ZESZYTY KORYTNICKIE – T
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
TOWARZYSTWO PRZYJACIÓ ZIEMI KORYTNICKIEJ Z E S Z Y T Y K O R Y T N I C K I E pod redakcj = Andrzeja Kruszewskiego, Miros awa Z. Roguskiego, Jolanty Litki tom 4 MIROS AW Z. ROGUSKI Wojciech Wincenty Wiel =dko (ok. 1744-1822) ARKADIUSZ KO ODZIEJCZYK Pu kownik Ludwik Kami Lski (1786-1867) ANDRZEJ KRUSZEWSKI Zo [a z Kami Lskich WBgierska (1822-1869) ARKADIUSZ KO ODZIEJCZYK Doktor Adam Ma kowski (1869-1938) TOMASZ JASZCZO T Nap yw rycerstwa do para [i Korytnica i Pniewnik w XV i XVI w. ARTUR ROGALSKI Mieszka Lcy Korytnicy w XIX w. KORYTNICA 2011 1 ZESZYTY KORYTNICKIE – t. 4 Kolegium Redakcyjne: Dariusz Adamczyk, Gra byna Chrupek, Izabella Derlatka, Agnieszka Ka uska, Stanis aw Komudzi Lski, Jolanta Kruszewska, Andrzej Kruszewski, Leszek Kulik, Jolanta Litka, Agnieszka Morawska, Antoni Panufnik, Miros aw Roguski, Lidia Rowicka, Bo bena Rudnik, Iwona Salach, Hanna Samotyjek, Agnieszka Skibi Lska, Agnieszka Szwed, Bo bena Tryfon, Edyta Wysoki Lska-Kulik, Dorota amuda Wydawca: Towarzystwo Przyjació Ziemi Korytnickiej, 07-120 Korytnica, ul. Ma kowskiego 20 Wydano ze Vrodków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Spo ecznego, projekt PO KL.07.03.00-14-220/10-00 „Mnie ta ziemia od innych dro bsza” ISSN: 1689 – 9490 © Copyright by Towarzystwo Przyjació Ziemi Korytnickiej Dobór fotogra [i: Andrzej Kruszewski, Leszek Kulik Projekt ok adki: Agnieszka Szwed Projekt logo TPZK: Pawe Kowalczyk Na ok adce: tzw. Watykan, para [alny dom ludowy w Korytnicy z pocz. XX w.; budynek wikariatu i organistówki w Korytnicy, 1905 r.; ko Vció p.w. Matki Boskiej Cz Bstochowskiej w K =tach; kapliczka w Rowiskach; nagrobek Aleksandry Holder-Egger, cmentarz w Korytnicy; Zo [a z Kami Lskich W Bgierska (fotogra [e Leszek Kulik) Druk i oprawa: www.kozakdruk.pl 2 Przedmowa Kolejny, czwarty ju b tom „Zeszytów Korytnickich”, a zarazem drugi w tym roku, móg ujrze 4 Vwiat o dzienne dzi Bki funduszom z Unii Europejskiej oraz niezwyk emu zaanga bowaniu i pracowito Vci kilku osób, których imiona i nazwiska, wbrew wcze Vniejszym zwyczajom, wymieni B w kolejno Vci alfabetycznej: Gra byna Chrupek, Izabella Derlatka, Leszek Kulik, Jolanta Litka, Agnieszka Ka uska, Miros aw Z. Roguski, Iwona Salach, Agnieszka Szwed, Ewa aelazowska. Tytu sygnalizuje zawarto V4 tomu; nie chcia bym wi Bc streszcza 4 poszczególnych artyku ów, by nie pozbawi 4 Czytelników przyjemno Vci lektury i odkrywania mniej znanych kart z dziejów ziemi korytnickiej. Nale by jednakowo b nadmieni 4, i b WIELCY KORYTNICZANIE zaprezentowani w „Zeszytach Korytnickich” to osoby, które zapisa y si B nie tylko w historii naszej ma ej ojczyzny, ale te b, co z przyjemno Vci = podkre Vlam, zaznaczy y swoj = obecno V4 w szerszym wymiarze: w historii Polski. Sylwetki i dokonania Wojciecha Wiel =dka, Ludwika Kami Lskiego, Zo [i W Bgierskiej czy Adama Ma kowskiego s = warte przypomnienia. My VlB, be ka bdy, kto zapozna si B z artyku ami im po Vwi Bconymi, zgodzi si B, be to osoby nieprzeci Btne, a ich losy i koleje bycia mog yby pos uby4 jako podstawa scenariusza do niejednego [lmu lub kanwa przygodowej powie Vci. Chcia bym zwróci 4 uwag B na najbli bsze mi, jako poloni Vcie, postaci Ludwika Kami Lskiego i Zo [i z Kami Lskich W Bgierskiej. Ojciec i córka z Górek Borzych. On – bonierz, patriota, poeta, t umacz, ziemianin. Ona – Entuzjastka, wspania a felietonistka i prekursorka literatury dla m odzie by, znajoma S owackiego i Norwida (autor W Weronie prawdopodobnie by w ziemi korytnickiej). Pozosta e dwie sylwetki: Wojciecha Wiel =dka – heraldyka, t umacza i wydawcy Kucharza doskona ego i dr. Adama Ma kowskiego – lekarza, spo ecznika, dzia acza politycznego z Woli Korytnickiej, te b s = godne uwagi. Rozprawy T. Jaszczo ta (o osadnictwie rycerskim w ziemi korytnickiej w XV w.) oraz A. Rogalskiego (o mieszka Lcach Korytnicy w czasach napoleo Lskich) prezentuj = ciekawe i dotychczas ma o znane aspekty korytnickich dziejów. Tytu em uzupe nienia chcia bym doda 4, i b publikujemy w niniejszym numerze ,,Zeszytów Korytnickich” dwa artyku y UP. Prof. Arkadiusza Ko odziejczyka, które zosta y napisane i z obone do druku jeszcze przed Jego niespodziewanym odej Vciem. Szkic po Vwi Bcony dr. Adamowi Ma kowskiemu mia zosta 4 3 rozszerzony, w zasadzie napisany od nowa – niestety, nie dosz o to do skutku. Doboru fotogra [i do obu tekstów dokonali Andrzej Kruszewski i Leszek Kulik. Ponadto polecam wspomnienia Ireny Stankiewicz – to dla tych z Czytelników, którzy chc = si B dowiedzie 4 wielu szczegó ów o Korytnicy z lat mi Bdzywojnia oraz wojny i okupacji niemieckiej. Poetycki tekst H. Kalaty o modrzewiowym dworku w Paplinie, trudach jego renowacji i aktualnym pi Bknie – ucieszy nie tylko mi oVników zabytków. Dope nieniem tego tomu „Zeszytów Korytnickich” s = sprawozdania z realizowanego od lutego do ko Lca czerwca przez Towarzystwo Przyjació Ziemi Korytnickiej projektu pt. „Mnie ta ziemia od innych dro bsza” w ramach Europejskiego Funduszu Spo ecznego PO KL.07.03.00-14-220/10-00 oraz informacje na temat projektów z Poakcesyjnego Programu Wsparcia Obszarów Wiejskich, które w latach 2008-2010 mia y miejsce na terenie naszej gminy. Jest te b co V dla mi oVników poezji – tym razem to utwory uczniów Szko y Podstawowej im. Henryka Sienkiewicza w Korytnicy z lat 1991-2011. Mo be kto V odnajdzie tu swój wiersz? W ka bdym razie – w imieniu ca ej Redakcji – bycz B mi ej lektury. Andrzej Kruszewsk i 4 Wojciech WincentyARTYKU Wiel =dkoY Ivel ROZPRAWY Wiel =dek (ok. 1744-1822)... 5 „Zeszyty Korytnickie” t. 4, 2011 Miros aw Z. Roguski Wojciech Wincenty Wiel =dko vel Wiel =dek (ok. 1744-1822) - heraldyk, wydawca i t umacz Kucharza doskona ego W niektórych publikacjach na temat spo ecze Lstwa oraz bycia politycznego i literackiego w czasach panowania Stanis awa Augusta Poniatowskiego podkre Vlane s = ró bnice mi Bdzy sytuacj = w Warszawie a na szlacheckiej prowincji. Stolica, a szczególnie dwór królewski, skupiaj =cy liczn = grup B polityków, publicystów i artystów oraz kilka dworów Vwiat ych magnatów prezentowane s = jako o Vrodki odgrywa- j=ce kluczow = rol B w kreowaniu zmian politycznych, spo ecznych i oby- czajowych w kraju. W ich przyspieszaniu coraz wi Bkszego znaczenia nabiera tak be grupa zamo bnych mieszczan i bankierów warszawskich. W wielu pracach aktywno V4 i post Bpowo V4 tych kr Bgów przeciwstawia- na jest pasywnym i na ogó konserwatywnym elitom prowincjonalnym. Podkre Vla si B ich podatno V4 na wp ywy i manipulacje stronnictwa dworskiego lub magnackiej opozycji. Niezwykle barwny i interesuj =cy obraz bycia politycznego, w tym walki o poparcie szlacheckiej prowincji przed sejmem 1788-1792 roku, przedstawi J. Michalski 1. Zgadzaj =c si B z opini = o szczególnej roli elit politycznych i inte- lektualnych dzia aj =cych w stolicy, nale by podkre Vli 4, be tak be liczna grupa szlachty zwi =zanej z ziemi = liwsk = Vwiadomie i bardzo aktywnie uczestniczy a w kreowaniu zachodz =cych wówczas zmian politycznych, spo ecznych i obyczajowych. Wielu z jej reprezentantów odgrywa wa b- n= rol B polityczn = oraz wspiera skutecznie plany króla i reformatorów. Zdobywaj = oni uznanie i popularno V4 nie tylko na terenie ziemi liwskiej. Dzi Bki swoim mowom politycznym, utworom literackim i drukowanym 1 J. Michalski, Sejmiki poselskie 1788 roku , „Przegl =d Historyczny”, Warszawa 1960, z. 1, 2, 3. 6 Miros aw Z. Roguski tekstom wyst =pie L na forum Sejmu Czteroletniego s = uczestnikami ówczesnych przemian i walk politycznych. Szczególny rozg os poza granicami Rzeczypospolitej zdoby Tade- usz Grabianka herbu Leszczyc, starosta liwski (1740-1807). W 1770 roku, za zgod = króla, odkupi on starostwo liwskie od swego krewnego Józefa Karczewskiego. Dzi Bki bogatemu ma b eLstwu z Teres = Stadnick =, córk = starosty boli Lskiego Stanis awa Stadnickiego i Marty Lanckoro Lskiej oraz w a- snym Vrodkom Tadeusz Grabianka móg po Vwi Bci 4 si B mistyce i two- rzeniu ró bnych „sekt” i tajnych stowarzysze L. Dzia alno V4 t B prowadzi w Berlinie oraz w Anglii i Francji. W 1786 roku w Awinionie za oby sekt B o nazwie Naród Bo by lub Nowy Izrael. Starosta liwski, jako jej twórca i przywódca, og osi si B tak be królem. Jego wyznawcy, w Vród których by a liczna grupa arystokratów i bogatych mieszczan ze Szwecji, Rosji, Francji i Anglii, rozpowszechniali przepowiednie, be «„król Narodu Bo be- go zostanie królem polskim, cesarstwo rosyjskie i Turcja upadn = dzi Bki akcji sfanatyzowanych cz onków sekty, a wówczas opanowawszy Syri B, Palestyn B i cz BV4 Afryki, „zakon” przeniesie stolic B swoj = i wyzwolonej z racjonalizmu ludzko Vci do Jerozolimy”» 2. Pomimo be T. Grabianka cz Bsto wyst Bpowa z tytu em starosty liwskiego, to podczas kilku poby- tów w kraju, nie zajmowa si B sprawami starostwa. O dochody z jego posiadania dba a bona. Aktywnie uczestnicz =c w byciu politycznym, popiera a wrogów króla podczas wyborów pos ów na sejmy w 1782 i 1784 roku. Od 1786 roku zmieni a orientacj B i odt =d nale baa do jego stronników. Uwa bano j = za zwolenniczk B Konstytucji 3 Maja 1791 roku. Prawdopodobnie to jej zas ug = jest s [nansowanie przez Grabianków budowy dworku murowanego na terenie zamkowym, w którym znalaz a schronienie kancelaria ziemska i grodzka liwska 3. Pozostali urz Bdnicy ziemscy i grodzcy liwscy brali aktywny udzia w byciu politycznym kraju. Du ba ich grupa nale baa do bliskich wspó - pracowników króla. Na terenie ziemi mia a ona wsparcie szlachty po- wi =zanej z ni = koligacjami rodzinnymi oraz korzystaj =cej z jej protekcji i poparcia. Trzon stronnictwa dworskiego w ziemi liwskiej stanowili cz onkowie kilku rodzin, które w XVII i XVIII wieku zdoby y dominu- j=c= pozycj B ekonomiczn = oraz kontrol B nad czo owymi urz Bdnikami ziemskimi. Szczególn = rol B odgrywali bracia Cieciszewscy herbu Kolumna, synowie Dominika, podczaszego liwskiego i Maryanny Sufczy Lskiej.