Zdjęcia Rentgenowskie W Poznawaniu Średniowiecznej Przeszłości
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
EJMT 3(8) 2015 • Najnowsze technologie medyczne Zdjęcia rentgenowskie w poznawaniu średniowiecznej przeszłości Możliwości współpracy archeologów z placówkami medycznymi na przykładzie badań skarbu biżuterii z Czermna Radiography in the study of medieval past Possibilities of cooperation between archaeologists and medical centers on the example of research of the hoard of medieval jewellery from Czermno European Journal of Medical Technologies 2015; 3(8): 14-23 Marcin Piotrowski1, Patrycja Piotrowska2, Copyright © 2015 by ISASDMT 3 4 All rights reserved Konrad Grochecki , Wiesław M. Pawłowski www. medical-technologies.eu Published online 10.11.2015 1 Katolicki Uniwersytet Lubelski, Polska Adres do 2 ArchaeoFuture, Lublin, Polska korespondencji: 3 Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Polska Marcin Piotrowski Katedra Historii 4 Polskie Towarzystwo Numizmatyczne, Polska Średniowiecznej Instytut Historii Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II Al. Racławickie 14 (gmach Streszczenie główny), 20-950 Lublin e-mail: marcincastello@ tlen.pl Artykuł dotyczy skarbu biżuterii średniowiecznej znalezionego 4 kwietnia tel. +48 603 962 045 2011 r. na terenie grodziska w Czermnie, w gminie Tyszowce, w województwie lubelskim. Skarb został odkryty w naczyniu ceramicznym w odległości około Słowa 20 m od innego zbioru biżuterii z tego samego okresu. Przed opróżnieniem na- czynia depozyt został prześwietlony promieniami Rentgena w celu dokładnego kluczowe: zbadania stratygrafii w jego wnętrzu. Dzięki zastosowaniu metody RTG możliwe archeologia było określenie nie tylko składu skarbu, ogólnego charakteru jego elementów i medycyna, zdjęcia i kolejności (logiki) ich umieszczania w naczyniu, ale nawet opisanie ornamen- rentgenowskie, tyki i technik jubilerskich odnoszących się do poszczególnych okazów biżuterii. technologie medyczne 14 Copyright © 2015 by ISASDMT EJMT 3(8) 2015 • Najnowsze technologie medyczne Abstract The aim of this paper is the description of a hoard of medieval jewellery found on 4th April, 2011 in a stronghold (gord) in Czermno, administrative district of Gmina Tyszowce, Lublin Voivodeship. The treasure was found in an earthenwa- re pot, and was situated approximately 20 metres from another hoard of jewel- lery dating to the same period. Before the jewellery was taken out of the pot, Key words: it had been x-rayed to provide thorough stratigraphy analysis. Thanks to that, archaeology and exact content, features of its particular elements, the sequence of them being medicine, radi- placed in the pot, as well as detailed description of decorations and jeweller’s ography, medical techniques were identified. technologies 4 kwietnia 2011 r. na majdanie grodziska w Czermnie jubilerskich odnoszących się do poszczególnych oka- w gminie Tyszowce w trakcie badań prowadzonych zów biżuterii (ryc. 3-5). przez Instytut Archeologii Uniwersytetu Marii Curie- W naczyniu ukryto dwie bogato zdobione branso- -Skłodowskiej w Lublinie (UMCS) odkryte zostały lety mankietowate, dwie bransolety ze spiralnie zwi- dwa depozyty średniowiecznej biżuterii (ryc. 1). Znaj- niętej niezdobionej taśmy o zwężających się końcach, dowały się bardzo płytko, w odległości około 20 m od dwie zausznice, dwa kołty, dwa srebrne pozłacane siebie. Jeden ze skarbów ze względu na to, iż zalegał pierścienie oraz 19 całych (i kilka fragmentów) srebr- bezpośrednio w ziemi, zachował się w gorszym sta- nych, pozłacanych blaszek – aplikacji naszytych pier- nie. Być może nawet jest niekompletny. Drugi od- wotnie na nakrycie głowy (czepiec lub opaskę), z któ- kryty został w lekko uszkodzonym garnku ceramicz- rego zachował się fragment z przyszytymi miniaturo- nym wypełnionym ziemią (ryc. 2). Charakter tego wymi paciorkami szklanymi. Analizy laboratoryjne drugiego znaleziska udało się ustalić od razu, gdyż wykazały, że nakrycie głowy wykonano z lnu oraz z góry lekko wystawały dwie bransolety oraz charak- jedwabiu. Jedna z bransolet mankietowatych zdo- terystyczne paciory zdobione granulacją, stanowiące biona jest grawerowaniem geometryczno‑roślinnym element zausznicy [1]. rozłożonym w dwóch pasmach. Linia rozdzielająca Depozyt ukryty w naczyniu po zadokumentowaniu pasma oraz krawędzie bransolety zdobione są wąski- w terenie wydobyty został w całości, bez opróżniania mi taśmami z nakładanym złotem i wybijanymi od zawartości pojemnika, chodziło bowiem o możliwie środka „kulkami” imitującymi granulację (pseudo- dokładne zbadanie mikrostratygrafii w jego wnętrzu granulacja) (ryc. 6). Druga bransoleta, dekorowana – wszystkich elementów oraz ich wzajemnych relacji. w technice niello, prócz motywów roślinnych i geo- Istotna była próba uzyskania odpowiedzi na pytanie, metrycznych nosi także przedstawienia ptaków (ryc. czy uda się odtworzyć kolejność, w jakiej poszcze- 7-8). Te ostatnie naprzemiennie z rozwiniętymi kom- gólne ozdoby umieszczane były w naczyniu bezpo- pozycjami roślinnymi znajdują się w polach łukowato średnio przed ukryciem. Etap precyzyjnej eksplora- zamkniętego wzoru arkadowego, biegnącego dooko- cji wnętrza garnka poprzedzony został wykonaniem ła bransolety. Jej krawędzie zdobione są dodatkowo serii zdjęć rentgenowskich dzięki współpracy z jedną wąskimi paskami nakładanego złota oraz wybijanymi z lubelskich placówek medycznych. Obróbkę graficz- od środka „kuleczkami” imitującymi granulację. Koł- ną oraz analizę materiału wykonano w programie ty, także zdobione techniką niello, noszą motywy geo- RADinfo SYSTEMS RSVS Viewer Suite. Ostatecznie metryczno-roślinne (ryc. 9). Jeden z wymienionych na podstawie fotografii RTG możliwe było określe- pierścieni posiada tarczkę z wyobrażeniem ptaka, dru- nie nie tylko składu skarbu, ogólnego charakteru gi – szklane oczko. Obydwie zausznice mają po trzy jego elementów i kolejności (logiki) ich umieszczania sześcienne paciory umocowane na kabłąku owijanym w naczyniu, ale nawet opisanie ornamentyki i technik dodatkowo nitką filigranową (ryc. 10). 15 Copyright © 2015 by ISASDMT EJMT 3(8) 2015 • Najnowsze technologie medyczne 1. Czermno, pow. tomaszowski. Grodzisko (stanowisko 1). Dwa skarby biżuterii średniowiecznej znalezione w kwietniu 2011 roku (fot. K. Wasilczyk). 2. Czermno, pow. tomaszowski. Grodzisko (stanowisko 1). Skarb ukryty w naczyniu ceramicznym, znaleziony w kwietniu 2011 roku. Zdjęcie przed eksploracją zawartości garnka (fot. M. Piotrowski). 16 Copyright © 2015 by ISASDMT EJMT 3(8) 2015 • Najnowsze technologie medyczne 3. 4. Zdjęcie rentgenowskie skarbu ukrytego w garnku, Zdjęcie rentgenowskie skarbu ukrytego w garnku, znalezionego w Czermnie w 2011 roku. Rzut z góry. znalezionego w Czermnie w 2011 roku. Rzut z góry. 5. Zdjęcie rentgenowskie skarbu ukrytego w garnku, znale- zionego w Czermnie w 2011 roku. Zbliżenie na rzut z góry. 17 Copyright © 2015 by ISASDMT EJMT 3(8) 2015 • Najnowsze technologie medyczne 6. Czermno, pow. tomaszowski. Gro- dzisko (stanowisko 1). Skarb ukryty w naczyniu ceramicznym, znaleziony w kwietniu 2011 roku. Srebrna, złoco- na bransoleta mankietowa zdobiona grawerowanym ornamentem geome- tryczno-roślinnym (fot. K. Wasilczyk). 7. Czermno, pow. tomaszowski. Gro- dzisko (stanowisko 1). Skarb ukryty w naczyniu ceramicznym, znaleziony w kwietniu 2011 roku. Srebrna, złocona bransoleta mankietowata zdobiona w technice niello. Widoczne przed- stawienie ptaka (fot. K. Wasilczyk). 8. Czermno, pow. tomaszowski. Gro- dzisko (stanowisko 1). Skarb ukryty w naczyniu ceramicznym, znaleziony w kwietniu 2011 roku. Srebrna, złocona bransoleta mankietowata zdobiona w technice niello (fot. K. Wasilczyk). 18 Copyright © 2015 by ISASDMT EJMT 3(8) 2015 • Najnowsze technologie medyczne 9. Czermno, pow. tomaszowski. Grodzisko (stanowisko 1). Skarb ukryty w naczyniu ceramicznym, znaleziony w kwietniu 2011 roku. Srebrne kołty zdobione techniką niello (fot. K. Wasilczyk). 10. Czermno, pow. tomaszowski. Grodzisko (stanowisko 1). Skarb ukryty w naczyniu ceramicznym, znaleziony w kwietniu 2011 roku. Dwie srebrne zausznice z sześciennymi paciorami i filigra- nem na kabłąku (fot. K. Wasilczyk). Skarb bardzo podobny pod względem skła- Bogactwo, stylistyka, różnorodność oraz zestaw du oraz stylistyki ozdób do tego zdeponowanego ozdób w czermieńskim depozycie sugeruje związek w Czermnie w naczyniu ceramicznym został od- z IV grupą chronologiczną skarbów na Rusi, wydzie- kryty w 1974 r. podczas prac ziemnych w miejscu loną przez Galię F. Korzuchinę [3]. Szczególną uwagę dawnego grodu w miasteczku Sokal na Ukrainie, zwracają kołty zdobione techniką niello. Należą do w obwodzie lwowskim. Sokal znajduje się zaledwie najbardziej reprezentacyjnych ozdób Rusi Kijow- 30 km w linii prostej od Czermna. W skład znale- skiej. Były one ozdobami zawierający mi pierwotnie, zionego tam skarbu wchodziła bransoleta mankie- jak się przypuszcza, pakuły nasączane wonnościami, towata z ornamentem roślinnym oraz przedstawie- które zamoco wane na opasce zdobiącej czoło zwisały niami ptaków w arkadach, zausznice z sześcienny- na wysokości policzków. mi paciorami oraz zausznice z paciorami kulistymi. Do szczególnie pięknych i interesujących ozdób Kabłąki obydwu typów zausznic zdobione były należą także bransolety mankietowate znalezione dodatkowo nitką filigranową. Wiadomo, że skarb w Czermnie, posiadające liczne analogie na terenie z Sokala zdeponowany był pierwotnie w naczyniu dawnej Rusi [4]. Warto wskazać na kilka analogii ceramicznym, które rozpadło się w trakcie wyjmo- z charakterystycznym motywem arkadowym, zdo- wania, i zawierał także zaginione dziś dwa pierście- bionych przedstawieniami ptaków oraz motywami nie [2]. roślinno-geometrycznymi