Spelotheken in West-Vlaanderen Een exploratie in het licht van opvoedingsondersteuning INHOUD Vooraf: de auteurs . 4 Groepsactiviteiten . 31 Toegankelijkheid = Voorwoord . 6 laagdrempeligheid? . 32 Inleiding . 7 Bereikbaarheid . 33 Betaalbaarheid . 34 Geschiedenis van de spelotheken 9 Bruikbaarheid . 34 Begrijpbaarheid . 36 Internationaal . 9 Beschikbaarheid . 37 België . 9 Betrouwbaarheid . 38 Spelotheken vandaag: een Bekendheid . 38 situering . 13 Wie kan iets betekenen voor Gemeenschappelijkheid in verschil 13 spelotheken in het kader van Inbedding en samenwerking . 13 opvoedingsondersteuning? . 40 Doelpubliek . 15 De opvoedingswinkels . 40 Kinderen van 0 tot 99 jaar . 15 Tieners . 15 Provinciale steunpunten De rol van vrijwilliger en opvoedingsondersteuning . 42 professional . 16 Vlaamse coördinatoren De rol van de vrijwilliger . 17 opvoedingsondersteuning . 43 De rol van de professional . 18 Afdeling welzijn en samenleving . 45 Spel en spelen . 20 EXPOO . 46 Samenspel West-Vlaanderen . 47 Het uitlenen van speelgoed . 20 De waarde van het spel voor Inspirerende ideeën . 49 ouders en kinderen . 22 De ontwikkelingsschijf . 24 Samenvatting en conclusie . 51 Meer dan spel alleen . 25 Bronnenlijst . 59 Opvoedingsondersteuning: what’s in a name? . 26 Van spel tot opvoedings- ondersteuning: spreken en vragen 28 Delen van informatie . 28 Ontmoeten is verbinden . 29 Koffietje? . 29 3 VOORAF: DE AUTEURS dragen. Er is een sterk geloof in de stem en de kracht van kinderen, jon- geren, ouders en andere opvoedings- Het Agentschap Jongerenwelzijn wil verantwoordelijken om samen vorm jong leven richting geven en tot het te geven aan het opvoeden en het uiterste gaan voor jongeren in moei- opgroeien in de samenleving. Daar- lijke leefsituaties. Elk kind/jongere bij hebben we speciale aandacht heeft het recht om kansrijk op te voor kansengroepen en tieners. We groeien. Het Agentschap zet in op streven ernaar te verbinden en een 1 opvoedingsondersteuning en hulp- aanspreekpunt te zijn. Verder willen verlening en wil op die manier bij- we bijdragen tot visie- en beleids- dragen tot het welzijn van kinderen, ontwikkeling, informatieversprei- jongeren, ouders en andere opvoe- ding, inhoudelijke verdieping en dingsverantwoordelijken. expertiseontwikkeling op het vlak De Vlaamse coördinatoren opvoe- van opvoedingsondersteuning. dingsondersteuning (VCO) van De spelotheken2 zijn plaatsen waar West-Vlaanderen maken deel uit kan bijgedragen worden aan de van het Agentschap Jongerenwelzijn ondersteuning van de opvoeding. en zijn tevens auteur van dit rap- Opvoedingsondersteuning aanbie- port. De opdrachten van de VCO den op plaatsen waar ouders al worden bepaald door het decreet komen kan een meerwaarde zijn. opvoedingsondersteuning van 2007. Daarom is een verkenning en ver- De VCO hebben een drievoudige sterking van spelotheken in West- opdracht, die aan bod komt op Vlaanderen een interessante piste. p.43 ‘Vlaamse Coördinatoren Het is de bedoeling om de spelothe- Opvoedingsondersteuning’ van ken in West-Vlaanderen in kaart te dit rapport. Het VCO-team wenst brengen. Zo krijgen we zicht op de eveneens een bepaalde visie uit te verscheidenheid in en gelijkenissen tussen spelotheken. Daarnaast wil- len we de spelotheken inspireren en het thema ‘spelotheken en opvoe- dingsondersteuning’ inhoudelijk uit- 1 In de loop van 2013 dooft de huidige werking van de Vlaamse coördinatoren opvoedingsonder- steuning (VCO) uit en wordt vanuit het Agent- schap Jongerenwelzijn niet verder ingezet op opvoedingsondersteuning. Deze ontwikkeling is te kaderen binnen het ontstaan van het nieuwe decreet preventieve gezinsondersteuning (K&G) waarin de huizen van het kind centraal staan. Het 2 Er is heel wat discussie over de schrijfwijze van huidige decreet opvoedingsondersteuning zal hier de term spelotheek, speelotheek of speel-o-theek. deels in vervat zitten. Meer informatie is terug te In navolging van Van Dale opteren wij ervoor vinden in de conceptnota op http://www.huizen- om in dit rapport gebruik te maken van volgende vanhetkind.be/hk/ schrijfwijze: ‘spelotheek’ en ‘spelotheken’, tenzij dit in documenten van bepaalde organisaties of overlegfora anders wordt gehanteerd. 4 diepen. Daarbij willen we de spelo- theken zowel erkenning geven voor hun waardevol aanbod als onder- steunen bij het vormgeven van dat aanbod. Met dit rapport inzake spelotheken en opvoedingsondersteuning bou- wen we verder op de eerdere publi- catie ‘Samen op een hobbelpaard’ (Decoene, Myny, Vanthuyne en Verschelden (red.), 2006). In deze publicatie werd al dieper ingegaan op de spelotheek in de Panne en de ontwikkeling van een draaiboek over de uitbouw ervan met aan- dacht voor gezinsondersteuning. 5 rapport hebben we beschreven wat VOORWOORD we allemaal hebben gezien, erva- ren en gehoord. Het is een aanzet De sterke interesse van het VCO- om samen verder na te denken over team in West-Vlaanderen voor de wat spelotheken kunnen betekenen spelotheken komt hierboven reeds voor kinderen, jongeren, ouders en tot uiting. Die interesse is gegroeid andere opvoedingsverantwoordelij- uit de vaststelling dat er vaak heel ken en de samenleving. wat gebeurt op vlak van opvoe- De exploratie en het daaruit vol- ding in een spelotheek. Kinderen gend rapport zijn het resultaat van ontdekken er een waaier aan speel- gedeelde inspanningen. We bieden goed, speelgoed wordt er uitgeleend, dus nu het product aan van een opvoedingsverantwoordelijken ont- teamprestatie. Een essentiële inspan- moeten elkaar. Ouders worden ning die we niet mogen vergeten, is ondersteund door een gevarieerd die van de spelotheken zelf. Onze spelaanbod en worden bijgestaan dank gaat uit naar iedereen die ons bij het kiezen van speelgoed. We te woord heeft gestaan, zowel tele- kunnen dus stellen dat spelotheken fonisch als in persoon. We danken dikwijls instaan voor een informele ook allen die vele inspanningen ondersteuning van de opvoeding. leverden om fiches aan te vullen en Vanuit die vaststellingen en onze interviews na te lezen. We hopen dat interesse zijn we op zoek gegaan jullie stem voldoende aanwezig is in naar wat er nu precies gebeurt in dit rapport, dat mede dankzij jullie een spelotheek op vlak van opvoe- tot stand kwam. dingsondersteuning. Dit rapport Vlaamse coördinatoren opvoedings- dient dus gelezen te worden als een ondersteuning West-Vlaanderen exploratie van de spelotheken in het Agentschap Jongerenwelzijn licht van opvoedingsondersteuning. We willen echter geenszins de ver- scheidenheid in spelotheken reduce- ren tot één model. De bril van waar- uit wij, als VCO-team, kijken is er vooral één van opvoedingsonder- steuning. Spelotheken kunnen ech- ter ook inspelen op andere noden en behoeften. De exploratie van de spelotheken en het schrijven van dit rapport was een zoeken naar de kern van de relatie tussen spelotheken en opvoedingsondersteuning. In het 6 INLEIDING Spel en spelen zijn belangrijke erva- ringen in een mensenleven. Voor een spelotheek vorm kan krijgen én zowel jong als oud is het een manier wat daar allemaal bij komt kijken. om plezier te beleven met anderen. Daarbij willen we de verscheiden- We leren er iets over onszelf, de heid aan spelotheken en de wijze ander en de wereld. Spelen is een waarop opvoedingsondersteuning basisrecht. Dit recht is zelfs vervat in hierin vorm krijgt, waarderen en een internationaal verdrag, wat een erkennen. uniek gegeven is. Het is terug te vin- Het rapport begint met een eer- den in artikel 31:1 van het kinder- ste hoofdstuk over de geschiede- rechtenverdrag: “De Staten die par- nis van de spelotheken om daarna, tij zijn, erkennen het recht van het in hoofdstuk 2, stil te staan bij de kind op rust en vrije tijd, op deelne- hedendaagse spelotheek. Hierbij ming aan spel en recreatieve bezig- wordt ingegaan op wat spelotheken heden passend bij de leeftijd van het gemeenschappelijk hebben, maar kind, en op vrije deelneming aan het ook op verschillen in accenten op culturele en artistieke leven.”. De vlak van inbedding en samenwer- spelotheken dragen bij om aan dit king, doelpubliek (met bijzondere recht tegemoet te komen. aandacht voor tieners) en de inzet Elke spelotheek ondersteunt inci- van vrijwilligers en professionals. denteel of intentioneel de opvoe- Op welke wijze een spelotheek vorm ding. Er is niet één kant-en-klare kan krijgen, belicht het rapport in manier waarop opvoedingsonder- dit gedeelte. Hoofdstuk 3 gaat over steuning kan uitgewerkt worden spel en spelen; het uitlenen van in een spelotheek. Vanuit de eigen speelgoed, hoe spelotheken hieraan geschiedenis, mogelijkheden, keu- tegemoet komen en wat de beteke- zes en concrete werking komt men nis ervan is voor ouders en kinde- tot mogelijkheden om de spelotheek ren. Een volgend hoofdstuk geeft vorm te geven. Elk van die manie- aan dat het om meer gaat dan spel ren is waardevol op zich. Het is de alleen. Hierbij staan we stil bij een bedoeling om een overzicht te geven aantal functies van opvoedingson- van de verschillende wijzen waarop dersteuning die in spelotheken (kun- 7 nen) opgenomen worden. In hoofd- stuk 5 volgt een bespreking van de toegankelijkheid van spelotheken. Het aanbod van de spelotheken wordt hierbij getoetst aan de 7 B’s (bereikbaarheid, betaalbaarheid, bruikbaarheid, begrijpbaarheid, beschikbaarheid, betrouwbaarheid en bekendheid). Ook de actoren die spelotheken kunnen bijstaan in het kader van opvoedingsondersteuning komen aan bod in hoofdstuk 6. Het rapport sluit af met inspirerende ideeën en een samenvattende con- clusie. 8 GESCHIEDENIS VAN DE drie grote types van spelotheken. Diegene