Juliusz Kossak, 1881, from Deotyma’S Album, National Museum in Cracow

JuliuszKolekcja Muzeum Narodowego Kossak w Krakowie The collection of the National Museum in Cracow

Wacława Milewska Projekt graﬁczny / Design Władysław Pluta

Tekst i opracowanie merytoryczne / Text and art historical consultation Wacława Milewska

Reprodukcje / Reproductions Marek Studnicki (wszystkie, z wyjątkiem wymienionych poniżej / with the exception of those listed above); Robert Moździerz (s. / p. 6); Piotr Ligier (s. / pp. 7, 8, 9, 10, 12, 13, 14); Arkadiusz Podstawka (s. / p. 11)

Fotograﬁa na stronie drugiej / Photograph on p. 2 Fotograﬁa wizytowa Kossaka z 1881 roku z albumu Deotymy, Muzeum Narodowe w Krakowie Carte-de-visite photograph of Juliusz Kossak, 1881, from Deotyma’s album, National Museum in Cracow

Koordynacja prac redakcyjnych / Co-ordinating editors Joanna Kułakowska-Lis, Maciej Haudek

Konsultacja militariów / Consultants on military matters Michał Dziewulski, Eugeniusz Nowak, Piotr Wilkosz

Tłumaczenie / Translation Joanna Holzman

Korekta / Proof-read by Elżbieta Białoń

DTP Bosz, Maciej Haudek

Skanowanie / Scanning Jacek Jutrzenka, JML

Druk / Print Sun Fung Oﬀset Binding Co., Ltd. Printed in China

Wydawca / Publisher Wydawnictwo Bosz

ISBN 83-89747-24-3

Wydanie pierwsze / First Edition

Muzeum Narodowe w Krakowie Gmach Główny Al. 3 Maja 1 30-062 Kraków tel. +48 (12) 29 55 600 www.muzeum.krakow.pl

38-622 Olszanica 311 Biuro / Oﬃce: ul. Parkowa 5, 38-600 Lesko tel. +48 (13) 469 90 00 fax +48 (13) 469 61 88 www.bosz.com.pl e-mail: [email protected] Wstęp Introduction

W połowie XIX wieku, gdy When Juliusz Kossak was Juliusz Kossak zaczynał stawiać beginning to take the first steps in pierwsze kroki w malarstwie, painting in the mid-19th century, w sztuce polskiej utrwalał się nurt Romanticism was reaching an romantyczny. Istotną tendencją established position in Polish art. tego kierunku, ugruntowaną As an important characteristic w sztuce zachodnioeuropejskiej, rooted in Western European art, było szeroko pojęte the trend displayed a wide-ranging zainteresowanie przeszłością, interest in the past. Exploration sięganie w głąb historii, ale też of history was combined with fascynacja egzotyką, czerpanie fascination with exoticism, z wyobraźni i odkrywanie references to the imaginary, and nieznanych obszarów współczesnej penetration of the unknown areas rzeczywistości. Romantyzm of contemporary reality. Because polski, z uwagi na rodzime of the local political circumstances uwarunkowania polityczne (partitions of Poland in 1772, – rozbiory i przegrane powstanie 1793, 1795, and the defeat of Ksawery Pillati Ksawery Pillati listopadowe – propagował ideę the November [1830] Uprising), Juliusz Kossak Juliusz Kossak tworzenia sztuki narodowej, Polish Romanticism promoted the przy sztalugach at the Easel [1869] [1869] identyfikując polskość w dawnych creation of national art, wherein ołówek, papier pencil on paper zwyczajach i obrzędach, the Polish element was identified 25,7 × 15,8 25.7 × 15.8 MNK w przejawach religijności, through ancient customs and rites, w przywiązaniu do ojczystej demonstration of religiousness, ziemi, do historii i pomników attachment to native soil and przeszłości. Idee romantyzmu the monuments of the past. wcieliły się w dwa zasadnicze nurty The ideas of Romanticism were – idealistyczny, poszukujący wyrazu embodied in two basic trends: dla piękna jako przejawu absolutu, idealistic, seeking expression for najczęściej oparty na kanonie form beauty as a manifestation of the klasycznych, oraz – realistyczny, Absolute and most often based szukający natchnienia w otaczającej on the canon of classical forms; rzeczywistości, na ogół znajdujący and realistic, seeking inspiration wyraz w języku naturalizmu. in the surrounding reality and Czasem kanony te krzyżowały się usually finding expression in the i przenikały, nawet w twórczości language of naturalism. These jednego artysty. two canons often intersected and Juliusz Kossak początkowo nie był interpenetrated even in the oeuvre świadom misji ani filozoficznych, of one single artist. ani estetycznych uwarunkowań Juliusz Kossak was not initially swego malarstwa. Był samoukiem, aware that his painting might podszkolonym w rysunku przez have a mission, or spring from lwowskiego akademika Jana any philosophical or aesthetic Maszkowskiego i traktował premises. He was a self-taught swe skromne artystyczne artist, briefly trained in drawing umiejętności jako hobby oraz by Jan Maszkowski, Lwów źródło zarobkowania. Karierę academic painter, and he treated rozpoczął od portretowania his modest skills as a hobby and rasowych koni wierzchowych ze a source of income. He began his 5 stadnin magnackich i szlacheckich career as a painter of portraits of w Jarczowcach, Jezupolu, pedigree saddle horses bred on Podhorcach, Białej Cerkwi, aristocratic and gentry stud farms Łańcucie, Antoninach, w Koropcu, at Jarczowice, Jezupol, Podhorce,

Siwy ogier arabski Obejan, the grey Arab Obejan stallion 1844 1844 akwarela, papier watercolour on paper 30,0 × 40,0 30.0 × 40.0 MOT

Sławucie, Winniczkach, Biała Cerkiew, Łańcut, Antoniny, Rajtarowicach. Przez osiem lat Koropiec, Sławuty, Winniczki and przemieszczał się z dworu do Rajtarowice. He spent eight years dworu, malując i rysując konie, travelling from one residence to sceny z polowań, przejażdżek, another, painting and drawing wyścigów, a także portrety horses as well as hunting, riding i karykatury swych mocodawców and racing scenes, in addition to (m.in.: Siwa klacz Szaytanka portraits and caricatures of those 1844, Siwy ogier Obejan 1844, commissioning him with the tasks. Kohelyan 1845, Stadnina His oeuvre of that time includes Stanisława Dunin-Borkowskiego Szaytanka, the grey mare, 1844; w Winniczkach 1846, Juliusz Obejan, the grey stallion, 1844; Dzieduszycki na polowaniu 1844, Kohelyan, 1845; The Stanisław Polowanie par force u Potockich Dunin-Borkowski Winniczki Stud, w Łańcucie 1845, Wyścigi konne we 1846; Juliusz Dzieduszycki hunting, Lwowie 1845, Leonard Piniński 1844; Par force hunt at the Potockis’ na koniu 1847). Tam wchłonął in Łańcut, 1845; Horse races in i pokochał szlachecki obyczaj, Lwów, 1845; Leonard Piniński on poznał znaczenie rodowej tradycji, horseback, 1847. Thus engaged, he dziedzictwa przenoszonego had absorbed and come to love z pokolenia na pokolenie the customs of the gentry, and w podaniu, geście, pamiątkach. understand the meaning of family W kresowych dworach zobaczył tradition, an inheritance passed pieczołowicie przechowywane from generation to generation in arsenały rycerskiej broni, zbroje, legend, gesture and memorabilia. hetmańskie buławy, proporce, In the manor houses of Poland’s 6 drogocenne łupy wojenne, galerie eastern borderland, he could z portretami przodków. Ten see carefully preserved arsenals okres ukształtował artystyczne of knight’s arms and armour, zainteresowania i tematykę hetman’s maces, ensigns, precious twórczości Kossaka. war spoils, and galleries of Artysta obdarzony nieprzeciętnym ancestor portraits. This was when talentem, doskonałą pamięcią Kossak’s artistic interests and the wizualną, umiejętnością szybkiego subject matter of his work had chwytania kształtów i ruchu been shaped. oraz bujną, pełną temperamentu Gifted with an uncommon wyobraźnią zaczął tworzyć talent, excellent visual memory, pierwsze sceny historyczne sięgając skill at promptly catching shape najpierw po tematy z ostatniego and motion, in addition to an powstania, a z czasem, po latach exuberant imagination, he created studiów nad dawnymi ubiorami his ﬁrst history scenes featuring i uzbrojeniem, do średniowiecza subjects from the recent uprising. i czasów nowożytnych (np. With time and years of studies on Generał Skrzynecki w taborze historic dress and arms, he also 1846, Herburt w bitwie z Tatarami began to take up subjects from pod Sokalem 1851, Śmierć the Middle Ages and the Modern Stefana Potockiego pod Żółtymi Age. (To exemplify this, there are Wodami 1853, Jan Kazimierz pod General Skrzynecki in a camp, 1846; Bersesteczkiem 1854). Od połowy Herburt in battle with the Tartars lat pięćdziesiątych XIX wieku at Sokal, 1851; Death of Stefan tematyka historyczna zdominowała Potocki at Żółte Wody, 1853; and Polowanie par force Par force hunt u Potockich at the Potockis’ w Łańcucie at Łańcut 1845 1845 akwarela, papier watercolour on paper 56,4 × 83,2 56.4 × 83.2 MNW

twórczość malarską Juliusza John Casimir at Berestechko, 1854.) Kossaka przynosząc dziesiątki Historic subjects dominated in dzieł ukazujących sceny tłumne, Juliusz Kossak’s oeuvre from the dynamiczne, często oparte na mid-1850s, resulting in dozens barokowym schemacie spiętrzania of dynamic crowded scenes, often kompozycji, zniewalające based on the Baroque pattern mistrzostwem w panowaniu of piled up composition, that nad formą, ujmujące realizmem are captivating for the masterly szczegółów, choć w całości handling of form and appealing 7 imaginowane i idealizowane. for the realism of detail though Ulubioną epoką malarza był altogether imaginary and wiek XVII – wiek europejskich idealized. The painter’s favourite wyczynów elearów polskich, period was the 17th century, licznych wojen: z państwem seeing the Polish élitist cavalry’s moskiewskim, z Turkami, European feats and numerous Tatarami, Kozakami i Szwedami, wars, with Muscovy, the Turks, pełen też innych ważnych Tartars, Cossacks and Swedes; as wydarzeń – sejmów i elekcji. Były well as other important events, one niewyczerpanym źródłem such as diets and elections of

Zmiana pozycji Changing positions artystycznych inspiracji dla malarza monarchs. For a history and pod Wawrem at Wawer 1872 1872 scen historycznych i batalisty (np. battle-scene painter they were an akwarela, papier watercolour on paper Obóz Lisowczyków pod Halberstadt inexhaustible source of artistic 60,9 × 93,5 60.9 × 93.5 MNW 1860, Żółkiewski pod Cecorą 1862, inspiration (The Polish élitist Stanisław Rewera Potocki przyjmuje cavalry’s camp at Halberstadt, wyoraną buławę 1873, Elekcja króla 1860; Żółkiewski at Cecora, 1862; Jana Kazimierza 1875, Odsiecz Stanisław Rewera Potocki accepting Smoleńska 1879, Sztandar Proroka a ploughed up mace, 1873; Election zdobyty 1883, Uroczysty wjazd Jana of King John Casimir, 1875; III Sobieskiego do Wiednia 1883). Besieged Smolensk relieved, 1879; Artysta podejmował też polskie The Prophet’s standard taken, 1883; wątki z kampanii napoleońskiej, John III Sobieski’s ceremonious malował epizody ze współczesnych entry into Vienna, 1883). The walk rewolucyjnych roku 1848 artist also took up Polish motifs 8 i powstania styczniowego from the Napoleonic wars, and (Napoleon daje rozkaz Tomaszowi painted episodes of the ongoing Łubieńskiemu wsparcia szwadronu Springtime of the Nations 1848 Kozietulskiego 1864, Patrol 1875, revolution and the Polish January Śmierć Ludwika Unruga w bitwie Uprising of 1863 (Napoleon pod Miłosławiem 1868, Bitwa pod commanding Tomasz Łubieński to Ignacewem – faza I i II, 1863). reinforce the Kozietulski squadron, Historię, zgodnie z ﬁlozoﬁcznymi 1864; Reconnaissance party, 1875; tendencjami epoki, Kossak The Death of Ludwik Unrug in pojmował personalistycznie battle at Miłosław, 1868; Battle of

Kazimierz Count Kazimierz hr. Łubieński Łubieński and his z córką daughter Emilia Emilią konno on horseback 1856 1856 akwarela, papier watercolour on paper 48,5 × 42,0 48.5 × 42.0 MNW

i przedstawiał zawsze jako Ignacew, stage I and II, 1863). bohaterski epizod z życia człowieka In keeping with the philosophical mającego wpływ na bieg dziejów. tendencies of the period, Kossak Wiele dzieł tworzył na zamówienie personalized history and always arystokracji malując heroizowane added a heroic quality to his portrety konne na tle bitwy, representations of episodes of the a także cykle obrazów ukazujących life of personages affecting the wojenne zasługi sławnych course of history. przodków rodu. He executed a good many works Zamiłowanie do arystokracji on commission for members of rozwinęło w artyście trwałe the aristocracy, painting heroized upodobania do podejmowania equestrian portraits against the i powtarzania tematów związanych backdrop of a battlefield, and z życiem tej sfery, nacechowanych series of pictures illustrating war 9 Powrót ze Back from często elementami idealizacji merits of the celebrated ancestors. spaceru konnego a ride a nawet panegiryzmu. Tworzył A fondness for the aristocracy w Krzeszowicach at Krzeszowice 1872/73 1872/73 wytworne portrety konne had developed in the artist a akwarela, papier watercolour on paper 73,0 × 130,0 73.0 × 130.0 wzorowane na XVIII-wiecznym lasting preference for taking up MNW malarstwie angielskim i sceny and repeating subjects connected ukazujące dworskie rozrywki (np. with the life of the class, often Kazimierz hr. Łubieński z córką with elements of idealization or Emilią konno 1856, Powrót ze even panegyric. He produced spaceru konnego w Krzeszowicach refined equestrian portraits 1872/73, Flirt na polowaniu patterned on 18th-century English 1879, cykl akwarel: Polowanie na painting, and scenes highlighting niedźwiedzia u ks. Adama Sapiehy courtly entertainment (e.g. Count w Siankach i Użoku 1874). Łubieński with his daughter Emilia Stosunkowo niewiele miejsca on horseback, 1856; Back from a w jego twórczości zajęły tematy ride at Krzeszowice, 1872/73; Hunt „miejskie” (np. Jarmark na konie flirtation, 1879; watercolour series pod Warszawą 1866, Warsztaty Bear hunt at Prince Adam Sapieha’s kolei Terespolskiej 1868, Omnibus at Sianki and Użok, 1874). warszawski 1869, Targ na ‘Urban’ subjects were relatively rare konie pod Wawelem 1885), in his oeuvre (e.g. Horse market natomiast zachwycił go folklor near Warsaw, 1866; Terespol railroad podkrakowskich wsi. Artysta workshops, 1868; Warsaw omnibus, z upodobaniem wprowadzał 1869; Horse market at the foot of do swych obrazów barwne Wawel Hill, 1885). On the other i dynamiczne motywy weselnych hand, the folklore of villages near orszaków i ludowych banderii. Cracow held an appeal for him. Fascynowało go też zestawianie The artist delighted in introducing różnorodnych typów i charakterów into his painting colourful and ludzi: drobnej szlachty, magnaterii, dynamic motifs of wedding 10 Kozaków, Żydów, mieszczan pageants and rural processions on i chłopów oraz ukazywanie, horseback. He was also fascinated często w jednym obrazie, ich by bringing together varied human etnicznych, rasowych, społecznych types and characters: members of i kulturowych różnic. the petty gentry, Cossacks, Jews, Jednak stałym i zasadniczym townspeople and peasants, often elementem twórczości shown in a single painting, and Juliusza Kossaka był koń, bringing out the ethnic, racial, malowany z zamiłowaniem social and cultural differences i niedoścignionym znawstwem, between them. świetnie charakteryzowany As the constant and essential w typie i indywidualnym element of Juliusz Kossak’s oeuvre, podobieństwie, bezbłędnie however, there was the horse. ukazywany w ruchu, eksponowany Painted with relish and matchless dla swego jednostkowego piękna, expertise, superbly rendered in ale pojmowany także jako symbol type and individual resemblance, rycerskiego i szlacheckiego etosu highlighted for its individual oraz narodowych cech – beauty, it was also approached umiłowania wolności i swobody. as symbolic of a knightly and Ogromna część artystycznego gentlemanly ethos and of the dorobku Kossaka to praca national characteristics: love of ilustratorska. Pierwsze ważne freedom and liberty. zamówienie artysta otrzymał Illustration featured prominently w 1851 roku od wydawcy in Kossak’s work. He obtained his Maurycego Wolffa, który first meaningful commission in przygotowując wydanie zbioru 1851 from the publisher Maurycy utworów różnych poetów i pisarzy Wolff then preparing a volume Jarmark na konie Horse market pod Warszawą near Warsaw 1866 1866 akwarela, papier watercolour on paper 63,5 × 102,4 63.5 × 102.4 MNWr

pt. Plejada polska (wyd. 1857), of works by various poets and zamówił u Kossaka ilustracje writers entitled Plejada polska do utworów Wincentego Pola, [The Polish Pleiad] published in Juliusza Słowackiego i Kazimierza 1857. Kossak was asked to provide Brodzińskiego. Działalność illustrations to the contributions ilustratorską artysta rozwinął of Wincenty Pol, Juliusz Słowacki, szczególnie po powrocie z Paryża and Kazimierz Brodziński. The 11