OS XENTILICIOS DE GALICIA E DOS OUTROS TERRITORIOS DE LINGUA E CULTURA GALEGAS
Xosé-Henrique Costas González
OS XENTILICIOS DE GALICIA Edita: Universidade de Vigo, 2016
© Área de normalización lingüística, Universidade de Vigo © Xosé-Henrique Costas González
Maquetación: Tórculo Comunicación Gráfica, S. A.
Depósito legal: C xxxx-2016 ISBN: 978-84-xxxx-xxx-x
Non se permite a reprodución total ou parcial deste libro, nin a súa incorporación a un sistema informático, nin a súa transmisión en cal- quiera forma ou por calquiera medio, sexa éste electrónico, mecánico, por fotocopia, por grabación ou otros métodos, sen o permiso previo e por escrito do editor. A infracción dos dereitos mencionados pode ser constitutiva de delito contra a propiedade intelectual.
Impresión: Tórculo Comunicación Gráfica, S. A. Impreso en España/Printed in Spain OS XENTILICIOS DE GALICIA E DOS OUTROS TERRITORIOS DE LINGUA E CULTURA GALEGAS
Xosé-Henrique Costas González
A Paulo Cabral Pedreira, Eva Castro Figueiras e Cristina Rodríguez Ricart.
A Gonzalo Navaza, sabio compañeiro, polas atinadas suxestións.
Aos veciños de Porto, nas Portelas de Zamora, portexos eles e portexas elas, porque non queren ser porteños, como lles chama sempre a prensa de Zamora.
1 Engarelón 3 2
Índice Os sufixosOs crean que xentilicios Introduciónaos xentiliciosgalegoen 1 . 1 . 1 .5 1 . 1 .3 1 . 1 . 3 3 3 3 3 do territoriolingüístico galego Xentilicios dasprovincias, concellose comarcas Topónimosfuncionancomoque xentilicios 1 4 7 6 2 .5 . .3 . . -és/-esa 1 4 Cáceres 2 León Asturias
-exo/-exa -ego/-ega -eiro/-eira Zamora Galicia Outrossufixos creanque xentilicios -iño/-iña (-ín/-ía e-ín/-iña) -án/-á-ao/-á ou ......
11 9 26 24 23 21 20 17 18 40 39 38 34 36 31 29 27
OS XENTILICIOS DE GALICIA (E DOS OUTROS TERRITORIOS DE LINGUA E CULTURA GALEGAS) 7
como outros,Se sen coñecemento ningún, inventaron adiante xentilicios para mesmo ousadas, pero fixémolas desde o coñecemento do noso idioma. condicionadas foráneas. pororientacións establecer de creación unhasnormas de xentilicios non eunhasformas de(que nofondo tratarmos son epara omesmo: desgaleguización) licios, tanto desenmascararmos castelanismo de cultismo para disfrazado correspondente. tampouco coñecía outras, poismoi poucos topónimos unxentilicio tiñan xentílicasformas aberrantes, normalmente porque axente do común empezaron novas asepopularizar ouvirtuais publicacións en papel asúa formación.guía ningunhapara Secasí, desde aprensa ealgunhas etimolóxica,ben daforma popular bendaforma actual, non tiveron ma galega, pero osxentilicios, léxicasderivadas formas dos topónimos, porcopiaracababa osinventos castelanizantes. cuestionaba estes inventos oucastelanizacións emesmoaprensa en galego castelanizacións;evidentes e, sobre todo, por constatarmos como ninguén con supostamente formas cultasousolemnes que derivaban aocabo en topónimos que non ostiñan; como xentilicios sesoterraban populares deformaban einventaban xentilicios constatarmos como naprensa adiario de Galicia(en castelán) se Este naceu libriño dun cabreo prolongado notempo. Cabreo por Engarelón políticos, sobardamos neste pequenoestudo da oslindeiros artificiais pendentemente nosmapas que trazaron dalgúns oscaprichos dasraias auctóctonas onde son asgalegas, alinguaecultura o territorio inde- son cómpren que asformas lle aonoso idioma. que eque moitas noseu destas son formas lugaroutras disparatadas trar , veigueño Somos conscientes de que moitas das nosas propostas son arriscadas, Xa que logo, nace de aformación xenti este orientarmos manual para - Desde 1983atoponimia ten como galega únicaeoficiala forma for Para remate, como sempre entendemos étodo que galega anación buenense , etc., entrimeña nosoutros, con máisrazón, poderemos demos- , forcaricense , amiense , lorentina sen criterio ningún sen criterio , trasalbino , moitos para , sabiñádigo - ,
OS XENTILICIOS DE GALICIA (E DOS OUTROS TERRITORIOS DE LINGUA E CULTURA GALEGAS) 9 comunidade autónoma de Galicia para abranguer todos os territorios 10 onde o galego é tan natural coma a herba nos prados, porque naceu e se criou alí. Deste xeito, tratamos dos xentilicios galegos de Galicia e lingüisticamente galegos de Asturias, León, Zamora e Cáceres. Por iso empregamos unha palabra do galego de Cáceres para abrir este libro: en- garelón, a cancela de entrada aos eixidos ou aos xardíns das casas. Abride o engarelón e pasade, estades na casa da lingua, lede e reflexionade, porque no mundo da lingua tampouco non hai nada inocente nin casual, nin sequera a invención ou a suplantación dun xentilicio.
Xosé-Henrique Costas González Mantelas-Freixeiro, xaneiro de 2016 (“La Tejera”- Hermisende, ZA), Valboa , naviega 1 A Coruña, pónimos teñen como únicaeoficial(sic) forma 1983, lei aprobada porunanimidade depolíticos, todos ospartidos osto- ostopónimospara que carezan deles. e,galegas asemade, de osmecanismos formación xentilicios achegar e comarcas exteriores de Galiciaemaisdos territorios de linguaecultura listaxe dos xentilicios correspondentes atopónimos dos galegos concellos Cartelle Viveiro Betanzos un topónimo o lugar de orixe e designa dunha persoa: Lugo Un xentilicio éunsubstantivo ouunadxectivo formado cunsufixo sobre Introduciónaos xentiliciosgalegoen 2 (“Illano”, AS que étaméntotalmente ousopúblico legal eoficial de formas como Eilao topónimos en lingua cadansúa autóctona diferente do castelán, de xeito rense España se comprometeu legalmentea validar por España, eportanto cumprimento—, de obrigado segundo oque internacional de asinado leis españolasporser eratificado untratado Minoritarias rexe oart. 10.2g)daParte Europea IIdaCarta dasLinguas Rexionais e exteriores galegas de linguaecultura ácomunidade autónoma de Galicia
En Galicia, daLei de Normalización segundo oart.10 de Lingüística xabreses de Zamora con ZA; e, porúltimo, de osvalegos Cáceres con CC. Eo-Navia de Asturias; os bercianos e cabreireses de León con LE; e os portelaos Ao longoindicaremos deste con traballo AS ostopónimos que son daterra correctas datoponimia naslinguasrexionais ouminoritarias”. conxuntamente coa denominación nalinguaoficial, e tradicionais das formas España comprometeuse ao poreste artigo “emprego ouaadopción, noseu caso , , Baiona
, > viveiresa ,> cartellao etc. No presente pretendemos traballo ofrecer unha As Nogais, >nogalego , > betanceira VilagarcíaArousada , 2 A Veiga), (2001) —texto do quebloque parte constitucional forma Panxón, Maside Viveiro (“Vegadeo”, AS),AsEllas Cervantes > masidao, , Valadares, O Barco de Valdeorras Foz , > cervantega
> focega Mazaricos (“Balboa”, LE),Vilafranca A Caniza, A etc. Para osterritorios , Mondariz , Sanxenxo galega: a forma 1 Ortigueira (“Eljas”, CC),ATeixeira as formas de todos os , > mazaricán , O Carballiño , > mondarizán , > ortigueirés > lugués, Navia (“Vi , Ou
> - -
OS XENTILICIOS DE GALICIA (E DOS OUTROS TERRITORIOS DE LINGUA E CULTURA GALEGAS) 11 llafranca del Bierzo”, LE), Vilanova de Ozcos (“Villanueva de Oscos”, AS), Santalla de Ozcos (“Santa Eulalia de Oscos”, AS), Barxas (“Barjas”-Pías, LE), Perexe (“Pereje”-Trabadelo, LE), Xarrio (“Jarrio”-Coaña, AS), Pesoz (“Pezós”, AS), Os Chous (“Chanos”-Lubián, ZA), Vilar de Aceiro (“Villar de Acero”-Vilafranca, LE), Canteijeira (“Canteixeira”-Vilafranca, LE), A Veigueliña (“Veguellina”-Vilafranca, LE), etc.
12 Existen dúas formas de construír un novo xentilicio: ben sobre a forma actual do topónimo, amecéndolle un sufixo -és/a, -ao/á, -an/á, -ego/a, -eiro/a, -exo/a, -iño/a, -olo/a, -elo/a, etc., ou ben -en ocasións excepcionais-, sobre a forma etimolóxica do topónimo pero engadíndo- lle un sufixo culto ou latino -ense ou -ino/a3: LUCUS (Lugo) > lucense, URTICARIA (Ortigueira)> urticariense, VIVARIU (Viveiro) > vivariense, RIPARIA (Sta. Uxía de Ribeira, Ribeira de Piquín) > ripariense, MINDO- NIU (Mondoñedo) > mindoniense, TUDE (Tui) > tudense, etc. Porén, no último século houbo unha tendencia moi acusada a inventar xentili- cios con sufixos latinos sobre a forma actual do topónimo, non sobre o étimo; deste xeito, creáronse os lalinense, dodrense, estradense, mosense, ribadense, teense, etc.4
A meirande parte dos máis de corenta mil topónimos de lugares ha- bitados que existen no territorio lingüístico galego nunca tiveron un xentilicio correspondente e si, en troques, teñen ou poden ter alcumes
3 Insistimos en que estes sufixos cultos sería recomendable que só se aplicasen sobre a forma etimolóxica ou étimo do topónimo; pero, alén disto, desaconsellamos expresamente o sufixo -ino/a porque, aplicado ao topónimo actual e non ao étimo do topónimo, presenta un resultado con forma de castelanismo evidente: sanxenxino, begontino, chantadino (por sanxenxeiro, begontés e chantadés); para ben ser, por exemplo, as formas “cultas” destes topónimos deberían ser sanxinesino (do étimo SANCTU GINESIU), bicontino (do étimo VICONTIU) e plantatino (do étimo PLANTATA), pero ningún xornalista nin cronista local deu aínda en “inventar” correctamente estes xentilicios. 4 Cando a RAG anunciou que o Día das Letras Galegas 2016 se lle outorgaba ao poeta chairego Manuel María (chairego da chaira por antonomasia, da Terra Cha de Lugo), no Faro de Vigo deron a noticia de que se lle concedera o Día das Letras ao poeta “chairense”(sic) Manuel María. E todo por introduciren unha forma erudita e elevada en -ense e/ou evitaren o sufixo -ego/a que seica pode resultar moi galego, cando tamén é castelán e asturleonés (manchego, peraliego, etc.). Para ben utilizar o sufixo -ense, a xornalista que redactou a noticia debería recorrer ao étimo de chaira, PLANARIA, e escribir logo correctamente “o poeta planariense Manuel María”, pero resultaría totalmente afectado, rococó, pedante e ridículo, case tanto coma “chairense”. osdetarraceiros Guntín,, cabezallas de Sanxenxo, de Luou-Teo, carroucheiros de Malpica pescos eMuros, colectivo(s) ouditado(s) tópico(s); porexemplo, lilainosson osdavila 5 máis otopónimo correspondente Teis oude Baños Molgas indícasenormalmente coa preposición de A orixe de dunha Labañou, persoa de Oencia, de Luou, de Sanxillao, de colectivos ouditados tópicos de xorne festivo, humorístico oupexorativo. para evitarmos cacofonías zarabeteantes, evitarmos para pero non escrito aíndahainada * , cesurán Cesuras era calserá oxentilicio resultante dos dous? *ozacesurán, ninguén seatreveu a “crealo”, pero inventaran seaOza lle de e ocense da recente fusiónentre osconcellos de Ozados RíoseCesuras? Aínda sufixos axudaren estánaípara novas. palabras a formar Cal éo xentilicio popularizar. crear,A linguapode compoñer, pode inventar, pode eos esexentilicioou formar sobre otopónimo eque co tempo sechegue a dun sufixo habitual nade formación xentilicios enonpoidamos crear dente formado sobre non eles quere dicirque nonman poidamosbotar Palas de Rei, etc.
, * ozacesurense unioviedo.es/dgpeasturies/>. ditados tópicos lingüísticodo territorio de galego Asturias véxase
14 Así é, nos últimos sesenta anos estendeuse a moda de crear ou formar xentilicios para todo canto topónimo chegase a ser mediaticamente rele- vante (e a inmensa maioría dos topónimos municipais xa o foron desde a creación de delegacións xornalísticas comarcais) e, deste xeito, algúns correspondentes locais de prensa ou certos cronistas locais principaron unha carreira de invencións lingüísticas que abalaron entre o delirante castelanismo artificial (santirseño, entrimeña, chantadino, cruceño, rosali- no, ortegano, gondomareño, pederreños, louzarino, gonzareño, trasalbeño ou trasalbino, sanxenxino, arcondeño, saviñádigo, baredano, transmireño)6 e o solemne pseudocultismo estrafalario (buenense, forcaricense, lorentino, nicraniense, xupiterino, fisterrino, camposino, hionense, amiense, banduen- se, soberino, vilardexense, alaricano7, etc.).
Moitos destes inventos estraños e asemade alleadores naceron do descoñecemento e ignorancia dos xentilicios propios por parte dos “in- ventadores” (buroego, carbiés, rosaleiro, ortigueirés, chantadés, valego, santiseiro, portexo…)8 pero noutros casos foi evidente e manifesto o seu intento por agocharen a existencia dun xentilicio galego e propiciaren así a súa substitución pública e paulatina por formas de fasquías castelás ou requintadamente pomposas e eruditas (fonsagradino, cruceño, rosalino, ortegano, chantadino, lorentino, santirseño, porteño…), ben por prexuízo galegofóbico, ben por exacerabado prurito cultista.
6 Correspondentes a Santiso de Abres-AS, Entrimo, Chantada, Vila de Cruces, O Rosal, Ortigueira, Gondomar, Pedrafita-O Corgo, Santalla de Lóuzara-Samos, Gonzar-O Pino, Trasalba-Amoeiro, Sanxenxo, Arcos da Condesa-Cuntis, O Saviñao, Baredo-Baiona e Trasmiras. 7 Correspondentes a Bueu, Forcarei, Vilanova de Lourenzá, Nigrán, Xove, Fisteus-Curtis, Camposancos-A Guarda, O Hío-Cangas, Ames, Bande, Sober, Vilardevós e Allariz. 8 Correspondentes á Fonsagrada (ao val de Burón en xeral), Vila de Cruces, O Rosal, Ortigueira, Chantada, Viilanova de Lourenzá, Santiso de Abres —AS e Porto— ZA. a maioría dos nomes dos seus inventores daquela ede agora. Tan recentes son estes inventos que mesmosabemos prensapola (e de daépoca agora)e local por estudosos ou cronistas locais coma silveiras os-eños, . laprensa por localoregional” conocidos ámannasúaficha que:escribe “son obaredenses’‘baredanos son , como . nombreel deveigueños…” Eode Baiona, verbo daparroquia de Baredo, de lalocalidad Vegadeo, 10 9 constar na súa que ‘gonzareños’”serán Gonzar . Ocarteiro da Veiga de Ribadeo(Asturias)fai anotación: llaman “si se curiosa deunlugar ‘lugareños’ losvecinos , losde dos carteiros: particulares, non colectivas. Vexamos tres exemplos desas fichas tirados te reproduciron oscastelanizantes inventos mediáticos ecreacións de quetamén oshoubo claramente inventaron xentilicios ouinxenuamen- carteiros recolleron daquela época oque puideron ecomo puideron, pero relacionadas con en eles todas posibles. asparroquias epedanías Algúns recolleren para cuestionario osxentilicios, pseudoxentilicios ecantigas decenio de 1960, C. J. Cela envioulles atodos oscarteiros de Españaun ducias máiscorrespondentes aconcellos estremeiros. galegófonos No popular de España Camilo de José geográfico Cela,nario xunto con dúas “nacionalidade histórica” de Galiciaempregadas naredacción- do Diccio das 1212fichas dascatro provincias da constitucionalmente denominada
Con isto queremos sobrancear século inzaron que medio noúltimo O carteiro de Gonzar-O Pino(ACoruña) deixa nasúaficha unha Allariz, cando isto non ten baseningunha, nin historicamente; ninlingüística o cronista ourensán Alfredo Cid Rumbao inventou oxentilicio para alaricano formas ,salicetenses do SALICETA, étimo se non fose porque existen popularmente as nas páxinas do e popularmente foihistórica sempre Varela inventou naspáxinasde La Voz oxentilicio oque para deGalicia ancarino culto, debería ser *fulcaredense non a Forcarei. deO étimo Forcarei é FULCAREDI, que polo de se crear algo Forcarei, remite porque forcaricense unhaaberración auninexistente *Forcariz, “Rochi” encargouse de inventar econsolidar oxentilicio para forcaricense Por exemplo, oestudoso (eexconcelleiro local de Cultura) Francisco Rozados
Mentres agardamos por unhas directrices claras da Asociación Galega de Onomástica (AGOn) e do Seminario de Onomástica da Real Academia 16 Galega, saltamos á area con este libriño e con el pretendemos expor os principais xentilicios de todo o territorio lingüístico galego (os referentes a concellos, comarcas e provincias), xunto cunha serie de normas sim- ples de derivación a partir da nosa propia lingua, e reflexionar sobre os xentilicios “novos” que lemos e escoitamos a cotío sen criterio lingüístico en publicacións e medios de comunicación.
O éxito dunha nova proposta xentílica depende máis da súa difusión ca da súa corrección ou eufonía, por iso a loita contra o disparate castelani- zante debe ser unha grande empresa colectiva de restauración, reposición, rehabilitación ou correcta formación dos xentilicios, esa parte tan especial da nosa onomástica patrimonial. Se levamos 30 anos traballando pola restauración da toponimia, fagamos o mesmo coas palabras derivadas dos nosos topónimos, cos xentilicios.
o étimo ALARICI dá en galego Ariz ou Aríns, non Allariz, pois este topónimo ourensán ten outra orixe distinta, posiblemente *ALIARICI, co que o étimo culto sería *aliaricense ou *aliaricano, non allaricense. 1 galegos secreengalegos amecendo osseguintes sufixos: Folgueiro-O Vicedo), etc. Mais o normal e o esperable é que os xentilicios León), (do Saviñao), (Valsaviñao/saviñá fornelo/fornela daFornela-Peranzais- (de Sarreaus, topónimo que serefire a xente procedente Sarria),de como xentilicio. Estamosanosreferir, porexemplo, asarreau/sarreá topónimo con flexióngramatical de xénero funcionaperfectamente seu xentilicios históricos ou teñen fasquía de xentilicio, pois o propio de prefixos e sufixos base. aunhapalabra Algúns topónimos xa son de creación de novas teñen palabras lugarnormalmente mediante aengádega En galego, como lingua románica, en outra calquera os procesos de sufixosOs crean que xentilicios -exo/-exa: portexo/portexa (Porto-ZA) (Vilafranca-LE) -ín/-iña: vilafranquín, vilafranquiña -ín/-ía: franquín, (ElFranco-AS) franquía (Mondariz) -iño/-iña: troncosiño, troncosiña -eiro:/-eira rosaleiro, rosaleira (ORosal) Suarna eNavia, AS) -ego -ao/-á: cartellao, (Cartelle) cartellá -án/-á: mazaricán, (Mazaricos) mazaricá O Barco) -és/-esa: valdeorrés, valdeorresa (Valdeorras, Sufixospopulares : naviego,/-ega (Navia naviega de ramalloso-ramallosa (daRamallosa-Teo), folgueiro-folgueira (do 11 Miñor) (Monterroso) -ino/-ina: monterrosino/a Sufixos cultos -ano/-ana: miñorano/a -ense: boirense (Boiro) 12 (Val
17 OS XENTILICIOS DE GALICIA (E DOS OUTROS TERRITORIOS DE LINGUA E CULTURA GALEGAS) Outros sufixos populares -olo/-ola: naraiolo/a (Naraiola-LE) -oco/-oca: barroco/a (Barro) -oso/-osa: camposo/a (Campos-Tapia-AS) -ello/-ella: vilarello/a (Vilar-Nogueira de Ramuín) -allo/-alla: corneallo/a (Córneas-Baleira) -acho/-acha: loiracho/a (Loira-Valdoviño) 18 -ancho/-ancha: vilancho/a (Cedeira) -elo/-ela: requeixelo/a (Requeixo-ZA) -ote/-ota: cambote/a (Rodeiro) -oto/-ota: miñoto/a (ribeiras do Miño) -ento/-enta: soneirento/a (terra de Soneira) -engo/-enga: vilarengo (Vilar-Mondariz) -udo/-uda: grañudo/a (A Graña-O Covelo) -ouco/-ouca: palouco/a (Palio-Rodís-Lalín)
1.1. -és/-esa
É o sufixo máis habitual e común, procede do sufixo latino -ENSE; o normal sería que o xentilicio con -és/-esa se formase sobre o topónimo actual e, de maneira culta e erudita, tamén se puidese formar un xentilicio culto con -ense, pero debería ser sempre sobre o étimo do topónimo e non sobre o topónimo actual, como se adoita facer por descoñecemento do étimo; así, Eume > eumés, Trives > trivés, O Carballiño > carballiñés, Valdeorras > valdeorrés, Lubián (ZA) > lubianés, Punxín > punxinés, A Bola > bolés, Taramundi (AS) > taramundés, Boal (AS) > boalés, Cambre > cambrés, Cariño > cariñés, A Rúa > rués, Vigo > vigués, Lugo > lugués, Negreira > negreirés, etc.
Sempre poderemos crear un xentilicio culto de Vigo —por exemplo—, porque sabemos o seu étimo, VICUS, e del sairía algo así como *vicense, do mesmo xeito que de VIVARIU sae vivariense como xentilicio culto e viveirés como xentilicio popular, ou de LUCUS saen lucense e lugués, etc. Pero se non sabemos o étimo —e en boa parte dos topónimos actuais dificilmente o saberemos—, o máis prudente sería evitar inventar xen- tilicios con -ense, porque non é recomendable empregar o sufixo -ense cunha forma actual do topónimo: *viguense, *luguense, *ortigueirense, *sobradense, *barquense, *cequeliñense, etc., aínda que en teoría nada o soutomaiorense 11 impida elingüisticamente sexa posible -ense ou Badajoz. non En ocasións coñecemos máis que un xentilicio culto en ser ode Pazos porque de Borbén xaé—erroneamente—, de Badallouce licio de Ribas de Sil porque xaéde Silos (Burgos), non podería epacense colida con xentilicios foráneos, porexemplo: nonser pode oxenti silense - , montederrense , cercedense oétimo: abegondense importar erespectable”vada todo omundo selanzou do ámoda sufixo -ense a unxentilicio inventado efacelo coar como “cousa grave, histórica,- ele do eainexistencia étimo dun xentilicio, darlustre lle esolemnidade para comaen oucastelán, galego en portugués éque ante odescoñecemento séepiscopal.ser unhahistórica MINDONIU, Mondoñedo, posiblemente debido aofeito, neste caso, de xentilicio formado con sufixo calquera popular. gúns casosresultaría moi difícila(re)introdución dun epopularización a ampladifusióndestas de formas xentilicios, que polo hoxe en díanal- sobre do topónimo, actual a forma debido dee áfacilidade formación ,, arbense etc.) como, crecentense e solemne en -ense (estradense caldense fundaron ou clubes e deportivos asociacións culturais co xentilicio culto séculosecrearonno último empresas ouestablecementos públicos ese xaestámoi introducida nasociedade.estradense Isto foi debido aque latín STRATA, pero debemos recoñecer pseudoculta que híbrida aforma sería noutros casosinventando malunxentilicio onde non ohabía. xentiliciostituír populares, focego (melidao
Porén, oque vénacontecendo sesenta nosúltimos oucen anos, tanto moi solemne edistinguido. salvador”), (de Salvador de Bahía, aogrego como traducida sotero +polis, “cidade do (do Rio de Janeiro, o xentilicio evitar popular para “carioca”), soteropolitano (de Castelo Branco),albicastrense (de valenciano Valença do Minho), fluminense cos sufixos hipercultos rematados en -ense ou-anosobre do oétimo topónimo: En países lusófonos é moi habitual solemnizar a orixe coa creación de xentilicios Por exemplo, sequixermos crear unxentilicio para A Estrada, ou estradés/estradesa (popular) ou formado sobre o étimo do topónimo: (Chaves,aquiflaviense sobre oétimo AQUA FLAVIAE), etc. Todo , , verinense , grovense , mondaricense etc., nuns de casos subs tratando , caldense , estradense estratense estratense 11 , anon ser que onovo xentilicio focense , focense , melidense , alfocense ,, mondarizán etc.) e , verinés mindoniense , fornelense (culto) pois é o étimo , formado sobre , salvaterrense sen - 19 OS XENTILICIOS DE GALICIA (E DOS OUTROS TERRITORIOS DE LINGUA E CULTURA GALEGAS) De coñecermos a forma histórica e popular do xentilicio deberiamos tratar de restituíla (focego e non focense, barrés e non barrense, castrexo e non castrense, meisiño e non meisense, etc.), se non coñecemos máis forma cá do invento pseudocultista non teremos máis remedio que usala (dodrense, guitiricense, etc.) ou, pola contra, propor ou ensaiar formas máis axeitadas cos sufixos apropiados; imaxinemos por exemplo: dodrés, dodrán, dodrexo, dodreiro, guitiricego, guitiricés, guitirizao, etc. 20
1.2. -án/-á ou -ao/-á
Derivados do sufixo latino -ANU/-ANA temos en galego os sufixos de distribución dialectal -án/á e -ao/-á que tamén son moi usados na creación de xentilicios: courelao (O Courel), lancarao (Láncara), corgao (O Corgo), negueirao (Negueira de Muñiz), cartellao (Cartelle), caldelao (Castro Caldelas), queixalao (Chandrexa de Queixa), salcedao (Salceda-A Pobra do Brollón), partoviao (Caldas de Partovia-O Carballiño), camoirao (Camoira-Lugo), lazao (Laza), masidao (Maside), macedao (Maceda), peroxao (A Peroxa), carbiao (Vila de Cruces), arancedao (Arancedo-El Franco-AS), hedrosao (Hedroso-Lubián-ZA), refoxao (Refoxo-Sober), arnegao (Arnego-Rodeiro), ibiao (Ibias-AS), toirizao (Toiriz-Ferreira de Pantón), rodeirao (Rodeiro), etc., nas zonas centrais e orientais do noso territorio lingüístico; e ribeirán (Sta. Uxía de Ribeira) ponteareán (Ponteareas), fisterrán (Fisterra), muxián (Muxía), redondelán (Redondela), muradán (Muros), lousamán (Lousame), arteixán (Arteixo), amaïán (A Maía), bergantiñán (Bergantiños), camariñán (Camariñas), carnotán (Carnota), cormelán (Corme-Ponteceso), lerezán (Lérez- Pontevedra), fiolledán (Fiolledo-Salvaterra de Miño), navián (Navia- Vigo), vilagarcián (Vilagarcía da Arousa), etc., na zona occidental do noso territorio lingüístico. Algúns xentilicios centro-orientais de localidades importantes teñen a sufixación occidental: ferrolán, arzuán, ourensán, porque non é como se chaman os seus habitantes a si mesmos, senón como lles chaman os doutras localidades, neste caso dende as zonas occidentais, que ademais coincide coa forma estándar galega.
Por castelanismo ou por cultismo, algúns xentilicios galegos aparecen en ocasións co sufixo -ano/-ana; se é por castelanismo (baredano, mon- darizano, celeirano, laiosano, etc.) debería ser sempre corrixido (baredán, mondarizán, celeirao, laiosao), pero se é por suposto cultismo (miñorano) teriamos que usalo así nun principio, aínda que tamén se podería crear boación formados conboación xentilicios antigos como Astureses, Esturáns Asturias, Viseu ouToledo), pero en Galiciatemos topónimos de repo- xeorxiano que o-ano/ , mao),, chao , man)ou-ao/-á(onde, chan se di irmao (onde sedi irmán e ). turcomá e afgán-afgá Reparemos en que hoxe dicimos asturiano 14 13 12 de Zamora eo Val do Ellas, son moi frecuentes osxentilicios formados de Lugo,norte Eo-Navia terra eBierzo, pero tamén Valdeorras, As Portelas No lingüístico, cadrantenororientaldo oriental nosoterritorio enafranxa 1.3. -ego/-ega , neciano de topónimos estranxeiros: australiano, o sufixo -ano -án/-áou-ao.usar noseu patrimoniais lugarasformas Outramente, -ano/-ana, que polo épreferible non xentilicios formar con este sufixo e xorde cando nosqueren introducir uncastelanismo como con cultismo perfectamente miñoránsobre aforma otopónimo Miñor. Oconflito formación deformación xentilicios con medieval en época -án(ou-ao Asturias), con -ano/anincon -ino/aninconcon -ense.
Lembremos éosufixo ehistórico nogalego que opatrimonial -án/-á e -és/-esa: (topónimos de repoboadores) asterminacións habituais son: -ao/-á(ou-an) medieval,Desde aépoca en todos ostopónimos formados con xentilicios do Principado. Navia) chámanlle co asturao linguaautóctona áprincipal histórico glotónimo As de defensa asociacións dode galego Asturias (porexemplo Abertal del Eo tamén en Barcelos eMonção, no Minho portugués), etc. (do de val Camba,Cambeses en Lavadores-Vigo eBarcia do Seixo-A Lama, mais Maceda), Portugal), Triacastela), (de Esturáns Asturias, en Vigo en eEsturãos Valpaços-Vila Real, Toldaos Monterroso dose Sobrado Monxes, e como Moita atención porque oxentilicio de Ucraina éucraíno, ucraína. , americano 12 Vixueses (do antigo reino de Toledo, en Láncara, Ferreira de Pantón, O Incio e , mozambicano, etc. (agásasúnicasexcepcións de turcomán- a Coreses (de Coria, en Zamora), Astureses (de Asturias, en Boborás), nos chega posteriormente noschega ouporcastelanismo. porcultismo (deSarreaus Sarria, en Sarreaus); Cumbraos (de Coímbra, en Mesía, Asmaus (do do val río Asma, en Bande), (de Bixueses Viseu, en / -ana siéabondo empregado correctamente con xentilicios (de Viseu) , parmesano ou , mexicano Toldaos (de Toledo) que nosremiten á , varsoviano , samoano Columbrianos en Ponferrada-LE); , viseuense coreano, iraniano, ou toledano angolano, 14 canadiano, ) e-és, non 13 (de (de (de ve - 21 OS XENTILICIOS DE GALICIA (E DOS OUTROS TERRITORIOS DE LINGUA E CULTURA GALEGAS) sobre o sufixo prerromano -ECU/-ECA: buroego (A Fonsagrada e A Pobra de Burón), pacego (Pacios-Baralla), chairego (Terra Cha, Castro de Ribeiras de Lea-Cospeito e Corvite-Abadín), pallarego (Guntín de Pallares), meirego (Meira), nogalego (As Nogais), pastoricego (A Pastoriza), polego (Pol), ribeirego (Ribeira de Piquín e San Martín de Lúa-Pol), naviego (Navia de Suarna, val de Navia e Navia-AS), rinlego (Rinlo-Ribadeo),
22 balsego (Balsa-Triacastela), ruego (A Rúa Nova-Viveiro), moleirego (Moleiras-Ribeira de Piquín), vilapenego (Vilapena-Trabada), donisego (Donís-Cervantes), pumarego (Pumares-Carballeda de Valdeorras), brulego (Brul-Castropol-AS), salavego (Salave-Tapia de Casarego-AS), borresego (Borrés-LE), paradelego (Paradela-Corullón-LE), dragontego (Dragonte-Corullón-LE), paradego (Paradaseca-LE), pontarego (Ponte de Domingos Flórez-LE), brañego (A Braña-A Veiga de Valcarce-LE), barxelego (Barxelas-A Veiga de Valcarce-LE), valverdego (Valverde-Valboa- LE), valego (Vilanova de Lourenzá e o val do río Ellas-CC), santallego (Santalla-Priaranza-LE), coutarego (Valboa-LE), vilarego (Vilar de Aceiro- Vilafranca-LE), candinego (Candín-LE), ermidego (A Ermida-Barxas-LE), burbiego (val do río Burbia-LE), samartiego (San Martín de Ozcos-AS), martinego (Vila-Carballeda de Valdeorras), mañego (San Martiño de Trebello-CC), xalimego (val do Ellas ou Xálima-CC), etc, aínda que non son exclusivas, pois por exemplo galego é de todo o país, non só da rexión devandita, e limego, xunto con limiao, son os xentilicios do val do río Limia.
Este sufixo, ditongado en -iego/-iega, tamén existe en castelán e as- turleonés para formar xentilicios, aínda que de maneira máis esporádica: manchego (La Mancha), pasiego (valle de Pas-Cantabria), payego (El Payo- Salamanca), gozoniego (Gozón-Asturias), morciniego (Morcín-Asturias), payariego (Puertu Payares-Asturias), etc. Pero en non poucas ocasións en Galicia estes xentilicios populares en -ego/-ega están sendo desprazados e relegados por formacións recentes que pasan por ser máis comúns ou “neutras”, cando claramente son castelanizadoras ou polo menos desga- leguizadoras: pastoriceño por pastoricego (A Pastoriza), focense por focego (Foz), buronés por buroego (terras de Burón, A Fonsagrada), guntinés por pallarego (Guntín de Pallares), ribeireño por ribeirego (Ribeira de Piquín), naviano por naviego (Navia-AS), meirense por meirego (Meira), etc. En xeral podemos dicir que os sufixos formados con -ego/-ega son máis enxebres, aínda cando puidesen coincidir con outros que teñan tamén sufixación nidiamente galega. Este sufixogalego, xunto-ín/ orientais variedades súas coas 1.4. -iño /-iña piñeiriño piñeiriño louriño (Lougares-Mondariz), (Meis), (Mondariz-Balneario), meisiño troncosiño xentilicios formar para como mesoiriño procede do latín-INU/-INA. afectivo Omatiz deste sufixo taménserviu ías (no Eo-Navia) e-ín/ folgueiría… folgueiría… AS), (Ortigueira-Coaña- ortigueiría/ortigueiríus/ortigueirías ortigueiríu/ (Seivane de Vilarente-Abadín),(Seivane (Valverde-Monforte de Lemos), (Rosende-Sober), rosendino vilarentino (Lodoso-Monterroso), valverdino de Lóuzara-Samos), (Santalla louzarino deforte Lemos), monterrosino de século: súpeto noúltimo chantadino dos castelanizante casosmáiscomo que cultista. irrupción Apareceron co sufixo culto -ino/-inaque haberíaque considerar parte nameirande do centro-surriamente en vilas de Lugo) de novos xentilicios creados etc. (Vilafranca-LE), vilafranquiña… (Outeiro-Viladecais-LE),outeiriña/outeiriños/outeiriñas vilafranquín/ Tapia de Casarego-AS), (Andés-Navia-AS),andesíu/andesía… pre * pre de oétimo ChantadaSe éolatínPLANTATA, oxentilicio culto sería sem- latino, aforma do topónimo debería ser a etimolóxica, maiormente latina. -INO/ perfectamente lícito xentilicios formar enormal con este sufixo culto asociacións, etc. denominacións con estes neoxentilicios de clubes deportivos, empresas, destas creacións de fasquíalarización alleadoras foránea contribuíron as son todos claramente eles inventos castelanizantes. Áextensión epopu- (Sanxenxo), (Carboente-Rodeiro), sino (Ventoso-Agolada), (Cesantes-Redondela), cesantino carboentino do país, como porexemplo (Alemparte-Lalín), vento en alempartino (Begonte), etc., ederon lugarco tempo partes ásúaexpansión poroutras A desgraza deste sufixo- A desgraza (focalizada orixina popular foi airrupción Ao con igualque viamos sufixo culto -ENSE, ser pode en principio ) enunca, chantadino (ou*plantatense plantatino ou*fontesacratino franquíu/franquía/franquíus/franquías (ElFranco-AS), folgueiríu/ -INA, pero sempre sobre do o étimo topónimo. osufixo Se éculto, (Louredo-Mos), (S. sancormiño Cosmede de Cusanca-O Irixo), (Piñeiro-Maside), (Noalla-Sanxenxo),noallino rosalino (Folgueiras-Coaña-AS), (-ín /-ía (Alxén-Salvaterra de Miño),alxenino sanxenxino -iña/ e-ín fragosiño -iños/ (Monterroso), lodosino (Sober), soberino fonsagradino /-iña) -iñas (en zonas centro-orientais), (do do val Fragoso, en Vigo), (Mesoiro-A Coruña), lougariño monfortino (Mon (Chantada), monfortino serantíu/serantía…(Serantes- begontino (A Fonsagrada),begontino (O Rosal), etc., que -ía/ outeirín/ -íus/ - - -
23 OS XENTILICIOS DE GALICIA (E DOS OUTROS TERRITORIOS DE LINGUA E CULTURA GALEGAS) e non fonsagradino se o étimo da Fonsagrada é FONTE SACRATA. Pero se ó étimo de Moeche é MODESTII, xenitivo de MODESTUS, daquela está moito ben construído o xentilicio culto modestino e se o étimo de Monforte é MONTE FORTE o xentilicio debería ser montefortino e non monfortino, como o de MONTE ROSSU é correctamente monterrosino. Pero cal é o étimo de Sober, de Alxén-Salvaterra de Miño, de Gastrar-O Pino ou de Bolmente-Sarria? Se non se sabe fixo cal é o étimo non se 24 deberían ensaiar xentilicios cultos e si se deberían crear, inventar, ensaiar, outramente, xentilicios populares con sufixos populares normais sobre a forma actual do topónimo: soberés, soberao, soberiño, soberexo, sobereiro, begontés, begontego, begonteiro, alxeneiro, alxenés, gastrarés, gastrarexo, gastrarao, bolmenteiro, bolmentés, bolmentao, etc., por darmos algunhas posibilidades entre as varias existentes.
Recomendámoslles a xornalistas, axentes turísticos, cronistas, histo- riadores e demais afeccionados á creación e recreación terminolóxica de novos xentilicios, moito tino antes de inventaren algún novo xenti- licio co sufixo culto -ino/-ina (ou outros sufixos cultos como -ense ou -ano/-ana) sen teren en conta a etimoloxía do topónimo, pero en xeral desaconsellámolo por coincidir na práctica con formas castelanizantes e, en non poucas ocasións, por tratar de soterrar co xentilicio en -ino/-ina outro xentilicio ben máis antigo e popular, como os casos xa vistos de rosaleiro, ancarés, etc.
1.5. -eiro/-eira
Este sufixo de orixe latina (< -ARIU/-ARIA) ten na lingua unha gran diversidade de significados, pero case todos eles co significado base de “relacionado con” ou “afeccionado a”. Así, este sufixo forma xentilicios populares por toda a nosa xeografía lingüística: betanceiro (Betanzos), bastavaleiro (Bastavales-Brión), xalleiro (Sta.Comba e Negreira), marzoeiro (Marzoa-Oroso), rianxeiro (Rianxo), chaveiro (Chave-Lousame), montouteiro (Montouto-Guntín), covicheiro (Covas-Ferrol), vilareiro (Vilar-Triacastela), lameiro (Lamas-Samos), meireiro (O Meiral-O Barco de Valdeorras), alviteiro (Alvite-Baños de Molgas), xagoaceiro (Xagoaza-O Barco de Valdeorras), armentaleiro (Armental-A Peroxa), cameixeiro (Cameixa-Boborás), gaxateiro (Gaxate-A Lama), rosaleiro (O Rosal), couseiro (Couso-Gondomar), camanceiro (Camanzo-Vila de Cruces), rodiseiro (Rodís-Lalín), chapeleiro (Chapela-Redondela), barrueiro (ou cando menos desgaleguizadoras) dalgúnsactores(ou cando menos desgaleguizadoras) emediáticos sociais aceptación. Outramente, epordesgraza, asocorrencias castelanizadoras deos medios comunicación, dificilmente teránposibilidade difusióne de se estasformaspopulares non impresa, acadaren aletra omundo escolar e segundo lugar, falante. dapoboación daaceptación porparte Desde logo, non, todo depende en primeiro lugardo seu emprego edifusióne, en enalgúnstextos—,rexistradas naoralidade ou atriunfar poidanchegar cousaoutra éque estascreacións populares —moitas dascalesxaastemos Morrazo, supomos que por proximidade con Sanxenxo, cremos, que analóxico de rianxeiro de Rianxo), (do morraceiro (de Sárdoma-Vigo), (de Mos), moseiro roiseiro(de Rois), (de sanxenxeiro pontánea—, etaménliterariamente, novos xentilicios con el: sardomeiro que seestean denada acrear estrañar popularmente —porxeración es- ño (Entrimo), inventos castelanizantes recentes: gondomareño (Gondomar), entrimeño moi. do gusto madrileño belesareño , tremeño xentilicios, brasileño ácastelá do eaimitación ,ex de modelo madrileño Lembremos orazoamento “lóxico” (dentro de dalóxicaformación to), castropoleño Bueu), Cruces), valverdeiro de Abres-AS) (Santiso Hermisende-ZA), (As Ellas-CC), lagarteiro valverdeiro Pedro de Trones-Ponte de Domingos Flórez-LE), castreleiro (S. troneiro (Ornixa-Corullón-LE), (Barres-Castropol-AS), ornixeiro * lugareño, deGonzar ‘será’ gonzareño” easípoderíanseinventar, *vigueño informador de C.J.Cela que reproduciamos máisarriba: é delugar “se ambivalentes ou claramente castelanizantes: te invéntanse edifúndense novos xentilicios formalmente máis “neutros”, lego”, desde de algúnsmedios comunicación de traxectoria- desgaleguizan lugueño, (Vilasantar), saavedreño(Saavedra-Begonte), (Porto-Ribadeo), porteño Como Como sempre adoita suceder cos xentilicios que demasiadosoan “a ga trasalbeño trasalbeño arqueño (Arca-A Estrada), salgueireño cacereño, fozareño
* -eiro éunsufixo/-eira de alto rendementogalego, en non é (Belesar-Baiona), (Castro-Paradela), castreño (Vila de cruceño pastoriceño (A Pastoriza), pastoriceño , santiagueño (Valverde-CC), etc. Osxentilicios rematados en -eño/ (Castropol-AS), (AVeiga-AS), veigueño (Trasalba-Amoeiro), mosteireño(Mosteiro-Láncara), etc. (Fozara-Ponteareas), da isleño(Illa Arousa, de Ons- Illa , alcarreño
rosalino rosaleiro por * eoque sepuxesepontevedreño pordiante, todo angoleño, cesureño …) daquel carteiro puertorriqueño (Salgueiros-Vila de Cruces), cangueiro (Ponte Cesures), (O Rosal), por por santirseño (Valverde-CC), etc. riotorteño riotorteño , de Cangas), etc., valverdeño por (Castrelos- , santiseiro vilasante son -eña son (Riotor - - - -
25 OS XENTILICIOS DE GALICIA (E DOS OUTROS TERRITORIOS DE LINGUA E CULTURA GALEGAS) acaban espallándose con relativa celeridade polas páxinas dos xornais e as ondas e os cabos das emisoras audiovisuais.
1.6. -exo/-exa
Este sufixo puido ter nun principio un certo nesgo ou matiz despectivo 26 que hoxe xa non ten: portexo (Porto-ZA), zamanexo (Zamáns-Vigo), valadarexo (Valadares-Vigo), valexo (O Val-Narón), carralexo (Carral- Begonte), castrexo (Castro de Rei, Castro Escuadro-Maceda de Limia, etc), castrelexo (Castrelo do Val), vidalexo (Vidal-Trabada), coutarexo (O Couto-A Caniza), quintanexo (Quintáns-Frades), caridexo (A Caridá-El Franco-AS), paradexo (Parada de Souto-Trabadelo-LE), pradexo (Prado- Trabadelo-LE), matamanexo15 (Matamá-Vigo), candexo (Cando-Noia), pantinexo (Pantín-Valdoviño), vilarexo (Vilar-Mondariz), aboalexo (Aboal-Frades-Mondariz), etc., e no conxunto do noso territorio lingüístico ten bastante rendibilidade para este obxectivo de creación de xentilicios.
A desaparición dun posible matiz despectivo ou pexorativo cremos que é demostrable, por exemplo, en que os habitantes do concello portelao de Porto (Zamora) se rebelan publicamente contra o xentilicio que lles inventou e lles impuxo a prensa zamorana: “porteños”, xa que eles só se coñecen e recoñecen como portexos (falando na lingua que sexa) e alegan con toda a razón do mundo que porteños só son os do Río de la Plata, en Arxentina, e non eles. De novo o castelanismo en -eño/a a tratar de soterrar unha creación popular galega.
15 O “n” de matamanexo explícase porque popularmente as xentes das parroquias de arredor denominan (denominamos) a Matamá (MATA MALA) como Matamán, quizais porque no galego occidental sexan insólitas as palabras rematadas en -á tónico, por analoxía coa normalidade das formas occidentais irmán, mañán, ran, lan, ou por unha certa nasalidade da vogal tónica precedida de nasal bilabial, non o podemos asegurar. O que si certificamos é que a pronuncia popular da zona é Matamán, e de aí que o xentilicio dado aos desa parroquia sexa o de matamanexos/as. con Portugal) en xeral do valdo Miño; tamén do concello de Miño), raioto AS eCampo da Auga-Vilafranca-LE), etc. de-AS), Castropol-AS). (Requeixo-ZA), pedrelo (S. Pedro de Trones-Ponte de Domingos Flórez-LE), requeixelo (Loira-Valdoviño), liracho (Lira-Muros), (Ortigueira). vilancho (Cornes-Baleira). piarolo (Pías-ZA), etc. gas), 16 que algúnsposiblemente ter puideran nun primeiro momento. e, dos casos, parte nameirande xaperderon desconsiderativo esematiz inferiorativo, despectivo, humorístico ouofensivo, pero non ésempre así que amaioría destoutros “sufixos xentilícicos menos usados” tiñan matiz Ao co igualque sufixo vimos -exo/-exa, xeneralizar poderiamos dicindo 1.7. Outrossufixos que forman topónimos lebrato
/ -ello -ote/ / -elo -acho/ -oso/ -oco -ola/ moderna, pero coñecer deberiamos eusaroxentilicio menos/a polo raioto de Méndez Ferrín, consolidouse da lingua galega usuaria axiñanasociedade adxectivo arraianas”, “a Galiciaarraiana”, “dialectos arraianos”, etc. O substantivo e Asturias, León eZamora, easí, porexemplo, falábase de lingüísticas “variedades da orixinarias aspersoas para “raia leste”, dafronteira de Galiciacon oriental pasou aempregar arraiano/a (co sufixo culto outaméncastelán -ano/-ana ) xentilicio estas xentes popular para era os habitantes dazona ourensá fronteiriza con Portugal, cando naverdade o Nos anospúxose últimos deoxentilicio moda denominar arraiano/a para figueirolo (As Figueiras-Castropol-AS), naraiolo (Camponaraia-LE), (Campo da Lebre-Barxas-LE), (Barro) : barroco /-oca arcoso (Arcos-Ponteareas), (Campos-Tapia camposo de Casarego- -ota, -olo: : -ela -osa: -ella -ella -acha ou-ancho/ arraiano/a, -ato/ 16 e (Castroquilame-Pontecastrelo de Domingo Flórez-LE), candolo (Cando-Outes), (Campo-Trazo),camposiño - (BarroeBarros-Allan barroso / -allo , (da terra decambote Camba, (daterra nonordeste de Pontevedra), (Chandrexaqueixelo de Queixa), -ata : -alla quizais taménfavorecido título dunha polo coñecida obra e-oto/ vilarello -ancha: -ota: (Vilar-Nogueira de Ramuín), (da raia fluvial fluvial miñoto (daraia con ou Portugal cancelato meracho (Mera-Oleiros),loiracho ambiolo (Ambía-Baños de Mol- raioto/a. Por extensión, tamén se (Cancelo-Triacastela), etc. grandelo (A Grandela- (da raia seca seca (da raia corneallo
27 OS XENTILICIOS DE GALICIA (E DOS OUTROS TERRITORIOS DE LINGUA E CULTURA GALEGAS) -engo/-enga: vilarengo (Freituxe-Bóveda)
-ento/-enta: nevento (As Neves-Ortigueira), soneirento (Terra de So- neira).
-udo/-uda: brañudo (Paradela-Toques), grañudo (A Graña-O Covelo), torroxudo (Torroso-Mos).
-uco/-uca e -ouco/-ouca: paramuco (Páramo-Castroverde), palouco (Palio-Rodís), etc.
para as persoas orixinarias da raia seca ourensá con Portugal. 2 Saviñao), (Panchés-Carnota), pancheses etc. Rei), Barxas-LE), Trazo), xentilicios: formar para (ATiopeira-Ordes), tiopeiros (Morlán- morláns se xaten de seu unhaterminación que recorde aalgúndos sufixos usados En contadas ocasións, opropio topónimo funcionar pode como xentilicio mesmo topónimo Xentiliciossono que folgueiros (OFolgueiro-O Vicedo), (Sarreaus), sarreaus (O saviñaos (Valfornelos daFornela-Peranzais-LE), (Barrosas- barroso/a ramallosos (ARamallosa-Teo), (Chorexes-Palas choreses de 29 OS XENTILICIOS DE GALICIA (E DOS OUTROS TERRITORIOS DE LINGUA E CULTURA GALEGAS)
3 Antes de proseguirmos, queren lembrados tres detalles: territoriolingüístico galego concelloscomarcase do Xentilicios dasprovincias, 17 galegófonos dasprovinciasgalegófonos de Cáceres, A Coruña, León, Lugo, Ourense,
c) b) a) . ouplanelino , planelano tan hipercultas: planelense sobrecultas formadas de oétimo Chenlo (PLANELLU) de estrafalarias soarían ,, chenliño , chenlallo etc.,, chenlexo , chenleiro porque, chenlán chenlés asformas combatida coa edifusióndalgunhacreación formación nidiamente galega: ,castelanizante chenleño tipo alleizante estaforma poderíamoi benser (parroquia do concello do Porriño) alguéninventase e difundiseunxentilicio Un exemplo hipotético: se sobre un topónimo calquera como Chenlo A seguir, imosofrecer unharelación de xentilicios dos topónimos
-eiro, -exo/-eira /-exa, -iño-iña de xentilicios cos sufixos máisfrecuentes: -és/ dapropia procedementopartir lingua polo habitual de formación formacións, ehistóricas, creadas benastradicionais a benoutras castelanizantes totalmente rexeitables e reemprazables por outras os xentilicios rematados en -eño/ o mesmopodemosdicirdos xentilicios formados con -ano/-ana; étimo, oque estaremos éuncastelanismo. aformar Exactamente de crearmos un xentilicio sobre o topónimo e non sobre actual o doutros xentilicios máisacaídos ánosalingua; neste casoconcreto, asentadas, pero isonon empece en eposta circulación aformación recentes destas creacións de intención parte xaestán eboa cultista todos os xentilicios rematados en máisarriba; xa vimos sufixos este normais dos que dispónalinguapara obxectivo e que xentílicas, populares, formas pero isonon impide creármolas cos non ocasións secoñecenpoucas dun topónimo formas outras substantivo ouadxectivo distinguido, fino, prestixiado. Ennon máis dun séculode vixencia, con pretensións dedun formación relativamente recentes, amaioría moi recentes de pouco eoutras todos osxentilicios rematados en -ense son creacións cultistas 17 -eña son taménrecentes inventos , etc. -ino/-ina tamén son invencións -esa, án/ -á (ou -ao/ á ), ), 31 OS XENTILICIOS DE GALICIA (E DOS OUTROS TERRITORIOS DE LINGUA E CULTURA GALEGAS) Oviedo e Pontevedra, pero unicamente os topónimos municipais, co- marcais e provinciais.
Á parte de informacións recollidas nunha grande variedade de textos escritos dos últimos dous séculos, fundamentalmente fontes xornalísticas dos último medio século, fixemos unha pesquisa sobre moitos topónimos cuxos xentilicios nos ofrecían serias dúbidas e, grazas ás informacións 32 fornecidas por familiares, amigos de moitas comarcas, ex-alumnos, alum- nos de diversas partes do país lingüístico, compañeiros docentes e algúns coñecidos puidemos chegar a coñecer moitos xentilicios populares que non traspasaran aínda o nivel da oralidade informal. Mercé a estas infor- macións e ao manexo de diversas fontes documentais, puidemos elaborar agora unha serie de propostas “regulares e normais” alá onde non había xentilicio ou onde se inventaran barbaridades ou castelanismos non doadamente dixeribles; tamén se presentan propostas novidosas nalgúns concellos dos que ata agora só coñeciamos recentes inventos xentilícicos cos sufixos cultos -ense ou -ino/a. Se outros crearon xentilicios alegre- mente, sen teren en conta para nada as etimoloxías dos topónimos nin a lingua natural e autóctona do país, nós, cun criterio filolóxico e cun estudo demorado, coidamos que estamos en condicións de propoñer e suxerir creacións máis acaídas ao xeito da nosa lingua e da nosa xente. Insistimos: é unha proposta que quere contribuír a mellorar emendando as eivas, só unha proposta.
Xa que logo, hai un inventario limitado de barbaridades xentilícicas que —por pudor lingüístico—, imos eliminar da listaxe que imos ofre- cer posteriormente: non son admisibles “cousas” como saviñádigo (do Saviñao), buenense (de Bueu), forcaricense (de Forcarei), lorentino (de Lourenzá), salcediense (de Salceda de Caselas), vilardexense (de Vilarde- vós), alaricano (de Allariz), pontedumiense (de Pontedeume), amiense (de Ames)18, banduense (Bande) ou, noutra escala, cando nun futuro alguén faga a realación de localidades menores deberán ser eliminados os fisterrinos (de Fisteus-Curtis), budaleses (de Budeus-Curtis), toldenses (de Toldaos-Triacastela), xupiterinos (de Xove), feanenses (de Feás-Boborás), hionenses (do Hío-Cangas), camposinos (de Camposancos-A Guarda),
18 Amiense sería de Amio-Santiago de Compostela, nunca de Ames, de Ames será amesán. Para crear o xentilicio co sufixo culto, primeiramente verifíquese cal é a etimoloxía de Ames. iso si: con autóctonas. especies ede de intento devasa esteonomástica galega, traballo reforestador; sirva se produza, de conter tratar epara osincendios xentilícicos que asolana xentilicios recomendables, admisibleseinadmisibles. Mentres isto non boración, dunha listaxe edistribución fixación completa e correcta de Galega, conxuntamente coa Asociaciónde Onomástica, Galega - a ela non secoñecen invencións. outras razóns: a)porque teñen de popularidade, unalto grao e/oub)porque estamos moi de acordo coa perosúa formación que deixamos por dúas metemos diante unasterisco (p.e.) aosxentilicios *boirense cos que non os doutros coma aspropostas propios, asque nóssuxerimos, eque lle dentes, que engadamos poñemosen cursiva osinventos recentes, tanto ningunha. etc. Hai invencións que non merecen tan desafortunadas consideración Corresponderíalle de OnomásticadaReal aoSeminario Academia Antes árelación de pasarmos de topónimos exentilicios correspon- 33 OS XENTILICIOS DE GALICIA (E DOS OUTROS TERRITORIOS DE LINGUA E CULTURA GALEGAS) 3.1. Asturias
Asturias: asturiano/asturiana - asturao/asturá19 34 Allande (AS): allandés/allandesa Boal (AS): boalés/boalesa Castropol (AS): castropolego/castropolega - castropolés/ castropolesa Coaña (AS): coañés/coañesa Degaña (AS): cunqueiro/cunqueira - degañego/degañega Eilao (AS): eilaés/eilaesa Franco, El (AS): franquíu/franquía20 Grandas de Salime (AS): grandalés/grandalesa Ibias (AS): ibiao/ibiá - ibiego/ibiega Navia (AS): naviego/naviega Pezós (AS): pezosego, pezosega - *o/a pezosense S. Martín de Ozcos (AS): samartiego/samartiega Santalla de Ozcos (AS): santalleiro/santalleira Santiso de Abres (AS): santiseiro/santiseira Tapia de Casarego (AS): tapiego/tapiega Taramundi (AS): taramundés/taramundesa
19 Non consideramos asturao/a como un invento hiperenxebrizante senón como unha reposición dunha das variadas formas medievais galegas, formas que aínda perviven na toponima (Esturáns, Esturãos, Astureses, etc.). 20 Cos plurais franquíus, franquías, formas propias típicas eonaviegas. 22 21 Ancares, Os(AS): ancarés/ancaresa Ozcos, Os(AS): ozqueiro/ozqueira Mariña, A (AS): mariñao/mariñá Eo-Navia (AS): eonaviego/eonaviega Villaión (AS): villaionés/villaionesa Vilanova de Ozcos (AS): vilanovés/vilanovesa Veiga, A (AS): veigués/veiguesa
(administrativamente). (lingüisticamente falando)nin asturiana pero que ésobre todo éasturiana denomina “unha nova lingua” (sic), que segundo estacorrente non égalega de Asturias” ou “galego asturiano” asíoque este eetiquetar asturianismo osintagma empregado galegofóbico porcerto evitar asturianismo para “galego referidoorixinariamente de aogalego Asturias, tamén foi recentemente moi comprendido galegófono asturiano entre eNavia. osríosEo Oglotónimo, tamén pasouaser empregado como oxentilicio dos habitantes do territorio sereferir Eo-Navia, falado depara naterra ámodalidade galego pero logo creado foi o glotónimo lingüista en Xavierpolo principio Eonaviego Frías Conde ). castelanismos (veigueño debería ser *vaiquense En todas as Veigas cando (veiguense falsoscultismos de tratemos evitar ou algo semellante se nos poñemos finos) ou flagrantes ou algo semellante senospoñemosfinos)ou flagrantes 21 22 35 OS XENTILICIOS DE GALICIA (E DOS OUTROS TERRITORIOS DE LINGUA E CULTURA GALEGAS) 3.2. León
León: leonés/leonesa 36 Arganza (LE): argancés/argancesa Barxas (LE): barxego/barxega Benuza (LE): benucés/benucesa Borrés (LE): borresego/borresega Cacabelos (LE): *o/a cacabelense Camponaraia (LE): naraiolo/naraiola Candín (LE): candinego/candinega Carracedelo (LE): carracedelés/carracedelesa Carucedo (LE): carucedés/carucedesa Corullón (LE): corullonés/corullonesa Oencia (LE): oenciao/oenciá Paradaseca (LE): paradego/paradega Peranzais (LE): fornelo/fornela23 Ponferrada (LE): ponferradino/ponferradina24 Ponte de D. Flórez (LE): pontarego/pontarega Priaranza (LE): priarancego/priarancega Sobrado (LE): sobradego/sobradega Trabadelo (LE): trabadelés/trabadelesa
23 Alusivo ao Val da Fornela. 24 Xentilicio con forma leonesa ou castelá. 25 Berzo, O(LE): berciano/berciana Ancares, Os(LE): ancarés/ancaresa Vilafranca (LE): vilafranquín/vilafranquiña Viladecais (LE): touralés/touralesa Veiga do Valcarce, A (LE): valcarcego/valcarcega -canalego/ Veiga de Espiñareda, A (LE): veigués/veiguesa Valboa (LE): coutarego/coutarego 28 27 26 Val do (LE): Burbia burbiego/burbiega Courel, O(LE): courelao/courelá Cabreira, A (LE): cabreirés/cabreiresa sobre do oétimo topónimo, (do latínBERGIDU). éberxidense Xentilicio con sufixo castelán ouleonés,porque o xentilicio culto, formado . , vilafranquiñas Cos vilafranquiños plurais En alusión aooutro nome que recibe oconcello: Toural dos Vaos. Así chamados tamén porseren da “Canal” do do val río Valcarce. canalega 25 28 26 -o/aberxidense 27 37 OS XENTILICIOS DE GALICIA (E DOS OUTROS TERRITORIOS DE LINGUA E CULTURA GALEGAS) 3.3. Zamora
Zamora: zamorano/zamorana 38 Calabor29-Pedralba (ZA): calaborés/calaboresa Hermisende (ZA): hermisendeiro/hermisendeira - liroto/lirota Lubián (ZA): lubianés/lubianesa Pías (ZA): piarolo/piarola Porto (ZA): portexo/portexa Requeixo (ZA): requeixelo/requeixela Frieiras, As30 (ZA): frieirés/frieiresa Portelas, As (ZA): portelao/portelá Seabra (ZA): xabrés/xabresa
29 Calabor é hoxe a única parroquia galegófona do concello de Pedralba de la Pradería, na Seabra (Sanabria en castelán, Senabria en leonés). Hoxe é un enclave pero hai 50 anos estaba unida ao territorio galegófono das Portelas pola metade sur do concello de Requeixo, que era galegofalante na súa zona meridional, posto que aldeas como Parada eran galegófonas e aínda a toponimia desta zona canta totalmente a galega: A Fontiña, Montemeao, etc. Hoxe Requeixo é totalmente castelanfalante, por iso Calabor quedou illado do resto do territorio galegófono. A metade sur de Requeixo non cambiou de idioma, simplemente quedou deshabitado. 30 As Frieiras é unha comarca natural que abrangue os concellos ourensáns de Viana do Bolo, A Gudiña e A Mezquita, os zamoranos de Porto, Pías, Lubián e Hermisende e o trasmontano de Montesinho. As Portelas é o territorio comprendido enter a Portela da Canda e a Portela do Padornelo. Na Seabra, o único punto galegófono que queda é Calabor. O xentilicio desta última comarca é unha evolución de seabrés > siabrés > sjabrés > xabrés. 32 31 Xálima, -valego/valega de val (CC): xalimego/xalimega Ellas, do val río(CC): valego/valega Valverde (CC): valverdeiro/valverdeira S. de Trebello Martiño (CC): mañego/mañega Ellas, As (CC): lagarteiro/lagarteira Cáceres: cacereño /cacereña 3.4. Cáceres 33
chapurrau. tamén seusaoadxectivo esubstantivo valverdeño despectiva emesmoaforma sobrede Xálima)exalimego omonte “Xálima”. en lingua e primeiro foron glotónimos: Ambos osxentilicios,, exalimego valego son inventos recentes de investigadores nativo de valverdeñaapelidadas . Éunclaro oxentilicio desprazar castelanismo para valverdeña etanto que local penetrouxahai asociacións nasociedade Nos decenios últimos alguén inventou o xentilicio acastelanado navafrieño, etc. Con sufixo claramente castelán moi empregado tamén nesta zona:, serragateño valverdeiro. Para dafalalocal, de oglotónimo eliminar tratar valverdeiro , 31 valego formado sobre “val” (do ou Ellas 33 32 valverdeño/ 39 OS XENTILICIOS DE GALICIA (E DOS OUTROS TERRITORIOS DE LINGUA E CULTURA GALEGAS) 3.5. Galicia
34 40 Galicia: galego/galega
Abadín: abadinés/abadinesa - *o/a abadinense35
Abegondo: abegondés/abegondesa - *o/a abegondense
Agolada: agoladés/agoladesa - o/a aqualatense36
Alfoz: alfocego/alfocega - alfocés/alfocesa
Allariz: allarizao/allarizá - *o/a allaricense37
Ames: amesán/amesá38
Amoeiro: amoeirés/amoeiresa
Antas de Ulla: ullán/ullá e ullao/ullá
Aranga: arangués/aranguesa
34 Desaconsellamos o uso do xentilicio culto galiciano (temos ouvido falar de “galicianismo” en lingüística e galiciano/a en zooloxía, os franceses chámannos galiciens, os ingleses galicians e os italianos galiziani) porque se pode confundir co xentilicio da Galicia polaco-eslovaca. Os desta Galicia centroeuropea interior son galicianos (repárese no emprego sufixo -ano/-ana para cultismos e estranxeirismos) os da Galicia atlántica somos galegos. 35 A forma culta, en -ense, para ben ser debería ser abatinense, posto que Abadín procede de ABATE. 36 Desbótese o agolense que ás veces lemos na prensa, por invento falido: porque o topónimo actual non é “Agola” e o étimo é AQUALATA. 37 Rexéitese alaricano. Unha forma culta podería ser aliaricense (de ALIARICII) e non allaricense, que está ben estendida, pero pódese crear un xentilicio popular co sufixo -ao moi rendible para formar xentilicios en toda esta comarca e que é a nosa proposta. 38 A forma amiense, que lemos habitualmente xornais como ECG ou LVG, é un erro. 42 41 40 39 barallés/barallesa Baralla: deBaños Molgas: molgao/molgá -molgués/molguesa -*o/a Baña, A: Bande: bandés/bandesa * Arbo: 43 Baltar: baltarés/baltaresa Baltar: Baleira: baleirés/baleiresa Baiona: baionés/baionesa Arzúa: arzuán/arzuá Arteixo: arteixán/arteixá Arnoia,arnoiao/arnoiá A: Ares: aresán/aresá recomendamos oemprego como formacións doutras molgao, molgués, etc. consolidado pero éoque circula en de medios comunicación. Nós popularforma ante odescoñecemento do étimo. Non está aínda totalmente Este éundeses casosen que unxentilicio seforma con sufixo culto sobre a nós desaconsellamos bañense. certo usonosxornais exaestárelativamente consolidado entre axente, pero é oétimo Se AVANIA oxentilicio culto sería avaniense,, non bañense peroten *Bandua. O invento é inxustificable, banduense pois remite auninexistente topónimo Rexéitese obaltareño/a daprensa. consolidada socialmente. Sobre estámoi deberíase crear ÁRABO pero oétimo *arabense arbense aforma molguense o/a arbense -*o/abañense bañés/bañesa 43 39 arbés/arbesa -arbés/arbesa 41 40 42 41 OS XENTILICIOS DE GALICIA (E DOS OUTROS TERRITORIOS DE LINGUA E CULTURA GALEGAS) Barco de Valdeorras, O: valdeorrés/valdeorresa44 42 Barreiros: barreirego/barreirega - barreirés/barreiresa45 Barro: barrés/barresa - barroso/barrosa Beade: beadés/beadesa 46 Beariz: bearizao/bearizá - *o/a bearicense 47 Becerreá: becerrego/becerrega - *o/a becerreense Begonte: begontés/begontesa - *begontino/begontina 48 Bergondo: bergondés/bergondesa Betanzos: betanceiro/betanceira 49 Blancos, Os: blanqués/blanquesa - o/a blanquense Boborás: boborao/boborá - boborés/boboresa50
44 Aínda que valdeorrés é o xentilicio de toda a comarca, os valdeorreses por excelencia son os da vila do Barco, a capital da comarca. 45 Barreirense é un invento desafortunado. Se o étimo é BARRARIU o xentilicio culto debería ser barrariense. 46 A forma beadense que lemos ás veces por aí non é correcta; se se quere formar un xentilicio culto con -ense debería ser beatense, pois o étimo é BEATI. 47 A falta de coñecer o étimo, invéntase un xentilicio excelso con -ense. É preferible crear cun sufixo popular. 48 Fronte ao invento castelanizante de begontino, pseudocultismo en lugar de bicontino (formado sobre o étimo VICONTIU), propomos unha creación natural co sufixo máis usado nos xentilicios. 49 Desbotamos o xentilicio brigantino/brigantina para Betanzos porque é unha adscrición errada. Brigantino é o xentilicio culto de BRIGANTIUM e Betanzos non foi BRIGANTIUM. 50 Sen sabermos o étimo é arriscado propoñer boborense, por moi fino que poida aparentar. Bóveda: bovedés/bovedesa-*o/abovedense Boqueixón: boqueixonés/boqueixonesa Bolo, O: bolés/bolesa Bola,bolés/bolesa A: 53 52 51 Calvos de Randín: -*o/arandinense *o/acalvense Caldas de Reis: *o/acaldense Cabanas: cabanés/cabanesa Cabana de Bergantiños: cabanés/cabanesa-bergantiñán/ Burela: burelao/burelá -burelés/burelesa Bueu: bueués/bueuesa Brión: brionés/brionesa Boiro: *o/aboirense 54
. caldense acallar,chegase canearoinvento daquela sique poderiamos pseudocultista mediaticamente como formas popularizase , caldán,caldexo etc., ealgunhadelas pero en ataode éaúnicaforma posta circulación. agora estaúltima alguén Se (de CALIDAS)) debería ser calidense culta(enA forma -ense , enon caldense chamado *Bueno, con —n—, enon é*Bueno, éBueu. non ten máisde 30anosde existencia. remite Buenense auninexistente lugar É undisparateo inxustificable tanusadoprensa pola equexentilicio buenense creación benser—, culta—para . tería que ser buvitense Preferimos (inventos bovedésabovedense aforma ambasasdúas)porque a recollida en Catoira eque nóspreferimos. propostacabe nova popular forma boirés/boiresa non sendo unhaminoritaria pretendidamenteEsta forma cultaxaestásobradamente popularizada, non bergantiñá 51 -boirés/boiresa 53 54 52 43 OS XENTILICIOS DE GALICIA (E DOS OUTROS TERRITORIOS DE LINGUA E CULTURA GALEGAS) Camariñas: camariñán/camariñá 44 Cambados: cambadés/cambadesa Cambre: cambrés/cambresa Campo Lameiro: campolameirán/campolameirá Cangas: cangueiro/cangueira 55 - cangués/canguesa Caniza, A56: *o/a canicense - canizán/canizá Capela, A: capelao/capelá Carballeda de Avia: carballedés/carballedesa Carballeda de Valdeorras: carballedego/carballedega - valdeorrés/ valdeorresa Carballedo: carballedés/carballedesa O Carballiño: carballiñés/carballiñesa Carballo: carballés/carballesa Cariño: cariñés/cariñesa Carnota: carnotán/carnotá Carral: carralés/carralesa
55 Aínda que hoxe sexa “case” oficial a forma cangués/canguesa, os habitantes dos demais concellos da ría referímonos aos de Cangas como cangueiros/cangueiras, sen que haxa nestoutra denominación matiz despectivo ou festivo ningún. 56 A Comisión de Toponimia da Xunta de Galicia ditaminou hai ben anos que a forma correcta deste topónimo debería ser A CaNiza, con —n—, como lle chaman aínda os habitantes das parroquias deste concello, pero os diferentes gobernos municipais e provinciais fixeron caso omiso deste ditame oficial. Xa que logo, o xentilicio debería ser canizán, canicense ou calquera outra formación. 57 * Cervo: Cervantes: cervantego/cervantega Cerdido: cerdidés/cerdidesa*o/a cerdidense - cerdedés/cerdedesaCerdedo: -*o/acerdedense Cerceda: cercedés/cercedesa -*o/acercedense -cenlleiro/cenlleira Cenlle: cenllés/cenllesa Celanova: celanovés/celanovesa Cee: ceés/ceesa -*o/aceense Cedeira: cedeirés/cedeiresa -*o/acedeirense Cebreiro, O: cebreirego/cebreirega Catoira: catoirán/catoirá -*o/acatoirense Castroverde: castroverdés/castroverdesa Castro de Rei: castrexo/catrexa Castro Caldelas: caldelao/caldelá Castrelo do Val: castrelexo/castrelexa valés/valesa Castrelo de Miño: castrelao/castrelá Cartelle: cartellao/cartellá 59 58
O mesmocóanterior,. enon ceense cultasería aforma sedense . camiño cedeirense , do CETARIA, étimo cultaseríaA forma cetariense enon acreación amedio montaña (Campo Becerros, Porto Camba, etc.) non son valesas. dasparroquias do concelloorixinarios que estánnoval, asparroquias da Valeses éunxentilicio non aplicable atodo oconcello porque sóserefire aos o/a cervense -cervego/cervega o/a cervense 59 58 57 45 OS XENTILICIOS DE GALICIA (E DOS OUTROS TERRITORIOS DE LINGUA E CULTURA GALEGAS) Cesuras: cesurán/cesurá60 46 Chandrexa de Queixa: queixalao/queixalá - chandrexao/ chandrexá Chantada: chantadés/chantadesa - *chantadino/chantadina61 Coirós: coirés/coiresa - *o/a coirense Coles: colés/colesa - *o/a colense Corcubión: corcubionés/corcubionesa Corgo, O: corgués/corguesa Coristanco: coristanqués/coristanquesa Cortegada: cortegadao/cortegadá Coruña, A: coruñés/coruñesa - *herculino/herculina62 Cospeito: cospeités/cospeitesa - cospeitego/cospeitega - *o/a cospeitense Cotobade: cotobadés/cotobadesa
60 Evitemos o invento castelanizante cesureño/a. 61 Para ben ser co sufixo culto, debería ser plantatino/plantatina. Se se emprega o sufixo -ino/-ina sobre a forma popular xa non é cultismo, é claramente (pseudo)castelanismo, por moito ou pouco arraigado que estea. 62 Este xentilicio culto fai referencia á “Torre de Hércules” ou “Faro de Breogán”, depende da mitoloxía fantástica que máis nos preste. Ata ben entrada a Idade Media esta cidade era coñecida como o “Burgo do Faro” e desde o século XIII, por decisión do rei galego Afonso VIII, empezou a ser coñecida como A Cruña ou A Coruña, esta última a única forma oficial. O xentilicio de herculino, con todo e ser moi usado por algúns medios de comunicación, é requintado e fantástico de máis porque o étimo sobre o que se forma carece de toda base histórica sólida. Fene: fenés/fenesa 66 65 64 63 Estrada, A: *o/aestradense Dumbría: dumbriés/dumbriesa Dozón: castrexo/castrexa Dodro: dodrés/dodresa -*o/adodrense Curtis: *o/acurtense Cuntis: *o/acuntense Culleredo: culleredés/culleredesa-*o/aculleredense * Crecente: Covelo, O:-*o/acovelense covelán/covelá Courel, O: courelao/courelá. 67 ou, sequere non aforma excelsa estradés,estradesa. emáispopular: empresas, edede local varias fúbol pero correcta a formación sería estratense estátotalmenteEstradense interiorizado, sobre do nome tododo equipo a partir adxectivo que remite aomundo militarenon alugarningún. Rexeitemos pseudocultas, como estrafalariamente formacións castrense topónimo polo vénlle O de castrexo “Castro de Dozón”, capital do concello. . xentilicio ecurtense debería ser cuntense interpretan o-sfinal do topónimo como unmorfema de plural; daquela, o quepero non estamosmoi de acordo ecurtiense coas cuntiense formacións Tanto Cuntis como Curtis son topónimos dos que descoñecemos oétimo, directamente, culleredense pero nunca. cullerdense deberíase buscarde oétimo Culleredo ou, pseudoculta, de maneira formar *Cullerdo. sequere Se unxentilicio formar culto en -ense sobre otopónimo Lese poraíoinvento, de cullerdense estrafalario que remite auninexistente algunhaacallar.divulgase echegase ,, crecentexo (supoñamos: formas crecenteiro outras etc.) se houberquen as coñecidaÉ aúnicaforma (inventada), pero poderíancircular socialmente o/a crecentense 65 66 63 67 -estradés/estradesa 64 47 OS XENTILICIOS DE GALICIA (E DOS OUTROS TERRITORIOS DE LINGUA E CULTURA GALEGAS) Ferrol: ferrolán/ferrolá - ártabro/ártabra68 48 Fisterra: fisterrán/fisterrá69 Folgoso do Courel: courelao/courelá70 Fonsagrada, A: buroego/buroega71 - *fonsagradino/fonsagradina72 Forcarei: forcareiés/forcareiesa73 Fornelos de Montes: fornelán/fornelá - o/a fornelense Foz: focego/focega - *o/a focense74 Frades: fradés/fradesa - *o/a fradense Friol: friolés/friolesa
68 Os xentilicios con reminiscencias históricas (neste caso á tribo céltica dos ártabros) non sempre se aplican con corrección. Ártabros tamén poden ser os naroneses, os cabaneses, etc. É máis ben un xentilicio comarcal, como podería ser trasanqueiro/trasanqueira, que remite á antiga xurisdición de Trasancos, tamén nesta zona. 69 Quíxose inventar xentilicio fisterrino, moi fino, con sufixo culto pero inzado de castelanidade, e inventouse mal, porque se o sufixo é culto debería ir acompañando ao étimo: finisterrino ou finisterrense, así si. 70 Ao igual que pasaba co Barco de Valdeorras, os habitantes da vila principal dunha comarca levan normalmente o xentilicio comarcal. 71 Fai referencia ás Terras de Burón. 72 Xa vimos antes que é un mal invento, pois debería ser fontesacratino, fontesacratina; ao se formar o xentilicio sobre o topónimo actual máis o sufixo -ino o que se crea é un castelanismo. Xa que a maioría dos topónimos da zona se crean sobre o sufixo -ego (cervantego, naviego, nogalego…, por que non fonsagradego? 73 Rexeitemos o esperpento de forcaricense que tanto repite a prensa, pois non hai ningún lugar chamado *Forcariz. 74 Habendo popularmente o histórico focego/focega, que necesidade hai de inventar xentilicios solemnes con sufixación culta? 77 76 75 Lama, A: lameiro/lameira -lamoso/lamosa*o/alamense -lalinés/lalinesa Lalín: *o/alalinense -*o/airixense Irixo, irixao/irixá O: Incio, -*o/ainciense O: inciao/inciá de Illa Arousa, A: arousán, arousá Guntín: -pallarego/pallarega guntinés/guntinesa -guitiricés/guitiricesa Guitiriz: *o/aguitiricense Gudiña,gudiñao/gudiñá A: Guarda,guardés/guardesa A: Grove, O: groveiro/groveira *o/agrovense Gondomar: gondomarés/gondomaresa -*o/agondomarense Gomesende: gomesendeiro/gomesendeira -gomesendés/ 78 toda a ríada Arousa, pero osarousáns en sóosinsulares. principio eran foi dos de taménaplicable concellos aoshabitantes ouorixinarios dasribeiras da daIlla son logo oshabitantesArousa. ouorixinarios Máistarde este xentilicio A Arousa daría, grande é a illa porexcelencia, eosarousáns porantonomasia capital. aquí De Pallarés, vénoapelido antigo xentilicio de Pallares. de terra Fai referencia de Terra xurisdición áantiga de Pallares, do calGuntín a era non sequixeraSe unxentilicio formar culto correctamente,, debería ser ocobriguense estendido. Rexeitemos ocastelanismo xornalístico concello. do Grove,vila axente para e toghino/a daparroquia de San Vicenzo, nomesmo popular son osditados tópicos, osalcumescolectivos: axente para meco/a da gomesendesa grovense . Neste casoconcreto, oque funciona perfectamente anivel 78 gondomareño/a, aínda que estea 76 77 75 49 OS XENTILICIOS DE GALICIA (E DOS OUTROS TERRITORIOS DE LINGUA E CULTURA GALEGAS) Láncara: lancarao/lancará 50 Laracha, A: larachés/larachesa Larouco: laroucao/laroucá Laxe: laxés/laxesa - *o/a laxense 79 Laza: lazao/lazá - **o/a lacense Leiro: leirao/leirá - *o/a leirense 80 Lobeira: lobeirao/lobeirá Lobios: lobián/lobiá - *o/a lobiense Lourenzá: valego/valega - *o/a laurentiniano81 Lousame: lousamán/lousamá82 Lugo: lugués/luguesa - o/a lucense Maceda (de Limia): macedao/macedá Maceda83 (de Trives): macedés/macedesa - trivés/trivesa
79 Para ben ser, o cultismo debería ser laxenense, sobre o étimo *LAGENA. 80 Para ben ser, o cultismo debería ser glareense, do étimo GLAREA. 81 Alguén no xornal El Progreso inventou hai uns decenios o xentilicio cultísimo lorentino para Lourenzá, pero se o étimo de Lourenzá é LAURENTIANA a creación xentílica culta sería laurentiano ou laurentianino e non lorentino, que é unha barbaridade. 82 É inexplicable a forma inventada nos xornais: lousamián. 83 O concello aínda denominado oficialmente Manzaneda era sempre nomeado na documentación medieval galega como Maceda de Trives (por oposición a Maceda de Limia, actual Maceda). Manzaneda é unha castelanización toponímica temperá doadamente corrixible. Agardemos neste sentido por unha coherente decisión do Concello e da Comisión de Toponima da Xunta de Galicia. Desde logo o xentilicio *manzanedense non sería correcto porque o Mondoñedo: o/amindoniense Mondariz: -*o/amondaricense mondarizán/mondarizá Mondariz-Balneario: troncosiño/troncosiña - *o/a mondaricense Moeche: -moechés/moechesa modestino/modestina Moaña: moañés/moañesa Miño: miñés/miñesa-*o/amiñense A Mezquita: mesquités/mesquitesa Mesía: mesiés/mesiesa-*o/amesiense Merca, A: merqués/merquesa -*o/amerquense Melón: melonés/melonesa Melide: -*o/amelidense melidao/melidá Meis: meisiño/meisiña -*o/ameisense Meira: meirego/meirega -meirao/meirá Meaño: meañés/meañesa Mazaricos: mazaricán/mazaricá Maside: masidao/masidá Marín: o/amarinense Mañón: mañonés/mañonesa Malpica: malpicán/malpicá 84
. enon melidense debería serO cultismo melitense . o xentilicio matianetense sufixo -ense sedebería aplicarsobre oétimo, MATIANETA, resultando daquela 84 51 OS XENTILICIOS DE GALICIA (E DOS OUTROS TERRITORIOS DE LINGUA E CULTURA GALEGAS) Monfero: monferés/monferesa 52 Monforte: *monfortino/monfortina85 - limés/limesa86
Montederramo: montederramés/montederramesa
Monterrei: monterreiés/monterreiesa - *o/a montederreguense87
Monterroso: o/a monterrosino, monterrosina
Moraña: morañés/morañesa
Mos: *o/a mosense
Mugardos: mugardés/mugardesa
Muíños: muiñés/muiñesa
Muras: muresao/muresá - murés/muresa
Muros: muradán/muradá88
Muxía: muxián/muxiá
Narón: naronés/naronesa
Navia de Suarna: naviego/naviega
Neda: nedés/nedesa - *o/a nedense
85 A forma correcta deste xentilicio debería ser montefortino, pois monfortino, aplicando o -ino sobre a forma actual do topónimo, é sospeitoso de castelanismo. 86 Este xentilicio fai referencia a toda a comarca de Lemos. 87 Outro exemplo de creación xornalística calamitosa do xentilicio. Sobre o étimo MONTE DE REGE poderíase inventar un montederreguense, pero non un montederrense. 88 É un xentilicio estraño, parece formado sobre *Murado e non sobre Muros (antigamente Muro de S. Pedro). En todo caso é a única forma coñecida. 90 89 ortigueirés/ortigueiresa Ortigueira: Oroso: orosán/orosá Ordes: *o/aordense Oleiros: oleirés/oleiresa -*o/aoleirense Oímbra: oimbrao/oimbrá Oia: *o/aoiense Noia: noiés/noiesa Nogueira de Ramuín: nogueirao/nogueirá Nogais, As:nogalego/nogalega Nigrán: nigranés/nigranesa Neves, As: nevés/nevesa -*o/anevense Negueira de Muñiz: negueirés/negueiresa Negreira: negreirés/negreiresa -*o/anigrariense 92 91 Ourense: ourensán/ourensá -o/aauriense
Ortigueira ninácomarcaOrtigueira de Ortegal. ortegana Rexeitemos lamentables creacións xornalísticas castelanizantes, como ortegano . non oleirense máis: doOutra latín OLLARIU tería que dar como xentilicio, culto olariense , amoralnogal … de aíquesexa de. oplural anogal asnogais équenormal osnomes dasárboresrematen, a en -alenon en -eira/o: acereixal formado sobre o xa que de unhaforma singularnogal nazona galega oriental dar unxentilico culto nucariense Circula, poraíodisparatenoguense daforma cando do latínNUCARIAdebería inventou unxentilicio culto, con C: nicrariense que de seu xaéincorrecto. NIGER,En latínxaera NIGRA, NIGRUM, con G, non entendemos porque se que remiten auninexistente enon topónimo aoconcello *Ortega de nucarino/a. Popularmenteou nucarino/a. oxentilicio está 90 92 -o/aurticariense 91 89 53 OS XENTILICIOS DE GALICIA (E DOS OUTROS TERRITORIOS DE LINGUA E CULTURA GALEGAS) Ourol: ourolés/ourolesa 54 Outeiro de Rei: outeirao/outeirá - outeirés/outeiresa Outes: outés/outesa - *o/a outense Oza dos Ríos: *o/a ocense Oza-Cesuras: *ocesurán/ocesurá Paderne: padernés/padernesa Padrenda: padrendés/padrendesa Padrón: padronés/padronesa - o/a iriense Palas de Rei: *o/a palense Pantón: pantonés/pantonesa Parada de Sil: paradés/paradesa Paradela: paradelés/paradelesa - *o/a paradelense 93 Páramo, O: paramés/paramesa Pastoriza, A: pastoricego/pastoricega - *o/a pastoricense Pazos de Borbén: paceiro/paceira - *o/a pacense 94 Pedrafita do Cebreiro: cebreirego/cebreirega 95
93 Paratelense sería a forma culta, e non paradelense. 94 Pacense é —impropiamente—, de Badajoz ou Badallouce (críase que Badallouce era a antiga PAX IULIA, cando esta cidade romana foi a actual Beja, en Portugal); se se quixese crear un xentilicio culto sobre o étimo PALATIU sería palatiense ou palatino. Sobre Pazos poderíase crear pacexo, paceiro, pazán, pacés, pacego, etc., como hai sobre outros idénticos e numerosos topónimos Pazos en Galicia. 95 Piedrafiteño (sic) foi o disparate castelanizante que escoitamos hai moi pouco tempo con estupor nunha radio galega que emite en castelán. 96 Pontes de García Rodríguez, As: pontés, pontesa Pontenova, A: pontenovés, pontenovesa Pontedeva: pontedevés/pontevedesa -*o/apontedevense Pontedeume: pontedeumés/pontedeumesa -eumés/eumesa Pontecesures: cesurés/cesuresa Ponteceso: pontecesán/pontecesá Ponteareas: ponteareán/ponteareá Ponte Caldelas: pontecaldelán/pontecaldelá -caldelán/caldelá Pol: -*o/apolense polego/polega Poio: o/apoiense Pobra do Caramiñal, A: *o/apobrense Pobra de Trives, A: trivés/trivesa -*o/apobrense Pobra do Brollón, A: brollonés/brollonesa -*o/apobrense piñorao/piñoráPiñor: -*o/apiñorense Pino, O: pinés/pinesa Petín: petinés/petinesa Peroxa,peroxao/peroxá A: Pereiro, O: -*o/apereirense pereirao/pereirá 98 97
século XX. Certo éque xaestáarraigado, pero cómpre evitalo. Cesureño éuninvento castelanizante dun cronista do metade dasegunda local . pobrense PobraSe véndo latín POPULA, oxentilicio culto debería ser populense Para, benser debería ser pirariense sobre PIRARIA. oétimo 98 96 97 e non 55 OS XENTILICIOS DE GALICIA (E DOS OUTROS TERRITORIOS DE LINGUA E CULTURA GALEGAS) Pontevedra: pontevedrés/pontevedresa 56 Porqueira, A: porqueirés/porqueiresa Porriño, O: porriñés/porriñesa Portas: portés/portesa - *o/a portense Porto do Son: *o/a sonense Portomarín: o/a portomarinense Punxín: punxinés/punxinesa Quintela de Leirado: quintelán/quintelá Quiroga: quirogués/quiroguesa Rábade: rabadés/rabadesa - o/a rabadense Rairiz de Veiga: rairizao/rairizá Ramirás: ramirao/ramirá - *o/a ramiranense99 Redondela: redondelán/redondelá Rianxo: rianxeiro/rianxeira Ribadavia: o/a ribadaviense Ribadeo: o/a ribadense Ribadumia: o/a ribadumiense Ribas de Sil: o/a ribasilense Ribeira de Piquín: ribeirego/ribeirega
99 Ramirense é o falso e disparatado cultismo que lemos ás veces na prensa provincial de Ourense, porque este é o nome que recibe certo estilo artístico prerrománico focalizado no centro de Asturias. Se o étimo de Ramirás é RAMIRANES o cultismo debería ser ramiranense e non outra cousa. Samos: *o/asamanense 104 103 102 101 100 S. Cibrao das Viñas: -*o/acibrense sancibrao/sancibrá Salvaterra Salceda de Caselas: salcedán/salcedá -caseleiro/caseleira -*o/a Sada: sadés/sadesa-*o/asadense Rubiá: rubiao/rubiá Rúa,rués/ruesa A: Rosal, O: rosaleiro/rosaleira Rois: roisiño/roisiña -*o/aroisense Rodeiro: rodeirao/rodeirá -cambote/cambota riotortego/riotortega Riotorto: Riós: o/aorriolense (Sta.Uxía):Ribeira ribeirán/ribeirá 106 105
. enon cibrense Como temosculto recollido debería ser ciprianense “sancibrao” Outro invento desafortunado: de seoétimo Cibrao éCIPRIANUSo xentilicio xentilicio. enon samonense debería ser samanense Non sabemosquen inventou, ode samonense pero é*SÁMANOSo seoétimo Ata Lazouro onome era medieval aépoca lemos nosxornais. , sería culta, aforma ousalcediense Salicetense como non salcedense pordesgraza En referencia de aoval Camba. Rivutortense sería culta. aforma . troques orriolense éORRIOLOS oétimo Se esien non ten sentido unsuposto riense cultismo salcedense salcedense 104 de Miño: salvaterrán/salvaterrá -*o/asalvaterrense 103 100 105 -*o/ariotortense . 102 101 106 57 OS XENTILICIOS DE GALICIA (E DOS OUTROS TERRITORIOS DE LINGUA E CULTURA GALEGAS) S. Cristovo de Cea: ceés/ceesa - *o/a sedense 58 S. Sadurniño: sadurniñés/sadurniñesa - *o/a saturniniense107 S. Xoán de Río: riés/riesa Sandiás: sandiao/sandiá Sta. Comba: santacombés/santacombesa - xalleiro/xalleira108 Santiago de Compostela: compostelán/compostelá - santiagués/ santiaguesa Santiso: santiseiro/santiseira Santo Amaro: amarés/amaresa - *o/a amarense Sanxenxo: sanxenxeiro/sanxenxeira109 - lilaino/lilaina Sarreaus: sarreau/sarreá
usado como xentilicio popular, este é o que propomos. 107 Se o étimo de Sadurniño é SATURNINUS o xentilicio debería ser saturninense, e non sadurniñense, como aparece nalgunha prensa local. 108 Como viamos no caso de Valdeorras e outros, o xentilicio comarcal da terra do Xallas aplícase por excelencia aos habitantes da vila principal da comarca. 109 O único xentilicio existente na vila de Sanxenxo é o ditado tópico lilaino/lilaina (só para os da vila e parroquia de San Xenxo de Padriñán, porque os das outras parroquias teñen cadanseu alcume colectivo ou xentilicio: os de Portonovo son ghatos, os de Vilalonga barreiros, os de Adina carolos, os de Bordóns sacheiros, os de Nantes nanteses, etc.). En caso de crearmos un xentilicio sobre o topónimo Sanxenxo, deberemos recorrer a sufixos populares como sanxenxeiro (por analoxía con rianxeiro, como xa fai algunha xente), pero nunca á aberración de sanxenxino como figura con frecuencia nos xornais El Correo Gallego e Diario de Pontevedra. En caso de algúns quereren crear un finísimo xentilicio culto, este debería ser sanxinesino, sanxinesiano ou sanxinesiense (sobre SANCTI GINESIUS). Nosoutros preferimos o popular sanxenxeiro, creado popularmente coidamos que por analoxía con rianxeiro, xa que os dous topónimos teñen terminacións semellantes: Rianxo, Sanxenxo. 113 114 112 111 110 Teo: *o/ateense Teixeira,teixeirés/teixeiresa A: Taboadela: -*o/ataboadelense taboadelés/taboadelesa Taboada: taboadés/taboadesa Soutomaior: -*o/asoutomariorense soutomaiorán/soutomaiorá Somozas, As: dosSobrado Monxes: sobradés/sobradesa soberés/soberesa Sober: Silleda: *o/asilledense Saviñao, O: saviñao/saviñá sarriao/sarriá Sarria:
,chantadino etc., castelanización evitable. unhaenmascarada é uncaso(como Boiro, Cee, etc.) en que funciona mediaticamente unhíbrido sabemos con seguridade, oxentilicio, debería ser teneenses . nonteenses Pero este ,carroucheiros etc. de oétimo Teo Se é*TENEO, algo quepero sospeitamos non ramallosos, osde Calo caleados,, osde Cacheiras queimados osde Luou carabuñeiros, osde Lucí piteiros, (onde osdaRamallosa estáoconsistorio) este concello. Osdapropia parroquia de Teo son popular ehistoricamente Xentilicio pretendidamente culto creado prensa pola moi recente para O xentilicio, culto sería tabulatelense . pero nunca taboadelense . soutomaiorense Para benser, sobre SALTU o étimo , MAIORE debería ser saltumaiorense enon O de sinxelo facer do propio topónimo xaoxentilicio, como xasefaipopularmente. que Saviñaosexa en orixe unadxectivo SABINIANU, que polo émoito máis inexistente que ospropios lemeses (veciños de Lemos) descoñecen. Éposible topónimo altoaragonés Sabiñánigo) pero insólitacunsufixo éunhaformación aquen ocorreu (que o Ignoramos selle lembra saviñádigo/saviñádiga aforma supomos que é un xentilicio-eco de soberino/soberina -*o/asomocense somocés/somocesa 114 111 110 113 , monfortino 112 59 OS XENTILICIOS DE GALICIA (E DOS OUTROS TERRITORIOS DE LINGUA E CULTURA GALEGAS) Toén: toenés/toenesa 60 Tomiño: tomiñés/tomiñesa Toques: toqués/toquesa - *o/a toquense Tordoia: tordoiés/tordoiesa - *o/a tordoiense Touro: tourés/touresa - *o/a tourense Trasmirás: trasmirao/trasmirá115 Trazo: tracés/tracesa - *o/a tracense Triacastela: triacastelao/triacastelá Tui: o/a tudense Valadouro: valadourés/valadouresa Valdoviño: valdoviñés/valdoviñesa Valga: valgués/valguesa Vedra: vedrés/vedresa Veiga, A: veigués/veiguesa Verea: vereao/vereá - *o/a vereense Verín: verinés/verinesa - o/a verinense Viana do Bolo: vianés/vianesa - *o/a vianense Vicedo, O: vicedao/vicedá - *o/a vicedense Vigo: vigués/viguesa116
de sufixo culto sobre topónimo popular. 115 Esquezamos o invento castelanizante de trasmireño/trasmireña. 116 O xentilicio olívico/a para vigués fai referencia á oliveira que aparece no escudo 118 117 Vimianzo: -vimianceiro/vimianceira vimiancés/vimiancesa Vilarmaior: vilarmaiorés/vilarmaioresa Vilariño de Conso: vilariñés/vilariñesa -*o/avilarense Vilardevós: vilarexo/vilarexa Vilar de Santos: vilasantés, vilasantesa Vilar barriés/barriesa de Barrio: Vilanova da Arousa: vilanovés/vilanovesa Vilamartín de Valdeorras: -valdeorrés/ martinego/martinega Vilamarín: vilamarinés/vilamarinesa Vilalba: -chairego/chairega vilalbés/vilalbesa Vilagarcía da Arousa: vilagarcián/vilagarciá Vilaboa: vilaboés/vilaboesa Vila de Cruces: carbiao/carbiá pero. nunca isoinexplicable de vilardexense topónimos Vilar—,, cultavilarense emesmoaforma sobre oétimo VILLARE, —como existen ouvilarello coidamos con que vilarexo formar éposible outros xentilicio sobre un dos termos ousobre otopónimo xaamalgamado. Neste caso ningures, hai Vilardevós. Neste de topónimos tipo compostos formar éposible ,manuais web: esitios vilardexense porque éimposible, non hai*Vilardexo por Resúltanos impactante o xentilicio deste topónimo nalgúnas que figura , etc. ouacreación carbiao de xentílicas formas histórica , crucense como crucés tan formalmente castelán de cruceño, inaceptable en galego. Propomos a forma a capitalpasoupara As Cruces (Vila de Cruces) alguéninventou oxentilicio capitaldeste aantiga concello era Carbia oseu era xentilicio. ecarbiao Cando valdeorresa léxica da forma castelá,léxica daforma olivo de Vigo, pero cunsufixo fórmase inexplicable para xentilicios sobre unhabase , que polo édobremente inaceptable en galego. 117 118 61 OS XENTILICIOS DE GALICIA (E DOS OUTROS TERRITORIOS DE LINGUA E CULTURA GALEGAS) Viveiro: viveirés/viveiresa - o/a vivariense119 62 Xermade: xermadés/xermadesa Xinzo de Limia: limiao/limiá - limego/limega Xove: xovego/xovega - o/a xovense Xunqueira de Ambía: xunqueirao/xunqueirá Xunqueira de Espadanedo: xunqueirao/xunqueirá Zas: zaseiro/zaseira - *o/a salense120
119 Se o étimo é VIVARIU o xentilicio culto deberá ser vivariense e non viveirense. 120 Circula pola prensa mesmo a forma disparatada zaense. Se o étimo é SALAS, o xentilicio culto será salense, e o pretensamente culto formado sobre o étimo actual sería zasense, e non zaense. Miñor (val): miñorano/miñorana -miñorán/miñorá Miño (val): miñoto/miñota Mariñas, As (comarca): mariñán/mariñá Mariña, A (comarca): mariñao/mariñá Limia (val):-limiao/limiá limego/limega Lérez (val): lerezán/lerezá Lemos (val): limés/limesa Frieiras, As (comarca): frieirés/frieiresa Fragoso (val): fragosiño/fragosiña (val):Dubra dubrés/dubresa (val):Deza dezao/dezá Camba (comarca): cambote/cambota -cambés/cambesa (comarca):Bergantiños bergantiñán/bergantiñá Barcala, A (comarca): barcalés/barcalesa Barbanza, A (comarca): barbanzán/barbanzá Arousa, A (comarca): arousán/arousá Ancares, ancarés/ancaresa eserra): Os(val Comarcas,terras e vales 121 que tivo nopasado. que funciona é cambote/cambota, xa desposuído despectiva dunha carga certa sur de Galicia coma de noPortugal.norte Pero o único na actualidade xentilicio procedentespoboacións deste aínda sedenominan val hoxe, Cambeses tanto no Este de último basehistórica, poismoitos lugares onde foron instaladas 121 63 OS XENTILICIOS DE GALICIA (E DOS OUTROS TERRITORIOS DE LINGUA E CULTURA GALEGAS) Montes (comarca): montés/montesa 64 Morrazo (comarca): morraceiro/morraceira122 - o/a morracense Pallares (comarca): pallarego/pallarega - pallarés/pallaresa Paradanta (comarca): paradantés/paradantesa Ribeiro, O (comarca): ribeirao/ribeirá Salnés, O (comarca): salnesán/salnesá Soneira (comarca): soneirán/soneirá Terra Cha, A (comarca): chairego/chairega Ulla (val): ullán-ullao/ullá Umia (val): umián/umiá Xallas (comarca): xalleiro/xalleira
122 A forma morraceiro/a témola lido moi recentemente en artigos de opinión de escritores galegos no Faro de Vigo. Porén, toda a prensa, en castelán e en galego, continúa a empregar morracense. Supomos que morraceiro lle acae ben a este topónimo por analoxía próxima con cangueiro/a.