Arkusz WIELGOWO (229)

P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY

OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A

OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000

Warszawa 2009 Autorzy: SŁAWOMIR M ĄDRY*, WITOLD POPIELSKI *, ANNA PASIECZNA**, PAWEŁ KWECKO**, HANNA TOMASSI-MORAWIEC**, GRA śYNA HRYBOWICZ***

Główny koordynator MG śP: MAŁGORZATA SIKORSKA-MAYKOWSKA** Redaktor regionalny planszy A: ALBIN ZDANOWSKI** Redaktor regionalny planszy B: ANNA GABRY Ś-GODLEWSKA** Redaktor tekstu: JOANNA SZYBORSKA-KASZYCKA**

* – Przedsi ębiorstwo Usług Geologicznych „Kielkart”, ul. Starowapiennikowa 6, 25-113 Kielce ** – Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa *** – Przedsi ębiorstwo Geologiczne „Polgeol” SA, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa

ISBN…

Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2009 Spis tre ści I. Wst ęp (Sławomir M ądry) ...... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (Witold Popielski) ...... 4 III. Budowa geologiczna (Sławomir M ądry) ...... 6 IV. Zło Ŝa kopalin (Sławomir M ądry) ...... 9 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (Sławomir M ądry) ...... 11 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin (Sławomir M ądry) ...... 12 VII. Warunki wodne (Sławomir M ądry) ...... 14 1. Wody powierzchniowe...... 14 2. Wody podziemne...... 15 VIII. Geochemia środowiska...... 18 1. Gleby (Anna Pasieczna, Paweł Kwecko) ...... 18 2. Pierwiastki promieniotwórcze (Hanna Tomassi-Morawiec) ...... 20 IX. Składowanie odpadów (Gra Ŝyna Hrybowicz) ...... 23 X. Warunki podło Ŝa budowlanego (Sławomir M ądry) ...... 29 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (Witold Popielski) ...... 30 XII. Zabytki kultury (Witold Popielski) ...... 35 XIII. Podsumowanie (Sławomir M ądry, Gra Ŝyna Hrybowicz) ...... 35 XIV. Literatura...... 37

I. Wst ęp

Arkusz Wielgowo Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 został opracowany w 2008 r. w Przedsi ębiorstwie Usług Geologicznych „Kielkart” w Kielcach (plansza A) i w Przedsi ębiorstwie Geologicznym „Polgeol” SA w Warszawie (plansza B). Map ę sporz ą- dzono zgodnie z „Instrukcj ą opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000” (2005), na podkładzie topograficznym w skali 1:50 000, w układzie współrz ędnych 1942. Przy opracowywaniu niniejszego arkusza wykorzystana została Mapa geologiczno-gospodarcza Polski w skali 1:50 000 arkusz Wielgowo, wraz z materiałami autorskimi (Jendry- sik, Pawlikowska, 1997). Mapa ta jest kartograficznym odwzorowaniem wyst ępowania kopalin oraz gospodarki zło Ŝami na tle wybranych elementów: górnictwa i przetwórstwa kopalin, hydrogeologii, geo- logii in Ŝynierskiej, przyrody, krajobrazu i zabytków kultury. Ponadto przedstawia stan geochemiczny gleb i osadów wodnych oraz mo Ŝliwo ści deponowania odpadów. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Zawarte na mapie informacje mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju wojewódz- twa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowaniach eko- fizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony śro- dowiska oraz planów gospodarki odpadami. Materiały niezb ędne do opracowania niniejszej mapy zebrano w: − Centralnym Archiwum Geologicznym Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w War- szawie, − Urz ędach Wojewódzkim i Marszałkowskim w Szczecinie, − urz ędach powiatowych, miejskich i gminnych, − nadle śnictwach Lasów Pa ństwowych. Zebrane informacje uzupełnione zostały zwiadem terenowym przeprowadzonym we wrze śniu i pa ździerniku 2008 roku.

3 Mapa przygotowana jest w formie cyfrowej jako baza danych Mapy geo środowiskowej Polski (MG śP). Dane dotycz ące złó Ŝ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych opracowanych dla komputerowej bazy danych o zło Ŝach.

II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Obszar arkusza Wielgowo wyznaczaj ą współrz ędne 14°45’–15°00’ długo ści geograficznej wschodniej i 53°20’–53°30’ szeroko ści geograficznej północnej. Jego powierzchnia wynosi około 305 km 2. Teren omawianego arkusza poło Ŝony jest w województwie zachodniopomorskim, obejmuj ąc tereny trzech powiatów: goleniowskiego (gminy Goleniów i Maszewo), stargardz- kiego (gmina i miasto Stargard Szczeci ński oraz gmina Kobylanka) i gryfi ńskiego (gmina Stare Czarnowo) oraz miasta (na prawach powiatu) Szczecin. Według podziału fizycznogeograficznego (Kondracki, 2002) teren obj ęty arkuszem nale Ŝy w cało ści do makroregionu Pobrze Ŝe Szczeci ńskie, obejmuj ąc mezoregiony: Dolin ę Dol- nej Odry w cz ęś ci północno-zachodniej, Równin ę Goleniowsk ą w centralnej, Równin ę No- wogardzk ą w północno-wschodniej, Równin ę Pyrzyck ą w południowo-wschodniej oraz nie- wielki fragment Wzgórz Bukowych na południowym-zachodzie. Dolina Dolnej Odry to płaski, podmokły obszar, poprzecinany g ęst ą sieci ą rowów melioracyjnych, poło Ŝony na wysoko ści 3–5 m n.p.m. Równina Goleniowska zajmuje przewa Ŝaj ącą cz ęść obszaru arkusza. Stanowi j ą, generalnie płaska, nachylona ku zachodowi, w stron ę jeziora D ąbie, piaszczysta równina, le Ŝą ca na poziomie 20 – 25 m n.p.m. Jej powierzchnia urozmaicona jest przez osta ńce morenowe oraz liczne wały wydmowe i zagł ębienia wytopiskowe. W morfologii terenu wyró Ŝnia si ę dolina Iny, rozcinaj ąca równin ę na gł ęboko ść 10 – 15 m. Równina Nowogardzka, wznosz ąca si ę na wysoko ść od 45 do 60 m n.p.m., jest falist ą wysoczyzn ą morenow ą, o powierzchni urozmaiconej pagórkami kemowymi, drumlinami, ozami i zagł ębieniami po bryłach martwego lodu. Przecinaj ą j ą liczne rynny polodowcowe o przebiegu północ–południe i północny zachód–południowy wschód. W niektórych rynnach utworzyły si ę niewielkie jeziora, inne dały pocz ątek sieci dolin rzecznych. Równina Pyrzycka jest obszarem nizinnym i równinnym, poło Ŝonym na wysoko ści od 30 do 40 m n.p.m., otaczaj ącym od południa i wschodu jezioro Miedwie. Wzgórza Bukowe wyst ępuj ą tylko w niewielkim fragmencie, na południowym zachodzie omawianego obszaru. Jest to pasmo wzgórz o genezie glacitektonicznej, wyrastaj ące nie- jako z nisko połoŜonych równin, dochodz ące w kulminacjach do wysoko ści 148 m n.p.m.

4 Obszar omawianego arkusza znajduje si ę w obr ębie zachodniopomorskiego regionu klimatycznego (Wo ś, 1999). Średnia temperatura roczna waha si ę od +7,5 do +8°C. Roczna suma opadów wynosi średnio 630 mm. Dni z pokryw ą śnie Ŝną jest średnio 50, z przymroz- kami 90. Okres wegetacyjny trwa 210–220 dni.

Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Wielgowo na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002) 1 – granica podprowincji, 2 – granica mezoregionu

Podprowincja: Pobrze Ŝa Południowobałtyckie Podprowincja: Pojezierza Południowobałtyckie Makroregion: Pobrze Ŝe Szczeci ńskie Makroregion: Pojezierze Zachodniopomorskie Mezoregiony: Mezoregiony: 313.23 – Puszcza Wkrza ńska 314.42 – Pojezierze Choszcze ńskie 313.24 – Dolina Dolnej Odry 314.43 – Pojezierze I ńskie 313.25 – Równina Goleniowska 313.26 – Wzniesienia Szczeci ńskie 313.27 – Wzgórza Bukowe 313.28 – Równina Wełty ńska 313.31 – Równina Pyrzycka 313.32 – Równina Nowogardzka

Wi ększo ść powierzchni arkusza pokryta jest lasami. Wchodz ą one w obr ęb Puszczy Goleniowskiej i Bukowej. Licznie wyst ępuj ą równie Ŝ ł ąki, zajmuj ące zmeliorowane obszary torfowiskowe. U Ŝytki rolne znajduj ą si ę we wschodniej cz ęś ci terenu, gdzie wyst ępuj ą gleby

5 I –IVa klasy bonitacyjnej. Uprawia si ę przede wszystkim: zbo Ŝa (pszenic ę i Ŝyto), buraki cu- krowe, ziemniaki, warzywa i owoce. Ponadto hoduje si ę tu: bydło, trzod ę chlewn ą i drób. Na terenie arkusza poza wschodnimi dzielnicami Szczecina: Wielgowem, Jezierzycami i Płoni ą, nie wyst ępuj ą inne miasta. Przemysł rozwini ęty jest na mał ą skal ę. W Rurce firma Xella Polska sp. z o.o. produkuje betony komórkowe Do ich wytwarzania wykorzystywane s ą piaski kwarcowe ze zło Ŝa „Łozienica (Kliniska)”, usytuowanego na obszarze arkusza Gole- niów. Bran Ŝę drzewn ą reprezentuje, działaj ący w Kliniskach, tartak. W Płoni znajduje si ę za- kład przedsi ębiorstwa Gulf Intermodal sp. z o.o., w którym do 2006 r. produkowane były kontenery. Obecnie firma jest w stanie upadło ści i została wystawiona na sprzeda Ŝ. Nad jeziorem Miedwie w Morzyczynie znajduje si ę kilka o środków wypoczynkowo-szkoleniowych, a w Zdunowie kompleks szpitalno-sanatoryjny. W zachodniej cz ęś ci obszaru arkusza przebiega droga ekspresowa, która jest wspólnym odcinkiem dwóch dróg krajowych – nr 3 (Jakuszyce–Zielona Góra–Gorzów Wielkopolski– Szczecin–Świnouj ście) i nr 6 (Kołbaskowo–Koszalin–Gda ńsk). W Płoni znajduje si ę rozwi- dlenie dróg krajowych – nr 10 (Szczecin–Bydgoszcz–Pło ńsk) i nr 3. W linii drogi nr 10 w roku 2007 oddano do u Ŝytku obwodnic ę Kobylanki. Obecnie trwaj ą prace przy budowie obwodnicy Stargardu Szczeci ńskiego. W Kobylance ma swój pocz ątek droga wojewódzka nr 120, prowadz ąca do przej ścia granicznego w Gryfinie. Przez środek obszaru arkusza, z zachodu na wschód, od skrzy Ŝowania z drog ą ekspresow ą S3-S6 do Lisowa (arkusz Chociwel), przebiega niedoko ńczona przedwojenna autostrada Szczecin–Gda ńsk (droga wojewódzka nr 142). Koło Sowna odchodzi od niej i biegnie przez Ro Ŝnowo Nowogardzkie, w kierunku Maszewa, droga wojewódzka nr 141. Pozostałe drogi maj ą charakter lokalny, ł ącz ąc poszcze- gólne wsie z ośrodkami miejskimi i gminnymi. Obszar arkusza przecinaj ą dwie linie kolejo- we. Ł ącz ą one Szczecin z w ęzłami kolejowymi w Stargardzie Szczeci ńskim i Goleniowie.

III. Budowa geologiczna

Budow ę geologiczn ą terenu arkusza Wielgowo przedstawiono według Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 (Ruszała, 1986, 1988). Obszar arkusza, pod wzgl ędem tektonicznym, poło Ŝony jest w obr ębie niecki szczeci ń- skiej (pomorska cz ęść synklinorium szczeci ńsko-łódzko-miechowskiego). W obr ębie niecki wyst ępuj ą drugorz ędne struktury fałdowe – synkliny i antykliny. Ich powstanie zwi ązane jest z przemieszczaniem si ę soli cechszty ńskich i tworzeniem poduszek solnych (tektonika sali- narna). Główn ą form ą tektoniczn ą (centralna cz ęś ci obszaru arkusza) jest, rozwini ęta na wale solnym, antyklina Szczecina. Otaczaj ą j ą synkliny Stepnicy (od północnego wschodu), Tar-

6 nowa (od północnego zachodu) i Iny (od południa). Na linii Wielichówko – Grz ędzice przebiega uskok, b ędący północno-wschodnim obrze Ŝeniem rowu tektonicznego lub obni Ŝenia w powierzchni podkenozoicznej, wypełnionego znacznej mi ąŜ szo ści osadami trzeciorz ędo- wymi, stwierdzonymi w otworze wiertniczym Stargard IG-1. Cała powierzchnia obszaru arkusza pokryta jest osadami czwartorz ędowymi (fig. 2). Starsze utwory znane s ą jedynie z wierce ń. Na obszarze Wzgórz Bukowych silnie zaznaczaj ą si ę zjawiska glacitektoniczne. Budowa geologiczna jest tu bardzo skomplikowana. Składaj ą si ę na ni ą liczne łuski i kry lodowcowe utworów: eocenu, oligocenu, miocenu oraz czwartorz ędu, mocno spi ętrzone i sfał- dowane, ciągaj ące si ę generalnie z północnego wschodu na południowy wschód. Na całym obszarze wyst ępuj ą osady górnego permu (cechsztynu), wykształcone w sposób typowy dla Ni Ŝu Polskiego – w postaci czterech cyklotemów skał ewaporatowych: wapieni, dolomitów, anhydrytów i soli. W podło Ŝu permu wyst ępuje karbon eksternidów wa- ryscyjskich, przedstawiony w wielu publikacjach, spisanych m.in. w opracowaniu pt. „Kar- bon w Polsce” (Zdanowski, śakowa, 1995). Trias wykształcony jest w postaci iłowców, mułowców, iłołupków z anhydrytem, do- lomitów i wapieni. Osady jury o łącznej mi ąŜ szo ści około 660 m reprezentowane s ą przez utwory l ądowe: piaskowce, mułowce, łupki ilaste, piaski i iły, niekiedy z wkładkami w ęgla lub sieczki ro ślin- nej. Wielokrotnie wyst ępuj ą w nich przewarstwienia osadów morskich: iłowców i łupków ila- stych, mułowców, piaskowców i piasków, piaskowców glaukonitowych, zlepie ńców i Ŝwi- rowców, muszlowców, sferosyderytów, margli, wapieni, wapieni piaszczystych i oolito- wych oraz dolomitów piaszczystych. Kreda dolna to osady l ądowe: iłowce, mułowce i piaskowce, o mi ąŜ szo ści 40 m. Mor- skie osady kredy górnej reprezentowane przez: margle z wkładkami wapieni, iłowców mar- glistych i opok, osi ągają znaczn ą mi ąŜ szo ść – ponad 2000 m. Trzeciorz ęd reprezentowany jest przez eocen, oligocen dolny i miocen. W dolnym i górnym eocenie osadziły si ę dwie serie osadów morskich – mułowców, iłowców i iłów, rozdzielone seri ą osadów l ądowych eocenu środkowego – piasków i iłów z w ęglem brunatnym. Łączna mi ąŜ szo ść eocenu stwierdzona otworem Stargard IG-1 wynosi 86 m. Osady oligocenu, o mi ąŜ szo ści do 100 m, wykształcone s ą jako piaszczyste osady morskie oraz le Ŝą ce wy- Ŝej osady l ądowo-morskie (jeziorne): iły, iłowce, mułki, mułowce, z wkładkami piasków (iły septariowe). W miocenie w środowisku l ądowo-jeziornym osadzały si ę piaski, iłowce i mułowce, cz ęsto z cienkimi wkładkami w ęgla brunatnego z ksylitami.

Fig. 2. Poło Ŝenie arkusza Wielgowo na tle Mapy geologicznej Polski w skali 1:500 000 wg L. Marksa, A. Bera, W. Gogołka, K. Piotrowskiej (red.) (2006) Czwartorz ęd; holocen: 1 – piaski, mułki, iły i gytie jeziorne, 3 – piaski, Ŝwiry, mady rzeczne oraz torfy i namuły; holocen i plejstocen 5 – piaski eoliczne, lokalnie w wydmach; plejstocen: 11 – piaski, Ŝwiry i mułki rzeczne, 12 – iły, mułki jeziorne, 13 – iły, mułki i piaski zastoiskowe, 14 – piaski i Ŝwiry sandrowe, 15 – piaski i mułki kemów, 17 – Ŝwiry, piaski, głazy i gliny moren czołowych, 18 – gliny zwałowe, ich zwietrzeliny oraz piaski i Ŝwiry lodowcowe; Trzeciorz ęd; oligocen: 41 – piaski, mułki, iły i w ęgiel brunatny. Drobne formy akumulacji lodowcowej: a – kry utworów kredowych, b – kry utworów neoge ńskich i paleoge ńskich, c – drumliny, d – ozy.

Zachowano oryginaln ą numeracj ę z Mapy geologicznej Polski w skali 1:500 000.

Utwory czwartorz ędowe wyst ępuj ą zwartym płaszczem na całym rozpatrywanym obszarze (fig. 2). Ich mi ąŜ szo ść jest bardzo zmienna i wynosi od kilku do około 150 m.

8 Osady najstarszych zlodowace ń południowopolskich to dwa poziomy glin zwałowych, rozdzielone i przykryte przez piaski wodnolodowcowe. Podczas zlodowace ń środkowopolskich osadziły si ę mi ąŜ sze serie osadów lodowcowych, wodnolodowcowych i zastoiskowych, co przyczyniło si ę do znacznego wyrównania powierzchni i zamaskowania starszej rze źby terenu. Zlodowacenia środkowopolskie reprezentowane s ą przez trzy poziomy glin zwałowych, rozdzielone iłami, mułkami i piaskami zasto- iskowymi oraz piaskami i Ŝwirami wodnolodowcowymi. Dolny poziom glin zwałowych zwi ązany jest ze zlodowaceniem odry, a dwa górne ze zlodowaceniem warty. Lądolód zlodowace ń północnopolskich (stadiał górny zlodowacenia wisły) obj ął swym zasi ęgiem cały obszar arkusza. Najstarszymi osadami zlodowacenia wisły s ą zastoiskowe mułki ilaste oraz piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe. Wy Ŝej le Ŝą ce gliny zwałowe pokrywaj ą prawie cał ą wysoczyzn ę plejstoce ńsk ą we wschodniej i południowej cz ęś ci obszaru arkusza. Średnia mi ąŜ szo ść glin wynosi około 10 m. Piaski i Ŝwiry lodowcowe tworz ą pokrywy na glinach zwałowych o mi ąŜ szo ści do 5 m. Licznie reprezentowane s ą formy szczelinowe – ozy i kemy. Ozy s ą zbudowane z piasków, Ŝwirów i glin zwałowych, a kemy z piasków i mułków, miejscami z glin. W ko ńcowej fazie zaniku l ądolodu, w centralnej i północno-zachodniej cz ę- ści omawianego terenu, powstała rozległa równina akumulacyjna wód roztopowych, zbudo- wana z piasków drobno- i średnioziarnistych. Pod koniec zlodowace ń północnopolskich i na pocz ątku holocenu wiatry wiej ące z zachodu i północnego-zachodu formowały wydmy i pola piasków przewianych. W holocenie wokół jeziora Miedwie i w licznych zagłębieniach wytopiskowych po martwym lodzie oraz w dolinkach mniejszych cieków osadzały si ę namuły pylaste i piaszczyste, piaski humusowe, torfy i kreda jeziorna. W dnach dolin rzecznych wyst ępuj ą piaski drobnoziarniste, miejscami z wkładkami mułków, tworz ące tarasy zalewowe o wysoko ści do 2 m nad poziom rzeki.

IV. Zło Ŝa kopalin

Aktualnie na obszarze arkusza Wielgowo znajduj ą si ę 2 zło Ŝa – torfu i piasku (Gientka i in., red., 2008). Ich charakterystyk ę gospodarcz ą i klasyfikacj ę sozologiczn ą przedstawiono w tabeli 1. Szczegółowe informacje o zło Ŝach zamieszczono równie Ŝ w kartach informacyjnych opracowanych dla komputerowej bazy danych.

9 Tabela 1 Zło Ŝa kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja Zasoby Stan Wydobycie Nr Wiek geologiczne Kategoria Zastosowanie Klasyfikacja zagospodarowania (tys. t, tys. Przyczyny zło Ŝa Rodzaj kompleksu bilansowe rozpoznania 3 kopaliny złó Ŝ Nazwa zło Ŝa 3 zło Ŝa m *) konfliktowo ści na kopaliny litologiczno- (tys. t, tys. m *) zło Ŝa mapie surowcowego Klasy Klasy wg stanu na 31.12.2007 (Gientka i in., red., 2008) 1–4 A–C 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

1 Reptowo t Q 1 666,44* B+C 1 Z 0 Sr 4 B L

2 Grz ędzice p Q 46 C1 N 0 Sd 4 B W

Rubryka 3: t – torfy, p – piaski Rubryka 4: Q – czwartorz ęd Rubryka 6: B, C 1 – kategoria rozpoznania zasobów udokumentowanych kopalin stałych

10 10 Rubryka 7: Z – zło Ŝe zaniechane, N – niezagospodarowane Rubryka 9: kopaliny skalne: Sr – rolnicze, Sd – drogowe Rubryka 10 : 4 – zło Ŝe powszechne, licznie wyst ępuj ące, łatwo dost ępne Rubryka 11 : B – zło Ŝe konfliktowe Rubryka 12 : L – ochrona lasów, W – ochrona wód podziemnych

W okolicy Reptowa, w obr ębie du Ŝego torfowiska wieku holoce ńskiego, powstałego w rozległym zagł ębieniu wytopiskowym, udokumentowane zostało zło Ŝe torfu „Reptowo” (Turowski, 1997). Przy opracowaniu dokumentacji wykorzystano wcze śniejsze prace badaw- cze: dokumentacj ę geologiczn ą wykonan ą w latach 1953–1954 (Nowak, 1954), uzupełniaj ące prace geologiczne z 1961 r. (Adamski i in., 1961) i inwentaryzacj ę torfowiska z 1976 r. Wszystkie wyŜej wymienione prace znajduj ą si ę w archiwum Instytutu Melioracji U Ŝytków Zielonych w Falentach koło Warszawy. Zło Ŝe zajmuje powierzchni ę 137,75 ha. Dominuj ą- cymi komponentami buduj ącymi zło Ŝe s ą mchy torfowce, turzyce i wełnianka, które wyst ępu- ją w ró Ŝnych stosunkach ilo ściowych. W zło Ŝu zalegaj ą głównie torfy typu wysokiego i przej ściowego, a w nieznacznym tylko udziale typu niskiego. Zło Ŝe charakteryzuje si ę nast ępuj ącymi średnimi parametrami jako ściowymi: stopie ń rozkładu 23,5%, popielno ść 2,33%, wilgotno ść 90,5%, g ęsto ść obj ęto ściowa 0,98 kg/dcm 3, kwasowo ść pH 3,9 i chłonno ść 1959%. Torf wykorzystywany jest w rolnictwie i ogrodnictwie jako surowiec nawozowy. Zło Ŝe piasku „Grz ędzice”, udokumentowane w 2007 roku (Piotrowski, 2007), obejmuje fragment wału ozowego, o wysoko ści wzgl ędnej około 5 m. W profilu zło Ŝa wyst ępuj ą nie- przewiercone piaski średnioziarniste, zalegaj ące pod 0,2 m warstw ą gleby. Mi ąŜszo ść zło Ŝa waha si ę od 0,3 do 5,3 m, średnio wynosi 2,3 m. Wody gruntowe wyst ępuj ą poni Ŝej sp ągu zło Ŝa, na gł ęboko ści około 7 m. Parametry jako ściowe przedstawiaj ą si ę nast ępuj ąco: punkt piaskowy (2 mm) 94,7–95,2, śr. 95,0%; zawarto ść pyłów mineralnych 0,5%; wska źnik piaskowy 71,0; wska źnik ró Ŝnoziarnisto ści 3,49. Zło Ŝa zostały poddane klasyfikacji sozologicznej ze wzgl ędu na ich ochron ę oraz ochron ę środowiska. Oba zaliczono do klasy 4 tj. do złó Ŝ powszechnie wyst ępuj ących i uznano za konfliktowe (klasa B): − „Reptowo” ze wzgl ędu na poło Ŝenie cz ęś ci zło Ŝa na obszarze lasów i na obecno ść ro ślin chronionych, − „Grz ędzice” ze wzgl ędu na poło Ŝenie w granicach GZWP nr 123 Stargard – Goleniów.

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin

Na obszarze arkusza Wielgowo eksploatowano takie kopaliny jak w ęgiel brunatny, surowce ilaste ceramiki budowlanej oraz torf. Węgiel brunatny wydobywano w latach przedwojennych w okolicach Śmierdnicy i Jezierzyc. Eksploatacja prowadzona była dla potrzeb miejscowych, w niewielkich kopal- niach odkrywkowych. W Lipniku i Śmierdnicy funkcjonowały cegielnie.

11 Wydobycie torfu z obszaru zło Ŝa „Reptowo” było prowadzone od pocz ątku XX w. Około 70% zło Ŝa wyeksploatowano w latach przedwojennych pozostawiaj ąc warstw ę torfu o grubo ści co najmniej 1m. Po wojnie torf ze zło Ŝa wykorzystywano dla celów opałowych. W latach pó źniejszych pozyskiwano torf ściółkowy, który był eksportowany. Obecnym wła- ścicielem zło Ŝa jest firma „Ekotorf” Zakład Produkcji Torfowej w Reptowie. Eksploatacja zło Ŝa „Reptowo” została przerwana w 2007 roku. Termin wa Ŝno ści koncesji na eksploatacj ę zło Ŝa upłyn ął 31.12.2007 r. U Ŝytkownik nie wyst ąpił o wydanie nowej. Do tej pory nie wyda- no decyzji, która wygaszałaby koncesj ę i nie zniesiono ustanowionego obszaru (123,97 ha) i terenu górniczego (157,84 ha). Ostatnio eksploatowana była zachodnia cz ęść torfowiska. Wydobycie prowadzono w sposób zmechanizowany, metodą frezowania powierzchni torfowiska. Potorfia z ostatnich lat stanowi ą równe płaszczyzny, ograniczone rowami osuszaj ący- mi o gł ęboko ści do 1 m. Z uwagi na brak zakładu przeróbczego torf nie był przetwarzany, a jedynie pakowany w foliowe worki i bezpo średnio sprzedawany. Funkcjonowanie kopalni, z uwagi na sposób eksploatacji, nie było zbyt uci ąŜ liwe dla środowiska, nie prowadziło do powstania uwidaczniaj ącego si ę w morfologii terenu wyrobiska i ograniczało si ę jedynie do niewielkiego obni Ŝenia poziomu wód gruntowych. Tereny poeksploatacyjne, po ustabilizo- waniu stosunków wodnych, były renaturalizowane przez przywrócenie warunków sprzyjaj ą- cych sukcesji torfotwórczej. Wła ściciel zło Ŝa piasku „Grz ędzice” w roku 2007 uzyskał koncesj ę na eksploatacj ę wa Ŝną do 1.07.2011 r. Dla zło Ŝa ustanowiono obszar górniczy o powierzchni 1,30 ha i teren górniczy o powierzchni 1,50 ha. Do chwili obecnej eksploatacja zło Ŝa nie została jeszcze rozpocz ęta. Nie wykonywane s ą równie Ŝ Ŝadne prace przygotowawcze. W Rurce firma Xella Polska Sp. z o.o. wykorzystuje piaski kwarcowe ze zło Ŝa „Łozie- nica (Kliniska)”, usytuowanego na obszarze arkusza Goleniów, do produkcji betonów komór- kowych. Na obszarze arkusza zaznaczono pi ęć punktów wyst ępowania kopaliny, dla których nie sporz ądzono kart informacyjnych. S ą to niewielkie wyst ąpienia piasków, które były w przeszło ści eksploatowane na potrzeby lokalne.

VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin

Prace penetracyjne i poszukiwawcze, prowadzone na obszarze arkusza Wielgowo w latach sze ść dziesi ątych i siedemdziesi ątych ubiegłego wieku nie dały podstawy do wyznaczenia jakiegokolwiek obszaru prognostycznego b ądź perspektywicznego. Na podstawie ich wyników wyznaczono pi ęć obszarów negatywnych – dwa dla udokumentowania złóŜ iłów do

12 produkcji keramzytu oraz po jednym dla złó Ŝ w ęgla brunatnego, piasków szklarskich i kruszywa naturalnego drobnego (piasków). Na obszarze Wzgórz Bukowych poszukiwano oligoce ńskich iłów septariowych, wyst ę- puj ących w krach lodowcowych, które byłyby przydatne do produkcji keramzytu (Profic, 1978). W dwóch badanych obszarach, w rejonie Śmierdnicy wykonano 2 otwory, ka Ŝdy o gł ęboko ści 20 m, nie natrafiaj ąc na poszukiwan ą kopalin ę. Wokół tych otworów wyznaczone zostały obszary negatywne. Z krami lodowcowymi zwi ązane s ą równie Ŝ wyst ąpienia mioce ńskich piasków kwarcowych i w ęgli brunatnych w rejonie Jezierzyc. Na obszarze, w którym przed II wojn ą świa- tow ą eksploatowano w ęgiel brunatny, w 1963 r. wykonano 4 otwory w celu udokumentowania zło Ŝa piasków kwarcowych przydatnych do produkcji szkła (Boche ńska, 1963). Pod utworami czwartorz ędowymi, na gł ęboko ści od 5,6 do ponad 30,0 m, stwierdzono piaski, mułki, iły z wkładkami w ęgli brunatnych. Stwierdzono, Ŝe ze wzgl ędu na ponadnormatywne zapylenie (ponad 1%) piaski s ą nie przydatne do produkcji szkła. W 1965 r., na tym samym terenie poszukiwano niewielkiego zło Ŝa w ęgla brunatnego, które mogłoby by ć eksploatowane na potrzeby lokalne (Gacek, 1965). Wokół otworu archiwalnego z 1963 r. (wy Ŝej omówione opracowanie), w odległo ści od 50 do 100 m, wykonano 8 otworów, ka Ŝdy o gł ęboko ści około 30 m. Wyniki bada ń były negatywne. Tylko w 3 otworach, poło Ŝonych w bezpo średnim s ą- siedztwie otworu archiwalnego, natrafiono na 2 pokłady zailonego w ęgla, zawieraj ącego przerosty piasku. Niewielkie poziome rozprzestrzenienie poszukiwanej kopaliny świadczy o stromym nachyleniu, zaburzonych glacitektonicznie, warstw utworów miocenu. Stwierdzo- na w otworach grubo ść pokładów w ęgla od 0,3 do 4,1 m jest grubo ści ą pozorn ą, a rzeczywista mi ąŜ szo ść w ęgla na rozpoznawanym obszarze jest z pewno ści ą znacznie mniej- sza. W 1973 r. w rejonie Przemocza prowadzono prace rozpoznawcze za zło Ŝami kruszywa piaszczysto-Ŝwirowego (Drwal, Szapli ński, 1973). W wykonanych 5 sondach penetracyjnych nie natrafiono na poszukiwane pospółki. Stwierdzono piaski, głównie drobnoziarniste, o niewielkiej mi ąŜ szo ści, zalegaj ące na glinach zwałowych lub piaskach pylastych, miejscami przykryte glina zwałow ą o mi ąŜ szo ści do 2 m. Z uwagi na powy Ŝsze obszar ten jest równie Ŝ negatywny dla udokumentowania zło Ŝa piasków. śadne z wyst ępuj ących na obszarze arkusza torfowisk, ze wzgl ędu na ochron ę przyrody, nie spełnia wymogów stawianych obszarom potencjalnej bazy surowcowej (Ostrzy Ŝek, Dembek, 1996).

13 VII. Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe

Przez obszar arkusza przebiega dział wodny II rz ędu pomi ędzy dorzeczami Iny i Płoni, które to rzeki s ą prawobrze Ŝnymi dopływami Odry. Północno-zachodnia cz ęść omawianego terenu, poprzez sie ć rowów melioracyjnych, odwadniana jest bezpo średnio do jeziora D ąbie. Ina, płyn ąca z południowego wschodu na północny zachód, przyjmuje na obszarze arkusza kilka niewielkich dopływów w postaci naturalnych cieków i rowów melioracyjnych. Najdłu Ŝszym z nich jest prawobrze Ŝny dopływ bez nazwy, wypływaj ący spod Ro Ŝnowa No- wogardzkiego. Nast ępny prawobrze Ŝny dopływ, Wisełka o długo ści 3 km, wypływa z rejonu Stawna. Lewobrze Ŝne dopływy to przede wszystkim główne rowy melioracyjne odwadniaj ące rejony Wielichówka, Cisewa i Zieleniewa. Do niedawna Ina nale Ŝała do najbardziej zanieczyszczonych rzek województwa zachodniopomorskiego. Od czasu uruchomienia oczyszczalni ścieków w Stargardzie Szczeci ńskim obserwuje si ę wyra źną popraw ę jako ści wód rzeki. W roku 2005 (Raport ..., 2006) wody Iny badane w najbli Ŝszym punkcie monitoringowym w Lubowie (arkusz Stargard Szczeciński) zaliczone zostały do III klasy, tj. do wód o zadowa- laj ącej jako ści wg klasyfikacji z Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 11.02.2004 r. (DzU nr 32, poz. 284). Płonia przepływa na niewielkim odcinku przez południowo-zachodni ą cz ęść obszaru arkusza. Wody tej rzeki badane w Jezierzycach w roku 2007 (Raport ..., 2008), zaklasyfiko- wane zostały do IV klasy jako ści, tj. do wód o niezadowalaj ącej jako ści. Do Jeziora Miedwie wpływa najkrótsza rzeka omawianego obszaru Miedwianka o długo ści 5 km, która bierze swój pocz ątek u podnó Ŝa wydm w Reptowie i odwadnia nisko poło Ŝone obszary dawnego jeziorzyska. Przy uj ściu do jeziora Miedwie wody tej rzeki odpo- wiadały w 2006 r. (Raport ..., 2008) IV klasie – jako ść niezadowalaj ąca. Na omawianym terenie znajduje si ę północna cz ęść jeziora Miedwie, które jest najwi ększym zbiornikiem słodkowodnym województwa zachodniopomorskiego. Całe jezioro ma powierzchni ę 36,77 km 2 i maksymaln ą gł ęboko ść 42 m. Lustro wody w jeziorze znajduje si ę na wysoko ści 14 m n.p.m. Od 1976 roku jest źródłem zaopatrzenia w wod ę pitn ą dla mieszka ńców Szczecina (czerpnia uj ęcia wody z jeziora znajduje si ę w śelewie, arkusz Stare Czar- nowo). Wokół jeziora wyznaczono stref ę ochrony sanitarnej, której północna cz ęść znajduje si ę na obszarze arkusza. Stan czysto ści jeziora Miedwie, ze wzgl ędu na uj ęcie wody pitnej, badany jest corocznie. Od 1992 r. obserwowana jest stopniowa poprawa stanu czysto ści wód jeziora. Jest to wynik uruchomienia oczyszczalni ścieków w Pyrzycach oraz likwidacji bez-

14 ściółkowych hodowli zwierz ąt. W 2006 r. wody jeziora zakwalifikowano (Raport ..., 2008) do II klasy czysto ści wg klasyfikacji z Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 5.11.1991 r. (DzU nr 116, poz. 503). Na ostateczn ą ocen ę wpływ maj ą podwy Ŝszone okresowo koncentra- cje zwi ązków organicznych oraz ponadnormatywna zawarto ść ortofosforanów i azotu amo- nowego. Poza jeziorem Miedwie na omawianym terenie znajduje si ę jezioro Warchlino, które wykorzystuje rynn ę polodowcow ą o przebiegu z północnego zachodu na południowy wschód. Ma ono długo ść 1km i szeroko ść około 100 m. Lustro wody w jeziorze znajduje si ę na wysoko ści 37 m n.p.m.

2. Wody podziemne

Warunki hydrogeologiczne obszaru arkusza Wielgowo i jako ść wód podziemnych przedstawiono na podstawie Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 (Wi śniowski, 2000). Na omawianym terenie wyst ępuj ą dwa pi ętra wodono śne: czwartorz ędowe i trzeciorz ę- dowe. Czwartorz ędowe pi ętro wodonośne wyst ępuje prawie na całym obszarze arkusza i składa si ę z 3 poziomów wodono śnych: przypowierzchniowego, mi ędzyglinowego i podgli- nowego. Poziom przypowierzchniowy reprezentuj ą wody zwi ązane z piaszczystymi osadami rzeczno-rozlewiskowymi Równiny Goleniowskiej oraz piaszczysto-Ŝwirowymi utworami wodnolodowcowymi, pod ścielaj ącymi i przykrywaj ącymi gliny zwałowe zlodowace ń pół- nocnopolskich. Do tego poziomu zaliczono równie Ŝ wody gruntowe w dolinach rzecznych. W otoczeniu misy jeziora Miedwie wodono śne s ą piaski mułkowate, o znacznie gorszych pa- rametrach hydraulicznych. Zwierciadło ma charakter swobodny. Mi ąŜ szo ść tego poziomu waha si ę od kilkunastu metrów na obszarze Wzgórz Bukowych, do około 30 m we wschodniej cz ęś ci obszaru arkusza i lokalnie do 65 m w rejonie Wielichówka. Poziom przypowierzchniowy jest powszechnie ujmowany przez studnie wiercone i kopane. Najwi ększe czynne uj ęcia znajduj ą si ę w Kliniskach i Rurce. Wydajno ści jednostkowe studni osi ągają warto ści od 3 do 17 m3/h na 1 m depresji. Mi ędzyglinowy poziom wodono śny reprezentuje szereg warstw, soczew oraz klasycz- nych wypełnie ń kopalnych dolin i rynien subglacjalnych, z okresu zlodowace ń środkowopol- skich. Wyst ępuje we wschodniej i południowej cz ęś ci obszaru arkusza. Osi ąga mi ąŜ szo ść do 17 do 36 m i jest najcz ęś ciej dwudzielny. Od powierzchni terenu izoluje go pakiet glin

15 o mi ąŜ szo ści 15 – 30 m. Posiada napięte zwierciadło wody, które stabilizujące si ę od 0 do 10 m p.p.t. Mi ędzyglinowy poziom wodono śny ujmowany jest m.in. przez uj ęcia w Przemoczu i Lipniku. Wydajno ści jednostkowe studni osi ągaj ą warto ści do 63 m3/h na 1 m depresji. Podglinowy poziom wodono śny zwi ązany jest z osadami zlodowace ń południowopol- skich. Został on stwierdzony wierceniami badawczymi w gł ębokich dolinach kopalnych, w południowej i wschodniej cz ęś ci obszaru arkusza, na rz ędnych od 30 do 80 m p.p.m. Jego mi ąŜ szo ść waha si ę od kilkunastu do 50 m. Na omawianym terenie wody tego poziomu uj- mowane były tylko jedn ą studni ą wiercon ą (obecnie nieczynn ą), znajduj ącą si ę w gospodar- stwie rolnym w Morzyczynie. Wodono śną jest tu warstwa piasków pylastych na gł ęboko ści od 42,5 do 68,0 m, z której uzyskano 14 m3/h, przy depresji 27,0 m. Wody z pi ętra czwartorz ędowego (poziomy powierzchniowy i mi ędzymorenowy), ze wzgl ędu na podwy Ŝszon ą zawarto ść manganu (0,08–1,0; śr. 0,26 mg Mn/dm 3) i Ŝelaza (0,1–12,0; śr. 1,8 mg Fe/dm 3), wymagaj ą prostego uzdatniania. Pozostałe składniki mineralne na ogół nie przekraczaj ą norm obowi ązuj ących dla wód pitnych, zawartych w Rozporz ądze- niu Ministra Zdrowia z dnia 29.03.2007 r. (DzU nr 61, poz. 417). Zawarto ść chlorków wynosi 3 3 3 1,7–114,0 mg Cl/dm , siarczanów 2,0–93,0 mg SO 4/dm i azotanów do 1,0 mg N-NO 3/dm . W pojedynczych przypadkach, w rejonach torfowisk (Wielichówko i Reptowo), notowano 3 3 podwy Ŝszone zawarto ści: amoniaku od 0,7 do 2 mg N-NH 4/dm , fluoru do 1,9 mg F/dm 3 i azotynów do 0,039 mg N-NO 2/dm . Trzeciorz ędowe pi ętro wodono śne rozpoznane zostało jedynie na kulminacjach podłoŜa podczwartorz ędowego, pochodzenia glacitektonicznego, w południowej cz ęś ci obszaru arkusza. Wyst ępuj ące tu piaski mułkowate, cz ęsto z wkładkami w ęgla brunatnego, prowadz ą wody bardzo niskiej jako ści, o wysokiej barwie i zawarto ści zwi ązków Ŝelaza. Wody tego pi ętra nie posiadaj ą znaczenia u Ŝytkowego. Na mapie zostały zaznaczone uj ęcia komunalne i przemysłowe o zatwierdzonych zasobach eksploatacyjnych powy Ŝej 50 m3/h. Tylko uj ęcie wód podziemnych w Kiliniskach posiada wyznaczon ą i obowi ązuj ą po średni ą stref ę ochrony sanitarnej. Na obszarze arkusza znajduje si ę południowo-zachodnia cz ęść głównego zbiornika wód podziemnych nr 123 Goleniów–Stargard (fig. 3). Jest to czwartorz ędowy zbiornik mi ę- dzymorenowy, o szacunkowych zasobach dyspozycyjnych, wynosz ących 86 tys. m 3/dob ę. Jego granice wyznaczono w opracowanej dokumentacji hydrogeologicznej (Kie ńć i in., 2004). W tej samej publikacji podano równie Ŝ zasoby dyspozycyjne wód podziemnych zlewni Iny i Płoni.

Fig. 3. Poło Ŝenie arkusza Wielgowo na tle obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony wg A. S. Kleczkowskiego (red.) (1990) Granica GZWP: 1 – w o środku porowym, 2 – obszar najwy Ŝszej ochrony GZWP (ONO), 3 – obszar wysokiej ochrony GZWP (OWO). Numer i nazwa GZWP, wiek utworów wodono śnych: 122 – Dolina Kopalna Szczecin, czwartorz ęd (Q), 123 – Zbiornik mi ędzymorenowy Stargard – Goleniów, czwartorz ęd (Q), 124 – Dolina rzeki Odry (Widu- chowa – Szczecin), czwartorz ęd (Q).

W granicach obszaru arkusza znajduj ą si ę fragmenty obszaru i terenu górniczego, o powierzchni 7 967 ha, wyznaczonego dla uj ęcia wód termalnych w Stargardzie Szczeci ń- skim. Na gł ęboko ści około 2 500 m, w utworach jury dolnej wyst ępuj ą solanki typu chlorko- wego o temperaturze około 100°C. Wydajno ść uj ęcia szacowana jest na ponad 150 m3/h. UŜytkownikiem uj ęcia jest Przedsi ębiorstwo Usług Ciepłowniczych „Geotermia Stargard” sp. z o.o., posiadaj ące koncesj ę na eksploatacj ę wód termalnych, wa Ŝną do 12.04.2017 r.

17 VIII. Geochemia środowiska

1. Gleby

Kryteria klasyfikacji gleb Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano warto ści dopuszczalne st ęŜ eń metali okre ślone w Zał ączniku do Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów gleby oraz standardów jako ści ziemi (DzU Nr 165, poz. 1359). Do- puszczalne warto ści pierwiastków dla poszczególnych grup u Ŝytkowania, ich zakresy oraz przeci ętne zawarto ści w glebach z terenu arkusza 229 – Wielgowo, umieszczono w tabeli 2. W celu porównania tabel ę uzupełniono danymi o zawarto ści przeci ętnych (median) pier- wiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanieczyszczonych w kraju).

Materiał i metody bada ń laboratoryjnych Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych do „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna, 1995) − opró- bowanie w siatce 5×5 km oraz „Atlasu geochemicznego aglomeracji szczeci ńskiej 1:200 000, cz ęść I” (Lis, Pasieczna, 1999) − opróbowanie w siatce 1×1 km . Próbki gleb pobierano za pomoc ą sondy r ęcznej z wierzchniej warstwy (0,0 – 0,2) m. Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temp. pokojowej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe o oczkach 1 mm. Przedmiotem zainteresowania była grupa metali, której źródłem s ą zanieczyszczenia antropogeniczne, a wi ęc pierwiastki słabo zwi ązane i łatwo ługowane z gleb. Gleby mineralizo- wano w kwasie solnym (HCl 1:4), w temp. 90 oC, w ci ągu 1 godziny. Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomoc ą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudze- niem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spectrometry ) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin- Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej technik ą zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry ) z u Ŝyciem spektrome- tru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Kontrol ę jako- ści gwarantowały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych losowo w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referencyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7).

18 Tabela 2 Zawarto ść metali w glebach (w mg/kg) Zakresy Warto ść Warto ść przeci ęt- zawarto ści przeci ętnych nych (median) w w glebach na (median) glebach obszarów Warto ści dopuszczalne st ęŜ eń w glebie arkuszu 229 – w glebach na niezabudowanych lub ziemi (Rozporz ądzenie Ministra Wielgowo arkuszu 229 – Polski 4) Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r.) Wielgowo Metale N=29 N=29 N=6522 Frakcja ziarnowa <1 mm Grupa B 2) Grupa C 3) Mineralizacja HCl (1:4) Grupa A 1) Gł ęboko ść (m p.p.t.) Gł ęboko ść (m p.p.t.) 0,0–0,3 0–2 0,0–0,2 As Arsen 20 20 60 <5–24 <5 <5 Ba Bar 200 200 1000 4–127 12 27 Cr Chrom 50 150 500 <1–6 1 4 Zn Cynk 100 300 1000 7–93 11 29 Cd Kadm 1 4 15 <0,5–0,5 <0,5 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 <1–2 <1 2 Cu Mied ź 30 150 600 <1–14 2 4 Ni Nikiel 35 100 300 <1–7 1 3 Pb Ołów 50 100 600 3–38 10 12 Hg Rt ęć 0,5 2 30 <0,05–0,24 <0,05 <0,05 Ilo ść badanych próbek gleb z arkusza 229 – Wielgowo 1) grupa A w poszczególnych grupach u Ŝytkowania a) nieruchomo ści gruntowe wchodz ące w skład obsza- As Arsen 28 1 ru poddanego ochronie na podstawie przepisów Ba Bar 29 ustawy Prawo wodne, b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów Cr Chrom 29 o ochronie przyrody; je Ŝeli utrzymanie aktualnego Zn Cynk 29 poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza za- Cd Kadm 29 gro Ŝenia dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla ob- Co Kobalt 29 szarów tych st ęŜ enia zachowuj ą standardy wynikaj ą- ce ze stanu faktycznego, Cu Mied ź 29 2) grupa B - grunty zaliczone do u Ŝytków rolnych Ni Nikiel 29 z wył ączeniem gruntów pod stawami i gruntów pod Pb Ołów 29 rowami, grunty le śne oraz zadrzewione i zakrzewio- Hg Rt ęć 29 ne, nieu Ŝytki, a tak Ŝe grunty zabudowane i zurbani- Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru zowane z wył ączeniem terenów przemysłowych, uŜytków kopalnych oraz terenów komunikacyjnych, arkusza 229 – Wielgowo do poszczególnych grup 3) uŜytkowania (ilo ść próbek) grupa C - tereny przemysłowe, u Ŝytki kopalne, tereny komunikacyjne, 4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 28 1 1: 2 500 000 N – ilo ść próbek

Prezentacja wyników Zastosowana g ęsto ść pobierania próbek (1 próbka na około 25 km 2, czy 1 próbka na około 1 km 2) nie jest dostateczna do wykre ślenia izoliniowej mapy zawarto ści pierwiastków zgodnie z zasadami przyj ętymi w kartografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5×0,5 km, czyli jedna próbka – jedna informacja na 1 cm2 mapy dla całego arku-

19 sza). Wyniki bada ń geochemicznych zostały, wi ęc przedstawione na mapie w postaci punk- tów. Lokalizacj ę miejsc pobierania próbek (wraz z numeracj ą zgodn ą z baz ą danych) przedstawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorem przyj ętym dla gleb zaklasy- fikowanych do grup A oraz C, zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów gleby oraz standardów jako ści ziemi. Przy klasyfikacji stosowano zasad ę zaliczania gleb do danej grupy, gdy zawarto ść co najmniej jednego pierwiastka przewy Ŝszała górn ą granic ę warto ści dopuszczalnej w grupie ni Ŝszej.

Zanieczyszczenie gleb metalami Wyniki bada ń geochemicznych gleb odniesiono zarówno do warto ści st ęŜ eń dopusz- czalnych metali okre ślonych w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r., jak i do warto ści przeci ętnych okre ślonych dla gleb obszarów niezabudowanych ca- łego kraju (tabela 2). Przeci ętne zawarto ści analizowanych pierwiastków w badanych glebach arkusza s ą mniejsze lub równe w stosunku do warto ści przeci ętnych (median) w glebach obszarów niezabudowanych Polski. Pod wzgl ędem zawarto ści metali 28 spo śród badanych próbek spełnia warunki klasyfikacji do grupy A (standard obszaru poddanego ochronie), co pozwala na ich wielofunkcyjne uŜytkowanie. Próbka gleby z punktu 20 została zakwalifikowana do grupy C (standard terenów prze- mysłowych, u Ŝytków kopalnych i terenów komunikacyjnych) ze wzgl ędu na podwy Ŝszoną zawarto ści arsenu (24 ppm), przypuszczalnie o charakterze antropogenicznym. Z uwagi na zbyt nisk ą g ęsto ść opróbowania dane prezentowane na mapie nie umo Ŝli- wiaj ą oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalaj ą tylko na oszacowanie ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu.

2. Pierwiastki promieniotwórcze

Materiał i metody bada ń Do okre ślenia dawki promieniowania gamma i st ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wykorzystano wyniki bada ń gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993, 1994). Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłu Ŝ profili o przebiegu N-S, przecinaj ących Polsk ę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku

20 stwierdzenia stref o podwy Ŝszonej promieniotwórczo ści pomiary zag ęszczano do 0,5 km. Sonda pomiarowa była umieszczona na wysoko ści 1,5 metra nad powierzchni ą terenu, a czas pomiaru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym przez „Geofizyk ę” Brno (Czechy).

Prezentacja wyników Z uwagi na to, Ŝe g ęsto ść opróbowania nie pozwala na opracowanie map izoliniowych w skali 1:50 000, wyniki przedstawiono w formie słupkowej (fig. 4) dla dwóch kraw ędzi arkusza mapy (zachodniej i wschodniej). Zabieg taki jest mo Ŝliwy, gdy Ŝ te dwie kraw ędzie s ą zbie Ŝne z generalnym przebiegiem profili pomiarowych. Wykresy słupkowe sporz ądzono jedynie dla punktów zlokalizowanych na opisywanym arkuszu, natomiast do interpretacji wykorzystano informacje zawarte w profilach na arkuszu s ąsiaduj ącym wzdłu Ŝ zachodniej lub wschodniej granicy opisywanego arkusza. Prezentowane wyniki dawki promieniowania gamma obejmuj ą sum ę promieniowania pochodz ącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez).

Wyniki Warto ści dawki promieniowania gamma wzdłu Ŝ profilu zachodniego wahaj ą si ę w przedziale od około 7 do około 36 nGy/h. Przeci ętnie warto ść ta wynosi około 20 nGy/h i jest znacznie ni Ŝsza od średniej dla obszaru Polski wynosz ącej 34,2 nGy/h. Wzdłu Ŝ profilu wschodniego warto ści promieniowania gamma zmieniaj ą si ę od około 13 do około 37 nGy/h i przeci ętnie wynosz ą około 25 nGy/h. W profilu zachodnim najwy Ŝsze warto ści promieniowania gamma s ą zwi ązane z utworami lodowcowymi i namułami wyst ępuj ącymi na południu (około 35 nGy/h). Najni Ŝ- sz ą radioaktywno ść (około 7 – 15 nGy/h) wykazuj ą torfy zalegaj ące na północy. Po średnimi warto ściami promieniowania gamma (około 15 – 25 nGy/h) charakteryzuj ą si ę plejstoce ńskie osady rzeczne i wodnolodowcowe. W profilu wschodnim zarejestrowane dawki promieniowania gamma s ą do ść wyrównane, co świadczy o tym, Ŝe dominuj ące wzdłu Ŝ profilu osady (utwory lodowcowe i gliny zwałowe) cechuj ą si ę podobnymi warto ściami promieniowania gamma (20 – 37 nGy/h). Ni Ŝsze dawki promieniowania gamma (<20 nGy/h) s ą zwi ązane z osadami rzecznymi.

21 229 W PROFIL ZACHODNI 229E PROFIL WSCHODNI

Dawka promieniowania gamma Dawka promieniowania gamma

5920648 5917660 5918832 m m 5914822 5916751

5912825 5912807

0 5 10 15 20 25 30 35 40 0 5 10 15 20 25 30 nGy/h nGy/h

22 22

St ęŜ enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego St ęŜ enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

5920648

5917660 5918832 m m 5916751 5914822

5912825 5912807

0 0,5 1 1,5 2 2,5 0 1 2 3 4 5 6 2 kBq/m kBq/m 2

Fig. 4. Zanieczyszczenia gleb pierwiastkami promieniotwórczymi na obszarze arkusza Wielgowo (na osi rzędnych - opis siatki kilometrowej arkusza)

St ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego w zachodnim profilu pomiarowym s ą bardzo niskie, charakterystyczne dla obszarów bardzo słabo zanieczyszczonych i wynosz ą od 0,1 do 3,2 kBq/m 2. Wzdłu Ŝ profilu wschodniego s ą bardziej zró Ŝnicowane i wahaj ą si ę od 0,5 do 11,0 kBq/m 2. Warto ść maksymalna 11,0 kBq/m 2, zarejestrowana w północnej cz ęś ci profilu, jest zwi ązana z niewielk ą anomali ą wyst ępuj ącą miedzy I ńskiem a Maszewem. Nale Ŝy jednak podkre śli ć, Ŝe w Ŝadnym przypadku stwierdzone st ęŜ enia nie stwarzaj ą zagro Ŝenia dla upraw ani dla osób korzystaj ących z płodów rolnych i runa le śnego (w tym równie Ŝ grzybów) pochodz ących z tego terenu. Stwierdzone zanieczyszczenia nie nios ą równie Ŝ zagro Ŝenia dla jako ści wód podziemnych.

IX. Składowanie odpadów

Zasady wydzielania potencjalnych obszarów lokalizacji składowisk odpadów Obszary predysponowane do lokalizowania składowisk odpadów wytypowano uwzgl ędniaj ąc zasady i wskazania zawarte w „Ustawie o odpadach” z dnia 27 kwietnia 2001 r. (DzU 07.39.251) z późniejszymi zmianami oraz Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 roku w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów (DzU 03.61.549). Z uwagi na skal ę i specyfik ę opracowania kartograficznego w nielicznych przypadkach przyj ęto zmodyfikowane rozwi ązania w stosunku do wymienionych aktów prawnych, umo Ŝliwiaj ące pó źniejsz ą weryfikacj ę i uszczegółowienie rozpoznania na etapie projektowania składowisk. Przedstawione na Mapie geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 warunki lokaliza- cyjne dla przyszłych składowisk odpadów s ą zró Ŝnicowane w nawi ązaniu do 3 typów skła- dowisk: N – odpadów niebezpiecznych, K – odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne, O – odpadów oboj ętnych Lokalizowanie składowisk odpadów podlega ograniczeniom z uwagi na wyspecyfiko- wane wymagania ochrony litosfery, hydrosfery i atmosfery. Specyfikacja ta obejmuje: − wył ączenie terenów, na których bezwzgl ędnie nie mo Ŝna lokalizowa ć składowisk odpa- dów, − warunkowe ograniczenia lokalizacji odpadów, wymagające akceptacji odpowiednich władz i słu Ŝb,

23 − wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa i skarp potencjalnych składowisk. Na mapie, w nawi ązaniu do powy Ŝszych kryteriów, wyznaczono: − obszary o bezwzgl ędnym zakazie lokalizowania składowisk odpadów, − obszary o warunkach izolacyjnych spełniaj ących przyj ęte kryteria dla okre ślonego typu składowisk odpadów, − obszary mo Ŝliwej lokalizacji składowisk odpadów nieposiadaj ące naturalnej warstwy izolacyjnej. Wyst ępowanie w strefie przypowierzchniowej gruntów spoistych o wymaganej izolacyjno ści pozwala wyró Ŝni ć potencjalne obszary dla lokalizowania składowisk (POLS). W ich obr ębie wydzielono rejony wyspecyfikowanych uwarunkowa ń (RWU) na podstawie: − izolacyjnych wła ściwo ści podło Ŝa – odpowiadaj ących wyró Ŝnionym wymaganiom skła- dowania odpadów, − rodzajów warunkowych ogranicze ń lokalizacyjnych składowisk wynikaj ących z przyj ętych obszarów ochrony. Lokalizowanie przyszłych składowisk odpadów w obr ębie RWU posiadaj ących wymienione ograniczenia warunkowe b ędzie wymagało ustale ń z lokalnymi władzami oraz doku- mentami planistycznymi dotycz ącymi zagospodarowania przestrzennego. Wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa i ścian bocznych potencjalnych składowisk s ą uzale Ŝnione od typu składowanych odpadów (tabela 3). Tabela 3 Charakterystyka naturalnej bariery geologicznej w odniesieniu do typu składowanych odpadów

Wymagania dotycz ące naturalnej bariery geologicznej Typ składowiska mi ąŜ szo ść współczynnik rodzaj gruntów (m) filtracji (m/s) N – odpadów niebezpiecznych ≥ 5 ≤ 1×10 -9 iły, iłołupki K – odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne ≥ 1 ≤ 1×10 -9 O – odpadów oboj ętnych ≥ 1 ≤ 1×10 -7 gliny

Ocena wykształcenia naturalnej bariery geologicznej pozwala na wyró Ŝnienie: − warunków izolacyjno ści podło Ŝa zgodnych z wymaganiami dla okre ślonego typu skła- dowisk (przyj ętymi w tabeli 3),

24 − zmiennych wła ściwo ści izolacyjnych podło Ŝa (warstwa izolacyjna znajduje si ę pod przykryciem osadami piaszczystymi o mi ąŜ szo ści do 2,5 m, mi ąŜ szo ść lub jednorodno ść warstwy izolacyjnej jest zmienna). Warstwa tematyczna „Składowanie odpadów” wraz z warstw ą „Geochemia środowi- ska” wchodz ą w skład warstwy informacyjnej „Zagro Ŝenia powierzchni ziemi” i s ą przedstawione razem na Planszy B Mapy geo środowiskowej Polski. Jednocze śnie na doł ączonej do materiałów archiwalnych mapie dokumentacyjnej przedstawiono lokalizacj ę wierce ń, których profile geologiczne wykorzystano przy konstrukcji wydziele ń terenów POLS. Tło dla przedstawianych na Planszy B informacji stanowi stopie ń zagro Ŝenia głównego uŜytkowego poziomu wodono śnego przeniesiony z arkusza Wielgowo Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 (Wi śniowski, 2000). Stopie ń zagro Ŝenia wód podziemnych wyznaczono w pi ęciostopniowej skali (bardzo wysoki, wysoki, średni, niski, bardzo niski) i jest on funkcj ą nie tylko warto ści parametrów filtracyjnych warstwy izolacyjnej (odporno ści poziomu wodono śnego na zanieczyszczenia), ale tak Ŝe czynników zewn ętrznych, takich jak ist- nienie na powierzchni ognisk zanieczyszcze ń czy obszarów prawnie chronionych. Stopie ń ten jest parametrem zmiennym i syntetyzuj ącym ró Ŝne naturalne i antropogeniczne uwarunkowa- nia. Dlatego te Ŝ obszarów o ró Ŝnym stopniu zagro Ŝenia nie nale Ŝy wprost porównywa ć z wyznaczonymi na Planszy B terenami pod składowanie odpadów. Wydzielone tereny o dobrej izolacyjno ści (POLS) mog ą współwyst ępowa ć z obszarami o ró Ŝnym zagro Ŝeniu jako ści wód podziemnych.

Obszary o bezwzgl ędnym zakazie lokalizacji składowisk odpadów Na obszarze obj ętym arkuszem Wielgowo bezwzgl ędnemu wył ączeniu z mo Ŝliwo ści składowania odpadów podlegaj ą: − zwarta zabudowa Wielgowa (dzielnicy Szczecina) i miejscowo ści gminnej Kobylanka, − obszary obj ęte ochron ą prawn ą w Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA 2000: obszary specjalnej ochrony ptaków – „Dolina Dolnej Odry” PLB 320003, „Jezioro Mied- wie i okolice” PLB 320005 oraz specjalne obszary ochrony siedlisk – „Wzgórza Buko- we” PLH 320020 i „Dolina Płoni i jezioro Miedwie” PLH 320006, − lasy o powierzchni powy Ŝej 100 hektarów, w tym teren Puszczy Goleniowskiej, zajmu- jący rozległe tereny w zachodniej cz ęś ci obszaru obj ętego arkuszem, − tereny bagienne, podmokłe, ł ąki wykształcone na glebach pochodzenia organicznego, obszary źródliskowe,

25 − strefa ochrony głównego zbiornika wód podziemnych nr 123 Stargard–Goleniów, zajmuj ąca północno-wschodni ą i wschodni ą cz ęść obszaru obj ętego arkuszem, − strefa ochrony uj ęć wód podziemnych w Kliniskach i strefa ochrony uj ęcia wód powierzchniowych jeziora Miedwie, − obszar górniczy ustanowiony dla uj ęcia wód termalnych w Pyrzycach, − powierzchnie erozyjnych i akumulacyjnych tarasów holoce ńskich w obr ębie dolin rzek: Płoni, Sosnówki, Miedwinki, Iny, Wisełki i pozostałych, licznych cieków, − strefy (do 250 m) wokół jeziora Miedwie i pozostałych akwenów, − tereny o nachyleniu powy Ŝej 10º. Obszary bezwzgl ędnie wył ączone z mo Ŝliwo ści składowania odpadów zajmuj ą ponad 98% powierzchni analizowanego terenu.

Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniaj ące wymagania dla składowania odpadów oboj ętnych Ze wzgl ędu na wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa i ścian bocznych potencjalnych składowisk odpadów analizowano obszary, gdzie bezpo średnio na powierzchni wyst ępuj ą grunty spoiste spełniaj ące kryteria przepuszczalno ści (tabela 3) lub grunty spoiste, których strop znajduje si ę nie gł ębiej, ni Ŝ 2,5 m p.p.t. Obszary predysponowane do składowania odpadów oboj ętnych wyznaczono na terenie gminy Kobylanka w rejonie miejscowo ści gminnej i w gminie Stargard Szczeci ński w rejonie oddalonym o 1250 m na południowy-zachód od Smogolic. Są to miejsca, gdzie pod niewielkim (do 2,0 m) nadkładem osadów piaszczystych wyst ępuj ą gliny zwałowe fazy pomorskiej zlodowace ń północnopolskich. Gliny zwałowe buduj ą wysoczyzny morenowe faliste, o wysoko ściach wzgl ędnych wynosz ących 2–5 m i nachyleniu około 5º. S ą to gliny piaszczyste i silnie piaszczyste, partiami zwietrzałe i odwapnione, o średnich mi ąŜ szo ściach około 10 m (maksymalna ponad 19 m w Stargardzie Szczeci ńskim – poza wyznaczonymi obszarami). Gliny le Ŝą na osadach wodnolodowcowych i zastoiskowych lub na glinach środkowopolskich. W nadkładzie glin zwałowych rejonu Kobylanki wyst ępuj ą piaski lodowcowe, wy- kształcone ró Ŝnorodnie – od piasków pyłowatych, przez drobno- i średnioziarniste z domiesz- ką pyłów do Ŝwirowato-pyłowatych. Cz ęsto zawieraj ą przewarstwienia gliniaste, wyst ępuj ą w nich otoczaki.

26 W rejonie Smogolic gliny wyst ępuj ą pod nadkładem eluwiów piaszczystych wykształ- conych w postaci piasków Ŝwirowato-pyłowatych, o mi ąŜ szo ściach około 1,5 m (pokrywy zwietrzelinowe). Wła ściwo ści izolacyjne wyst ępuj ących tu osadów okre ślono na mniej korzystne (zmienne). Obszary predysponowane do składowania odpadów oboj ętnych wyznaczone w rejonie Kobylanki maj ą ograniczenia środowiskowe zwi ązane z zabudow ą miejscowo ści gminnej. Wskazane tereny POLS zlokalizowane s ą przy lokalnych drogach dojazdowych, a POLS zlokalizowany na zachód od Kobylanki przy drodze regionalnej Szczecin–Stargard Szczeci ński.

Problem składowania odpadów komunalnych W strefie gł ęboko ści do 2,5 m p.p.t., na obszarach, na których mo Ŝliwe jest składowanie odpadów nie wyst ępuj ą osady, których wła ściwo ści izolacyjne spełniałyby kryteria przyj ęte dla składowania odpadów komunalnych. Na wschód od Kobylanki, według przekroju geologicznego wykonanego dla potrzeb Mapy geologicznej Polski (Ruszała, 1988) i przekroju hydrogeologicznego wykonanego dla potrzeb Mapy hydrogeologicznej Polski (Wi śniowski, 2000) wyst ępuj ą gliny zwałowe o mi ąŜ szo ściach rz ędu 10–15 m. Ewentualne lokalizacje składowisk odpadów komunalnych na omawianym obszarze będą si ę wi ąza ć z konieczno ści ą wykonania dodatkowych, sztucznych uszczelnie ń podło Ŝa i skarp obiektu, co wi ąŜ e si ę ze wzrostem kosztów inwestycji. Na analizowanym terenie, w granicach obszarów bezwzgl ędnie wył ączonych z mo Ŝli- wo ści składowania odpadów znajduje si ę składowisko zu Ŝytych farb i lakierów Fabryki Kon- tenerów BNS Industry w Szczecinie-Płoni. Dochodzi tu do wycieków składowanych odpa- dów do gruntu. Aktualnie trwa rekultywacja składowiska.

Ocena najbardziej korzystnych warunków geologicznych i hydrogeologicznych. Warunki geologiczne obszarów predysponowanych do składowania odpadów spełniają kryteria przyj ęte dla odpadów oboj ętnych. Gliny zwałowe o mi ąŜ szo ściach dochodz ących do 10 m stanowi ą wystarczaj ącą naturalną barier ę izolacyjną. Warunki hydrogeologiczne rozpatrywane pod k ątem składowania odpadów w granicach obszarów wyznaczonych w rejonie Kobylanki s ą korzystne dla składowania odpadów oboj ęt- nych. U Ŝytkowy poziom wodono śny wyst ępuje na gł ęboko ści 5–15 m, a stopie ń zagro Ŝenia

27 wód okre ślono na średni, podrz ędnie niski (przy słabej izolacji terenu i braku ognisk zanieczyszcze ń). Lepsze warunki hydrogeologiczne wyst ępuj ą w granicach niewielkiego obszaru wyznaczonego na południowy-wschód od Smogolicy. Ustalono tu niski stopie ń zagro Ŝenia wód głównego poziomu u Ŝytkowego wyst ępuj ącego na gł ęboko ści 15–50 m. Przy konieczno ści budowy składowiska odpadów ten rejon powinno si ę rozpatrywa ć w pierwszej kolejno ści. Konieczne b ędzie potwierdzenie wykształcenia litologicznego glin, ich mi ąŜ szo ści oraz okre- ślenie faktycznych warunków hydrogeologicznych.

Charakterystyka wyrobisk poeksploatacyjnych Na analizowanym terenie nie ma wyrobisk złó Ŝ ani punktów niekoncesjonowanej eksploatacji surowców mineralnych, które mogłyby zostać przeznaczone na składowiska odpa- dów. Przedstawione na mapie tereny i miejsca predysponowane do składowania wyró Ŝnio- nych typów odpadów nale Ŝy traktowa ć jako podstaw ę pó źniejszych wariantowych propozycji lokalizacyjnych i w nawi ązaniu do nich projektowania odpowiednich bada ń geologicznych i hydrogeologicznych. Zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 roku w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk na obszarze plano- wanego składowania odpadów i jego otoczenia wymagane jest przeprowadzenie bada ń geologicznych i hydrogeologicznych, których wyniki opracowuje si ę w formie dokumentacji geologiczno-in Ŝynierskiej i hydrogeologicznej, doł ączonych do wniosku o wydanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu dla składowiska odpadów. Wyznaczone na mapie obszary powinny by ć uwzgl ędnione przy typowaniu wariantów lokalizacyjnych nie tylko składowisk odpadów, ale równie Ŝ na etapie uzgodnienia warunków zabudowy i zagospodarowania terenu przy rozpatrywaniu lokalizacji obiektów szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi oraz obiektów mog ących pogorszy ć stan środowi- ska. Oprócz bowiem uwzgl ędnienia ogranicze ń prawnych, odnosz ących si ę do tego typu inwestycji, przedstawione na mapie obszary potencjalnej lokalizacji składowisk obejmuj ą zasi ęgi wyst ępowania w podło Ŝu warstwy utworów słabo przepuszczalnych, stanowi ących do- br ą naturaln ą izolacj ę dla poło Ŝonych gł ębiej poziomów wodono śnych.

28 X. Warunki podło Ŝa budowlanego

Warunki podło Ŝa budowlanego na obszarze arkusza Wielgowo opracowano na podstawie map: topograficznej i geologicznej (Ruszała, 1986) oraz obserwacji terenowych. Z analizy wył ączono obszary: Szczeci ńskiego Parku Krajobrazowego, lasów, gleb chronionych, złó Ŝ kopalin mineralnych i zwartej zabudowy miejskiej. Obszary, dla których oceniono geologiczno-in Ŝynierskie warunki podło Ŝa budowlanego stanowi ą około 20% powierzchni arkusza. O warunkach geologiczno-in Ŝynierskich decyduj ą: rodzaj i stan gruntów, ukształtowanie terenu, a tak Ŝe poło Ŝenie zwierciadła wód gruntowych i ewentualne zagro Ŝenie procesami geo- dynamicznymi. Uwzgl ędniaj ąc te kryteria wydzielono rejony korzystne i niekorzystne (utrudniaj ące) dla budownictwa. Kryterium dla wydzielenia obszarów o korzystnych warunkach budowlanych było wyst ępowanie gruntów spoistych, w stanie zwartym, półzwartym lub twardoplastycznym oraz gruntów niespoistych średniozag ęszczonych, na których nie wyst ępuj ą zjawiska geodyna- miczne, a gł ęboko ść wody gruntowej przekracza 2 m p.p.t. Grunty spoiste to nieskonsolido- wane gliny zwałowe zlodowace ń północnopolskich. Grunty niespoiste to piaski średnie, drobne i pylaste, miejscami z domieszk ą piasków grubych i Ŝwirów z głazikami, średnioza- gęszczone, pochodzenia lodowcowego i wodnolodowcowego. Obszary wyró Ŝnione na podstawie w/w kryteriów rozmieszczone s ą na terenie całego arkusza, przede wszystkim w rejonach: Klinisk, Ro Ŝnowa Nowogardzkiego, Przemocza, D ąbrowicy, Poczernina, Grz ę- dzic, i dzielnic Szczecina – Wielgowa i Płoni. NaleŜy zaznaczy ć, Ŝe ze wzgl ędu na du Ŝe urozmaicenie morfologii terenu, nawet na wyznaczonych na mapie obszarach o korzystnych warunkach budowlanych, znajduj ą si ę niewielkie tereny ze wzniesieniami o spadkach stoków powy Ŝej 12% oraz zagł ębienia z płytko wyst ępującymi wodami gruntowymi, okresowo nawet podtapiane, których nie da si ę przedstawi ć w skali mapy. Obszary o warunkach geologiczno-in Ŝynierskich niekorzystnych, utrudniaj ących bu- downictwo wyznaczono na gruntach słabono śnych: organicznych z wodami agresywnymi, spoistych mi ękkoplastycznych i plastycznych oraz niespoistych luźnych, w których zwiercia- dło wód gruntowych znajduje si ę na gł ęboko ści mniejszej ni Ŝ 2 m. S ą to torfowiska oraz doliny rzek, głównie tarasy zalewowe Iny i Płoni, a tak Ŝe inne obni Ŝenia w powierzchni wysoczyzny, poprzecinane g ęst ą sieci ą niewielkich cieków wodnych, zazwyczaj podmokłe i zabagnione.

29 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu

Obszar arkusza Wielgowo charakteryzuje si ę du Ŝą lesisto ści ą, si ęgaj ącą 70%. W zdecy- dowanej wi ększo ści s ą to kompleksy le śne Puszczy Goleniowskiej, jedynie niewielką cz ęść omawianego terenu na południowym zachodzie zajmuje Puszcza Bukowa. Charakterystyczne dla Puszczy Goleniowskiej s ą siedliska borowe, zwłaszcza boru świe Ŝego i boru mieszanego świe Ŝego. Dominuj ącym gatunkiem jest sosna, wyst ępuj ąca we wszystkich przedziałach wie- kowych poni Ŝej 120 lat, ale najliczniej w klasie 21–60 lat. Spośród innych drzew iglastych spotka ć mo Ŝna świerk i modrzew. Drzewa li ściaste: olcha, brzoza i d ąb wyst ępuj ą nielicznie. Puszcz ę Bukową w wi ększo ści stanowi ą drzewostany o składzie gatunkowym zbli Ŝonym do naturalnego. Na obszarze arkusza przewa Ŝaj ą tu lasy bukowe miejscami z domieszką d ębu. W 1981 r. na obszarze Puszczy Bukowej utworzono Szczeci ński Park Krajobrazowy. Na jego niezwykły charakter składa si ę zarówno ogromne bogactwo świata ro ślinnego i zwierz ęcego, jak równie Ŝ bardzo zró Ŝnicowana rze źba terenu. Lasy bukowe parku wyró Ŝnia- ją si ę wyj ątkowo ści ą i brakiem podobie ństwa do wszystkich innych lasów rosn ących w Pol- sce. S ą miejscem masowego wyst ępowania ro ślin rzadkich, wymieraj ących i zagro Ŝonych wymarciem: perłówki jednokwiatowej, kostrzewy le śnej, storczyków – buławnika czerwone- go i gnie źnika le śnego, czer ńca gronkowego, Ŝywca cebulkowego, kosmatki wielokwiatowej i owłosionej oraz turzycy pigułkowatej i rozsuni ętej. Znaczne zró Ŝnicowanie siedliskowe obszaru Puszczy Bukowej stwarza warunki Ŝycia dla prawie wszystkich grup systematycznych zwierz ąt. Tereny puszczy zasiedla 11 gatunków ssaków owadoŜernych, m.in.: ryjówka aksa- mitna, ryjówka malutka, rz ęsorek rzeczek, z ębiełek białawy, nocek du Ŝy, nocek w ąsatek, nocek Natterera, nocek rudy i borowiec wielki. Gryzonie reprezentowane s ą przez 13 gatunków, m.in.: badylark ę, pi Ŝmaka, karczownika ziemnowodnego, nornic ę rud ą i popielic ę. Spo śród ssaków parzystokopytnych stałe ostoje maj ą: sarny, jelenie i dziki. Ze ssaków mi ęso Ŝernych na terenie tym spotka ć mo Ŝna: lisa, borsuka, kun ę le śną i domow ą, gronostaja i łasic ę, a na brzegach jezior i nieuregulowanych cieków wodnych tak Ŝe wydr ę. Obecnie na terenie parku systematycznie gnie ździ si ę 141 gatunków ptaków, m.in.: bielik, kania ruda, trzmielojad, orlik krzykliwy, błotniak ł ąkowy, bocian czarny, pliszka górska, g ągoł, ohar, derkacz, kropiatka, krwawodziób i zimorodek. Gady i płazy reprezentuj ą: jaszczurka zwinka i Ŝyworodna, pada- lec, zaskroniec, Ŝmija zygzakowata, traszka grzebieniasta i zwyczajna, kumak nizinny, ropu- cha szara i zielona, rzekotka drzewna oraz Ŝaby – jeziorna, wodna, śmieszka, trawna i mocza- rowa. Bardzo bogata jest fauna motyli, reprezentowana przez około 400 gatunków. S ą to

30 m.in.: pa ź królowej, niestrz ęp głogowiec i mieniak t ęczowiec. Odkryto te Ŝ rzadkie gatunki pa- jęczaków, chrz ąszczy i mi ęczaków. W ramach ochrony du Ŝe walory estetyczne i przyrodnicze doliny Płoni, w strefie ochronnej Szczeci ńskiego Parku Krajobrazowego, utworzono dwa zespoły przyrodniczo- krajobrazowe „Jezierzyce” i „Park Le śny w Strudze” (tabela 4). Tabela 4 Wykaz pomników przyrody i zespołów przyrodniczo-krajobrazowych Nr Forma Gmina Rok Rodzaj obiektu obiektu Miejscowo ść ochrony Powiat zatwier. (powierzchnia w ha) na mapie 1 2 3 4 5 6 Goleniów PŜ 1 P Kliniska 2003 goleniowski dąb szypułkowy Goleniów PŜ 2 P Kliniska 2003 goleniowski lipa drobnolistna „Anna” nadl. Kliniska Maszewo PŜ 3 P 2004 le śn. Poczernin, oddz. 551k goleniowski dąb szypułkowy Sowno Stargard Szczeci ński PŜ 4 P 2003 na cmentarzu stargardzki 4 d ęby szypułkowe Stargard Szczeci ński PŜ 5 P Sowno 2003 stargardzki jesion wyniosły nadl. Kliniska Stargard Szczeci ński PŜ 6 P 2006 le śn. Sowno, oddz. 613b stargardzki dąb bezszypułkowy nadl. Kliniska Kobylanka PŜ 7 P 2004 le śn. Wielgowo, oddz. 600i,h stargardzki kasztanowiec i klon posp. nadl. Kliniska Kobylanka PŜ 8 P 2004 le śn. Cisewo, oddz. 705f stargardzki dąb szypułkowy Stargard Szczeci ński PŜ 9 P Rogowo 2003 stargardzki 2 d ęby szypułkowe nadl. Gryfino PŜ 10 P Stare Czarnowo 2005 le śn. Osetno, oddz. 3b,g 2 buki posp. i lipa drobnolist. Szczecin PŜ 11 P Szczecin – Jezierzyce 1999 grodzki szczeci ński lipa szerokolistna PŜ nadl. Kliniska Kobylanka 12 P 2004 dąb szypułk., d ąb czerwony, le śn. Morawsko, oddz. 856d,g stargardzki buk pospolity, jawor nadl. Kliniska Kobylanka PŜ 13 P 2004 le śn. Morawsko, oddz. 866g stargardzki dąb szypułkowy Kobylanka PŜ 14 P Kobylanka 1955 stargardzki lipa drobnolistna Kobylanka PŜ 15 P Kobylanka 1978 stargardzki lipa drobnolistna Kobylanka PŜ 16 P Kobylanka 1984 stargardzki 4 lipy drobnolistne Szczecin „Park Le śny w Strudze” 17 Z Szczecin – Płonia 1994 grodzki szczeci ński (118,2) Szczecin „Jezierzyce” 18 Z Szczecin – Jezierzyce 1994 grodzki szczeci ński (108,0) Rubryka 2: P – pomnik przyrody, Z – zespół przyrodniczo-krajobrazowy, Rubryka 6: rodzaj pomnika przyrody: P Ŝ – przyrody Ŝywej.

31 Na obszarze arkusza, w 14 miejscach ro śnie 29 drzew pomnikowych (tabela 4). Spo śród nich wyró Ŝniaj ą si ę lipa drobnolistna „Anna” w Kliniskach i grupa 6 lip drobnolistnych w Kobylance. Krajowa sie ć ekologiczna ECONET (Liro, red., 1998) jest wielkoprzestrzennym systemem obszarów w ęzłowych najlepiej zachowanych pod wzgl ędem przyrodniczym i reprezentatywnych dla ró Ŝnych regionów przyrodniczych kraju. S ą one wzajemnie ze sob ą powi ązane korytarzami ekologicznymi, zapewniaj ącymi ci ągło ść wi ęzi przyrodniczych w obr ębie tego systemu. Zachodni ą i centraln ą cz ęść omawianego terenu zajmuje mi ędzyna- rodowy obszar w ęzłowy Uj ścia Odry. Od wschodu przylega do niego krajowy korytarz ekologiczny Iny (fig. 5).

Fig. 5. Poło Ŝenie arkusza Wielgowo na tle mapy systemów ECONET (Liro, red., 1998) 1 – granica obszaru w ęzłowego o znaczeniu mi ędzynarodowym, jego numer i nazwa: 1M – Uj ścia Odry, 2 – krajowy korytarz ekologiczny, jego numer i nazwa: 1k – Płoni, 2k – Iny.

32 Na obszarze arkusza znajduj ą si ę fragmenty dwóch obszarów specjalnej ochrony pta- ków Natura 2000 – „Dolina Dolnej Odry” oraz „Jezioro Miedwie i okolice”, a tak Ŝe dwóch specjalnych obszarów ochrony siedlisk Natura 2000 – „Wzgórza Bukowe” oraz „Dolina Płoni i Jezioro Miedwie”. Obszar specjalnej ochrony ptaków „Jezioro Miedwie i okolice” oraz specjalny obszar ochrony siedlisk „Dolina Płoni i Jezioro Miedwie” w granicach arkusza pokrywaj ą si ę. Informacje na ich temat, przedstawione w tabeli 5, zaczerpni ęto ze strony interneto- wej M Ś http://www.mos.gov.pl/1strony_tematyczne/natura2000/index.shtml oraz z publikacji „Europejska sie ć ekologiczna Natura 2000 w województwie zachodniopomorskim” (Ziarnek, Pi ątkowska, red., 2008). Obszar „Dolina Dolnej Odry” jest jedn ą z najwa Ŝniejszych w Polsce ostoi rozrodu: bie- lika, kani rudej i czarnej, rybitwy czarnej i białoczelnej oraz zimorodka. Obszar „Jezioro Miedwie i okolice” w okresie l ęgowym zasiedla co najmniej 1% popu- lacji krajowej: b ąka, błotniaka zbo Ŝowego i ł ąkowego, g ęgawy oraz w ąsatki. Jest to równie Ŝ wa Ŝne miejsce na szlaku w ędrówek g ęsi zbo Ŝowej i białoczelnej. „Wzgórza Bukowe” s ą wyj ątkowym obiektem przyrodniczym w skali ponadregional- nej, przede wszystkim ze wzgl ędu na du Ŝą powierzchni ę bardzo zró Ŝnicowanych buczyn Ŝy- znych i kwa śnych. Wyst ępuj ą tu równie Ŝ cenne zbiorowiska niele śne: naturalne zbiorniki eu- troficzne i dystroficzne, mszary, murawy napiaskowe i kserotermiczne oraz ekstensywnie uŜytkowane ł ąki. Obszar „Dolina Płoni i Jezioro Miedwie” wyró Ŝniaj ą mokradła w ęglanowe, lokalnie wzbogacone o gatunki halofilne, wykształcaj ące si ę przy brzegach jezior, m.in. Miedwia. Organizacje pozarz ądowe proponuj ą utworzenie równie Ŝ specjalnych obszarów ochrony siedlisk „Torfowisko Reptowo” i „Goleniowska Dolina Iny”.

33 Tabela 5 Wykaz obszarów chronionych Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 Nazwa obszaru Poło Ŝenie centralnego Poło Ŝenie administracyjne obszaru Typ Kod i symbol punktu obszaru Powierzchnia w granicach arkusza Lp. obszaru obszaru oznaczenia Długo ść Szeroko ść obszaru Kod Województwo Powiat Gmina na mapie geogr. geogr. NUTS 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Dolina 1 J PLB320003 Dolnej Odry 14º24’48’’E 53º05’06’’N 61 648,30 ha PL0G1 zachodniopomorskie goleniowski Goleniów (P) Jezioro Miedwie Kobylanka, 2 J PLB320005 i okolice 14º51’42’’E 53º13’33’’N 16 511,00 ha PL0G1 zachodniopomorskie stargardzki, Stargard Szczeci ński (P)

gryfi ński Stare Czarnowo Wzgórza

34 34 3 E PLH320020 Bukowe 14º42’22’’E 53º19’35’’N 11 747,55 ha PL0G1 zachodniopomorskie stargardzki, Kobylanka, (S) grodzki miasto Szczecin szczeci ński Dolina Płoni Kobylanka, 4 K PLH320006 i Jezioro Miedwie 15º01’29’’E 53º09’49’’N 20 744,13 ha PL0G1 zachodniopomorskie stargardzki, Stargard Szczeci ński (S)

Rubryka 2: E – specjalny obszar ochrony siedlisk, który graniczy z innym obszarem Natura 2000 – OSO lub SOO, ale si ę z nim nie przecina J – obszar specjalnej ochrony ptaków, cz ęś ciowo przecinaj ący si ę ze specjalnym obszarem ochrony siedlisk K – specjalny obszar ochrony siedlisk, cz ęś ciowo przecinaj ący si ę z obszarem specjalnym ochrony ptaków . Rubryka 4: w nawiasie symbol obszaru na mapie: P – obszar specjalnej ochrony ptaków, S – specjalny obszar ochrony siedlisk Uwaga: Powierzchnie obszarów „Dolina Dolnej Odry” i „Jezioro Miedwie i okolice” podano wg. Rozp. Ministra Środowiska z dnia 27.10.2008 (DzU nr 198, poz.1226)

XII. Zabytki kultury

W granicach arkusza Wielgowo istnieją liczne stanowiska kultury materialnej si ęgaj ące mezolitu, co świadczy o wczesnej działalno ści człowieka na tym obszarze. S ą to osady oraz cmentarzyska (ciałopalne i szkieletowe). Znajduj ą si ę one w rejonie Warchlina, Sowna, Po- czernina, Reptowa, Smogolic, Płonia, Morzyczyna, Jezierzyc i Lipnika. Najwi ęcej znalezisk jest z okresu mezolitu i neolitu, a najstarsze zwi ązane s ą z kultur ą maglemosk ą (Płonia, Jezie- rzyce). Ponadto znaleziono tutaj ślady kultury ceramiki sznurowej, z epoki br ązu i kultury łu- Ŝyckiej (Godłowski, Kozłowski, 1983). Z okresu średniowiecza i wczesnego średniowiecza pochodz ą znaleziska z rejonu War- chlina i Poczernina. Zwi ązane s ą one z rozwini ętym na szerok ą skal ę handlem. Oprócz typo- wych znalezisk znajdowane s ą tzw. skarby, zawieraj ące ozdoby i monety pochodz ące z ów- czesnej zachodniej Europy. W porównaniu z zabytkami archeologicznymi na terenie obj ętym arkuszem nieliczne s ą zabytki kultury wpisane do rejestru zabytków. S ą to ko ścioły w: Ro Ŝnowie Nowogardzkim pw. św. Antoniego Padewskiego (przełom XV i XVI w.), Przemoczu p.w. Matki Boskiej Kró- lowej Polski, z głazów narzutowych (koniec XV w.) Poczerninie p.w. św. Michała Archanioła (XV w.) , Grz ędzicach pw. śś . Piotra i Pawła (koniec XV w.), z cenn ą polichromi ą i Smogolicach pw. śś . Apostołów Piotra i Pawła (przełom XV i XVI w.).

XIII. Podsumowanie

Obszar arkusza Wielgowo posiada walory przyrodniczo-krajobrazowe znacz ące w skali regionalnej i krajowej. Wi ększ ą cz ęść powierzchni terenu zajmuj ą lasy Puszczy Goleniow- skiej. Walory przyrodniczo-krajobrazowe omawianego terenu doceniono w systemie ECO- NET, dotycz ącym waloryzacji i ochrony środowiska w nawi ązaniu do standardów europej- skich. W zachodniej i południowej cz ęś ci obszaru arkusza wyst ępuj ą obszary chronione, nale- Ŝą ce do europejskiej sieci ekologicznej Natura 2000. W ramach niniejszego opracowania przedstawiono stan bazy surowcowej na obszarze omawianego arkusza, obejmuj ącej zło Ŝe torfu „Reptowo” i piasku „Grz ędzice”. Wydobycie torfu ze zło Ŝa „Reptowo” jest od niedawna wstrzymane. Eksploatacja zło Ŝa „Grz ędzice” nie została jeszcze rozpocz ęta, cho ć dla ustanowiono ju Ŝ obszar i teren górniczy. Prowadzone w latach minionych prace penetracyjne i poszukiwawcze za zło Ŝami: kru- szyw naturalnych, piasków szklarskich, iłów do produkcji keramzytu i węgli brunatnych, nie

35 dały podstawy do wyznaczenia jakiegokolwiek obszaru prognostycznego b ądź perspektywicznego. Na omawianym terenie wody podziemne, o znaczeniu u Ŝytkowym, wyst ępuj ą w utworach czwartorz ędowych. Spo śród czterech poziomów wodono śnych zasadnicze znaczenie dla zaopatrzenia ludno ści w wod ę maj ą dwa poziomy czwartorz ędowe: powierzchniowy i mi ę- dzyglinowy. Wschodni ą cz ęść omawianego obszaru zajmuje główny zbiornik wód podziemnych nr 123 Goleniów – Stargard. Na terenie obj ętym arkuszem Wielgowo 98% jego powierzchni bezwzgl ędnie wył ączo- no z mo Ŝliwo ści składowania odpadów. Wyznaczono obszary predysponowane do składowania odpadów oboj ętnych w granicach kartograficznych wydziele ń glin zwałowych zlodowacenia wisły. Ze wzgl ędu na nadkład piaszczystych osadów lodowcowych i eluwialnych warunki izolacyjne okre ślono na zmienne (mniej korzystne). Wytypowane obszary znajduj ą si ę w rejonie miejscowo ści gminnej Koby- lanka i w rejonie poło Ŝonym na południowy-wschód od Smogolic w gminie Stargard Szcze- ci ński. Przy bezwzgl ędnej konieczno ści budowy składowiska odpadów komunalnych mo Ŝna dodatkowo rozpozna ć obszary wyznaczone na wschód od Kobylanki, gdzie według danych z przekrojów: geologicznego i hydrogeologicznego wyst ępuj ą gliny zwałowe o mi ąŜ szo ści 10–15 m. W granicach obszaru wyznaczonego na południe od Smogolicy u Ŝytkowy poziom wodono śny wyst ępuje na gł ęboko ści 15–50 m, a jego wody s ą zagro Ŝone w niskim stopniu. Ob- szar ten powinien by ć rozpatrywany w pierwszej kolejno ści przy wyborze miejsca pod skła- dowisko odpadów. Na analizowanym terenie nie ma wyrobisk złó Ŝ ani punktów lokalnej eksploatacji kopalin, które mo Ŝna przeznaczy ć na ewentualne składowiska odpadów. Wytypowane obszary przy analizowaniu funkcji gospodarczej terenów w planowaniu przestrzennym mog ą by ć rozpatrywane jako miejsca lokalizacji inwestycji szkodliwych dla środowiska i zdrowia ludzi b ądź pogarszaj ących stan środowiska. Wskazane tereny spełniaj ą w tym zakresie ogólne wymogi ochrony środowiska uj ęte w ustawodawstwie polskim. Przewa Ŝaj ą tereny o korzystnych warunkach budowlanych. Wi ększo ść z nich nie zosta- ła przedstawiona na mapie, gdy Ŝ na ogół pokrywaj ą si ę z lasami lub obszarami wyst ępowania gleb chronionych wysokich klas bonitacyjnych. Obszar arkusza Wielgowo nie jest i nie b ędzie terenem intensywnej działalno ści czło- wieka. Wyst ępuj ące tu surowce nie maj ą znaczenia przemysłowego. Rozległe lasy Puszczy

36 Goleniowskiej i ostoja przyrody, jak ą jest jezioro Miedwie przyci ągaj ą turystów z aglomeracji szczeci ńskiej. Obecnie jedynie nad jeziorem Miedwie znajdują si ę o środki wczasowe i pole namiotowe. Bogactwo lasów, jezior, urozmaiconego krajobrazu oraz zabytków historii i kultury, predysponuje rejon do rozwijania funkcji wypoczynkowych i turystycznych przy rów- noczesnym rozwijaniu produkcji le śnej.

XIV. Literatura

ADAMSKI F., ADAMOWICZ K., MODRZEJEWSKI A., 1961 – Uzupełniaj ące prace geologiczne torfowiska „Reptowo”. IMUZ Falenty. BOCHE ŃSKA M., 1963 - Orzeczenie z prac geologiczno-poszukiwawczych za piaskami szklarskimi w rejonie „Jezierzyce”. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warsza- wa. DRWAL E., SZAPLI ŃSKI A., 1973 – Sprawozdanie ze zwiadu geologicznego za kruszywem naturalnym w powiecie Goleniów, woj. szczeci ńskie. Rejony: Pucice, Lubczyna, St ępnica, Przybierów, Rokita, Czarnogłowy, Buk, Budzieszowice, Glewice, Mosty, Danowo, Maszewo, Dar Ŝ, Przemocze. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., War- szawa. GACEK K., 1965 – Orzeczenie z prac geologiczno-rozpoznawczych za w ęglem brunatnym w rejonie Jezierzyc. Centr. Arch. Geol. Pa ńst. Inst. Geol., Warszawa. GIENTKA M., MALON A., DYL ĄG J., (red.), 2008 – Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31.12.2007. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. GODŁOWSKI K., KOZŁOWSKI J. K., 1983 – Historia staro Ŝytna ziem polskich. PWN. Warszawa. Instrukcja opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000, 2005 – Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. JENDRYSIK E., PAWLIKOWSKA J. 1997 – Mapa geologiczno-gospodarcza Polski w skali 1:50 000 arkusz Wielgowo. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. KIE ŃĆ D., J ĘDRUSIAK M., KRAWCZYK J., NOWACKI F., SERAFIN R., ZBOROW- SKI K., 2004 – Dokumentacja hydrogeologiczna zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych zlewni Iny, Płoni i Gowienicy wraz z GZWP nr 123 Stargard – Goleniów. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa KLECZKOWSKI A. S. (red.), 1990 – Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony w skali 1:500 000. AGH Kraków.

37 KONDRACKI J., 2002 – Geografia regionalna Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, War- szawa. LIRO A. (red.), 1998 – Strategia wdra Ŝania krajowej sieci ekologicznej ECONET – Polska. Fundacja IUCN Poland, Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., 1998 – Atlas geochemiczny aglomeracji szczeci ńskiej 1:200 000, cz. I. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. MARKS L., BER. A., GOGOŁEK W., PIOTROWSKA K. (red.), 2006 – Mapa geologiczna Polski w skali 1:500 000. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. NOWAK K., 1954 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa torfu „Reptowo”. IMUZ Falenty. Obszary Natura 2000 – http://www.mos.gov.pl/1strony_tematyczne/natura2000/index.shtml OSTRZY śEK S., DEMBEK W., 1996 – Zlokalizowanie i charakterystyka złó Ŝ torfowych w Polsce spełniaj ących kryteria potencjalnej bazy zasobowej z ustaleniem i uwzgl ędnieniem wymogów zwi ązanych z ochron ą i kształtowaniem środowiska. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. PIOTROWSKI A., 2007 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego – piasku

„Grz ędzice” w kat. C 1. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. PROFIC A., 1978 - Sprawozdanie z prac geologiczno-poszukiwawczych zło Ŝa iłów przydatnych do produkcji keramzytu w wybranych rejonach województwa szczeci ńskiego. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. Raport o stanie środowiska w województwie zachodniopomorskim w latach 2004 – 2005, 2006 – Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Szczecinie. Raport o stanie środowiska w województwie zachodniopomorskim w latach 2006 – 2007, 2008 – Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Szczecinie. Rozporz ądzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Le śnictwa z dnia 5 listopada 1991 r. w sprawie klasyfikacji wód oraz warunków, jakim powinny odpowiada ć ścieki wprowadzane do wód lub do ziemi. Dziennik Ustaw z dnia 16 grud- nia 1991 r., Nr 116, poz. 503. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów jako- ści gleby oraz standardów jako ści ziemi. Dziennik Ustaw z dnia 4 pa ździernika 2002 r., Nr 165, poz. 1359.

38 Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów. Dziennik Ustaw z dnia 10 kwietnia 2003 r., Nr 61, poz. 549. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód. Dzien- nik Ustaw z dnia 1 marca 2004 r., Nr 32, poz. 284. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 27 pa ździernika 2008 r. zmieniaj ące rozporz ą- dzenie w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000. Dziennik Ustaw z dnia 6 listopada 2008 r., Nr 198, poz. 1226. Rozporz ądzenie Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007 r. w sprawie jako ści wody przezna- czonej do spo Ŝycia przez ludzi. Dziennik Ustaw z dnia 6 kwietnia 2007 r., Nr 61, poz. 417. RUSZAŁA M., 1986 – Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Wiel- gowo. Wydawnictwa Geologiczne. Warszawa. RUSZAŁA M., 1988 – Obja śnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Wielgowo. Wydawnictwa Geologiczne. Warszawa. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1993 – Mapy Radioekologiczne Polski cz. I. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1994 – Mapy Radioekologiczne Polski cz. II. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

TUROWSKI M., 1997 – Uproszczona Dokumentacja Geologiczna w kat. C 1 z rozpoznaniem jako ści kopaliny w kat. B zło Ŝa torfu „Reptowo”. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach. Dziennik Ustaw z dnia 27 kwietnia 2001 r., 07.39.251 z pó źniejszymi zmianami. WI ŚNIOWSKI Z., 2000 – Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000 arkusz Wielgowo. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. WO Ś A, 1999 – Klimat Polski. Wydawnictwo PWN, Warszawa. ZDANOWSKI A., śAKOWA H., 1995 – Karbon w Polsce. Prace Pa ńst. Inst. Geol. t. 148, Warszawa ZIARNEK K., PI ĄTKOWSKA D. (red.), 2008 – Europejska sie ć ekologiczna Natura 2000 w województwie zachodniopomorskim. Biuro Konserwacji Przyrody w Szczecinie.