TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ DOĞU DİLLERİ VE EDEBİYATLARI (SİNOLOJİ) ANABİLİM DALI ÇİN KLASİK METİNLERİNDE YABANCILAR: Yİ, Dİ, RONG VE HU TERİMLERİ Doktora Tezi Gürhan KIRİLEN Ankara-2012 ÖNSÖZ Yorumları ve anlayışı için danışmanım Sayın Prof. Dr. Bülent OKAY’a; Çince kaynaklarla ilgili çalışmalarına beni de dâhil ederek bu alanda bilgi ve anlayışımın artmasına vesile olan Sayın Prof. Dr. Ayşe ONAT’a; tezin yazımı süresince yol göstericiliği ve kaynak desteği için Sayın Doç. Dr. Ali Merthan DÜNDAR’a teşekkür ederim. Hayatın emek ve güzellikle imar edildiğini öğreten babamın aziz hatırasına… Gürhan Kırilen, Nisan 2012, Ankara i İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ .......................................................................................................................i İÇİNDEKİLER ...........................................................................................................ii KISALTMALAR .......................................................................................................iii ÖZET ........................................................................................................................ ..iv ABSTRACT................................................................................................................v GİRİŞ ..............................................................................................................1 1. GELENEKSEL ÇİNDE EVREN VE EGEMENLİK ANLAYIŞI……..........35 1.1 Yeryüzü ve Siyasi Söylemin Başlıca Kavramları……….………............ 36 2. KLASİK METİNLERDE YI (夷), DI (狄), RONG (戎) VE HU (胡) İLE İLGİLİ KAYITLAR ..............................................................................59 2.1. ZHOU DÖNEMİ (M.Ö. 110-221) VE YABANCI HALKLAR………60 2.1.1. Yi’ler 夷 .......................................................................63 2.1.2. Di’ler 狄 ...............................................................................70 2.1.3. Rong’lar 戎 ........................................................................85 2.1.4. Hu’lar 胡 ................................................................................101 3. RESMİ TARİHLER İÇİNDE YABANCILAR VE HU TERİMİ ................105 3.1. RESMİ TARİHLER İÇİNDE YABANCILAR ..............................106 3.2. TARİH KAYITLARI’NDA HU TERİMİ VE YABANCILAR .....108 3.3. SONRAKİ HAN HANEDANLIĞI TARİHİ İÇİNDE HULAR ......129 3.4. ÜÇ DEVLET KAYITLARINDA HULAR ......................................148 3.5. JIN TARİHİNDE HULAR ...............................................................156 3.6. WEI TARİHİ’NDE HU TERİMİ .....................................................162 3.7. YENİ TANG TARİHİ İÇİNDE HU TERİMİ ..................................168 4. SONUÇ .................................................................178 KAYNAKÇA…………………………………………………………………203 ii KISALTMALAR SJ: TARİH KAYITLARI HS: HAN TARİHİ HHS: SONRAKİ HAN TARİHİ SGZ: ÜÇ DEVLET KAYITLARI JS: JİN TARİHİ WS: WEI TARİHİ JTS: ESKİ TANG TARİHİ XTS: YENİ TANG TARİHİ iii ÖZET Çin'de geleneksel terminoloji içinde yabancılar, birbirinden farklı ve özgün terimlerle anılmışlardır. Coğrafi yönlerle ilişkilendirilmiş olan bu terimler “Yi 夷”, “Di 狄”, “Rong 戎”, “Man 蛮” ve “Hu 胡”dur. Batı dillerinde çoğunlukla “barbar” ile karşılanmakla birlikte bu terimler, Çin’in geleneksel siyaset söyleminde yabancıları tanımlamaktadır. “Yi”, “Di” ve “Rong ” terimleri Zhou Hanedanlığı boyunca tarihsel ve gerçek halkları karşılarken, Han Hanedanlığı zamanında, somut içeriklerini yitirerek yabancılar için kullanılan birer genel terime dönüşmüşlerdir. Aynı dönemde Hunların tarih sahnesine çıkmasına paralel olarak “Hu” teriminin kullanımı yaygınlaşmış ve bu terim daha önceki terimlerin anlamsal mirasını yüklenmeye başlamıştır. Uzun süre “Hu” terimiyle anılan Hunlar da böylece, daha önce Çin’in çeşitli bölgelerinde yaşamış olan göçebe halkların devamı olarak görülmüşlerdir. Çince Klasik Metinler ve Resmi Tarih kayıtları içerisinde söz konusu terimlerin, gerçek olay ve olgular ekseninde birbirlerinin yerine kullanıldıkları, birleşerek daha geniş kapsamlı anlamlar içerdikleri, kimi bağlamlarda “olumlu” kimilerinde “olumsuz” anlamlar yüklendikleri görülmektedir. “Hu” teriminin kullanımının yaygınlaştığı dönemlerde, iktidarın el değiştirmesine paralel biçimde, karşılıklı kültürel etkileşimin derinleştiği, yerleşik Çin kültürünün Kuzey ve Kuzeybatı bölgelerinde yaşayan halkların kültürlerinden çokça etkilendiği anlaşılmaktadır. Sonraki Han Tarihi, Wei Tarihi ve Jin Tarihi gibi Resmi tarihler içinde bu olgunun maddi kültür unsurlarının adlarının önüne gelen “hu” imiyle somutlaştığı, müzikten giyim kuşama kadar pek çok özelliğin Çinliler arasında göçebe yaşam biçimine öykünme şeklinde ortaya çıktığı görülebilmektedir. iv ABSTRACT In Chinese traditional terminology, foreigners have been defined with different and specific terms. These terms, which have been associated with cardinal aspects, are “Yi 夷”, “Di 狄”, “Rong 戎”, “Man 蛮” and “Hu 胡”. Though translated as “barbarian” in Western literature, in Chinese political discourse they namely define foreigners. In the beginning they corresponded to the historical peoples. However, by the Han Dynasty they transformed into common terms used for defining foreigners. In the same period, with the Huns’ gaining power, usage of the “Hu” became prevalent. This term has started to take over the semantic heritage of the terms prior to it and thus the Huns, who have been called as “Hu”, were considered as the descendants of the nomadic nations that lived long before in various parts of China. In Classics and Dynastic Histories, the terms mentioned above were commonly used one for another on various historical accounts. These terms were also combined with each other to create new terms for addressing foreigners. Except for the “man”, other four were identified with the nomadic peoples whom had played important roles through Chinese history. The fact that these terms had even and derogatory connotations were also related with the nomadic peoples’ political and cultural activities on China proper where the sovereignty was shifted hands between sedentary and nomadic leaderships. “Hu”s usage in records, we observe the very fact of increasing interaction between sedentary and nomadic cultural spheres. From Han period on, Chinese culture was deeply influenced by the foreign cultures mainly from Middle Asian frontiers. So the term “hu” became an identifier, mostly located before a word of a thing to indicate its foreign origin. v GİRİŞ Tarih boyunca Çinliler, ilişkiye girdikleri yabancı kavimler hakkında çok miktarda kayıt tutmuşlardır. Bu kayıtlarda yabancı kavimlerin kültürel özellikleriyle ilgili bilgiler, tarihsel olaylarla içiçe verilmiş ve tarihle kültür bir arada anlatılmıştır. Böylece kronolojik tarihin, kültür ve etnografik bilgiyle donatıldığı eşsiz Çin kaynakları ortaya çıkmıştır. Tarihî kayıtların belirli yöntemlerinin olduğu, kayıt tutma alışkanlığının kesintiye uğramadığı ve kayda geçirilen bilgilerin yüzlerce yıl boyunca yaygın olarak okunduğu akla getirildiğinde, bu kaynakların aynı zamanda Çinlilerin dünya algısının uzun ve birikimli bir anlatısı olduğu ortaya çıkmaktadır. Çin’in tanımlanması ile yabancı kültürlerin nasıl algılandığı hakkında veriler ve izlenimler de aynı şekilde bu kayıtlar içinde bulunmaktadır. Kaynaklara yakından bakıldığında, hakkında anlatılar bulunan yabancı halklardan pek azının, Çin’de ‘yabancı algısının’ oluşmasında belirleyici olduğu ve pek çok kavmin, az sayıdaki ad ve tanımlarla anıldığı görülmektedir. Bu ad ve tanımlar zaman içinde birer terime dönüşerek ‘yabancı’ anlamını yüklenmiş ve 20. Yüzyıla değin bu anlamda kullanılmışlardır.1 1 ‘Yabancı’ anlamıyla kullanılan terimler, başlangıçta belirli bir kavme ya da halka işaret ederken zamanla yalnızca “yabancıları” işaret eden anlamlar yüklenmiş, diğer pek çok kavim de bu genel terimler altında kabul edilmiştir. Eski kaynaklarda adı geçen pek çok halk diğerleriyle ve Çinlilerle karışıp yitmiştir. Shang ve Zhou Hanedanlıkları dönemleri için bu kapsama dâhil olan halkların adları şöyledir: Gui Fang, Gong Fang, Tu Fang, Hong Yi, Xun Yu, Xian Yun, Quan Rong, Bei Rong, Lu Hong Rong, Li Rong, Jiang Rong, Bei Di, Bai Di, Xian Yu, Chang Di, Chi Di halkları. Bu adlara yakından baktığımızda özellikle Yi, Rong ve Di sözcüklerinin pek çoğunun adının içinde geçtiği dikkati çekmektedir. M.Ö. 2000 yılından başlayarak kayıt altına alınmış olan bu adların Proto-Türkler olarak sınıflandırılması hakkında bknz. (Ekrem, 1995) Bu kavimlerin Çin ile ilişkileri hakkında bknz. (Onat: 1992) 1 Geleneksel yazında olduğu gibi siyasi terminoloji içinde de yabancılar, uzun çağlar boyunca özgün terimlerle anılmışlardır. Coğrafi yönlerle ilişkilendirilen bu terimler; “Yi 夷”, “Di 狄”, “Rong 戎”, “Man 蛮” ve “Hu 胡”dur. Bu çalışma, Çincede yabancıları karşılamak için kullanılan bu beş terimi ele almaktadır.2 Çalışmanın temel savı, yabancıları karşılayan bu terimlerin kullanımlarından hareketle, siyaset terminolojisi ekseninde net bir ‘yabancı’ tanımına ulaşılabileceğidir. Bu bağlamda bu çalışmanın temel sorunu, yabancıları tanımlayan sözcüklerin geleneksel siyaset terminolojisi içinde nasıl kullanıldıkları ve yüklendikleri anlamlardır. Batı dillerinde Çin üzerine yazılmış olan eserlerde, “Yi 夷”, “Di 狄” “Rong 戎”、 “Man 蛮” ve “Hu 胡” terimlerinin, “barbar” ve benzeri aşağılayıcı ifadelerle karşılandığı görülmektedir. James Legge, Eduard Chavannes, Owen Lattimore3, Marcel Granet, John K. Fairbank, Bernhard Karlgren, C.P. Fitzgerald, Michael Loewe, Ray Huang gibi çok sayıda