exapion ulicis, een nieuwe snuitkever voor de nederlandse fauna (coleoptera: brentidae)
Theodoor Heijerman & Bas Drost
Er komen in Nederland ruim 80 soorten Brentidae voor. De genera en soorten binnen deze snuitkeverfamilie zijn over het algemeen nogal lastig op naam te brengen. Het genus Exapion vormt daarop één van de weinige uitzonderingen: soorten behorende tot dit genus zijn makkelijk te herkennen aan het tandvormige uitsteeksel dat zich aan de basis van het rostrum bevindt. Van dit genus kwamen in Nederland vier soorten voor en in 2014 is een vijfde ontdekt: Exapion ulicis. Zoals de naam al aangeeft leeft deze op gaspeldoorn Ulex europaeus. Gaspeldoorn werd in het verleden om diverse redenen vaak aangeplant, ook buiten Europa. De plant heeft zich daar veelal ontwikkeld tot een invasieve plaag. Exapion ulicis is, met weinig succes, uitgezet ter bestrijding daarvan. inleiding van de vier is E. corniculatum (Germar, 1817). Van het genus Exapion Bedel, 1887 waren uit Ook deze soort leeft op Genista en Cytisus en is Nederland vier soorten bekend (Heijerman & na 1966 niet meer in Nederland aangetroffen. In Alders 2010). De meest bekende en algemeenste deze bijdrage melden we een vijfde Exapion-soort daarvan is E. fuscirostre (Fabricius, 1775). Deze voor Nederland, namelijk E. ulicis Forster, 1771 soort kan men in het hele land algemeen op brem (fig. 1-5). Cytisus scoparius aantreffen. Exapion compactum (Desbrochers, 1888) en E. difficile (Herbst, 1797) nederlandse vondsten zijn een stuk zeldzamer. Eerstgenoemde is een oligofage soort van Genista- en Cytisus-soorten, Zeeland Oostkapelle, Oranjezon, Amersfoort- de laatste leeft alleen op heidebrem Genista en coördinaten 029-421, 9.vi.2014, 3 ex, B. Drost vooral op verfbrem G. tinctoria. De meest zeldzame (col. B. Drost); zelfde locatie, 11.vi.2014, 2 ex,
Figuur 1. Tandvormige verbreding aan de basis van het rostrum bij Exapion ulicis. Deze tand is ken- merkend voor de soorten van het genus Exapion. Foto Theodoor Heijerman. Figure 1. Toothlike dilatation at base of rostrum of Exapion ulicis. This tooth is characteristic for species of the genus Exapion. Photo Theodoor Heijerman.
heijerman & drost ‒ exapion ulicis nieuw voor nederland 2 4
3 5
Figuur 2-5. Exapion ulicis, Oostkapelle, Oranjezon, 31.viii.2014, 2. dorsaal aanzicht vrouwtje, lengte = 2,5 mm, 3. lateraal aanzicht vrouwtje, lengte = 2,5 mm, 4. dorsaal aanzicht mannetje, lengte = 2,3 mm, lateraal aanzicht mannetje, lengte = 2,3 mm. Foto’s Theodoor Heijerman. Figure 2-5. Exapion ulicis, Oostkapelle, Oranjezon, 31.viii.2014, 2. dorsal view female, length = 2.5 mm, 3. lateral view female, length = 2.5 mm, 4. dorsal view male, length = 2.3 mm, 5. lateral view male, length = 2.3 mm. Photos Theodoor Heijerman.
45 ‒ 15 Figuur 6. Vindplaats van Exapion ulicis. Oostkapelle, Oranjezon, 31.viii.2014. Foto Theodoor Heijerman. Figure 6. Locality of Exapion ulicis. Oostkapelle, Oranjezon, 31.viii.2014. Photo Theodoor Heijerman.
B. Drost (col. B. Drost); zelfde locatie, 31.viii.2014, schubben van twee verschillende kleuren op de 181 ex, Th. Heijerman (col. Th. Heijerman). dekschilden, bij E. ulicis en de overige Nederlandse soorten zijn de dekschilden eenkleurig geschubd. Op 9 juni 2014 werd E. ulicis voor het eerst in Exapion ulicis verschilt van E. difficile en E. corni- Nederland aangetroffen. Langs een duinpad in culatum in de punctering van de kop. Bij E. ulicis het gebied Oranjezon bij Oostkapelle (Zeeland) is de kop, inclusief de vertex, bezet met putjes, bij werden in een klopmonster drie exemplaren de andere soorten is de vertex achter de ogen glad verzameld. Tijdens het kloppen werden diverse en glanzend. Bij E. ulicis komen er op de dek- struiken aangedaan, namelijk braam Rubus, schilden alleen schubben voor die langovaal zijn. egelantier Rosa rubiginosa en ook gaspeldoorn Bij beide andere soorten bevinden zich ten minste Ulex europaeus. Op 11 juni 2014 werden op dezelfde op de binnenste tussenruimten haren. Verder zijn locatie nog twee exemplaren geklopt. Op 31 er verschillen in lengte en vorm van de snuit en augustus 2014 werd het gebied nogmaals bezocht de kleur van de poten. Bij de mannetjes van en hebben we op twee vlak bij elkaar gelegen E. difficile en E. corniculatum bevindt zich een locaties weer gericht geklopt op gaspeldoorn (fig. 6). tandje op het eerste lid van de tarsen van de Exapion ulicis was massaal aanwezig in het gebied: midden- en achtertibiae. Dat tandje ontbreekt op een plek verzamelden we 95 exemplaren, op de bij E. ulicis. tweede 86. Voor de ligging van de vindplaats in Nederland, zie figuur 7. In Europa komen twee gelijkende soorten voor die nauw verwant zijn aan E. ulicis en die ook Ulex als voedselplant kennen, namelijk E. lemo- herkenning vicinum (Hoffmann, 1929) (in Frankrijk en Span- Het genus Exapion Bedel, 1887 wordt binnen de je) en E. uliciperda (Pandellé, 1867) (Frankrijk, Brentidae gekenmerkt door de bijzondere bouw Portugal en Spanje) (Alonso-Zarazaga 2011). Deze van het rostrum: aan de basis van de snuit bevindt soorten kunnen onderscheiden worden met zich een naar beneden gerichte tand (fig. 1). Met gebruik van de sleutels in Hoffman (1958) of de sleutels van Behne (1994) en Goenget (1997) Ehret (1990). kan E. ulicis zonder problemen op naam gebracht worden. Zij verschilt van E. fuscirostre en E. com- Binnen het genus Exapion worden twee subgenera pactum in de kleur van de beschubbing op de onderscheiden (Ehret 1997, Alonso-Zarazaga elytra: bij de twee laatstgenoemden bevinden zich 2014), namelijk Ulapion Ehret, 1997 en Exapion
heijerman & drost ‒ exapion ulicis nieuw voor nederland spreidingsgegevens gebaseerd zijn en ook niet hoe betrouwbaar deze zijn.
Voor Duitsland melden Küster et al. (1901) het beperkte voorkomen in de Elzas, Beieren en Hamburg, terwijl de soort in de catalogus van Köhler & Klausnitzer (1998) niet meer wordt genoemd voor Duitsland en er een foute opgave voor Sleeswijk-Holstein wordt opgegeven. Horion (1951) betwijfelt ook het voorkomen in Duitsland en Behne (1994) schrijft dat oude meldingen uit Midden-Europa op zijn minst te betwijfelen zijn, ook al komt Ulex wijd verbreid in Europa voor door aanplant en verwildering. In de kevercata- logus van Böhme (2005) wordt aangegeven dat de soort niet in Midden-Europa voorkomt, maar de opmerking wordt nog wel vergezeld van een vraagteken. In Köhler (2011) wordt de status van de soort in Duitsland omgezet van ‘foutief’ naar Figuur 7. De vindplaats van Exapion ulicis in ‘te betwijfelen’. Nederland. Figure 7. Location of Exapion ulicis in the In de catalogus van Winkler (1927-1932) wordt de Netherlands. soort genoemd voor Brittania, Gallia en Hispania. Ook Iglesias Iglesias (1988), een facsimile van een editie uit 1922, noemt het voorkomen in Spanje Bedel, 1887. Exapion ulicis behoort tot het sub- en baseert zich daarbij op een viertal referenties. genus Ulapion, evenals de eerder genoemde De literatuur waar hij naar verwijst is uiteraard E. uliciperda en E. lemovicinum. Dit zijn soorten nogal gedateerd (van 1905, 1856, 1885 en 1872). die op Ulex leven. De overige Nederlandse soorten Köstlin (1973) meldt het voorkomen in Spanje en van het genus behoren tot het subgenus Exapion noemt twee waarnemingen, van 1959 en 1963. Die en leven op Genista-soorten en brem Cytisus laatste vondst zou door Dieckmann gedetermi- scoparius. neerd zijn. Iglesias Iglesias (1988) geeft geen verwijzingen naar waarnemingen in Portugal. Exapion ulicis wordt ook genoemd in de naamlijst voorkomen in europa van snuitkevers van het Ibero-Baleaarse gebied Exapion ulicis komt voor in Tsjechië, Frankrijk, van Alonso-Zarazaga (2002). We hebben geen Groot-Brittannië, Duitsland, Ierland, Italië, recentere aanwijzingen kunnen vinden over het Polen, Portugal, Spanje en Zwitserland. Buiten voorkomen van E. ulicis in Spanje. Volgens Miguel Europa is ze nog waargenomen in Algerije en Alonso-Zarazaga (persoonlijke mededeling) zijn er Marokko en ze is bekend als importsoort in uit Spanje wel recente vondsten bekend en uit Australië en de Nieuwe Wereld (Alonso-Zarazaga Portugal niet (hoewel het erg aannemelijk is dat 2011). Het is jammer dat in Alonso-Zarazaga zij daar wel zal voorkomen). (2011), en dat geldt ook voor de overige bijdragen in de catalogus van Löble & Smetana, niet aan- Exapion ulicis wordt in de catalogus van Burakowski gegeven is wat de gebruikte bronnen zijn geweest. et al. (1992) voor Polen genoemd. Maar in één ge- Het is daardoor niet te achterhalen waarop ver- bied (Nizina Mazowiecka) wordt het voorkomen
45 ‒ 15 In de naamlijst van Colonnelli (2003) wordt E. ulicis genoemd voor het noordelijke en het centrale deel van het vasteland van Italië. Abazzi et al. (1994) geven de soort op voor het gehele vasteland. Dieckmann (1977) noemt het voor- komen op Sicilië. In het meest recente overzicht van Abazzi & Maggini (2009) staat de soort genoemd voor Liguria en Piemonte, beide in het noordwesten van Italië gelegen, en het meer centraal gelegen Toscane en verder voor Sicilië. Volgens Carlo Guisto (persoonlijk mededeling) zou het voorkomen in Piemonte te betwijfelen Figuur 8. Voorkomen van Exapion ulicis in Europa. zijn, omdat daar Ulex europaeus niet voorkomt. Lichtgrijs: landen waarvan geen recente gegevens Zelf verzamelde hij de soort wel in Liguria en bekend zijn. Donkergrijs: landen/gebieden waarvan Toscane. recente gegevens bekend zijn. Figure 8. European distribution of Exapion ulicis. Light gray: countries with no recent observations. Dark gray: In Frankrijk komt de soort voor in het mediter- countries/areas with recent observations. rane deel van het land en vanaf de Pyrénées- Atlantique langs de kust naar het noorden tot Bretagne en Normandië. Het meest noordelijk deel van het Franse areaal wordt gevormd door de twijfelachtig genoemd en in een ander gebied Seine-Maritime (Hoffmann 1958). De soort komt (Roztocze) kon het voorkomen niet bevestigd ook hier en daar in het binnenland voor, zoals in worden. In de overige gebieden komt de soort de meer inlands gelegen delen van het stroom- niet voor. Op het verspreidingskaartje op de web- gebied van de Seine, in de regio Centre en in de site van Coleoptera Poloniae (Coleoptera.ksib.pl) Elzas (Hoffmann 1958). Schott (1997) noemt haar staan geen records vermeld en de meest recente echter niet voor de Elzas. In de recente kever- literatuur waar naar verwezen wordt dateert van catalogus voor Frankrijk staat echter dat de soort 1913. op het vasteland van heel Frankrijk voorkomt Ook Zwitserland wordt genoemd in Alonso- (Pelletier 2014). Zarazaga (2011). Maar volgens het overzicht van de Zwitserse soorten van Germann (2010) zijn er Ook in Groot-Brittannië en Ierland komt E. ulicis alleen oude meldingen die genoemd zijn door voor (Duff 2012) en volgens Morris (1990) is ze Stierlin & Gautard (1867). in Engeland, Wales en Schotland algemeen en wijd verbreid, waarbij ze naar het noorden toe In Küster et al. (1901) word het voorkomen van zeldzamer wordt. Ze komt niet alleen in de kust- E. ulicis in Bohemen genoemd. In de soortenlijst gebieden voor maar ook in het binnenland getuige van Jelínek (1993) staat E. ulicis echter niet ver- het verspreidingskaartje op Naturespot.org.uk. meld voor Tsjechië. Benedikt et al. (2010) schrijven dat E. ulicis in de literatuur wel genoemd wordt Uit België (Delbol 2013) en Luxemburg (Braunert als voorkomend in Tsjechië. Omdat de soort de 2006) is E. ulicis niet bekend. afgelopen 140 jaar niet is aangetroffen, gaan ze er van uit dat de soort niet in het gebied voorkomt. Bovenstaande verspreidingsgegevens zijn samen- Bovendien zou het ook vanuit zoogeografisch gevat in figuur 8. De landen waarvan recente oogpunt onwaarschijnlijk zijn. waarnemingen bekend zijn, zijn in het donker-
heijerman & drost ‒ exapion ulicis nieuw voor nederland Figuur 9. Typische groeiplaats van Ulex europaeus: langs de A1 waar deze het natuurgebied De Borkeld doorsnijdt. Foto genomen op 10.iv.2015. Foto Theodoor Heijerman. Figure 9. Typical habitat of Ulex europeaus: road side along the A1 were this road cuts through the na- ture reserve De Borkeld. Picture taken at 10.iv.2015. Photo Theodoor Heijerman.
grijs aangegeven. Landen met alleen oude waar- tallen eieren afzetten en het aantal eieren per nemingen of waarvan het onduidelijk is of er peul bedraagt 6-8; hoe langer het peultje, hoe recente vondsten zijn, in het lichtgrijs. meer eieren er in worden gelegd. De larven eten van de zaden in de peul waarbij één zaadje vol- doende is voor de ontwikkeling van één larve. biologie Ook de verpopping vindt plaats in de peul, even- Exapion ulicis leeft oligofaag op diverse Ulex- als de ontpopping. De imago’s verschijnen in het soorten, met name U. europaeus en U. minor (= begin van de zomer en verlaten de peul als deze U. nanus), U. parviflorus en U. gallii (Dieckmann opensplijt wanneer deze rijp geworden is. De 1977, Böhme 2005, Barat et al. 2007, 2010). Hoff- kevers eten van de vegetatieve plantendelen maar mann (1958) schrijft dat de larven voorkomen op ook van de bloemen. Gedurende de herfst en winter U. europaeus en U. minor, en dat de adulten ook bevinden de kevers zich in een reproductieve aangetroffen kunnen worden op U. parviflorus. diapauze; ze overwinteren als imago. Na overwin- In Nederland komt alleen Ulex europaeus voor en tering (op de voedselplant) komt de kever weer dit lijkt ook elders in Europa (Frankrijk) de voor- tevoorschijn in het voorjaar waarin de reproductie naamste voedselplant te zijn. plaatsvindt. Volwassen kevers kan men een groot deel van het jaar aantreffen, van februari tot no- Er is vrij veel literatuur over de biologie van vember. Uit proeven is gebleken dat E. ulicis niet E. ulicis en er zijn zelfs laboratoriumproeven tegen langere perioden met lage temperaturen gedaan om meer inzicht te krijgen in de ontwik- kan: ze is erg vorstgevoelig (Barat et al. 2010). keling van deze soort op de voedselplanten (Barat et al. 2007, 2010, Hornoy et al. 2013, Dieckmann biologische bestrijding gaspeldoorn 1977, Hoffmann 1958). Exapion ulicis is een uni- voltiene soort die haar eitjes legt in het vroege Ulex europaeus, de voornaamste voedselplant van voorjaar (april-mei). In Bretagne duurt de E. ulicis, is een Europese soort met een van oor- ovipositieperiode een week of zes. De eitjes wor- sprong Atlantische verspreiding. Deze plant is den gelegd in de nog zachte en groene peultjes. sinds de 18e eeuw in cultuur genomen en door de De voor eileg geschikte peultjes zijn 10-35 dagen mens verspreid over Europa en naar elders in de oud en langer dan 8 mm. Een vrouwtje kan tien- wereld. De plant werd gebruikt in heggen, als
45 ‒ 15 Figuur 10. Een grote groeiplaats van Ulex europaeus bij Ede, langs de A12. Deze zal helaas verdwijnen ten gevolge van de verbreding van de A12. Op de foto, genomen op 27.iv.2015, is te zien dat er al voorbereidende werkzaamheden gepleegd worden. Foto Theodoor Heijerman. Figure 10. A large site with Ulex europaeus, along the highway A12, near Ede. Unfortunately this site will disappear as a result of wi- dening of the A12. The picture, ta- ken on 27.iv.2015, shows that con- struction activities have already started. Photo Theodoor Heijerman.
perceelafscheiding, als veevoer in gebieden met geëxporteerd en uitgezet als nuttige plant, wordt arme grond, als groenbemester, verfplant en huis- zij nu als een plaag beschouwd. Ze is een geduch- brand (Mennema et al. 1985). In diverse delen te concurrent van inheemse plantensoorten, mede van de wereld is de soort invasief gebleken, zoals door haar brandbestendigheid. Gaspeldoorn in New Zeeland, Australië, Zuid- en Noord- gedraagt zich zeer invasief en kan zich makkelijk Amerika, Hawaii en Reunion (Holm et al. 1997). verspreiden via zaad en elders vestigen. Na mechanische verwijdering lopen achtergebleven In Nederland is Ulex europaeus de enige vertegen- stompen weer snel uit. De zaden van Ulex woordiger van het genus Ulex. Op bepaalde plaat- europaeus blijven zeker 30 jaar levenskrachtig in sen, vooral in de zuidelijke delen van Nederland de grond. Net als andere vlinderbloemigen kan (Zuid-Limburg, Zeeuwse- en Zuid-Hollandse gaspeldoorn stikstof fixeren en beïnvloed daarmee duinstreek, Veluwezoom), is gaspeldoorn waar- de chemische bodemgesteldheid. schijnlijk oorspronkelijk inheems; in het noorden zou ze grotendeels zijn ingevoerd (Mennema et al. Bestrijding door het inzetten van grote grazers is 1985, Weeda et al. 1987, Stichting Floristisch geen optie. De aanwezigheid van doorns die nooit Onderzoek Nederland & Vreeken 2011). Weeda afbreken (Weeda et al. 1987), maakt gaspeldoorn et al. (1987) schrijven dat er van Walcheren al ongeschikt als voedselplant. Ook bestrijding door meldingen zijn van Ulex europaeus van het begin vuur en mechanische verwijdering zijn niet succes- van de 17e eeuw, maar dat het niet duidelijk is of vol gebleken. Vandaar de inzet van E. ulicis als het ging om oorspronkelijke of gekweekte planten. biologische bestrijder en van enkele andere Ze komt nu door heel Nederland voor en is waar- geleedpotigen, zoals de gaspeldoornspintmijt genomen in elke provincie behalve Flevoland. Tetranychus lintearius Dufour, 1832, de gaspel- Veel groeiplaatsen bevinden zich op locaties met doorntrips Sericothrips staphylinus Haliday, 1836, antropogene invloeden zoals langs snelwegen (fig. 9). de gaspeldoorn ‘soft shoot moth’ Agonopterix umbellana (Fabricius, 1794) en Cydia succedana In de landen waarnaar Ulex europaeus vroeger was (Denis & Schiffermüller, 1775) (Tortricidae)
heijerman & drost ‒ exapion ulicis nieuw voor nederland (Barat et al. 2007, 2008, Ireson et al. 2013). herfst- en winterperiode kunnen ook een aan- passing zijn om aan de zaadpredatie door E. ulicis De meest effectieve bestrijder leek E. ulicis te zijn te ontsnappen (Bowman et al. 2008). en aan deze soort is dan ook veel onderzoek gedaan om daarmee meer inzicht te krijgen in de Wat de biologische bestrijding van Ulex europaeus toepassingsmogelijkheden (Kissinger 2005, Gurrea betreft, concluderen Winston et al. (2014) dat in et al. 2006, Sixtus et al. 2006, Badenes-Perez & de Verenigde Staten de bestrijding met E. ulicis Johnson 2007, Barat et al. 2007, Maddox et al. niet succesvol was. De soort zou wel ingezet 2007, Davies et al. 2008, Hornoy et al. 2013). kunnen worden bij de beteugeling van gaspel- doorn, maar vanwege de geringe doeltreffendheid Uiteindelijk heeft de inzet van geen van de zou de inzet van E. ulicis gepaard moeten gaan genoemde soorten geleid tot een effectieve en met aanvullende bestrijdingsmethoden. langdurige terugdringing van Ulex (Sixtus et al. 2003, Barat et al. 2007, Badenes-Perez & Johnson slotwoord 2007, Maddox et al. 2007, Winston et al. 2014). Dit ondanks het gegeven dat E. ulicis in staat Op de vindplaats bij Oranjezon was E. ulicis in bleek tot een zaadreductie van meer dan 50 %, grote aantallen aanwezig. De vraag is natuurlijk of tot zelfs boven de 90 % (Maddox et al. 2007). de soort zich ook elders in Nederland heeft weten te vestigen en of het voorkomen in Nederland een In de literatuur worden verschillende verklaringen duurzaam karakter heeft. Beide auteurs waren genoemd voor het uitblijven van succes. Er bekend met de soort en hebben hem tijdens worden weliswaar veel zaden gepredeerd, maar excursies in het buitenland (Frankrijk, Engeland) kennelijk zijn er nog genoeg over om de populatie verzameld op Ulex europaeus. In Nederland in stand te houden of zelfs uit te breiden. hebben we bij diverse gelegenheden gaspeldoorns bemonsterd, zonder dat we E. ulicis daarop heb- In sommige landen was de zaadreductie door ben aangetroffen. Met name enkele groeiplaatsen E. ulicis beperkt omdat de zaadproductie daar van gaspeldoorn op de Veluwezoom, Walcheren zowel in het voorjaar als de herfst plaats vond, en langs de A12 bij Ede (fig. 10) zijn gericht be- terwijl E. ulicis alleen eieren afgezet in het voor- monsterd geweest. Op 25 mei 2013, één jaar eer- jaar. De verwante soort E. lemovicinum legt haar der dan de huidige vangsten, is de vindplaats op eieren weliswaar in de herfst, maar heeft een dui- Walcheren nog bezocht: E. ulicis kon daar toen delijke voorkeur voor de niet-invasieve U. minor niet worden vastgesteld. Dit zou betekenen dat de en U. gallii, en laat de peulen van U. europaeus in soort ons land zeer recent heeft weten te bereiken. de herfst ongemoeid (Barat et al. 2007). Maar gezien de koude-intolerantie van E. ulicis is het wel de vraag of de populatie zich ook zal Ulex europaeus kent geen winterrust en kan al vanaf weten te handhaven. de herfst in bloei komen. In de winter blijven de bloemen langer open staan en produceren net zo dankwoord veel pollenkorrels als de bloemen in het voorjaar. Wel is de peulafdrijving in de winter hoger dan in We willen Miguel Alonso-Zarazaga bedanken het voorjaar (Bowman et al. 2008). Dat de bloei en voor informatie over het voorkomen van E. ulicis de productie van peulen niet strikt gebonden zijn in Spanje en Portugal. Carlo Giusto was zo vrien- aan een beperkte periode maakt dat de plant zich delijk om gegevens over de verspreiding in Italië goed kan aanpassen aan verschillende klimaten en te verstrekken. dit zal hebben bijgedragen aan de grote invasiviteit. De productie van bloemen en de zaadzetting in
45 ‒ 15 literatuur Annotated checklist of weevils (Coleoptera: Curcu- Abbazzi, P., E. Colonelli, L. Masutti & G. Osella 1994. lionoidea excepting Scolytinae and Platypodinae) of Coleoptera Polyphaga xvi (Curculionoidea). – In: the Czech Republic and Slovakia. – Klapalekiana Minelli, A., S. Ruffo and S. La Posta (red.). Check- 46: 1-363. list delle specie della fauna italiana 61. Bologna, Böhme, J. 2005. Katalog (Faunistischer Übersicht). Calderini: 1-68. – In: W.H. Lucht (red.), Die Käfer Mitteleuropas, Abbazzi, P. & L. Maggini 2009. Elenco sistematico- Band K, München, Elsevier, Spektrum Akade- faunistico dei Curculionoidea italiani, Scolytidae mischer Verlag: [i - x11], 11-515. e Platypodidae esclusi (Insecta, Coleoptera). Bowman, G., M. Tarayre & A. Atlan 2008. How is the – Aldrovandia, 5: 29-216. invasive gorse Ulex europaeus pollinated during Alonso-Zarazaga, M.A. 2002. Liste preliminar de los winter? A lesson from its native range. – Plant Coleoptera Curculionoidea del área ibero-balear, Ecology 197: 197-206. con descriptión de Melicius gen. nov. y nuevas citas. Braunert, C. 2006. Verzeichnis der Apionidae (Coleo- – Boletin de la Sociedad Entomológia Aragonesa ptera) Luxemburgs mit Anmerkungen zu seltenen 31: 9-33. Arten. – Bulletin de la Société des naturalistes Alonso-Zarazaga, M.A. 2011. Apionidae. – In: I. Löbl luxembourgeois 107: 147-157. & A. Smetana (red.), Catalogue of Palaearctic Burakowski, B., M. Mroczkowski & J. Stefańska 1992. Coleoptera, Vol. 7. Stenstrop, Apollo Books: 148- Chrzaszcze - Coleoptera. Ryjkocowate prócz 176. ryjkowców - Curculionoidea prócz Curculionidae. Alonso-Zarazaga, M.A. 2014. Fauna Europaea: – Katalog fauny Polski - Catalagus faunae Poloniae Apionidae. – Fauna Europaea version 2.6.2, Cześć xxiii, tom 18. Warszawa, Dzial wydawnictw www.faunaeur.org. Muzeum i Instytutu zoologii pan. Badenes-Perez F.R. & M.T. Johnson 2007. Ecology Colonnelli, E. 2003. A revised checklist of Italian and impact of Allorhogas sp. (Hymenoptera: Braco- Curculionoidea (Coleoptera). – Zootaxa 337: 1-142. nidae) and Apion sp. (Coleoptera: Curculionoidea) Davies, J.T., J.E. Ireson & G.R. Allen 2008. The on fruits of Miconia calvescens dc. Melastoma- phenology and impact of the gorse seed weevil, taceae) in Brazil. – Biological Control 43: 317-322. Exapion ulicis, on gorse, Ulex europaeus, in Tasmania. Barat, M., M. Tarayre & A. Atlan 2007. Plant pheno- – Biological Control 45: 85-92. logy and seed predation: interactions between Delbol, M. 2013. Catalogue of Curculionoidea of gorses and weevils in Brittany (France). – Ento- Belgium (Coleoptera: Polyphaga). Catalogue des mologia Experimentalis et Applicata 124: 167-176. Curculionoidea de Belgique (Coleoptera: Poly- Barat, M., M. Tarayre & A. Atlan 2008. Genetic diver- phaga). – Belgian Journal of Entomology: 1-95. gence and ecological specialisation of seed weevils Dieckmann, L. 1977. Beiträge zur Insektenfauna der (Exapion spp.) on gorses (Ulex spp.). – Ecological ddr: Coleoptera - Curculionidae (Apioninae). Entomology 33: 328-336. – Beiträge zur Entomologie Berlin (27) 1: 7-143. Barat, M., P. Vernon, M. Tarayre & A. Atlan 2010. Duff, A.G. 2012. Checklist of beetles of the British Overwintering strategy of two weevils infesting Isles. 2nd edition. – Iver, Pemberly Books. three gorse species: when cold hardiness meets Ehret, J.-M. 1990. Les apions de France. Clés d’identifi- plant-insect interactions. – Journal of Insect cation commentées (Coleoptera Curculionidae Physiology 56: 170-177. Apioninae). – Bulletin Mensuel de la Société Behne, L. 1994. 92.e Familie Apionidae. – In: G.A. Linnéenne de Lyon 59: 209-292. Lohse & W.H. Lucht (red.), Die Käfer Mittel- Ehret, J.-M. 1997. Essai de classification des apions europas, 3. Supplementband mit Katalogteil, Band paléarctiques (Coleoptera Curculionidae: Apioninae) 10, Goecke & Evers, Krefeld: 184-246. en fonction des familles végétales d’Angiospermes Benedikt, S., R. Borovec, J. Fremuth, J. Krátký, Dicotylédones paraitées. – Nouvelle Revue d’Ento- K. Schön, J. Skuhrovec & M. Trýzna 2010. mologie (N.S.) 13 [1996]: 191-221.
heijerman & drost ‒ exapion ulicis nieuw voor nederland Germann, C. 2010. The weevils of Switzerland - Check- Kissinger, D.-G. 2005. Review of Apioninae of Chile list (Coleoptera, Curculionoidea), with distribution (Coleoptera: Curculionoidea: Apionidae). data by bio-geographic regions. – Mitteilungen der – Coleopterists Bulletin 59: 71-90. Schweizerischen Entomologischen Gesellschaft 83: Köhler, F. 2011: 2. Nachtrag zum ‘Verzeichnis der 41-118. Käfer Deutschlands’ (Köhler & Klausnitzer 1998) Goenget, H. 1997. The Brentidae (Coleoptera) of (Coleoptera). – Entomologische Nachrichten und Northern Europe. – Fauna Entomologia Scan- Berichte 55: 109-174, 247–254. dinavica 34: 1-289. Köhler, F. & B. Klausnitzer (red.) 1998. Verzeichnis Gurrea, M.P., J.-M. Cano & J.-R. Fisher 2006. The de Käfer Deutschlands. – Entomologische ability of an artificial diet to sustain larvae of Nachrichten und Berichte, Beiheft 4: 1-185. Exapion ulicis (Coleoptera: Apionidae) and the Köstlin, R. 1973. Beiträge zur Insecten-Faunistiek Süd- occurrence of Pteromalus sequester (Hymenoptera: westdeutschlands. Die Gattung Apion (Coleoptera). Pteromalidae) from field-collected larvae in Mit einem Anhang über Apion-Funde außerhalb Oregon. – Florida Entomologist 89: 405-406. des eigentlichen Beobachtungsgebietes. – Mittei- Heijerman, Th. & K. Alders 2010. Brentidae - spits- lungen Entomologischer Verein Stuttgart 8, muisjes. – In: O. Vorst (red.), Catalogus van de Sonderheft 12: 1-198. Nederlandse kevers (Coleoptera). Monografieën Küster, H.C., G. Kraatz & J. Schilsky 1901. Die Käfer van de Nederlandse Entomologische Vereniging 11: Europa’s. Nach der Natur beschrieben. – Nürnberg, 161-164. Verlag von Bauer und Raspe (Emil Küster). Hoffmann, A. 1958. Coléoptères Curculionides iii. Maddox, D.M., D.B. Joley & M.J. Pitcairn 2007. – Faune de France 62: 1209-1839. Studies on the biology of the gorse seed weevil, Holm, L., J. Doll, E. Holm, J. Pancho & J. Herberger Exapion ulicis (Forster 1771), in Northern California 1997. World Weeds. – John Wiley and Sons, New (Coleoptera: Curculionidae). – Pan Pacific Ento- York. mologist 83: 32-40. Horion, A. 1951. Verzeichnis der Käfer Mitteleuropas Mennema, J., A.J. Quené-Boterenbrood & C.L. Plate (Deutschland, Oesterreich, Tschechoslowakei) mit 1985. Atlas van de Nederlandse flora 2. Zeldzame kurzen, faunistischen Angaben. – Kernen, Stuttgart. en vrij zeldzame planten. – Utrecht, Bohn, Scheltema Hornoy B., M. Tarayre, j.-S. Pierre & A. Atlan 2013. & Holkema. Oviposition decision of the weevil Exapion ulicis on Morris, M.G. 1990. Orthocerous weevils. Coleoptera: Ulex europaeus depends on external and internal Curculionoidea (Nemonychidae, Anthribidae, pod cues. – Diversity 5: 734-749. Urodontidae, Attelabidae and Apionidae). – Hand- Iglesias Iglesias, L. 1988. Enumeración de los curculióni- books for the Identification of British Insects 5 (16): dos de la Península Ibérica e Islas Baleares. – Área 1-108. de Ciencias Biolóxicas. Seminario de Estudos Pelletier, J. 2014. Apionidae Schoenherr, 1823. – In: Galegos. Edicións do Castro, Sada. A Coruña, Tronquet, M. (red), Catalogue des Coléoptères de 1-117. [facsimile van de editie uit 1920] France. Association Rousillonnaise d’Entomologie, Ireson, J.E., A.H. Gourlay, J.L. Sagliocco, R.J. Hollo- Perpignan: 636-645. way, W.S. Chatterton & R. Corkrey 2013. Host Schott, C. 1997. Catalogue et atlas des Coléoptères testing, establishment and biology of the gorse soft d’Alsace. Tome 8, Apionidae. – Société Alsacienne shoot moth, Agonopterix umbellana (Fabricius) d’Entomologie, Strasbourg. (Lepidoptera: Oecophoridae), a potential biological Sixtus, C.R., G.D. Hill & R.R. Scott 2003. Impact of control agent for gorse, Ulex europaeus L. (Fabaceae), Exapion ulicis (Förster) (Coleoptera: Apionidae) in Australia. – Biological Control 67: 451-461. on gorse seed viability. – New Zealand Plant Jelínek, J. (red.) 1993. Check-list of Czechoslovak Insects Protection 56: 206-210. iv (Coleoptera). Seznam ceskoslovenských brouků. Sixtus, C.R., R.R. Scott & G.D. Hill 2006. Infestation – Folia Heyrovskyana Supplementum 1: 1-172. of gorse pods by Cydia ulicetana and Exapion ulicis
45 ‒ 15 in the South Island of New Zealand. – Plant hun relaties 2. – Amsterdam, ivn, Vara, Vewin. Protection Quarterly 21: 39-42. Winkler, A. 1927-1932. Catalogus Celeopterorum regionis Stichting Floristisch Onderzoek Nederland & B. Vreeken palaearcticae, ii. – Albert Winkler, Wien: 617-1698. 2011. Nieuwe atlas van de Nederlandse flora. Winston, R., C.B. Randall, R. De Clerck-Floate, – Nijmegen, Stichting Floron. A. MacClay, J. Andreas & M. Schwarzländer Stierlin, G. & V.V. Gautard 1867. Fauna coleopterorum 2014. Field guide for the biological control of helvetica, die Käfer-Fauna der Schweiz. – Schaff- weeds in the northwest. – Forest Health Techno- hausen und Vevey. logy Enterprise Team, University of Idaho. Weeda, E.J., R. Westra, C. Westra & T. Westra 1987. [www.ibiocontrol.org/publications.cfm] Nederlandse oecologische flora: wilde planten en
summary Exapion ulicis, a species of weevil new to the Dutch fauna (Coleoptera: Brentidae) In 2014, Exapion ulicis was found in the province of Zeeland. Large numbers of specimens were collected on common gorse (furze) Ulex europeaus in the dune area near Oost-Kapelle. These findings are the first for the Netherlands. Four species of Exapion were so far known to occur in the Netherlands, all living on broom, Genista and Cytisus. Exapion ulicis is the fifth Dutch species of Exapion and lives exclusively on Ulex.
Th. Heijerman eis Kenniscentrum Insecten en andere ongewervelden Postbus 9517 2300 ra Leiden [email protected]
M.B.P. Drost Lingedijk 35 4014 mb Wadenoyen [email protected]
heijerman & drost ‒ exapion ulicis nieuw voor nederland 45 ‒ 15