervuilen. Het derde gevoelige kunstgrasdos- sier waarvoor non-filled een oplossing kan bie-

Bas Reinds Domo Sports Grass

www.fieldmanager.nl 27 Groen: C:75 M:0 Y:100 K:0 Zwart: K:100

Rethink what to do Projectleider / adviseur sPort / infra Projecten with your old turf Malsen Sport en Civiel is gevestigd in golfbanen en recreatieterreinen Geldermalsen. Opdrachtgevers van Malsen zijn • Opstellen van beheerplannen, verantwoorde- gemeenten, waterschappen, zorgen onderwijs lijk voor bestekken, begrotingen en planningen instellingen, projectontwikkelaars, retail- • De verschillende werkzaamheden vinden bedrijven en aannemers. plaats vanaf initiatief tot en met de oplevering en het beheer van de diverse projecten. Je Wat houdt het werk in? voert voortdurend overleg Het specialisme “Sport en Civiel” wordt tot op heden gevormd uit onderzoekstrajecten en Functie-eisen advisering inzake buitensportaccommodaties • HBO’er (richting Land en Watermanagement, en ontwikkel locatie’s. Het betreft ontwerp, Tuin en Landschapsinrichting o.g.) aanleg en beheer. Kennis van RAW, rapportage- • Kennis van dan wel affiniteit met vaardigheden en een HBO werken denkniveau vakgebieden cultuurtechniek zijn gewenst. • Een teamspeler, creatief, sportief en leergierig • Ervaring met ontwerpwerkzaamheden Profielschets Projectleider en de RAW en UAVgc systematiek • Verantwoordelijk voor de begeleiding en technischinhoudelijke advisering van projecten Arbeidsvoorwaarden op het gebied van sportaccommodaties Marktconforme arbeidsvoorwaarden Re-Match A/S HI-Park 415 +45 7734 6734 en infra projecten en een dienstverband op maat. 7400 Herning [email protected] • Je fungeert als spil in integrale project Denmark www.re-match.dk vraagstukken die betrekking hebben op het Interesse? ontwerp, de realisatie en het beheer en Mail je CV en motivatiebrief naar Mark de Jong onderhoud van sportvoorzieningen, via [email protected]. www.malsen.nl FORUM

Fifa goedgekeurde non- filled systemen moeten opnieuw getest worden volgens nieuwe eisen Fifa laat in een schrijven aan haar stake holders weten dat zij testmethodes van kunstgras willen aanpassen, omdat non-filled eigenlijk onmogelijk te testen zijn met de bestaande methodes. Voor de systemen die Fifa zelf heeft goedgekeurd betekent dit dat de systemen van de lijst worden gehaald en opnieuw getest moeten worden. Dat geldt niet voor de in Nederland toegepaste constructies van Greenfields, Tarkett en CC Grass, omdat deze nooit zijn getest door Fifa. Het bovenstaande laat Fifa weten in een open brief, die medio december naar de fabrikanten van kunstgrassystemen is gegaan en waarvan de authenticiteit door Nicolas Evans van Fifa wordt bevestigd. Deze brief staat niet op de Fifa website.

De brief meldt dat het beperkte aantal non-filled kunstgras systemen, die tot op dit moment zijn goedgekeurd, weliswaar de bestaande tests hebben doorstaan, maar toch hun Fifa goedkeuring verliezen. Probleem zit hem met –aldus de brief- slechter scoren op het gebied van skin abrasion ofwel het afschaven of afschuren van de huid. Dit zou bij deze velden veel ernstiger zijn dan de normale 3G systemen die met bijvoorbeeld SBR zijn ingevuld. Deze gevoeligheid voor skin abrasion zou verder vooral toenemen naarmate de velden. Probleem bij de huidige Fifa testmethodes, die zijn samengevat in het 2015 Handbook of Requirements is dat er geen ver- plichting bestaat om skin abrasion te testen na de Lisport tester. De Lisport tester is een machine die slijtage aan een kunstgrasveld simuleert.

De betreffende non-filled systemen moeten aldus de brief opnieuw getest worden volgens de 2.6 versie van het bovenstaande handboek. Aan dit handboek wordt op dit moment de laatste hand gelegd. Het verschil met de oude testmethode is dat de #Lskin abrasion$L test nu twee keer wordt uitgevoerd. Eén keer bij een nieuwe mat en daarna nog een tweede keer na de Lisport test.

Nicolas Evans: ‘Wij hebben deze brief naar de leveranciers gestuurd omdat wij weten dat er in het nieuwe jaar weer een aantal tenders worden uitgeschreven waarin deze velden worden gevraagd. De systemen die al waren goedgekeurd zijn dus normaal goed gekeurd door de verschillende testinstituten.

Ook de ‘normale’ 3G kunstgrasvelden moeten in de toekomst een After Lisport Test ondergaan. Voor deze systemen geldt echter niet dat zij opnieuw getest moeten worden. Dat geldt alleen voor het handjevol Fifa gekeurde non-filled systemen.

Joop van Krimpen Condor Grass den, is het recyclingverhaal. Het recyclen van de illusie dat hij de publieke opinie kan ver- van kunstgrasaannemer Sallandse United. Arjan een niet ingevulde kunstgrasmat is veel makke- anderen Zijn actie vanuit het platformbestuur Knottnerus van Fieldturf Tarkett legt via mail lijker dan van een mat die is ingevuld met SBR Kennisinstituten en Adviesbureaus onder BSnC, uit waarom hij niet aanwezig zal zijn: ‘We kun- of met mengsel van verschillende infillmateria- waarvoor Ulbert Hofstra van SGS Intron al is nen een hoop roepen en vinden maar zijn van len die lastig van elkaar zijn te scheiden. ingeschakeld, richt zich vooral op overheden mening dat we pas wat kunnen zeggen als ons Het bovenstaande heeft er jammer genoeg zoals omgevingsdiensten, die een vergunning onderzoek is afgerond. Dit zal eind februari het ook toe geleid dat de discussie over non-filled moeten afgeven. geval zijn. Verwachting is dat we een goede zwaar beladen is. Piet Kranendonk van ASC oplossing hebben voor de bestaande velden. Sports & Water pleit er daarom voor dat er Helaas was de beladenheid van de discussie Onze ervaring nemen we weer mee bij de een goed zorgplichtdocument komt, aan de over non-filled voor twee van de drie kunst- aanleg van nieuwe non-infill velden. Mogelijke hand waarvan opdrachtgevers gefundeerde grasfabrikanten ook een reden om geen afge- aanpassing van de norm en testmethoden voor beslissingen kunnen nemen over de keuze van vaardigde te sturen naar de discussiebijeen- non-infill velden is aan de KNVB. Ook hier heb- infillmaterialen. Kranendonk: ‘De emotie moet komst. Alleen het Chinese CC Grass zond een ben wij onze medewerking aan verleend. weer uit de discussie.’ Kranendonk heeft niet afvaardiging, in de persoon van Arjan Emaus

www.fieldmanager.nl 29 Mede naar aanleding van dit forum heeft Vakblad fieldmanager een aantal vragen gesteld aan de Patrick Balemans van de KNVB;

VRAAG 1: Hoe om te gaan met bestaande non filled constructies? Mogen die nog gebouwd worden? De huidige velden betreffen pilotvelden. De pilot duurt 1 jaar. Na het jaar wordt besloten of de constructie als erkend en gecertificeerd op de NOC*NSF Sportvloerenlijst komt te staan. Als de constructie niet de status erkend en gecertificeerd krijgt wordt er in de toekomst geen certificaat afgegeven wat betekent dat er geen wedstrijden onder auspiciën van de KNVB op gespeeld kunnen worden. Voorgaande heeft te maken met verantwoordelijkheden en aansprakelijkheden.

VRAAG2 Wat gebeurt er als een gemeente of vereniging niet tevreden is over het aan hem geleverde product Hier kan ik niets over zeggen. Dit heeft te maken met afspraken zoals gemaakt tussen gemeente en/ of vereniging en opdrachtnemer. Vanuit de KNVB zijn duidelijke afspraken gemaakt met de leveranciers over de pilot.

VRAAG 3 Hoe om te gaan met nieuwe non-infill constructies: Worden dit jaar zoveel pilots gebouwd? Een nieuw product moet altijd de mogelijkheid worden gegeven zich te bewijzen. Dit betreft dan wel een nieuw product en niet een bestaand product. Ik hoop dat de testmethode voor grip dan al ontwikkeld is en is doorgevoerd in de norm waardoor de huidige problemen niet meer voor zullen komen. Tevens zal op basis van de huidige kennis de procedures voor pilotvelden herzien moeten worden.

Bagatelliseren Wim Glaap van adviesbureau Newae herkent met ons veld, ook omdat er ernstige blessures Marcel Geurts opent het forum met zijn visie op en erkent deze problemen. ‘Ik ben op alle non- zijn voorgekomen. Je kunt dan wel zeggen non-filled, of preciezer: zijn visie op het veld dat filled velden geweest, zowel in Hoofddorp, Oss, dat dit ook mogelijk is op een ander veld, de gemeente Oss heeft laten bouwen door CSC. Hellendoorn, Amsterdam als Meijerijstad, en maar dan ben je bij mij aan het foute adres. Het veld in Oss is door de KNVB gecertificeerd, het probleem is overal grotendeels hetzelfde: te Wij hebben nu met de fabrikant afgesproken wat gebruikelijk is voor een pilot, maar is daar- weinig grip. Als mensen een rondootje maken, dat hij een jaar de tijd heeft om het veld goed mee nog lang geen goed veld, aldus Geurts. ‘De gaan ze gegarandeerd een paar keer onderuit.’ te krijgen. Eerlijk gezegd heb ik daar een hard belangrijkste problemen die spelers op het veld Marcel Geurts maakt zijn verhaal af en wordt hoofd in en is er weinig progressie in de kwa- tegenkomen, zijn dat het veld te glad is, dat zelfs een beetje fel: ‘Waar ik de grootste hekel liteit van het veld. Allereerst werd gezegd dat de bal drift op het veld en dat je als speler het aan heb, is dat onze problemen gebagatel- het probleem te maken zou hebben met het gevoel hebt dat je niet goed op het veld staat.’ liseerd worden. Wij hebben serieus problemen olieachtige waslaagje dat altijd op een nieuwe

30 1/2019 FORUM

‘Natuurlijk wordt er hard gewerkt om de velden goed op te leveren, maar er wordt zo weinig verteld’

Vereniging Sport en Marcel Bouwmeester Gemeenten (VSG) / gemeente Utrecht kunstgrasmat zit, maar dat zou inmiddels weg- lijkbaar veld gebouwd. Het verschil is dat in geregend moeten zijn, en het probleem blijft. Hoofddorp een geweven non-filled veld is aan- De aannemer heeft zand ingestrooid om het gelegd, terwijl in Oss een getuft veld ligt.’ probleem op te lossen, eerst zes millimeter en later nog twee keer een laagje van twee mil- Grip limeter. De sportclub, S.V. OSS’20, was aanvan- Terug naar het issue grip. Wim Glaap toont zijn kelijk super-enthousiast toen ze dit veld kregen, verbazing over het feit dat de velden die tot hoewel ik toen al heb gewaarschuwd heb dat nu toe zijn aangelegd zo matig presteren als Peter Verhoeven SGS Intron ze zich moesten realiseren dat ze door dit veld het om grip gaat. ‘Ik begrijp dat er in Berlijn te maken zouden krijgen met drie totaal ver- een non-filled veld van Tarkett ligt dat al drie hardere ondersteuningsvezel. Deze ondersteu- schillende ondergronden: kunstgras met infill, jaar goed functioneert. Het verschil met de ningsvezel moet feitelijk de infill vervangen natuurgras en als derde ondergrond non-filled Nederlandse velden zou zijn dat dit Duitse en de polyethyleen-kunstgrasvezel overeind kunstgras. De vereniging is ook in Hoofddorp veld is samengesteld uit een combinatie van houden.’ Geurts van de gemeente Oss kent dit wezen kijken. Daar was al eerder een verge- een zachte polyethyleen-vezel met een veel verhaal ook en heeft daar zijn eigen conclusies

www.fieldmanager.nl 31 Écht gravel Het hele jaar bespeelbaar Geen voorjaarsonderhoud

Écht gravel Het hele jaar bespeelbaar Geen voorjaarsonderhoud

hybrid clay court

WAAROM HOE WAT Door grote hoeveelheden water Met de toepassing van Lava Oxygen in Een duurzaam natuurgrasveld met in korte periodes worden de toplaag wordt water snel afgevoerd een gegarandeerde bespeelbaarheid natuurgrasvelden moeilijker en is het veld stabieler en beter van minimaal 400 uur. bespeelbaar. bespeelbaar

Wilt u de mogelijkheden Geert van Kerkvoorde Gerrit Klop Jeffrey Jansen Aldert Engelsman voor uw sportveld weten? Noord Nederland Midden Nederland Zuid Nederland West Nederland 06-126 71 236 06-516 01 208 06-220 12 023 06-236 89 287 [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] Bezoek onze stand op de Dag van de Sport! DCM Nederland B.V. • Valkenburgseweg 62a • 2223 KE Katwijk • tel: 071 401 88 44 • [email protected] FORUM

Piet Kranendonk ASC Sports & Water uit getrokken. ‘Ik heb ook gehoord dat dit veld de mat op zijn plaats te houden.’ Ook Patrick sand-dressed of iets van die strekking. Van bestaat uit een combi van twee soorten vezels: Balemans van de KNVB ziet direct niet zoveel Krimpen houdt vol dat zand in Non Filled echt zacht en hard, en dat het daarom een compleet kwaad in het gebruik van zand, zolang het er niet hoeft. ‘Als je een nieuw veld aanlegt blijft andere opbouw heeft dan het veld dat wij in tenminste niet toe leidt dat we teruggaan naar het zand een paar weken goed liggen, daarna Oss hebben. Wat er volgens mij gebeurt, is dat de oude zand-ingevulde kunstgrasvelden. Wel zal je het zand moeten egaliseren omdat het je de zachte polyethyleen-vezels wegdrukt vindt Patrick Balemans dat er goede benamin- weggetrapt wordt en daardoor de oppervlakte wanneer je met noppenschoenen over zo’n gen moeten komen voor de type kunstgras- oneffen wordt. En dat gaat dan niet doordat veld loopt. Bij de harde vezels lukt dat in min- velden zodat duidelijk is waar het over gaat en het te diep weg zit en opgesloten wordt door dere mate zodat je in de laag ondersteunings- wat men krijgt. Denk hierbij aan semi-filled/ de onderste vezels.. Je kunt de mat ook op zijn of stabiliteitsvezels staat wat zorgt dat je grip hebt. Ongeveer vergelijkbaar wat er gebeurt als je met een noppenschoen in de infill staat. Dat geldt extra voor de wat oudere en daardoor zwaardere spelers. Die hebben hier het meeste last van.’

Geurts vind het ronduit irritant dat de fabrikanten zo weinig openheid geven over dit dossier. ‘Natuurlijk wordt er hard gewerkt om de velden goed op te leveren, maar er wordt zo weinig verteld.’

Non-filled of sand-dressed In artikelen over non-filled wordt steevast de term ‘non-filled’ gebruikt, terwijl er feitelijk niet één veld in Nederland echt non-filled is. Alle zeven velden die nu zijn gebouwd, zijn ingevuld met een dunne laag zand. Joop van Krimpen van Condor Grass is het hier duidelijk niet mee eens. ‘Volksverlakkerij’, zegt hij met zoveel woorden. ‘Wij hebben inmiddels al iets van honderd non-filled velden gebouwd in het buitenland. En dat zonder dat we invulzand nodig hadden.’ De rest van het forum lijkt niet zo onder indruk van het zandverhaal. Bas Reinds: ‘Je hebt toch wat gewicht nodig om Marcel Geurts gemeente Oss

www.fieldmanager.nl 33 Alle aanwezigen zijn het er daarom over eens dat de huidige normen en

Het Duitse Non Filled veld dat zonder problemen zou functioneren! testmethodes niet IN het forum wordt diverse malen gesproken over een Tarkett Non Filled veld in Berlijn dat al jaren probleemloos zou functioneren. Arjan Knottnerus van Tarkett was zo aardig om daar wat voldoen info over te geven: ‘Het Non-filled veld va TSV Rudow 1888 Berlijn is een type non-infill zonder zand aangebracht op een ‘dynamische’ e-layer. Ook het ondersteuningsgaren is anders. Dit is geen polyethyleen garen (PE) maar een vezel vervaardigd van polyethyleentereftalaat, PET. Dit is het materiaal waar ook PET flessen van gemaakt worden. Een zeer slijtvast, stug en sterk garen vergelijkbaar met nylon. Om dit type veld te kunnen voldoen aan de Fifa normering is het systeem aangepast voor o.a. de Nederlandse markt waarbij 13 kg zand wordt aangebracht en het PET ondersteuningsgaren is vervangen voor PE garen. Volgens Knottnerus klopt het dat dat er geen klachten zijn over grip op het non-infill veld van TSV Rudow 1888 in Berlijn.

plaats houden door een hoger poolgewicht en aanvankelijk in met deze stelling van Glaap, Testperiode het gebruik van een klemgoot.’ Dat is overigens maar gaandeweg komen er toch opmerkingen. Marcel Bouwmeester ziet het allemaal niet zo precies wat de Sallandse gedaan heeft bij zijn Piet Kranendonk: ‘Subjectiviteit is ongewenst somber in. Voor hem geldt vooral dat we het pilot in Amsterdam met de CCGrass-mat. Een en innovatie kan slechts tot stand komen als afgelopen jaar veel ervaring hebben kunnen normaal kunstgrasveld heeft een poolgewicht ontwikkelingen op goeie normstellingen zijn opdoen met non-filled. ‘Ik vind de huidige van circa 1500 gram per vierkante meter. Het gebaseerd.’ Bas Reinds richt zich op zijn beurt discussie geweldig. Kijk eens hoeveel ervaring kunstgrasveld van Oss weegt ongeveer 4,5 kilo direct tot Patrick Balemans met een kunst- we hebben opgebouwd. Je zou kunnen zeg- per meter. Van Krimpen claimt dat zijn velden grasbestek in de hand dat de gemeente Den gen dat zeven pilots wat veel is, maar aan de nog een klap zwaarder zijn. Ook het CCGrass- Bosch zojuist op de markt heeft gebracht. ‘Den andere kant heeft ons dat ook veel gebracht.’ veld in Amsterdam zou zwaarder zijn dan 4,5 Bosch brengt een bestek op de markt waarin Bas Reinds lijkt daar toch wat anders over te kilo. gevraagd wordt om een non-filled veld of een denken: ‘Veel pilots is inderdaad goed, maar het gelijkwaardig alternatief. Wij gaan nu nog niet is nu vooral veel van hetzelfde.’ Ook Wim Glaap Normen volle bak voor non-filled, maar dat heeft er ook lijkt dat laatste te onderstrepen: ‘We moeten De velden die nu zijn opgeleverd in Nederland, mee te maken dat we niet weten waaraan we niet blijven aanmodderen. Ik juich non-filled voldoen volgens Patrick Balemans aan alle moeten voldoen. In dit bestek wordt verwezen toe, maar wat er nu op de markt is, is niet goed huidige normen, maar sluiten niet aan bij de naar de KNVB 2019 Norm.’ doordacht.’ Bouwmeester besluit dit deel van ervaring van de voetballer. De normen zullen Het tweede bezwaar is gericht tegen de opmer- de discussie: ‘Beetje flauw om te zeggen dat het hierop herzien en aangevuld moeten worden. king van Glaap dat hij geen interesse heeft in veel van hetzelfde is. Dat klopt niet helemaal. Alle aanwezigen zijn het er daarom over eens normen an sich, maar gewoon een goed veld Er zijn getufte, maar ook geweven velden bij. dat de huidige normen en testmethodes niet wil. Is dat goede veld soms het resultaat van Er is dus wel degelijk verschil tussen de pilots. voldoen. Dat leidt Wim Glaap tot de stelling- subjectieve waarneming? Wat voor de ene Het betreft 3 verschillende leveranciers, getuft name: ‘Die normen interesseren me geen bal. sporter een goed veld is, wordt door de ander en geweven kunstgrasmatten. Daar kan je van Ik wil gewoon een veld waar de speler naar als waardeloos beschouwd. Voor een kunstgras- alles van vinden, maar ik vind het wel verde- behoren op kan voetballen.’ Iedereen stemt fabrikant is dat lastig ontwikkelen. digbaar. Door meerdere pilots leer je meer en

34 1/2019 FORUM komt je sneller tot ontwikkeling. We moeten ik een aanbesteding uitschrijf?’ Van Krimpen KNVB non-filled kunstgras snel doorontwikkelen. kaatst even ad rem terug: ‘Maar Dan moet je Het belangrijkste item van de hele discussie me wel uitnodigen.’ Marcel Bouwmeester van blijft echter onbesproken. Non-filled velden Het onderliggende verhaal bij alle aanwezigen de gemeente Utrecht is welwillend naar Van voldoen nu vooral niet door het ontbreken is vooral dat non-filled het veld van de toe- Krimpen: ‘Als jij zegt dat het kan, dan moeten van grip. In de Nederlandse sportwerkelijkheid komst is. Non-filled is te belangrijk voor de ont- we jou als opdrachtgevers een kans geven. betekent dit dat er nieuwe normen ontwikkeld wikkeling van de kunstgrassector om nu al te Maar wel met de kanttekening dat de gebruiker moeten worden en nieuwe daarbij behorende worden afgeserveerd. De vraag is alleen of we (sportvereniging) ook met de nieuwe KNVB testmethodes. Daarom worden tijdens de niet te hard gaan. Arjan Emaus van Sallandse pilot meegaat en de aan te leggen veld signifi- discussie alle blikken een paar keer op Patrick United is trots op zijn non-filled-project dat hij cant anders is dan eerdere pilots uit 2018. Balemans gericht, maar veel sjoege geeft die voor de gemeente Amsterdam heeft gebouwd: nog niet. Balemans erkent dat er een hiaat in de ‘Het eerste kunstgrasvoetbalveld in Nederland Bouwmeester: ‘Er wordt misschien weleens normen zit. ‘Bij een normaal 3G-kunstgrasveld met een klemgoot in een betonnen rand.’ gedacht dat ambtenaren bezig zijn om non- kun je erop vertrouwen dat je een goed kunst- Desondanks durft Emaus ook kritisch te zijn als filled tegen te houden, maar dat klopt niet. Wij grasveld hebt als je aan de normen voldoet. hij de retorische vraag stelt: ‘Zijn we als sector willen niets anders dan dit product een kans Voor een non-filled veld geldt dat helaas niet.’ al zo ver dat we klaar zijn voor non-filled?’ Ook geven.’ Aan buitenlandse voetbalbonden is gevraagd adviseur Piet Kranendonk van ASC Sports & naar de ervaring met non-infill constructies. Water is een fervent voorstander van non- Uit het buitenland krijgen we dezelfde reacties filled, maar is tegelijk van mening dat kunst- “te weinig grip en de velden voldoen nog niet”. grasfabrikanten én de KNVB met alle goede ‘Bij een normaal Bij keuringsinstanties in Nederland en in het bedoelingen te veel vanuit de emotie hebben buitenland is navraag gedaan naar een testme- gereageerd, en naar nu blijkt met een product 3G-kunstgrasveld thode voor grip. Een goede testmethode is hier dat weliswaar voldoet aan de normen, maar in nog niet voor. Met leveranciers en keuringsin- de praktijk faalt. Kranendonk: ‘Ik heb veel res- kun je erop ver- stituten zijn we bezig met de ontwikkeling van pect voor fabrikanten die hun nek durven uit te een testmethode voor het meten van grip. steken. Mijn voorstel zou zijn om een taskforce trouwen dat je non-filled op te richten waarmee we alle kennis uit de markt verzamelen en daarmee trachten een goed veld de normen op dit onderdeel te verbeteren.’ Scherp aan de wind hebt als je aan de De belangen rondom non-filled zijn enorm. Dat blijkt alleen al uit de discussie tussen fabrikan- normen voldoet. Be social ten en adviseurs en opdrachtgevers, die soms Scan of ga naar: hoog oplaait. Joop van Krimpen van Condor Voor een non- www.fieldmanager.nl/arti- meldt dat ‘zijn’ velden de bovenstaande proble- cle/28662/forum- men niet kennen. Adviseur Wim Glaap lijkt niet filled veld geldt non-filled-veel-respect-voor-aanbieders-non- onder de indruk. ‘Ik heb jullie nog niet gezien filled-maar-laten-we-ons-niet-te-veel-leiden- op de Nederlandse markt. Waar ben jij dan als dat helaas niet.’ door-emoties

Wim Glaap Newae Adviseurs en Ingenieurs voor de Buitenruimte

www.fieldmanager.nl 35 Fielddrain heeft primeur in België met recycling van sportveldfundering Nederlands bedrijf legt veld met hergebruikt materiaal aan bij zuiderburen

Waar in Nederland recycling van materialen Fielddrain is een jong bedrijf, dat zijn ambacht – hebben – langzamerhand een steeds grotere het produceren en aanleggen van sportvloeren rol. De Belgische aannemer De Ceuster, met niet meer is weg te denken bij de aanleg van – al sinds 2012 uitvoert bij tal van (top)hockey- wie wij goed contact hadden, heeft er bij de sportvelden, nam het begrip duurzaamheid clubs in Nederland; denk aan de aanleg van het gemeente op aangedrongen om eens met ons hoofdveld tijdens het WK Hockey 2014 in Den om de tafel te gaan zitten.’ tot nu toe in België een bescheiden plaats in. Haag. In 2016 startte de specialist in fundering Tot september 2018, toen Fielddrain bij onze van sportvloerconstructies met het hergebruik Recycling in bestek opgenomen van lava-rubbervelden in tal van Nederlandse Aldus geschiedde. Van Hinthem: ‘In België willen zuiderburen in het plaatsje Temse – ten zuiden steden, zoals Nijmegen, Wageningen en steeds meer gemeenten zich manifesteren op van Antwerpen – het eerste sportveld aanlegde Maassluis. Voor het eerst is de Fielddrain cradle- het gebied van maatschappelijk verantwoord to-cradle-constructie nu over de grens toege- ondernemen. Wij hebben aan de opdrachtgever met hergebruikt materiaal. Peter van Hinthem past. Het Vlaamse Temse had in september de uitgelegd hoe onze manier van werken in elkaar van Fielddrain: ‘België is klaar voor deze nieuwe primeur. zit. De gemeente toonde zich direct enthousiast, nog voor het bestek was opgesteld. Na het innovatieve en duurzame oplossing.’ Renovatie hoofdveld en aanleg oefenveld gesprek met ons werd zelfs in het bestek opge- Hoe kunnen we tegen de laagst mogelijke kos- nomen dat het materiaal van het oude veld zou Auteur: Guus van Rijswijck ten ons veld vernieuwen en een oefenveldje worden hergebruikt in het nieuwe oefenveldje. aanleggen? Voor die vraag stond Rapid Hockey Vervolgens hebben we daar dus de Fielddrain- Club uit Temse in de zomer van 2018. Peter van constructie in het beton verwerkt en een extra Hinthem van Fielddrain legt uit: ‘De gemeente veldje aangelegd.’ Temse had al een lava-rubberveld, dat moest worden omgebouwd tot waterveld. Naast de Werkwijze bij hergebruikte constructie renovatie van het hoofdveld had de club een De werkwijze daarbij is als volgt: de lava-rub- oefenveldje nodig. In België speelt het duur- berfundering van het oude veld wordt in depot zaamheidsaspect – dat wij hoog in ons vaandel geplaatst vlakbij het nieuwe, nog aan te leggen

36 1/2019 ADVERTORIAL

veld. Met behulp van een computergestuurde Zand hoofdveld gebruikt voor oefenterrein dienst dat de constructie zeer sterk was, en het betonmengcentrale wordt het open beton De hockeyclub uit Temse stelde als voorwaarde parket kon moeiteloos worden bereden met geproduceerd, waarbij het oude lava-rubber dat het hockeyveld dezelfde hoogte behield een vrachtwagen. Van Hinthem: ‘Een constructie als bouwstof wordt gebruikt voor het nieuwe ten opzichte van de bodem. Van Hinthem: ‘Het als deze gaat wel veertig jaar mee.’ veld. Door middel van een laadschop wordt geheel mocht geen dikker pakket worden. het mengsel in het nieuwe veld gebracht, en Een traditioneel veld bestaat uit zand, 60 mm Mes snijdt aan twee kanten met behulp van een lasergestuurde, voor dit lava-rubber en dan de grasmat. De Fielddrain- Van Hinthem verwacht het komende jaar meer- doel omgebouwde asfaltmachine verwerkt. De openbetonconstructie is 80 mm dik en heeft dere veldconstructies te produceren en aan te gehele verwerkingscyclus, inclusief de opname een E-layer van 15 mm. Wil je de Fielddrain- leggen in België. ‘In België worden de overheid van het lava-rubber, de productie en verwer- constructie toepassen, dan zou je uitkomen op en de clubs zich steeds meer bewust van de king, uitharding en nabewerking, duurt onge- 95 mm, waardoor er een verschil zou ontstaan noodzaak van het duurzaamheidsaspect, wat bij veer twee tot tweeënhalve week. Van Hinthem: van 35 mm. We hebben bij het veld dus het deze manier van hergebruik van een sportveld- ‘Voor de uiteindelijke aanleg hebben we de zand eronderuit gehaald en hergebruikt om op constructie een belangrijke rol speelt. Daarnaast laadschop en de kraan van een Belgische aan- een nabijgelegen, braak terrein als fundering is het ook financieel aantrekkelijk vanwege het nemer gehuurd.’ voor een oefenveldje te dienen. Het overge- hergebruik van materialen, de lange levens- bleven lava-rubber hebben we daarvoor ook duur en het gebrek aan stortkosten. Het mes gebruikt.’ snijdt dus aan twee kanten.’ De constructie kan Vier Fielddrain-varianten voor bovendien worden toegepast bij padel- en sportveldfundering Geen extra kosten tennisbanen, vertelt Van Hinthem. ‘Ook bij die Naast het product Fielddrain LR (lava- Deze vorm van hergebruik is financieel zeer sportvelden gaan we proberen de Belgische rubber) bestaan er nog drie varianten: aantrekkelijk, vertelt Van Hinthem. ‘Dankzij markt te veroveren.’ Fielddrain G (grof), Fielddrain F (fijn) en deze werkwijze kreeg de opdrachtgever voor Fielddrain R (recycling). Deze varianten dezelfde kosten een oefenveld en een nieuw van cementgemodificeerde gebonden waterveld. Er waren dus geen afvoerkosten voor granulaatfunderingen bieden, naast een het lava-rubber, want dat werd hergebruikt voor oplossing voor afwateringsproblemen, de nieuwe constructie van het hockeyveld en www.fielddrain.com een duurzame hoogwaardige sporttech- het oefenveld. Ook waren er geen stortkosten nische en civieltechnische constructie. In en hoefden er geen kosten te worden doorbere- de varianten Fielddrain G en Fielddrain F kend voor het materiaal van het oefenveldje.’ wordt als bouwstof een natuurlijk granu- Keuring door Universiteit van Gent laat toegevoegd; de variant Fielddrain R Vervolgens werden de nieuwe velden gekeurd maakt gebruik van recyclingmateriaal als door de keuringsdienst van de Universiteit van bouwstof. Behalve als oplossing in sport- Gent, die daarbij de Kiwa Isa-normen hanteerde constructies kan de Fielddrain-oplossing (Kiwa Isa gaf eerder al een certificaat af voor worden toegepast in de civiele techniek de Fielddrain-constructie). ‘De keuringsdienst Be social voor de realisatie van voeten rijwielpa- van de Gentse Universiteit had zoiets nog nooit Scan of ga naar: den, parkeerterreinen en op locaties waar gezien en was razend enthousiast over de vlak- www.fieldmanager.nl/article/28675/fielddrain- wateropvang en waterafvoer van groot heid van de constructie en de goede waterdoor- heeft-primeur-in-belgi-met-recycling-van- belang zijn. stroming.’ Daarnaast constateerde de keurings- sportveldfundering

www.fieldmanager.nl 37 Vakbeurs biedt 100 procent focus op sportaccommodaties

Er zijn talloze factoren waar professionals Kennissessies Wie wordt er Fieldmanager of the Year 2019? Tijdens de beurs staat er voor bezoekers een Vakblad Fieldmanager reikt tijdens de beurs rekening mee moet houden om een sterke programma klaar met hoogwaardige kennisses- voor de negende keer op rij de Fieldmanager accommodatie neer te zetten. Daarom vestigt sies over uiteenlopende thema’s. In sessies van of the Year-prijs uit. Ook dit jaar is een deskun- 30 minuten nemen specialisten de belangstel- dige jury weer op zoek naar de beste en meest Vakbeurs Sportaccommodaties als enige lenden mee in actuele vraagstukken en oplos- getalenteerde fieldmanager van Nederland. evenement in Nederland alle aandacht op de singen. Daardoor kunnen professionals direct De winnaar wordt bekendgemaakt tijdens na de beurs met praktische handvatten aan de de Fieldmanager-borrel aan het einde van de accommodatie zelf: van financiering en ont- slag. beurs. werp tot beheer en verduurzaming, zowel voor Nieuwe subsidieregelingen Gratis toegang binnen- als buitensportaccommodaties. Onder andere het ministerie van Een bezoek aan de beurs kost u helemaal niets. Volksgezondheid, Welzijn en Sport zal lezingen U parkeert kosteloos voor de deur, hebt toe- Op de beursvloer in Expo Houten vinden verzorgen over nieuwe subsidieregelingen voor gang tot de gehele beursvloer en alle lezingen belangstellenden bij 170 bedrijven en organisa- gemeenten en sportverenigingen. Ook is het en kunt genieten van gratis koffie, thee en fris ties alle nieuwe producten, diensten, innovaties mogelijk aan te schuiven bij gevarieerde sessies in de gangpaden. U hoeft zich alleen maar onli- en partijen die voor hun werk van belang zijn. van Kenniscentrum Sport, NOC*NSF, verschil- ne te registreren. Ga nu naar www.vakbeurs- De hele markt is deze dag op één locatie verza- lende sportbonden en de BSNC. sportaccommodaties voor uw toegangskaart. meld. U ziet, hoort en ervaart ter plekke wat de nieuwste mogelijkheden in uw vakgebied zijn.

Advanta introduceert 4-season sportveldherstel op vakbeurs

Graszaadbedrijf Advanta maakt met het nieuwe grasmengsel Recover 4 Tetra de weg vrij voor jaarrond sportveldherstel. Het mengsel biedt uitkomst in die situaties waarin reguliere doorzaai niet mogelijk of niet toereikend is. Het bedrijf introduceert het grasmengsel op de Vakbeurs Sportaccommodaties in Houten. Bij situaties waarin reguliere doorzaai niet mogelijk is, gaat het om herstel onder lagere temperaturen, in een zout milieu, bij droogte en hoge ziekte- of onkruiddruk. Sportveldspecialist Job Steunenberg van Advanta: ‘De betere stresstolerantie, de fenomenale groeikracht en de excellente winterperformance van de nieuwe grassoort tetraploïd Engels raaigras zorgen ervoor dat grasherstel met Recover 4 Tetra onder deze condities wél slaagt. Door de 50/50-combinatie met gangbaar (diploïd) Engels raaigras blijft de hoge betredingsresistentie gewaarborgd. En uiteraard is Advanta’s premium zaadcoating Advance ook op dit nieuwe mengsel standaard.’

Meervoudig gecertificeerd Gras Advies aanwezig op Vakbeurs Sportaccommodaties

Naast het ISO 9001:2015-certificaat en de C02-prestatieladder trede 3 behaalde Gras Advies onlangs het ISO 14001:2015-certificaat. Een woordvoerder van het bedrijf laat weten: ‘Wij streven continu naar verbetering en willen steeds bewuster omgaan met milieu-aspecten.’ ‘Kwaliteit is ons visitekaartje’, aldus de woordvoerder van Gras Advies, ook aanwezig op de Vakbeurs Sportaccommodaties in Houten op 14 maart 2019. ‘Daarom heeft een optimale dienstverlening onze hoogste prioriteit. Het is voor ons vanzelfsprekend dat onze manier van werken voldoet aan vastgestelde kwaliteitsstandaarden. Wij waarborgen onze kwaliteit en ons kennisniveau door de nieuwste ontwikkelingen en technieken op de voet te volgen.’

38 1/2019 Zwaagstra Beton toont nieuw type betonplaat dat steeds meer terrein wint

Nadat het programma Zembla in de tv- uitzending ‘Op de bodem’ in het najaar van W&H Sports op Vakbeurs Sportaccommodaties met initiatief GreenMatter 2017 had beweerd dat het zink uit rubbergranulaat de bodem in trekt en het grond- en W&H Sports en Lankhorst Recycling Products organiseerden onlangs een geslaagde oppervlaktewater rond sportvelden vervuilt, en druk bezochte kennisdag, die in het teken stond van hun gezamenlijke initiatief startte de gemeente Den Haag een pilot met GreenMatter. Ook op de Vakbeurs Sportaccommodaties is W&H Sports present met een een nieuw type betonplaat. De omrande stand. Heeft u interesse voor gerecyclede sportgerelateerde producten, bezoek dan stand ondergrond bleek een schot in de roos, zegt 1.805. André Veerkamp van Zwaagstra Beton, dat Het was een zeer gemêleerd gezelschap van aannemers en gemeenten tot ingenieurs- en advies- zijn nieuwe product toont op de Vakbeurs bureaus, dat onlangs de W&H-stand bezocht tijdens de kennisdag. ‘Het is inmiddels duidelijk dat Sportaccommodaties. het onderwerp sterk leeft in de markt en dat er veel interesse voor is’, aldus W&H Sports. Na de betreffende Zembla-uitzending ging de gemeente Den Haag direct op zoek naar Rondleiding een oplossing voor de milieurisico’s door de ‘Deelnemers kregen die dag een goed beeld van hoe de verschillende gerecyclede produc- uitloging van zink uit rubbergranulaat. De ten uit het leveringsprogramma worden vervaardigd. Een woordvoerder van W&H Sports: gemeente benaderde enkele partijen om mee ‘Belangstellenden werden getrakteerd op een presentatie van de CEO van Lankhorst en kregen te doen aan een pilot waarbij betonplaten met een rondleiding door de productie. Hierbij waren de GreenMatter-producten te zien. Er stond opstaande randen naast de velden werden een kantplank van gerecycled kunstgras opgesteld in een betonplaat met uitsparing. Deze nieu- gelegd. Betonfabrikant Zwaagstra Beton teken- we innovatie is bedoeld om de infill te behouden en om te voorkomen dat de microplastics zich de voor een proefopstelling, die samen met verspreiden. Verder stond er een picknicktafel van gerecycled kunstgras en werd er uitgebreid de gemeente en de KNVB werd uitgevoerd. De stilgestaan bij Empatec. Deze sociale werkvoorziening is nauw betrokken bij de bewerking en de pilot, die bij twee Haagse clubs werd uitgerold, assemblage van de GreenMatter-producten’, aldus W&H Sports bleek een succes.

Kwaliteitsnormen Twee typen betonplaten In het laboratorium kregen de bezoekers een indruk van de kwaliteitsnormen die Lankhorst Twee Haagse sportclubs hadden vorig jaar de hanteert. Daarbij kwam ook een eindgebruiker van de GreenMatter-producten aan het woord. primeur met de betonplaat met opstaande ran- Marcel Bouwmeester van de gemeente Utrecht /VSG, die eerder gerecyclede kantplanken heeft den: RKSV GDA uit Loosduinen en Koninklijke besteld, gaf een verdiepende presentatie over circulariteit en hoe hiermee om te gaan. ‘Kortom: Haagsche Cricket en Voetbal Vereeniging Quick. het was een zeer geslaagde kennisdag, waarop de deelnemers werden uitgedaagd tot circulair Het resulteerde in twee verschillende typen denken om de afvalstroom te kunnen omzetten in nieuwe producten.’ betonplaten met een rand. Later klopte ook amateurclub DZOH uit Emmen aan de deur. Onlangs werd het eerste veld met het nieuwe DLF dingt met zoutbestendige type betonplaat door advies- en ingenieursbu- grasmengsels 4salt mee naar reau Sweco opgeleverd in Emmen. Innovatieprijs

‘Markt is opgeschud’ DLF is genomineerd voor de André Veerkamp: ‘De markt is door de pilot- Innovatieprijs Sportaccommodaties velden in Den Haag behoorlijk opgeschud. 2019, die op 14 maart wordt Onlangs zagen we in Den Bosch een bestek uitgereikt tijdens de Vakbeurs langskomen met opstaande betonranden. Als Sportaccommodaties in Houten. kleine fabrikant zijn we bekender geworden Ons klimaat verandert onmiskenbaar, in de sportwereld; we hebben er ook nieuwe zo stellen verschillende wetenschap- aanvragen door gekregen. En belangrijker: pers. Dit heeft ook gevolgen voor de het heeft echt wat teweeggebracht in de grasgroei. Die is niet altijd goed bestand tegen de daaruit voortvloeiende veranderingen, zoals een markt. Veel bestekken voor de aanleg van hogere zoutconcentratie in het water. Om de verschillende grassoorten in Nederland zoutbestendi- kunstgrasvelden bevatten nu betonplaten met ger te maken, is DLF al een aantal jaren bezig met onderzoek op het gebied van gras en verzilting. opstaande randen. Er is interesse voor; mensen Dit heeft geleid tot een nominatie voor de Innovatieprijs Sportaccommodaties 2019. zien kennelijk ook echt de noodzaak om dit milieuprobleem aan te pakken.’

www.fieldmanager.nl 39 WE CARE FOR STRAIGHT LINEMARKING Intelligent One

DE ENIGE VOLLEDIGE GPS GESTUURDE ROBOT

BELIJNT EEN VELD IN MINDER DAN 30 MINUTEN

GEEN MAANDELIJKSE KOSTEN

*VRAAG NAAR DE FINANCIERINGSMOGELIJKHEDEN

www.milati.nl 40 1/2019

Milati Advertentie - A4 - 210x297 - Intelligent One.indd 1 20-2-2019 09:28:54 WE CARE FOR STRAIGHT LINEMARKING Intelligent One

DE ENIGE VOLLEDIGE GPS GESTUURDE ROBOT

BELIJNT EEN VELD IN MINDER DAN 30 MINUTEN Intelligent One: 's werelds eerste lijnmarkeringsrobot direct al beroemd Tijdens de Vakbeurs Sportaccommodaties toont Milati ’s werelds eerste en enige volledig gps- gestuurde robot die zelfstandig lijnmarkering op sportvelden kan uitvoeren: de Intelligent One. De lijnmarkeringsrobot werd in de zomer van 2018 geïntroduceerd en was zelfs in actie GEEN MAANDELIJKSE KOSTEN te zien tijdens een uitzending van De Wereld Draait Door. Dit tv-programma bracht een serie documentaires over voetballegende Johan Cruijff. In hun zoektocht naar iets of iemand die zijn afbeelding op een voetbalveld kon aanbrengen, stuitten de makers op een filmpje van het Deense Intelligent Marking, ontwikkelaar van de Intelligent One. Een gezonde grasmat als basis voor *VRAAG NAAR DE FINANCIERINGSMOGELIJKHEDEN sportieve prestaties Haarscherpe afbeelding van Cruijff Tijdens de uitzending van DWDD op dinsdagavond 9 oktober 2018 was te zien hoe met de lijn- Ook Eurofins is aanwezig op de Vakbeurs markeringsrobot Intelligent One een afbeelding van Johan Cruijff, ontworpen door BNN-VARA, op Sportaccommodaties in de Expo Houten het sportveld van het Friese Oosterwolde werd aangebracht. Stefan Thilemann van het Deense op donderdag 14 maart. Daar toont het Intelligent Marking maakte van het ontwerp een projectie voor de software van de markeringsro- bedrijf zijn product Eurofins Agro. bot. Het resultaat was een haarscherpe afbeelding van Johan Cruijff op de middenstip. ‘Optimaal beheer van sportvelden vereist inzicht in alle aspecten die van invloed zijn op Intelligent One: kostenbesparend en de gezondheid van de grasmat’, is de visie van nauwkeurig Eurofins. Eurofins Agro biedt dit inzicht met De oprichters van Intelligent Marking, Andreas Ydesen en Anders Sørensen, hebben jaren gewerkt monstername, analyse en advies voor bodem, aan het perfectioneren van de Intelligent One. Tijdens Europa’s grootste beurs voor #Lturf plant en water. management#$L, de Saltex 2017, won het Deense bedrijf met dit product de innovatieprijs. De lijnmarkeringsrobot is inmiddels wereldwijd uitgezet.

Voordelig grasmaaien in eigen beheer met de Major Swift Rollermower

Verkoopkantoor Zonna toont tijdens de Vakbeurs Sportaccommodaties een maaier waarmee verenigingen en overheidsinstanties eenvoudig en goedkoop zelf hun gras kunnen maaien. Als basis dient de Major Swift Rollermower. Deze cirkelmaaier is voorzien van een looprol aan de voorzijde en aan de achterzijde. ‘Hiermee kun je altijd een perfect maaibeeld creëren, dat niet onderdoet voor het maaibeeld dat u van een kooimaaier gewend bent. Deze machine laat zich eenvoudig afstellen en het onderhoud kunt u zelf uitvoeren’, aldus een woordvoerder.

Lage aanschafprijs In combinatie met een kleine compacte trekker zorgt dit er tevens voor dat de Specificaties aanschafprijs zeer laag is, stelt het bedrijf. ‘Als dit bedrag wordt ondergebracht De Major Swift Rollermower heeft een maaibreedte van 2,40 meter. in een financieringsvorm, kunt u de lasten reduceren tot 320 euro per maand. Specificaties: Als u onze stand bezoekt tijdens de vakbeurs, vertellen wij u graag over alle - Werkbreedte 2,40 m ins en outs van dit mooie maaisysteem van Major.’ - 4 maairotoren met 8 messen - benodigd vermogen vanaf 25 pk - capaciteit ca. 1 voetbalveld per half uur Be social - gewicht 570 kg Scan of ga naar: - volledig thermisch verzinkt maaidek www.fieldmanager.nl/article/28700/vakbeurs-biedt- 100-procent-focus-op-sportaccommodaties www.milati.nl www.fieldmanager.nl 41

Milati Advertentie - A4 - 210x297 - Intelligent One.indd 1 20-2-2019 09:28:54 Raf Bogaets van Expoline

Yes we (jerry)can

Expoline gebruikt sensor en statiegeldsysteem om milieu én de portemonnee van de klant te sparen

Zo’n beetje ieder bedrijf is bezig met duurzaam Raf Bogaerts, oprichter van Expoline, is blij dat procent van de verpakkingen terug. Dat zijn in het statiegeldsysteem nu wel erkenning krijgt. Nederland jaarlijks zo’n 10.000 units die van de ondernemen. Klanten verwachten dat ook. ‘In de particuliere markt is op dit moment veel afvalberg gehouden worden.’ Dat is weleens anders geweest. Dat ondervond discussie over statiegeld. Wij liepen daar al jaren op voor.’ De plastic kannetjes met kant- Efficiënter transport de fabrikant van belijningsverven Expoline in en-klare belijningsverf worden vooral geleverd Voetbalclubs die in het bezit zijn van een of 2008. Toen kwam het bedrijf met een statie- aan amateurvoetbalverenigingen die geen meerdere verftanks kunnen sinds kort ook bij- ruimte of financiële mogelijkheden hebben dragen aan duurzaamheid. Expoline heeft een geldsysteem op de markt voor lege plastic om een grote tank neer te zetten om de verf app ontwikkeld die monitort hoeveel verf er in kannetjes voor belijningsverf. Veel erkenning in op te slaan. Als een club een nieuwe lading de tank zit. Deze gegevens worden vervolgens verf bestelt, wordt dit afgeleverd in een nieuwe doorgestuurd naar een mobiele app, waarop de kreeg Expoline hier niet voor. Niemand leek kan. De gebruikte jerrycans haalt Expoline op gebruiker kan aflezen hoeveel verf er verbruikt geïnteresseerd. Inmiddels is de achterstand en deze worden gereinigd door schoonmaak- wordt. Dezelfde gegevens gebruikt Expoline bedrijf ICS Cleaning, waarna ze klaar zijn voor om het transport van de verf efficiënter te ingehaald en is het statiegeldsysteem in meer- hergebruik. ‘We zijn in 2008 gaan kijken of we regelen. ‘We hebben heel veel transporten in dere landen een succes. de hoeveelheid plastic afval konden reduceren. Nederland. Mensen bellen ons wanneer ze We zijn een samenwerking aangegaan met ICS denken dat de verf bijna op is, maar dat is niet Auteur: Linde Kruese omdat zij de jerrycans met filterinstallaties kun- altijd efficiënt. Hierdoor kan het voorkomen dat nen schoonmaken. Na de schoonmaak worden wij op maandag vanuit België naar Heerenveen de jerrycans weer gevuld met verf en afgele- moeten rijden en op dinsdag naar Leeuwarden. verd.’ Klanten betalen bij het bestellen van de Dat legt een grote druk op het milieu’, legt verf drie euro statiegeld, die ze uiteraard bij het Bogaerts uit. Dankzij de app kunnen soortge- inleveren weer terugkrijgen. ‘Zo motiveren we lijke situaties worden voorkomen door trans- onze klanten om de jerrycans ook echt weer in porten te combineren. ‘Omdat wij zien wanneer te leveren.’ Een extra motivatie voor klanten is een tank leeg zal zijn, kunnen we van tevoren dat de kostprijs daalt. Bogaerts: ‘De jerrycans transporten inplannen.’ komen niet op de afvalberg terecht, wat ook geld kost. Op dit moment halen we zo’n 80 à 90

42 1/2019 3 min. leestijd TECHNIEK

‘Wij zien wanneer een tank leeg zal zijn en kunnen dus van tevoren transporten inplannen’

Bewust van verbruik Voor beide partijen worden de koster lager, meet en via internet de informatie doorstuurt Zo krijgen ook de verenigingen een beter idee want hoe minder transport, hoe beter.’ naar de app. Expoline krijgt via de mail rap- van hun verbruik. ‘Veel verenigingen hebben porten met gegevens binnen en ziet op de app geen idee hoeveel verf zij gebruiken. De app Te allen tijde checken een metertje dat per klant aangeeft hoeveel maakt het verbruik veel transparanter. Als In november 2018 is Expoline met SC verf er nog in de tank zit. er ineens twintig liter verf teveel uit de tank Heerenveen een pilot gestart waarbij wordt Expoline is deze manier van werken voorzichtig is gegaan, kunnen ze achterhalen wat daar getest hoe accuraat de app is. ‘In België en aan het uitrollen in de rest van Nederland. Ook gebeurd is. Door de tanks te monitoren, wordt Frankrijk zijn we het systeem al meer dan een daar is een strategie voor: ze beginnen bij de het veel makkelijker en duidelijker voor de jaar aan het testen. We zijn best accuraat. Op dit meest noordelijke voetbalverenigingen en wer- gebruiker, omdat hij weet dat hij nog voldoen- moment zijn we de details aan het optimalise- ken dan toe naar de plaats waar het bedrijf is de product heeft om de week door te komen.’ ren.’ SC Heerenveen heeft twee tanks van 500 gevestigd: Tessenderlo in België. Expoline gaat hierin nog een stap verder door liter staan. Bogaerts kan te allen tijde via de app de klant een automatische mail te sturen waarop zijn telefoon checken hoeveel liter er in de in staat wanneer de tank leeg is en wanneer ze tanks zit. ‘Als we zien dat er volgende week verf Be social langs kunnen komen om de tank te vullen. ‘Op geleverd moet worden, gaan wij dit inplannen Scan of ga naar: deze manier proberen we de klant bewust te en stellen we de club op de hoogte.’ Om te kun- www.fieldmanager.nl/article/28661/yes-we- maken van zijn verbruik en door samen te wer- nen monitoren hoeveel verf er in de tank zit, is jerrycan ken, is het voor iedereen een win-winsituatie. een sensor geplaatst die dagelijks de inhoud

www.fieldmanager.nl 43 Kiwa ISA Sport Veiligheid en duurzaamheid voorop!

Kiwa ISA Sport is een onafhankelijk en professioneel kennisinstituut voor goede, duurzame en veilige sportaccommodaties. Onze belangrijkste werkzaamheden zijn het onafhankelijk adviseren over sportvoorzieningen, het verrichten van onderzoek en het keuren van (inter)nationale sportaccommodaties. Onze werkzaamheden zijn op nationaal niveau geaccredi- teerd door de grote Nederlandse sportbonden zoals KNVB, KNLTB, KNHB, Atletiekunie en KNKV. Op internationaal niveau zijn accreditaties afgegeven door FIFA, World Rugby, ITF, FIH en IAAF.

Wij helpen u graag bij het realiseren en in stand houden van goede, duurzame en veilige sportaccommodaties!

Kiwa ISA Sport • T: 026 483 46 37 • E: [email protected] www.kiwa-isa-sport.nl TM Perfecting Play Kiwa ISA Sport De enige echte, nu nog beter Veiligheid en DE NIEUWE IMANTS FTM-LIJN duurzaamheid voorop!

Maakt nog beter schoon dankzij de nieuw ontworpen UNIVERSE® rotor en afvoerbanden

Solide hoogte instelling voor consistent werk

Speciaal ontworpen voor het onderhoud van gras Kiwa ISA Sport is een onafhankelijk en professioneel kennisinstituut voor op sportvelden en golfbanen goede, duurzame en veilige sportaccommodaties. Onze belangrijkste werkzaamheden zijn het onafhankelijk adviseren over sportvoorzieningen, het verrichten van onderzoek en het keuren van (inter)nationale sportaccommodaties. Onze werkzaamheden zijn op nationaal niveau geaccredi- teerd door de grote Nederlandse sportbonden zoals KNVB, KNLTB, KNHB, Lichter en Atletiekunie en KNKV. Op internationaal niveau zijn accreditaties afgegeven beter in balans door FIFA, World Rugby, ITF, FIH en IAAF.

Wij helpen u graag bij het realiseren en in stand houden van goede, duurzame en veilige sportaccommodaties! Geliefd bij vooraanstaande onderhoudsprofessionals wereldwijd

Kiwa ISA Sport • T: 026 483 46 37 • E: [email protected] www.kiwa-isa-sport.nl Meer informatie bij Jean Heybroek bel: +31 (0)30 63 94 611 e-mail: [email protected] www.fieldmanager.nl 45 of surf naar www.jeanheybroek.com www.jeanheybroek.com

Imants_FTM_A4.indd 1 06/09/18 12:02 Joop van Krimpen, commercieel manager sport bij Condor: ‘We zijn klaar voor de Nederlandse markt’ Condor Grass en Nootenboom staan met een legertje producten klaar. ‘Wij zijn beide relatiebouwers in de breedste zin van het woord, volgens ons de enige juiste manier om relaties degelijk en betrouwbaar te kunnen bedienen'

Nootenboom Sport en kunstgrasproducent Het is in Europa een van de grootste aanbieders ‘We komen met een waterhockeyveld met twee in dit marktsegment; er wordt zo’n 100 miljoen verschillende ondergronden, een voetbalveld Condor Grass uit Hasselt, sinds begin 2017 vierkante meter per jaar getuft binnen de gehele met een poolhoogte van 40-45 mm met kurk- partners, hebben afgelopen jaar een groot Condor Group, inclusief tapijt en kunstgras. Joop infill op een 10 mm dikke shockpad, waarbij men van Krimpen, commercieel manager bij Condor: de keuze heeft uit drie verschillende shockpads, aantal kunstgrasproducten tegelijk laten testen ‘Met honderden medewerkers zijn wij een van de en drie kunstgrassystemen met TPO-S. Wat dat voor de sportvloerenlijst. De laatste producten allergrootste, maar ons DNA is nog echt dat van laatste betreft: de verzamelnaam voor thermo- een familiebedrijf. Op kantoor kun je elk moment plastische elastomeren is TPE. Een van de zes worden nu getest. de baas tegenkomen.’ soorten heet officieel TPE-O; dat is een thermo- plastisch polyolefinenmengsel. Hiervoor wordt Ontzagwekkende fabriek Sportproducten de technische aanduiding TPO gebruikt. TPO-S Het is volgens Dick Nootenboom een goed Sinds vier jaar richt het bedrijf zich op kunst- is een hoekige vorm voor een perfect stabiele bewaard geheim dat Condor Grass een van de grasmatten voor sporttoepassingen. Daarvoor infill. Zulke velden hebben we in Nederland nog grootste en modernste tuftfabrieken heeft van ging het onder meer een partnerschap aan niet, maar in Scandinavië wel. Deze infill wordt heel Europa. Nu is er naast de bestaande fabriek met de Scandinavisch producent Saltex. Saltex zeer gewaardeerd door de gebruikers, omdat een nieuwe, uiterst moderne fabriek van 45.000 is een Fifa Preferred Producer. Diverse Saltex het goed blijft liggen en prima sporttechnische m2 gebouwd, net zo groot als de bestaande Fifa-systemen zijn nu ook geaccepteerd op de eigenschappen heeft.’ fabriekshal, speciaal voor de productie van kunst- Nederlandse markt, waaronder het Saltex Wave- ‘Verder komen we nog met een systeem met gras. Het bedrijf Condor Carpets werd begin jaren rugbyveld. Van Krimpen: ‘Zoals gezegd hebben een poolhoogte van 45 mm met EPDM-infill, een negentig door de gebroeders Hoekman opge- we nu een mooie productenrange die geschikt is systeem met een poolhoogte van 60 mm met richt en tuft van oorsprong tapijten, net als de voor de Nederlandse markt. We staan in de start- kurk-infill en het hierboven genoemde Wave- meeste kunstgrasfabrikanten. Sinds 2008 houdt blokken, nagenoeg op oorlogssterkte: de mensen rugbyveld met een poolhoogte van 62 mm, dat al het bedrijf zich ook bezig met de productie van gaan merken dat we er zijn! Niet alleen officieel is goedgekeurd.’ Ook velden voor tennis, kunstgras voor recreatief gebruik (landscaping). in Nederland, ook internationaal.’ korfbal en golf behoren tot de sportproducten.

46 1/2019 ADVERTORIAL

Productdekking Van Krimpen vult aan: ‘We zijn momenteel ook 25 jaar. We hebben vanaf 1984 meer dan Nootenboom: ‘Condor Grass is enorm gedreven een extra non-infillsysteem aan het testen. 350 kunstgrasvelden geïnstalleerd. Ook leggen om met ons als partner producten te maken We hebben al een systeem waarmee we we valdempende ondergronden, atletiekbanen en verbeteren. In een paar jaar tijd heeft het sinds 2007 ervaring hebben in de rest van de en trapveldjes in wijken aan.’ bedrijf een complete dekking van producten wereld: ongeveer honderd full-size velden in ontwikkeld, voor handbal, korfbal, hockey, Zwitserland, Luxemburg, Duitsland en Frankrijk. Nootenboom Sport streeft het hoogste kwa- voetbal, tennis en rugby. Het is bovendien een Voor Nederland laten we beide systemen liteitsniveau na. ‘Dat doen we met onze eigen toppartij die alles produceert in Nederland. Wij momenteel keuren door KIWA Isa Sport.’ ploegen; we zijn niet afhankelijk van onder- willen duurzaam ondernemen en productie in aannemers. Onze uitvoerders zijn door de wol Nederland scheelt in transportafstand. Ook zet Expertise in aanleg en onderhoud geverfd. We hebben vier onderhoudsploegen, het bedrijf volop in op recyclebaarheid. Ik ver- In 1984 legde Nootenboom Sport zijn eerste elk bestaande uit twee personen, die gespecia- wacht dat Condor Grass en Nootenboom Sport kunstgrasveld bij HC De Waele in Ridderkerk liseerd zijn in het onderhoud van een bepaald op niet al te lange termijn met een product aan, waarna honderden kunstgrasinstallaties type kunstgrasmat. Als een van de weinige zullen komen dat volledig recyclebaar is. Maar volgden. Het bedrijf was enkele jaren dochter- kunstgrasinstallateurs hebben wij ervaren daarvoor zijn er nog veel uitdagingen. Een daar- onderneming van BAM Infra en werd in april ploegen voor grond-, straat- en rioolwerkzaam- van is dat een recyclebare backing, bijvoorbeeld 2015 door René Rosmolen en Dick Nootenboom heden. We kunnen dus al het werk rond een uit de PE-familie, niet verlijmd kan worden met teruggekocht. ‘Condor Grass kiest voor ons veld op een sportcomplex zelfstandig uitvoeren.’ PU-lijm. En een PE-achtige lijm moet warm vanwege onze uitgebreide ervaring in aanleg aangebracht worden, wil het werken, maar dan en onderhoud, maar ook vanwege persoonlijke smelten de vezels als je niet oplet.’ banden door een samenwerking van meer dan

www.nootenboom-sport.nl

www.condorgrass-sport.com

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/28681/joop-van- krimpen-commercieel-manager-sport-bij-con- Dick Nootenboom Joop van Krimpen dor-we-zijn-klaar-voor-de-nederlandse-markt

www.fieldmanager.nl 47 Onderzoek chemievrije bestrijding mossen en algen boekt blijvende resultaten

Proeven bestrijding met micro-organismen verlopen voortvarend

De ingangsdatum van de Green Deal De klok tikt dus door, als het gaat om maatre- onderzoek bestaat uit zes leden; de coördinatie gelen om van de Green Deal Sportvelden 2020 en leiding van dit project zijn in handen van Sportvelden 2020 komt naderbij: nog één jaar. een succes te maken. Deze Green Deal heeft als Koen Beelen van Co-Capacity uit Bunnik. De Momenteel vindt er in dat kader een doel om in 2020 geen chemische bestrijdings- overige leden zijn Wageningen University & middelen meer te gebruiken op sportvelden en Research (WUR), de gemeenten 's-Hertogen- onafhankelijk Onderzoek Gladheid Kunstgras golfbanen. Bestrijding met micro-organismen bosch en Amsterdam, het Koninklijk Nederlands plaats, een initiatief dat is opgezet door de lijkt goede resultaten te boeken, zo blijkt uit Korfbalverbond, de Koninklijke Nederlandse onderzoek en uit de praktijk van Algavelan Hockey Bond en Algavelan Nederland. Op ter- Branchevereniging Sport- en Cultuurtechniek Nederland. mijn komen de resultaten van dit onderzoek (BSNC). Daarnaast is ook Algavelan Nederland beschikbaar. Onderzoek Gladheid Kunstgras al ruim twee jaar bezig met eigen onderzoek, Het Onderzoek Gladheid Kunstgras moet de Veel misverstanden bij algen- en met als resultaat een baanbrekende innovatie: branche en de sectorleden van de BSNC meer mossenbestrijding duidelijkheid verschaffen over de vraag hoe Volgens directeur Ewoud van de Wetering van MO5 Sport. mossen en algen op kunstgrasvelden het meest Algavelan zijn er nog veel te veel misverstanden doeltreffend én chemievrij bestreden kunnen op het gebied van algen- en mossenbestrijding. Auteur: Guus van Rijswijck worden. De begeleidingscommissie van het ‘Wat mag wel en wat mag niet? Wat werkt en

48 1/2019 ADVERTORIAL

‘Effectieve bestrijding van algen en mossen begint bij de voedingsbodem’

Exit chemie No cure, no pay De exit van chemie is onvermijdelijk om ver- Terug naar de Green Deal Sportvelden: met schillende redenen, vertelt Van de Wetering. ingang van 2020 mogen er geen chemische ‘Ten eerste: het mag niet. Voor de hele openba- bestrijdingsmiddelen meer worden gebruikt re ruimte moet men over op chemievrij beheer. op sportvelden en golfbanen. Volgens Van de Het zijn vaak ook ernstige milieudelicten. Een Wetering is die datum moeiteloos haalbaar. ‘Ons vergunning voor een hockeyveld betekent niet eigen onderzoek en de bijbehorende best prac- dat het is toegestaan om een lozing te doen tices laten zeer succesvolle bewezen resultaten op oppervlaktewater, wat dus altijd gebeurt. zien. De velden waar we zijn gestart met MO5 Ten tweede: het werkt niet. De praktijk laat Sport worden schoon en blijven schoon. Einde zien dat er altijd problemen ontstaan. Daar zijn overlast. Op basis van no cure, no pay bieden voorbeelden genoeg van, zoals bij MHC Weesp we sportclubs honderd procent garantie dat we en Sportbedrijf Arnhem, waarover al eerder is met deze methode zelfs semiwatervelden hele- gepubliceerd. Ten derde: het kost te veel. Er maal in orde krijgen. Zo niet, dan zijn de kosten wordt veel chemie gebruikt en vervolgens vindt voor ons. Maar dat is nog nooit gebeurd.’ intensieve mechanische reiniging plaats met wat niet? Geeft dit hogere kosten of juist niet? hoge kosten. Al deze middelen hebben door de Effectieve bestrijding van algen en mossen grootschalige toepassing directe invloed op het begint bij de voedingsbodem.' Van de Wetering grond- en oppervlaktewater en alles wat daarin wijst erop dat het in de hele onderhoudssector leeft.' voor sportaccommodaties gebruikelijk was – en nog steeds is – te werken met diverse soorten Volkomen onacceptabel chemie. ‘Zout, waterstofperoxide, enzymrei- Hij wijst erop dat chemie op sportvelden ook nigers (zeep), biociden en pesticiden. Deze nadelige gevolgen heeft voor de insecten in de www.algavelan.nl werden en worden ook veelvuldig toegepast op omgeving. 'Wat we overhouden, is dode natuur kunstgrasvelden, om het probleem van glad- en dat is volstrekt onaanvaardbaar. Vertel heid en wateroverlast door onder andere algen mensen uit de wereld van de waterzuivering op te lossen. Dit gebeurt vaak in combinatie maar eens wat er nu in grote hoeveelheden op met intensief mechanisch reinigen. Inmiddels Nederlandse sportvelden wordt gespoten. De raakt men er steeds meer van doordrongen dat reacties die je dan krijgt, zijn niet mis te ver- dit zo niet verder kan.’ staan: volkomen onacceptabel.'

‘Ons eigen onderzoek en de bijbehorende best practices laten zeer succesvolle bewezen Be social Scan of ga naar: resultaten zien' www.fieldmanager.nl/article/28684/onderzoek- chemievrije-bestrijding-mossen-en-algen- boekt-blijvende-resultaten

www.fieldmanager.nl 49 Kijkje in de machines in de fabriek

GKB Machines is een groeimarkt voor dealers

Geslaagde dealerdag creëert binding met het bedrijf, het product en de mensen die er werken

Drieëntwintig dealers van John Deere tuin- en parkmachines uit heel Nederland en ook uit België waren 14 december 2018 aanwezig op de tweede

dealerdag van GKB Machines in Barendrecht. Jan-Willem Kraaijeveld en Rudolf Molenaar blikten terug op het afgelopen jaar en lichtten voor de dealers

enkele machines eruit. Ook vertelden ze wat er het komende jaar staat te gebeuren. ‘s Middags gingen ze de fabriek in.

Auteur: Sylvia de Witt

50 1/2019 6 min. leestijd ACTUEEL

Systemen voor hybride velden ‘s Morgens wordt gestart met een presentatie van de verschillende machines en alle wijzigingen die zich hebben voorgedaan. Allereerst is er een filmpje te zien van de Combinator die de grasmat in het stadion van FC Groningen affreest voor de aanleg van een hybride veld. Hybride velden zijn volgens sales- en deve- lopmentmanager Jan-Willem Kraaijeveld in opkomst in Nederland, waarna hij enthou- ‘Volgend jaar siast uitleg geeft over hybride systemen. Verschillende lapjes met hybride grassystemen hoeven we niet gaan vervolgens de tafel rond, waaronder gestikte en niet-gestikte systemen, die door extreem te de aanwezige dealers met interesse worden bekeken. Het is belangrijk dat GKB systemen groeien. Een heeft met een hybride beitel. ‘En GKB biedt ook de tools voor het juiste onderhoud van deze beetje groei is systemen. We zijn momenteel bezig met een nieuwe folder over het hele systeem van hybri- goed, maar de onderhoud, want we merken nu echt dat dit speelt. Welke messen en beitels kun je daarvoor kwaliteit vind ik bijvoorbeeld gebruiken? De folder komt in de belangrijker dan loop van dit jaar uit.’ Speciaal voor de GKB-machines zijn er hybride groei’ beitels ontwikkeld voor het onderhoud van hybride velden. Kraaijevelds collega Molenaar laat een hybride beitel rondgaan, die ook op natuurgras kan worden ingezet, en laat daarna nog een ander mestype zien. Ze passen beide op de standaardrotor van de Combinator, de machine waarmee men kan freesmaaien, verticuteren en ook hybride grasonderhoud kan verrichten.

In 2017 organiseerde GKB voor de eerste keer Vervaet. Een aantal dealers is hier vandaag Kraaijeveld: ‘De Combinator verschilt op een een dealerdag en dat beviel erg goed. Was voor het eerst; de anderen komen deze dag op paar punten van soortgelijke machines van de deze dag toen alleen nog bedoeld voor de herhaling. Iemand die al ervaring heeft met een concurrentie: het is één machine, één rotor en Nederlandse dealers, dit jaar is ook de Belgische bepaalde machine, kan die nu veel makkelijker er kunnen verschillende messen op. Ook de dealer Cofabel, sinds twee jaar ook importeur delen met iemand die dat nog niet heeft. stuursnaren op de transportbanden zijn anders. van GKB Machines, van de partij. Het is de ver- Molenaar: ‘Dit is bij uitstek een gelegenheid We hebben een pendelsysteem op de voor- en wachting dat de dealerdag jaarlijks terugkeert, waarbij kennis kan worden gedeeld. In de achterrol; je kunt de rollen nooit diagonaal waarbij er wordt teruggeblikt op het afgelopen ochtend is er een presentatie; na de lunch instellen, zodat het altijd vlak op en neer gaat.’ jaar. ‘Dan kijken we bijvoorbeeld welke machi- gaan de dealers de fabriek in. Daar wordt een nes erbij zijn gekomen en welke wijzigingen aantal machines opengewerkt, zodat ze kunnen Sandspreader er zijn geweest’, vertelt business development zien wat er nu precies onder die kap zit, hoe Na de Combinator wordt er tijdens de presen- manager Rudolf Molenaar. ‘Wat beviel goed, zo’n aandrijving eruitziet, waarom we hebben tatie aandacht besteed aan de Sandspreader. wat beviel minder goed? Wat kunnen de dea- gekozen voor een bepaalde ketting of V-snaar. Samen met de Combinator wordt deze machi- lers leren van elkaar? Wat zijn de ervaringen Zo hebben de dealers straks weer iets meer ne, die in verschillende configuraties leverbaar met een bepaalde machine? En hoe kunnen de bagage om het hun klanten volgend jaar uit is, het meest verkocht. Optioneel is een control dealers elkaar helpen zodat GKB het volgend te leggen. Dat is net dat ene stapje extra. Als ik box leverbaar, een elektrische box die er op jaar nog beter gaat doen?’ zelf ergens iets koop, vind ik het ook prettig als sportvelden vaak standaard bij gebruikt wordt. er iemand tegenover me staat die van de hoed Deze box is voor alle modellen beschikbaar en GKB werkt in Nederland samen met alle John en de rand weet. Nog meer kennis, daar is deze is eenvoudig, maar sterk. ‘Hij heeft nog geen Deere tuin- en parkdealers; dat zijn Kraakman, dag echt voor bedoeld.’ touchscreen, want dat werkt toch minder’, vindt Groenoord, Jan de Winkel, Staadegaard en

www.fieldmanager.nl 51 EEN NIEUWE REVOLUTIE

Vergeet lekke banden en ongelijke bandenspanning. Met de nieuwe MICHELIN X TURF TWEEL radiaalbanden zonder lucht rijdt u soepel over obstakels en scherpe voorwerpen. De banden gaan tot wel 3 keer langer mee dan normale banden met lucht, dit bespaart u kosten en tijd aan reparaties of het wisselen van banden. Nu beschikbaar op de Z997R en de Z994R z-track maaiers. Neem vandaag nog contact op met uw dealer voor een offerte op maat.

*Beschikbaar op de Z994R en Z997R-maaiers uitgerust met een 54”, 60” of 72” maaidek. Niet aanbevolen voor gebruik in combinatie met een materiaalopvangsysteem. EEN NIEUWE REVOLUTIE ACTUEEL

Vergeet lekke banden en ongelijke bandenspanning. Met de nieuwe MICHELIN X TURF TWEEL radiaalbanden zonder lucht rijdt u soepel Kraaijeveld. ‘Daarom zijn we daar niet op door- over obstakels en scherpe voorwerpen. De banden gaan tot wel 3 geschakeld. Wij zijn meer van de draaiknoppen; Jan-Willem Kraaijeveld geeft uitleg keer langer mee dan normale banden met lucht, dit bespaart u kosten die hebben we liever.’ over hybride grassoorten en tijd aan reparaties of het wisselen van banden. Nu beschikbaar op de Z997R en de Z994R z-track maaiers. Neem vandaag nog contact Ook is er een optionele rem. De Europese regel- op met uw dealer voor een offerte op maat. geving verandert; men moet een certificaat in huis hebben om de beremming op de machine goed te krijgen. Kraaijeveld verduidelijkt: ‘Met een gewone Sandspreader mag je niet meer op de openbare weg. Wij kiezen voor een oploop- rem. Die is al leverbaar en we zijn als GKB bezig om door de RDW gecertificeerd te worden om een typegoedkeuring te mogen afgeven. De mogelijkheid bestaat dat er dan ook een bumper op moet komen, want hij moet aan de Verkeerswet voldoen. De regels zijn nog niet allemaal duidelijk, maar ze zullen worden uitgeplozen en in de tweede helft van 2019 is deze Sandspreader leverbaar voor op de openbare weg. Hier zien wij een stuk markt in, want Amerikaanse merken zijn niet gefabriceerd volgens de Europese regelgeving. De maximum snelheid zal 40 kilometer per uur bedragen.’ Verder wordt er in de presentatie ook aandacht besteed aan de Ecodresser. Sellingpoint is de Rudolf Molenaar transportband. GKB is bezig met een nieuw model, de Ecodresser 160, die dit jaar op de markt komt. ‘En uiteraard wordt gekeken naar het Green Deal-verhaal. Een aantal punten is belangrijk: het beluchten en dressen in één keer, zoals met de Ecodresser, maar ook het beluchten en aanrollen in één werkgang, zoals met de TopAir.’

Mooie aanvulling De Belgische John Deere-importeur Cofabel ging in 2017 met GKB in zee. Salesdirector Wilfried Onkelinx is heel tevreden over het partnerschap met GKB. Hij is vandaag met het hele team naar de dealerdag gekomen. ‘Sommigen van ons hadden de fabriek en het kantoor nog niet gezien; ik heb zelf wel het geluk gehad om hier al een keer te mogen zijn. Toen kreeg ik uitleg over de ecologische footprint van het GKB-gebouw.’ Hij vindt het belangrijk dat je de klanten kunt vertellen over de origine van Deere. Wij krijgen daar ook veel vraag naar nendienst ook meer op toeleggen. In de week de producten die je verkoopt: hoe ze worden vanuit de markt en zijn blij dat we onze klanten voor deze dealerdag hield Jan de Winkel een geproduceerd, wat voor soort bedrijf de fabri- een mooi aanbod kunnen doen met machines show waarbij ook verscheidene machines van kant is. ‘Dit kan het best door hier nu te komen. van GKB.’ GKB werden tentoongesteld. ‘We werken al heel Wij zijn voornamelijk John Deere-importeur, wat jaren samen met GKB en krijgen steeds maar dat is maar één deel van het verhaal. Als Vraag wordt steeds groter meer vraag naar deze machines. Ik wil klanten je in contact komt met groenaannemers, heb Ook Jonny Bakker, verkoper binnendienst bij met goed advies bedienen; het zijn toch speci- je eigenlijk ook andere machines nodig, voor Jan de Winkel Tuin en Park, is vandaag hier fieke machines die vooral op aanvraag geleverd grondbewerking, doorzaaien, verticuteren en om meer kennis op te doen. Het zijn vaak de worden. Je verkoopt ze niet dagelijks, maar beluchten. Het partnerschap met GKB is een *Beschikbaar op de Z994R en Z997R-maaiers uitgerust met een 54”, verkopers buitendienst die er het meest mee te langzaamaan wordt de vraag wel steeds groter. mooie aanvulling op wat wij doen met John 60” of 72” maaidek. Niet aanbevolen voor gebruik in combinatie met maken hebben; hij wil zich er als verkoper bin- Je verdiept je er meer in, de verkopers buiten- een materiaalopvangsysteem.

www.fieldmanager.nl 53 BEZOEK ONS OP STAND 2046

PERFORMANTE KUNSTGRASSYSTEMEN VOETBAL | HOCKEY | TENNIS | RUGBY | MULTISPORT

Domo® Sports Grass

T +32 (0)3 780 45 75 CERTIFIED [email protected] MANUFACTURER www.domosportsgrass.com

A5 Domo Sports Grass.indd 1 29/01/2019 17:40:25 ACTUEEL

markt staat. ‘Het merk wordt echt gedragen. GKB is goed bekend met de aannemerij en met onderhoud en aanleg van sportvelden, en heeft ook veel contact met andere aannemers. Voor ons als dealer is dat wel praktisch wanneer je bij een aannemer komt: het merk is bekend en staat ook bekend als degelijk. Die uitstraling heeft het en dat vinden onze klanten ook terug ‘Wij zijn toch in de machines: eenvoud en degelijkheid en afgestemd op de praktijk. Dat spreekt enorm meer van de aan.’ draaiknoppen’ Een dealerdag als deze is heel goed, volgens de bevlogen accountmanager Jansen. Er ontstaat immers binding met het bedrijf, het product en de mensen die er werken. Je doet het met zijn allen. ‘Dat betekent dat zij belangstelling hebben voor ons bedrijf en wij voor hun bedrijf. We Wilfried Onkelinx salesdirector Cofabel hebben elkaar nodig. Het is ook fijn om even bij te praten over de nieuwe ontwikkelingen, want dienst komen nu op meerdere plaatsten, dus wat voor de één al bekend is, is voor de ander er zit zeker groei in. Mocht de vraag heel groot misschien nieuw. Ook is het belangrijk om te worden, dan treden we in contact met GKB en weten: wat zit er achter het bedrijf en achter zouden we gezamenlijk demonstraties kunnen het product? Je verkoopt niet alleen een pro- houden. Alles is mogelijk bij ons.’ duct, maar ook de hele range die erachteraan Voor Marc Hoeckx van Agri Machines is dit de komt, de service en onderdelenvoorziening. eerste GKB-dealerdag. Eerst was hij magazijn- Dat komt er allemaal kijken bij de aanschaf van man en deed hij tuin en park erbij, maar die een machine.’ combinatie was niet meer te doen, waarop hij puur voor de verkoop koos. ‘Een nieuwe uitdaging. Daarom ben ik hier, om meer van de machines te weten te komen. GKB ken ik uiteraard wel van naam, maar is verder voor mij compleet nieuw als het gaat om verkoop. Dat wordt dus pionieren.’

Eenvoud en degelijkheid afgestemd op verkoper binnendienst bij de praktijk Jonny Bakker Jan de Winkel Tuin en Park Henk Jansen, accountmanager tuin, park en golf van mechanisatiebedrijf Staadegaard, vertelt dat Staadegaard al bijna vanaf het begin dealer is voor GKB. ‘De meeste bedrijven hier doen al wat langer mee; het zijn over het algemeen John Deere-dealers. Die zijn min of meer aan elkaar gekoppeld; dat is praktisch voor de werkgebieden. We lopen elkaar niet voor de voeten en kunnen elkaar helpen met kennis van zaken; dat werkt heel goed.’

Staadegaard vertegenwoordigt een aantal merken, bij voorkeur ook een aantal Nederlandse producten die goed op elkaar aansluiten. Het bedrijft probeert geen overlap te hebben in de producten; dat voegt ook niets toe voor hun Be social accountmanager tuin, klanten. Jansen is er absoluut van overtuigd dat Henk Jansen Scan of ga naar: park en golf van GKB Machines een groeimarkt is, ook gezien mechanisatiebedrijf www.fieldmanager.nl/article/28660/gkb- het feit dat het merk GKB steeds beter in de Staadegaard machines-is-een-groeimarkt-voor-dealers

www.fieldmanager.nl 55 Echo lanceert eigen autonome robotmaaiers

Eurogarden zet de eerste stappen in de markt voor professionele robotmaaiers met de lancering Lancering Echo-robotmaaiers Eurogarden Nederland is een zusteronder- van een lijn gloednieuwe Echo-robotmaaiers. Dit doen zij niet onvoorbereid. Alle dealers krijgen neming van het Belgische Eurogarden, de een gedegen opleiding over de technieken van de robotmaaiers. Geen avondcursusje, maar een grootste onafhankelijke leverancier van tuinmachines, gereedschappen en accessoires eenjarige opleiding waarin alle ins en outs worden besproken. ‘De sector loopt gemiddeld achter in in Europa. Scholing is in het dealernetwerk kennis rondom robottechnieken. Wij willen die op hetzelfde niveau krijgen als de kennis van con- van Eurogarden een continu proces. Het hele jaar door worden er diverse events voor de ventionele technieken. Onze dealers zijn gestart met eenjarige opleiding over robottechnieken.’ dealers verzorgd. Eurogarden heeft diverse merken in zijn portfolio, waarvan Echo een van Auteur: Willemijn van Iersel de bekendste is. Dit jaar lanceert Echo eigen robotmaaiers met de bewezen technieken van Belrobotics onder de kap. Johan Teeuwen, productmanager bij Eurogarden: ‘We hebben zelf goed voorwerk gedaan voor de lancering

56 1/2019 3 min. leestijd ACHTERGROND

Eurogarden is de grootste onafhankelijke leverancier van tuinmachines, gereedschap en accessoires in Europa

nieuwe lijn robotmaaiers onder de Echo-vlag te den. Teeuwen: ‘Het is allang duidelijk dat de produceren. sector relatief achterloopt wat betreft de kennis rondom robottechnieken. Monteurs kennen de Meer met minder conventionele technieken van haver tot gort, De robotmaaiermarkt is groeiende en volgens maar de robotkennis loopt achter. Dit nemen Eurogarden ligt hier de toekomst. In het groen- wij weg door het aanbieden van goede oplei- beheer moet steeds meer gedaan worden met dingen. Binnen één jaar komt alles aan bod: minder mensen, vaklui zijn moeilijk vindbaar winteronderhoud, preventief onderhoud, sto- en bovendien niet goedkoop. Maaien blijft ringen, noem maar op.’ Maaien met een robot- een arbeidsintensieve klus. Deze problemen maaier is een continu proces. En, zo berede- zijn verleden tijd bij een volledig autonome neert Teeuwen: ‘Dit onafgebroken proces moet robotmaaier. Teeuwen: ‘De Echo-robotmaaiers altijd worden gegarandeerd. Een gebruiker werken compleet autonoom en beschikken heeft bij een storing geen zin om te wachten over de nieuwste toepassing: ze zijn volledig totdat iemand van de fabriek kan komen kijken. connected.’ De Echo-robotmaaiers uit de Dat zal dankzij onze goed opgeleide dealer- Connected Line zijn permanent verbonden monteurs niet nodig zijn.’ door middel van een 3G- of 4G-netwerk. Hierdoor blijft de gps-functie werken en zijn de Duurzaam robots altijd online. Deze opties bieden voorde- Teeuwen vertelt: ‘Robotmaaiers passen in de len ten opzichte van de oudere modellen van huidige trend van verduurzaming. Er is geen Belrobotics. Er kan altijd van afstand worden grasafval dat apart moet worden opgehaald. De meegekeken waar de maaier zich bevindt, of minisprietjes blijven liggen en worden humus hij misschien is vastgelopen en dergelijke. Niet voor de grasplant. Met een robotmaaier breng alleen de beheerder, ook de dealer kan desge- je ook de CO2-uitstoot ver naar beneden. Alle wenst van afstand inzicht krijgen in de robot robotmaaiers werken op een accu en kunnen om snel advies te kunnen geven. Want ook worden uitbreiden met een op zonne-energie een robotmaaier krijgt ongelukjes. Teeuwen werkend laadstation.’ Voor Eurogarden stopt geeft als voorbeeld: ‘Er kan een plastic zak in het daar niet; het bedrijf wil de milieulasten de maaimesjes waaien en klem blijven zitten. en -lusten van robotmaaiers helemaal in kaart van de Echo-robotmaaier, met ondersteuning Het mooie aan de Connected Line is dat de brengen. Want wat gebeurt ermee als ze versle- van de producent en voormalige Belrobotics- gebruiker een melding krijgt, bijvoorbeeld als ten zijn? Teeuwen: ‘We willen aantonen wat de medewerkers.’ een van de motoren zwaarder draait. Met een restlast is voor het milieu.’ Teeuwen noemt nog Eurogarden is distributeur van de producten druk op de knop zet je deze motor dan uit, meer pluspunten van robotmaaiers: ‘Daarnaast van Yamabiko Europe. Yamabiko heeft door waarna de robotmaaier gewoon verder maait. zijn ze ook geluidsarm, er komt mankracht vrij, de overname van Belrobotics in 2015 een Weliswaar met een smallere maaigang, maar hij want er hoeft niet gemaaid te worden, en, niet belangrijk deel van de robotmaaiermarkt in maait wél door. Als de beheerder weer aanwe- onbelangrijk, uiteindelijk is het goedkoper. handen gekregen. Hoewel Belrobotics is opge- zig is, kan hij de plastic zak verwijderen.’ Bij de Hoeveel, dat hangt af van veel factoren, maar slokt, blijft het vertrouwde Belgische merk nieuwe Connected Line zal de gps-functie in de het is vrijwel altijd significant goedkoper.’ en dealernetwerk bestaan. Tiny Buijtels van toekomst uitgebreid worden en meer mogelijk- Belrobotics vertelde al eerder aan ons vakblad: heden bieden. ‘Mijn eigen dealernetwerk blijft zoveel mogelijk Be social in stand, hoewel er op den duur wel iets zal Snelle service en advies Scan of ga naar: worden gekoppeld.’ De bewezen technieken Juist op deze snelle service en dienstverlening www.fieldmanager.nl/article/28670/echo- van Belrobotics worden gekopieerd om een is Eurogarden trots en die willen ze ook behou- lanceert-eigen-autonome-robotmaaiers

www.fieldmanager.nl 57 Specialist op het gebied van aanleg en onderhoud van sportvelden Optimaal resultaat Scherpe prijs Onderhoud kunstgras sportvelden

Aannemingsbedrijf van Zuijlen BV Contactpersoon: P.J. van Zuijlen

Lagehaarsedijk 9b 3455 RN Haarzuilens T: 030-6771557 E: [email protected] lid BSenC

De ‘’Concorde” is de snelste Verti-Drain, met een prikdiepte van 225 mm en een snelheid van 2 ½ km/uur.

06-52305241/030-6933227 Green Deal: nul op de spuit ... Als het kan ‘Als er een ziekte in het veld zit, moet je de patiënt een pilletje kunnen geven’

Het is bijna 2020 en dus komt de Green Deal voor sportvelden steeds dichter bij. Dat betekent voor sportvelden Ben Moonen dat de chemiekast leeg moet zijn. Tenzij het niet anders kan, staat er in de doelen die zijn opgesteld. Hoe zit de

Green Deal voor sportvelden precies in elkaar? En hoe gaat de sector controleren of iedereen zich eraan houdt? We vroegen het Ben Moonen, directeur van de Branchevereniging Sport en Cultuurtechniek.

Auteur: Linde Kruese

De Green Deal bestaat uit drie punten die Uitbannen is haalbaar BSNC, de branchevereniging VHG, Cumela alle partijen willen bereiken. Ten eerste dat Het laatste punt is dat in de situaties waarin Nederland, de Koninklijke Nederlandse Golf met ingang van het jaar 2020 geen gewasbe- het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen Federatie, de Nederlandse Greenkeepers schermingsmiddelen meer worden gebruikt niet voorkomen kan worden, alleen producten Associatie en de Nederlandse Vereniging van op sportvelden, behalve in situaties waarin met een laag risico worden ingezet die voor Golfaccommodaties. Golf is dus prominent aan- dat strikt noodzakelijk is. Het tweede punt is de betreffende toepassing beschikbaar en vol- wezig in deze Green Deal. Moonen: ‘Zowel NGF, dat de branche beargumenteerde voorstellen doende effectief zijn. Maar de volgende stap, NVG als NGA heeft ondertekend en de golfsec- moet doen voor situaties waarin het gebruik het totaal uitbannen van gewasbeschermings- tor zet ook grote stappen. Qua monitoring doet van bepaalde gewasbeschermingsmiddelen middelen, is volgens Moonen in de meeste golf het erg goed en met het project GEO lopen vooralsnog noodzakelijk is. Maar waar trek je de gevallen ook haalbaar. ‘Al zullen we moeten ze ook voor op de sportveldensector.’ grens, wanneer zijn chemische producten écht innoveren en qua professionaliteit stappen noodzakelijk? Ben Moonen legt uit: ‘Er wordt nu moeten zetten. Bij normaal beheer moeten Op woensdag 10 april vindt op de KNVB gewerkt aan een voorstel om als branche tot we eigenlijk geen middelen willen inzetten. In Campus in Zeist de Landelijke Dag Green zelfregulering te komen met IPM (#Lintegrated extreme omstandigheden of wanneer er een Deal plaats. Dan worden voetbalverenigingen pest management$L) als uitgangspunt. Dat ziekte in het veld zit, is het wel nodig dat je en sportveldbeheerders door BSNC, KNVB, betekent dat je onder voorwaarden en in de patiënt een pilletje kunt geven. Voor een Cumela Nederland en branchevereniging VGH bepaalde situaties nog gewasbeschermings- deel heeft het ook met acceptatie te maken. geïnformeerd over de Green Deal. Er wordt middelen mag gebruiken, mits je alle andere Accepteren sporters dat er wat onkruid in een kennis gedeeld door middel van praktijkvoor- alternatieven hebt geprobeerd. Hoe we dat veld zit? Zeker sporters die opgroeien op kunst- beelden en er wordt bewustzijn gecreëerd. gaan invullen, is onderwerp van gesprek. Als grasvelden zijn wat dat betreft verwend.’ branche hebben we de kans om richting de politiek met een beargumenteerd voorstel te Golfsector loopt voor komen. Als we geen goed alternatief hebben, is De Green Deal is ondertekend door het Be social de kans heel groot dat de politiek een keihard ministerie van Infrastructuur en Milieu, het Scan of ga naar: verbod afkondigt. Bij zelfregulering zullen we ministerie van Economische Zaken, NOC*NSF, www.fieldmanager.nl/article/28667/green-deal- ook moeten nadenken over handhaving.’ de Vereniging Sport en Gemeenten, de nul-op-de-spuit-...-als-het-kan

www.fieldmanager.nl 59 5 min. leestijd INTERVIEW Ronnie Vos: ‘We concurreren niet met bouwmarkten. We willen onze betrouwbare naam hooghouden’

Derde generatie Vos leidt familiebedrijf de moderne tijd binnen

Vos Capelle, wie kent het bedrijf niet? Sinds Sprang Capelle en maaide in de jaren veertig gras bij boeren in de regio. Al snel begon hij ook acht jaar staan de drie kleinzoons van oprichter te handelen in landbouwzaden, granen, poot- Johan Vos aan het roer. Co Vos, die als tweede aardappelen, stro, pulp en veevoer. Met de fiets of met paard en wagen ging hij op pad. Zijn han- generatie het bedrijf runde, is met pensioen. del groeide snel. Hij kocht een vrachtwagen en Hoe is het bedrijf ooit begonnen? En wat zijn nam een paar mensen aan. Eén van deze mensen was als docent werkzaam geweest aan de de marktbenadering, werkwijze en ambitie van tuinbouwschool. Omdat deze man alle tuinders de familie? Een van de kleinzoons, directielid in spe kende, groeide in enkele jaren tijd de klan- tenkring op het gebied van tuinbouw enorm. Kees jr.: ‘De tijd van olie en benzine in een Binnen tien jaar was Johan Vos bekend onder maaier gooien en aan de klant meegeven is tuinders in heel Oost- en Midden-Brabant.

echt voorbij.’ Twee van zijn vijf zoons, Co en Wim, kwamen in 1963 in het bedrijf. Co vertelt over deze pre- Auteur: Santi Raats digitale periode: ‘Ik moest bloemisten bezoeken. Ik scheurde de adressen van alle bloemisten uit het telefoonboek en ging ze af.’

Winkel en werkplaats voor landen tuinbouwmachines Co en Wim breidden vooral het assortiment op Co Vos, bij iedereen in de branche wel bekend, het gebied van sierteelt, boomkwekerij en open- zit naast zijn broers Joop en Kees sr. Als oude baar groen uit en namen medewerkers aan. Co directieleden doen zij hun verhaal over de specialiseerde zich in meststoffen en openbaar geschiedenis van Vos Capelle. Aan de andere groen en Wim in kassenbouw en -inrichting. kant van de tafel zitten Jeroen (45) en Ronnie Wim zette de afdeling tuinbouwtechniek op. (43), zoons van Co, en Kees jr. (32), zoon van Kees sr. Zij vormen de nieuwe directie. Algemeen In 1971 kwam broer Joop de winkel runnen directeur Ronnie en directeur interne organisatie en broer Kees, de technicus van de familie, de Jeroen namen het stokje in 2010 over. Hun neef reparatiewerkplaats bestieren. Beiden waren Kees, technisch directeur, kwam erbij in 2016. verkooptalenten. Omdat Joop, net als zijn vader, van vissen hield, zette hij een professionele hen- Sprang-Capelle Hoe alles begon gelsportafdeling op. Het bedrijf groeide als kool Johan Vos, de vader van Co, Joop en Kees, runde dankzij de economische voorspoed in de jaren Vos Capelle een boerderij met koeien aan de Winterdijk in

60 1/2019 ‘Vroeger werkten onze vaders op basis van gunnen en de marges op producten waren een stuk hoger’

Helemaal vooraan Kees jr. (links), Ronnie (rechts). In het midden v.l.n.r.: Co, Joop, Jeroen. Bovenaan: Kees sr.

www.fieldmanager.nl 61 ‘We zijn wel erg hard gegroeid de laatste jaren. Het valt soms niet mee om het hoofd koel te houden’

Johan Vos met zijn vrouw. Helemaal links Co Vos, helemaal rechts, achter zijn opa, Ronnie Vos. Ronnie Vos

zeventig en er werden steeds meer mensen op sportvelden en golfbanen. aangenomen. Co Vos: ‘Vanaf 1974 werden we actief in het openbaar groen met slow release Het bedrijf kende in 1987 een forse tegenslag: fertilizers. Vooral op de magere zandgronden het afbranden van de boerderij. Co: ‘De helft van hier bleken deze ideaal. In 1975 bezocht ik een het bedrijf ging ter ziele. Financieel wist de Scotts-fabriek in de VS. De verkoop van deze familie het hoofd boven water te houden. Er meststoffen, waaronder ook een meststof met werd een nieuw kantoor met magazijn gebouwd onkruidverdelger, verliep voorspoedig.’ en er werden nieuwe voorraden aangelegd.’

Tweede generatie In de jaren 90 bleef Vos Capelle groeien en zich In 1981 trad vader Johan terug. Zijn vier zoons specialiseren. Co nam vertegenwoordigers met vormden al gauw daarna de nieuwe directie specifieke kennis aan of leidde deze zelf op. Met de fiets of met paard en wagen ging Johan Vos op pad. van een bv, met oudste zoon Co als algemeen Naast de tuinbouw, op dat moment de grootste directeur. De buitendienst groeide halverwege de jaren tachtig van twee naar vier adviseurs en het bedrijf werd ook actief in biologische bestrijding. Koppert werd partner in 1981. Opvallend Co Vos: ‘Elke tijd was vooral de bedrijfsgroei op het gebied van tuinbouw. Co: ‘Er waren ontwikkelingen gaande, kent zijn eigen zoals de toepassing van steenwol, de bouw van grotere kassen en geautomatiseerde beluch- uitdagingen, maar tingssystemen. Wij gingen het klimaatsysteem en de heteluchtkanonnen van Priva verkopen.’ het gaat erom dat Ook bezocht Co regelmatig de proefvelden op In 1987 brandde de boerderij af. Papendal, om iets te leren over de verschillen je in control bent’ De helft van het bedrijf ging ter ziele. tussen meststoffen en graszaden voor gebruik

Co Vos aan het werk

Op de beurs

62 1/2019 INTERVIEW

De omzet van Vos Capelle is tussen 2010 en 2018 bijna verdubbeld geprofessionaliseerd en uitgebreid. ‘We zijn behoudende ondernemers en gaan geen onaanvaardbare risico’s aan. We hebben De expansie was vooral nodig voor tuin- en een heel breed klantenpakket, zodat we altijd parkmachines en robotmaaiers. Kees jr.: ‘ wat te doen hebben. We willen onze naam als We leveren totaalpakketten; we installeren en betrouwbare partner hooghouden.’ onderhouden complete systemen voor beregening en klimaatbeheersing. We installeren Hoog segment en onderhouden ook robotmaaiers. Daarvan Ronnie, de ondernemende geest, gaat daarin hebben we er maar liefst duizend in het land mee: ‘We gaan voor kwaliteit. We doen markt rondrijden, die elk jaar een onderhoudsbeurt onderzoek, zijn innovatief en ontwikkelen samen nodig hebben. Al onze winkelmedewerkers zijn met fabrikanten gericht producten onder eigen ook adviseur. Ze komen uit de hovenierswereld label. We willen niet concurreren met bouw- Jeroen Vos en hebben zelf met de machines en gereed- markten. Wij zijn onderscheidend op kwaliteit, schappen gewerkt.’ Kees lacht: ‘De tijd van olie ook met onze eigen labels. We luisteren heel omzetmaker, kwam er ook steeds meer groei en benzine in een maaier gooien en aan de klant nauwgezet naar de markt en passen de pro- in andere segmenten, zoals boomkwekerij, meegeven is echt voorbij.’ ducten daaraan aan. Zo hebben we voor het openbaar groen, sierteelt en arbo, waarvoor openbaar groen onze eigen Vosca-meststoffen Vos Capelle een safety-afdeling heeft en het De directie neemt alleen beslissingen waar het en voor hoveniers en tuincentra hebben we de label Vos Safety voert. familiebedrijf helemaal achter staat. Het bedrijf Vosca-potgrondlijn. De Vosca-meststoffen zijn is zuinig op zijn medewerkers. Ronnie: ‘We gaan ook in emmers van 5 en 10 kilo verkrijgbaar voor Sinds 1994 werken kleinzoons Jeroen en vol mee met de moderne tijd. Zo hebben onze de particuliere markt.’ Ronnie in het familiebedrijf, sinds 2005 ook adviseurs een tablet om op locatie direct over kleinzoon Kees jr. In de tussentijd was Co Vos alle informatie te kunnen beschikken.’ Targets bij iedereen in de markt graag gezien. Hij Door de invoering van een CRM/ERP-systeem De drie kleinzonen geven gezamenlijk aan dat was bestuurlijk actief bij Agrodis (vereniging en een nieuw kassasysteem kan het aantal ver- hun hoofddoel is om in 2043 het honderdjarig voor distribiteurs van gewasbeschermings- kochte producten per vierkante meter en dus de jubileum te vieren. De doelen die zij zich vijf jaar middelen) en bij de VTTB (Vereniging voor omloopsnelheid worden berekend. Ronnie: ‘Joop geleden hebben gesteld, zijn inmiddels behaald: Tuinbouwtoeleveringsbedrijven) en ondersteun- stond tien uur per dag, zes dagen in de week marktleider in de openbare groenmarkt worden, de de BSNC als specialist gewasbescherming. in de winkel en had alle verkochte artikelen in een belangrijke speler worden in de zachtfruit- Een van zijn wapenfeiten was dat hij als BSNC- zijn hoofd. Wij staan als directieleden meer op markt en meer export. commissielid met Ben Moonen naar het ministe- afstand. We hebben dus bepaalde stuurelemen- rie ging voor het bespreken van de Green Deal. ten nodig.’ Ronnie leidt de export. Er is met name groei in Na een professioneel begeleid overnametraject Duitsland. Ronnie: ‘In Duitsland doet men graag droeg Co in 2010 het stokje over. Ondanks het meegaan met de moderne tijd is zaken met betrouwbare partners. Wij hebben de betrouwbare, degelijke naam van het familie- voor Duitsers een betrouwbaar imago omdat we Derde generatie Vos Capelle bedrijf een stabiele factor. Jeroen, die strategisch Sinds 2011 vormen de kleinzoons Jeroen en onderlegd is en op de achtergrond de structuur, Ronnie de derde generatie-directie. In 2011 planning en organisatie in goede banen leidt: ervaart het bedrijf een tweede forse tegenslag: directielid techniek en broer van Co en Kees sr., Wim Vos, overlijdt dat jaar op 2 augustus. Kees jr. voegt zich in 2016 bij de directie. Co adviseert soms nog op de achtergrond en Kees sr. werkt nog mee in de werkplaats. ‘Tien jaar geleden

Sinds de derde generatie aan het roer staat, hadden we nul robot- zijn er veranderprocessen doorgevoerd. Zo is het bedrijf onderverdeeld in zes verschillende maaiers, nu hebben afdelingen, die geleid worden door een manage- mentteam. Kees jr. is bijvoorbeeld verantwoor- we er duizend!’ delijk voor de winkel en werkplaats. Onder zijn Kees Vos Jr. leiding zijn de winkel en werkplaats verder

www.fieldmanager.nl 63 De lijstaanvoerder van 2019! EURODIAMOND ✓ Standvastigheid 8,3* ✓ Herstellings vermogen 8,2* ✓ Bespelingstolerantie 7,9*

Fieldmanagers opgelet! Van de laatste twaalf edities stond DSV zaden maar liefst acht keer op nummer 1 in de Grasgids©. En ook in 2019 hebben we met het ras EURODIAMOND de lijstaanvoerder in huis. EURODIAMOND zorgt voor veel speeluren per veld dankzij de combinatie van zeer goede bespelingstolerantie en standvastigheid. Daar zijn we natuurlijk trots op! Om dit te vieren hebben we EURODIAMOND in 2019 toegevoegd aan alle topmengsels van DSV zaden.

Meer informatie over de sportmengsels van DSV zaden vindt u op www.dsv-zaden.nl. Onze grasspecialisten geven u graag advies op maat over de keuze van het juiste sportmengsel.

www.dsv-zaden.nl Recreatiegrassen | Voedergewassen | Akkerbouwgewassen 64 1/2019 De lijstaanvoerder van 2019! INTERVIEW

gen hoe alles vandaag de dag werkt. Vroeger Vos Capelle is bij iedereen in de branche bekend. Voormalig directeur-eigenaar Co Vos, die ook werkten onze vaders op basis van gunnen. actief was bij branche- en ondernemersverenigingen, is dermate geliefd in de markt dat er nog Maar de wereld verandert zo snel. De marges altijd wordt gezegd: ‘Even snel wat kopen bij Co Vos’. op producten waren vroeger een stuk hoger. Nu bepaalt internet hoe wij met onze prijzen EURODIAMOND Het bedrijf is toeleverancier voor onder andere de tuinbouw en het openbaar groen. In de moeten omgaan.’ Zijn vader Co merkt wijselijk tuinbouw bedient Vos Capelle zachtfruittelers, glas- en vollegrondsgroentetelers, boom op: ‘Klopt, elke tijd kent zijn eigen uitdagingen. * kwekers en siergewaskwekers. Openbaargroenklanten zijn groenaannemers, (gemeentelijke) Maar het gaat erom, dat je in control bent. Dat je ✓ Standvastigheid 8,3 sportbedrijven, golfbanen, betaaldvoetbalorganisaties, hoveniers, sw-bedrijven en tuincentra. erbovenop zit.’ * Vos Capelle levert potgrond, organische substraten, graszaden, biologische gewasbescher- ✓ Herstellings vermogen 8,2 ming, meststoffen en plantversterkers, tuingereedschappen en -machines, vijvermaterialen, Activiteit en omzet * bedrijfskleding, schoenen en persoonlijke beschermingsmiddelen, maar ook teeltsystemen, De bedrijfsactiviteiten van Vos Capelle bestaan ✓ Bespelingstolerantie 7,9 klimaatbeheersing en tuinberegening. Het bedrijf heeft aanleg, service en onderhoud in eigen nu voor 50 procent uit tuinbouw en zacht fruit, * Tabel Grasgids© 2019 Engels raaigras Sport beheer en bovendien is het BRL-, Iso- en CDG-gecertificeerd. voor 30 procent uit openbaar groen, inclusief Enkele eigen vindingen zijn de VOSLI-regengietwagen, waarmee op de boomkwekerij hoveniers, sportvelden en golfbanen, voor 15 potten en planten per rij tot 24 meter beregend kunnen worden, de eigen ontwikkeling van procent uit techniek en voor 5 procent uit de potgrond met slow release fertilizer, samen met Bas van Buuren, en de zelf ontwikkelde winkel. Vosca-meststoffen voor het openbaar groen. De omzet van Vos Capelle is van 14 miljoen euro in 2010 bijna verdubbeld naar 26,5 miljoen euro in 2018. Ronnie merkt dan ook terecht op dat ‘Misschien zijn we hier over vijftien het soms lastig kan zijn om het hoofd koel te houden: ‘We zijn wel erg hard gegroeid de laat- jaar wel uitgegroeid’ ste jaren. Lange tijd hadden we een paar monteurs; nu hebben we er zeven voor de mecha- nisatiewerkplaats en zes voor de tuinbouw- een familiebedrijf zijn, waarbij de directeur zelf varen van een eigen koers en het zich losmaken techniek. In totaal hebben we over de zeventig nog aan tafel aanschuift. Mede omdat we samen van hun vaders. Jeroen: ‘Onder de vorige directie medewerkers. Tien jaar geleden hadden we nul met andere bedrijven een project voor Bayer was besloten om de opslag voor meststoffen uit robotmaaiers; nu hebben we er duizend!’ hebben uitgevoerd, is het vertrouwen in Vos te breiden. Ronnie, Kees en ik zagen dat onze Capelle groot.’ logistieke kosten de komende jaren zouden stij- Jeroen vult aan: ‘Een neef van ons, Rudy van gen. We waren veel tijd kwijt aan orderpicking, Burik, is onze financieel manager. Hij remt ons Samenwerking want vrachtwagens konden niet efficiënt laden weleens af en raadt dan bijvoorbeeld aan om Vooral in de aardbeien is Vos Capelle marktleider en lossen. We hebben studenten laten onder- niet té hard te groeien qua personeel in verhou- geworden door de samenwerking met handels- zoeken hoe wij onze logistiek het beste konden ding tot de omzet en marges. We krijgen maan- onderneming Klep in Etten-Leur. Dit gebeurt in innoveren. Op basis van deze onderzoeken delijks rapportages over de kosten. Hierdoor het GO-verband (‘Groei en Oogst'). Ook zoekt het hebben we besloten onze logistiek en opslag kunnen we op tijd bijsturen.’ bedrijf voortdurend nieuwe partners. ‘Partners verder uit te breiden. We hebben in plaats van Fieldmanagers opgelet! moeten wel hetzelfde DNA als wij hebben’, zegt een halfopen overkapping gekozen voor nieuw- Toekomst Van de laatste twaalf edities stond DSV zaden maar liefst acht keer Ronnie. ‘Dat betekent dat ze inzetten op kwaliteit bouw van een logistiek centrum. Dit omvat 1700 De nieuwe directie heeft een strategisch plan en exclusiviteit. We snappen dat de fabrikant vierkante meter aan opslagruimte. Er zijn 1550 op nummer 1 in de Grasgids©. En ook in 2019 hebben we met het en stelt voor de individuele afdelingen jaarplan- massa nodig heeft en dat er volume gedraaid palletplaatsen met een hoogtecapaciteit van 10 nen op. ‘Als er weer een economische recessie ras EURODIAMOND de lijstaanvoerder in huis. EURODIAMOND moet worden, maar wij zijn een familiebedrijf meter.’ komt, zal de groei stagneren’, zegt Jeroen. ‘Maar zorgt voor veel speeluren per veld dankzij de combinatie van zeer dat handelt met het oog op de lange termijn; wij als dat niet gebeurt, kan het zijn dat we hier verkopen op basis van klantbehoefte en kijken Ronnie: ‘De voordelen van een grotere voorraad goede bespelingstolerantie en standvastigheid. Daar zijn we natuurlijk over vijftien jaar niet meer zitten, omdat we dan daarbij wat het gewas nodig heeft. We willen zit voornamelijk in de logistiek. We kunnen nu uit dit pand gegroeid zijn. De toekomst zal het trots op! Om dit te vieren hebben we EURODIAMOND in 2019 een klant niet iets opdringen wat hij feitelijk niet ook groter inkopen en daarmee inkoopvoordeel uitwijzen.’ toegevoegd aan alle topmengsels van DSV zaden. nodig heeft.’ behalen. Eerst kochten we vier pallets in, nu kunnen we een volle vrachtwagen bestellen. Ook Uitdagingen kunnen we nu het aantal backorders terugdrin- Meer informatie over de sportmengsels van DSV zaden vindt Niet alles wat de kleinzoons aanpakken, wordt gen. Bovendien is de kwaliteit van de producten u op www.dsv-zaden.nl. Onze grasspecialisten geven u graag een succes, glimlacht Ronnie. ‘We hebben ook beter, want nu staat alles binnen.’ enkele jaren ingezet op de Portugese markt. Be social advies op maat over de keuze van het juiste sportmengsel. Maar daar komen moeilijker deals tot stand. Controle houden Scan of ga naar: Beslissingen worden nogal eens uitgesteld of Ronnie merkt op dat hij vaker zijn vader om raad www.fieldmanager.nl/article/28686/we-concur- herzien.’ zou willen vragen, maar dat hij er vaak geen reren-niet-met-bouwmarkten.-we-willen-onze- Een andere uitdaging voor de directie is het tijd voor heeft. ‘Het is ook lastig om uit te leg- betrouwbare-naam-hooghouden www.dsv-zaden.nl Recreatiegrassen | Voedergewassen | Akkerbouwgewassen www.fieldmanager.nl 65 5 min. leestijd INTERVIEW Accommodatiebeheerder Ton Sterk: ‘We leiden talent op. Daar horen de allerbeste velden bij’ Stichting verzorgt professionele renovatie voor hockeyclub en legt zesde veld aan

Ton Sterk, voorheen accommodatie-verant- mogelijk faciliteren. Daar horen de allerbeste velden bij.’ woordelijke in ‘s-Hertogenbosch en tegen-

woordig hoofd belasting en buitenruimte bij Alle toplagen vervangen en extra veld aangelegd de gemeente Beuningen, is bestuurslid bij de Sterk is hoofd accommodatiebeheer en onder- Stichting Veldsportaccommodaties Nijmegen. houd bij de Stichting Veldsportaccommodatie Nijmegen, die ooit is opgericht in verband met Deze stichting is complexbeheerder voor NMHC het Sportbesluit. De stichting is complexbe- Nijmegen en Noviomagum. Hij zegt trots: ‘We heerder van zowel de velden als de ‘hockeyma- nege’ aan de D’Almarasweg. De velden worden hebben vorig jaar ons zesde veld aangelegd en gebruikt door hockeyclub NMHC Nijmegen, zijn daarmee een van de grootste hockeyver- korfbalclub Noviomagum, scholengemeen- schap NSG en incidenteel door derden zoals de enigingen van Oost-Nederland.’ hogeschool HAN.

Auteur: Santi Raats Door zijn professionele achtergrond in het sportveldbeheer weet Sterk van de hoed en de rand als het gaat om de financiering, organisa- Hockeyvereniging NMHC lijkt er wel een patent tie en begeleiding van de aanleg van velden in op te hebben: het kweken van talent. In het de praktijk. In samenwerking met Antea Sport clubhuis hangen de wapenfeiten: de jongens en Edel Grass heeft de stichting de velden een B1 zijn verschillende jaren achter elkaar lands- facelift gegeven. kampioen geworden in de zaal en op het veld, de jongens A1 werden landskampioen op het ‘We zijn nu een club met 1830 leden. We zijn de veld in 2011. Wanneer ze gaan studeren, vlie- afgelopen jaren sterk gegroeid; we zaten tegen gen ze uit naar topclubs elders in het land. Ook ons plafond aan. We hadden een aanvraag inge- spelen zowel de dames als de heren promotie- diend bij de gemeente om het zandveld dat wij klasse. De dames degradeerden in 2018 uit de delen met de korfbalvereniging geheel in eigen hoofdklasse en in datzelfde jaar promoveerden gebruik te mogen nemen. Dan zou de korfbal- de heren bijna naar de hoofdklasse, met als vereniging moeten verhuizen en dat gaat niet hoogtepunt de wedstrijd tegen Pinoké met een op korte termijn. De gemeente zag de nood- paar duizend toeschouwers langs de lijn. Sterk zaak van een extra veld in en gaf toestemming maakt zich al jarenlang hard voor de allerbeste voor de aanleg van een zesde veld. Bovendien kwaliteit speelvelden: ‘Het is vervelend wanneer Nijmegen gaf de gemeente in 2015 na overleg met alle de jeugd op zandvelden moet spelen en later drie de Nijmeegse hockeyclubs een toelage bij topclubs op watervelden moet overstappen. Stichting Veldsportaccommodaties voor de gehele vervanging van de toplaag van Wij leiden talent op en willen de jeugd zo goed alle velden, via een meerjarenplan. Dit betrof

66 1/2019 Ton Sterk ‘We zijn nu een club met 1830 leden. We zijn de afgelopen jaren sterk gegroeid; we zaten tegen ons plafond aan

www.fieldmanager.nl 67 worden. Toen hebben we als stichting water bij onderbouw met daarop een 3,5 cm dikke rub- de wijn gedaan en gekozen voor de goedkope- berlaag met steentjes erin, die een dikke harde re variant van waterveldaanleg: die met Tricella- laag vormt. De toplaag is een Triple-T-mat van shockpad op een laag van 7 cm fijne lava.’ Edel Grass. In 2015 hebben we de mat van het hoofdveld geheel vervangen door een Triple-T- ‘Ze hebben De breedtesport speelt daar al enkele maanden mat. Dat veld heeft een onderbouw met zoab, prima op. Over smaak en speltechnische eigen- met daarop een E-layer van 1,5 cm. In 2018 heb- speciaal voor ons schappen valt niet te twisten, zo verklaart Sterk: ben we een semiwaterveld vervangen door een ‘Bloemendaal heren 1 moest eens uitwijken waterveld, met een Fielddrain-ondergrond met getuft en in de naar een waterveld met shockpad, omdat hun E-layer. Van de oefendriehoek hebben we een eigen waterveld niet bespeelbaar was door waterveld gemaakt. Later in 2018 hebben we gewenste kleur- algen of vrieskou. Enkele spelers vonden het het zesde veld aangelegd, met als ondergrond veld met shockpad fijner spelen dan hun hoofd- zand, daarop lava en daarop een shockpad- stelling geleverd’ veld! Het zogeheten 3D-hockey wordt erdoor onderbouw. Ook op deze velden ligt een Triple- gefaciliteerd. Daarbij tikt de speler de bal over T-mat. Daarvoor verstrekte de gemeente ons de stick van de tegenstander. Een stuiterend een subsidie van 300 duizend euro.’ veld werkt goed voor dit soort trucjes, maar de vervanging van zandvelden door zandvel- andere spelers hebben liever geen stuiterend Vier dezelfde matten den, watervelden door watervelden enzovoort. veld. Zij willen de bal makkelijker kunnen aan- De club heeft sterk ingezet op identieke mat- Omdat wij zelf hadden gespaard, konden we nemen en meteen doorslaan. Maar NMHC heeft ten. Ook Edel Grass heeft zich daar hard voor in 2015 een zandveld renoveren en omvormen nu alles; er is voor elk wat wils.’ gemaakt. Dit bedrijf had de watervaste Edel tot een waterveld. Het goedkoopste is uiteraard ID-mat al in 2014 als nieuw product in de markt om voor 320 duizend euro een extra zandveld ET-Decke gezet en in de verkoop reeds een omslag aan te leggen, maar de vereniging NMHC wilde De onderbouw van het veld dat werd omge- gemaakt. ‘Er is speciaal voor ons getuft en ook absoluut dat het zesde veld een waterveld zou bouwd tot waterveld is een ET-Decke: een lava- konden we de mat krijgen in een afwijkende

68 1/2019 INTERVIEW

"Watervelden zijn in landen zoals Spanje in verband met de klimaatverandering eigenlijk not done"

kleur: olijfgroen’, vertelt Sterk. ‘Het voordeel van veel stof op en de werkzaamheden veroorzaken allemaal het geld liggen om die bizarre prijzen een stichting is dat je bij één leverancier kunt de nodige herrie. De bewoners hebben even op op te hoesten.’ bestellen. Dat kan niet bij een gemeentelijke hun tanden gebeten; dat was heel chique. Maar Maar de leveranciers hebben inmiddels gezocht aanbesteding. Je kunt bij een gemeente wel zo’n meevaller heeft natuurlijk niet iedereen.’ naar een oplossing, zo weet ook Sterk. ‘Dit vak- proberen alles dicht te timmeren met randvoor- blad liet onlangs weten dat kunstgrasaanbie- waarden, maar in dit geval kon de stichting heel Watervast wordt de nieuwe norm ders samen de recycling van kunstgrasmatten simpel eigen keuzes maken.’ NMHC is nu goed geoutilleerd voor de profs, gaan organiseren, om te beginnen gedurende Sterk geeft een rondleiding over het sportcom- maar vooral voor de breedtesport. Sterk: ‘Het een testjaar. Het gaat om de bedrijven Antea plex. ‘Echte toppers vinden dat de mat op de zijn allemaal prima matten. Buiten de water- Sport/Edel Grass, CSC Sport/Greenfields, ET-Decke iets meer stuit, maar de ervaringen vaste Edel ID-mat zijn er op het gebied van Domo Sports Grass/SLG en Fieldturf Tarkett, lopen uiteen.’ hockeyvelden niet veel ontwikkelingen op het die gaan samenwerken met GBN, een dochter moment. De identieke matten, met de garantie van Strukton. Volgens het communiqué dat de Fielddrain-laag van dezelfde sporttechnische eigenschap- groep naar buiten heeft gebracht, openen GBN De club is afgestapt van het semiwaterveld. pen, zijn voor ons belangrijker dan de laatste en de alliantie een verwerkingsfaciliteit voor Men had te veel last van algen. ‘We kregen ze stand van de technologie. Maar over tien jaar hoogwaardige en circulaire verwerking van niet meer uit het zand. Nu heeft de universiteit gaan we alle toplagen vervangen en dan zal kunstgrasmatten. Dit is een heel goede ontwik- die hiernaast ligt ook een semiwaterveld en die de watervaste Edel ID-mat onze nieuwe norm keling.’ hebben bijna geen algen!’ Het verschil is, denkt zijn. Want water wordt een groot probleem. Sterk, dat ze bijna nooit beregenen. ‘Onze club Afgelopen zomer gold in delen van Nederland Ertegenaan! beregende tussen alle wedstrijden door. Dat waar men oppervlaktewater gebruikt een Sterk is dus erg in zijn nopjes. De werkzaamhe- maakt waarschijnlijk een groot verschil voor het sproeiverbod. Wij gebruiken gelukkig grondwa- den bij MNHC worden in februari afgerond. Hij ontstaan van het algenprobleem. In de laatste ter, dus mochten wel sproeien. Wellicht wordt glundert: ‘We kunnen er voorlopig tegenaan!’ fase van het semiwaterveld hebben we dan ook water op sommige momenten schaarser dan nauwelijks meer gesproeid. Daarmee wisten olie. Watervelden zijn in landen zoals Spanje in we de vervanging nog een jaar uit te stellen. verband met de klimaatverandering eigenlijk Om het probleem te voorkomen, hebben we not done.’ het semiwaterveld nu omgevormd tot waterveld met Fielddrain-onderbouw. We hebben Verwijdering toplaag: markt moet met de bestaande onderbouw van lava en rubber oplossing komen gemengd met cement, waardoor je een soort De toplaagverwijdering bood Sterk tot voor zoab krijgt. Dit heet de Fielddrain-laag. Op deze kort stof tot nadenken: ‘De recyclingbedrijven Fielddrain-laag ligt 1,5 cm E-layer, als demping Vink in Barneveld en Tuf in Dongen nemen voor de Triple-T-mat.’ geen oude toplaagresten meer aan. Afval moet Sterk plaatst een kanttekening. ‘De aanleg van nu naar Denemarken. In plaats van 15 duizend Be social Fielddrain kan hier goed, want we zitten op euro kost het per mat nu 20 duizend euro alleen Scan of ga naar: stabiele zandgrond. Het nadeel is dat de klus om de mat af te voeren. Kun je nagaan hoeveel www.fieldmanager.nl/article/28659/we-leiden- veel werk vereist. Je moet het werk ook niet te het kost als je een voetbalmat ook nog van rub- talent-op.-daar-horen-de-allerbeste-velden-bij dicht tegen de huizen laten uitvoeren. Er waait ber en zand moet ontdoen. Clubs hebben niet

www.fieldmanager.nl 69 NIEUW

regulier RECOVER 4 mengsel TETRA

4-season sportveldherstel mét de nieuwe grassoort tetraploïd Engels raaigras grasveldtype

• jaarrond supersnel resultaat, zelfs in zachte winter/vroege voorjaar mét • snel een gesloten mat bij extremen, calamiteiten of uitzonderlijke tijdsdruk • behoud van hoge grasbezetting en groen veld in de ‘moeilijke’ maanden TETRA

Ongekende groeikracht en winterperformance! Advanta Netherlands Holdings BV @Advanta is a registered trademark of RECOVER 4 RECOVER

www.advantaseeds.nl 70 1/2019 NIEUW ADVERTORIAL regulier RECOVER 4 mengsel TETRA Initiatief GreenMatter leeft in de markt

W&H Sports en Lankhorst Recycling Products woord. Marcel Bouwmeester van de gemeente Utrecht / VSG, die eerder gerecyclede kant- hebben een geslaagde en druk bezochte 4-season sportveldherstel planken heeft besteld, gaf een verdiepende kennisdag georganiseerd die in het teken stond presentatie over circulariteit en hoe hiermee om te gaan. Kortom: het was een zeer geslaagde van GreenMatter. Het was een zeer gemêleerd mét de nieuwe grassoort kennisdag, waarbij de deelnemers werden gezelschap, van aannemers en gemeenten tot uitgedaagd tot circulair denken om zo de leveringsprogramma bieden wij verschillende afvalstroom te kunnen omzetten in nieuwe mogelijkheden om iedere kilogram kunstgras- ingenieurs- en adviesbureaus. Het is inmiddels tetraploïd Engels raaigras grasveldtype producten. vezel op een andere wijze terug te laten komen duidelijk dat het onderwerp sterk leeft in de op de sportaccommodatie. Alle producten Vakbeurs Sportaccommodaties worden geleverd met een garantieverklaring markt en er veel interesse voor is. De Vakbeurs Sportaccommodaties op voor grondstoffen. Dat houdt in dat het kunst- • jaarrond supersnel resultaat, zelfs in donderdag 14 maart staat voor W&H Sports gras-agglomeraat voor 100 procent afkomstig Deelnemers kregen die dag een goed beeld van dan ook voor een groot deel in het teken van is van versleten kunstgrasvelden. Het gerecy- zachte winter/vroege voorjaar mét hoe de verschillende gerecyclede producten uit GreenMatter. Is uw interesse voor de gerecyclede materiaal dat GreenMatter gebruikt, is het leveringsprogramma worden vervaardigd, clede sportgerelateerde producten ook gewekt, afkomstig van het bedrijf Re-Match, dat door middel van een presentatie van de CEO kom W&H Sports dan bezoeken in stand 1.805. gespecialiseerd is in het recyclen van kunstgras. • snel een gesloten mat bij extremen, van Lankhorst en een rondleiding door de productie. Hierbij waren de GreenMatter- Toelichting GreenMatter calamiteiten of uitzonderlijke tijdsdruk producten te zien. Er stond een kantplank van GreenMatter verwijst naar green matters, anders gerecycled kunstgras opgesteld in een beton- gezegd: groen doet ertoe! Kunstgras wordt bij plaat met uitsparing. Deze nieuwe innovatie is vervanging veelal gezien als afval. Wij zien het • behoud van hoge grasbezetting en bedoeld om de infill te behouden en ter voor- als een waardevolle grondstof om te verwerken groen veld in de ‘moeilijke’ maanden koming van de verspreiding van microplastics. in nieuwe sportgerelateerde producten, met Verder stond er een picknicktafel van als streven om 100 procent circulair te www.whsports.nl TETRA gerecycled kunstgras. Er werd ook uitgebreid worden. Wij hebben ons ten doel gesteld om de stilgestaan bij Empatec, de sociale werkvoor afvalberg van kunstgrasvelden aan te pakken Ongekende groeikracht en winterperformance! Advanta Netherlands Holdings BV @Advanta is a registered trademark of ziening, die nauw betrokken is bij de bewer- door producten van gerecycled kunstgras te king en de assemblage van de GreenMatter- ontwikkelen en te produceren. Met onze trans- producten. In het laboratorium kregen de parante en vooral praktische visie ondersteunen Be social bezoekers een indruk van de kwaliteitsnormen wij onder andere gemeenten bij een circulaire Scan of ga naar:

RECOVER 4 RECOVER die Lankhorst hanteert. Ook een eindgebruiker aanpak, door kunstgrasvezels in nieuwe sport- www.fieldmanager.nl/article/28690/initiatief- van de GreenMatter-producten kwam aan het gerelateerde producten te verwerken. Met ons greenmatter-leeft-in-de-markt ® www.advantaseeds.nl www.fieldmanager.nl 71 ‘Betonplaten met rand tegenwoordig in bestek opgenomen’ Zwaagstra legt na Haagse pilot eerste gerande betonplaten bij voetbalclub DZOH in Emmen

Nadat het tv-programma Zembla in de uit- leggen. Betonfabrikant Zwaagstra Beton teken- Extra budget de voor een proefopstelling, die samen met De gemeente Emmen was een van de geïnteres- zending ‘Op de bodem’ in het najaar van 2017 de gemeente en de KNVB werd uitgevoerd. De seerden, vertelt Veerkamp. ‘Sweco sprak erover had beweerd dat het zink uit rubbergranulaat pilot, die bij twee Haagse clubs werd uitgerold, met de gemeente Emmen en stelde voor dit bleek een succes. Vervolgens klopte amateur- werk een uitvoeringsplan op. Het ging in dat de bodem in trekt en het grond- en opper- voetbalclub DZOH uit Emmen aan de deur. geval om een betonplaat van 50 bij 100 bij 14 vlaktewater rond sportvelden vervuilt, ging cm met een opstaande rand van 6 cm.’ De rand Wakker geschud noemt hij slechts een simpele toevoeging aan de gemeente Den Haag direct op zoek naar Twee Haagse sportclubs hadden vorig jaar de een betonnen product. Een van de velden van een oplossing. Een pilot werd gestart met een primeur met de betonplaat met opstaande ran- het Emmense DZOH was afgekeurd door de den: RKSV GDA uit Loosduinen en Koninklijke KNVB en onbespeelbaar verklaard, vertelt hij. nieuw type betonplaat, waarvan de randen het Haagsche Cricket en Voetbal Vereeniging Quick. ‘Emmen had nu de mogelijkheid om meteen het SBR binnen de grens van het sportveld dienen Het resulteerde in twee verschillende typen probleem met het uitspoelen van de infill rond betonplaten. GDA legde platen van 100 bij 100 het veld aan te pakken. De gemeente Emmen te houden. De omrande ondergrond bleek een bij 14 cm met in het midden een opstaande maakte daarvoor vliegensvlug extra budget schot in de roos, vertelt André Veerkamp van vrij en verstrekte Sweco opdracht tot de gehele contractvorming en renovatie. Eén veld heb- Zwaagstra Beton. Onlangs werd het eerste veld ben we gerenoveerd, waarbij we de platen met met het nieuwe type betonplaat door Sweco een zuignap hebben gelegd. Intergrass heeft er ‘De Haagse pilot kunstgras gelegd met TPE-infill. Bij die renovatie- opgeleverd in Emmen. werkzaamheden vormden de betonplaten een heeft mensen belangrijk onderdeel.’ Auteur: Guus van Rijswijck wakker geschud’ Noodzaak tot maatregelen Na de pilot van afgelopen najaar ging de gemeente Den Haag er zelfs toe over de beton- Afgelopen zomer voerde advies- en ingenieurs- rand, waarbij het hekwerk in de plaat werd platen met opstaande randen in het moederbe- bureau Sweco in opdracht van de gemeente geboord. Quick installeerde betonplaten van stek op te nemen. Veerkamp: ‘Het eindresultaat Den Haag onderzoek uit bij kunstgrasvelden in 100 bij 50 bij 14 cm met een opstaande rand aan zag er keurig uit. De markt is door de pilotvelden de Haagse gemeente. Bij de beplanting werd de lange zijde. André Veerkamp: ‘Naar aanleiding in Den Haag behoorlijk opgeschud. Onlangs SBR, TPE en kurk gevonden dat langs het veld van de publiciteit rond de eerste twee pilotvel- zagen we in Den Bosch een bestek langskomen was geblazen. Ook in het oppervlaktewater en in den in Den Haag kwamen we in contact met met opstaande betonranden. Als kleine fabri- de drainage vonden medewerkers resten van dit Sweco. De Haagse pilot heeft mensen wakker kant zijn we bekender geworden in de sportwe- soort infill. De gemeente benaderde enkele par- geschud. Bij allerlei bedrijven konden we ineens reld; we hebben er ook nieuwe aanvragen door tijen om mee te doen aan een pilot om beton- acquisitie doen; ze wilden weten wat het precies gekregen. En belangrijker: het heeft echt wat platen met opstaande randen naast de velden te inhield.’ teweeggebracht in de markt. Veel bestekken

72 1/2019 ADVERTORIAL

‘Ook een losse betonrand is mogelijk’ Na de succesvolle pilot in Den Haag vroeg de gemeente Den Haag naar het renovatieplan. Veerkamp: ‘De gemeente had al een sportveld met asfalt met een bestaande betonrand. Die wilden ze graag laten zitten, maar daarnaast wilden ze ook een opstaande rand tegen het verspreiden van de infill. Dus hebben we ook prijzen gemaakt voor een losse betonrand die niet aan de plaat vastzit. Dat verlijmen of vast- boren is iets arbeidsintensiever.’ Het veld bij DZOH was het eerste met ‘omrande’ betonplaten dat buiten de Haagse pilot werd gelegd, vertelt Veldhuis. ‘Het begint langzamerhand te lopen. We wachten af wat er op ons afkomt.’

voor de aanleg van kunstgrasvelden bevatten beheer en de onderhoudskosten. Naast voetbal- ‘Betonplaat met rand is stille kracht nu betonplaten met opstaande randen. Er is club DZOH maken ook scholen en inwoners van aan de zijkant van het veld’ interesse voor; mensen zien kennelijk ook echt verschillende wijken in Emmen er gebruik van.’ Henk Veldhuis, projectleider bij Sweco: de noodzaak om dit milieuprobleem aan te ‘Door de discussie over de uitloging van pakken.’ infill waren er maatregelen nodig. We lieten onze opdrachtgever, de gemeente Besparing op onderhoud Emmen, weten dat we een passende Tijdens en na de aanleg voerde Kiwa Isa Sport oplossing hadden om de infill op het een deelkeuring en de eindkeuring uit. Het www.zwaagstrabeton.nl veld te houden. We hebben dus met veld voldeed aan de geldende norm en werd Zwaagstra samengewerkt, wat prima ver- goedgekeurd, vertelt Veldhuis. De reacties van liep. Medio november is het gerenoveerde DZOH waren positief. ‘Deze betonplaten vormen veld geïnstalleerd, eind november is het een keurige, technische oplossing. De rand is Be social door Sweco opgeleverd en door DZOH in een stille kracht aan de zijkant van het veld. Scan of ga naar: gebruik genomen.’ Je betaalt er wat meer voor, maar omdat zo’n www.fieldmanager.nl/article/28680/beton- betonplaat de verspreiding van infill voorkomt, platen-met-rand-tegenwoordig-in-bestek- bespaar je als gemeente uiteindelijk op het opgenomen

www.fieldmanager.nl 73 Een nieuwe kijk op non filled kunstgras

Welke problemen zijn er met dit type ondergrond?

Laten we wel wezen, non filled ofwel niet-ingevuld kunstgras bestaat al sinds 1966; het is dus geen de bal plaatsvindt. De spelers komen vooral in aanraking met het vilt en de wortelzone. Door nieuw concept in de kunstgrassector. AstroTurf kan zich erop beroemen dat zij de eersten waren het hogere volume vezelmateriaal wordt de een niet-ingevulde kunstgrasmat aanlegden in het Astrodome-sportstadion in Houston. prijs hoger.

Auteur: Eric O’Donnell Stabiliteit van spelers/oppervlak Stabiliteit is voor elk kunstgrassysteem een cruciale eigenschap. Kunstgrassystemen met Sinds kunstgras eind jaren 90 in het voet- granulaat. Het eindproduct wordt gebruikt als infill bieden een relatief stabiel platform voor bal werd geïntroduceerd, is de situatie voor performance-infill voor het sportveld. de interactie tussen speler en oppervlak, dank- hoogpolig kunstgras ingrijpend veranderd. zij het gebruik van lagen rubbergranulaat en Wereldwijd zijn er duizenden velden aangelegd Hoogwaardige producten fijn zand. Er is in de sector nog maar weinig om te voldoen aan de onverzadigbare vraag Voor non filled kunstgras zijn meerdere onderzoek gedaan naar de stabiliteit van de naar velden van hoge kwaliteit. De voetbalwe- bestanddelen vereist, in het bijzonder het ondergrond. Toch is dit een onderwerp dat reld beschikt nu over meer dan 250.000.000 m2 garen/de vezels die dienstdoen als speelop- vaak genoemd wordt in feedback van spelers aan kunstgras. pervlak voor de spelers. Het hogere oppervlak- op kunstgras. Toch is niet-ingevuld kunstgras nog niet erg tegewicht moet het gebrek aan stabiliserend/ Niet-ingevuld kunstgras moet een stabiel succesvol. Een reden hiervoor zou kunnen zijn prestatieverhogend infillmateriaal in niet-inge- platform bieden zonder de aanwezigheid van de recente bezorgdheid over het gebruik van vuld kunstgras compenseren. Veel producten infillmateriaal. De stabiliteit berust op het hoge gerecyclede autobanden als infillmateriaal worden gemaakt met vilt of een wortelzone, gewicht van het oppervlak waarin producten om de prestaties van het kunstgras te verbe- waarbij een dikke getextureerde monofilament- zijn getuft of geweven. Als men de twee syste- teren en het gevoel te versterken dat er op onderlaag van vezels in de tapijtrug wordt men, ingevuld en niet-ingevuld, vergelijkt, ziet natuurgras wordt gespeeld. Uit de afvalbanden getuft/geweven, om een matrix te maken die men vaak dat het oppervlaktegewicht (de hoe- worden de koordlagen en het staal verwijderd; het kunstgras body geeft. De pool die door de veelheid garen/vezels) van kunstgras ongeveer vervolgens wordt het rubber verwerkt tot wortelzone wordt getuft, is het onderdeel van 4000 g/m2 bedraagt, terwijl het oppervlaktege- circa 1 mm grote korrels, het zogenaamde SBR het kunstgras waarop de meeste interactie met

74 1/2019 4 min. leestijd ACTUEEL wicht van ingevulde oppervlakken varieert van Voldoen aan normen van internationale clubs een realistische optie worden. De conclu- 1300 g/m2 tot 1700 g/m2. bestuursorganen sie is dat er meer aan onderzoek en ontwikke- De naleving hiervan is lastig om meerdere ling moet worden gedaan met niet-ingevulde Zuiverheid van vezels/garen redenen. Het staat vast dat de wrijvingscoëffi- kunstgrassystemen. Een probleem dat kan optreden bij niet-inge- ciënt voor de huid/plastic kunstgrasvezels rela- vulde oppervlakken is dat ze vroegtijdig ‘plat’ tief hoog is bij een niet-ingevuld product dat zo • Feedback van spelers is onmisbaar. Voor de kunnen worden: de vezels/polen compacteren veel garen/vezels bevat. Zowel op natuurgras ontwikkeling van niet-ingevuld kunstgras is het en verliezen hun herstelvermogen na belasting. als op kunstgras hebben spelers vooral last van van groot belang dat rekening wordt gehouden Na honderdduizenden keren te zijn belast, schaafwonden door de grasmat, maar wan- met de mening, beoordeling en zienswijze van herstelt de pool zich niet meer of blijft hij niet neer er veel vezels tegen de huid aan schuren spelers, om de voor- en nadelen op een rijtje te meer overeind staan. Het kunstgras zakt in en bij stoten/slidings, heeft de huid het zwaar te zetten. verliest zijn sporttechnische eigenschappen. verduren, zowel door de kracht als de snelheid Het wordt minder speler- en balvriendelijk. van de beweging. Schaafwonden vormen één • Voortdurend monitoren van installaties is van de problemen die lastig zijn aan te pak- belangrijk. Door systemen in te voeren waarbij Stabiliteit van de afmetingen ken op niet-ingevulde kunstgrasmatten, vooral niet-ingevulde oppervlakken worden geïn- Een ander probleem is de algehele stabi- als het gaat om het voldoen aan de eisen van specteerd en getest, kunnen deze gemonitord liteit van de afmetingen van het product. internationale bestuursorganen. Ook het rege- worden. De prestaties en de speleigenschap- Infillmateriaal zoals zand dient als ballast in len van de rotatieweerstand van niet-ingevulde pen kunnen dan worden geïndexeerd. Hierdoor het kunstgrassysteem. Het zorgt er niet alleen oppervlakken met lage waarden ten opzichte komt informatie beschikbaar over de sporttech- voor dat de vezels omhoog/rechtop worden van vooraf ingestelde grenzen is lastig. nische prestaties, op basis waarvan vroegtijdig geduwd, maar dient ook als versterking in het kan worden ingegrepen als er problemen wor- kunstgras. Dit systeem maakt ingevuld kunst- Is dit dan aanleiding voor een bepaalde ontwik- den waargenomen. Het is goed om proactief te gras voor voetbal relatief stabiel, vooral bij een kelingscategorie voor niet-ingevuld kunstgras, zijn en problemen meteen aan te pakken als ze poolhoogte van 50 mm of meer. Het is niet omdat de markt wil afstappen van kunstgras- zich voordoen. gemakkelijk om deze stabiliteit van niet-inge- systemen die gerecyclede rubberbanden bevat- vuld kunstgras te repliceren, maar er zijn stra- ten? Dit is een vraagstuk dat de aandacht van tegieën om hierin verbetering te brengen. Eén internationale bestuursorganen verdient. Er is oplossing kan zijn het gebruik van een action zeker behoefte aan feedback van spelers en aan back (synthetische jute), waarbij polyester gaas zienswijzen met betrekking tot het gebruik van in het kunstgrassysteem is getuft/geweven. niet-ingevuld kunstgras voor de wedstrijdsport. Dit kan dienen om de grasmat te stabiliseren Steun van spelers zou essentieel zijn voor het wanneer deze op het veld wordt geïnstalleerd. succes van zo’n categorie. In het ideale geval Het gebruik van een polyurethaan deklaag of zou de feedback van spelers leiden tot innova- vernis is succesvol gebleken bij een of twee tie en mogelijk de acceptatie van deze syste- methoden. men versnellen.

De jury is nog aan het beraadslagen – voorlopig De sector heeft behoefte aan innovatie. Opnieuw goed kijken naar niet-ingevuld kunst- Managing Director van Eric O’Donnell gras is innovatief, want de nieuwste kunstgras- Sports Labs ltd systemen vormen een doorbraak; voorgaande versies zijn verbeterd en een aantal problemen is aangepakt. Wat er nu vervolgens gaat gebeuren, is van groot belang voor de toekomst van niet-ingevuld kunstgras. Het moet veranderen van een marketingconcept in een speeloppervlak dat door spelers wordt goedgekeurd.

Wat moet er gebeuren om zulke oppervlakken te ontwikkelen? • Verdere ontwikkeling van kunstgrassystemen is noodzakelijk. Door het gebruik Be social van nieuwe garens/vezels kan het probleem Scan of ga naar: van schaafwonden worden aangepakt. www.fieldmanager.nl/article/28663/een- Daardoor kan niet-ingevuld kunstgras voor nieuwe-kijk-op-non-filled-kunstgras

www.fieldmanager.nl 75 ‘Breng fieldmanagers voor het voetlicht en geef ze de erkenning die ze verdienen’

Ze doen hetzelfde, maar op hun eigen manier: dit zijn de Fieldmanager of the Year-genomineerden

Wie wordt de Fieldmanager of the Year 2019? Na grondig beraad heeft de vijfkoppige jury in Het aannemersbedrijf uit Sprang-Capelle is oktober 2018 de genomineerde fieldmanagers actief in infra, milieu, sport en groen met 300 Wie gaat er dit jaar met de titel vandoor en bekendgemaakt. Addy Snoeren, werkzaam bij sportvelden. Emons stuurt in het seizoen wordt de opvolger van Bernard van den Bosch, de gemeente Oisterwijk, is de eerste gelukkige. een club van tien tot vijftien man aan. Zestig Snoeren is voetbalfanaat en fan van voetbalvel- procent van de tijd is hij op de velden aan- Peter Mook, Ad van de Luijtgaarden, Gerard den. Deze voorliefde is hem met de paplepel wezig, om te monitoren, werkzaamheden en Verweijen en Marc Grooteman? Dat wordt ingegoten; niet alleen zijn vader, ook zijn opa resultaten te beoordelen met de gebruiker of was fieldmanager. Sinds 1999 is Snoeren voorde opdrachtgever en om te adviseren. Emons’ duidelijk tijdens het Green Tie Event, de man sportparken. Snoeren zelf stuurt drie man directe collega is Gertjan de Vet, die verant- afsluiter van de Vakbeurs Sportaccommoda- aan, hij maakt de planning, keurt de velden, woordelijk is voor de kunstgrasvelden. Dat budgetteert, vraagt offertes aan en koopt gras- natuurgras een andere business is dan kunst- ties. De vijf genomineerden van dit jaar zijn zaad en meststoffen in. Snoeren werkt met een gras, blijkt uit Emons' uitleg: 'De bedrijfsvoering er klaar voor. budget van 200 duizend euro. Dit is voor de voor natuurgras is een specialisme. Dat moet uitvoering van het reguliere onderhoud en het je in de vingers hebben. Als je al het werk aan Auteur: Linde Kruese op orde houden van de sportparken, inclusief natuurgrasvelden doet met eigen materieel en hekwerk, bestrating en beplanting. 'Het bud- eigen mensen, heb je een goed instinct nodig get is voldoende. En als er meer nodig is voor om als bedrijf te groeien. Je moet bijvoorbeeld onvoorziene omstandigheden, dan regel ik dat', niet in de drukste tijd van het jaar bij de con- verklaart hij. current vragen of je zijn machine even kunt gebruiken. Dat kan natuurlijk wel, maar dat In de vingers wordt dan huren tegen de hoofdprijs.’ Bertjan Emons is fieldmanager bij Van Wijlen.

76 1/2019 6 min. leestijd Fieldmanager of the year

#T Verantwoordelijkheid rijkt verder Met vijf VVCS-kampioenschalen als beloning voor het beste veld in de eredivisie, de afgelopen vijf seizoenen op rij, is fieldmanager Erwin Beltman van Stadion Feyenoord hard op weg om zijn eigen 'elftal' vorm te geven. De meest prestigieuze prijs, die van zijn vakgenoten, ontbreekt echter nog. Dat de headgroundsman bij Stadion Feyenoord vooral verantwoordelijk is voor de mat in De Kuip, ligt voor de hand. Maar de verantwoordelijkheid van Beltman rijkt verder. 'Ik ben verantwoordelijk voor al het gras van Feyenoord. Dat betekent zowel de mat in De Kuip als twee velden en de kee- persstrook op 1908, het trainingscomplex van Feyenoord. Volgend jaar komen daar nog drie Desso Grassmaster-velden en vier kunstgrasvelden bij. De amateurs en de jeugdopleiding van Feyenoord gaan op die velden trainen en spelen.'

De vijf genomineerden zullen op donderdag 14 maart bijeenkomen Addy Snoeren gemeente Oisterwijk tijdens de wel een die zijn pappenheimers kent. Hij jaagt klant nooit een nummertje hoeft te trekken. niemand op, maar is wel een sterke persoonlijk- 'We hebben veel clubs in de regio in onder- Vakbeurs sport- heid die het krachtenveld van de verschillende houd. Zij bellen mij rechtstreeks en als het personeelsleden de goede kant op stuurt, nodig is, kan ik dan zeggen: we komen morgen. accommodaties begeleidt en coacht, zodat het werk optimaal De lijnen zijn kort en we doen alles zelf. Ik geef wordt uitgevoerd. Verhagen is een bindende van tevoren aan hoe wij tegen kwaliteit aan kij- factor. ‘Medewerkers raad ik aan: kijk om je ken, dat we liever voor een acht gaan dan voor Vernieuwend leiderschap heen. Niet maaien en weer door, maar ruik, een zes, want wij zijn echte sportveldliefheb- Jaap Verhagen is fieldmanager bij de gemeente proef, voel.’ bers. Maar daar moet financieel dan wel ruimte Zutphen. De gemeente heeft een eigen onder- voor zijn.' houdsploeg, bestaande uit 43 sw-mensen en Zelfgemaakte machines 37 vaste medewerkers. Er zijn twee afdelingen: Nick Verberk is een ondernemer die zich een Innovatieprijs civiel en groen. Verhagen is opzichter bij de slag in de rondte werkt voor zijn bedrijf Top De vijf genomineerden zullen op donderdag afdeling groen. Hij hoeft zich niet bepaald te Sport & Groen, dat tweehonderd natuurgras- 14 maart bijeenkomen tijdens de Vakbeurs vervelen. Naast negentien natuurgrasvelden velden in onderhoud heeft. Hij werkt met zelf- Sportaccommodaties. Als afsluiting van zijn er zes kunstgrasvoetbalvelden, vier hoc- gemaakte en aangepaste machines voor een de beurs vindt het Green Tie Event plaats, keyvelden, drie kunstgraskorfbalvelden en optimaal resultaat. Dat hij een echte fieldmana- met de uitreiking van de Fieldmanager een kunststofatletiekbaan. Verhagen is een ger blijft, merkt hij nu hij moet gaan delegeren: of the Year Award én de Innovatieprijs vakgerichte opzichter met een eigen ploeg 'Mijn hart ligt in de uitvoering. Als ik iets moet Sportaccommodaties 2019. De innovatieprijs medewerkers, maar legt ook vernieuwend lei- afstaan, wordt het waarschijnlijk de admini- wordt dit jaar voor de derde keer uitgereikt derschap aan de dag. Hij is een doener, maar stratie.' Het sterke punt van het bedrijf is dat de door BSNC, de Vereniging Sport en Gemeenten

www.fieldmanager.nl 77 Sports and Event Domes

Sports Dome EHC (Den Haag) Sports Dome HC HOD (Valkenswaard) Sports Dome Kromme Rijn (Bunnik)

Geen noodzaak meer om op zoek te moeten naar schaars beschik- De Airdomes worden vervaardigd van zogenaamd dubbel bare indoor capaciteit, of verleng eenvoudig uw tennisseizoen. Haal membraamsysteem en voldoen vanzelfsprekend aan alle de zaal naar uw eigen vereniging door uw sportveld te overkappen veiligheidsnormen. Juist deze dubbel membraams techniek zorgt en creeer daarmee uw eigen indoor sportfaciliteit. U bespaart voor de hoogst haalbare isolatie, waarbij thermische isolatie (U) hiermee aanzienlijk door geen externe capaciteit meer te moeten waarden van zelfs 1,2 W/m2K worden behaald. Zeer energiezuinig huren, in de veelal overvolle winterperiode. Zij bieden een en uiterst duurzaam dus. uitstekende oplossing voor tijdelijke (seizoen) of permanente overkapping van een of meerdere sportvelden. Tevens voorziet RSI Het materiaal is voorzien van verschillende coatings waardoor de domes van volledige inrichting op basis van modulaire deze UV bestendig, brandvertragend en vuiafstotend is. De gladde sportvloeren en sportmaterialen, tribunes etc. buiten- en bovenzijde (geen staalkabel) zorgt er tevens voor dat vuil en sneeuw niet blijven liggen. Het dubbelwandigheids principe zorgt De Airdomes van ESD worden middels lucht (over-)druk omhoog tevens voor condensvrij sporten, operationeel lagere energielasten, gebracht en door solide verankering , op lokatie getest en passend minder vandalisme gevoelig en is makkelijker op en af te bouwen bij uw specifieke bodemgesteldheid, op zijn plaats gehouden. met een minimum aan vrijwilligers, omdat deze in meerdere Wereldwijd hebben we al meer dan 1400 domes geplaatst onder segementen wordt geleverd. de zwaarst klimatologische omstandigheden. De ventilatoren blazen verwarmde lucht waarmee de ideale sport binnen temperartuur kan worden gereguleerd.

Volg ons nu ook via:

EXCELS IN SPORTS INFRASTRUCTURE

78 1/2019 European Sports Dome www.recreationalsystemsint.com Fieldmanager of the year

Sports and Event Domes

Bertjan Emons Van Wijlen Nick Verberk Top Sport & Groen

Waar de innovatieprijs nieuwe manieren van werken stimuleert,

Sports Dome EHC (Den Haag) Sports Dome HC HOD (Valkenswaard) Sports Dome Kromme Rijn (Bunnik) stimuleert de Fieldmanager of the Year Award het vakmanschap van Geen noodzaak meer om op zoek te moeten naar schaars beschik- De Airdomes worden vervaardigd van zogenaamd dubbel bare indoor capaciteit, of verleng eenvoudig uw tennisseizoen. Haal membraamsysteem en voldoen vanzelfsprekend aan alle fieldmanagers de zaal naar uw eigen vereniging door uw sportveld te overkappen veiligheidsnormen. Juist deze dubbel membraams techniek zorgt en creeer daarmee uw eigen indoor sportfaciliteit. U bespaart voor de hoogst haalbare isolatie, waarbij thermische isolatie (U) hiermee aanzienlijk door geen externe capaciteit meer te moeten waarden van zelfs 1,2 W/m2K worden behaald. Zeer energiezuinig en NOC*NSF. Voor de innovatieprijs zijn vier Vakmanschap opwaarderen huren, in de veelal overvolle winterperiode. Zij bieden een en uiterst duurzaam dus. bedrijven genomineerd die het afgelopen jaar Waar de innovatieprijs nieuwe manieren van uitstekende oplossing voor tijdelijke (seizoen) of permanente baanbrekende innovaties hebben ontwikkeld. werken stimuleert, stimuleert de Fieldmanager overkapping van een of meerdere sportvelden. Tevens voorziet RSI Het materiaal is voorzien van verschillende coatings waardoor Zo is DLF genomineerd met het zouttolerante of the Year Award het vakmanschap van field- de domes van volledige inrichting op basis van modulaire deze UV bestendig, brandvertragend en vuiafstotend is. De gladde graszaad 4Salt, dat bestand is tegen zout water. managers. Jan Plooij van Jean Heybroek, één sportvloeren en sportmaterialen, tribunes etc. buiten- en bovenzijde (geen staalkabel) zorgt er tevens voor dat vuil Een toekomstbestendige oplossing, zeker nu van de drie hoofdsponsors van de verkiezing, en sneeuw niet blijven liggen. Het dubbelwandigheids principe zorgt zoet water door klimaatverandering steeds vindt het van groot belang om het vak field- De Airdomes van ESD worden middels lucht (over-)druk omhoog tevens voor condensvrij sporten, operationeel lagere energielasten, schaarser wordt. Antea Sport en de gemeente manager op professionele wijze neer te zetten. gebracht en door solide verankering , op lokatie getest en passend minder vandalisme gevoelig en is makkelijker op en af te bouwen Breda zijn genomineerd met Carbon Fix, een 'Daarbij willen wij dat het vak meer erkenning bij uw specifieke bodemgesteldheid, op zijn plaats gehouden. met een minimum aan vrijwilligers, omdat deze in meerdere Wereldwijd hebben we al meer dan 1400 domes geplaatst onder segementen wordt geleverd. buffer die gebruikt is als ondergrond voor krijgt. Breng fieldmanagers voor het voetlicht de zwaarst klimatologische omstandigheden. De ventilatoren blazen kunstgrasvelden. Met Carbon Fix wordt CO2 en geef ze de erkenning die ze verdienen. verwarmde lucht waarmee de ideale sport binnen temperartuur kan vastgelegd in de onderbouw van het veld. Wij steken hier veel tijd, geld en energie in. worden gereguleerd. Sweco Nederland is genomineerd met de infill- Opwaardering van het vakmanschap is belang-

Volg ons nu ook via: filterput: een groot filter dat de verspreiding rijk. Zonder goede mensen bestaat het vak van infill-rioolrestanten in het oppervlaktewater niet. Goede fieldmanagers zijn ook cruciaal voorkomt. Techniek in Tuinbouw ontwikkelde in de keten bij de aankoop van machines. de Solar Transfloormer, een concept waarbij Wij geloven dat goede vakmensen goede kunstgras ingezet kan worden om op te spor- machines kopen. Zo kunnen wij elkaar scherp Jaap Verhagen gemeente Zutphen EXCELS IN SPORTS INFRASTRUCTURE ten én om elektriciteit op te wekken. houden en verbeteren. Als je dit vertaalt naar

www.fieldmanager.nl 79 European Sports Dome www.recreationalsystemsint.com Recycle the present, save the future

Met GreenMatter zorgen we ervoor dat kunstgrasvezels uit oude kunstgrasvelden worden gerecycled en vervaardigd tot nieuwe producten op en rond sportvelden.

GreenMatter is een initiatief van Lankhorst Recycling Products en W&H Sports.

Meer informatie: (0252) 68 33 00 • [email protected] • whsports.nl

Ben jij op zoek naar een afwisselende baan in de groene sector, waarbij je met jouw commerciële talenten en technische kennis kunt bijdragen aan de groene doelstellingen van ons bedrijf? Dan hebben wij misschien wel de perfecte baan voor jou!

Werken bij Van Iperen betekent werken bij een groeiende en innovatieve onderneming in de agrarische sector. Onze adviseurs handelen met passie en vanuit hun specialisme. Kom jij ons versterken?

Adviseur Groenvoorziening 40 uur | regio West-Midden-Nederland

Jouw functie Jouw profiel • Adviseren over gebruik en de toepassing van producten • Kennis van graszaden, bemesting, gewasbescherming, biostimulanten • Bouwen aan en onderhouden van expertise op het gebied van en bodemanalyses groenvoorziening • HBO werken denkniveau en bij voorkeur enkele jaren werkervaring in • Bewerkstelligen van rendementsverbeteringen voor de klant door soortgelijke functie jouw advies • Goede communicatieve vaardigheden • Signaleren van markten productontwikkelingen • Leergierig, commercieel ingesteld en resultaatgericht • Bouwen aan en onderhouden van langdurige klantrelaties • Overtuigend • Visieontwikkeling m.b.t. vergroening • Geldige Spuitlicentie 1 + 2 of bereid deze te halen

Interesse? Kun je bij al deze punten een goed verhaal houden en ons overtuigen? Stuur dan je cv en aansprekende motivatie naar [email protected]. Wil je meer inhoudelijke informatie over deze vacature? Neem dan contact op met Kees Bout, telefonisch te bereiken via 06-23560126. Fieldmanager of the year

de autowereld: Max kan niet winnen zonder een goede auto, maar die goede auto haalt de eindstreep niet zonder Max.' Plooij gelooft dat de FotY zorgt voor extra kennisoverdracht. 'Vakmanschap is niet vanzelfsprekend. Het is iets moois en dat moet gewaardeerd worden. De FotY heeft ook een soort voortrekkersrol; mensen kijken het kunstje graag af. Zo tilt iedereen elkaar naar een hoger niveau.'

Koester de fieldmanager Expoline is dit jaar voor het eerst als hoofd- sponsor betrokken bij de FotY-verkiezing. Wij vroegen Raf Bogaerts waarom hij de FotY steunt. Bogaerts: 'Fieldmanagers zijn de mensen met wie wij samenwerken; we onderhouden nauw contact met veel fieldmanagers. Wij hebben als Expoline ook altijd veel initiatieven ondernomen om fieldmanagers de spotlight te geven die ze verdienen. Lang geleden werd een fieldmanager nog gezien als een vrijwilliger die de velden onderhield en lijnen trok, als iets vanzelfsprekends. Maar fieldmanagers moeten gekoesterd worden. Zij zorgen voor het visitekaartje van de club: een mooi veld.' Expoline wil dat fieldmanagers uit de schaduw worden gehaald, niet in de laatste plaats omdat het bedrijf baat heeft bij goede fieldmanagers. ‘Onze kennis komt deels uit de markt. Zo til je elkaar naar een hoger niveau. Onze producten verbeteren en de fieldmanagers ook. Daarnaast gelooft Expoline dat we met het sponsoren van dit event een andere relatie krijgen met fieldmanagers. Wij willen meer zijn dan alleen een leverancier; we willen het gesprek aangaan, Erwin Beltman Stadion Feyenoord ook weer vanuit de overtuiging dat we hiermee onze kennis vergroten.’

Stop de kennisdrain Hendrik Nagelhoud van DLF heeft nog een laat- 'Door de jaren heen is er nogal wat ste reden om de FotY-verkiezing te sponsoren, maar zeker niet de minst belangrijke: het stop- graskennis verdwenen. Natuurgras pen van de kennisdrain. Nagelhoud: 'Door de jaren heen is er nogal wat graskennis verdwe- had niet meer de hoogste prioriteit, nen. Natuurgras had niet meer de hoogste prioriteit, maar juist goed onderhoud draagt bij aan maar juist goed onderhoud draagt betere velden. Door de vergrijzing onder de fieldmanagers raakte de markt de nodige ken- bij aan betere velden' nis kwijt. Dit tij begint gelukkig te keren, mede door het organiseren van de FotY-verkiezing. Mensen zijn weer bewust bezig met kwaliteit; Ook DLF erkent afhankelijk te zijn van goede de focus op natuurgras komt weer helemaal fieldmanagers. Nagelhoud vertelt verder: 'Wij Be social terug. Daarnaast begint de verkiezing ook maken het beste gras, maar goed gras groeit Scan of ga naar: steeds meer te leven. Men gelooft dat deze ver- niet optimaal zonder de juiste aandacht. We www.fieldmanager.nl/article/28673/breng- kiezing het vak van fieldmanager vooruit gaat weten dus hoe afhankelijk we zijn van goede fieldmanagers-voor-het-voetlicht-en-geef-ze- helpen. Het is een mooie promotie van het vak.' fieldmanagers.' de-erkenning-die-ze-verdienen

www.fieldmanager.nl 81 Forse stappen richting duurzame sportvelden op

elk onderdeel Theo Ceelen

Duurzame kunstgrassportvelden zijn de toekomst

In 2018 vond er een duidelijk waarneembare omslag plaats bij aannemers en leveranciers van In een Ecocept E-layer voor hockey worden minimaal vier oude kunstgrasvelden verwerkt, outdoor-sportvelden. Niet alleen de sporttechnische eigenschappen van hun producten staan een optimaal resultaat voor recycleprocessen. centraal; het gaat ook steeds meer om de duurzame prestatie die wordt geleverd. De recente Tevens kunnen de Ecocept E-layers na twintig jaar gebruik weer gerecycled worden tot een discussies over rubbergranulaat en de verwerking van bestaande kunstgrasvelden hebben nieuwe E-layer. Het mooie is ook dat deze E-layer afgelopen jaar de doorslag gegeven voor een nieuwe visie op duurzame sportvelden. CSC Sport sublieme sporttechnische eigenschappen heeft. Daarnaast heeft CSC Sport in 2018 de eerste ontwikkelt zijn dienstverlening in sneltreinvaart in de richting van een duurzame toekomst. non-infillvelden geïntroduceerd. Non-infillvelden zijn volledig te recyclen, wat het gebruik van Auteur: Theo Ceelen infillgranulaat en infillzand reduceert. Door de backing of het type vezel op het product af Nu er de afgelopen jaren veel aandacht is male inzet van circulaire, vrijkomende mate- te stemmen, is een 100 procent circulaire ver- besteed aan thema’s als veiligheid, gezondheid, riaalstromen en minimale inzet van primaire werking mogelijk. Het non-infillproduct wordt CO2-prestatie en de omgang met natuurlijke materialen en grondstoffen. Greenfields en CSC in 2019 verder ontwikkeld. Voor CSC Sport is grondstoffen, is er momenteel genoeg aanlei- Sport werken aan een sportomgeving waarin non-infill een speerpunt in de duurzame ontwik- ding om aan een duurzamere toekomst voor een maximale maatschappelijke functionaliteit keling. sportvelden te werken. Sinds de samenwerking van de voorzieningen centraal staat. CSC Sport van CSC Sport met Ten Cate Grass en Greenfields streeft naar een leefbare omgeving voor deze Hergebruik met water begin 2017 van start ging, hebben deze onder- en toekomstige generaties. Met 100 procent Ook op het gebied van waterberging heeft de nemingen veel stappen gezet in die richting. circulaire verwerking, maximale inzet van recy- combinatie Greenfields-CSC Sport al de nodige CSC Sport heeft samen met Greenfields een visie cleproducten en volledige omschakeling naar ervaring. CSC Sport heeft diverse goedgekeurde gepresenteerd waarin onze gezamenlijke toe- ‘groene’ energiebronnen is de ambitie van CSC waterbergende systemen in het pakket (Waber, komst wordt geschetst. Hierbij maken we een Sport realistisch. kratten, Accorder). Deze waterbergende syste- slag richting duurzaamheid. men functioneren als tijdelijke opslag of voor Speerpunt in duurzame ontwikkeling hergebruik. Het water kan ook worden gebruikt Leefbaar voor toekomstige generaties De samenwerking van CSC met Greenfields voor koeling en worden teruggebracht in de Deze visie houdt in dat Greenfields en CSC heeft in 2018 al diverse tastbare resultaten kunstgrasconstructie (watervelden). In combina- Sport gedurende een periode van vijf jaar opgeleverd, die in de markt herkend zijn. tie met SuperSub loopt hiervoor een pilotproject CO2-neutrale outdoor-sportfaciliteiten gaan Neem de Ecocept E-layers; deze zijn een goed in IJsselstein. realiseren en renoveren. Dat doen we met maxi- voorbeeld van een geslaagde duurzame actie.

82 1/2019 ADVERTORIAL

Alliantie voor recycling kunstgras Recycling sporttechnische lagen bruikt; denk daarbij onder andere aan Proplay- CSC Sport en Greenfields stonden eveneens Verder is er een ontwikkeling gaande in het shockpads. Ook wat betreft de onderlaag is aan de basis van een alliantie die zich richt op hergebruik van sporttechnische lagen van het dus al sprake van een optimale circulaire ver- verantwoorde en duurzame verwerking van type lava/rubber of Granulight-rubber. werking. Daarnaast stimuleren wij het gebruik oude kunstgrasvelden in Nederland. Door dit Deze producten worden gescheiden en van reyclematerialen voor andere sporttech- proces van verwerking goed te organiseren, vervolgens met een upgrade weer geschikt nische lagen, zoals het DUBO-gecertificeerde kan CSC Sport garanderen dat minimaal 95 pro- gemaakt voor hergebruik. Ook worden Granulight en RST. Beide zijn recycleproducten cent van de kunstgrasvelden met infill na ver- sporttechnische lagen die niet voor hergebruik met eigenschappen die ze geschikt maken om werking hergebruikt kan worden, bij voorkeur in aanmerking komen, zoals zand/Steagran als sporttechnische laag te kunnen presteren. opnieuw als kunstgrasveld. Voorbeelden van en zand/lava, geschikt gemaakt voor zand Voor drainage hanteren wij bij voorkeur draina- producten zijn zandinfill, Ecocept, slagplanken fundering. Dit voorkomt onnodig transport en gebuis die is omhuld met gerecycled kunstgras. en veldattributen. Momenteel lopen er proeven storten van materiaal. voor verder hergebruik, zoals SBR in E-layers of Forse stappen richting CO2-neutrale de productie van infillgranulaat. CSC Sport ziet Circulaire verwerking shockpads productie grote mogelijkheden voor hergebruik. Vooral CSC Sport gebruikt alleen shockpads die mini- Er zijn dus al forse stappen gezet bij het realise- door samenwerking met collega’s wordt het maal twintig jaar kunnen presteren. Na twintig ren van duurzame sportvelden, maar er moet mogelijk om deze vormen van hergebruik jaar functioneren worden deze shockpads (bij nog veel ontwikkeld worden om ook CO2- maximaal te realiseren. voorkeur Trocellen) voor 100 procent herge- neutraal en duurzaam te blijven met een lagere cost of ownership. Wij verwachten op korte CSC Sport richt zich in 2019 op termijn opnieuw een grote stap voorwaarts te Realisatie en renovatie kunnen zetten met multifunctionele velden en Fundering en sporttechnische constructie sportvelden met een minimale gebruiksperiode 1. Maximaal hergebruik van materialen en grond stoffen van vijftien jaar. Daarnaast zullen ook het trans- 2. Maximale inzet van DUBO-gecertificeerde recyclematerialen (Granulight en RST) port en de werktuigen veel duurzamer moeten 3. Drainagesystemen voorzien van gerecycled kunstgras worden. In het productieproces van kunstgras worden in ieder geval al grote stappen gezet Inzet van duurzame producten om CO2-neutraal te produceren. 1. Non-infillkunstgrasvelden voor voetbal 2. Ecocept E-layer (inclusief verwerkt kunstgras ) 3. Inzet van duurzame vezels 4. Inzet van herinfillmateriaal: zand en infillrubber, mits gecertificeerd en conform de normen

Inzet van duurzame technieken 1. Stikken in plaats van verlijmen www.cscsport.nl 2. CO2-besparende energie voor machines etc. 3. Waterbesparende technieken inclusief watertoevoegende constructies 4. Waterbergende systemen

Duurzaam hergebruik 1. Optimaal hergebruik materialen van fundering, sporttechnische laag en kunstgras Be social 2. Duurzame verwerking van kunstgras en infillmateriaal met maximaal 100 procent hergebruik Scan of ga naar: 3. Upgrade van zachte sporttechnische constructies zoals lava/rubber, zand/Steagran www.fieldmanager.nl/article/28679/forse- 4. Inzet van shockpad en E-layer voor minimaal twintig jaar, daarna hergebruik voor stappen-richting-duurzame-sportvelden-op- sporttechnische laag na upgrade elk-onderdeel

www.fieldmanager.nl 83 Supersub Sportbases werkt met celbeton: minder is meer

Eric Sarelse: ‘Dingen kunnen slimmer! Je moet ze alleen anders durven doen dan dat ze altijd zijn gedaan’

84 1/2019 7 min. leestijd ACTUEEL

Eric Sarelse Bouwtechnicus Eric Sarelse is de geestelijk vader van een celbeton ondergrondproduct voor kunst-

grasvelden, destijds bij Nootenboom Sport. Met zijn compagnon Richard Faber, van Faber Celbeton

is hij alweer vier jaar actief met Supersub Sportbases. Sinds december 2017 is daar Supersub

Sportsystems bij gekomen. Vakblad Fieldmanager gaat bij hem langs om te praten over zijn meest

recente uitvindingen.

Auteur: Santi Raats

Waterdoorlatend celbeton bestaat uit cement ‘Bij de aanleg van kunstgras voetbalvelden dat wordt gemengd met water en lucht, waar- denkt men nog bijna altijd vanuit de aanlegtra- door een licht (600 kilo/kuub), luchtig funde- ditie: hoe heeft mijn voorganger het gedaan? ringsmateriaal ontstaat. Het is een gebonden Men is blind voor de voordelen van iets nieuws, materiaal en het laat water door, omdat som- zoals ook celbeton.’ mige van de isolerende luchtbellen door een additief worden opengeprikt en in verbinding Originaliteit: Fosbury komen te staan met elkaar. De structuur lijkt Sarelse praat snel, en de radartjes in zijn her- daardoor op koraal. senpan draaien onafgebroken op volle toeren. De ingenieur is gezegend met origineel denk- Tijdens zijn loopbaan bij Nootenboom Sport vermogen, maar hij vindt het zichtbaar moeilijk heeft civiel ingenieur Eric Sarelse een celbe- dat anderen hem niet altijd kunnen volgen, of ton onderbouw ontwikkeld en op de markt liever kiezen voor de veilige en bekende weg. had gezet onder de naam NS Coral. ‘In 2000 Hij schudt meewarig zijn hoofd: ‘Als je kunst- gebruikte ik bij de aanleg van een atletiekbaan grassystemen civieltechnisch benadert, zijn celbeton als vulmiddel om ligt te kunnen bou- er méér mogelijkheden dan wanneer je, zoals wen. Ik vond het zo’n mooi materiaal dat ik ben bijna iedereen, blijft denken dat kunstgras “net gaan onderzoeken of we het materiaal hoger in is zoals gras, maar dan net iets anders”.’ de constructie konden gebruiken en niet alleen als vulmiddel. En dat is gelukt.’ De onderbouw die Sarelse ontwikkeld heeft, bestaat uit 10 cm zand en zo’n 12 tot 15 cm celbeton. ‘Een celbeton onderbouw heeft een groot stabiliserend, drainerend en isolerend vermogen. Omdat een dunne laag van in maximaal 25 cm voldoende is, hoeft er substantieel minder materiaal af- en aangevoerd te worden,’ aldus Sarelse. ‘Kunstgrasveld

Aanleg kunstgras voetbalvelden aanleg is niet Sarelse nam het product mee en hernoemde het Supersub Sportbases bij zijn vertrek in ‘net iets anders 2014. Inmiddels zijn er zo’n 250 celbeton fun- daties aangelegd in met name Nederland en dan gras’: het is België, vooral onder tennis- en padelbanen, hockeyvelden en atletiekbanen. Voor de padel- een 100 procent kooien heeft Sarelse de onderbouw aangepast: het celbeton is verzwaard ter plaatse van de civieltechnisch kolommen van de padelkooi, zodat er geen kostbare funderingen nodig zijn. bouwwerk’ Kunstgras voetbalvelden worden meestal nog gelegd op een traditionele zandonderbouw, soms op een traditionele onderbouw bestaande uit een ander ongebonden materiaal, of uit kratten. Er zijn tot nu toe tien kunstgrasvelden met Supersub-ondergrond aangelegd. Sarelse:

www.fieldmanager.nl 85 Raakvlakken Helemaal nieuw is een dunnere ondergrond niet: het Akam-systeem van Arcadis, dat vanaf zijn introductie in 2006 tot enkele jaren daarna een hoogtepunt beleefde, bestaat minus maaiveld ook uit een dunnere fundatie: 5 cm zand, 2 cm Akam-sportlaag en daar bovenop 12 tot 14 cm sporttechnische laag.

Sarelse: ‘Akam is echt iets totaal anders. De theoretische onderbouwing is veel minder onderzocht dan die van Super Sub. Akam heeft bovendien op termijn invloed op de sporttechnische eigenschappen. Supersub is onderzocht en heeft geen invloed op de sporttechnische eigenschappen.’ Ook de toepassing van cement in de onderlaag is niet nieuw. Net zoals in de wegenbouw, introduceerde het toenmalige AA Sportsystems – inmiddels Fieldturf – Geosta (Geografisch Stabiliseren), waarbij men cement en ondergrond vermengt Warmte opslaan in de tot een niet waterdoorlatende laag. Water bodem met Sub Tiles wordt horizontaal afgevoerd. Dit systeem is bedoeld om te bouwen in zettingsgevoelige gebieden, maar bleek niet heel succesvol. Sarelse: ‘Alleen de bovenlaag wordt gesta- biliseerd. De overeenkomst met celbeton is dat er nauwelijks transport is. Een groot verschil ten opzichte van celbeton is dat de het productieproces niet nauwkeurig is, waardoor er lokaal grote verschillen ontstaan.’

In de kunstgraswereld heeft een ‘Willie Wortel’ Duurzamer celbeton laag maar 15 cm te zijn: een totaal sowieso een uitdagende positie: de kunstgras- Het woord duurzaam is in veel gevallen een cunet van 25 cm. Omdat de onderbouw minder branche is in wezen traditioneel, ook al claimen holle kreet geworden. Niet als het aan Sarelse diep hoeft te zijn, hoeft er minder bouwmateri- veel leveranciers op details wat revolutionairs ligt: ‘Ik wil er voor pleiten om de kreet duur- aal aangevoerd te worden en zijn er dus minder te bieden. ‘Revolutionair is iets pas, wanneer zaamheid gewoon in te vullen door de hoeveel- rijbewegingen. Minder materiaalgebruik is je een rigoureuze verandering doorvoert, die heid transportbewegingen te tellen. Dat is voor duurzaam, minder rijbewegingen en dus min- ook een grote verbetering vormt,’ vindt Sarelse. iedereen duidelijk en makkelijk te controleren. der CO2-uitstoot ook.’ Hij wijst op de iPad een plaatje aan van Dick Allerlei ingewikkelde concepten als LCA maken Fosbury. Deze atleet sprong in 1968 als eerste het alleen maar ingewikkelder.’ Ter vergelijking: bij een traditioneel veld wordt achterstevoren over de hoogspringlat, nota- circa 4000 kuub grond afgevoerd door in totaal bene op een cruciaal moment, de Olympische Funderingen, die er ongeacht de ondergrond zo’n 200 vrachtwagens. Die vrachtwagens Spelen. Sarelse: ‘Tot nu toe sprongen atleten voor moeten zorgen dat het veld stabiel en brengen vervolgens weer zand en lava terug. altijd vóórover. De Fosbury-flop was een hele vlak blijft, zijn bij traditionele kunstgrasveldon- Sarelse: ‘Omdat de celbeton op locatie wordt verbetering voor de sport, en kreeg overal dergronden dik genoeg om uitdagingen te gemaakt , behoeft er alleen cement poeder te navolging. Maar waarom is die achterwaartse doorstaan op het gebied van draagkracht, worden aangevoerd, waardoor er slechts 10 sprong niet eerder bedacht? Mensen houden afwatering en vorst. De afgravingsdiepte is procent van het benodigde volume naar de te lang vast aan tradities omdat het onbekende daarvoor zo’n 60 cm dik. Sarelse: ‘Celbeton locatie gebracht hoeft te worden. We maken onbemind is. Maar dingen kunnen slimmer! Je isoleert dermate goed, dat de grond onder de ter plaatse een mengsel van cement en water moet ze alleen anders durven doen dan dat ze sportconstructie niet opvriest en vervormt. en mengen dat met een schuimmiddel, waarna altijd zijn gedaan.’ Gelegd op een laag van 10 cm zand, hoeft de het op het veld wordt gepompt.’

86 1/2019 ACTUEEL

Het enige punt dat een nadeel kan vormen Eerste systeem: Sub Tiles bij celbeton, zijn weersomstandigheden. Voor horizontale waterafvoer bij de water ‘Waarom praten Supersub-ondergronden moeten verwerkt wor- ondoorlatende celbeton heeft Sarelse de Sub den bij droog weer. Een regenbui binnen acht Tiles uitgevonden. Een kunststof tegel die water over spel uur na het aanbrengen kan vermindering van afvoerende en sporttechnische eigenschap- de waterdoorlatendheid tot gevolg hebben. pen combineert. Sarelse: ‘Met die tegels heb je technische ongekende mogelijkheden: je kunt er de syste- Celbeton-onderbouw nummer twee (water men mee aanleggen die ik nu ga beschrijven: eigenschappen ondoorlatend) Push Sub-systeem en Budget-systeem. Je kunt Tot nu toe staat de Supersub-onderbouw er bovendien slangetjes in leggen voor veldver- op de mm als bekend als poreus. Sarelse heeft een jaar gele- warming. Maar je kunt er ook een systeem mee den een tweede celbeton product ontwikkeld, aanleggen om warmte mee op te slaan in de het veld aan de dat niet poreus is. ‘Onze eerste celbeton onder- bodem en deze eruit te halen op het moment bouw, op basis van Cem I, bespaart aan bouw- dat je het nodig hebt. Vooral bij de niet- ene kant droog materiaal, maar voor de basis van dit bouw- waterdoorlatende Supersub-onderbouw die materiaal, portlandcement, moet nog steeds uitmuntend isoleren, zijn de Sub Tiles effectief. is en aan de ‘een berg afgegraven worden’ voor de winning De warmte wordt dan optimaal bewaard.’ van kalksteen en mergel. Voor de nieuwe ver- andere kant nat?’ sie Supersub hebben we gekozen voor een Tweede systeem: Push Sub duurzamere cement, die is gemaakt van een Een van zijn drie nieuwe systemen heet Push bijproduct uit de hoogovens: Cem III. Dit residu Sub, omdat het een veldberegening vanuit wordt vermalen om er vervolgens cement mee een gesloten systeem betreft, waarbij het nat Dat zou 90 procent aan rijbewegingen schelen. bij te mengen. Deze vorm van cementproductie maken van het veld gebeurt vanaf de onder- Celbeton is wel iets duurder dan zand. Sarelse scheelt de helft aan CO2-uitstoot vergeleken zijde. Sarelse schetst het probleem dat hij wil knikt, en rekent dat door: ‘Onder de streep bij de productie van portlandcement, per kuub oplossen: ‘Beregenen van hockeyvelden vormt bespaart het werken met celbeton nog steeds gaat er minder cement in en we kunnen we vaak een ergernis voor zowel spelers als toe- 80 procent aan rijbewegingen. Minder af en dunner mee bouwen.’ schouwers. Zij hebben vaak last van het water. aanrijden van vrachtwagens verlaagt boven- Beregenen duurt vaak zo’n tien minuten, een dien aanzienlijk het risico op ongelukken in de Aangezien dit type celbeton niét waterdoor- hinderlijke onderbreking. Het sproeibeeld is werkomgeving, maar ook ergernis door buurt- latend is, gebeurt waterafvoer horizontaal: vaak ook niet egaal. Waarom zouden we ons bewoners. De ‘P’ van People wordt in de bena- op de fundering van het veld wordt een laag dan nog druk maken om speltechnische eigen- dering van duurzaamheid te vaak onderschat,’ aangelegd die zowel drainerende als sport- schappen op de millimeter als wij wel accep- merkt Sarelse op.’ technische waarden combineert. Het water teren dat het veld aan de ene kant droog is en zakt door de mat en loopt horizontaal naar de aan de andere kant nat? We kunnen het water- afvoergoten, waar het aan de zijkanten van het niveau tot op de millimeter sturen met een slim kunstgrasveld wordt afgevoerd. De aanleg en watermanagementsysteem. We zorgen er voor Aanleg Supersub-onderbouw waterafvoer van beide Supersub-ondergronden dat het water tot net onder de mat komt, waar- Voor een Supersub-onderbouw wordt de gebeurt volgens de norm voor gebonden door het water als het ware in de mat wordt oude zode af gefreesd, een 10 cm zandlaag ondergronden (NOCNSF CONSTR3). gezogen. Als het water niet meer nodig is, laat met drainage aangebracht, en de grond men het weer terug zakken.’ geëgaliseerd. Direct daarop rijdt de celbeton Recentste vindingen: systemen machine naar het veld. Het celbeton wordt Sarelse had in 2017 veel tijd om na te denken. Derde systeem: Budget via een lange slang op de zandlaag gespo- Er kwamen drie nieuwe productsystemen uit Het Budget-systeem bestaat uit kantopslui- ten. De aanleg tijd is twee weken, een stuk rollen. Omdat dit complete systemen zijn die, tingselementen van 2,10 m, elk bestaande uit korter dan de aanleg van een traditionele naast de celbeton ondergrond, bestaan uit drie aaneengesloten kratten. Bekisting, kantop- onderbouw van gemiddeld acht weken. een gesloten koude-wateropslag met pomp sluiting en waterafvoer gebeurt in één werk- of uit tegels waarin leidingen gelegd kunnen gang. ‘Door dit systeem bespaar je 50 procent Wat ook een voordeel is, is dat je overal een worden, heeft Sarelse een tweede bedrijf opge- op de bouwtijd’, aldus Sarelse. ondergrond kunt aanleggen: padelveldjes richt: Supersub Systems. ‘Ik beschrijf ze kort ter liggen bijvoorbeeld vaak achter het club- introductie, want er is ontzettend veel om over huis, waar je met de vrachtwagen niet kunt te vertellen. Maak je geen zorgen als het je als Be social komen. Dan hoeven wij alleen maar de lezer duizelt na het lezen over deze systemen: Scan of ga naar: slang wat verder uit te rollen.’ in volgende artikelen kom ik op alle systemen www.fieldmanager.nl/article/28708/super-sub- uitgebreid terug!’ sportbases-werkt-met-celbeton-minder-is-meer

www.fieldmanager.nl 87 Extra langwerkende

O N R stikstofrijke formule voor gras! T G S A A N

F I

120-150 N

L O

N G N L G Speciaal voor sportvelden heeft DCM een nieuwe meststof ontwikkeld. DCM TURF-MIX ASTIN (NK 18-8 + 0,08% Fe) bevat verschillende grondstoffen, van zowel organische als minerale

added oorsprong, waardoor het gras vanaf de start gedurende een periode van 4 tot 5 maanden TRACE ELEMENTS continu gevoed wordt.

G U A R A N Hierdoor wordt het sportveld voorzien van voldoende voeding en zijn 1 à 2 bemestingsbeurten T E E D

•

A R

A per groeiseizoen voldoende voor een piekfijn resultaat. DCM TURF-MIX bevat 40% organische

•

U E

A T R N A stof en stimuleert zo het bodemleven.

Geert van Kerkvoorde • Noord Nederland Jeffrey Jansens • Zuid Nederland 06-126 71 236 • [email protected] 06-220 12 023 • [email protected]

LONG LASTING N Gerrit Klop • Midden Nederland Aldert Engelsman • West Nederland 06-236 89 287 [email protected] ORGANIC N 170 06-516 01 208 • [email protected] •

FAST N

0 25 50 75 100 125 150 UNIFORMITY INDEX = 35 DCM Nederland B.V. • Valkenburgseweg 62 A • 2223 KE Katwijk • Nederland tel: +31(0)71 401 88 44 • [email protected]

120

UNIFORMITY INDEX = 25

UNIFORMITY INDEX = 35

artificial 100 grass UNIFORMITY INDEX = 35 solutions

www. LANOSPORTS .com

FieldManager_201802.indd 1 6/02/2018 16:44:23 COLUMN

‘Oude schoenen weggooien zonder nieuwe te kopen is niet verstandig’

Amsterdam Sportadvies Amsterdam ‘Lieve kunstgrasvrienden, we hebben een probleempje’

Hoofdredacteur Hein van Iersel schreef in zijn hoofdredactioneel dat de is de voortgang van een en ander, vooral als het gaat om de inzet van kos- kunstgrasindustrie ondanks de bijna volwassen leeftijd van ten en mensuren. Daarnaast moet het werkelijk bijdragen aan structurele 15 à 20 jaar de kinderziektes nog lang niet is ontgroeid. Gerrit de verbeteringen, innovatie, borging van kennis en noem maar op. Wel ben Koe, directeur Sportadvies Amsterdam en adviseur bij de gemeente ik erover uit – en daarin sta ik niet alleen – dat de nu ingeslagen weg, met Amsterdam, geeft zijn visie en constateert –droogjes- dat we met zijn NOC*NSF als proceseigenaar, snel losgelaten moet worden en dat het nodig allen wel een probleempje hebben. is om een nieuwe overlegstructuur op te zetten. Een concept hiervan heb ik voor mijzelf alvast gemaakt. Nu eerst maar eens een gesprek met de VSG en De groeistuipen van een volwassen wordende markt gaan gepaard met NOC*NSF! groeipijn; dat weet iedereen. De eerste kunstgrasmatten verschenen reeds in de jaren 60 van de vorige eeuw in Amerika, maar de Nederlandse markt Recycling kwam pas veel later op gang. En terwijl de introductie van kunstgras in de Vervolgens het recyclingdrama. Laat het maar aan de markt over, dan komt hockeywereld redelijk probleemloos verloopt, heeft de voetbalmarkt al aar- het wel goed, was jarenlang het devies. Dat is niet uitgekomen. Het doet me dig wat stormen moeten doorstaan. De druk van de Fifa op de Nederlandse denken aan het gebrokengeweertje-effect: ‘Ga maar rustig slapen; er kan markt vanaf 2009/2010 was niet echt vrijwillig, volgens mij. Al na enige jaren niets gebeuren.’ En tien minuten later stond Hitler aan onze grenzen. Mijn hadden we als opdrachtgevers in de gaten dat dít het niet zou gaan wor- advies nu? Minder bouwen komend jaar en renovaties een jaartje den. De KNVNB ging hier uiteindelijk ook in mee. Maar wat was het alterna- uitstellen. Dat is niet echt een aannemervriendelijk bericht. Al dan niet tief? Begin 2016 hadden we de opzet voor de introductie van een nieuwe uitgeklopte kunstgrasmatten eerst gecontroleerd opslaan is een tussenop- norm in 2017 eigenlijk al klaar moeten hebben. Lopen we achter de feiten lossing. Ik hoorde de afgelopen maand in de kunstgrasmarkt alweer aan? We hebben nog steeds de referentie van de Fifa one- en two star-certi- halleluja-verhalen: ‘slaap maar lekker verder, wij regelen het wel’. ficaten en de Fifa Quality- en Fifa Quality Pro-certificaten. Het was echt niet Ik verwacht een verhoging van de afvoerkosten van 100 procent of meer. zo moeilijk geweest om de nieuwe KNVB-norm begin 2019 te introduceren Heeft Re-Match dé oplossing? Ik denk het niet. Ook zij hebben een beperkte en eind dit jaar te evalueren met het oog op verbeteringen. Maar ja. en wel erg ver afgelegen verwerkingscapaciteit. Een nieuwe opstart van Vink of Tuf? Ik hoor er nog niks over. Of nieuwe recyclingbedrijven? Jaloers Bestaande bedrijven stappen echt niet in deze recyclingindustrie. We De internationale kunstgraswereld is wel wat jaloers op het Nederlandse hebben toch wel een probleempje in 2019, waarde kunstgrasvrienden! poldermodel. Zo goed als in ons kikkerlandje is het in geen enkel ander land geregeld. Laten we daar dan ook trots op zijn. Oude schoenen weggooien Laten we eerst eens beginnen met het afnemen van gerecycled zand zonder eerst nieuwe te kopen is niet verstandig. Gelukkig heeft de KNVB op en het aankopen van recyclede kunstgrasmaterialen van boardings, tijd geluisterd naar de andere belanghebbenden, voordat de inkoopmarkt banken, beschoeiingen et cetera. weer helemaal op zijn kop gezet zou zijn. Je bent snel weer een jaar verder, Een geweldig 2019 gewenst. met veel overleg met NOC*NSF en veel papierwerk. We staan nu voor een grote uitdaging, waar we mijns inziens niet uit zullen komen.

Kwaliteitsdenken Be social Willen we echt kwaliteitsdenken introduceren, dan moet het roer drastisch Scan of ga naar: om. De geproduceerde documenten bevatten een schat aan (gezamenlijk www.fieldmanager.nl/article/28658/lieve-kunstgrasvrienden- gedragen) informatie. Stap twee is de implementatie. Mijn grootste zorg we-hebben-een-probleempje

www.fieldmanager.nl 89 Ons klimaat verandert onmiskenbaar, zo stellen

verschillende wetenschappers. Dit heeft ook

gevolgen voor de grasgroei. Die is niet altijd

goed bestand tegen de veranderingen die

voortvloeien uit de klimaatverandering, zoals

een hogere zoutconcentratie in het water.

Om de verschillende grassoorten in Nederland

zoutbestendiger te maken, is DLF al een aantal

jaren bezig met onderzoek op het gebied van

gras en verzilting. Dit heeft geleid tot een

nominatie voor de Innovatieprijs Sport

accommodaties 2019, die op 14 maart

wordt uitgereikt tijdens de Vakbeurs

Sportaccommodaties in Houten.

Auteur: Guus van Rijswijck Gras dat blijft groeien, ondanks droogte of hoog zoutgehalte DLF dingt met de zoutbestendige grasmengsels 4Salt mee naar de Innovatieprijs Sportaccommodaties 2019

De klimaatverandering was de aanleiding voor Verzilting zijn. Als het “goede” water op is, stuit je op brak het ontwikkelen van een nieuwe grassoort: Nagelhoud wijst met name op het verschijnsel water. Daar zit te veel zout in en daar houden 4Salt. Hendrik Nagelhoud van grasspecialist van verzilting. ‘Wereldwijd hebben we te maken grasplantjes niet van.’ Als je minder water tot je DLF licht toe: ‘Iedere sportveldbeheerder heeft met een zoutprobleem. Maar ook in ons land beschikking hebt, neemt het zoutgehalte toe te maken met de klimaatveranderingen. neemt de verzilting en de kans daarop alleen en wordt dit water brak, aldus Nagelhoud. ‘Dus Het wordt warmer en droger, wat de afgelo- maar toe. Denk aan de oevers van grote rivieren als het beschikbare water een hogere zout pen zomer zelfs heeft geleid tot beregenings en kustgebieden, maar ook aan bermen die te concentratie heeft, zal het gras daar beter tegen verboden. Wij hebben al breder naar dit maken hebben met strooizout.’ Zout water zal bestand moeten zijn.’ verschijnsel gekeken. in de toekomst op grotere schaal een serieus Welke consequenties hebben deze weers probleem worden. Nagelhoud wijst erop dat er Kruisbestuiving veranderingen voor de groei en het onderhoud in periodes van droogte vaker beregeningsver- DLF ging aan de slag en zocht uit hoe goed van gras? Gras is een plantje dat je moet ver boden voor grond- en oppervlaktewater zullen bepaalde rassen en grassoorten tegen zout troetelen. Als de uitwendige (klimaat-)omstan- voorkomen. ‘Maar bij aanhoudende hitte en bestand zijn. ‘We hebben ze getest in kassen, digheden veranderen, moet je er anders mee droogte is het beregenen van sportvelden in waar ze besproeid werden met water met omgaan. Wij hebben ons al de vraag gesteld: veel gevallen een must om blijvende schade aan diverse zoutconcentraties. Daarna hebben we hoe ziet gras er over vijf à tien jaar uit?’ de grasmat tegen te gaan. Met het oppompen deze nieuw ontwikkelde soorten en rassen in van water moet je aan de kust nu al voorzichtig grasmengsels ingezaaid op praktijkvelden die in

90 1/2019 ADVERTORIAL zoutrijke gebieden liggen. Op die manier onder- zochten we de mate waarin ze werkelijk tegen zout kunnen. Met verschillende grasmengsels hebben we goede ervaringen opgedaan. Elk ras hebben we individueel beoordeeld op zout tolerantie, wat een goed inzicht bood in de verschillen tussen rassen onderling. Deze informatie hebben we gecombineerd met grassen uit de Grasgids. Dat heeft geleid tot een succesvolle kruisbestuiving in de vorm van 4Salt-mengsels.’

Overleven in toekomstige klimaatomstandigheden Het 4Salt-onderzoek heeft geleid tot het 4Salt-concept, waarmee fieldmanagers en greenkeepers hun voordeel kunnen doen, vertelt Nagelhoud. ‘Dit keurmerk, 4Salt, bestaat momenteel uit vier mengsels, die deels verwant zijn aan het tetraploïde 4Turf-Engels raaigras en een hogere zouttolerantie hebben. Deze vier mengsels zijn beter bestand tegen besproeien met brak water met een hogere zoutgraad. Het gaat daarbij om ExtraMaster en BeemdMaster (voor sportvelden), SlowMaster (voor gazons en plantsoenen) en B3 Master (een bermmengsel).’

Nieuw type gras De Innovatieprijs Sportaccommodaties, een initiatief van Branchevereniging Sport- en Cultuurtechniek (BSNC), de Vereniging Sport en Gemeenten en NOC*NSF, wordt op 14 maart 2019 uitgereikt in de Expo Houten. DLF strijdt voor de tweede keer mee om deze begeerde innovatieprijs, samen met de andere genomineerden Antea, Sweco en Techniek in Tuinbouw. Waarom maakt DLF een grote kans om te winnen? Nagelhoud: ‘De toekomst vraagt om een nieuw type gras met een hoge zout tolerantie dat langer groen blijft. Deze gras soorten zijn geschikt om te overleven in de klimaatomstandigheden van morgen.’

www.dlf.nl

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/28674/gras- dat-blijft-groeien-ondanks-droogte-of-hoog- zoutgehalte

www.fieldmanager.nl 91 Sportveldbeheerder Verhagen:

Van links naar rechts: Jacco Meijerhof ‘Ondanks de regen is er (Hofmeijer), Jaap Verhagen, Peter Laan (DCM) gewoon op gespeeld’

Meer vlakheid, stevigheid en speeluren voor Zutphense club dankzij O2-veld en hybride veld met O2-toplaag

Bij de Zutphense voetbalvereniging AZC is in Het hoofdveld aan de voet van een hoge tri- Recycling kunstgras nog altijd duur bune lag er al vijfentwintig jaar. En de laatste Verhagen vult aan: ‘De voorkeur van de spe- opdracht van sportveldbeheerder en FotY- keer dat de ondergrond op de schop was lers ging echter unaniem uit naar 100 procent genomineerde Jaap Verhagen een O2-veld aan- geweest, was veertig jaar geleden. Het veld was natuurgras. Bovendien zijn de afvoerkosten van versleten. In 2014 en 2015 was er een enger- kunstgrastoplagen nog steeds torenhoog, hoe- gelegd. Bij zo’n veld wordt lava door de toplaag lingenplaag, die Verhagen nog probeerde te wel er nu een alliantie van kunstgrasrecylers is. gemengd in een door DCM, Kybys en Plann ING bestrijden met aaltjes. Het opruimen van een kunstgrasveld kost nog altijd vijftigduizend euro. Ik ben sowieso een voorgeschreven verhouding, voor een betere Elke keer als het regende, was dat funest natuurgrasfanaat, maar met deze wetenschap water- en luchthuishouding. Het veld heeft de voor het veld en moest er worden uitgewe- komt kunstgras er helemaal niet meer in.’ ken naar het naastgelegen kunstgrasveld. Zowel Verhagen als Waterlander zocht vanaf vuurproef doorstaan: 20 mm regen viel er dit Verenigingscoach Anno Waterlander, die voltijd dat moment naar een verbeterd natuurgras- weekend en er is gewoon op gespeeld. is aangesteld om te zorgen voor een optimale concept. Verhagen: ‘Met Jacco Meijerhof ben ik exploitatie van de accommodatie: ‘De accom- gaan kijken naar een O2-veld dat hij in Aalten ‘Een stevig veld, maar toch 100 procent natuur- modatie was geschikt om door meerdere had aangelegd. Dat zag er puik uit: het was een gras. Beter kan het niet’, aldus Verhagen. doelgroepen gebruikt te worden en het aantal vlak en stevig veld met goede grasbezetting. gebruiksuren mocht ook wel wat omhoog. Dat Het leek mij aannemelijk dat het veld minimaal Auteur: Santi Raats kon worden gerealiseerd door het hoofdveld te 400 speeluren aankan; dat wordt namelijk door vervangen door een tweede kunstgrasveld of de leveranciers gegarandeerd. Dat is toch een door een hybrideveld. In elk geval moest er wat stuk meer dan de paar honderd speeluren die gebeuren.’ we op het oude veld haalden.’

92 1/2019 6 min. leestijd ACTUEEL

Het product Lava Oxygen bestaat uit lava met een fractie van 0-3 mm. Het stofper- centage is lager dan 5, zodat er geen ver- dichting optreedt. Dit is van belang om de toplaag luchtig en stabiel te houden. In de ‘Als het hoofdveld geen O2-veld was open ruimtes en poriën van de Lava Oxygen kan water en lucht (O2) worden opgesla- geweest, had het er nu niet uitgezien’ gen, wat vooral bij droogte een voordeel oplevert. De leveranciers laten weten dat het product van nature rijk is aan spoorele- menten, die langzaam vrijkomen voor de wortels van het gras. De toplaag van een O2-veld bestaat voor ongeveer een derde O2-veld en hybride veld speelklaar maken in het voorjaar, wordt aan deel uit Lava Oxygen en voor twee derde uit In juni 2018 werd de grond van het hoofdveld Hofmeijer uitbesteed.’ toplaagmateriaal. bij AZC door Hofmeijer verschraald en werd er een O2-veld aangelegd, nadat er ook nieuwe Stabiel veld drainage in de grond was gelegd. Meijerhof: Toen het O2-veld net was ingezaaid, was het benieuwd hoe het veld er nu, medio februari, ‘Het was een uitdaging om een goed meng- droog. De grond was enorm heet en de zaad- bij ligt. Verhagen toont het veld. Geen enkele sel samen te stellen en om met alle betrok- jes verbrandden, ondanks de beregening. kuil, een strak en egaal veld. Natuurlijk, het gras ken partijen afstemming te bereiken over de Daardoor was het nodig een tweede keer door is wat gesleten, maar het is er niet uit gespeeld. werkdiepte, de werksnelheid en de inzet van te zaaien. Het gras kwam daarna goed op en Nergens grove speelschade te bekennen. In het machines. Per veld moest alles worden doorge- het veld heeft zich goed gezet. ‘Het veld is zo midden is het veld wat geel, aan de buitenkant licht.’ Verhagen knikt: ‘Hier ligt een grondprofiel sterk door de goede lucht- en waterhuishou- is het wat groener. met veel klei, omdat de IJssel hier vroeger vaak ding; het kan tegen een stootje. Het heeft de overstroomde. Daarom moet er eerst een zand- droogte van afgelopen zomer prima doorstaan, Bemesting verschraling worden uitgevoerd tot op grote maar ook de regenafvoer na piekbuien was Jacco Hofmeijer, die het veld heeft aangelegd, diepte.’ goed.’ Verhagen wijst naar het gras rond zijn verklaart: ‘Het oude veld hebben we onder schoenen. Hij staat buiten het veld, recht achter een beter profiel gebracht, want het lag 10 Het derde veld werd ook getransformeerd. het doel. Het is er een zompig knollenveld, met tot 15 cm te hoog in dakprofiel. Waarschijnlijk Verhagen: ‘Vanwege het grote aantal cluble- hobbels en uitgelopen stukken gras. Verhagen komt dat doordat dressgrond altijd in het den heb ik besloten hier een ander type veld lacht. ‘Dit is het resultaat van de fikse regenbui midden van het veld wordt aangebracht, te bouwen. Dit derde veld is een hybride veld van afgelopen weekend. Als het hoofdveld waar het het meeste wordt kaal gelopen. We geworden met eveneens een O2- toplaag, geen O2-veld was geweest, had het er ook zo hebben het veld teruggebracht in dakprofiel. waarmee de vereniging er 800 speeluren bij uitgezien.’ De stukken toplaag met voedingsstoffen zijn heeft. De gemeente doet het reguliere onder- De doorgewerkte lava zou zorgen voor een daardoor naar de zijkanten geschoven, die nu houd van alle velden. Het groot onderhoud, sterk verbeterde grasbezetting van O2-velden, dus iets rijker aan voeding zijn. We hebben bij zoals doorzaaien, vertidrainen, bezanden, tot wel 70 procent. Vakblad Fieldmanager is de bemestingsanalyse voor het gehele veld

‘De accommodatie was geschikt om door meerdere doelgroepen gebruikt te worden en het aantal gebruiksuren mocht ook wel wat omhoog’

Anno Waterland

www.fieldmanager.nl 93 een gemiddelde bepaald en overal hetzelfde bemest. Misschien hadden we in het midden iets meer moeten geven; dat is waarschijnlijk de oorzaak van het kleurverschil. Maar dat kan alsnog.’ Verhagen vindt dat geen probleem. ‘We hebben nog wat extra kali gegeven. Als de temperatuur straks wat daalt en er nog voldoende vocht in de bodem zit, wordt het veld in zijn geheel weer mooi groen en het gras wat harder.’ De gemeente bemest haar O2-veld met DCM-meststoffen, zoals dat bij alle O2-velden gebeurt. Verhagen: ‘Organische meststoffen geven meestal in het tweede jaar zichtbare resultaten. De voedingsstoffen worden namelijk gelijkmatig vrijgegeven, zonder pieken en dalen. De uitspoeling is bij organische meststoffen minder en het bodemleven krijgt een stimulans.’

Afwatering DCM, Kybys en Plann ING, de leveranciers van het O2-veld, garanderen dat de ontwatering meer dan 100 mm per etmaal bedraagt. ‘Op dit veld heeft absoluut geen water gestaan; het was echt geweldig. Er is dit weekend heel wat afgelast vanwege de hevige regenval, maar wij konden gewoon spelen. Het enige wat je ziet, is dat het veld vlak voor de tribune wat minder ontwikkeld is door de luwte van de tribune; daar droogt het wat minder.’ Verhagen wijst naar de opkomende nieuwe grassprietjes. ‘De plant reageert nu al op de aanwezige voeding; het groeit en maakt uitlopers. Dat een jong veld deze bespeling al kan verdragen, is goed te noemen. Het veld ziet er prima uit en is mooi stevig. Er is vanaf het begin van het seizoen op gespeeld. Dat was goed voor de grasmat; die is nauwelijks vervilt.’

‘De voorkeur van de spelers ging echter unaniem uit naar 100 procent natuurgras’

Jaap Verhagen

94 1/2019 ACTUEEL

Geen externe materialen en het gras hoeft minder klappen door extreme gesproken kan zo’n keuring alleen worden Volgens Meijerhof is het belangrijk om een droogte of piekbuien op te vangen. De lava gedaan na de toepassing. Maar aangezien het O2-veld met dezelfde materialen te onderhou- bindt ook voedingsstoffen. lava bij O2-velden pas tijdens de aanleg door den en geen externe grond aan te voeren. Goof de toplaag wordt gemengd, wordt er voor Rijndorp van Bras Fijnaart legde in augustus Nieuwe weten regelgeving deze velden een uitzondering gemaakt, met 2016 het eerste O2-veld aan bij vv De Fendert Het mengen van lava door de toplaag van instemming van Rijkswaterstaat Bodem en de in Fijnaart. Hij zegt: ‘Vorig jaar heb ik met de sportvelden wordt al enkele jaren gedaan. SIKB. Er mag van tevoren een proefstuk wor- recycledresser materiaal uit de ondergrond Om landelijke dekking te krijgen, werken de den ingestuurd naar het lab, als er tijdens de naar boven gebracht en verspreid over het O2-leveranciers DCM, Kybys en Plann ING toepassing maar toezicht is en er ook na afloop veld, omdat ze bij vv De Fendert last hadden samen met De Ridder Soesterberg, Wencop een validatie plaatsvindt, bijvoorbeeld met een van konijnen. We hebben lava-grondmateriaal Hoveniers, Bouma, Kramer, Hofmeijer, Rooden AP04-keuring en een uitloogtoets. De extra in kuubszakken op voorraad om te kunnen Landscape Solutions, Van der Holst Wassenaar doorlooptijd is wel langer door de uitloogtoets, aanvullen.’ en Bras Fijnaart. Er liggen nu O2-velden die vier weken duurt.’ in Groningen, Aalten, Almere, Fijnaart, Vv De Fendert is nog steeds tevreden over de Voorthuizen, Stellendam, Dirksland, Castricum, vlakheid, waterafvoer en grasbezetting van het Heiloo, Amsterdam en Lelystad. Maar volgens O2-veld. De leveranciers van het veld geven het Besluit Bodemkwaliteit mag er alleen Lava een garantie van tien jaar op basis van vierhon- Oxygen door de grond worden gemengd als derd speeluren, maar Meijerhof denkt dat het het herneembaar is of als er een functioneel veld met goed onderhoud wel vijfentwintig of mengsel ontstaat. Peter Laan van DCM: ‘De dertig jaar meekan. ‘Makkelijk’, knikt Verhagen, toplaag met ons product Oxygen is gelukkig Be social die een uitmuntende cultuurtechnische kennis een functioneel mengsel. Het mengsel moet Scan of ga naar: bezit. Het soortelijk gewicht van lava is lager wel milieuhygiënisch worden gekeurd. Dit www.fieldmanager.nl/article/28665/sportveld- dan dat van zand. Het lava-grondmengsel ont- betekent dat een partij een AP04-keuring en beheerder-verhagen-ondanks-de-regen-is-er- mengt niet. Het veld blijft stabiel door de lava een uitloogtoets moet ondergaan. Normaal gewoon-op-gespeeld

www.fieldmanager.nl 95 Maak nu de wissel: LED licht van AAA-LUX

AAA-LUX®

Meerdere gebruikersinterfaces Power switch Programmeren van scènes Energieverbruik monitoren Systeem diagnose Afstandbediening Armatuurreeks Gen6

Bezoek ons op standnummer 1.806 TRIPLE A LIGHTING

Belrobotics-mrt18.190x135.pdf 1 11/09/18 15:42

2 ADVERTORIAL

CCGrass levert zes Fifa Quality Pro-velden in Zwolle

Toen de stad Zwolle besloot zes nieuwe CCGrass kon verschillende systemen aanbieden Na de installatie werden al deze velden met Ultimate, een garen met een brede gras- gecertificeerd volgens de FIFA Quality Pro-norm voetbalvelden te laten aanleggen, stond spriet en een centrale ‘ruggengraat’. Ultimate- en kreeg CCGrass ook positieve reacties van de men voor een belangrijke keuze: welk speel garens bedekken de infill, waardoor een zeer gemeente en haar businesspartners. aantrekkelijk en effectief speeloppervlak oppervlak en welke leverancier? Sommigen ontstaat. CCGrass wordt door de onafhankelijke marktana- waren misschien verrast door de keuze voor list AMI de grootste producent van kunstgras Maar voor één veld koos Zwolle het ter wereld genoemd. De productie van CCGrass CCGrass als leverancier. Als Fifa Preferred paradepaardje van CCGrass: het garen Superb. vindt plaats in twee fabrieken in de Chinese Producer staat dit bedrijf echter bekend als Superb is ruitvormig, waardoor het herstellings- plaats Huaian, met een vloeropper-vlak van ruim vermogen wordt verhoogd zonder concessies 500.000 m2 en meer dan 2000 werknemers. producent van de beste speeloppervlakken te doen aan gevoel en duurzaamheid. Er zit CCGrass exporteert naar meer dan 110 landen. van hoogwaardige kwaliteit. CCGrass werkt twaalf jaar garantie op het materiaal. Nimo Chen, CCGrass is voorkeursleverancier van de Fifa en manager van CCGrass Netherlands, legt uit: ‘Al de FIH, voorkeursfabrikant van kunstgras van de nauw samen met zijn klanten om bij elk onze garens worden uitgebreid getest op Wereldrugbybond en wereldwijd leider op het project aan de eisen te kunnen voldoen. slijtage. Superb is getest door middel van gebied van ontwerp en productie van kunstgras 420.000 omwentelingen op de Lisport- voor landscaping. testmachine. Op basis daarvan kunnen we onze garantie uitbreiden.’ Voor meer informatie kunt u contact opnemen met: [email protected] Maar wat vinden de spelers? Nimo vervolgt: ‘Door de ruitvorm blijft het garen langer over- Be social eind staan; dat is perfect voor een betere contro- Scan of ga naar: le op de balrol. Tegelijkertijd blijft de vezel zacht www.fieldmanager.nl/ aanvoelen; spelers hoeven dus niet bang te zijn article/28701/ccgrass-levert-zes-fifa-quality- voor slidings en tackles. Volgens hun feedback is pro-velden-in-zwolle dit het beste garen voor voetbal.’

www.fieldmanager.nl 97 Perfect pitches Vakblad Fieldmanager laat in deze rubriek de meest bijzondere projecten van de afgelopen periode zien

Installatie water kunstgras hockeyveld in Utrecht Ook in deze uitgave van Fieldmanager staat Ten behoeve van het nieuwe hockeyveld op dit project als onderaannemer voor het weer een forse opsomming van Perfect Pitches. Sportpark Rijnvliet bij HC Rijnvliet heeft hoofd- leveren en installeren van de kunstgrasmat, aannemer Van Kessel Sport en Cultuurtechniek de DOMO Fastplay, met het veld in groen en Acht keer per jaar een verslag van de meest een water kunstgras hockeyveld aangelegd uitlopen in blauw. bijzondere projecten op gebied van sport. Uw op een E-layer. Domo Sports Grass fungeert in project ook op deze projectenparade? Stuur Aanneemsom: via Van Kessel Sport en Cultuurtechniek een mail naar [email protected] en wij zenden u Opdrachtgever: Van Kessel Sport en Cultuurtechniek Contactpersoon opdrachtgever: de heer N. Thomassen, [email protected] alle info. Architect: Gemeente Utrecht Contactpersoon architect: de heer M. van Koningsbruggen, [email protected] Leverancier: Domo Sports Grass Contactpersoon leverancier: de heer B. Reinds, [email protected] Non infill kunstgrasveld voor gemeente Amsterdam Als een voorloper in Nederland bouwt zeer sterk funderingsmateriaal van restafval. Sallandse United een non-infill kunstgrasveld Bovendien kan regenwater worden opgeslagen bij Sportpark de Eendracht in Amsterdam. Een in de fundering. non-infill veld bevat geen infill granulaat zoals SBR, EPDM, kurk of TPE. Toch wordt dezelfde Opdrachtgever: Gemeente Amsterdam demping geëvenaard door een zeer hoog Contactpersoon opdrachtgever: aantal vezels in de mat. Daar komt bij dat de Gerrit de Koe onderhoudskosten van een dergelijk veld lager Aannemer: Sallandse United zijn en de SBR discussie geëlimineerd wordt. Contactpersoon aannemer: Arjan Emaus Daarbij is het veld gebouwd op de duurzame en circulaire bouwstof Drainmix. Dit is een

98 1/2019 PROJECTEN

De gemeente Nuenen heeft in de zomerstop van 2018 twee hybride voetbalvelden aan laten leggen. De velden zijn bij twee verschillende voetbalverenigingen gerealiseerd. Kybys heeft de gemeente ondersteund bij de werkzaamheden in de technische uitwerking, aanbesteding en de uitvoerings begeleiding. Bij de start van het project zijn de wensen van de gemeente Nuenen en de randvoorwaarden voor de aanleg van de hybride velden duidelijk in kaart gebracht. De huidige velden zijn geïnventariseerd waarbij speciale aandacht is besteed aan de huidige bodemopbouw, de ont- wateringstoestand en inpassingsmogelijkheid. Aan de hand Begeleiding realisatie van de informatie is er een RAW-bestek inclusief besteks- tekeningen opgesteld. Het meerjarige onderhoud voor de hybridevelden in Nuenen velden is hier ook in meegenomen om de kwaliteit van het veld te waarborgen. Kybys heeft de gemeente ondersteund tijdens de aanbe- Aanneemsom: € 448.600,- exclusief BTW stedingsprocedure door onder andere technische input te Naam: KYBYS leveren voor de EMVI-criteria en door deel te nemen aan Contactpersoon: Bart Bongers het beoordelingsteam. In de uitvoeringsfase heeft Kybys de Opdrachtgever: Gemeente Nuenen directievoering en het toezicht verzorgd. Vanaf november Contactpersoon opdrachtgever: de heer H. Maar. 2018 tot juli 2020 verzorgt Kybys een maandelijkse inspectie Aannemer: Van Wijlen met de aannemer om de kwaliteit te bewaken.

Renovatie kunstgrasvelden in Utrecht

Domo Sports Grass heeft in opdracht van de gemeente Utrecht 3,5 kunstgras voetbalvelden in Utrecht gerenoveerd. Het waren twee separa- te aanbestedingen waarvan Domo Sports Grass beide aanbestedingen als laagste inschrijver naar voren kwam. De 3,5 kunstgrasvelden zijn verdeeld over 3 sportparken binnen Utrecht; Sportpark De Paperclip, Sportpark Fletiomare- Oost en Sportpark Papendorp. Bij alle velden is er gekozen voor een constructieopbouw bestaande uit een Domoflex 5010 shockpad, Domo Duraforce XQ 45mm met invulling van TPE Terra XPS. Het dagelijks toezicht en directievoering is uitgevoerd door de gemeente Utrecht. Op de foto is het betreffende het kunstgrasveld op Sportpark Fletiomare-Oost zichtbaar.

Aanneemsom: € 1.198.900,- Opdrachtgever: Gemeente Utrecht Contactpersoon opdrachtgever: de heer M. Bouwmeester Architect: Gemeente Utrecht Contactpersoon architect: de heer M. Bouwmeester Aannemer: DOMO Sports Grass Contactpersoon aannemer: de heer B. Reinds

www.fieldmanager.nl 99 100 1/2019 PROJECTEN

Nieuwe lichtmasten voor RKC Waalwijk RKC Waalwijk kreeg onlangs nieuwe lichtmasten. Voorheen hingen er in de vier masten van het Mandemakers-stadion, in totaal 124 conventionele armaturen van 2000 watt (31 per mast). Nu hangen er in totaal 80 led-armaturen van - ook nog eens een lager wattage - 1500 watt (20 led-armaturen per mast). Van de besparing in energie zouden we 30 huis- houdens een jaar van stroom kunnen voorzien, of ruim 15.000 keer een smartphone kunnen opladen bijvoorbeeld. Er is een flinke lichttoename, voorheen was er ongeveer 700 lux op het veld, nu is dat ruim 900 lux. Deze hoge licht- kwaliteit is goed te zien tijdens de avondwedstrijden op het schakelkanaal van Fox, waar alle eerste divisie wedstrijden voorbij komen. Ook is de gelijkmatigheid (lichtverdeling) een behoorlijk stuk beter geworden. RKC Waalwijk kan dimmen in verschillende standen voor trainingsverlichting, oriëntatieverlichting en wedstrijdverlichting. Aansturing van de AAA-Lux led-verlichting gaat eenvoudig via een tablet Opdrachtgever: RKC Waalwijk in de control room in het stadion. Alle functies van de ver Contactpersoon opdrachtgever: Mari van Veldhoven lichting zijn geprogrammeerd in de nieuwste Controlbox Architect: AAA-Lux 2.0. RKC Waalwijk hult zich nu in een prachtig deken van Contactpersoon architect: Henry Overbeek licht. Al met is RKC Waalwijk klaar voor een succesvolle Aannemer: OVI-Enschede / Mastverlichting.com toekomst op zowel duurzaam als sportief gebied. Contactpersoon aannemer: Hugo Westhof

Realisatie Sportpark De Neul in Meierijstad

Aanleg drie stuks kunstgras voetbalvelden kurk op de Waber constructie. Innovatieve waterhuishouding binnen uitloopgebied van de Dommel. Waterberging onder de velden van Aanneemsom: € 1.800.000,- maar liefst 4000 m3. Hergebruik water voor beregening naastgelegen natuurgrasveld. Opdrachtgever: Gemeente Meierijstad Water vasthouden op de droge zandgronden ten tijde van droogte. Water bergen en Contactpersoon opdrachtgever: M. Rovers gedoseerd afvoeren ten tijde van hevige regenval. Samenwerking met waterschap Architect: Newae Adviseurs De Dommel gemeente Meierijstad. Door keuze van deze contractvorm is realisatie incl Contactpersoon architect: J. van de Ven voorbereiding gelet op de lastige uitvraag gerealiseerd door alle betrokken partijen. Aannemer: TopGrass BV Contactpersoon aannemer: T. Sanders

www.youtube.com/watch?v=bo6DA08KMR8

www.fieldmanager.nl 101 ®

De GrasGids, de enige objectieve bron van informatie over natuurgras!

Zowel Marc Grooteman, Fieldmanager of the Year 2018 en André van der Woude, Greenkeeper of the Year 2019 weten het al jaren. De GrasGids is de enige objectieve bron van informatie voor de prestaties van natuurgras. Doe daarom net als Marc en Arjen en ga naar www.grasgids.nl. De gegevens op deze site zijn gebaseerd op actueel en objectief onderzoek Cultuur- en Gebruikswaarde Grasrassen onder Nederlandse omstandigheden.

2019

GRAS G u i d e GIDS T u r f g r a s s

www.grasgids.nl

Sport • Gazon • Recreatie • Berm en dijk • Golfgreen Sport • Lawns • Landscaping • Road verges and dikes • Golfgreen 102 1/2019

Adv_Grasgids_foty_goty.indd 1 22/02/19 10:50 ® PROJECTEN

Reconstructie Sportpark Zuid in Aalten

De GrasGids, de enige objectieve bron Aanneemsom: € 899.000,- van informatie over natuurgras! Opdrachtgever: Stichting Sportpark Zuid Architect: Ontwerp en technische uitwerking Hofmeijer Contactpersoon Jacco Meijerhof Zowel Marc Grooteman, Fieldmanager of the Year 2018 en André van der Woude, Greenkeeper of the Year Aannemer: Hofmeijer Contactpersoon aannemer: Jacco Meijerhof 2019 weten het al jaren. De GrasGids is de enige objectieve bron van informatie voor de prestaties van natuurgras. Doe daarom net als Marc en Arjen en ga naar www.grasgids.nl. De gegevens op deze site zijn Op Sportpark Zuid worden in de nieuwe situatie 7 verenigingen gehuisvest. Dit gaat gebaseerd op actueel en objectief onderzoek Cultuur- en Gebruikswaarde Grasrassen onder Nederlandse van voetbal tot korfbal en van een schaats- omstandigheden. en skeelervereniging tot een wielervereni- ging. Hofmeijer heeft het project opgepakt van ontwerp tot uitvoering en ook de opdracht voor het onderhoud is onderweg. Er is een hybrideveld aangelegd en ook twee O2 sportvelden. Een half kunstgrasveld en een 400 m1 schaats- en skeelerbaan. 2019 De wielerbaan slingert tussen alle andere sportvoorzieningen door. De sportkooi met voetbal en basketbal maakt het sportpark Uitvoering volgende fase Sportpark

GRAS tot een super mooie maatschappelijke

G u i d e T u r f g r a s s sportlocatie voor de inwoners van Aalten en Groot Sypel in Harderwijk GIDS omgeving. De schaatsbaan heeft een zeer In 2017 heeft Sallandse United onder andere een hockey waterveld bij MHC de Mezen geïnstalleerd gering afschot. Hierdoor is er slechts weinig tijdens de renovatie van sportpark Groot Sypel in Harderwijk. Dit jaar heeft Sallandse United fase 2 water nodig om het geheel te bedekken. van het sportpark uitgevoerd in een bouwteam. Een blijk van tevredenheid vanuit alle partijen voor Zo kon er in de week van 21 tot 25 januari de goede samenwerking. In deze fase zijn er 8 jeu de boules banen van 15 bij 15 meter gerealiseerd volop worden geschaatst. bij “harderwieker Bieleggers ‘84” met verschillende toplagen inclusief verharding rondom en een blokhut. Bij MHC de Mezen is een tweede waterhockey veld van CCGrass gerealiseerd, de green HF 13. Deze hockeymat heeft een uniek hoge dichtheid waardoor er minder water benodigd is en de www.grasgids.nl balrol in elke richting ideaal is. Ook is zowel als bij de hockey alsook bij jeu de boules ledverlichting geïnstalleerd. Opdrachtgever: gemeente Harderwijk Aannemer: Sallandse United Contactpersoon aannemer: Arjan Emaus Leverancier: CCGrass Sport • Gazon • Recreatie • Berm en dijk • Golfgreen Sport • Lawns • Landscaping • Road verges and dikes • Golfgreen www.fieldmanager.nl 103

Adv_Grasgids_foty_goty.indd 1 22/02/19 10:50 Gras, daar zijn wij goed in!

www.prograss.nl

Realisatie, renovatie of ombouw van uw sportaccommodatie – wij zijn door heel Nederland beschikbaar!

GRAS Advies is gecertiﬁ ceerd voor: • VCA • ISO 9001:2015 • ISO 14001:2015 • CO2 prestatieladder

GRAS Advies Huismanstraat 6 6851 GT Huissen [email protected] Onderdeel van www.gras-advies.nl

ADV-GrasAdvies-Beurs-195x135-0219-02.indd 1 14-02-19 13:39 PROJECTEN

Aanneemsom: € 1.441.700,- Opdrachtgever: Maastricht Sport Contactpersoon opdrachtgever: Coen Janssen Architect: ARCHITECTEN EN BOUWMEESTERS Contactpersoon architect: Ron Hochstenbach Sports Dome in Bunnik Aannemer: CSC Sport Contactpersoon aannemer: Sylvio van Doorn De eerste modulaire opblaashal waar zowel gehockeyd als getennist kan worden. Dat is uniek omdat er geen andere modulaire Renovatie sportpark Maastricht Zuid indoorvloer is die beiden sporten kan hebben. Nu wel in Bunnik. Tennis is mogelijk gemaakt vanwege een speciale coating op de sporttegel. De Airdome is gebaseerd op de laatste air dome technieken. De airdome is dubbelwandig waardoor hij zowel sport- veilig is doordat hij zonder condensvorming benut kan worden en energiezuinig vanwege een extra isolatiewand.

Opdrachtgever: Stichting Sportdome Bunnik Architect: European Sports Dome Van 3,5 natuurgrasvelden naar 2 kunstgrasvelden met verlichting, 1 wedstrijdveld zonder ver- Contactpersoon architect: lichting en 1 trainingsveld met verlichting. Alle inrichtingsmaterialen worden vernieuwd. Aan de Grega Valentincic achterkant worden er extra kleedruimtes bijgebouwd en de indelingen van de overige ruimten aan- Aannemer: European Sports Dome gepast. De renovatie van Sportpark Heugem is tot stand gekomen door een samenwerking middels Contactpersoon aannemer: de verenigingen RKHSV en DBSV, de gemeente Maastricht, Maastricht Sport en adviesbureau BTL Anton van Oirschot uit Stein. Door deze samenwerking is er een uiteindelijk plan ontwikkeld. De realisatie is medio augustus 2018 opgeleverd. Bijna alle eisen en wensen van de club en de gemeente zijn verwerkt zijn in de twee bestekken.

Het bijzondere van dit project is dat alle werkzaamheden die tot het takenpakket van CSC Sport behoren uitgevoerd zijn. CSC Sport laat hiermee zien dat zij een totaalconcept kunnen bieden en realiseren. Gemeente Maastricht heeft gekozen voor kunstgrasvelden voorzien van SBR- rubber infill, omdat deze velden spelen sporttechnisch het beste presteren. De velden zijn wel voorzien van kunststof slagplanken om te voorkomen dat de infill uit de kunstgrasvoetbalvelden in de omgeving terecht komen. Tijdens de realisatie van het complete sportcomplex was regelmatig overleg met de bouwer van het nieuwe clubhuis noodzakelijk voor een goede onderlinge afstemming. De werkzaamheden aan het sportcomplex en clubhuis werden namelijk gelijktijdig uitgevoerd.

Aanneemsom: € 1.500.000,- exclusief BTW Opdrachtgever: Gemeente Maastricht Be social Contactpersoon opdrachtgever: Coen Janssen en Edwin Smeets Scan of ga Architect: BTL Advies naar: www.fieldmanager.nl/ Aanleg Sportpark Contactpersoon architect: Jeroen Smits article/28702/perfect-pitches Heugem in Maastricht Aannemer: CSC Sport Contactpersoon aannemer: Silvio van Doorn

www.fieldmanager.nl 105 Een gezond bodemleven Basis voor bodemvruchtbaarheid en een gezonde grasmat

Bodemleven speelt een belangrijke rol voor de Functies van bodemleven ten, zoals stikstof (N), zwavel (S) en (in beperk- Veel van het relevante bodemleven speelt zich tere mate) fosfaat (P). Daarnaast draagt het vitaliteit van de grasmat. Het is niet alleen cru- af in de directe omgeving van de wortels van bodemleven bij aan een betere structuur, waar- ciaal voor een goede bodemvruchtbaarheid en de grasplant, de rhizosfeer. Door een goede door cultuurtechnische maatregelen minder bezetting van de rhizosfeer met een gevarieerd noodzakelijk zijn. Zo vormen schimmels draden een gezonde grasmat, maar heeft ook invloed bodemleven krijgen pathogenen geen kans die tussen bodemdeeltjes groeien en zorgen op de structuur van de bodem. Veel sportveld- zich te vestigen. Zo ontstaat er een hogere ze ervoor dat de zanddeeltjes als het ware aan plantweerbaarheid doordat schadelijke aaltjes, elkaar gekit zitten. beheerders vragen zich dan ook af hoe een schimmels en bacteriën worden onderdrukt. gezond bodemleven kan worden gestimuleerd. Een divers en actief bodemleven zorgt dus voor Bodemleven meten een verminderde kans op bijvoorbeeld sneeuw- Een volledige bodemanalyse geeft inzicht in het Essentieel is dat dit microbiologische bodemle- schimmel, rooddraad of roest. Het microbiële microbiële bodemleven en maakt onderscheid ven ‘zichtbaar’ wordt gemaakt. bodemleven zorgt ook voor mineralisatie van tussen de microbiële biomassa, de microbiële organisch stof en is mede daardoor bepalend activiteit en de verhouding tussen schimmels en voor de beschikbaarheid van essentiële nutriën- bacteriën.

Verslag bodemleven

106 1/2019 ADVERTORIAL

overheersen de schimmels. Uiteraard zijn ook temperatuur en vochtgehalte van de bodem bepalend voor de ontwikkeling van bodemleven. Tot slot is het mogelijk om met de keuze voor bepaalde (organische) meststoffen het bodemleven te stimuleren.

Over Eurofins Eurofins Agro beschikt over een innovatieve methode die het microbiële bodemleven ‘zichtbaar’ maakt. BemestingsWijzer Totaal geeft inzicht in zowel de microbiële biomassa als de microbiële activiteit en de schimmal-bacte- rieratio. Daardoor kan de sportveldbeheerder de bodemvruchtbaarheid bijsturen en ook bij- houden in hoeverre bodemleven-stimulerende maatregelen effect hebben in de loop van de jaren.

Eurofins is een toonaangevend laboratorium met bijna honderd jaar ervaring en heeft voor sportvelden veel te bieden. Onze producten en diensten zijn het resultaat van praktische kennis, onderbouwd door wetenschappelijk onderzoek en gericht op een uitgekiende bemesting en weerbaar gras. Wij helpen u met de juiste gegevens en geven inzicht voor een optimale bemesting en voor bodem- en gewasgezond- heid. Kortom: wij doen alles voor groeiend inzicht! Inzicht waar u de vruchten van plukt.

PF curve sportvelden

Een actieve bodem heeft voldoende www.eurofins-agro.com organische stof nodig, omdat dit voedsel is voor micro-organismen

De microbiële biomassa betreft de totale hoe- heid organische stof juist af door afbraak en veelheid biomassa in een bodemmonster. Hoe is de stikstof- en zwavelmineralisatie relatief meer bodemleven, hoe minder pathogenen de groter. kans krijgen om te woekeren en de plantge- zondheid aan te tasten. De microbiële activiteit Weerbare en vruchtbare bodems is van belang voor de omzetting van organische Een actieve bodem heeft voldoende organische stof naar de essentiële voedingselementen stof nodig, omdat dit voedsel is voor micro- stikstof, zwavel en fosfaat. De schimmel-bac- organismen. Door kort te maaien en grasmaai- terieratio geeft inzicht in de mate waarin het sel niet weg te vegen, kan men de hoeveelheid microbiologische bodemleven door schimmels organisch materiaal in de bodem vergroten. of door bacteriën worden bepaald. Als er veel De zuurgraad (pH) van de bodem speelt ook Be social schimmels in de bodem aanwezig zijn, vindt er een belangrijke rol voor het bodemleven. In Scan of ga naar: opbouw van organische stof plaats. In bodems een neutrale en basische bodem zijn de bac- www.fieldmanager.nl/article/28683/een- met relatief meer bacteriën neemt de hoeveel- teriën dominant, maar bij lagere pH-waardes gezond-bodemleven

www.fieldmanager.nl 107 ADVERTORIAL

Binnen de wereld van padel is er al tijden een

strijd gaande tussen de KNLTB en de Neder-

landse Padelbond (NPB). Onze redacteur,

Guy Oldekotte, schreef eind 2018 al dat een

fusie van beide verenigingen tot een centrale

padelvereniging verder weg lijkt dan ooit. De

lancering van nieuwe, strengere normeringen Skypadel voldoet voor padelbanen door de KNLTB lijkt tot gevolg te hebben dat deze trend doorzet. Wij spreken aan strengste met Bas Zwartendijk, eigenaar van Skypadel, over deze trend en de toekomst van zijn bedrijf.

normeringen Auteur: Willemijn van Iersel

Splitsing padel in Nederland verd aan de klant. Zwartendijk: ‘Wij produceren verzwaard. Andere zaken konden we onaange- Padel is een snelle racketsport, een kruising tus- zelf en de opbouw doen wij ook met eigen past laten, zoals het plaatsen van de kooi op een sen squash en tennis. De sport wordt gespeeld assemblageteams. Voor het transport, het grond- gebonden, gewapende ringfundering. Hieraan in een kooi, waardoor er net als bij squash via de werk en de ondervloer vertrouwen wij op onze proberen we altijd vast te houden, want hierdoor wanden gespeeld kan worden. In Nederland wint vaste partners. Hierdoor kunnen wij een goede worden de kooi en de fundering één geheel. de sport nog altijd aan populariteit door het vlot- baan garanderen die voldoet aan alle normen.’ Je kunt het vergelijken met het chassis van een te karakter ervan. Het gevecht om de padelspeler auto met de carrosserie erop.’ Net als bij andere gaat dan ook door. Zwartendijk verduidelijkt: ‘Nu KNLTB past normering aan aanbieders kan men bij Skypadel kiezen uit verde KNLTB ziet dat padel in Nederland aanslaat, Hoe zit het dan precies met de normeringsver- schillende waterdoorlatende ondergronden, vari- heeft de bond deze sport volledig omarmd. schillen, vraag ik Zwartendijk. De ondernemer ërend van Supersub (waterdoorlatend schuim- De NPB volgt zijn eigen weg om deze sport in legt me geduldig uit: ‘Van ieder model padelbaan beton) tot Fielddrain (waterdoorlatend beton). Nederland te laten groeien. Een fusie van beide hebben wij sinds 2019 twee versies, de ene versie Zwartendijk: ’Alle door NOC*NSF goedgekeurde partijen, zoals door ons voorspeld (https://www. voor KNLTB-klanten en de andere voor de rest sportvloeren.’ fieldmanager.nl/article/27503/tiebreak-in-strijd- van de markt. De KNTLB hanteert namelijk sinds knltb-tegen-npb ), lijkt hiermee verder weg dan januari strengere normeringen. Wil een vereni- Toekomst ooit, en dat vindt Zwartendijk jammer: ‘Het zou ging onder de vlag van de KNLTB spelen, dan Skypadel heeft productiefaciliteiten in Spanje en beter zijn als ze zouden samenwerken om de moet ze daaraan voldoen. De KNLTB hanteert nu Brazilië en is op dit moment bezig om een nieu- sport te promoten.’ een kwaliteitszorgsysteem; alles dient gekeurd we productielijn op te zetten in België. Verder Skypadel is al sinds 2002 actief in de padelsport te worden en moet voldoen aan de NOC*NSF- wordt nog dit jaar het nieuwe model padelbaan, in Spanje en sinds 2017 ook in Nederland. normen. De strengste norm met de meeste Star Light, geïntroduceerd. Ook van deze baan Zwartendijk: ‘Padel is onze corebusiness, daar ligt impact op het ontwerp is dat kooien moeten wordt as we speak een versie aangepast aan de onze specialisatie.’ voldoen aan het Nederlandse Bouwbesluit.’ nieuwste normen van de KNLTB. Clubs die spelen Zoals een goed specialist betaamt, heeft Zwartendijk vervolgt: ‘Dit had als consequentie onder de vleugels van NL Padelbond, kunnen al Skypadel verschillende banen in het assortiment. dat wij bepaalde elementen van onze banen wel de standaardversie van deze nieuwste baan Daarnaast houdt het bedrijf alles in eigen beheer opnieuw moesten ontwerpen. We hebben onze bestellen. en worden de padelbanen kant-en-klaar opgele- stalen kolommen dikker gemaakt en er zijn delen SKY PADEL

www.skypadel.nl

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/28685/skypadel- voldoet-aan-strengste-normeringen

108 1/2019 4-season-herstel wordt in de Engelse competitie al frequent toegepast in het kader van stadium winter use.

ADVERTORIAL

Advanta introduceert 4-season-sportveldherstel

Graszaadbedrijf Advanta maakt met het nieuwe 4-season-sportveldherstel met Recover 4 TETRA grasmengsel Recover 4 TETRA de weg vrij voor jaarrond sportveldherstel. Het mengsel biedt uitkomst in situaties waarin reguliere doorzaai niet mogelijk of niet toereikend is. Denk aan herstel bij lagere temperaturen, in een zout milieu, bij droogte of een hoge ziekte- of ‘Jaarrond beschikbare supersnelle reparatie verdrongen en kale plekken in rap tempo onkruiddruk. Dankzij de betere stresstoleran- van sportvelden brengt veel voordelen met opgevuld, zelfs bij lagere bodemtemperaturen. zich mee’, vertelt sportveldspecialist Job Steunenberg: ‘Het herstellend vermogen van tie, groeikracht en winterperformance van de Steunenberg van Advanta. ‘Omdat je al vroeg Recover 4 TETRA is verbluffend, weten we uit nieuwe grassoort tetraploïde Engels raaigras in het voorjaar aan de slag kunt, hoeft je niet diverse onderzoeken en praktijkproeven. In te wachten op het bereiken van de T-som. Dat een mum van tijd is het veld weer dicht.’ De slaagt grasherstel met Recover 4 TETRA onder betekent tijdwinst, of een voorschot op het geadviseerde zaaidichtheid is 180 tot 255 kg per deze condities wél. Door de 50/50-combinatie reguliere onderhoud. In de moeilijke maanden, hectare. tijdens de najaars- en wintercompetitie, houd met gangbaar (diploïd) Engels raaigras blijft de je een hoge grasbezetting en een groen veld, hoge betredingsresistentie gewaarborgd. Ook en ook de rest van het jaar heb je met Recover 4 TETRA een prima doorzaaioplossing achter de op dit nieuwe mengsel zit standaard Advanta’s hand bij extreme omstandigheden, calamiteiten premium zaadcoating Advance. of uitzonderlijke tijdsdruk. Bovendien is weer- www.advantaseeds.nl baarder gras in het kader van de Green Deal zeer welkom.’

Be social Herstellend vermogen Scan of ga naar: Dankzij de concurrentiekracht vindt tetraploïde www.fieldmanager.nl/article/28688/advanta- Engels raaigras in een mum van tijd zijn weg introduceert-4-season-sportveldherstel tussen bestaande pollen. Onkruiden worden

www.fieldmanager.nl 109 VOETBAL

KUNSTGRAS SPECIALISTEN

INSTALLATIE & KWALITEIT & ONDERHOUD CERTIFICERING

CSC Sport is expert in de realisatie, de renovatie en het GreenFields is een FIFA onderhoud van uw kunstgras voetbalveld. Afgestemd op Preferred Producer en heeft de wensen van de opdrachtgever en gebruiker realiseren de meeste FIFA gecertificeerde wij oplossingen die leiden tot verbetering van capaciteit, velden wereldwijd. kwaliteit en gebruiksmogelijkheden van uw sportcomplex.

HOOGWAARDIGE SPORTVLOEREN

KOSTENBESPAREND SAMENWERKEN VAN Samen met kunstgrasvezel en -componentenproducent START TOT FINISH TenCate Grass en kunstgrasfabrikant GreenFields leveren we hoogwaardige sportvloeren die op deskundige wijze door ons geïnstalleerd en onderhouden worden. Voor zowel amateur als ADVIES & ONDERSTEUNING topsport bieden wij oplossingen die afgestemd worden op de BIJ HET ONTWERP VAN wensen van de klant en eindgebruiker. UW SPORTVLOER

HOGE KWALITEIT INSTALLATIE VAN UW SPORTVLOER DOOR ONS TOEGEWIJDE TEAM

ONDERHOUD IS ESSENTIEEL VOOR UW SPORTVLOER EVOLUTION ELITE MX ELITE SLIDE MAX ELITE

Bezoekadres: CSC Sport Zeewolde • Marconiweg 31 3899 BR Zeewolde • T: 036 54 89 320 Online: [email protected] CSC Sport Den Bosch • De Grote Beer 49 5215 MR Den Bosch • T: 073 69 10 816 cscsport.nl

CSC Sport Voetbal advertentie A4S 201710v1.1.indd 1 04-07-18 09:38 DUURZAMER. BETROUWBAARDER.

PROLINE H800 Verzamel-maaier met liftsysteem

De ProLine H800 is een cirkelmaaier met lift- en opvangsysteem en is ontworpen voor maximale levensduur en minimale uitvaltijd. Het slimme ontwerp maakt de ProLine H800 perfect voor het trimmen van gras rond landschapselementen in stedelijk gebied en parken. Het hoog presterende maaisysteem levert goede kwaliteit en een mooi maaibeeld - cruciaal voor sportvelden en bedrijfsterreinen.

www.jeanheybroek.com

PLH8000_JeanHeybroek.indd 1 3/15/18 4:10 PM HOOFDREDACTIONEEL

De risico’s zijn nog steeds klein, maar de rol van het publiek is 180 graden gedraaid

Straatje schoonhouden

Vorige week een forum georganiseerd over non-filled. Een bijzonder gebeuren. We hebben nu een hele rits Zembla-uitzendingen achter Het lijkt niet om de sport te de rug en opdrachtgevers lijken inmiddels hartgrondig hun bekomst te hebben van het constante gedoe rondom velden. Voetballers én de gaan, maar om het aloude kunstgrasindustrie waren aanvankelijk bijna unaniem in hun waardering voor SBR-ingevulde kunstgrasvelden. En toen begon het gedonder. In ambtenarenspelletje: hoe 2008 werd dat nog vooral aangedreven door concurrentie en wedijver in de kunstgrasindustrie. Het brede publiek interesseerde zich eigenlijk niet hou ik mijn straatje schoon voor de zeer theoretische discussie of het zink wel of niet zou worden opgenomen door het lava en hoelang dat zink zou worden afgevangen. en rustig?

Anno 2019 is dat wel anders. De werkelijk risico’s zijn nog steeds te ver- waarlozen. In dat opzicht blijft de discussie theoretisch, maar de rol van Het bovenstaande is allemaal vervelend. Pas echt erg wordt het als het het publiek is 180 graden gedraaid. Het gaat waarschijnlijk maar om een opdrachtgevers – moegestreden door alle heisa – allemaal niet meer lijkt kleine minderheid die bezorgd is en zich roert. Dat maakt allemaal niet te boeien, en helaas lijkt dat her en der aan de hand te zijn. Ik hoop van uit. Het zijn bijna altijd kleine minderheden die maatschappelijke harte dat ik ongelijk heb, maar ik ben al een paar keer de situatie tegen- processen aanjagen. Je moet maar zo denken: we leven in een gekomen dat opdrachtgevers lijken te zeggen: ‘Ik wil geen gezeur meer.’ democratie, maar wel één die gedomineerd wordt door kleine minder- Zelfs als dat betekent dat er sportvelden worden aangelegd waar niet heden die de publieke opinie weten te mobiliseren. Dat gaat zo met meer op te spelen is. Hoe verklaar je anders de huidige beslistheid om klimaatadaptatie, de zwartepietdiscussie en ook met de infilldiscussie. koste wat kost nog meer non-filled velden aan te leggen? Het lijkt dan Deze laatste lijkt hierdoor een gelopen race. Opdrachtgevers zijn daarom niet om de sport te gaan, maar om het aloude ambtenarenspelletje: op zoek naar radicaal andere oplossingen. Non-filled lijkt dan een mak- hoe hou ik mijn straatje schoon en rustig? kelijk antwoord, maar zoals zo vaak lijkt de sector vooral in de eigen voet te schieten. Regie over het proces om die velden te ontwikkelen is er niet Met vriendelijk groet, echt. Die rol kun je van de fabrikanten verwachten, maar dat is niet reëel. Hein van Iersel ([email protected]) Deze rol hoort bij de bonden of bij de opdrachtgevers, maar tot nu toe Hoofdredacteur heeft er niet één het lef om die rol met een natuurlijke autoriteit naar zich toe te trekken. Daarnaast heb je de complexe situatie rondom Fifa- en KNVB-regels, die zorgt dat fabrikanten niet voor de volle honderd procent kunnen inzetten op de beste technische oplossing voor de Be social huidige problemen, maar moeten schipperen met regels die elkaar Scan of ga naar: onderling ook weer in het vaarwater zitten. www.fieldmanager.nl/article/28703/straatje-schoonhouden

112 1/2019 De partners van Fieldmanager

connecting green and infrastructure

AHA de Man uw golfbaan op zijn best

TRIPLE A LIGHTING Th e worker is king www.gkbmachines.com