Orta Anadolu'da Hâkimiyet Mücadelesi
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
T.C. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Doktora Tezi ORTA ANADOLU’DA HÂKİMİYET MÜCADELESİ (1400-1500) YAHYA BAŞKAN 2502000469 Tez Danışmanı: PROF.DR.ABDÜLKADİR DONUK İstanbul-2007 ÖZ “Orta Anadolu’da Hakimiyet Mücadelesi (1400-1500)” başlıklı tez konumuz belirtilen tarih aralığında, Vilayet-i Karaman olarak adlandırılan coğrafyada Karamanoğulları merkezli olmak üzere, Osmanlı, Memlûklü, Akkoyunlu, Venedik ve Dulkadirli siyasi teşekküllerinin bu dönem zarfında bibirleri arasında vukubulan mücadelelerinin ele alındığı bir çalışmadır. Çalışmamızda Karamanoğlu Mehmed Bey’in Antalya’daki çarpışmada ölüp yerine İbrahim Bey’in geçmesi tarihini başlangıç olarak kabul ettik. Tezimizdeki esas mühim nokta ağırlık olarak Osmanlı, Memlûklü, Akkoyunlu tarihi olmayıp hususiyle Karamanoğullarının bu zaman zarfında karışmış olduğu siyasi hadiseler ve Osmanlılar tarafından hakimiyet altına alınışına kadar olan süreyi inceleyeceğiz. Yukarıda da belirtmiş olduğumuz devletler ve siyasi teşekküller göz önüne alındığında çalışmamızın kaynaklarının çok farklı dillerde ve kendine has çeşitlilik arz ettiği hemen görülecektir. Tezimizin kaynakları; kronikler, divanlar, mektuplar, arşiv vesikaları, farklı kütüphanelerdeki yazmalar, dönemin sonrasında kaleme alınan birinci elden kaynaklar ve bütün bunlara ilaveten dönemle ilgili yazılmış yerli ve yabancı inceleme eserler bulunmaktadır. ABSTRACT Our thesis “Dominance Fight in Central Anatolia (1400-1500)” is a study which discusses the dominance fights in the geography of so-called Vilayet-i Karaman, during the mentioned times, as Karaman based between the political constitutions like Ottoman, Memlûk, Akkoyun, Venice and Dulkadir. In our study we decided as a beginning date, the date where İbrahim Bey took over the throne after Karamanoglu Mehmed Bey died in a war in Antalya. In our thesis, an important point, predominantly not the history of Ottoman Empire, Memlûk and Akkoyun, especially we will study the political cases that Karamanogulları was a participant, in this period and the period until Karaman taken over by Ottoman. It will bee seen easily when we consider the states and political constitutions mentioned above, the sources of our study were in different languages and had their own variety. In our thesis sources there are chronics, divan, letters, archives, handwritten manuscripts in different libraries, and the sources written till end of the period and the local and foreign studies about that period. iii ÖNSÖZ Orta Anadolu Bölgesi’nde Karamanoğulları merkezli şekillenen idari yapı 1420’li yıllara gelindiğinde Bölgedeki Hakimiyet mücadelesi yeni bir şekil kazanmıştır. Şahruh’un Doğu’dan başlayan tehdidi, 1455’li yıllara gelindiğinde yerini Akkoyunlulara bırakmıştır. Güneyde ise Memlûklularla, Dulkadirliler bu muhitteki mücadeleye katılan siyasi teşekküller olmuşlardır. Yukarıda zikretmiş olduğumuz siyasi teşekküllerin mücadeleleri içerisinde en önemlisi hiç şüphesiz Osmanlılarla Karamanoğulları arasında cereyan eden mücadeledir. 13 yy.lın sonlarında başlayan Osmanlı Karamanlı rekabeti Yıldırım Bayezid döneminde Osmanlılar lehine neticelenmiş, Timur’un Anadolu seferi ve Ankara Savaşı sonrasında bu mücadele tekrar başlamıştır. Balkanlarda Osmanlıların hareketlenmesiyle birlikte devletler arasında ittifaklar şekillenmeye başlamıştır. Bu ittifak hareketleri içinde Karamanlılar Anadolu ayağını oluşturmuş ve Osmanlı Karamanoğlu münasebetleri bu ittifaklar içerisinde cereyan etmiştir. Doğuda Akkoyunlular, güneyde ise Memlûklular ve Venedikliler Osmanlı Karamanlı münasebetlerinde belirleyici bir rol oynamışlardır. Tezimizde oldukça farklı devlet ve siyasi teşekküllerin bulunması sebebiyle kaynak çeşitliliği de oldukça fazla olmuştur. Osmanlı dönemi Türkçesi kaynaklarının yanında, Farsça, Arapça, İtalyanca ana kaynak dilleriyle beraber İngilizce, Fransızca ve Almanca olarak yayınlanan inceleme eserlerde bulunmaktadır. Tezimiz esnasında yardımlarını esirgemeyen ve kolaylıklar gösteren Prof.Dr. Abdülkadir DONUK’a, Yrd. Doç. Dr. Ali AHMEDBEYOĞLU’na, Doç. Dr. Mualla U. YÜCEL’e, Prof.Dr. Feridun EMECEN’e, Prof.Dr. Ali İhsan GENCER’e, Prof.Dr. Mustafa ÇİÇEKLER’e, Prof.Dr. Fehameddin BAŞAR’a Doç. Dr. Mahmut AK’a, Doç. Dr. Hayrunnisa ALAN’a teşekkür ederim. Yahya BAŞKAN İstanbul 2007 iv İÇİNDEKİLER ÖZ………………………………………………………………………………......iii ABSTRACT………………………………………………………………………..iii ÖNSÖZ …………………………………………………………………………….ıv KISALTMALAR …………………………………………………………………..v GİRİŞ ……………………………………………………………………………….1 BİRİNCİ BÖLÜM 1. 1424-1451 SENELERİ ARASINDA MEYDANA GELEN HADİSELER ………………………………………………………………………34 1.1. KARAMANOĞULLARI-OSMANLI MÜNASEBETLERİ ……….34 1.1.1. Antalya Muhasarası ………………………………… 34 1.1.2. İbrahim Bey’in Karamanoğullarının Başına Geçmesi ……………………………………………………..40 1.1.3. İbrahim Bey’in Kardeşleri ……………………………41 1.1.4. Taht Mücadeleleri …………………………………….41 1.2. Evlilikler ……………………………………………… ……….45 1.3. Karamanoğlu Osmanlı Mücadeleleri …………………………..50 1.3.1. İlk Karamanlı Osmanlı Mücadelesi …………………..50 1.3.2. İkinci Karamanlı Osmanlı Mücadelesi ……………….63 1.4. KARAMANOĞLU-ŞAHRUH-MEMLÛKLU-DULKADİRLİ- KIBRIS MÜNASEBETLERİ ………………………………………………84 1.4.1. Karamanoğlu –Memlûk-Dulkadiroğlu Münasebetleri .85 1.4.2. Karamanlılar, Kıbrıs ve Gorigos ……………………..87 1.4.3. Şahruh Meselesi ………………………………………91 İKİNCİ BÖLÜM 2. 1451-1481 SENELERİ ARASINDA MEYDANA GELEN HADİSELER ..95 2.1. KARAMANOĞULLARI-OSMANLI MÜNASEBETLERİ …..95 2.1.1. İlk Osmanlı Karamanlı Mücadelesi …………………..96 2.1.2. İkinci Osmanlı Karamanlı Mücadelesi………………104 2.2. KARAMANOĞLU-OSMANLI-AKKOYUNLU-VENEDİK v MÜNASEBETLERİ ……………………………………………….116 2.2.1. Karamanlı-Akkoyunlu-Osmanlı Münasebetleri …….116 2.2.2. Karamanoğlu Venedik Münasebetleri ………………118 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 3. 1481-1500 YILLARI ARASINDA MEYDANA GELEN HADİSELER KARAMAN BEYLİĞİ VE HANEDANININ DURUMU …………………..121 3.1. OSMANLI KARAMANLI MÜNASEBETLERİ …………….121 3.1.1.II. Bayezid, Şehzâde Cem ve Karamanoğlu Münasebetleri ……………………………………………………...121 3.1.2. Son Osmanlı Karamanoğlu Münasebeti …………….123 3.2. 1420-1500 SENELERİ ARASINDA KARAMAN BÖLGESİNDE DARBEDİLEN PARALAR, İNŞÂ EDİLEN MİMÂRİ ESERLER, VAKFİYELERİ VE KİTÂBELERİ…………………………………………...………….124 3.2.1. Medrese ve Vakfiyeler ……………………………...125 3.2.1.1. Ak Mederese ve Vakfiyesi ………………...125 3.2.1.2. İbrahim Bey İmâreti Medresesi …………...126 3.2.1.3. İbrahim Bey’in Konya İmâreti …………….128 3.2.1.4. İbrahim Bey’in Anamur Kalesi Kitâbesi ….129 3.2.2. Sikkeler ……………………………………………...129 3.2.2.1. Ali Bey’in Paraları ………………………...129 3.2.2.2. İbrahim Bey’in Paraları …………………...130 3.2.2.3. İshak Bey’in Paraları ……………………...131 3.2.2.4. Pir Ahmed Bey’in Paraları ………………...131 3.3. KARAMANOĞULLARI BEYLİĞİ’NİN OSMANLILARA İLHAKI, TAHRİRİ VE EYALET TEŞKİLATINA DÂHİL EDİLMESİ ………………………………………………………...132 3.3.1. Karamanoğullarının Osmanlı Devletine İlhakı ………………………………………………………132 vi 3.3.2. Karaman Bölgesinin Tahriri ………………………...134 3.3.3. Karaman Bölgesi’nin İdari Teşkilatlanması ………...135 SONUÇ.................................................................................................................... 136 BİBLİYOGRAFYA....................................................................... …………… 138 ÖZGEÇMİŞ………………………………………………………………………153 vii KISALTMALAR a.g.e. adı geçen a.g.m. adı geçen makale a.g.t. adı geçen tez b. bin bkz. bakınız D.İ.A. Diyanet İslâm Ansiklopedisi D.T.C.F.D. Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi ed. Editör gnş. bilg. geniş bilgi haz. hazırlayan İ.A. İslâm Ansiklopedisi İ.Ü.E.F. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Ktp. Kütüphane nşr. neşir s. sayfa TD. Tarih Dergisi T.M. Türkiyat Mecmuası trc. Tercüme TTK. Türk Tarih Kurumu vd. ve diğerleri viii GİRİŞ 1. KONUNUN TAKDİMİ Büyük Selçuklukluların Bizanslılara karşı kazandığı 1071 Malazgirt Savaşı Anadolu coğrafyasını Türk iskânına açmış, zikredilen toprakları batılıların ifadesiyle Türkmenia haline gelmesini hızlandıran bir hadisenin başlangıcı olmuştur. Karamanlı Türkmenleri 1 de diğer Oğuz boyları gibi çeşitli tarihi hadiseler neticesinde bu coğrafyaya göç etmişler ve Anadolu'nun muhtelif yerlerine iskan olunmuşlardır. Siyasi bir teşekkül meydana getirme kudretini gösterebilmiş olan Karamanlılar Türkiye Selçukluları tarafından Taş ili (İç-el) havalisine yerleştirilmişlerdir.2 Taş-ili olarak tabir edilen bu coğrafya ve havalisi kabaca Ermenek, Mut, Silifke, Gülnar, Anamur gibi Türkiye Selçuklularının uç bölgelerini oluşturan askeri bakımdan mühim mevkilerdir.3 Taş-ili bölgesi tarih boyunca mühim ticari ve askeri yolların geçtiği stratejik 1 Karaman kelimesinin manası hakkında kesin bir bilgi mevcut deği1dir. Bu konuda muhtelif görüşler vardır; "Karaman kara adam demektir". bkz. B.Atalay, Türk Büyükleri ve Türk Adları, İstanbul 1339, s.94; "Karaman çok esmer ve siyahımsı iri demir kü1çesinden oluşan ağır balyoz". Aydil Erol, Adlarımız, Ankara 1992, s.220; Kazaklarda ise Karaman kelimesi kız alıp vermede etnik karışıma uğrayanlara verilen isim olarak karşımıza çıkmaktadır. L. Artıkbayev, Kazak Etnoğrafyası, Etnosjane, Kagam, XVIII g. Karagandı, 1995, s.78; Kazaklarda Kara ve Ak Süyekler arasındaki evlilik adetleriyle ilgili olarak Karaman kelimesine rastlanmaktadır. Bkz. E.Bekmahanov, Kazakistan, 19 Gasırdın 20-40 Jıldarında, Almatı 1994, s.76 vd. Karamanhlarla ilgili yapılan tartışmaların başında bunlann hangi oğuz boyuna bağh olduğu idi. F. Köprülü, Salur boyundan olduğu kanaatindedir. F. Köprülü, “Oğuz Etnolojisine Dair Notlar" T.M.I, İstanbul 1925, s.192-197; S.Tekindağ ise doktora tezinde Sa1ur olduğunu söylerken daha sonra İslam Ansiklopedisine yazmış olduğu Karaman maddesinde