P a Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz GOLENIÓW (191)

P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY PA Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A

OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000

Arkusz GOLENIÓW (191)

Warszawa 2009 Autorzy: Joanna Świ ąder*, Janusz Olszak*, Gra Ŝyna Hrybowicz**, Anna Pasieczna***, Paweł Kwecko***, Izabela Bojakowska***, Hanna Tomassi-Morawiec***

Główny koordynator MG śP: Małgorzata Sikorska – Maykowska*** Redaktor regionalny planszy A: Bogusław B ąk*** Redaktor regionalny planszy B: Anna Gabry ś-Godlewska*** Redaktor tekstu: Joanna Szyborska-Kaszycka***

* Akademia Górniczo – Hutnicza im. St. Staszica, Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska, Katedra Analiz Środowiskowych, Kartografii i Geologii Gospodarczej, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków

** Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa

*** Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

ISBN ......

Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2009 Spis tre ści I. Wst ęp (J. Świ ąder, J. Olszak) ...... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (J. Świ ąder) ...... 4 III. Budowa geologiczna (J. Olszak) ...... 6 IV. Zło Ŝa kopalin (J. Świ ąder, J. Olszak) ...... 9 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (J. Świ ąder, J. Olszak) ...... 12 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin (J. Świ ąder, J. Olszak) ...... 13 VII. Warunki wodne (J. Świ ąder, J. Olszak) ...... 15 1. Wody powierzchniowe...... 15 2. Wody podziemne...... 16 VIII. Geochemia środowiska ...... 19 1. Gleby (A. Pasieczna, P. Kwecko) ...... 19 2. Osady (I. Bojakowska) ...... 21 3. Pierwiastki promieniotwórcze (H. Tomassi-Morawiec) ...... 24 IX. Składowanie odpadów (G. Hrybowicz) ...... 27 X. Warunki podło Ŝa budowlanego (J. Świ ąder) ...... 33 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (J. Świ ąder) ...... 35 XII. Zabytki kultury (J. Świ ąder) ...... 41 XIII. Podsumowanie (J. Świ ąder, J. Olszak, G. Hrybowicz) ...... 42 XIV. Literatura ...... 43

I. Wst ęp Arkusz Goleniów Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 opracowany został w Katedrze Analiz Środowiskowych, Kartografii i Geologii Gospodarczej – Wydziału Geolo- gii, Geofizyki i Ochrony Środowiska Akademii Górniczo-Hutniczej im. Stanisława Staszica w Krakowie (plansza A) i w Pa ństwowym Instytucie Geologicznym w Warszawie (plansza B). Praca powstała w ramach programu „Mapa geo środowiskowa Polski w skali 1:50 000” realizowanego przez Pa ństwowy Instytut Geologiczny, a finansowanego przez Na- rodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Mapa została wykonana zgodnie z „Instrukcj ą opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000” (Instrukcja, 2005), na podkładzie topograficznym w skali 1:50 000 w układzie 1942. Jest ona aktualizacj ą Mapy geologiczno-gospodarczej Polski – arkusz Goleniów (Kapera i in., 2004) w tej samej skali. Mapa geo środowiskowa Polski jest kartograficznym odwzorowaniem wyst ępowania kopalin oraz gospodarki zło Ŝami, na tle wybranych elementów: hydrogeologii (zasoby wód podziemnych i stan czysto ści wód powierzchniowych), geologii in Ŝynierskiej (warunki pod- ło Ŝa budowlanego) oraz ochrony przyrody, krajobrazu i zabytków kultury. Przeznaczona jest głównie do praktycznego wspomagania regionalnych i lokalnych działa ń gospodarczych. Słu- Ŝyć ma instytucjom, samorz ądom terytorialnym i administracji pa ństwowej w podejmowaniu decyzji dotycz ących gospodarki zasobami środowiska przyrodniczego oraz planowania przestrzennego. Mo Ŝe te Ŝ by ć przydatna w kształtowaniu proekologicznych postaw lokalnych społeczno ści oraz w edukacji na wszystkich szczeblach nauczania. Mapa geo środowiskowa składa si ę z dwóch plansz: plansza A zawiera zaktualizowan ą tre ść Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, a plansza B zawiera warstw ę informacyjn ą „Zagro Ŝenia powierzchni ziemi”, któr ą rozszerzono o now ą warstw ę „Składowanie odpa- dów”. Na tre ść planszy A składaj ą si ę: aktualny stan udokumentowania i zagospodarowania złó Ŝ kopalin oraz perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin, aktualny stan wykorzystania zasobów wód podziemnych i stan czysto ści wód powierzchniowych, warunki podło Ŝa budowlanego, ochrona przyrody, krajobrazu i zabytków kultury. W opracowaniu wykorzystano materiały archiwalne pochodz ące z: Centralnego Archiwum Geologicznego Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Urz ędu Marszałkowskiego w Szczecinie, Zachodnio- pomorskiego Urz ędu Wojewódzkiego w Szczecinie, Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska, a tak Ŝe urz ędów powiatowych i gminnych. Dane archiwalne zostały zweryfiko- wane w czasie prac terenowych.

Mapa przygotowana jest w formie cyfrowej jako baza danych Mapy geo środowiskowej Polski (MG śP) w Systemie Informacji Przestrzennej (GIS). Dane dotycz ące złó Ŝ kopalin zo- stały zamieszczone w kartach informacyjnych dla komputerowej bazy danych o złoŜach.

II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Obszar obj ęty arkuszem Goleniów okre ślaj ą współrz ędne od 14 °45’ do 15 °00’ długo ści geograficznej wschodniej i od 53 °30’ do 53 °40’ szeroko ści geograficznej północnej. Pod wzgl ędem administracyjnym obszar arkusza w cało ści nale Ŝy do województwa zachodniopomorskiego. W jego granicach wyst ępuj ą fragmenty sze ściu gmin powiatu gole- niowskiego: Goleniów, Osina, Maszewo, Stepnica, Przybiernów i Nowogard. Według podziału fizycznogeograficznego J. Kondrackiego (2002) przewa Ŝaj ąca cz ęść obszaru arkusza le Ŝy w obr ębie Równiny Goleniowskiej, cz ęść południowo-wschodnia znajduje si ę w obr ębie Równiny Nowogardzkiej, b ędącej cz ęś ci ą makroregionu Pobrze Ŝe Szcze- ci ńskie, które nale Ŝy do pasa Pobrze Ŝy Południowobałtyckich. Niewielki południowo-zachodni skraj le Ŝy w obr ębie Doliny Dolnej Odry (fig. 1). Równiny Goleniowska i Nowogardzka, a tak Ŝe Dolina Dolnej Odry stanowi ą centralną cz ęść Pobrze Ŝa Szczeci ńskiego. Równina Goleniowska le Ŝy poni Ŝej 50 m n.p.m. i na obszarze arkusza przeci ęta jest dolinami Gowienicy i Iny. Równina Nowogardzka, wznosz ąca si ę powy Ŝej 50 m n.p.m., jest falist ą wysoczyzn ą morenow ą z wałami drumlinów i ozów. Rze źba terenu na arkuszu Goleniów ma charakter młodoglacjalny. Została ona ukształ- towana podczas zlodowacenia wisły (najmłodszy plejstocen). Rze źba taka cechuje si ę najbardziej klasycznymi i wyra źnymi formami polodowcowymi, do których nale Ŝą tu wysoczyzny morenowe pagórkowate i faliste, oraz płytkie zagł ębienia o charakterze „oczek wytopisko- wych”, które cz ęsto zaj ęte s ą dzi ś przez małe owalne jeziora lub torfowiska. Równina Nowo- gardzka (313.32) ma charakter wysoczyzny morenowej falistej (morena denna). Istotn ą cech ą tego regionu s ą niewysokie, równoległe wzniesienia i obni Ŝenia terenu o kierunku południ- kowym. S ą to drumliny i ozy oraz wały moreny dennej, a obni Ŝenia to cz ęsto doliny powstałe w wyniku przepływu wód pod lodowcem (subglacjalne). Podobn ą rze źbę posiada Pojezierze Ińskie (314.43), gdzie wysoczyzny morenowe (moreny czołowe) si ęgaj ą prawie 100 m n.p.m. (poza arkuszem Goleniów). W dnach dolin wyst ępuj ą liczne zabagnienia i podmokło ści. Deniwelacje w obr ębie arkusza dochodz ą do 60 m. Najwy Ŝsze wzniesienie, si ęgaj ące 67,7 m n.p.m., znajduje si ę przy południowo-wschodniej granicy arkusza w pobliŜu Danowa,

za ś najni Ŝszy punkt – 5,7 m n.p.m. – przy granicy zachodniej w dolinie Iny. Rze źba ma charakter rzeczno-lodowcowy.

Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Goleniów na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002) 1 – granica podprowincji, 2 – granica mezoregionu Mezoregiony Pobrze Ŝa Szczeci ńskiego: 313.21 – Uznam i Wolin, 313.22 – Wybrze Ŝe Trzebiatowskie, 313.23 – Równina Wkrza ńska, 313.24 – Dolina Dolnej Odry, 313.25 – Równina Goleniowska, 313.26 – Wzniesienie Szcze- ci ńskie, 313.27 – Wzgórza Bukowe, 313.31 – Równina Pyrzycka, 313.32 – Równina Nowogardzka, 313.33 – Rów- nina Gryficka Mezoregiony Pojezierza Zachodniopomorskiego: 314.43 – Pojezierze I ńskie

Sie ć rzeczna rozpatrywanego terenu nawi ązuje do morfologii, zatem wi ększo ść płytkich dolin rzecznych ma przebieg południkowy, wykorzystuj ąc doliny polodowcowe. Wyst ępuje tu du Ŝa ilo ści rowów melioracyjnych i przekopów, a tak Ŝe obszarów podmokłych i bagiennych. Głównymi rzekami na obszarze arkusza są: Gowienica, przepływaj ąca przez północno- wschodni ą cz ęść arkusza i uchodz ąca do Zalewu Szczeci ńskiego oraz Ina, (cz ęść południowo- zachodnia) wpadaj ąca do Odry. Mniejsze rzeki to Stepnica dopływ Gowienicy, Wi śniówka i Struga Goleniowska – dopływy Iny. Obszar arkusza poło Ŝony jest na pograniczu regionów klimatycznych: pomorsko- warmi ńskiego i nadmorskiego. Średnia roczna temperatura waha si ę od 7,5 do 8 °C, średnia

temperatura półrocza zimowego wynosi od 1,5 do 2 °C, za ś półrocza letniego – od 13,5 do 14 °C. Pokrywa śnie Ŝna zalega od 40 do 50 dni. Przewa Ŝa cyrkulacja powietrza z sektora zachodniego. Średni opad wynosi od 550 do 600 mm (Stachý, 1987; Starkel, 1991). Omawiany obszar jest regionem rolniczo-le śnym Lasy zajmuj ące wi ększ ą cz ęść obszaru arkusza, wchodz ą w skład Puszczy Goleniowskiej. Gleby dobrej jako ści (klasy I–IVa) stanowi ą tylko około 25% wszystkich u Ŝytków rolnych, przewa Ŝaj ą tu gleby płowe i bielicowe. Uprawia si ę tu głównie ro śliny okopowe (ziemniaki) i zbo Ŝa ( Ŝyto, pszenica, j ęczmie ń, owies). W przeszło ści rolnictwo na tych terenach było zdominowane przez pa ństwowe gospodarstwa rolne, najcz ęś ciej o profilu hodowlanym. Obecnie średnia wielko ść gospodarstw rolnych przekracza kilkana ście hektarów. Jedynym o środkiem miejskim jest poło Ŝony nad In ą Goleniów (około 22,5 tys. mieszka ńców) – siedziba powiatu oraz w ęzeł kolejowy na liniach ze Szczecina do Świnoujścia i Kołobrzegu. Funkcjonuj ą tu zakłady przemysłu drzewnego, spo Ŝywczego i metalowego. Cały obszar posiada dobrze rozwini ętą sie ć drogow ą z fragmentem drogi mi ędzynaro- dowej Berlin – Szczecin – Świnouj ście oraz drogi krajowej Szczecin – Nowogard – Koszalin.

III. Budowa geologiczna

Budow ę geologiczn ą obszaru arkusza Goleniów przedstawiono na podstawie Szczegó- łowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 (Dadlez, 1957) oraz arkusza Szczecin Mapy geologicznej Polski w skali 1:200 000 wraz z obja śnieniami (Dobracki, Mojski, 1979). Wgł ębna budowa geologiczna tego obszaru jest poznana dzi ęki wierceniom strukturalno- badawczym, wykonanym przez Pa ństwowy Instytut Geologiczny oraz wierceniom poszuki- wawczym za rop ą naftow ą. Obszar arkusza Goleniów le Ŝy w północnej cz ęś ci niecki szczeci ńskiej, przy jej granicy z wałem pomorskim. Niecka szczeci ńska jest struktur ą o zarysie trójk ąta przedzielon ą usko- kiem o rozci ągło ści NW–SE na dwa bloki: północny stanowi ący wła ściw ą nieck ę szczeci ńsk ą i południowy Gorzowa (Stupnicka, 1997). Obie jednostki rozdziela strefa dyslokacyjna Py- rzyce-Krzy Ŝ, natomiast strefa dyslokacyjna Dolnej Odry, o kierunku zbli Ŝonym do południ- kowego, przebiega przez obie jednostki. Budowa geologiczna niecki szczeci ńskiej została rozpoznana do skał górnego permu (cechsztyn), w kilku miejscach wiercenia dotarły do skał środkowego i dolnego permu (czerwony sp ągowiec). Struktura wewn ętrzna niecki szczeci ń- skiej jest zaburzona licznymi strukturami solnymi, które spowodowały powstanie wielu bra- chyantyklin o przebiegu NW–SE. W ich j ądrach wyst ępuj ą cz ęsto poduszki oraz słupy solne,

przebijaj ące osady mezozoiczne. W kompleksie mezozoicznym stwierdzono wyst ępowanie utworów górnej kredy (kampanu i mastrychtu), reprezentowanych przez wapienie margliste i kredowe, margle, kred ę, opoki, lokalnie piaskowce i mułowce, oraz utworów jury reprezentowanych przez wapienie, margle, mułowce, wapienie dolomitowe i dolomity. Zalegaj ą one bezpo średnio pod trzeciorz ędem, jedynie w rejonie Bolesławic i Olchowa, gdzie dochodzi do wypi ętrzenia mezozoiku, przykrywaj ą je bezpo średnio utwory czwartorz ędowe. Osady pale- ogenu i neogenu wyst ępuj ą tylko fragmentarycznie osi ągaj ąc do 400 m mi ąŜ szo ści (Jasko- wiak-Schoeneichowa, 1979). Czwartorz ęd na arkuszu Goleniów reprezentuj ą osady trzech zespołów zlodowace ń, rozdzielaj ących je interglacjałów oraz osady holocenu (fig. 2). Zlodowacenia południowopol- skie pozostawiły dwa poziomy glin zwałowych, rozdzielone iłami zastoiskowymi oraz piaskami i Ŝwirami wodnolodowcowymi. Podczas długo trwaj ącego interglacjału wielkiego obszar niecki szczeci ńskiej uległ znacznej erozji. W północnej cz ęś ci powstało rozległe jezioro – zastoisko szczeci ńskie. W czasie zlodowace ń środkowopolskich powstały trzy kolejne poziomy glin zwałowych (3,0–4,0 m mi ąŜ szo ści) z mułkami i piaskami zastoiskowymi. W in- terglacjale eemskim powstały kolejne osady piaszczysto-Ŝwirowe i mułki zastoiskowe, a intensywno ść procesów erozji i denudacji doprowadziła do wyrównania powierzchni i utworzenia nowej sieci rzecznej, nawi ązuj ącej do starszych załoŜeń strukturalno- morfologicznych. Najwi ększe znaczenie maj ą osady najmłodszego zlodowacenia (Wisły), buduj ące wierzchni ą warstw ę litosfery w obr ębie arkusza, a ich mi ąŜ szo ść wynosi średnio 25,0 m. Do- minuj ą ró Ŝnego rodzaju gliny lodowcowe (zwałowe), piaski i Ŝwiry lodowcowe lub wodnolodowcowe oraz rzeczne, torfy i namuły torfiaste oraz iły i mułki jeziorne (Dadlez, 1956). Znaczn ą mi ąŜ szo ść posiadaj ą osady piaszczyste pokryw fluwioglacjalnych z okresu transgre- sji l ądolodu, podrz ędnie wyst ępuj ą utwory dolin rzecznych (piaski, Ŝwiry, mułki o mi ąŜ szo ści 20-30 m), ozów i kemów oraz wydm. Morfologicznie cało ść arkusza stanowi morena denna falista, ukształtowana w czasie stadiału pomorskiego zlodowacenia Wisły. Wzniesienia zbu- dowane s ą z glin zwałowych oraz piasków i Ŝwirów ró Ŝnej genezy. Obni Ŝenia wypełnione s ą holoce ńskimi osadami torfowo-mułkowymi. Osady holoce ńskie, o mi ąŜ szo ści dochodz ącej do 2,0–3,0 m, reprezentowane s ą głównie przez namuły torfiaste, rozwini ęte zwłaszcza na piaskach rzecznych. Ponadto liczne s ą torfowiska, zazwyczaj niskie lub przej ściowe, o mi ąŜ szości dochodz ącej nawet do 4,0–5,0 metrów, mozaikowo rozprzestrzenione na całym obszarze arkusza, najcz ęś ciej w cz ęś ci południowej,

na wschód od Goleniowa. W rejonie torfowisk cz ęsto wyst ępuj ą równie Ŝ gytie i kreda jezior- na, które le Ŝą zazwyczaj pod torfami, bezpośrednio na osadach plejstoce ńskich. Ogólna mi ąŜ szo ść pokrywy osadów czwartorz ędowych jest związana z ukształtowa- niem powierzchni podczwartorz ędowej i waha si ę w szerokim interwale od 20,0 do nawet 200,0 m.

Fig. 2. Poło Ŝenie arkusza Goleniów na tle szkicu geologicznego regionu w skali 1:500 000 (Marks, Ber, Gogołek, Piotrowska, 2006); Holocen: 1 – piaski, mułki, iły i gytie jeziorne; 3 – piaski, Ŝwiry, mady rzeczne oraz torfy i namuły; 5 – piaski eoliczne, lokalnie w wydmach; Plejstocen: 11 – piaski i Ŝwiry i muły rzeczne, 12 – piaski i mułki jeziorne, 14 – piaski i Ŝwiry sandrowe, 15 – piaski i mułki kemów, 17 – Ŝwiry, piaski, głazy i gliny moren czołowych, 18 – gliny zwa- łowe, ich zwietrzeliny oraz piaski i Ŝwiry lodowcowe; Oligocen: 41 – piaski lokalnie z bursztynem, mułki iły i w ęgiel brunatny; Jura górna: 57 – wapienie i margle, iłowce i mułowce, 58 – wapienie i margle, iłowce, dolomity, wapienie dolomitowe lokalnie z wkładkami margli i iłów, 59 – wapienie i margle, dolomity. Wapienie z krzemieniami, mułowce i piaskowce glaukonitowe;

Zachowano oryginaln ą numeracj ę z Mapy geologicznej Polski 1:500 000 (Marks, Ber, Gogołek, Piotrowska, 2006).

IV. Zło Ŝa kopalin

Na obszarze obj ętym arkuszem Goleniów rozpoznano i udokumentowano 6 złó Ŝ kopalin okruchowych, w tym jedno zło Ŝe piasków kwarcowych do produkcji betonów komórko- wych. Ich charakterystyk ę gospodarcz ą i klasyfikacj ę przedstawiono w tabeli 1. Zło Ŝe piasków kwarcowych do produkcji betonów komórkowych „Łozienica (Klini- ska)” wyst ępuje w utworach eolicznych i wydmowych. Jego dokumentacja geologiczna opra- cowana została w 1966 roku (Bujalska, 1966). Udokumentowane zasoby w kategorii C 1 z jako ści ą w kategorii B wynosiły 2 760 tys. m3. W roku 1982 wykonano dodatek do dokumentacji (Bujalska, 1982), w którym uaktualniono stan zasobów według nowych kryteriów bilansowo ści. W wyniku tego nast ąpiła korekta granic zło Ŝa. Powierzchnia zło Ŝa wg dodatku wynosi 38,8 ha, udokumentowane zasoby bilansowe wynosz ą 1412 tys. m 3. (Gientka i in., 2008). Zło Ŝe zostało udokumentowane w dwóch strefach: północnej i południowej, w której prowadzona jest eksploatacja. Mi ąŜ szo ść zło Ŝa mie ści si ę w granicach 3,7–6,5 m. Nadkład o grubo ści 0,4–0,8 m stanowi gleba i piaski zanieczyszczone humusem. Kopalina wykazuje bardzo wyrównany skład granulometryczny i bardzo dobre parametry jako ściowe. Zawarto ść pyłów kształtuje si ę w granicach 0,56–1,29%, a granulacja piasku jest poni Ŝej 2 mm w 100%. Zło Ŝe piasku „Poda ńsko” (Kinas, Foltyniewicz, 1989 a) udokumentowano w kategorii

C1* (karta rejestracyjna) w ilo ści 243 tys. t, na powierzchni 1,9 ha. Obszar zło Ŝa stanowi niewielki fragment wy Ŝszego poziomu tarasowego rzeki Wi śniówki. Kopalin ą s ą piaski ró Ŝno- ziarniste, z przewag ą frakcji drobnej i przewarstwieniami zawieraj ącymi niewielk ą domieszk ę Ŝwiru. Seria zło Ŝowa zalega bezpo średnio pod gleb ą, a pod ścielona jest utworami gliniastymi. Zło Ŝa „Mosty”, „Ciechno” i „Budno” zwi ązane s ą z utworami wodnolodowcowymi typu sandrów. Kopalin ę stanowi ą w nich piaski o zmiennej granulacji, z domieszk ą kruszywa grubszego (pospółki), które wyst ępuje w formie nieregularnych przewarstwie ń lub soczewek. W zło Ŝach przewa Ŝa frakcja piaszczysta, tylko w zło Ŝu „Budno”, w centralnej jego cz ęś ci, dominuje frakcja Ŝwirowa. Seria zło Ŝowa jest pod ścielona glin ą zwałow ą. Utwory wodnolodowcowe w granicach arkusza charakteryzuj ą si ę du Ŝą zmienno ści ą li- tologiczn ą, nieregularnym rozprzestrzenieniem i zmienn ą mi ąŜ szo ści ą. Znajduje to potwier- dzenie w udokumentowanych zło Ŝach (tab. 2).

Tabela 1 Zło Ŝa kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja Zasoby Stan Wydobycie Wiek geologiczne Kategoria Zastosowanie Klasyfikacja Nr zło Ŝa zagospodarowania (tys. t, Przyczyny Rodzaj kompleksu bilansowe rozpoznania 3 kopaliny złó Ŝ na Nazwa zło Ŝa 3 zło Ŝa tys. m *) konfliktowo ści kopaliny litologiczno– (tys. t, tys. m *) mapie zło Ŝa surowcowego Klasy Klasy wg stanu na rok 2007 (Gientka i in. 2008) 1–4 A–C 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

1 Krzywice p Q 605 C1 G 33 Sb, Sd 4 A –

2 Ciechno p, p Ŝ Q 2400 C1 G 289 Sb, Sd 4 A –

3 Poda ńsko p Q 243 C1* N – Sb, Sd 4 A –

4 Mosty p, p Ŝ Q 4264 C1 G 204 Sb, Sd 4 A –

5 Łozienica (Kliniska) pki Q 1412* B+C 1 G 24* Scb 4 A – 10 10 6 Budno* p, p Ŝ Q 2336 C1 N – Sb, Sd 4 A – Rubryka 2: * – całe zło Ŝe zlokalizowane jest w granicach zło Ŝa „Ciechnowo” (zło Ŝe nie zostało zaznaczone na mapie) Rubryka 3 – p – piaski, pŜ – piaski i Ŝwiry, pki – piaski kwarcowe o innych zastosowaniach (do produkcji cegły wapienno piaskowej) Rubryka 4 – Q – czwartorz ęd Rubryka 6 – kategoria rozpoznania zasobów udokumentowanych: kopalin stałych – B, C1; zło Ŝe zarejestrowane – C1* Rubryka 7 – zło Ŝa: G – zagospodarowane, N – niezagospodarowane Rubryka 9 – kopaliny: Sb – budowlane, Sd – drogowe, Scb – ceramiki budowlanej Rubryka 10 – zło Ŝa: 4 – powszechne; licznie wyst ępuj ące, łatwo dost ępne Rubryka 11 – zło Ŝa: A – małokonfliktowe

Zło Ŝe piasku i piasku ze Ŝwirem „Mosty” znajduje si ę na wschód od Goleniowa i tworz ą go 4 pola (A, B, D, E) przedzielone obszarami negatywnymi. W 1965 roku sporz ądzono dla zło Ŝa „Uproszczon ą dokumentacj ę geologiczn ą” (opracowanie zagin ęło), a w 1990 roku udokumentowano je w kategorii C 1. W roku 1996 sporz ądzono dodatek do dokumentacji (Ku- rzawa, 1996) aktualizuj ący zasoby oraz dokumentuj ący wyeksploatowane ju Ŝ pole C. W latach 2003 i 2005 wydano dwa kolejne dodatki do dokumentacji, w pierwszym z nich udokumentowano pola D i E, natomiast w drugim zaktualizowano zasoby i przeprowadzono korekt ę granic zło Ŝa (Wolski, 2003; Wałecki, 2005).

Zło Ŝe piasków „Krzywice” udokumentowano w kategorii C 1 (Walczak, Sy, 2000) na gruntach prywatnych u Ŝytkownika. W 2001 roku opracowano dodatek do dokumentacji (Pio- trowski, Matyjasik, 2001). Zło Ŝe piasku i piasku ze Ŝwirem „Ciechno” zostało udokumentowane w 2002 (Kaczor, 2002) na obszarze, gdzie w 1988 roku udokumentowano zło Ŝe „Budno”, które nie zostało nigdy zagospodarowane. Zasoby zło Ŝa „Budno” (Kinas, Foltyniewicz, 1988 a) zatwierdzone zostały w kategorii C 2. Po ponownej analizie stopnia rozpoznania zło Ŝa przekwalifikowano zasoby do kategorii C 1. (nie wydano Ŝadnych dodatków do dokumentacji).

Ustalone dla zło Ŝa „Ciechno” zasoby w kategorii C 1 wynosz ą 2400 tys. t. – ł ącznie z zasobami zło Ŝa „Budno”, które nie zostały anulowane. Parametry geologiczno-górnicze i jako ściowe obu złó Ŝ podane w ich dokumentacjach geologicznych ró Ŝni ą si ę nieco. W zwi ązku z tym, Ŝe zło Ŝe „Budno” znajduje si ę w cało ści w obr ębie nowo udokumentowanego zło Ŝa „Ciechno” i granice obu złó Ŝ si ę pokrywaj ą, nie zostało ono zaznaczone na mapie. Zło Ŝe „Budno” powinno zosta ć przez wła ściwe słu Ŝby administracyjne wnioskowane do skre- ślenia z „Bilansu...”. Podstawowe parametry geologiczno-górnicze złó Ŝ kopalin okruchowych i jako ściowe kopaliny zestawiono w tabeli 2. Klasyfikacji sozologicznej złó Ŝ dokonano zgodnie z obowi ązuj ącymi wytycznymi dokumentowania złó Ŝ kopalin (Wytyczne..., 2002) oraz analiz ą przyrodniczo-krajobrazow ą i uzgodniono z geologiem Zachodniopomorskiego Urz ędu Marszałkowskiego. Wszystkie zło Ŝa z obszaru arkusza zaliczono do klasy 4A, tj. złó Ŝ powszechnie wyst ępuj ących i łatwo dost ępnych, małokonfliktowych, mo Ŝliwych do eksploatacji bez specjalnych ogranicze ń.

Tabela 2 Zestawienie najwa Ŝniejszych parametrów geologiczno-górniczych złó Ŝ kopalin okruchowych i jako ściowych kopaliny. parametry zło Ŝowe parametry jako ściowe [ha] [m] [%] [t/m 3] gęsto ść Nazwa zawarto ść Po- grubo ść zaw. ziarn wska źnik nasypowa zło Ŝa mi ąŜ szo ść pyłów wierzch nadkładu < 2 mm piaskowy w stanie od–do mineralnych nia od–do od–do od–do utrz ęsionym śr. od–do zło Ŝa śr. śr. śr. od–do śr. śr. 4,7–9,7 0,3–0,5 0,8–7,0 74,9–100 80,2–98,0 Poda ńsko 1,9 nie oznaczono 7,3 0,35 2,8 91,6 88,2 0,2–23,0 0,0–6,2 0,3–4,1 75,4–100 nie oznaczo- 1,753–1,844 Mosty 20,8 13,0 2,4 3,8 84,5 no 1,794 5,4–13,9 0,0–4,0 1,2–6,0 64,3–90,4 nie oznaczo- 1,238–2,190 Krzywice 4,9 9,5 1,6 3,1 80,6 no 1,796 5,8–13,7 0,4–6,2 2,2–11,9 43,2–86,0 54,6–89,3 Budno 13,8 nie oznaczono 10,9 1,8 5,2 68,0 73,5 0,6–11,5 0,0 2,4–6,8 56,6–95,3 nie oznaczo- 1,870–2,090 Ciechno 16,9 3,7 0,0 4,2 79,6 no 1,949

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin

Działalno ść wydobywcza na terenie obj ętym arkuszem Goleniów prowadzona jest na podstawie aktualnych koncesji, w granicach utworzonych obszarów górniczych, w czterech zło Ŝach: „Łozienica (Kliniska)”, „Mosty”, „Ciechno” i „Krzywice”. Eksploatacja prowadzona jest w sposób ci ągły. Zło Ŝe piasków kwarcowych do produkcji betonów komórkowych „Łozienica (Klini- ska)” eksploatowane jest od 1970 roku. Aktualna koncesja, obejmuj ąca cz ęść pola południo- wego o powierzchni 7,7 ha, wa Ŝna jest do 2012 roku. Zło Ŝe posiada utworzone w 1998 roku: obszar i teren górniczy, o powierzchniach odpowiednio 10,6 i 11,9 ha. Wyrobisko stokowe jest suche. Teren wyeksploatowany jest na bie Ŝą co rekultywowany i sukcesywnie zalesiany. UŜytkownikiem złoŜa jest Przedsi ębiorstwo Produkcji Betonów „Prefabet – Powodowo”. Kopalina przeznaczona jest do produkcji betonów komórkowych. Zakład produkcyjny znajduje si ę w miejscowo ści Rurka poza granicą arkusza. Historia eksploatacji w zło Ŝu „Mosty” si ęga pocz ątków XX w., natomiast pierwsza koncesja na wydobycie została wydana w 1990 roku. Zasoby geologiczne zło Ŝa okre śla „Do- datek nr 3 do dokumentacji geologicznej...” (Wałecki, 2005) zawieraj ący ustalenie zasobów w kat. C 1. Powierzchnia obszaru górniczego Pola D wynosi 5,2 ha, natomiast Pola A i B wy-

nosi 17,3 ha. Przewidywane jest docelowe roczne wydobycie – 500 tys. t. Nie przewiduje si ę eksploatacji Pola E oddzielonego od istniej ącej kopalni drog ą asfaltow ą Pogrzymie–Mosty. Powierzchnia terenu górniczego wynosi 50,1 ha i obejmuje obszary górnicze „Mosty Pola A i B”, „Mosty Pole D”, tereny przekształcone dotychczasowymi robotami górniczymi poło Ŝo- ne mi ędzy ww. obszarami oraz okalaj ącą je stref ę o szeroko ści min 10 m. Eksploatacja prowadzona jest dwoma poziomami, na poziomie ni Ŝszym – spod wody. Kopalina podlega se- gregacji i w miar ę potrzeby płukaniu. Przeznaczona jest na potrzeby budownictwa i drogo- wnictwa. U Ŝytkownikiem zło Ŝa jest EUROINSBUD Sp. z o.o. w Szczecinie. Zło Ŝe „Ciechno”, udokumentowane na obszarze niezagospodarowanego zło Ŝa „Budno”, posiada koncesj ę wydaną w 2002 roku, a eksploatowane jest od 2003 roku. „Dodatek nr 1 do dokumentacji…” (Sienkiewicz, Wałecki, 2007) zawiera ustalenie zasobów geologicznych w kat. C 1 w ilo ści 2826 tys. t. Powierzchnia obszaru górniczego wynosi 18,2 ha, a terenu gór- niczego 24,5 ha. Przewidywane wydobycie roczne 500 tys. t. U Ŝytkownikiem zło Ŝa jest EU- ROINSBUD Sp. z o.o. w Szczecinie. Równie Ŝ zło Ŝe „Krzywice” od sierpnia 2001 roku posiada koncesj ę, wa Ŝną do 2011 roku. Utworzono tu obszar i teren górniczy o powierzchni 6,1 ha. Zło Ŝe jest eksploatowane od 2003 roku. U Ŝytkownikiem zło Ŝa jest przedsi ębiorstwo ANPOL – Zakład Kruszyw w Krzy- wicach. Zło Ŝe piasku „Poda ńsko” nie zostało nigdy zagospodarowane. W latach 60. i 70. XX w. eksploatowano kruszywo w bezpo średnim s ąsiedztwie zło Ŝa udokumentowanego, a obecnie w zaniechanych wyrobiskach urz ądzono gminne składowisko odpadów. Podczas zwiadu terenowego nie stwierdzono bezkoncesyjnego wydobycia kopalin na potrzeby gospodarcze. Niewielkie ślady kopania piasku, na potrzeby lokalnej ludno ści, są widoczne w miejscowo ści Glewice – punkt wyst ąpienia kopaliny (piasek).

VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin Obszar obj ęty arkuszem Goleniów ma ograniczone perspektywy surowcowe. Dotycz ą one jedynie kopalin okruchowych i torfów. Jako perspektywiczne, na podstawie szczegółowej mapy geologicznej Polski (Dadlez, 1957) wyznaczono nagromadzenia piasków wydmowych i eolicznych, które cechuj ą si ę drobnym wysortowaniem materiału, niewielkim zapyleniem, na ogół dobr ą jako ści ą, kilkume- trow ą mi ąŜ szości ą (do 10 m). Mog ą one stanowi ć surowiec do produkcji cegły wapienno- piaskowej, betonów komórkowych i dla budownictwa.

Obszary perspektywiczne dla piasków wydmowych wyst ępuj ą w zachodniej cz ęś ci arkusza – w rejonie miejscowo ści śółwia Bło ć, w rejonie Goleniowa oraz na południe od Gole- niowa do granicy arkusza. Obszary perspektywiczne dla piasków, w utworach wodnolodowcowych i lodowcowych, wyznaczone zostały na podstawie bada ń geologiczno-poszukiwawczych oraz zwiadów geologicznych za kruszywem naturalnym (Drwal, Szapliński, 1973; Chruszcz, 1984; Kar- wocki i in., 1971; Wagner, 1961; Kinas, Foltyniewicz, 1988b). Wyniki tych bada ń okazały si ę pozytywne dla piasków budowlanych w rejonach: Glewice, Helenów, Poda ńsko, Imno–Mosty i Budzieszowice, natomiast dały wyniki negatywne zarówno dla złó Ŝ piaszczysto-Ŝwirowych, jak i dla piasków w rejonie Imno–Mosty–Danowo oraz Burowo. Wyj ątek stanowi mały obszar perspektywiczny dla piasków ze Ŝwirem w rejonie miejscowo ści Mosty. Badania poszukiwawcze za zło Ŝami piasków kwarcowych do produkcji cegły wapienno-piaskowej i betonów komórkowych, zako ńczone wynikiem negatywnym, prowadzone były w rejonie miejscowo ści W ęgorza i Krzywice (Kinas, Foltyniewicz, 1989 b) oraz w rejonie miejscowo ści Marszewo i Budno (Boche ńska, 1972). Na ich podstawie wyznaczono tylko niewielkie obszary perspektywiczne dla piasków budowlanych w rejonie miejscowo ści W ę- gorza, oraz przy południowej granicy arkusza. Badania geologiczne za zło Ŝami surowca ilastego dla ceramiki budowlanej na arkuszu Goleniów, wykonywane w rejonie miejscowo ści Bodz ęcin (Bajorek, Niedzielski, 1968), rów- nie Ŝ dały wynik negatywny. W rejonie miejscowo ści Bodz ęcin wyznaczono obszar perspektywiczny dla kredy jeziornej i gytii wapiennej (Kinas, 1988). Na obszarze około 40 ha stwierdzono wyst ępowanie kredy jeziornej i gytii wapiennej o mi ąŜ szo ści od 2,3 do 6,6 m. Zawarto ść CaO w kopalinie kształtuje si ę w granicach 40,9–49,5%. Nadkład to torfy o mi ąŜ szo ści 2,3–2,5 m, które rów- nie Ŝ mog ą stanowi ć surowiec perspektywiczny na wyznaczonym obszarze. Na mapie nie zaznaczono obszarów negatywnych dla torfu i kredy jeziornej. Na omawianym terenie znajduje si ę wiele torfowisk ró Ŝnego typu. Przewa Ŝaj ą torfowiska niskie lub przej ściowe. Cz ęść z nich została w znacznym stopniu zmeliorowana, osuszona i przekształcona w łąki. Rozległe fragmenty torfowisk zachowały si ę mi ędzy Goleniowem a Danowem oraz w okolicach Marszewa. Spo śród nich tylko nieliczne fragmenty zostały zaliczone do rokuj ących perspektywy surowcowego wykorzystania, pozostałe zdyskwalifikowa- no, głównie z powodu konieczno ści ochrony ich walorów przyrodniczych, gleb lub wód (Ostrzy Ŝek, Dembek, 1996). Obszary takie zaznaczono na mapie jako prognostyczne. Tylko jeden z nich (numer IV) znajduje si ę w obr ębie wi ększego obszaru perspektywicznego, pozo-

stałe – są to małe, około hektarowe, rozproszone w terenie torfowiska, w których mi ąŜ szo ść kopaliny odpowiada kryteriom bilansowo ści. S ą one otoczone namułami torfiastymi bez znaczenia gospodarczego. W poszczególnych torfowiskach wyst ępuj ą ró Ŝne rodzaje torfu: turzy- cowiskowy (obszary III, V i VI), olesowy (obszar nr I), mszarny (obszar nr II) lub mechowi- skowo-turzycowy (obszar III). Średnia mi ąŜ szo ść torfów waha si ę od 1,54 m (obszar III) do 3,35 m (obszar IV). W cz ęś ci torfowisk (obszary I, II, i IV) torfom towarzyszy gytia organiczna, która tworzy warstw ę o grubo ści od 0,78 m (II) do 1,45 m (I, IV) m. Ze wzgl ędu na niskie zawarto ści CaO nie ma ona znaczenia surowcowego (Ilnicki, 2002). Podstawowe parametry jako ściowe torfu podano w tabeli 3. Tabela 3 Wykaz obszarów prognostycznych Grubo ść Numer Wiek Średnia Powierzch- kompleksu Zasoby obszaru Rodzaj kompleksu Parametry grubo ść Zastosowanie nia litologiczno- w kat. D na kopaliny litologiczno- jako ściowe nadkładu 1 kopaliny [ha] surowcowego [tys. m3] mapie surowcowego [m] [m] 1 2 3 4 5 6 7 8 9 t popielno ść śr. 2,41 I 1,8 gytia Q 20,1% 0,2 42 Sr max 2,9 wapienna rozkład 37% popielno ść śr. 3,11 II 2,0 t Q 6,3% 0,2 62 Sr max 4,25 rozkład 31% popielno ść śr. 1,54 III 1,0 t Q 18,2% 0,2 15 Sr max 1,74 rozkład 30% t popielno ść śr. 3,35 IV 1,0 gytia Q 18,2% 0,2 34 Sr max 3,7 wapienna rozkład 30% popielno ść śr. 1,59 V 1,0 t Q 18,2% 0,2 16 Sr max 1,75 rozkład 33% popielno ść śr. 1,74 20,9% roz- VI 21 t Q 0,2 max 2,85 365 Sr kład 47%

Rubryka 3 – t – torf Rubryka 4 – Q – czwartorz ęd Rubryka 9 – Sr – surowiec rolniczy

VII. Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe.

Obszar arkusza Goleniów le Ŝy w zlewni rzeki Iny (II rz ędu), stanowi ącej prawobrze Ŝny dopływ Odry oraz w zlewni rzeki Gowienicy (I rz ędu; cz ęść północno-wschodnia arkusza),

uchodz ącej do Zalewu Szczeci ńskiego. Sie ć hydrograficzna zlewni Iny i Gowienicy posiada wyra źny układ kratowy, charakterystyczny dla obszarów młodoglacjalnych, przy asymetrii jej rozwini ęcia – w zlewni Iny i Gowienicy rozwini ęta jest cz ęść prawostronna. Obie rzeki od- znaczaj ą si ę stosunkowo niewielkimi wahaniami stanów oraz przepływów wody. Spo śród rzek przepływaj ących przez obszar arkusza w ramach monitoringu diagno- stycznego (krajowego) w 2004 badana była jedynie rzeka Ina. Przekrój pomiarowo-kontrolny znajduje si ę poni Ŝej Goleniowa. Obj ęta została ona monitoringiem jako ści wód powierzchniowych przeznaczonych do bytowania ryb w warunkach naturalnych oraz wód wra Ŝliwych na zanieczyszczenia zwi ązkami azotu ze źródeł rolniczych. Rzeka Ina prowadzi wody III klasy jako ści. Maksymalne st ęŜ enie azotanów w latach 2004–2005 wynosiło 29,2 mg/dm 3, został tu przekroczony wska źnik eutrofizacji. Monitoringiem regionalnym obj ęte s ą rzeki Gowienica (punkt kontrolny le Ŝy poza arkuszem) i Stepnica (prawobrze Ŝny dopływ Gowienicy). Obie rzeki prowadz ą wody III klasy czysto ści (Raport…, 2007). Wymagania, jakim powinny odpowiada ć wody śródl ądowe b ędące środowiskiem Ŝycia ryb łososiowatych i karpiowatych w warunkach naturalnych zostały okre ślone w rozporz ą- dzeniu Ministra Środowiska z dn. 4.10.2002. Według tego rozporz ądzenia wody powierzchniowe wyst ępuj ące na omawianym obszarze s ą okre ślone jako nieprzydatne dla bytowania ryb ze wzgl ędu na przekroczenie norm zawarto ści fosforu ogólnego, azotynów i azotu amo- nowego. Wpływ na stan czysto ści wód powierzchniowych ma gospodarka wodno-ściekowa, w szczególno ści brak kanalizacji oraz niekontrolowane zrzuty ścieków z indywidualnych gospodarstw. Do wód przedostaj ą si ę równie Ŝ zanieczyszczenia z pól oraz z nieszczelnych szamb. Pozostawione nieu Ŝywane studnie mog ą by ć równie Ŝ niebezpieczne, gdy Ŝ przez nie mo Ŝe nast ąpi ć zanieczyszczenie poziomów wodono śnych.

2. Wody podziemne.

Według Atlasu hydrogeologicznego Polski (Paczy ński, 1993, 1995) obszar arkusza mie- ści si ę w regionie pomorskim (V) w obr ębie niecki szczeci ńskiej. Na obszarze arkusza Goleniów stwierdzono wyst ępowanie jednego czwartorz ędowego pi ętra wodono śnego o charakterze u Ŝytkowym. W obr ębie tego pi ętra wyró Ŝniono dwa poziomy wodono śne: przypowierzchniowy i mi ędzyglinowy (Kaczor, 2000a, 2000b). Charakte- rystykę stopnia zawodnienia i jako ści wody opracowano wykorzystuj ąc Map ę hydrogeolo-

giczn ą Polski w skali 1:50 000 – arkusz Goleniów wraz z obja śnieniami (Kaczor, 2000a, 2000b) oraz dane z banku „Hydro”. Przypowierzchniowy poziom wodono śny o ci ągłym rozprzestrzenieniu wyst ępuje w zachodniej cz ęś ci arkusza. Zbudowany jest z utworów piaszczysto-Ŝwirowych tworz ących tera- sy odrza ńskiej równiny rzeczno-rozlewiskowej. We wschodniej cz ęś ci arkusza, w obr ębie Równiny Nowogardzkiej, gdzie brak osadów równiny odrza ńskiej, poziom przypowierzchniowy ma charakter nieci ągły i wyst ępuje w obr ębie piasków i Ŝwirów dolin rzecznych oraz obni Ŝeń bezodpływowych. Poziom ten o zwierciadle swobodnym wyst ępuje na gł ęboko ści do kilku metrów. Tworzy go jedna warstwa wodono śna, o mi ąŜ szo ści od kilku do 14 m, zasilana bezpo średnio przez infiltracj ę opadów atmosferycznych. Ze wzgl ędu na brak izolacji osadami słaboprzepuszczalnymi, poziom ten jest odkryty i z tego wzgl ędu nara Ŝony na zanieczyszczenia migruj ące z powierzchni terenu, cz ęsto pochodzenia antropogenicznego. Poziom przypowierzchniowy ujmowany jest przez studnie gospodarskie, w wi ększo ści miejscowo ści ju Ŝ nieu Ŝywane. Studnie takie s ą bardzo niebezpieczne, gdy Ŝ mo Ŝe przez nie nast ępowa ć zanieczyszczenie poziomów wodono śnych. Mi ędzyglinowy poziom wodono śny jest uznany za główny poziom u Ŝytkowy, poniewa Ŝ wyst ępuje na wi ększej cz ęś ci obszaru arkusza i jest podstawowym źródłem zaopatrzenia ludno ści w wod ę. Tworz ą go piaszczyste, b ądź piaszczysto-Ŝwirowe utwory poszczególnych faz zlodowace ń środkowopolskich i północnopolskich. Najcz ęś ciej reprezentowany jest przez jedn ą warstw ę wodono śną. Mi ąŜ szo ść poziomu mi ędzyglinowego jest zró Ŝnicowana – od 6 m w północno-wschodniej cz ęś ci arkusza do 70 m na południu. Charakteryzuje si ę napi ętym zwierciadłem wody. Poziom ten jest zasilany w głównej mierze na drodze przes ączania si ę wód poprzez gliny morenowe z poziomu przypowierzchniowego, b ądź bezpo średnio przez infiltracj ę opadów atmosferycznych. Wydajno ści jednostkowe poziomu wahaj ą si ę w granicach od 3,5 do 51 m 3/h/1ms, współczynnik filtracji wynosi od 6 do 95 m/24h. Na znacznej cz ęś ci arkusza znajduje si ę mi ędzymorenowy zbiornik GZWP nr 123 – Stargard–Goleniów (fig. 3). Sie ć hydrograficzna na obszarze zbiornika jest słabo rozwini ęta, a osi ą hydrograficzn ą tego terenu jest rzeka Ina od poł ączenia z Mał ą In ą i Kr ąpiel ą powy Ŝej Stargardu Szczeci ńskiego. Rzeka Ina, która pełni funkcj ę osi drena Ŝu wód podziemnych, pły- nie wzdłu Ŝ zachodniej granicy GZWP 123 mi ędzy Stargardem i Goleniowem, w Goleniowie skr ęca na zachód w kierunku Zalewu Szczeci ńskiego. Całkowita powierzchnia obszaru bilan- sowego zbiornika wynosi 4113,6 km 2. Zasoby dyspozycyjne zbiornika oszacowano na

419 600 m 3/d. Wiek warstw wodono śnych GZWP nr 123 to czwartorz ęd i trzeciorz ęd (Kie ńć i in., 2004, 2005).

Fig. 3. Poło Ŝenie arkusza Goleniów na tle obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony, w skali 1:500 000 wg A. S. Kleczkowskiego (1990). 1 – obszar wysokiej ochrony (OWO); 2 – obszar najwyŜszej ochrony (ONO); 3 – granica GZWP w o środku poro- wym Nazwa i numer GZWP, wiek utworów wodono śnych: Dolina kopalna Szczecin – 122, czwartorz ęd (Q); Zbiornik mi ędzymorenowy Stargard – Goleniów – 123, czwartorz ęd (Q); Dolina rzeki Odra (Widuchowa – Szczecin) – 124, czwartorz ęd (Q),

Uj ęcia czwartorz ędowe o zatwierdzonych zasobach eksploatacyjnych powy Ŝej 50 m 3/h znajduj ą si ę w miejscowo ściach: W ęgorza, Marszewo, Mosty, Pogrzymie, Sławno, Goleniów (6 uj ęć ) – zakłady drobiarskie, rozlewnia wód, wodoci ąg miejski, mleczarnia, osiedle, basen kąpielowy. Uwarunkowania geologiczne i hydrogeologiczne sprawiaj ą, Ŝe dla szeregu uj ęć wód czwartorz ędowych wokół Goleniowa (w tym: dla uj ęcia komunalnego dla miasta, uj ęcia dla zakładów drobiarskich, mleczarni i in.) została wyznaczona wspólna strefa ochrony po śred- niej. Na mapie zaznaczono zasi ęg strefy ustanowionej na podstawie ustawy Prawo wodne z dnia 18 lipca 2001 roku (DzU nr 239, poz. 2019 z dnia 7 grudnia 2005 r.). Pozostałe uj ęcia

maj ą wyznaczone jedynie strefy ochrony bezpo średniej. W rejonie miejscowo ści Kr ępsko wyst ępuje wi ększa cz ęść strefy ochrony po średniej wyznaczonej dla uj ęcia le Ŝą cego na s ą- siednim arkuszu (Police – 190). Jako ść powy Ŝszych wód jest na ogół zadowalaj ąca. Jedynie wody poziomu przypowierzchniowego w zachodniej cz ęś ci obszaru wykazuj ą przekroczenie norm dla wód pitnych w zakresie zawarto ści zwi ązków azotu. Wody czwartorz ędowe poziomów gł ębszych (uj ęcia w Wierzchosławiu, Mi ękowie, Mostach i Goleniowie) wymagaj ą prostego uzdatniania z powodu ponadnormatywnych ilo ści Ŝelaza i manganu.

VIII. Geochemia środowiska

1. Gleby

Kryteria klasyfikacji gleb Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano warto ści dopuszczalne st ęŜ eń metali okre ślone w Zał ączniku do Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów gleby oraz standardów jako ści ziemi (DzU nr 165, poz. 1359, z dnia 4 pa ździernika 2002 r.). Dopuszczalne warto ści pierwiastków dla poszczególnych grup u Ŝyt- kowania, ich zakresy oraz przeci ętne zawarto ści w glebach z terenu arkusza 191 – Goleniów, umieszczono w tabeli 4. W celu porównania tabel ę uzupełniono danymi o zawarto ści przeci ętnych (median) pierwiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanieczyszczonych w kraju).

Materiał i metody bada ń laboratoryjnych Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych do „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna, 1995) − opró- bowanie w siatce 5x5 km oraz „Atlasu geochemicznego aglomeracji szczeci ńskiej 1:200 000, cz ęść I” (Lis, Pasieczna, 1999) − opróbowanie w siatce 1x1 km. Przedmiotem zainteresowania była grupa metali, której źródłem s ą zanieczyszczenia antropogeniczne, a wi ęc pierwiastki słabo zwi ązane i łatwo ługowane z gleb. Gleby mineralizo- wano w kwasie solnym (HCl 1:4), w temp. 90°C, w ci ągu 1 godziny. Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomoc ą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spectrometry) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin- Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metod ą absorpcyjnej spektrometrii atomowej technik ą

zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry) z u Ŝyciem spektrome- tru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Kontrol ę jako- ści gwarantowały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych losowo w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referencyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7). Tabela 4 Zawarto ść metali w glebach (w mg/kg) Zakresy zawarto- Warto ść przeci ęt- Warto ść przeci ęt- ści w glebach na nych (median) nych (median) Warto ści dopuszczalne st ęŜ eń w glebie arkuszu 191 – w glebach na w glebach obsza- lub ziemi (Rozporz ądzenie Ministra Goleniów arkuszu 191 – rów niezabudowa- Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r.) Goleniów nych Polski 4) Metale N=19 N=19 N=6522 Frakcja ziarnowa <1 mm Grupa B 2) Grupa C 3) Mineralizacja HCl (1:4) Grupa A 1) Gł ęboko ść (m p.p.t.) Gł ęboko ść (m p.p.t.) 0,0–0,3 0–2 0,0–0,2 As Arsen 20 20 60 <5 –<5 <5 <5 Ba Bar 200 200 1000 3–59 10 27 Cr Chrom 50 150 500 <1–5 1 4 Zn Cynk 100 300 1000 6–43 11 29 Cd Kadm 1 4 15 <0,5–<0,5 <0,5 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 <1–2 <1 2 Cu Mied ź 30 150 600 <1–9 1 4 Ni Nikiel 35 100 300 <1–5 <1 3 Pb Ołów 50 100 600 <3–28 7 12 Hg Rt ęć 0,5 2 30 <0,05–0,09 <0,05 <0,05 Ilo ść badanych próbek gleb z arkusza 191 – Goleniów 1) grupa A w poszczególnych grupach u Ŝytkowania a) nieruchomo ści gruntowe wchodz ące w skład obszaru As Arsen 19 poddanego ochronie na podstawie przepisów ustawy Ba Bar 19 Prawo wodne, Cr Chrom 19 b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów Zn Cynk 19 o ochronie przyrody; je Ŝeli utrzymanie aktualnego Cd Kadm 19 poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza za- Co Kobalt 19 gro Ŝenia dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla ob- Cu Mied ź 19 szarów tych st ęŜ enia zachowuj ą standardy wynikaj ące Ni Nikiel 19 ze stanu faktycznego, 2) Pb Ołów 19 grupa B – grunty zaliczone do u Ŝytków rolnych Hg Rt ęć 19 z wył ączeniem gruntów pod stawami i gruntów pod Sumaryczna klasyfikacja badany ch gleb z obszaru rowami, grunty le śne oraz zadrzewione i zakrzewione, arkusza 191 – Goleniów do poszczególnych grup u Ŝyt- nieu Ŝytki, a tak Ŝe grunty zabudowane i zurbanizowa- kowania (ilo ść próbek) ne z wył ączeniem terenów przemy słowych, u Ŝytków kopalnych oraz terenów komunikacyjnych, 3) grupa C – tereny przemysłowe, u Ŝytki kopalne, tereny komunikacyjne, 19 4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000 N – ilo ść próbek

Prezentacja wyników Zastosowana g ęsto ść pobierania próbek (1 próbka na około 25 km 2 lub 1 próbka na oko- ło 1 km 2) nie jest dostateczna do wykre ślenia izoliniowej mapy zawarto ści pierwiastków zgodnie z zasadami przyj ętymi w kartografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5x0,5 km, czyli jedna próbka – jedna informacja na 1 cm 2 mapy dla całego arkusza). Wyniki bada ń geochemicznych zostały wi ęc przedstawione na mapie w postaci punk- tów. Lokalizacj ę miejsc pobierania próbek (wraz z numeracj ą zgodn ą z baz ą danych) przedstawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorem przyj ętym dla gleb zaklasyfikowanych do grupy A (zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów jako ści gleby oraz standardów jako ści ziemi.).

Zanieczyszczenie gleb metalami Wyniki bada ń geochemicznych gleb odniesiono zarówno do warto ści st ęŜ eń dopuszczalnych metali okre ślonych w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r., jak i do warto ści przeci ętnych okre ślonych dla gleb obszarów niezabudowanych ca- łego kraju (tabela 4). Przeci ętne zawarto ści badanych pierwiastków w glebach arkusza s ą mniejsze lub równe w stosunku do warto ści przeci ętnych (median) w glebach obszarów niezabudowanych Polski. Pod wzgl ędem zawarto ści metali wszystkie próbki spełniaj ą warunki klasyfikacji do grupy A (standard obszaru poddanego ochronie), co pozwala na ich wielofunkcyjne u Ŝytko- wanie. Z uwagi na zbyt nisk ą g ęsto ść opróbowania dane prezentowane na mapie nie umo Ŝli- wiaj ą oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalaj ą tylko na oszacowanie ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu.

2. Osady

W osadach, powstaj ących na dnie jezior, rzek i zbiorników zaporowych, w wyniku se- dymentacji zawiesin mineralnych i organicznych pochodz ących z erozji, a tak Ŝe składników wytr ącaj ących si ę z wody oraz osadzania si ę materiału docieraj ącego ze ściekami przemysło- wymi i komunalnymi, jest zatrzymywana wi ększo ść potencjalnie szkodliwych metali i zwi ąz- ków organicznych trafiaj ących do wód powierzchniowych. Zanieczyszczone osady wodne mog ą szkodliwe oddziaływa ć na zasoby biologiczne wód powierzchniowych i cz ęsto po śred- nio na zdrowia człowieka. Osady o wysokiej zawarto ści szkodliwych składników s ą poten-

cjalnym ogniskiem zanieczyszczenia środowiska. Cz ęść szkodliwych składników zawartych w osadach mo Ŝe ulega ć ponownemu uruchomieniu do wody w nast ępstwie procesów chemicznych i biochemicznych przebiegaj ących w osadach, jak równie Ŝ mechanicznego poru- szenia wcześniej odło Ŝonych zanieczyszczonych osadów na skutek naturalnych procesów albo podczas transportu b ądź bagrowania. Tak Ŝe podczas powodzi zanieczyszczone osady mog ą by ć przemieszczane na gleby tarasów zalewowych albo transportowane w dół rzek.

Kryteria oceny osadów Jako ść osadów dennych, w aspekcie ich zanieczyszczenia metalami ci ęŜ kimi oraz wielopier ścieniowymi w ęglowodorami aromatycznymi (WWA) i polichlorowanymi bifenylami (PCB) oceniono na podstawie kryteriów zawartych w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. we sprawie rodzajów oraz st ęŜ eń substancji, które powoduj ą, Ŝe urobek jest zanieczyszczony (DzU nr 55 poz. 498 z 14 maja 2002 r.). Dla oceny jako ści osa- dów wodnych ze wzgl ędów ekotoksykologicznych zastosowano warto ści PEL (ang. Probable Effects Levels ) – okre ślaj ące zawarto ść pierwiastka, WWA i PCB, powy Ŝej której prawdopo- dobny jest szkodliwy wpływ zanieczyszczonych osadów na organizmy wodne. W tabeli 5 zamieszczono dopuszczalne zawarto ści pierwiastków oraz trwałych zanieczyszcze ń organicznych (TZO) w osadach wydobywanych podczas regulacji rzek, kanałów portowych i melioracyjnych, obowi ązuj ące w Polsce oraz warto ści tła geochemicznego dla osadów wodnych Pol- ski i warto ści PEL . Tabela 5 Zawarto ść pierwiastków i trwałych zanieczyszcze ń organicznych w osadach wodnych (mg/kg) Rozporz ądzenie Parametr PEL** Tło geochemiczne MŚ* Arsen (As) 30 17 <5 Chrom (Cr) 200 90 6 Cynk (Zn) 1000 315 73 Kadm (Cd) 7,5 3,5 <0,5 Mied ź (Cu) 150 197 7 Nikiel (Ni) 75 42 6 Ołów (Pb) 200 91 11 Rt ęć (Hg) 1 0,49 <0,05 *** WWA 11 WWA 5,683 **** WWA 7 WWA 8,5 PCB 0,3 0,189 * – ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. we sprawie rodzajów oraz st ęŜ eń substancji, które powoduj ą, Ŝe urobek jest zanieczyszczony. Dziennik Ustaw nr 55 poz. 498 z dnia 14 maja 2002 r. ** – MACDONALD D., 1994 – Approach to the Assessment of sediment quality in Florida Coastal Waters. Vol. 1 – Devel- opment and evaluation of sediment quality assessment guidelines. *** – suma acenaftylenu, acenaftenu, fluorenu, fenantrenu, antracenu, fluorantenu, pirenu, benzo(a)antracenu, benzo[a]pirenu, dibenzo[ah]antracenu **** – suma benzo(a)antracenu, benzo[b]fluorantenu, benzo[k]fluorantenu, benzo[a]pirenu, dibenzo[ah]antracenu, indeno[1,2,3-cd]pirenu, benzo[ghi]perylenu)

Materiał i metody bada ń laboratoryjnych W opracowaniu wykorzystane zostały dane z bazy GEMONOS , zawieraj ącej wyniki bada ń geochemicznych osadów wodnych Polski wykonywanych na zlecenie Głównego In- spektora Ochrony Środowiska w ramach Pa ństwowego Monitoringu Środowiska (PM Ś). Próbki osadów rzecznych s ą pobierane ze strefy brzegowej koryt rzecznych, spod powierzchni wody, z przeciwnej strony do nurtu, w miejscach, gdzie tworz ący si ę osad charakteryzuje si ę wi ększ ą zawarto ści ą frakcji mułkowo-ilastej. W badaniach analitycznych wykorzystano frakcj ę ziarnowa drobniejsza ni Ŝ 0,2 mm. Zawarto ści arsenu, chromu, ołowiu, mie- dzi, niklu i cynku oznaczono metod ą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-OES), z roztworów uzyskanych po roztworzeniu próbek osadów wod ą kró- lewsk ą, oznaczenia kadmu wykonano metod ą absorpcyjnej spektrometrii atomowej w wersji płomieniowej (FAAS), tak Ŝe z roztworów uzyskanych po roztworzeniu próbek osadów wod ą królewsk ą, a oznaczenia zawarto ści rt ęci wykonano z próbki stałej metod ą spektrometrii absorpcyjnej przy zastosowaniu techniki zimnych par (CV-AAS). Zawarto ści wielopier ścienio- wych w ęglowodorów aromatycznych (WWA) – acenaftylenu, acenaftenu, fluorenu, fenantrenu, antracenu, fluorantenu, pirenu, benzo(a)antracenu, chryzenu, benzo(b)fluorantenu, benzo(k)fluorantenu, benzo(a)pirenu, indeno(1,2,3-cd)pirenu, dibenzo(a,h)antracenu, benzo(ghi) perylenu oznaczono przy u Ŝyciu chromatografu gazowego z detektorem spektrometrem mas (GC-MSD), a oznaczenia polichlorowanych bifenyli (kongenery PCB28, PCB52, PCB101, PCB118, PCB153, PCB138, PCB180) wykonano przy u Ŝyciu chromatografu gazowego z detektorem wychwytu elektronów (GC-ECD). Wszystkie oznaczenia wykonano w Central- nym Laboratorium Chemicznym Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie.

Prezentacja wyników Lokalizacj ę miejsc opróbowania osadów przedstawiono na mapie w postaci trójk ąta o odmiennych kolorach dla osadów zaklasyfikowanych do zanieczyszczonych (czerwony) lub niezanieczyszczonych (fioletowy) i o przekroczonych warto ściach PEL (niebieski) pod wzgl ędem zawarto ści potencjalnie szkodliwych pierwiastków oraz w postaci koła o odmiennych kolorach dla osadów zaklasyfikowanych do zanieczyszczonych (czerwony) lub niezanieczyszczonych (fioletowy) i o nieprzekroczonych warto ściach PEL (niebieski) pod wzgl ę- dem zawarto ści trwałych zanieczyszcze ń organicznych. Przy klasyfikacji stosowano zasad ę zaliczania osadów do danej grupy, gdy zawarto ść Ŝadnego pierwiastka lub zwi ązku organicznego nie przewy Ŝszała górnej granicy warto ści dopuszczalnej w tej grupie. W przypadku za-

kwalifikowania osadu do zanieczyszczonego ka Ŝdy punkt opisano na mapie symbolami pier- wiastków lub zwi ązków organicznych decyduj ących o zanieczyszczeniu.

Zanieczyszczenie osadów Na arkuszu znajduj ą si ę jeden punkt obserwacyjny PM Ś (Pa ństwowy Monitoring Śro- dowiska) na rzece Inie w Goleniowe, gdzie osady pobierane są corocznie. Osady rzeki charakteryzuj ą si ę niskimi zawarto ściami potencjalnie szkodliwych składników – pierwiastków śla- dowych jak i trwałych zanieczyszcze ń organicznych, w porównaniu do warto ści ich tła geochemicznego (tab. 6). Jednak Ŝe s ą to zawarto ści ni Ŝsze od ich dopuszczalnych st ęŜ eń według Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r., s ą one tak Ŝe ni Ŝsze od ich warto ści PEL , powy Ŝej której obserwuje si ę szkodliwe oddziaływanie na organizmy wodne. Dane prezentowane na mapie umo Ŝliwiaj ą jedynie ocen ę zanieczyszczenia osadów w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu. Powinny by ć jednak sygnałem dla odpowiednich urz ędów i władz wskazującym na konieczno ść podj ęcia bada ń szczegółowych i wskazania źródeł zanieczyszcze ń, nawet w przypadku, gdy przekroczenia zawarto ści dopuszczalnych zaobserwowano tylko dla jednego pierwiastka. Tabela 6 Zawarto ść pierwiastków w osadach rzecznych (mg/kg) Ina Parametr Goleniów Arsen (As) <5 Chrom (Cr) 5 Cynk (Zn) 36 Kadm (Cd) <0,5 Mied ź (Cu) 7 Nikiel (Ni) 2 Ołów (Pb) 14 Rt ęć (Hg) 0,09 WWA 11 WWA 0,422 WWA 7 WWA 0,481 PCB 0

3. Pierwiastki promieniotwórcze Materiał i metody bada ń Do okre ślenia dawki promieniowania gamma i st ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wykorzystano wyniki bada ń gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993,1994). Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłu Ŝ profili o przebiegu N-S, przecinaj ących Polsk ę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku stwierdzenia stref o podwy Ŝszonej promieniotwórczo ści pomiary zag ęszczano do 0,5 km.

Sonda pomiarowa była umieszczona na wysoko ści 1,5 metra nad powierzchni ą terenu, a czas pomiaru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym przez „Geofizyk ę” Brno (Czechy).

Prezentacja wyników Z uwagi na to, Ŝe g ęsto ść opróbowania nie pozwala na opracowanie map izoliniowych w skali 1:50 000, wyniki przedstawiono w formie słupkowej (fig. 4) dla dwóch kraw ędzi arkusza mapy (zachodniej i wschodniej). Zabieg taki jest mo Ŝliwy, gdy Ŝ te dwie kraw ędzie s ą zbie Ŝne z generalnym przebiegiem profili pomiarowych. Wykresy słupkowe sporz ądzono jedynie dla punktów zlokalizowanych na opisywanym arkuszu, natomiast do interpretacji wykorzystano informacje zawarte w profilach na arkuszu s ąsiaduj ącym wzdłu Ŝ zachodniej lub wschodniej granicy opisywanego arkusza. Prezentowane wyniki dawki promieniowania gamma obejmuj ą sum ę promieniowania pochodz ącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez).

Wyniki Warto ści dawki promieniowania gamma wzdłu Ŝ profilu zachodniego wahaj ą si ę w przedziale od około 12 do około 25 nGy/h. Przeci ętnie warto ść ta wynosi około 15 nGy/h i jest znacznie ni Ŝsza od średniej dla obszaru Polski wynosz ącej 34,2 nGy/h. Wzdłu Ŝ profilu wschodniego warto ści promieniowania gamma zmieniaj ą si ę od około 9 do około 32 nGy/h i przeci ętnie wynosz ą około 20 nGy/h. Zarejestrowane dawki promieniowania gamma s ą generalnie niskie, poniewa Ŝ wzdłu Ŝ obu profili pomiarowych zalegaj ą głównie osady piaszczysto-Ŝwirowe (rzeczne i lodowcowe), cechuj ące si ę zazwyczaj niskimi warto ściami promieniowania gamma. Najwy Ŝsza stwierdzona warto ść promieniowania gamma w profilu zachodnim (około 25 nGy/h) jest zwi ązana najprawdopodobniej z torfami, a w profilu wschodnim – z glinami zwałowymi (około 32 nGy/h). St ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego w obu profilach pomiarowych s ą bardzo niskie, charakterystyczne dla obszarów bardzo słabo zanieczyszczonych. Wzdłu Ŝ profilu zachodniego wynosz ą od 0 do 2,8 kBq/m 2, a wzdłu Ŝ profilu wschodniego wahaj ą si ę od 0,1 do 1,9 kBq/m 2.

191W PROFIL ZACHODNI 191E PROFIL WSCHODNI

Dawka promieniowania gamma Dawka promieniowania gamma

5948823 5947804

5945703 5946620 m m 5937830 5944650 5935736

5933859 5935779

0 5 10 15 20 25 30 0 5 10 15 20 25 nGy/h nGy/h

26 26 St ęŜ enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego St ęŜ enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

5948823 5947804

5945703 5946620 m m 5937830 5944650 5935736

5933859 5935779

0 0.5 1 1.5 2 2.5 3 0 0.5 1 1.5 2

kBq/m 2 kBq/m 2

Fig. 4. Zanieczyszczenia gleb pierwiastkami promieniotwórczymi na obszarze arkusza Goleniów (na osi rzędnych – opis siatki kilometrowej arkusza)

IX. Składowanie odpadów

Zasady wydzielania potencjalnych obszarów lokalizacji składowisk odpadów Obszary predysponowane do lokalizowania składowisk odpadów wytypowano uwzgl ędniaj ąc zasady i wskazania zawarte w Ustawie o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. (DzU nr 39, poz. 251 z dnia 5 marca 2007 r.) oraz Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 roku w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów (DzU nr 61, poz. 549 z dnia 10 kwietnia 2003 r.). Z uwagi na skal ę i specyfik ę opracowania kartograficznego w nielicznych przypadkach przyj ęto zmodyfikowane rozwi ązania w stosunku do wymienionych aktów prawnych, umo Ŝliwiaj ące pó źniejsz ą weryfikacj ę i uszczegółowienie rozpoznania na etapie projektowania składowisk. Przedstawione na Mapie geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 warunki lokalizacyj- ne dla przyszłych składowisk odpadów s ą zró Ŝnicowane w nawi ązaniu do 3 typów składowisk: N – odpadów niebezpiecznych, K – odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne, O – odpadów oboj ętnych Lokalizowanie składowisk odpadów podlega ograniczeniom z uwagi na wyspecyfiko- wane wymagania ochrony litosfery, hydrosfery i atmosfery. Specyfikacja ta obejmuje: • wył ączenie terenów, na których bezwzgl ędnie nie mo Ŝna lokalizowa ć składowisk odpa- dów, • warunkowe ograniczenia lokalizacji odpadów, wymagające akceptacji odpowiednich władz i słu Ŝb, • wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa i skarp potencjalnych składowisk. Na mapie, w nawi ązaniu do powy Ŝszych kryteriów, wyznaczono: ─ obszary o bezwzgl ędnym zakazie lokalizowania składowisk odpadów, ─ obszary o warunkach izolacyjnych spełniaj ących przyj ęte kryteria dla okre ślonego typu składowisk odpadów, ─ obszary mo Ŝliwej lokalizacji składowisk odpadów nieposiadaj ące naturalnej warstwy izolacyjnej. Na terenach, na których mo Ŝliwa jest lokalizacja składowisk odpadów i obszarach po- zbawionych naturalnej izolacji, zaznaczono tak Ŝe wyrobiska po eksploatacji kopalin, które mog ą by ć rozpatrywane jako potencjalne miejsca składowania opadów.

Wyst ępowanie w strefie przypowierzchniowej gruntów spoistych o wymaganej izolacyjno ści pozwala wyró Ŝni ć potencjalne obszary dla lokalizowania składowisk (POLS). W ich obr ębie wydzielono rejony wyspecyfikowanych uwarunkowa ń (RWU) na podstawie: ─ izolacyjnych wła ściwo ści podło Ŝa – odpowiadaj ących wyró Ŝnionym wymaganiom składowania odpadów, ─ rodzajów warunkowych ogranicze ń lokalizacyjnych składowisk wynikaj ących z przyj ę- tych obszarów ochrony. Lokalizowanie przyszłych składowisk odpadów w obr ębie RWU posiadaj ących wymienione ograniczenia warunkowe b ędzie wymagało ustale ń z lokalnymi władzami oraz doku- mentami planistycznymi dotycz ącymi zagospodarowania przestrzennego. Wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa i ścian bocznych potencjalnych składowisk s ą uzale Ŝnione od typu składowanych odpadów (tabela 7). Tabela 7 Charakterystyka naturalnej bariery geologicznej w odniesieniu do typu składowanych odpadów Wymagania dotycz ące naturalnej bariery geologicznej Typ mi ąŜ szo ść współczynnik składowiska rodzaj gruntów [m] filtracji [m/s] N – odpadów niebezpiecznych ≥ 5 ≤ 1×10 -9 K – odpadów innych ni Ŝ niebez- iły, iłołupki ≥ 1 ≤ 1×10 -9 pieczne i oboj ętne O – odpadów oboj ętnych ≥ 1 ≤ 1×10 -7 gliny

Ocena wykształcenia naturalnej bariery geologicznej pozwala na wyró Ŝnienie: ─ warunków izolacyjno ści podło Ŝa zgodnych z wymaganiami dla okre ślonego typu skła- dowisk (przyj ętymi w tabeli 7), ─ zmiennych wła ściwo ści izolacyjnych podło Ŝa (warstwa izolacyjna znajduje si ę pod przykryciem osadami piaszczystymi o mi ąŜ szo ści do 2,5 m, mi ąŜ szo ść lub jednorodno ść warstwy izolacyjnej jest zmienna). Warstwa tematyczna „Składowanie odpadów” wraz z warstw ą „Geochemia środowiska” wchodz ą w skład warstwy informacyjnej „Zagro Ŝenia powierzchni ziemi” i s ą przedstawione razem na Planszy B Mapy geo środowiskowej Polski. Jednocze śnie na doł ączonej do materia- łów archiwalnych mapie dokumentacyjnej przedstawiono lokalizacj ę otworów wiertniczych, których profile geologiczne wykorzystano przy konstrukcji wydziele ń terenów POLS. Tło dla przedstawianych na Planszy B informacji stanowi stopie ń zagro Ŝenia głównego uŜytkowego poziomu wodono śnego przeniesiony z arkusza Goleniów Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 (Kaczor, 2000). Stopie ń zagro Ŝenia wód podziemnych wyznaczono

w pi ęciostopniowej skali (bardzo wysoki, wysoki, średni, niski, bardzo niski) i jest on funkcj ą nie tylko warto ści parametrów filtracyjnych warstwy izolacyjnej (odporno ści poziomu wodono- śnego na zanieczyszczenia), ale tak Ŝe czynników zewn ętrznych, takich jak istnienie na powierzchni ognisk zanieczyszcze ń czy obszarów prawnie chronionych. Stopie ń ten jest parame- trem zmiennym i syntetyzuj ącym ró Ŝne naturalne i antropogeniczne uwarunkowania. Dlatego te Ŝ obszarów o ró Ŝnym stopniu zagro Ŝenia nie nale Ŝy wprost porównywa ć z wyznaczonymi na Planszy B terenami pod składowanie odpadów. Wydzielone tereny o dobrej izolacyjno ści (POLS) mog ą współwyst ępowa ć z obszarami o ró Ŝnym zagro Ŝeniu jako ści wód podziemnych.

Obszary o bezwzgl ędnym zakazie lokalizacji składowisk odpadów Na obszarze obj ętym arkuszem Goleniów bezwzgl ędnemu wył ączeniu z mo Ŝliwo ści składowania odpadów podlegaj ą: ─ zwarta zabudowa Goleniowa b ędącego siedzib ą Urz ędów Miasta, Gminy i Starostwa Powiatowego oraz miejscowo ści Mosty, ─ obszar Portu Lotniczego im. NSZZ „Solidarno ść ” Szczecin–Goleniów (port lotniczy mi ędzynarodowego ruchu pasa Ŝerskiego), ─ obszary obj ęte ochron ą prawn ą w europejskim systemie NATURA 2000: „Ostoja Gole- niowska” PLH 320013 (ochrona siedlisk), „Puszcza Goleniowska” PLB 320012 i „Dolina Dolnej Odry” PLB 320003 (ochrona ptaków), ─ obszary le śne o powierzchni powy Ŝej 100 hektarów ─ obszary podmokłe, bagienne i ł ąki wykształcone na glebach pochodzenia organicznego, ─ powierzchnie erozyjnych i akumulacyjnych tarasów holoce ńskich w obr ębie dolin rzek: Iny, Wisełki, Wi śniówki, Gowienicy, Stepnicy i mniejszych cieków, ─ strefy (do 250 m) wokół akwenów, ─ strefy ochrony głównego zbiornika wód podziemnych nr 123 „Stargard–Goleniów”, ─ tereny o nachyleniu powy Ŝej 10°, ─ strefy ochrony uj ęcia wód podziemnych dla Goleniowa.

Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniaj ących wymagania dla składo- wisk odpadów oboj ętnych Ze wzgl ędu na wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa i ścian bocznych potencjalnych składowisk odpadów analizowano obszary, gdzie bezpo średnio na powierzchni wyst ępuj ą grunty spoiste spełniaj ące kryteria przepuszczalno ści (tabela 7) lub grunty spoiste, których strop znajduje si ę nie gł ębiej ni Ŝ 2,5 m p.p.t.

Pod k ątem składowania odpadów oboj ętnych rozpatrywano obszary, gdzie w strefie gł ę- boko ści do 2,5 m p.p.t wyst ępuj ą gliny zwałowe zlodowacenia Wisły. S ą to gliny bardziej piaszczyste ni Ŝ gliny starsze, o brunatnym i rdzawym zabarwieniu, o ró Ŝnym stopniu zwie- trzenia, z niewielk ą ilo ści ą głazów. Wyst ępuj ą one w formie nieci ągłej pokrywy. Odwapnie- nie warstw stropowych si ęga do 2,5 m, wyj ątkowo gł ębiej, co nale Ŝy uzna ć za du Ŝą warto ść dla najmłodszej gliny zwałowej. W przystropowej cz ęś ci widoczne s ą miejscami (na wschód od Goleniowa) pseudomorfozy po klinach i szczelinach lodowcowych, osi ągaj ące 1,8 m gł ę- boko ści. Gliny zlodowacenia Wisły le Ŝą cz ęsto bezpo średnio na glinach starszych zlodowace ń, tworz ąc pakiet izolacyjny o mi ąŜ szo ści dochodz ącej do 30 m. Obszary predysponowane do składowania odpadów wyznaczono na terenie gminy Osi- na w rejonach: W ęgorzy, Bodz ęcina, Redostowa i Krzywic oraz w rejonie Przypólska– Burowa przy granicy gmin Osięciny i Goleniów. W miejscach, gdzie gliny zwałowe przykryte s ą piaskami i Ŝwirami lodowcowymi wła- ściwo ści izolacyjne mog ą by ć mniej korzystne (zmienne). Pod wzgl ędem litologicznym osady lodowcowe wykształcone s ą w postaci piasków ró Ŝnoziarnistych, lokalnie pylastych, z domieszk ą Ŝwirów i pojedynczymi głazami, o strukturze bezładnej, lokalnie w sp ągowej cz ęś ci równolegle lub uko śnie warstwowane. Obszary wytypowane do ewentualnego składowania odpadów oboj ętnych maj ą du Ŝe powierzchnie o równinnym charakterze i s ą poło Ŝone przy drogach dojazdowych. Ograniczeniem warunkowym składowania odpadów w wytypowanych obszarach jest poło Ŝenie w strefie o 8 km od Mi ędzynarodowego Portu Lotniczego im. NSZZ „Solidarno ść ” Szczecin–Goleniów.

Problem składowania odpadów komunalnych W strefie gł ęboko ści do 2,5 m, na terenach, na których mo Ŝliwa byłaby lokalizacja skła- dowisk odpadów nie wyst ępuj ą osady, których wła ściwo ści izolacyjne spełniałyby kryteria przyj ęte dla składowania odpadów komunalnych. W profilach wierce ń wykonanych w gminie Osina w rejonie Bodz ęcina wyst ępuj ą gliny o mi ąŜ szo ści 27 m, w Redostowie 27 m, a w Przypólsku 35 m. Tereny w s ąsiedztwie tych otworów mo Ŝna dodatkowo rozpozna ć pod k ątem ewentualnego składowania odpadów komunalnych. Na podstawie przekrojów hydrogeologicznych wykonanych dla potrzeb Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 mo Ŝna stwierdzi ć, Ŝe dobrych warunków geologicznych – wyst ępowania pakietów gliniastych o du Ŝych mi ąŜ szo ściach mo Ŝna spodziewa ć si ę w rejonie

Węgorzy (o mi ąŜ szo ści rz ędu 30–35 m). Po dodatkowym rozpoznaniu, które pozwoli na ustalenie faktycznych wła ściwo ści izolacyjnych i rozprzestrzenienia glin o du Ŝych mi ąŜ szo ściach, miejsca te mog ą okaza ć si ę przydatne dla składowania odpadów komunalnych. W Poda ńsku znajduje si ę składowisko odpadów komunalnych administrowane przez Przedsi ębiorstwo Gospodarki Komunalnej Goleniów. Jego podłoŜe uszczelniono smołowan ą mat ą bitumiczn ą. Jest to obiekt nowoczesny, prowadzony jest monitoring wód podziemnych, działa instalacja odprowadzaj ąca odcieki. Na terenie gminy Goleniów, w rejonie miejscowo ści Helenów znajduje si ę nieczynne, zrekultywowane składowisko odpadów komunalnych. Jego podło Ŝe jest uszczelnione. W rejonie Marszewa znajdował si ę mogilnik – składowisko przeterminowanych środ- ków ochrony roślin i opakowa ń po nich. Został zlikwidowany w 2002 roku (Raport..., 2004). Powa Ŝnym problemem s ą „dzikie wysypiska” zajmuj ące niewielkie powierzchnie, rz ę- du kilku arów, głównie na obrze Ŝach lasów. Odpady składuje si ę w formie lu źnych pryzm. Jest to głównie gruz budowlany, opakowania oraz zu Ŝyty sprz ęt gospodarstwa domowego. S ą one systematycznie likwidowane, a sprawny odbiór odpadów bytowych poprzez kontenery znacznie ogranicza powstawanie nowych wysypisk.

Ocena najbardziej korzystnych warunków geologicznych i hydrogeologicznych Warunki geologiczne s ą korzystne dla składowania odpadów oboj ętnych. Gliny zwało- we zlodowacenia bałtyckiego spełniaj ą kryteria przyj ęte dla składowania odpadów tego typu. W kilku miejscowo ściach otwory wiertnicze wykazały wyst ępowanie pakietów gliniastych o mi ąŜ szo ściach kilkudziesi ęciometrowych. W rejonie W ęgorzy wyst ępuj ą gliny o mi ąŜ szo- ściach 30–35 m; w Bodz ęcinie 27 m, w Redostowie 27 m, w Przypólsku 35 m. Po dodatkowym rozpoznaniu geologicznym, które pozwoli na okre ślenie rozprzestrzenienia i wła ściwo ści izolacyjnych mi ąŜ szych pakietów gliniastych miejsca w s ąsiedztwie wykonanych otworów wiertniczych mog ą okaza ć si ę przydatne dla składowania równie Ŝ odpa- dów komunalnych. W granicach obszarów predysponowanych do składowania odpadów warunki hydrogeologiczne s ą korzystne dla tych celów. Główny u Ŝytkowy poziom wodono śny w osadach czwartorz ędu jest dobrze izolowany od powierzchni utworami słaboprzepuszczalnymi (poziom mi ędzyglinowy), stopie ń zagro Ŝenia wód jest niski. Poziom jest zasilany poprzez prze- sączanie si ę wód z poziomu przypowierzchniowego, b ądź bezpo średnio poprzez infiltracj ę opadów atmosferycznych. Z poziomem przypowierzchniowym pozostaje w kontakcie hy- draulicznym. Z tych wzgl ędów przed podj ęciem decyzji o ewentualnej lokalizacji tu inwesty-

cji mog ącej pogorszy ć stan środowiska konieczne s ą dodatkowe badania hydrogeologiczne, aby zabezpieczy ć wody poziomu u Ŝytkowego przed ewentualnymi zanieczyszczeniami od- ciekami ze składowiska. Wskazane obszary te poło Ŝone s ą równie Ŝ w bezpo średnim s ąsiedz- twie strefy ochrony uj ęcia wód podziemnych dla miasta Goleniowa.

Charakterystyka wyrobisk poeksploatacyjnych Wyrobiska eksploatowanych na tym terenie złó Ŝ kruszyw naturalnych „Łozienica (Kli- niska)” i „Ciechno” znajduj ą si ę na terenach bezwzgl ędnie wył ączonych z mo Ŝliwo ści skła- dowania odpadów (lasy, ł ąki na glebach pochodzenia organicznego). Wyrobiska zło Ŝa piasków i Ŝwirów „Mosty” s ą zawodnione, przewiduje si ę, Ŝe w wyrobiskach poeksploatacyjnych powstan ą zbiorniki rekreacyjne. Pod k ątem składowania odpadów mo Ŝna rozpatrywa ć wyrobisko eksploatowanego zło- Ŝa kruszywa naturalnego „Krzywice”. Zło Ŝe ma 4,9 ha powierzchni, mi ąŜ szo ść kopaliny wynosi od 5,4 m do 13,9 m. Zło Ŝe jest suche, a seri ę zło Ŝow ą pod ścielaj ą gliny. Po zako ńczonej eksploatacji powstanie du Ŝe, gł ębokie wyrobisko, które b ędzie mo Ŝna przeznaczy ć na skła- dowisko odpadów, przy wskazaniu konieczno ści dodatkowego uszczelnienia dna i ścian bocznych obiektu. Przedstawione na mapie tereny i miejsca predysponowane do składowania wyró Ŝnio- nych typów odpadów nale Ŝy traktowa ć jako podstaw ę pó źniejszych wariantowych propozycji lokalizacyjnych i w nawi ązaniu do nich projektowania odpowiednich bada ń geologicznych i hydrogeologicznych. Zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 roku w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk na obszarze plano- wanego składowania odpadów i jego otoczenia wymagane jest przeprowadzenie bada ń geologicznych i hydrogeologicznych, których wyniki opracowuje si ę w formie dokumentacji geologiczno-in Ŝynierskiej i hydrogeologicznej, doł ączonych do wniosku o wydanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu dla składowiska odpadów. Wyznaczone na mapie obszary powinny by ć uwzgl ędnione przy typowaniu wariantów lokalizacyjnych nie tylko składowisk odpadów, ale równie Ŝ na etapie uzgodnienia warunków zabudowy i zagospodarowania terenu przy rozpatrywaniu lokalizacji obiektów szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi oraz obiektów mog ących pogorszy ć stan środowi- ska. Oprócz bowiem uwzgl ędnienia ogranicze ń prawnych, odnosz ących si ę do tego typu inwestycji, przedstawione na mapie obszary potencjalnej lokalizacji składowisk obejmuj ą za-

si ęgi wyst ępowania w podło Ŝu warstwy utworów słabo przepuszczalnych, stanowi ących dobr ą naturaln ą izolacj ę dla poło Ŝonych gł ębiej poziomów wodono śnych.

X. Warunki podło Ŝa budowlanego

Przy wyznaczaniu warunków geotechnicznych gruntów na obszarze arkusza Goleniów pomini ęte zostały obszary złó Ŝ kopalin, wyrobisk, gruntów ornych klas I–IV, ł ąk na glebach pochodzenia organicznego, obszarów le śnych, zwartej zabudowy miasta Goleniowa oraz terenu lotniska w Goleniowie. Zgodnie z Instrukcj ą (2005) ocena warunków podło Ŝa budowlanego powinna uwzgl ędnia ć wymienione ograniczenia i opiera ć si ę na podstawowych wła ści- wo ściach geotechnicznych (ukształtowanie powierzchni terenu, poło Ŝenie zwierciadła wód gruntowych, procesy geodynamiczne itp.), a zarazem powinna pozwoli ć na wydzielenie ob- szarów o warunkach korzystnych dla budownictwa i utrudniaj ących budownictwo. Warunki podło Ŝa budowlanego na obszarze arkusza Goleniów wyznaczono na podstawie Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 (Dadlez, 1957), oraz map topograficznych w skali 1:10 000 oraz 1:25 000. Powierzchnia obszarów umo Ŝliwiaj ących w miar ę nieograniczony rozwój budownictwa jest niewielka i podzielona na szereg niewielkich pól wyst ępuj ących w ró Ŝnych fragmentach obszaru arkusza. Za obszary o warunkach korzystnych dla budownictwa uznano rejony, na któ- rych wyst ępuj ą grunty spoiste: zwarte, półzwarte i twardoplastyczne oraz grunty niespoiste średniozag ęszczone i zag ęszczone, na których nie wyst ępuj ą zjawiska geodynamiczne, a gł ęboko ść wyst ępowania zwierciadła wody gruntowej przekracza 2 m p.p.t. Warunki takie wyst ępuj ą w wyniesionej cz ęś ci Równiny Goleniowskiej, w zachodniej cz ęś ci obszaru arkusza oraz na wysoczyznach morenowych w północnej i centralnej cz ęś ci, a tak Ŝe na odosobnionych płatach wysoczyznowych we wschodniej cz ęś ci arkusza. S ą to grunty spoiste, reprezentowane przez nieskonsolidowane gliny zwałowe zapiaszczone, których stopie ń zapiaszczenia wzrasta ku stropowi, a tak Ŝe piaski i Ŝwiry zlodowace ń północnopolskich. Wschodnia cz ęść arkusza znajduje si ę w obr ębie depresji glacitektonicznej (glacidepresji), która powstała wskutek naci- sku l ądolodu na słabo skonsolidowane skały podło Ŝa (Ber, 2006). Jest to obszar o deformacjach ró Ŝnie zaanga Ŝowanych tektonicznie. Dlatego w kilku miejscach zdecydowano si ę na wyzna- czenie warunków korzystnych dla budownictwa. Wyst ępuj ące poza wymienionymi obszarami grunty s ą znacznie zró Ŝnicowane pod wzgl ędem litologii, co jest typowe dla obszarów młodo- glacjalnych i holoce ńskich. Odzwierciedla si ę to oczywi ście w podstawowych parametrach geologiczno-in Ŝynierskich takich jak zag ęszczenie i konsolidacja. Wpływaj ą one na ści śliwo ść gruntów, co determinuje wielko ść osiada ń, a tak Ŝe wielko ść napr ęŜ eń granicznych i zarazem

napr ęŜ eń dopuszczalnych. W przypadku interpretacji terenu lotniska nale Ŝałoby zaliczy ć go do obszarów o korzystnych warunkach geologiczno-in Ŝynierskich. Nale Ŝy jednak zaznaczy ć, Ŝe funkcjonowanie lotniska Szczecin-Goleniów skutkuje pogorszeniem stosunków geologiczno- in Ŝynierskich podło Ŝa (m. in. poprzez obecno ść substancji ropopochodnych). Do obszarów o warunkach niekorzystnych, utrudniaj ących budownictwo, zaliczono rejony, na których wyst ępuj ą grunty słabono śne: organiczne, spoiste w stanie mi ękkoplastycznym i plastycznym, grunty niespoiste lu źne, wszystkie obszary, na których zwierciadło wody gruntowej znajduje si ę na gł ęboko ści mniejszej ni Ŝ 2 m p.p.t., podmokło ści i zabagnienia. Tereny o niekorzystnych warunkach budowlanych zwi ązane s ą głównie z dolinami rzek i zagł ębieniami bezodpływowymi, gdzie wyst ępuj ą: namuły, mady, Ŝwiry i piaski rzeczne, grunty organiczne (torfy). Grunty te posiadaj ą mał ą no śno ść i wysok ą ści śliwo ść . Dodatkowe utrudnienia powodu- ją tu zwykle płytko wyst ępuj ące wody, cz ęsto agresywne w wyniku zawarto ści kwasów humu- sowych. Obszary te wymagaj ą dodatkowych zabiegów w postaci usuni ęcia gruntów słabono- śnych lub ich wzmocnienia czy te Ŝ nadsypywania ich innymi gruntami o lepszych parametrach. Do obszarów niekorzystnych zaliczono zalewane w czasie powodzi tereny w dolinach rzek Iny i Gowienicy, a tak Ŝe obszary predysponowane do wyst ępowania powierzchniowych ruchów masowych, zwi ązane głównie ze zboczami dolin subglacjalnych i dolinami rzecznymi. Dwa takie obszary zarejestrowano w południowo-wschodniej cz ęś ci arkusza, w rejonie miejscowo ści Mosty (Grabowski, 2007). Pierwszy z tych obszarów to ok. 3 km odcinek zachodniego zbocza doliny Gowienicy (ok. 1 km na NW od Mostów), natomiast drugi obejmuje teren czynnej kopalni piasku i Ŝwiru „Mosty”. Ł ączna ich powierzchnia wynosi 41 ha. W obr ębie wymienionych obszarów nie zarejestrowano osuwisk. Obszary o podobnym charakterze wyznaczono równie Ŝ w dolinach subglacjalnych mi ędzy Goleniowem, Marszewem, Budnem i Danowem. Zapewne niezbyt korzystne warunki budowlane mog ą si ę pojawi ć w strefach wyra ź- nych kraw ędzi morfologicznych. Główne problemy mog ą sprawia ć tu wi ększe nachylenia stoków i prawdopodobne wyst ępowanie utworów deluwialnych u ich dolnej kraw ędzi czy przy wylotach bocznych niewielkich dolinek. Na pozostałym obszarze arkusza wyst ępuj ą niewielkie (kilku– kilkunastohektarowe) powierzchnie umo Ŝliwiaj ące nieskr ępowane czynni- kami środowiskowymi mo Ŝliwo ści budowlane. Jednak w szczególnych przypadkach (wielko- nakładowe inwestycje) nale Ŝy wykona ć szczegółowe badania geologiczno-in Ŝynierskie. Ze wzgl ędu na rolniczo-le śny charakter regionu obj ętego arkuszem, nie wyst ępuj ą tu tereny zmienione w wyniku działalno ści człowieka (składowiska, hałdy, du Ŝe wyrobiska po- eksploatacyjne). Nie obserwuje si ę równie Ŝ zjawisk geodynamicznych.

XI. Ochrona przyrody i krajobrazu Teren obj ęty arkuszem Goleniów cechuje si ę znacznymi walorami przyrodniczymi i krajobrazowymi, co nadal nie znajduje pełnego wyrazu w formach ochrony prawnej. Na obszarze arkusza znajduje si ę 30 pomników przyrody, u Ŝytek ekologiczny (tab. 8), 2 parki podworskie wpisane w rejestr zabytków (tab. 10) oraz fragmenty trzech obszarów NATURA 2000 (fig. 5): Ostoja Goleniowska (SOO), Dolina Dolnej Odry (OSO) i Puszcza Goleniowska (OSO). Wszystkie pomniki przyrody wyst ępuj ące na obszarze obj ętym arkuszem Goleniów s ą pomnikami przyrody Ŝywej, w śród których dominuj ą d ąb szypułkowy i wi ąz szypułkowy, pojedyncze egzemplarze stanowi ą: daglezja zielona, cis pospolity, świerk pospolity, d ąb bez- szypułkowy oraz buk zwyczajny. W okolicach miejscowo ści Imno wyst ępuje aleja drzew pomnikowych (41 szt. – d ębów szypułkowych i bezszypułkowych), a w s ąsiedztwie miejscowo ści Zabrodzie, wzdłu Ŝ lewego brzegu rzeki Iny utworzono u Ŝytek ekologiczny, o powierzchni 179,6 ha, obejmuj ący ochron ą lasy ł ęgowe, zabagnione ł ąki oraz ro ślinno ść wodn ą. Charakterystyczn ą cech ą krajobrazu naturalnego s ą lasy, stanowi ące około 60% powierzchni arkusza. Na piaszczystym zwydmionym podłoŜu rosn ą bory sosnowe, lasy miesza- ne i li ściaste wyst ępuj ą głównie w pobli Ŝu zbiorników i cieków wodnych. Zwarty kompleks le śny tworzy Puszcz ę Goleniowsk ą. Według Instytutu Upraw, Nawo Ŝenia i Gleboznawstwa w Puławach, chronione grunty rolne klasy I–IVa stanowi ą jedynie około 25% powierzchni wszystkich gruntów rolnych. Wy- st ępuj ą one głównie w południowo-wschodniej cz ęś ci obszaru arkusza. Łąki na glebach pochodzenia organicznego wyst ępuj ą głównie wzdłu Ŝ dolin rzek. Naj- wi ększe rozprzestrzenienie maj ą w dolinie Gowienicy w północnej cz ęś ci arkusza oraz w dolinie Iny – na zachód od Goleniowa. Tabela 8 Wykaz pomników przyrody i u Ŝytków ekologicznych (wg rejestru Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody w Szczecinie, stan na 31.08.2008)*. Nr obiektu Forma Gmina Rok za- Rodzaj obiektu Miejscowo ść na mapie ochrony Powiat twierdzenia (powierzchnia w ha) 1 2 3 4 5 6 Stepnica PŜ 1 P Widzie ńsko 2003 goleniowski dąb szypułkowy Osina PŜ 2 P Niewiadowo 2003 goleniowski dąb szypułkowy Goleniów PŜ 3 P Kr ępsko 2003 goleniowski świerk pospolity Goleniów PŜ 4 P śółwia Bło ć 2006 goleniowski lipa szerokolistna

1 2 3 4 5 6 Goleniów PŜ 5 P śółwia Bło ć 2006 goleniowski wi ąz szypułkowy Goleniów PŜ 6 P śółwia Bło ć 2006 goleniowski wi ąz szypułkowy Goleniów PŜ 7 P śółwia Bło ć 2006 goleniowski wi ąz szypułkowy Goleniów PŜ 8 P śółwia Bło ć 2006 goleniowski wi ąz szypułkowy Goleniów PŜ 9 P śółwia Bło ć 2006 goleniowski wi ąz szypułkowy Goleniów PŜ 10 P śółwia Bło ć 2006 goleniowski wi ąz szypułkowy Goleniów PŜ 11 P Goleniów 2002 goleniowski dąb szypułkowy Goleniów PŜ 12 P Goleniów 2002 goleniowski dąb szypułkowy PŜ aleja 41 drzew Goleniów 13 P Imno 2003 dęby szypułkowe + d ęby bez- goleniowski szypułkowe Goleniów PŜ 14 P Imno 2003 goleniowski dąb szypułkowy Goleniów PŜ 15 P Imno 2003 goleniowski dąb szypułkowy Goleniów PŜ 16 P Poda ńsko 2004 goleniowski dąb szypułkowy Goleniów PŜ 17 P Rurzyca 2004 goleniowski dąb szypułkowy Goleniów PŜ 18 P Rurzyca 2004 goleniowski dąb szypułkowy Goleniów PŜ 19 P Rurzyca 2004 goleniowski dąb szypułkowy Goleniów PŜ 20 P Zabrodzie 2004 goleniowski buk zwyczajny Goleniów PŜ 21 P Zabrodzie 2004 goleniowski dąb szypułkowy Goleniów PŜ 22 P Zabrodzie 2004 goleniowski buk pospolity Goleniów PŜ 23 P Zabrodzie 2004 goleniowski dąb szypułkowy Goleniów PŜ 24 P Zabrodzie 2004 goleniowski buk pospolity Goleniów PŜ 25 P Zabrodzie 2004 goleniowski daglezja zielona Goleniów PŜ 26 P Zabrodzie 2004 goleniowski daglezja zielona Goleniów PŜ 27 P Zabrodzie 2004 goleniowski daglezja zielona Goleniów PŜ 28 P Zabrodzie 2004 goleniowski daglezja zielona Goleniów PŜ 29 P Poda ńsko 2004 goleniowski dąb szypułkowy Goleniów PŜ 30 P Poda ńsko 2004 goleniowski dąb szypułkowy Goleniów lasy ł ęgowe, zabagnione ł ąki, 31 U Zabrodzie 2004 goleniowski ro ślinno ść wodna (179,64) Rubryka 2 – P – pomnik przyrody; U – u Ŝytek ekologiczny Rubryka 6 – rodzaj pomnika przyrody: PŜ – Ŝywej

Na obszarze arkusza Goleniów wyst ępuj ą fragmenty dwóch obszarów specjalnej ochrony siedlisk (SOO) – Ostoja Goleniowska i Dolina Dolnej Odry, oraz jednego obszaru specjalnej ochrony ptaków (OSO) – Puszcza Goleniowska, nale Ŝą cych do Europejskiej Sieci Ekolo- gicznej NATURA 2000. Wykaz i podstawowe dane dotyczące tych obszarów zestawiono w tabeli 9. Ostoja Goleniowska PLH320013 – specjalny obszar ochrony siedlisk obejmuje północ- no-wschodni ą cz ęść arkusza. Obszar stanowi wyodr ębnione z kompleksu Puszczy Goleniow- skiej najcenniejsze obiekty zwi ązane z rzekami Gowienic ą, Stepnic ą, Wołczenic ą i rynnami subglacjalnymi wraz z licznymi oczkami torfowisk wysokich, poł ączonych w sie ć naturalnych korytarzy ekologicznych. Szczególne znaczenie dla ostoi ma du Ŝe zró Ŝnicowanie siedlisk zwi ązane ze starorzeczami, eutroficznymi i dystroficznymi zbiornikami wodnymi, tor- fowiskami, borami i lasami bagiennymi, lasami ł ęgowymi i przyrzecznymi zaro ślami wierzbowymi. Wyst ępuj ą tu rzadkie gatunki ro ślin (np. rosiczka długolistna i długosz królewski) i grzybów (sromotnik bezwstydny), oraz dynamicznie rozwijaj ąca si ę populacja cisa (Ziarnek, Pi ątkowska, 2008). W południowo-zachodniej cz ęś ci arkusza Goleniów wyst ępuje niewielki fragment obszaru Dolina Dolnej Odry PLB320003 . Obszar ten obejmuje dolin ę Odry pomi ędzy Kostrzy- nem a Zalewem Szczeci ńskim (dł. ok. 150 km) wraz z Jeziorem D ąbie (płytkim, deltowym zbiornikiem – 5600 ha, gł ęb. max. 4 m), o urozmaiconej linii brzegowej. Du Ŝe powierzchnie zajmuj ą tu ł ęgi i zaro śla wierzbowe. Wn ętrza du Ŝych wysp pokryte s ą olsami i łęgami jesio- nowo-olszynowymi. Obszar pomi ędzy głównymi odnogami (kanałami) uj ściowego odcinka Odry (Mi ędzyodrze) jest płask ą równin ą z licznymi jeziorkami i mniejszymi kanałami. Jest on zabagniony, posiada okresowo zalewane ł ąki i fragmenty nadrzecznych ł ęgów. Ostoja „Dolina Dolnej Odry” otoczona jest przez tereny wykorzystywane rolniczo, zlokalizowano tu równie Ŝ wiele zakładów przemysłowych, a na samej Odrze prowadzona jest intensywna Ŝe- gluga. Dla ostoi sporz ądzony został plan lokalnej współpracy ustalaj ący cele i zadania dla instytucji i podmiotów zwi ązanych z obszarem, a aktualnie opracowywany jest dla niej plan ochrony. Po stronie niemieckiej wzdłu Ŝ Odry rozci ąga si ę Park Narodowy Dolina Dolnej Od- ry (Ziarnek, Pi ątkowska, 2008).

Tabela 9 Wykaz obszarów chronionych Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 Nazwa obsza- Poło Ŝenie centralnego punktu Poło Ŝenie administracyjne obszaru Typ Kod ru i symbol obszaru Powierzchnia Lp. obszaru obszaru oznaczenia na Długo ść Szeroko ść obszaru (ha) Kod NUTS Województwo Powiat Gmina mapie geogr. geogr. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Goleniów, Przy- PLH zachodnio- 1 K S E 14º44’49” N 53º40’00” 8419 PL0G1 goleniowski biernów, Stepnica, 320013 pomorskie Osina, Nowogard PLB zachodnio- 2 J P E 14º24’48” N 53º05’06” 60207,1 PL0G1 goleniowski Goleniów 320003 pomorskie

zachodnio- Goleniów, Przy- 3 F PLB 320012 P E 14º43’35” N 53º41’35” 25039,2 PL0G1 goleniowski pomorskie biernów, Stepnica

F – OSO, całkowicie zawieraj ący w sobie obszar SOO.

38 38 J – OSO, cz ęś ciowo przecinaj ący si ę z SOO. K – SOO, cz ęś ciowo przecinaj ący si ę z OSO.

Fig. 5. Poło Ŝenie arkusza Goleniów na tle obszarów chronionych Natura 2000 Specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO): PLH320005 – Dolina Kr ąpieli; PLH320006 – dolina Płoni i Jezioro Mie- dwie; PLH320013 – Ostoja Goleniowska; PLH320015 – Police Kanały; PLH320018 – Uj ście Odry i Zalew Szcze- ci ński; PLH320020 – Wzgórza Bukowe; PLH320037 – dolna Odra; Obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO): PLB320003 – Dolina Dolnej Odry; PLB320005 – Jezioro Miedwie i Okolice; PLB320007 – Ł ąki Skoszewskie; PLB320008 – Ostoja I ńska; PLB320009 – Zalew Szczeci ński; PLB320012 – Puszcza Goleniowska; PLB320014 – Ostoja Wkrza ńska.

Puszcza Goleniowska PLB320012 – du Ŝy kompleks le śny poło Ŝony na północ od Gole- niowa i na wschód od brzegu Zalewu Szczeci ńskiego, przedstawia obszar do ść silnie zmie- niony przez działalno ść człowieka. Jednak Ŝe lasy gospodarcze przedstawiaj ą du Ŝą warto ść przyrodnicz ą ze wzgl ędu na dobr ą kondycj ę drzewostanów i du Ŝą zgodno ść z charakterem siedlisk. Znajduj ą si ę tu rozległe torfowiska niskie i mniejsze powierzchniowo torfowiska przej ściowe i wysokie (poza obszarem arkusza Goleniów). Wyst ępuj ą tu obszary poro śni ęte łęgami (w dolinach rzek Gowienicy, Kr ępy i mniejszych strumieni) oraz olsami i brzezinami bagiennymi wokół jezior. W lasach dominuje sosna, pozostały jednak fragmenty lasów d ę- bowych i bukowych. W południowej cz ęś ci ostoi, lasy Puszczy Goleniowskiej przechodz ą w du Ŝy kompleks ł ąk, w znacznej cz ęś ci poro śni ęty zaro ślami wierzbowymi i poprzecinany licznymi kanałami i wyrobiskami torfowymi (Ziarnek, Pi ątkowska, 2008). Wyst ępuje tu co najmniej 25 gatunków ptaków z Zał ącznika I Dyrektywy Ptasiej oraz 5 gatunków z Polskiej

Czerwonej Ksi ęgi (PCK). Na obszarze arkusza wyst ępuj ą jedynie niewielkie skrajne wschod- nie fragmenty tego obszaru chronionego. Du Ŝa cz ęść powierzchni arkusza le Ŝy w obr ębie mi ędzynarodowego obszaru w ęzłowe- go „Uj ście Odry” – 1 M. (fig. 6). Dolina Odry jako jedyna rzeka w Polsce spełnia funkcj ę korytarza ekologicznego rangi mi ędzynarodowej wg koncepcji Europejskiej Sieci Ekologicz- nej ECONET. Obszar w ęzłowy obejmuje swoim zasi ęgiem wi ększo ść przyrodniczych obsza- rów chronionych zachodniopomorskiej cz ęś ci pasma Odry: Woli ński Park Narodowy, 3 parki krajobrazowe, 25 rezerwatów przyrody. Dolina Odry odgrywa szczególn ą rol ę w utrzymaniu stabilno ści procesów ekologicznych i zachowaniu bioró Ŝnorodno ści. Pełni ąc swoj ą podsta- wow ą funkcj ę – korytarza ekologicznego stanowi „o ś przyrodnicz ą” dla całego obszaru. Ko- rytarz ekologiczny Doliny Odry ł ączy si ę na południu z Dolin ą Wisły poprzez korytarz Odra– Morawa–Wisła.

Fig. 6. Poło Ŝenie arkusza Goleniów na tle systemów ECONET (Liro, red. 1999) 1 – mi ędzynarodowy obszar w ęzłowy i jego numer: 1M – Uj ścia Odry; 2 – krajowy korytarz ekologiczny i jego numer: 2k – Iny, 3k – Regi

XII. Zabytki kultury Na obszarze arkusza Goleniów znajduje si ę wiele cennych obiektów architektonicznych (głównie sakralnych) i archeologicznych. W naszym opracowaniu uwzgl ędniamy tylko te, których ochrona wynika z tytułu ustawy o ochronie dóbr kultury i znajduj ą si ę w rejestrze zabytków woj. zachodniopomorskiego, z wpisanymi do niego obiektami podległymi prawnej ochronie konserwatorskiej. Zestawienie zbiorcze wszystkich zabytków przedstawiono w tabeli nr 10. Do najcenniejszych stanowisk archeologicznych nale Ŝą grodziska wczesno średnio- wieczne w Krzywicach i Budnie. Ponadto w rejonie Budna odkryto ślady osady kultury łu- Ŝyckiej i osad ę ze średniowiecza, a w pobli Ŝu Marszewa – cmentarzysko ze staro Ŝytno ści i grób kurhanowy. Tabela 10 Wykaz obiektów prawnie chronionych – wpisanych do rejestru zabytków. Miejscowo ść Gmina Rodzaj chronionego obiektu Rok zatwierdzenia 1 2 3 4 wi ęzienie ul. Grenadierów 66 (otoczenie) 2003 ko ściół św. Katarzyny 1958 obwarowania miejskie 1957 teren starego miasta 1955 Goleniów Goleniów spichlerz ul. Nadrzeczna 8 1955 poczta ul. Konstytucji 3 Maja 17 1993 szkoła (zespół) ul. Kili ńskiego 11 2006 relikty kaplicy i ko ścioła św. Jerzego ul. Sporto- 2005 wa/Szczeci ńska (otoczenie) park dworski 1956 Bodz ęcin Osina ko ściół św. Mikołaja Bp 1963 ko ściół Matki Boskiej Cz ęstochowskiej wraz Danowo Goleniów 1989 z cmentarzem przyko ścielnym Glewice Goleniów ko ściół św. Stanisława BM 1963 Mi ękowo Goleniów ko ściół św. Trójcy 1963 pałac 1974 Mosty Goleniów ko ściół Matki Boskiej Gromnicznej (otoczenie) 2008 plebania 1965 park dworski 1978 Niewiadowo Goleniów ko ściół Wniebowzi ęcia NMP (otoczenie) 2007 Poda ńsko Goleniów ko ściół św. Stanisława Kostki 1963 Redostowo Osina ko ściół NSPJ 1963 Tarnówko Goleniów ko ściół (ruina) 1990 Węgorza Osina ko ściół św. Jana Chrzciciela 1963 śółwia Bło ć Goleniów ko ściół św. Antoniego z Padwy (otoczenie) 2008

Najwi ęcej cennych zabytkowych obiektów znajduje si ę w Goleniowie. W czasie wojny miasto zostało zniszczone w 60%. Warto tu zobaczy ć stare miasto, w obr ębie którego zacho- wały si ę fragmenty murów obronnych z XIII w., z gotyckimi basztami miejskimi z XIV i XV w. (Baszta Prochowa i Mennica) oraz Bram ą Woli ńsk ą. Nad In ą zachował si ę spichlerz por-

towy z XVIII w. W centrum miasta znajduje si ę pó źnogotycki ko ściół św. Katarzyny z XV w., przebudowany w XIX w. Zabytki sakralne to przede wszystkim niewielkie kamienne ko- ścioły gotyckie z XV i XVI w., cz ęsto z pó źniej dobudowywanymi (XVII i XVIII w.) drew- nianymi lub szachulcowymi dzwonnicami. Warto ści kulturowe i krajobrazowe reprezentuj ą te Ŝ zachowane, zabytkowe parki.

XIII. Podsumowanie

Obszar arkusza Goleniów jest regionem głównie rolniczym z du Ŝym udziałem lasów, tworz ących wła ściwie jeden du Ŝy kompleks – Puszczy Goleniowskiej, zajmuj ącej wi ększ ą cz ęść obszaru arkusza. Gleby dobrej jako ści (klasy I–IVa) stanowi ą jednak tylko około 25% wszystkich u Ŝytków rolnych. Dominuje tu sie ć osadnicza wiejska z licznymi zabytkami archi- tektury sakralnej i technicznej. Środowisko przyrodnicze jest poddane małej presji człowieka, tote Ŝ nie wykazuje du Ŝej degradacji. Najwi ększe z nielicznych o środków osadniczych jest miasto Goleniów, poło Ŝone nad In ą (około 22,39 tys. mieszka ńców). Znajduje si ę tam siedziba powiatu oraz w ęzeł kolejowy na liniach ze Szczecina do Świnouj ścia i Kołobrzegu. Funk- cjonuj ą tu zakłady przemysłu drzewnego, spo Ŝywczego i metalowego. W pobli Ŝu miasta zlo- kalizowany jest port lotniczy Szczecin-Goleniów. Omawiany teren charakteryzuje si ę do ść ubog ą baz ą zasobow ą kopalin. Udokumento- wano tu jedynie 5 złó Ŝ piasków lub piasków ze Ŝwirami. Najwarto ściowsze jest zło Ŝe piasku kwarcowego „Łozienica”, eksploatowane i wykorzystywane do produkcji betonów komór- kowych w miejscowym zakładzie produkcyjnym. Wydobycie piasków budowlanych i pospółki oraz zasoby istniej ących złó Ŝ zaspokajają niewielkie zapotrzebowanie lokalne. Po- wszechnie wyst ępuj ącą kopalin ą s ą torfy, na obszarze arkusza nie ma jednak Ŝadnego udokumentowanego zło Ŝa tej kopaliny, a jedynie kilka obszarów prognostycznych o zasobach sza- cunkowych. Znaczna cz ęść wyst ąpie ń torfów pozostaje poza sfer ą rozwa Ŝań surowcowych ze wzgl ędu na konieczno ść ochrony ekosystemów bagiennych, wód oraz u Ŝytków zielonych. Na omawianym terenie stwierdzono wyst ępowanie jednego czwartorz ędowego pi ętra wodono śnego o charakterze u Ŝytkowym, w obr ębie którego wyró Ŝniono dwa poziomy wodono śne: przypowierzchniowy i mi ędzyglinowy. Na obszarze arkusza Goleniów wyznaczono zbiornik mi ędzymorenowy GZWP nr 123 – Stargard – Goleniów. Na terenie obj ętym arkuszem Goleniów wytypowano obszary, na których mo Ŝna skła- dowa ć odpady oboj ętne. Wyznaczono je w granicach kartograficznych wydziele ń glin zwa- łowych zlodowacenia bałtyckiego, na terenie gmin Goleniów i Osina.

Pod k ątem składowania odpadów komunalnych mo Ŝna rozpatrywa ć tereny w bezpo- średnim s ąsiedztwie otworów wiertniczych wykonanych w rejonie miejscowo ści Bodz ęcin, Redostowo i Przypólsko, gdzie wyst ępuj ą osady gliniaste o mi ąŜ szo ści rz ędu 17–35 m. Pod tym k ątem mo Ŝna rozpatrywa ć równie Ŝ rejon W ęgorzy, gdzie wyst ępuj ą pakiety gliniaste o mi ąŜ szo ściach 30–35 m (przekroje hydrogeologiczne). Warunki hydrogeologiczne rozpatrywane pod k ątem składowania odpadów s ą korzystne. Główny u Ŝytkowy poziom wodono śny w granicach wyznaczonych obszarów jest zagro- Ŝony w niskim stopniu. Po zako ńczonej eksploatacji zło Ŝa kruszywa naturalnego „Krzywice” powstanie suche wyrobisko, które mo Ŝna przeznaczy ć na składowisko odpadów. Wytypowane obszary przy analizowaniu funkcji gospodarczej terenów w planowaniu przestrzennym mog ą by ć rozpatrywane jako miejsca lokalizacji inwestycji szkodliwych dla środowiska i zdrowia ludzi b ądź pogarszaj ących stan środowiska. Wskazane tereny spełniaj ą w tym zakresie ogólne wymogi ochrony środowiska uj ęte w ustawodawstwie polskim. Na obszarze arkusza Goleniów współwyst ępuj ą: krajobraz naturalny i krajobraz kultu- rowy wiejski z zabudow ą i bez zabudowy. Krajobraz miejski wyst ępuje w Goleniowie, poło- Ŝonym w centralnej cz ęś ci arkusza. Teren obj ęty arkuszem cechuje si ę znacznymi walorami przyrodniczymi i krajobrazowymi. Na obszarze arkusza znajduje si ę wiele pomników przyrody, jeden u Ŝytek ekologiczny, dwa parki podworskie oraz fragmenty trzech obszarów NATU- RA 2000, ustanowionych dla ochrony gatunków i siedlisk przyrodniczych: Ostoja Goleniow- ska (SOO), Dolina Dolnej Odry (OSO) i Puszcza Goleniowska (OSO). Z uwagi na poło Ŝenie w pobli Ŝu du Ŝej aglomeracji – Szczecina i atrakcyjno ść krajobrazow ą, region ma szans ę rozwoju turystyki, przede wszystkim krótkopobytowej. Bogata flora i fauna oraz urodzajne gleby s ą szans ą dla lokalnej ludno ści na zachowanie swoistej ostoi dawnych lat – rolniczej wsi, Ŝyj ącej w harmonii i szacunku dla otaczaj ącej przyrody.

XIV. Literatura

BER A., 2006 – Mapa glacitektoniczna Polski w skali 1:1 000 000, Pa ństwowy Instytut Geo- logiczny, Warszawa. BAJOREK J., NIEDZIELSKI A., 1968 – Orzeczenie geologiczne z bada ń przeprowadzonych w rejonie Pyrzyc i Goleniowa w celu udokumentowania zło Ŝa surowców ilastych do

produkcji wyrobów ceramiki budowlanej w kat. C 2. Przedsi ębiorstwo Geologiczne, Kraków. Centr, Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa.

BOCHE ŃSKA M., 1972 – Sprawozdanie z prac poszukiwawczych za zło Ŝami piasków do produkcji betonów komórkowych. Przedsi ębiorstwo Geologiczne, Wrocław. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. BUJALSKA M., 1966 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa piasków kwarcowych do produkcji betonów komórkowych „Łozienica”. „Cergeo”, Warszawa. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. BUJALSKA M., 1982 – Dodatek dokumentacji geologicznej zło Ŝa piasków kwarcowych do produkcji betonów komórkowych „Łozienica”. Przedsi ębiorstwo Górniczo- Geologiczne Przemysłu Materiałów Budowlanych GEOBUD, Warszawa. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. CHRUSZCZ M., 1984 – Projekt bada ń geologiczno-poszukiwawczych za zło Ŝami kruszyw

naturalnych w kat. C 2 w rejonie Nowogard – Goleniów wraz ze sprawozdaniem ze zwiadu geologicznego. Przedsi ębiorstwo Geologiczne, Wrocław. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. DADLEZ R., 1957 – Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Gole- niów. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa. DOBRACKI R., MOJSKI J. E., 1979 – Mapa geologiczna Polski w skali 1:200 000, arkusz Szczecin. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa. DOBRACKI R., MOJSKI J. E., 1979 – Obja śnienia do mapy geologicznej Polski w skali 1:200 000 arkusz Dziwnów i Szczecin, Warszawa. DRWAL E., SZAPLI ŃSKI A., 1973 – Sprawozdanie ze zwiadu geologicznego za kruszywem naturalnym w powiecie Goleniów. Przedsi ębiorstwo Geologiczne, Wrocław. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. GIENTKA M., MALON A., DYL ĄG J., 2008 – Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31.12.2007. Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. GRABOWSKI D. (red.), Dobracki R., Dobracka K., Relisko-Rybak J., 2007 – System Osłony Przeciwosuwiskowej Etap I: Mapa osuwisk i obszarów predysponowanych do wyst ępowania ruchów masowych w województwie zachodniopomorskim. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. ILNICKI P, 2002 – Torfowiska i torfy. Akademia Rolnicza, Pozna ń. INSTRUKCJA opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000, 2005 – Pań- stwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.

JASKOWIAK-SCHOENEICHOWA M. (red.), 1979 – Budowa geologiczna niecki szczeci ń- skiej i bloku Gorzowa. Prace Instytutu Geologicznego XCVI, Wydawnictwa Geolo- giczne, Warszawa. KACZOR D., 2000a – Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000 arkusz Goleniów (0191). Pa ństwowy Instytut Geologiczny Oddział Pomorski w Szczecinie, Warsza- wa. KACZOR D., 2000b – Obja śnienia do mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 arkusz Goleniów (0191). Pa ństwowy Instytut Geologiczny Oddział Pomorski w Szcze- cinie, Warszawa.

KACZOR D., 2002 – Dokumentacja geologiczna w kat. C1 zło Ŝa kruszywa naturalnego „Ciechno”. GEO–M, Szczecin. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. KAPERA H., KRUK L., POPIELA J. 2004 – Mapa geologiczno-gospodarcza Polski w skali 1:50 000 wraz z obja śnieniami – Arkusz Goleniów (191). Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. KARWOCKI A., NOWAK A., TURZA M., 1971 – Sprawozdanie z bada ń geologiczno- zwiadowczych za kruszywem naturalnym, wykonanych w ramach prac bud Ŝeto- wych, powiat Nowogard. Przedsi ębiorstwo Geologiczne, Kraków. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. KIE ŃĆ D. i in., 2004 – Dokumentacja hydrogeologiczna dla ustalenia obszarów ochronnych GZWP nr 123 – Zbiornik Stargard-Goleniów, Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. KIE ŃĆ D. i in., 2005 – Dokumentacja hydrogeologiczna zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych zlewni Iny, Płoni i Gowienicy wraz z GZWP nr 123 Stargard–Goleniów. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. KINAS R., 1988 – Sprawozdanie z prac zwiadowczych za zło Ŝami kredy jeziornej i gytii wapiennej w rejonie Nowogardu. Przedsi ębiorstwo Geologiczne Wrocław, Oddział Po- zna ń. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa.

KINAS R., FOLTYNIEWICZ W., 1988 a – Dokumentacja geologiczna w kat. C 2 zło Ŝa kruszywa naturalnego „Budno”. Przedsi ębiorstwo Geologiczne Wrocław, Oddział Po- zna ń. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. KINAS R., FOLTYNIEWICZ W., 1988 b – Sprawozdanie z bada ń geologiczno-

poszukiwawczych do kat. C 2 złó Ŝ kruszywa naturalnego w rejonie Goleniowa i No- wogardu. Przedsi ębiorstwo Geologiczne Wrocław, Oddział Pozna ń. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa.

KINAS R., FOLTYNIEWICZ W., 1989 a – Karta rejestracyjna zło Ŝa kruszywa naturalnego „Poda ńsko”. Przedsi ębiorstwo Geologiczne Wrocław, Oddział Pozna ń. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. KINAS R., FOLTYNIEWICZ W., 1989 b – Sprawozdanie z prac penetracyjnych za złoŜami piasków kwarcowych do produkcji cegły wapienno-piaskowej w rejonie miejscowo- ści Łobez – Radosław. Przedsi ębiorstwo Geologiczne Wrocław, Oddział Pozna ń. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. KLECZKOWSKI A. S. (red.), 1990 – Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony 1:500 000. Akademia Górniczo-Hutnicza, Kraków. KONDRACKI J., 2002 – Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa.

KURZAWA M., 1996 – Dodatek do dokumentacji geologicznej w kat. C 1 (uproszczonej) zło Ŝa kruszywa naturalnego „Mosty”. Szczecin. Urz ąd Marszałkowski w Szczecinie. LIRO A. (red.), 1999 – Strategia wdra Ŝania krajowej sieci ekologicznej ECONET–Polska. Wyd. Fundacja IUCN Poland, Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., 1998 – Atlas geochemiczny aglomeracji szczeci ńskiej 1:200 000, cz ęść I. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. MARKS L., BER A., GOGOŁEK W., PIOTROWSKA K. 2006 – Mapa geologiczna Polski 1:500 000. Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. OSTRZY śEK W., DEMBEK K., 1996 – Zlokalizowanie i charakterystyka złó Ŝ torfowych w Polsce, spełniaj ących kryteria potencjalnej bazy surowcowej z ustaleniem i uwzgl ędnieniem wymogów zwi ązanych z ochron ą i kształtowaniem środowiska. IMiUZ, Falenty. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. PACZY ŃSKI B. (red.), 1993 – Atlas hydrogeologiczny Polski 1:500 000, cz ęść I. Systemy zwykłych wód podziemnych. Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. PACZY ŃSKI B. (red.), 1995 – Atlas hydrogeologiczny Polski 1:500 000, cz ęść II. Zasoby, jako ść , ochrona zwykłych wód podziemnych. Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. PIOTROWSKI A., MATYJASIK M., 2001 – Dodatek nr 1 do uproszczonej dokumentacji

geologicznej w kat. C 1 z jako ści ą w kat. B zło Ŝa kruszywa naturalnego „Krzywice”. EKO–GEO, Szczecin. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa.

PRAWO WODNE – Ustawa z dnia 18 lipca 2001 roku. DzU nr 239, poz. 2019 (tekst jednoli- ty) z dnia 7 grudnia 2005 r. RAPORT..., 2004 – Raport o stanie środowiska w województwie zachodniopomorskim w latach 2002–2003. WIO Ś, Szczecin. RAPORT..., 2007 – Raport o stanie środowiska w województwie zachodniopomorskim w latach 2004–2005. WIO Ś, Szczecin. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów jako ści gleby oraz standardów jako ści ziemi. DzU nr 165, poz. 1359, z dnia 4 pa ź- dziernika 2002 r. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. w sprawie rodzajów oraz st ęŜ eń substancji, które powoduj ą, Ŝe urobek jest zanieczyszczony. DzU nr 55, poz. 498 z dnia 14 maja 2002 r. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów. Dziennik Ustaw nr 61, poz. 549 z dnia 10 kwietnia 2003 r. SIENKIEWICZ S., WAŁECKI J., 2007 – Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej w kat.

C1 zło Ŝa kruszywa naturalnego „Ciechno”. Szczecin. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. STACHÝ J. (red.), 1987 – Atlas hydrologiczny Polski. Wydawnictwa Geologiczne, Warsza- wa. STARKEL L., 1991 – Geografia Polski. Środowisko przyrodnicze. Warszawa. STUPNICKA E., 1997 – Geologia regionalna Polski. Wyd. Uniwersytetu Warszawskiego. Warszawa. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1993 – Mapy radioekologiczne Polski. Cz ęść I. Państw. Inst. Geol. Warszawa. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1994 – Mapy radioekologiczne Polski. Cz ęść II. Państw. Inst. Geol., Warszawa. USTAWA o odpadach. z dnia 27 kwietnia 2001 r. Dziennik Ustaw nr 62, poz. 628 z dnia 5 marca 2007 r. WAGNER J., 1961 – Sprawozdanie z prac geologiczno-poszukiwawczych za zło Ŝami kruszywa naturalnego w rejonie Goleniowa, miejscowo ści: Helenów, Poda ńsko, Mar- szewo, Mosty. „Hydrogeo”, Warszawa. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol. War- szawa.

WALCZAK A., SAY A., 2000 – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C 1 z jako ści ą w kat. B dla zło Ŝa kruszywa naturalnego „Krzywice”. Szczecin. Urz ąd Marszałkow- ski w Szczecinie. WAŁECKI J., 2005 – Dodatek nr 3 do dokumentacji geologicznej zło Ŝa kruszywa naturalne-

go Mosty w kat. C 1. Marki. Urz ąd Marszałkowski w Szczecinie.

WOLSKI J., 2003 – Dodatek nr 2 do dokumentacji geologicznej w kat. C 1 zło Ŝa kruszywa naturalnego „Mosty”. Bobrowniczki. Urz ąd Marszałkowski w Szczecinie. WYTYCZNE..., 2002 – Wytyczne dokumentowania złó Ŝ kopalin. M Ś, Warszawa. ZIARNEK K., PIOTROWSKA D., 2008 – Europejska sie ć ekologiczna NATURA 2000 w województwie zachodniopomorskim. Biuro Konserwacji Przyrody w Szczecinie.