Tiecelijn28 Colofon / Tiecelijn 28
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Jaarboek 8 van het Reynaertgenootschap Tiecelijn28 colofon / Tiecelijn 28. jaarboek 8 van het Reynaertgenootschap Verantwoordelijke uitgever Marcel Ryssen, voorzitter vzw Reynaertgenootschap, Driegaaienhoek 11, bus 2.5, B-9100 Sint-Niklaas Zetel vereniging Nijverheidsstraat 32, 9100 Sint-Niklaas Redactieadres en abonnementenadministratie België: Nijverheidsstraat 32, B-9100 Sint-Niklaas – 00 32 3 777 90 15 Nederland: Vendelierstraat 13, NL-5241 TT Rosmalen E-mail: [email protected] Web: www.reynaertgenootschap.be Rekeningnummer IBAN: BE91 6455 1166 9476 t.a.v. Reynaertgenootschap Sint-Niklaas BIC: JVBABE 22 Voor Nederland: IBAN: NL34INGB0002994574 t.a.v. E. Verzandvoort, Vendelierstraat 13, 5241 TT Rosmalen BIC: INGBNL2A Hoofd- en eindredacteur Rik van Daele Redactie Yvan de Maesschalck, Peter Everaers, Willy Feliers, Mark Nieuwenhuis, Hilde Reyniers, Hans Rijns, Marcel Ryssen, Rik van Daele, Erwin Verzandvoort en Paul Wackers Andere medewerkers Wim Heirman, Sander van Daele, Els Wauters, Gert-Jan van Dijk e.a. Vormgeving en omslagillustratie Lies van Gasse Druk bvba Drukkerij Room, Sint-Niklaas Prijs 20 euro – 25 euro (steunend lid) Met dank aan Toerisme Waasland, Gemeentebestuur Stekene, Provincie Oost-Vlaanderen, Vlaamse ge- meenschap, Vlaams Fonds voor de Letteren, Cultuurraad Sint-Niklaas, stad Sint-Niklaas, Erfgoedcel Waasland NUR 621 D/2015/6653/1 © vzw Reynaertgenootschap en de auteurs Niets uit Tiecelijn mag openbaar gemaakt worden zonder voorafgaande schriftelijke toestem- ming van de uitgever. De uitgever streeft ernaar om de rechten betreffende de illustraties te rege- len volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden. Jaarboek 8 van het Reynaertgenootschap Tiecelijn28 vzw Reynaertgenootschap / 2015 inhoud / Tiecelijn 28 Ten geleide 7 Rik van Daele Tiecelijnstraat Artikel 11 Joep Leerssen De vos op het spoor. De herontdekking van Reynaert in de eeuw van het nationalisme 18 Jan de Putter Op zoek naar Arnout. Over interpretatie van Buitenrust Hettema tot Van Daele 64 Walter Verniers Pancer de bever en Cuwaert de haas 71 Walter Verniers Tibeert, devil in disguise 87 Robin Moens Oudenaards kattenkwaad als leidraad? De identificatie van ‘Tybeert die cater’ met Arnulf IV van Oudenaarde (†1242) als basis voor een politieke lezing van Van den vos Reynaerde 99 Hans Rijns Reynaerts historie, strikt voor volwassenen. De verminking van een fel realistisch epos 119 Yvan de Maesschalck Over Cantus Firmus van H.C. ten Berge en de raaf in de cyclus ‘Het grote lak’ Vertaling 136 Paul Wackers Isengrins overwinning op Renart. De ‘branche’ van Philippe van Novare 144 Paul van Keymeulen Philippe van Novare (Uit zijn Mémoires) 153 Mark Nieuwenhuis Sebastian Brant, De Vossenstrijd (Alopekiomachia) Iconografie 164 Rik van Daele De witte vos met de rode roos van Albert de Smedt en Luc Tuymans. A Belgian Fox story 183 Rik van Daele Fabels van Jean de la Fontaine in het s.s. Rotterdam, een icoon van de wederopbouw na Wereldoorlog II 224 Trude Gielen Een vossenvel op het Hulsterse schilderij De gerechtigheid (1663) van Jacob Jordaens 235 Hilde Reyniers Ilse Praet: illustrator met een kleurrijk en verfrissend palet Tiecelijn 28 Recensie 245 Gert-Jan van Dijk Reinardus, volume 25 248 Paul Wackers Dumbarton Oaks Medieval Library 256 Paul Verhuyck Le Miroir de Renart. Pour une redécouverte de ‘Renart le Contrefait’ 264 Hans Rijns De woordenaar, Christoffel Plantijn, ’s werelds grootste drukker en uitgever 274 Yvan de Maesschalck Hoog tijd om zich te verzoenen met Emma Crebolder 280 Yvan de Maesschalck Over Zand op een zeebed. Nieuwe dichtbundel van Lies van Gasse 289 Yvan de Maesschalck Notities over de vossenfiguur in Sebastiene Postma’s merkwaardige bundel Trappen Portret 294 Rik van Daele De Reynaertcollectie van Maurits de Jonghe (1924-2011) vindt een thuis in de Bibliotheca Wasiana Verslag 310 Hans Rijns Het XXIste congres van de Société internationale renardienne in Zürich van 15 tot en met 19 juli 2015 317 Rik van Daele Reynaertkroniek 2014 In memoriam 323 Rik van Daele Willy Devreese (1949-2015), onderwijzer op rust, verzamelaar van Reynaertboeken. Afscheid van een bureauredacteur 330 Auteurs Tiecelijn 28 332 Steunabonnees 2015 Ten geleide / Tiecelijn 28 TiecelijnstraaT Rik van Daele De vos is hip. In winkels waar kinderkleding wordt verkocht of beddengoed wordt aangeprezen, in publiciteitscampagnes waar op slimheid wordt gespeeld, in nieuwe boeken over natuurbescherming of ecologie krijgt hij vaak een pro- minente rol. Hij siert graag de covers van boeken. En toeval of niet, de laatste weken ontving ik twee geboortekaartjes met vossenkinderen en -families. Hij wordt opvallend vaak in verband gebracht met het nieuwe, het andere, het te beschermen leven. De vos is alomtegenwoordig. Sexy. Cool. Modieus. Com- mercieel interessant. Tiecelijn kan niet achterblijven en presenteert u ook in 2015 honderden vos- sen en wat wolven, leeuwen, katers en dassen. Terwijl we het intern steeds lui- der over een eventueel finaal hoogtepunt en slotakkoord van Tiecelijn in 2017 hebben (wanneer we dertig kaarsjes zullen uitblazen), verschijnen weerom meer publicaties en ook in de canon van de Vlaamse literatuur heeft de vos een prominente plaats (zowel in Van den vos Reynaerde als in De Kapellekensbaan). Opvallend is dat de auteur van het websitestukje van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde zijn anonieme bijdrage be- sluit met een stellingname over Willem van Boudelo als Reynaertauteur. We gaan niet zo maar akkoord met de niet gestaafde bewering dat Willem van Boudelo weinig kans maakt op het Reynaertauteurschap, maar daar willen we het hier niet over hebben. Wel vinden we het bijzonder dat de auteur terug in de belangstelling staat. Jan de Putter draagt hier gewild of ongewild toe bij met zijn stuk over Arnout. Hij laat in zijn lange, gedegen studie zien dat ook het Reynaertonderzoek niet waardevrij is. In dit jaarboek wordt ook Paul Smith geciteerd, die stelt dat elke Nachlebung ideologisch gekleurd is. Eigenlijk geldt dit voor elke interpretatie en elk onderzoek. Geen enkele auteur/vertaler/be- werker, maar ook geen enkele onderzoeker werkt onder een zuurstofvrije stolp of in een onderaardse bunker. Dit jaarboek levert zoals elk van de voorbije jaren een bewijs dat de Rey- naertmaterie het onderzoeken waard blijft, dat de vossenjacht nog lang niet is gesloten, en dat alles over de Reynaert nog altijd niet gezegd is. En toch zijn er mogelijke bedreigingen: minder abonnees, minder subsidies, meer adminis- tratieve obstakels, het streven naar minder papier … Literaire jaarboeken en ~ 7 ~ Tiecelijn 28 tijdschriften, maar ook kranten en magazines, boekhandels en bibliotheken, ze hebben het moeilijk in virtuele en parallelle werelden als ze niet meer inzetten op beleving, belevenis, spektakel en controverse. Er zijn diverse strategieën. Zelf sterk digitaliseren bijvoorbeeld. De dag dat u dit jaarboek leest staat het meteen ook digitaal ter beschikking. Recent werden opnieuw drie jaarboeken aan de rijke dbnl (Digitale Bibliotheek van de Nederlandse Letterkunde) toegevoegd. Aan imagobuilding werken en op niche-werking inzetten bijvoorbeeld. Ook daar heeft Tiecelijn met bescheiden middelen steeds intens op ingezet. Toch hebben literaire genootschappen het niet gemakkelijk. Het Uilenspiegelgenootschap stopte met zijn publicatie, het Buyssegenootschap beraadt zich, het Boongenootschap richt zich voorname- lijk op het uitgeven van de Boontjes. Samenwerking is nodig, maar ook een frisse vormgeving, een stevige financiële en personeelsmatige injectie en een (beleidsmatig) toekomstperspectief. De provincie West-Vlaanderen is hierin geslaagd rond het Streuvelshuis met een restauratie, een writer in residence, de aanstelling van een medewerker en de planning om bij het verdwijnen van de ‘persoonsgebonden materies’ (zo heet dat in Vlaanderen) het schrijvershuis naar het Vlaamse niveau over te brengen. Wat het Reynaertgebeuren betreft, blijft het Reynaertgenootschap zijn rol intens spelen. Hoewel Tiecelijn 28 geen specifiek thema heeft, is het opvallend dat de mid- deleeuwse Reynaert in vele bijdragen centraal staat. Jan de Putter en Joep Leerssen gaan in op de geschiedenis van het onderzoek, Walter Verniers en Robin Moens richten de aandacht op Tibeert en Hans Rijns kijkt hoe een mid- deleeuwse tekst in latere tijden gecastigeerd werd. Een tweede rode draad is de blijvende aandacht voor poëzie (Yvan de Maesschalck laat ons kennismaken met werk van H.C. ten Berge, Emma Crebolder, Sebastiene Postma en Lies van Gasse) en iconografie. Rik van Daele gaat in op twee iconografische verha- len en speurt naar de bronnen van de makers. In minstens één geval levert dit een verrassend resultaat op. Een van Vlaanderens grootsten, Luc Tuymans, gebruikte een Reynaertbeeld van Albert de Smedt als inspiratiebron binnen zijn eigen kunstzinnige oeuvre. Dit nummer is een huis met vele kamers, of zo u wil, een straat met vele hui- zen. En zie, binnenkort kan het Reynaertgenootschap als de uitgever van Tie- celijn in zijn eigen straat gaan wonen. De bekendste literaire straat in de Lage Landen is ongetwijfeld de Amsterdamse Dapperstraat. Wij zijn er allemaal virtueel ‘domweg gelukkig’ geweest; wie deze straat echt bezocht vond ze een stuk minder poëtisch. Vele Belgische en Nederlandse steden en dorpen heb- ~ 8 ~ Tiecelijn 28 ben hun literaire wijken, straten en pleinen. Antwerpen Linkeroever, Gent, Sint-Niklaas, noem ze maar op … In het in de Reynaert