DOCSLIB.ORG

Gotieke Verschijningen in Nederlandse Romans, 1980-1995

Total Page：16

File Type：pdf, Size：1020Kb

Download full-text PDF Read full-text
Gotieke Verschijningen in Nederlandse Romans, 1980-1995 Griezelig gewoon : gotieke verschijningen in Nederlandse romans, 1980-1995 Citation for published version (APA): Andeweg, A. (2010). Griezelig gewoon : gotieke verschijningen in Nederlandse romans, 1980-1995. Maastricht University. https://doi.org/10.26481/dis.20100401aa Document status and date: Published: 01/01/2010 DOI: 10.26481/dis.20100401aa Document Version: Publisher's PDF, also known as Version of record Please check the document version of this publication: • A submitted manuscript is the version of the article upon submission and before peer-review. There can be important differences between the submitted version and the official published version of record. People interested in the research are advised to contact the author for the final version of the publication, or visit the DOI to the publisher's website. • The final author version and the galley proof are versions of the publication after peer review. • The final published version features the final layout of the paper including the volume, issue and page numbers. Link to publication General rights Copyright and moral rights for the publications made accessible in the public portal are retained by the authors and/or other copyright owners and it is a condition of accessing publications that users recognise and abide by the legal requirements associated with these rights. • Users may download and print one copy of any publication from the public portal for the purpose of private study or research. • You may not further distribute the material or use it for any profit-making activity or commercial gain • You may freely distribute the URL identifying the publication in the public portal. If the publication is distributed under the terms of Article 25fa of the Dutch Copyright Act, indicated by the “Taverne” license above, please follow below link for the End User Agreement: www.umlib.nl/taverne-license Take down policy If you believe that this document breaches copyright please contact us at: [email protected] providing details and we will investigate your claim. Download date: 28 Sep. 2021 GRIEZELIG GEWOON GRIEZELIG GEWOON Gotieke verschijningen in Nederlandse romans, 1980-1995 PROEFSCHRIFT ter verkrijging van de graad van doctor aan de Universiteit Maastricht, op gezag van de Rector Magnificus, Prof. mr. G.P.M.F. Mols volgens het besluit van het College van Decanen, in het openbaar te verdedigen op donderdag 1 april 2010 om 16.00 uur door Agnes Andeweg PROMOTOR Prof. dr. M.J.H. Meijer COPROMOTOR Dr. E. Wesseling BEOORDELINGSCOMMISSIE Prof. dr. J.H.W. Kusters (voorzitter) Prof. dr. G. Buelens, Universiteit Utrecht Prof. dr. R.L. Buikema, Universiteit Utrecht Prof. dr. A. Labrie Dr. J.H. de Roder INHOUDSOPGAVE Dankwoord 3 1 INLEIDING: HET GOTIEKE LEZEN 5 Cultureel werk van het gotieke 7 Van genre naar strategie 13 Over Goten en Britten 16 De breuk tussen traditie en moderniteit 19 Nederland en het gotieke 22 De bestudering van het gotieke, gender en queer 27 De opzet van dit boek 30 2 HET SPOOK VAN DE HOMOSEKSUALITEIT. LETTER EN GEEST VAN FRANS KELLENDONK 35 Eerdere interpretaties 39 Spoken zien 44 Vrijgezellen 48 Gotieke perversie 56 Ons kent ons 58 3 BEZITTEN EN BEZETEN WORDEN. DE VIERDE MAN VAN GERARD REVE 67 De wederopstanding van de femme fatale 73 Het gotieke en het komische 77 Parodie van een heterobestaan 80 Echt en onecht: Herman 87 Door Maria tot Jezus 91 Seksualiteit en schrijverschap 94 Een verhaal moet niet te vroeg klaarkomen 98 4 BIJ HOOG EN BIJ LAAG. VRIEND VAN VERDIENSTE VAN THOMAS ROSENBOOM 103 Een historische roman 108 Vriendschap verdienen: over de grenzen van klasse 110 Klassenverschil en gender 114 Zuiverheid en het abjecte 117 Jongens onder elkaar 123 Mannelijk masochisme 129 Moeders en zonen 133 Het anachronisme van de seksuele onschuld 136 5 DE GOTIEKE STEMMEN VAN RENATE DORRESTEIN. NOORDERZON EN HET PERPETUUM MOBILE VAN DE LIEFDE 139 Feminisme en het gotieke volgens Nancy Armstrong 142 Noorderzon en female gothic 146 De stem van een vrouw 152 Het Boze Oog 157 Gotieke stemmen in Het perpetuum mobile van de liefde 172 Vampiristisch zusterschap 179 6 HET VERLANGEN NAAR VERLANGEN. SPOOKLIEFDE VAN VONNE VAN DER MEER 181 Ierland als gotieke setting 183 Vrouw met houten onderlijf 189 Seks tot (w)elke prijs 195 De kracht van de herhaling 193 7 ‘SEEING THINGS’. SLOTBESCHOUWING 209 Bibliografie 219 Summary 239 Namenregister 245 Curriculum Vitae 252 DANKWOORD Dankzij de praktische en intellectuele hulp van velen was het schrijven van dit boek tot op het laatst een plezierige onderneming. Om te beginnen wil ik Rosemarie Buikema bedanken, die mij op het spoor zette van het gotieke in de Nederlandse literatuur. Dankzij het Centrum voor Gender en Diversiteit van de Universiteit Maastricht kwam er geld voor een onderzoeksplaats om die ideeën uit te voeren. Mijn promotor Maaike Meijer en mijn co-promotor Lies Wesseling dank ik voor het immer grote vertrouwen dat ik van hen kreeg. Maaike, ik prijs mij gelukkig dat ik al zo lang met je samenwerk. Van jouw lust tot lezen en je grote optimisme heb ik ontzettend veel geleerd. Lies, jouw praktische betrokkenheid en onderkoelde humor maakten het werken met jou tot een groot genoegen. Je inhoudelijke deskundigheid over het gotieke strekte zich zelfs uit tot de truitjes die Morticia Addams breit. Dank aan alle voormalige en huidige collega’s van het Centrum voor Gen- der en Diversiteit, die regelmatig mijn stukken becommentarieerden, tips ga- ven, praktische ondersteuning boden en het Centrum tot zo’n leuke werkplek maakten: Ineke Boerefijn, Mineke Bosch, Louis van den Hengel, Annelies van der Horst, Marli Huijer, Ruth de Kanter, Ineke Klinge, Christine Lausberg, Wilma Lieben, Roel van den Oever, Aagje Swinnen, Akke Visser en Josje Weusten. Dank aan de collega’s van de vakgroep Letteren en Kunst, waar het Centrum sinds 2009 aansluiting vond. Ik wil met name Wiel Kusters en Jan de Roder noemen, die uitgebreid commentaar gaven op afzonderlijke hoofdstuk- ken. Bij het onderzoekscolloquium MARKS van de Faculteit Cultuur- en Maat- schappijwetenschappen van de UM, de Onderzoekschool Literatuurwetenschap en de Nederlandse Onderzoekschool Vrouwenstudies kreeg ik de gelegenheid om stukken te presenteren. De studenten Gothic Fictions van het University College Maastricht stelden mij in staat jaar na jaar mijn gedachten over de gothic aan te scherpen. Velen lazen een of meerdere stukken in wording, of dachten anderszins mee. Het aioclubje, bestaande uit Ingrid Glorie, Marijke Huisman, Kathrin Lang en Roel van den Oever, gaf altijd het meest gedetailleerde commentaar en was daarnaast een bron van steun en gezelligheid. Annemie Halsema paarde kennis van Butler aan liefde voor Reve, wat haar tot de ideale commentator van het Reve-hoofdstuk maakte. Jo Radersma en Ben Peperkamp gaven stimulerend commentaar op artikelen, en Dominique Niesten op het hoofdstuk over Kel- 3 lendonk. Leon van Schoonneveldt attendeerde mij op Letter en Geest. Theo van der Meer, Inger Leemans, Erica van Boven, Toos Streng en Geertje Mak losten in de allerlaatste fase voetnoten op. Marion Wiendels hielp door voortvarend het register aan te vatten. Ik dank Marian van der Klein, die weet wat het is om een proefschrift te schrijven maar met wie ik gelukkig nog veel meer deel. Tussen de bedrijven door redigeerde mijn liefste alle hoofdstukken en gaf mij daarmee het laatste zetje naar de eindstreep. De komst van Fenna, en daarna Ido, was een groot geluk. Ze maakten het leven drukker, maar het proefschrift eenvoudiger. Zon- der Mineke Bosch en Jo Radersma was de combinatie van moederschap in Utrecht en wetenschap in Maastricht ingewikkelder geweest. Zij boden mij in Bemelen jarenlang onderdak als mad woman in the attic, en Jo paste bovendien een tijdje een dag op baby Fenna. Dank ten slotte aan mijn ouders, Edgar Andeweg en Janny Andeweg- Holland. Ze konden het proefschrift wel af kijken, maar bleven volhardend wachten en lazen uiteindelijk alles. Mijn moeder bracht mij de liefde voor het lezen bij en stond daarmee aan de basis van dit proefschrift. Aan haar draag ik dit boek op. Utrecht, 6 december 2009 4 1 INLEIDING: HET GOTIEKE LEZEN ‘The Gothic cannot be an essence, for what is Gothicized constantly changes’ (Mighall 1999, 286). ‘Reading Gothic makes us see things’ (Brewster 2000, 281). Als schrijver Willem Brakman (1922-2008) in de jaren zeventig de beroemde film Frankenstein (1931) bekijkt, valt hem dat niet mee: ‘Zonder horror, zonder terror balanceerde ik op de rand van de verveling’ (Brakman 1976, 105). Maar achteraf, in zijn herinnering, krijgt de film alsnog iets beklemmends. De beel- den van acteur Boris Karloff als het monster komen hem opnieuw voor de geest en hij herinnert zich hoe hij de film als kind voor het eerst zag in de jaren der- tig. Toen ging hij Frankenstein zien met een vriend, Ton Bijte, die later, in de Tweede Wereldoorlog, werd doodgeschoten door Duitse soldaten. Brakman herinnert zich hoe hij na afloop naar huis ging, noodgedwongen wandelend omdat zijn fiets gestolen bleek te zijn – ‘een onbegrijpelijke, niet te vullen leeg- te’ (106), en hoe hij later nog wel eens naar de plek ging bij het spoor waar zijn vriend was doodgeschoten – ‘ook een onbegrijpelijke, niet te vullen leegte’ (106). Frankenstein, gebaseerd op Mary Shelleys klassieke griezelroman uit 1818, stuurt Brakmans herinnering aan zijn vriend. Allereerst is de film de aanjager van de herinnering: het weerzien doet hem terugdenken aan de eerste keer dat hij de film zag. Maar ook inhoudelijk structureert Frankenstein Brakmans her- innering. Net zoals het monster ongevraagd tot leven wordt geroepen door dokter Victor Frankenstein, verschijnt Ton Bijte veertig jaar na dato weer even levend voor Brakmans geestesoog, ‘of hij wilde of niet, in de sneeuw en op de fiets’ (106). Hun gelijkenis ligt in die status van creatuur. In Brakmans herinne- ring versmelt het gezicht van zijn vriend dan ook met het monster: ‘zijn gelaat [nam] de trekken aan[…] van Boris, die […] voor zich uitstaarde, met hangen- INLEIDING: HET GOTIEKE LEZEN 5 de armen, het zware hoofd wat scheef en opzij gezakt, even melancholiek als doodmoe van het geschapen zijn’ (107).
Load more

Recommended publications
  • Biografie Instituut 2008 - 2009 Biografie Instituut
    Jaarverslag Biografie Instituut 2008 - 2009 Biografie Instituut Postadres Biografie Instituut Rijksuniversiteit Groningen Postbus 716 Jaarverslag 2008 - 2009 9700 AS Groningen Bezoekadres Faculteit der Letteren Oude Kijk in ‘t Jatstraat 26 9712 EK Groningen Bouwdeel 13.12 Kamer 128/132 Telefoon 050-363 5816/9069 06-53216666 E-mail [email protected] Website www.biografieinstituut.nl www.rug.nl/biografieinstituut Jaarverslag Biografie Instituut Rijksuniversiteit Groningen 1 september 2008 - 31 augustus 2009 Inhoudsopgave Inleiding 7 Biografie Instituut 1.1 Medewerkers 9 1.2 Promovendi 9 1.3 Adviescommissies 10 1.4 Financiën 11 1.5 Website 12 1.6 Nieuwsbrief 12 Projecten 2.1 Promotieprojecten 13 2.2 Afgeronde promotieprojecten 25 2.3 Familie-archief 26 2.4 Aspirant-biografen 27 2.5 Congressen 28 2.6 Digitaliseringsproject 30 2.7 Encyclopedie van de geschreven pers 31 2.8 Publicaties 32 2.9 Redacteurschappen en adviescommissies 41 Onderwijs en samenwerkingsverbanden 3.1 Begeleiding studenten 42 3.2 Leerstoel 42 3.3 Samenwerkingsverbanden 42 3.4 Biografisch Portaal 43 Publiciteit 44 Inleiding Per 1 september 2004 is aan de Rijksuniversiteit Groningen het Biografie Instituut gevestigd. Dit jaarverslag biedt een overzicht van de voornaamste activiteiten, ontwikkelingen en werkzaamheden van het Biografie Instituut in zijn vijfde jaar. Het Biografie Instituut is verbonden aan de Faculteit der Letteren. De ves- tiging van het instituut wordt financieel mede mogelijk gemaakt door Stich- ting Democratie en Media (SDM ). Het Biografie Instituut voert een strikt autonoom beleid. De doelstellingen van het Biografie Instituut zijn: • infrastructuur en inhoudelijke ondersteuning bieden aan academici die biografisch onderzoek doen, • het stimuleren en ontwikkelen van theorievorming rond de biografie als wetenschappelijk genre.
    [Show full text]
  • Rudy Kousbroek in De Essayistisch-Humanistische Traditie Z1291-Revisie2 HE22 07-11-17 16:06 Pagina 2 Z1291-Revisie2 HE22 07-11-17 16:06 Pagina 3
    Z1291-revisie2_HE22 07-11-17 16:06 Pagina 1 Rudy Kousbroek in de essayistisch-humanistische traditie Z1291-revisie2_HE22 07-11-17 16:06 Pagina 2 Z1291-revisie2_HE22 07-11-17 16:06 Pagina 3 Rudy Schreijnders Rudy Kousbroek in de essayistisch-humanistische traditie Humanistisch Erfgoed 22 HUMANISTISCH HISTORISCH CENTRUM PAPIEREN TIJGER Z1291-revisie2_HE22 07-11-17 16:06 Pagina 4 Foto achterkant Op de achterflap van Terug naar Negri Pan Erkoms (Meulenhoff, 1995) staat een foto van Rudy Kousbroek, zwemmend in het Tobameer op Sumatra. Pauline Wesselink fotografeerde Rudy Schreijnders, bijna twintig jaar later, zwem- mend in hetzelfde meer. Vormgeving omslag: Marc Heijmans Boekverzorging: Zefier Tekstverwerking Drukwerk: Wöhrmann B.V. © Rudy Schreijnders © Stichting Uitgeverij Papieren Tijger ISBN 978 90 6728 334 2 NUR 715 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in eni- ge vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopie of op andere manier; zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. www.uvh.nl/humanistisch-historisch-centrum www.papierentijger.org Z1291-revisie2_HE22 07-11-17 16:06 Pagina 5 Rudy Kousbroek in de essayistisch-humanistische traditie Rudy Kousbroek in the essayistic-humanist tradition (with a Summary in English) Proefschrift ter verkrijging van de graad van doctor aan de Universiteit voor Humanistiek te Utrecht op gezag van de Rector Magnificus, prof. dr. Gerty Lensvelt-Mulders ingevolge het besluit van het College voor Promoties in het openbaar te verdedigen op 20 december 2017 om 10.30 uur door Rudy Schreijnders geboren op 13 april 1950, te Amsterdam Z1291-revisie2_HE22 07-11-17 16:06 Pagina 6 Promotor: prof.
    [Show full text]
  • Labyrint Van De Verbeelding Een Onderzoek Naar De Bibliotheek Van
    Labyrint van de verbeelding Een onderzoek naar de bibliotheek van Hella S. Haasse T.W.S. Steendam 10221727 MA-scriptie Redacteur/editor Universiteit van Amsterdam Begeleider: prof. dr. E.A. Kuitert Tweede lezer: prof. dr. M.T.C. Mathijsen-Verkooijen juli 2013 ‘Mijn bibliotheek is mijn beste vriend’. HELLA S. HAASSE 2 Inhoud INLEIDING 4 1: HET BELANG VAN LEZEN VOOR LEZERS EN SCHRIJVERS 7 1.1 ONDERZOEK NAAR HET BELANG VAN LEZEN 7 1.2 LEZERS OVER LEZEN EN HET VERZAMELEN VAN BOEKEN 10 1.3 SCHRIJVERS OVER LEZEN EN HET VERZAMELEN VAN BOEKEN 11 2: DE TRADITIE VAN HET INVENTARISEREN VAN SCHRIJVERSBIBLIOTHEKEN 17 2.1 DE BIBLIOTHEEK VAN S. VESTDIJK 18 2.2 DE BIBLIOTHEEK VAN GUIDO GEZELLE 20 2.3 DE BIBLIOTHEEK VAN FRANS KELLENDONK 21 2.4 DE BIBLIOTHEEK VAN LUCEBERT 22 2.5 DE BIBLIOTHEEK VAN HANS FAVEREY 23 2.6 RECENTE INVENTARISATIES: DE BIBLIOTHEKEN VAN KEES FENS, PIM FORTUYN EN HARRY MULISCH 24 3: HELLA S. HAASSE OVER LITERATUUR EN LEZEN 30 3.1 OPVOEDING EN LAGERE SCHOOL IN INDIË EN NEDERLAND (1918-1931) 31 3.2 HET LYCEUM EN LITERAIRE CLUB ELCEE IN BATAVIA (1931-1938) 44 3.3 STUDIE IN AMSTERDAM EN DE TWEEDE WERELDOORLOG (1938-1945) 50 3.4 NIEUWE NAOORLOGSE LEESERVARINGEN 52 3.5 HET BELANG VAN LEZEN IN DE JAREN ZESTIG TOT TACHTIG 56 3.6 HET BELANG VAN LEZEN IN DE JAREN NEGENTIG TOT 2011 60 4: DE BIBLIOTHEEK VAN HELLA S. HAASSE 63 4.1 VERANTWOORDING 63 4.2 ZWAARTEPUNTEN IN DE BIBLIOTHEEK 65 4.3 BEWIJZEN VAN BEZIT EN HERKOMST VAN BOEKEN 77 4.4 LEESSPOREN IN DE BIBLIOTHEEK 83 CONCLUSIE 89 BIBLIOGRAFIE 92 BIJLAGE 1: DE INVENTARIS VAN DE BIBLIOTHEEK 99 BIJLAGE 2: EEN EIGEN INVENTARIS DOOR HELLA S.
    [Show full text]
  • De Lange Jaren Zestig
    JESKE VAN DER VELDEN DE LANGE JAREN ZESTIG DE BEAT GENERATION IN NEDERLAND UU-18 JESKE VAN DER VELDEN - 3401243 DE LANGE JAREN ZESTIG DE BEAT GENERATION IN NEDERLAND MASTERSCRIPTIE LITERAIR VERTALEN UNIVERSITEIT UTRECHT EERSTE CORRECTOR TON NAAIJKENS TWEEDE CORRECTOR GEERT BUELENS INLEVERDATUM 20-08-2018 UU-18 1 Inhoudsopgave Inleiding ................................................................................................................................................. 4 1.Onderzoeksmethode........................................................................................................................... 7 1.1 Wie of wat is Beat? ........................................................................................................................ 7 1.2 Eerder onderzoek naar de receptie van Beatliteratuur in Nederland ....................................... 11 1.3 Literatuurwetenschappen in een internationaal perspectief ..................................................... 13 1.4 Vertaalgeschiedenis en de rol van vertalingen in het receptieproces ....................................... 14 1.5 Naar een methode ....................................................................................................................... 18 1.5.1 Ontwikkeling van het repertoirebegrip ................................................................................ 18 1.5.2. Toepassing van het repertoirebegrip binnen vertaalhistorisch onderzoek ...................... 22 1.6 Opzet van dit onderzoek ..........................................................................................................
    [Show full text]
  • APRIL 23, 1971 16 PAGES 15C PER COPY Tours of Countless Displays and VOLUME LV, NUMBER 8 E Xhl B"! Ti on S of Israeli Arts, Craftsmanship, Food, Etc
    R . 1 . JE:· I '· ··1 -1 ., - ! ':A L •. ,'.''}': . 11 ~- ·r:r1 L J T . P?0'J . b , :I . I • Q2 r:·)b To Celebrate Israel Anniversary With Family Fair At Beth Torah Rhode Island's Jewish community will celebrate the 23rd anniversary of Israel Independence on Sunday, May 2, with an afternoon-long family fair at Temple Beth Torah. THE ONLY EN GLISH -JE WISH W EEKLY IN R. I. AND SOUTHEAST MASS . 'The afternoon's activities will start at 2 p.m. with Informal FRIDAY, APRIL 23, 1971 16 PAGES 15c PER COPY tours of countless displays and VOLUME LV, NUMBER 8 e xhl b"! ti on s of Israeli arts, craftsmanship, food, etc. niere will be a continuous sllde show of lsraells scenes Including the Israel's New Canal Proposals narrative to explain. Following a moment of silence, there wlll be an almost hour-long stage show which wUI Clears Way For Negotiations feature the HIiiel Dance Group In WASHINGTON - 'The State Deputy Premier, Ylgal Allon, eastern bank of the canal will not Israeli dances, local temple youth Department said this week that during a two-and-a-half-hour be occupied by "either Egyptian groups In mu•lcal performances, Israel'• new proposals on lunch at the State Department. or Soviet forces" following the and Rachel Gusman, reopening the Suez Canal had Offldals said later that the Israeli pullbaclc. Internationally known singer. cleared the way for further Israeli po siti on would be •An agreement to continue the Charles Swartz, chairman of negotiations on an Interim peace forwarded to Cairo by the United negotiations under the United the celebration, said that settlement In the Mldcfie East.
    [Show full text]
  • Download PDF Van Tekst
    Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 2001 bron Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde te Leiden, 2000-2001. Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, Leiden 2002 Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/_jaa004200101_01/colofon.htm © 2005 dbnl 1 Verhandelingen Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 2001 3 De geleerde als instituut Justus Lipsius (1547-1606) en zijn vriendschappen Jaarrede door de voorzitter, Dr. M.E.H.N. Mout De overdracht van kennis schijnt tegenwoordig niet goed te kunnen functioneren zonder instituties als scholen, opleidingen en universiteiten. Dat zijn allemaal instellingen die huizen in een of meer gebouwen. Hele legers leerkrachten, overige werknemers en niet te vergeten bestuurders bevolken die talloze gebouwen voor lessen, cursussen, colleges, informatiebijeenkomsten, administratieve taken, examens, diploma-uitreikingen, vergaderingen en wat niet al. Veel van deze rusteloze bezigheden, vooral die welke zich aan universiteiten afspelen, zouden in de zestiende eeuw, de tijd van het late humanisme, hoogstwaarschijnlijk in sommige geleerde kringen enig opzien hebben gebaard. Hoorde een professor niet in de eerste plaats in zijn studeerkamer? Natuurlijk, hij moest ook college geven, disputaties en examens leiden, en daarvoor moest hij naar het gebouw waar de universiteit gevestigd was. Veel belangrijker werd echter een andere rol van hem geacht, vooral als hij beroemd was: die van middelpunt van een geleerde kring. Zo'n netwerk was ongetwijfeld een instituut op zichzelf, maar dan eentje zonder muren - zij het niet, zoals wij zullen zien, zonder grenzen. Het was een instituut waar kennis werd vergaard en overgedragen. Zijn middelpunt was in zekere zin statisch: zolang de beroemde geleerde actief was, vormde hij de kern ervan en bestierde min of meer het geheel.
    [Show full text]