Sekans Sinema Kültürü Dergisi Aralık 2018, Sayı e9, Ankara © Sekans Sinema Grubu Tüm Hakları Saklıdır. Sekans Sinema Kültürü Dergisi ve sekans.org içeriği, Sekans Sinema Grubu ve yazarlardan izin alınmaksızın kullanılamaz. [email protected] http://www.sekans.org Yayın Yönetmeni Ender Bazen Dosya Editörü A. Kadir Güneytepe Kapak Düzenleme ve Tasarım Cem Kayalıgil [email protected] Tansu Ayşe Fıçıcılar [email protected] Web Uygulama Ayhan Yılmaz [email protected] Kapak Fotoğrafı Güz Sonatı (Höstsonaten, Ingmar Bergman, 1978) Katkıda Bulunanlar Natig Ahmedli, Ahmet Akalın, Nurten Bayraktar, Gülizar Çelik, Gizem Çınar, M. Baki Demirtaş, Ekin Eren, Aleksey Fedorchenko, Ulaş Başar Gezgin, Erman Görgü, Dilan İlhan, Erdem İlic, Süheyla Tolunay İşlek, Erbolot Kasymov, Sertaç Koyuncu, Dila Naz Madenoğlu, İlker Mutlu, Yalçın Savuran, Mine Tezgiden, Seda Usubütün, Rukhsora Yusupova Bu elektronik dergi, bir Sekans Sinema Grubu ürünüdür. ÖNSÖZ Bir derginin en iyi yanı bir sayı içerisindeki birçok farklı başlığın sinemanın zengin dünyası içinde sinemanın bambaşka alanlarına sıçramayı sağlayabiliyor olması galiba. Her yeni sayıda yazarlarımızın ilgi alanlarının katkısıyla bu zengin dünyadaki her araştırma, her keşif bir diğer okumayı da besliyor çoğu zaman. Her sayıda olduğu gibi Sekans Sinema Kültürü Dergisi e-9’da da bu amaçla çalışmalara başlanmış, içeriğin ana hatları belirlenmişti. Sinemamızdan ve dünya sinemasından incelemeler, bir yönetmen söyleşisi, belgesel, akım, tür, anısına gibi bölümler, 50 yaşında bir film, bir ülke sinemasını ele alan dosya ile bu sayıda da farklı coğrafyalara, tarihlere, yönetmenlere, ülkelere ve düşüncelere yolculuk etmek için yola çıkılmıştı. Tüm bu çalışmaları okuyucuya ulaştırmanın yoğun çabası içindeyken sinema dünyasından kötü bir haber geldi. İtalyan yönetmen Bernardo Bertolucci, çokça tartışılmış, üzerine defalarca yazılmış, çizilmiş filmlerini ardında bırakarak bu dünyaya gözlerini kapamıştı. Sinema tarihini zenginleştiren isimlerden biridir Bertolucci. Sanata ilgisi, izlerine filmlerinde de rastlanabilecek olan şiire tutkusuyla başlar. Yeni Gerçekçilik akımını geride bırakmış ama henüz izlerini taşımakta olan İtalyan Sinemasına adım atmasını ise tesadüfen Pasolini ile çalışma fırsatı yakalamasıyla mümkün olur. Sonrasında çağdaşı Fransız Yeni Dalgası’ndan ve özellikle Godard’dan etkilenecektir. Daha ilk filmi 1962 tarihli Korkunç Orakçı ile kendi sinema dilini ortaya koymuş, sinema tarihine yön vermeye başlamış bu auteur yönetmenin 2012 yılına kadar sürdürdüğü kariyeri boyunca gerçekleştirdiği, bir çoğu zihinlere yer etmiş filmleri ise sırasıyla Devrimden Önce, Örümceğin Stratejisi, Konformist, Paris’te Son Tango, 1900, La Luna, Son İmparator, Çölde Çay, Küçük Buda, Çalınmış Güzellik, Teslimiyet, Kızılca Kıyamet, Düşler Tutkular ve Suçlar, Ben ve Sen’dir. Politik, ideolojik ve felsefi altyapısı kuvvetli, yer yer kentli portrelere odaklandığı, tesadüfün rolünü vurguladığı hikayelerini çoğu zaman açık uçlu sonlandırarak yarattığı anlatı tekniği sayesinde farklı zihinsel ve zamansal deneyimlere olanak sağlayan, şaşırtıcı, sarsıcı, sınırları zorlayan bir yönetmen oldu Bertolucci. Çok katmanlı okumalara izin veren modernist sinema anlatımının, dilinin auteur yönetmeni oldu. Bertolucci gibi yönetmenlerin katkısıyla oluşan güçlü kuramsal temellerin ayak izleriyle, öğrettikleriyle gelişiyor düşün dünyası. Bizlerin de bunun bir parçası olabilmek için çıkardığı dergide, yeni sayıya hazırlanırken, bu sefer belleğimizde, Sekans’ın yola çıkış amacı olan, sinemanın bir sanat, görsel bir dil ve kültürel bir kaynak olduğu inancını her yönden besleyen, Bertolucci vardı. Tansu Ayşe Fıçıcılar İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ 1 İÇİNDEKİLER 2 ÇÖZÜMLEME “Nefes mi Buğday mı?” 5 M. Baki Demirtaş Toz Bezi 22 Gizem Çınar İnsan, Ne Zaman “İnsan”dır; Köpek, Ne Zaman “Köpek…” 31 Dilan İlhan Farklı Rüyaların İnsanları: 44 Martıların Efendisi Filminin Çatışan Arketipleri Dila Naz Madenoğlu Kwaidan 53 Kobayashi’den Japon Ethos’unun Hayaletini Canlandırma Girişimi - II Ekin Eren ANA SÖYLEŞİ Aleksey Fedorchenko 68 Söyleşi: Gökhan Erkılıç KISA Evacık 73 Mine Tezgiden BELGESEL Anlatmadan Anlatmak: Koyaanisqatsi 78 Seda Usubütün BİYOGRAFİ Lorenza Mazzetti 90 Nurten Bayraktar AKIM İngiliz Yeni Dalga Akımı 94 Kuzeyin Öfkesi Nurten Bayraktar TÜR Biz Bu Kasabada Yabancıları Sevmeyiz! 102 Süheyla Tolunay İşlek DENEME American Honey: Makyajsız Yakalanan Amerika 120 Erdem İlic 50 YAŞINDA Seyyit Han 124 İlker Mutlu TEMA SİNEMA Savaşa Ötekinin Gözünden Bakmak – Vietnam Yapımı 133 Vietnam-Amerikan Savaşı Filmleri Üzerine Ulaş Başar Gezgin FESTİVAL Adana Altın Koza Film Festivali 160 İlker Mutlu ÜLKE SİNEMASI Türkistan Kültür Değerlerinin Özbekistan Sinemasına Yansıması 173 Erbolot Kasymov, RukHsora Yusupova SİNEMA KİTAPLIĞI 195 Avrupa Sinema Kuramları – Eleştirel Analiz (Ian Aitken) Sertaç Koyuncu Sinemanın Özü Kısa Film (Sema Fener) Tansu Ayşe Fıçıcılar DOSYA – İSVEÇ SİNEMASI Dünden Bugüne İsveç Sineması 203 A. Kadir Güneytepe İsveç Film Enstitüsü 214 Çeviren: A. Kadir Güneytepe Güz Sonatı Üzerine Bir Deneme 217 Yalçın Savuran Son Kuşak İsveç Sineması 227 Çağdaş İsveç Sinemasından Üç Film Üzerine Değiniler 234 Kare – Değişim – Ejderha Dövmeli Kız A. Kadir Güneytepe Yakın Dönem İsveç Sineması Uzun Metrajlı Film 240 Sayı ve Dağılımları ---- ÇÖZÜMLEME---- “NEFES Mİ BUĞDAY MI?” † M. Baki Demirtaş Buğday Yönetmen: Semih Kaplanoğlu Senaryo: Semih Kaplanoğlu - Leyla İpekçi Görüntü Yönetmeni: Giles Nuttgens Sanat Yönetmeni: Naz Erayda Müzik: Mustafa Biber Kurgu: Osman Bayraktaroğlu – Semihkaplanoğlu - Ayhan Ergürsel Oyuncular: Jean-Marc Barr, Cristina Flutur, Ermin Bravo, Grigoriy Dobrygin 2017 / 123’ / Türkiye Semih Kaplanoğlu’nun Buğday filmi, bize Hollywood ve Avrupa Sineması’nın Hristiyan mitolojisini esas alan filmlerine karşılık İslami söylenceleri, tasavvufu ve Anadolu erenlerini esas alan bir hikaye sunuyor. Ancak ortalama bir Türk seyircisi ‘İsa’nın Son Akşam Yemeği’ni herhangi bir şekilde mutlaka biliyorken, Matrix serisiyle neredeyse tüm Hristiyanlık tarihini öğrenmişken, bu toprakların † Sekans Film Çözümlemesi Yarışması 2018 Üçüncüsü SEKANS Sinema Kültürü Dergisi Aralık 2018 | Sayı e9 : 5-21 erenleri ve tarihsel kişilikleri olan Hacı Bektaşi Veli’nin kendisinden ekecek buğday istemeye gelen Yunus Emre’ye söylediği “Buğday mı hikmet mi?” sorusunu bilmediğinden filmdeki hikaye de seyirci için biraz örtülü kalıyor. Tabii hikayenin evrenseli bırakın, ulusal olacak kadar bile bilinmemesi, filmin yönetmeni Semih Kaplanoğlu’nun filmin evrensel olması için yaptığı tüm teknik ve sinemasal çabaları da (filmin siyah-beyaz ve İngilizce çekilmesi, yabancı oyuncuların oynatılması vs.) boşa çıkarıyor. Ancak Avrupa’daki festivallerde ödül alamayan Buğday’ın Tokyo Uluslararası Film Festivali’nde Büyük Ödül’ü alması, tutturduğu manevi dilin ve “doğanın bağrında toprağa çizdikleri çemberin içine ayakkabılarını çıkararak giren” Erol ve Cemil’in hikayesinin, evlerine ayakkabılarını çıkararak giren Japonlar tarafından anlaşıldığını göstermektedir. Sinematografik açıdan neredeyse mükemmel olan filmin bütünlüğüne, Kur’an- Kehf: 18/65-82’den alan hikayesini gelecekteki bir zamana uyarlamaktan doğan zorluklar nedeniyle senaryosunda oluşan boşluklar ve cevapsız kalan noktalar zarar verse de, bir süre sonra bunlar hem sinematografinin hem de hikayenin gerisinde kalmaktalar. Açılışta, bakımlı, iyi giyimli bir kadın tarafından kalabalık bir çocuk grubu içinden seçilen Fida isimli küçük bir kızın bilgisayar başında yapılan bir takım testlerden sonra, sağlıksız olması sebebiyle, etrafı manyetik duvarla çevrili şehre kabul edilmemesini görüyoruz. Hemen ardından şehrin duvarları dışına çıkarılan Fida kalabalık bir insan grubuyla birlikte hastalıklı insanların ya da şehre kabul edilmeyenlerin yaşadığı Terk Edilmiş Doğa’ya doğru yola çıkıyor. Sonra gruptan ayrılan bir kişinin, kaçak yolla şehre girmek için manyetik duvara doğru koştuğunu görüyoruz. Ancak duvara ulaştığında puf diye yanarak yok oluyor. Ardından kamera hiç durmadan manyetik duvarın şehir tarafına geçip uçsuz bucaksız buğday tarlasını gösteriyor. Az sonra ise tarlada buğday başakları üzerinde elini dolaştırarak yürüyen hikayenin kahramanı Prof. Erol Erin karşımıza çıkıyor. Sistematik olarak takip eden sahnelerle, Erol’un kullandığı araba içinden şehrin durumuna tanıklık ediyoruz. Bu sistematik ilerleme Yeni Yaşam Teknolojileri isimli, sentetik tohumlarla üretim yapan ve şehrin yöneticisi/ sahibi konumundaki şirketin binasına ulaşılmasıyla sona eriyor. Neredeyse koreografik olarak ilerleyen bu açılış sahneleri, bize karşı karşıya olduğumuz dünya ve düzeniyle ilgili bilgi vermek için hızlı bir bilgi sağlarken, filmin de bilim-kurgu öğeleri en yüksek kısımlarını oluşturuyorlar. 6 Filmin konusu da bu ilk sahnelerde, özellikle Erol Erin şirket binasındaki toplantıya katıldıktan sonra kendisini belli ediyor. Salgın hastalıklar ve çevresel sorunlar nedeniyle dünyadaki sağlıklı nüfus manyetik duvarlarla çevrili belirli şehir-devletlerine toplanmış; ancak sağlık durumu kötü olanlar, hastalığı olanlar dışarda tutulmuşlardır. Bunlar da Terk Edilmiş Doğa ve Ölü Topraklar denen bölgelerde yaşamlarını sürdürmektedirler, fakat buralarda toprak asit yağmurlarıyla yandığından herhangi bir şey yetişmemekte, toprak içinde küçük canlılar yaşayamamaktadır. Aynı şekilde su da zehirlidir. Yani şehir dışındaki yaşam oldukça zor şartlara sahiptir. Şehirde ise bilim adamlarının ürettiği sentetik tohumlarla, temiz kalmış son topraklarda tarım yapılmaya çalışılmaktadır. Fakat sentetik tohumlar sebebi bilinmeyen bir nedenden dolayı 2-3 kuşak