19118957.Pdf
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
HET BEROEPSJOURNAAL VAN DR. J.F.PH. HERS ARTS TE OUD-BEIJERLAND (1881-1915) Deze uitgavc wcrd mede mogelijk gemaakt dankzij de financiële stcun van: Gemeente Oud-Beijerland, Rabobank Oud-Beijerland, Stichting Historia :Medicinac, Stichting Janus, l'vhv. M. Vlielander, 'Klein Cromstrijen', Brasschaat (H.) Dc vijf kleinkinderen van de auteur van het dagboek: lviw. P.C. 1.faaldrink-Hers, Den Haag, Mw. J.S. Sepmeijer-Hers, Den Haag, Mw. A.S. Colenhrander-Hers, LeOlninster (V.K.), Mw. A.C. Koenigs-Hers, Bennekom, en in het bijzonder Dr. J.EPh. Hers, internist en olld-Wetenschappelijk Hoofdambtenaar A aan de Universiteit Leiden. © 2000 P.G.ÎvI.G. Pernecl, Erasmus Publishing, Rotterdam Alle rechten voorbehouden. Niets uit dele uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geauto matiseerd gegevensbestand, of openbaar geIIlll<lkt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnaIIlen, of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toe stemming van de uitgever. Voorzovcr het maken van kopieën uil deze uitgave is toegestaan op grond van artikel16b Auteurswet 1912 jO het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij Besluit v·an 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient Ilien de daarvoor verschuldigde vergoedingen te voldnen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 882, n80 NoN Amstelveen). Voor het OYefllelllen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswct 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. NUGI730 ISBN 90 5235 149 x D/2000 I.p I 07 Boekvormgeving: DESIGNWORKS, Chris Geurts Erasl11us Publishing Glashaven 14-A )011 XH Rotterdam HET BEROEPSJOURNAAL VAN DR. J.F.PH. HERS, ARTS TE OUD-BEIJERLAND 1881-1915 EEN RECONSTRUCTIE VAN EEN PLATTELANDSPRAKTIJK OMSTREEKS 1900 THE PROFESSIONAL DIARY OF DR. J.F.PH. HERS, PHYSICIAN AT OUD-BEIJERLAND 1881-1915. A RECONSTRUCTION OF A COUNTRY PRACTICE ABOUT 1900 PROEFSCHRIFT ter verkrijging van de graad van doctor aan de Erasmus Universiteit Rotterdam op gezag van de Rector Magnificus, Prof.dr.ir. J.H. van Bemmel en volgens besluit van het College voor Promoties. De openbare verdediging zal plaatsvinden op woensdag 11 oktober 2000 om 15.45 uur door PHILIP GERARD MARIE GHISLAIN PERNEEL Geboren te Roeselare (België) ERASMUS PUBLlSHING Rotterdam 2000 PROMOTIECOMMISSIE PROMOTOR: PROEDR. JVl.J. VAN LIEBURG OVERIGE LEDEN: PROEDR. J.H.P. WILSON PROEDR. ).M.W. BINNEVELD PROEDlt E.S. HOUWAART Inhoudsopgave WOORD VOORAF 9 1 INLEIDING Il 1.1 Historiografie van de Nederlandse plattelands medicus 12 1.2 Vraagstelling 14 2 BIOGRAFIE '7 2.1 Jeugdjaren te Herkingen 17 2.2 HBS-leerling te Dordrecht 18 2.3 lvledisch student te Leiden 20 2.4 Arts te Oud-Beijerland 28 3 DE DAGBOEKEN 37 3.1 Herkomst en staat van bewaring 37 3.2 Handschrift 38 3.3 Paginering 41 3.4 Datering van de casus 41 3.5 Personalia van de patiënt 42 3.6 Taal 46 3.7 Redactiefrequentie 50 4 GENEESKUNDE ROND DE EEUWWISSELING 53 4.1 Iv1edische wetenschap in ontwikkeling 53 4.2 De plattelands arts en de ontwikkelingen in de geneeskunde 56 5 DOKTER IN EEN DORP 61 5.1 Oud-Beijerland: een profielschets 61 5.2 Kerkelijk leven 63 5.3 Arts-patiënt relatie 70 5.4 Vervoertechnische problemen 80 6 INHOUDSOPGAVE 5.5 Drempels bij de medische consumptie 98 5.6 Financiële aspecten van de plattehmdspraktijk 112 5.7 Platte1andsarts en stedelijke medicus 116 6 ZIEKTEN IN EEN PLATTELANDSPRAKTIJK 127 6.1 Niet-epidemische ziekten 127 6.1.1 I\·Iond- en tand ziekten 127 6.1.2 Keelziekten 128 6.1.3 Ziekten van de ademhalingsorganen 128 6.1.4 Ziekten van de ingewanden 129 6.1.5 Neurologische ziekten 134 6.1.6 Intoxicatie 135 6·1.7 Hart- en vaatziekten 135 6.1.8 Nicr- en blaasziekten 136 6·1.9 Vrouwenziekten 136 6.1.10 1'ilannenziekten 137 6.1.11 Infectieziekten 137 6.1.12 Venerische ziekten 138 6.1.13 Bloedziekten 138 6.1.14 Huidziekten 140 6.1.15 Stofwisselingsziekten J41 6.1.16 Beenderziekten 142 6.1.17 Gewrichtsziekten 143 6.1.18 Oogziekten 143 6.1.19 Neusziekten 144 6.1.20 Oorziekten 144 6.2. Epidemische ziekten 144 6.2.1 Varicellen en morbilli 144 6.2.2 Difterie 144 6.2.3 IV[alaria 145 6.2.4 Tyfus 146 6.2.5 Influenza 146 6.2.6 Variola 148 6.3. Psychiatrische ziekten 150 7 DE DIAGNOSE '55 7·1. Lichamelijk onderzoek '55 7. 2. lvlacroscopisch onderzoek 157 7·3· ~vricroscopisch onderzoek 158 7-4. Chemische diagnostiek 161 7·4·1 Urine 161 7·4·2 Bloed 163 7-4·3 l'vlaaginhoud 163 7·5· Pirquet 164 INHOUDSOPGAVE 7 8 THERAPIE 165 8.1 Niet-medicamenteuze therapie 166 8.1.2. Gewijzigde hygiënische omstandigheden 167 8.1.3. Diëtetische maatregelen 167 8.2 IvIedicamenteuze therapie 169 9 VERLOSKUNDIGE PRAKTIJK '77 9·1 Verloskundige te Oud-Beijerland 177 9·2 Prenataal onderzoek 182 9·) Hers' optreden tijdens de bevalling 184 9·4 Iiggingsafwijkingen 186 9·4·1. Placenta praevia 187 9·5 Eclampsie, spasmus uteri en weeënzwakte 188 9.6 Forcipale verlossingen 189 9·7 Sectio caesarea 190 9. 8 Embryotomie 190 9·9 Placentaverwijdering 191 9·10 Ziekten van het kraambed 191 9·n Neonatale sterfte 192 9·12 lvlaternale sterfte 194 10 CHIRURG IN DE POLDER '97 10.1 Herniotomie 199 10.2 Tracheotomie 200 10,3 Tonsillotomie 203 10·4 Amputaties 204 10,5 De operatieruimte 204 10,6 Desinfectie 205 10,7 Narcose 207 10.8 \Vondbehandeling en post-operatieve zorg 209 10·9 Traumata 211 11 INSTRUMENTARIUM 219 n.1 Diagnostisch instrumentarium 223 11,2 Therapeutisch instrumentarium 230 11.3 Chirurgisch instrumentarium 231 11.4 Tandheelkundig instrumentarium 233 11.5 Gynaecologisch-obstetrisch instrumentarium 233 12 HERS' SOCIAAL-MEDISCHE ACTIVITEITEN 235 12.1 Dokter in een ongezond dorp 235 12.2 De drinkwaterleiding 238 12·3 De afvalverwijdering 242 12·4 Dokter in het algemeen belang 246 13 CONCLUDERENDE SAMENVATTING 255 CONCLUDING SUMMARY 259 8 INHOUDSOPGAVE NOTEN 26) ARCHIVALIA EN LITERATUUR JOJ BIJLAGEN HERKOMST VAN DE ILLUSTRATIES J21 REGISTER VAN PERSONEN J2J CURRICULUM VITAE .\27 Woord vooraf In de loop van een onderzoek dat eind 1987 uitmondde in een publicatie over de Oud Bcijerlandse Rijks-HBS kwam ik in contact met een vall de meest markante oud-leer lingen van deze instelling, dr. J.F.Ph. Hers. In Oegstgeest mocht ik meerdere malen bij hem te gast zijn. Al in een van onze eerste gesprekken kwam de rol die diens grootvader destijds had gespeeld bij de oprichting van de HBS tcr sprake en alludeerde dr. j.F.Ph. Hers daarbij terloops op de beruchte pokkenepidemie in Oud-Beijerland. 'Hierboven op zolder ligt nog het hele pokkenverhaal van mijn grootvader' is een vall diens uitspraken die mij nog duidelijk voor de geest staan als ik terugdenk aan het moment dat ik mij realiseerde dat ik niet alleen 'het hele pokkenverhaal', maar diens gehele beroepsjournaal in handen had gekregen. Bij een eerste lezing van de dagboeken werd ik niet alleen gefascineerd door de enorme omvang en de rijkdom van dit complexe bronnenmateriaal, maar werd het mij ook duidelijk dat dit een uniek historisch document was, het integraal bewaarde dagboek van een plattelandsarts uit de vorige eemv, een historische bron uit de eerste hand die nadere studie meer dan de moeite waard maakte. l\'1ijn oud-collega drs. J. de Roo}', conservator van het Streekmuseum te HcinellOord en prof. dl'. H. Dokter, inmiddels emeritus hoogleraar Huisartsgeneeskunde aan de Rotterdamse Erasmus Universiteit, die mij toevertrouwde 'wij hebben sinds kort een jonge hoogleraar medische geschiedenis' hielpen mij in eerste stadium deze studie concrete invulling aan te geven. Ik kon mij toen nauwelijks voorstellen dat een eerste contact, begin 1988, met prof. dr. 1\'[,J. van Lieburg, 'ivaarbij reeds de eerste contouren van het onderzoek werden vastgelegd. zou resulteren in een jarenlange intensieve samenwerking, waarbij het dagboek van Hers centraal zou staan. Ik ben hem er zeer dankbaar voor. Zonder zijn daadwerkelijke steun en adviezen was deze studie ongetwijfeld in het stadium van een 'leuk idee' blijven steken. Het inwerken in een voor mij geheel nieuwe, hoofdzakelijk medisch-historische materie, zou mij meer tijd kosten dan ik aanvankelijk kon inschatten. Een verzoek om mij tussendoor ook nog even te verdiepen in een studie over de historie van het eiland 10 WOORD VOORAF Tiengemeten, verplichtingen binnen het gezin, een gedwongen rustperiode als gevolg van lichamelijke klachten, naast allerlei tijdrovende beslommeringen die grotendeels hun oorsprong vonden in een soms meer dan gevulde dagtaak in het middelbaar onderwijs, maakten het noodzakelijk dat diepgaand en daardoor tijdrovend archicfonderzoek enkel in de vakantieperiodes plaats kon vinden. De studie vall Hers' dagboek werd meer dan eens naar de late avonduren verdrongen en het leek erop of deze bij herhaling ecn sluimerend bestaan was gaan leiden, tot eind 1998 mijn promotor het tijd vond om er nu maar eens (een kaft omheen te doen', Graag betuig ik hier ook mijn dank aan J. Le Clercq en C.R.]. Vcrsteegh, die met hun praktijkervaring als huisarts respectievelijk te Klaaswaal en te Nieuw-Beijerland, als eersten bereid waren mij in enkele geheimen van het medische vakjargon in te wij den. !vlet genoegen denk ik terug aan menig avondvullend gesprek met H. Visser, die vanuit zijn dagelijkse praktijk als huisarts te Puttershoek, mij voor menige medische angel en voetklem wist te behoeden. Apotheker w1.L. Holtrop ben ik erkentelijk voor zijn opmerkingen naar aanleiding van zijn minutieuze lezing van het hoofdstuk over therapeuticai drs. C. Bos werd kennelijk niet moe van de talrijke taalkundige spitsvon digheden, ·waarmee ik hem in de loop van de jaren op de meest onmogelijke tijdstippen van een etmaal lastig kon vallen.