Inwentaryzacja Obiektów Przyrodniczych - Gmina Kolonowskie

INWENTARYZACJA OBIEKTÓW PRZYRODNICZYCH - GMINA KOLONOWSKIE

W skład gminy wchodz ą miasto Kolonowskie – osiedle Fosowskie i 3 sołectwa: Spórok, Staniszcze Małe, Staniszcze Wielkie

OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GMINY KOLONOWSKIE

Gmina Kolonowskie (niem. Gemeinde Colonnowska ; dawn. gmina Staniszcze Wielkie ) - gmina miejsko-wiejska w województwie opolskim , w powiecie strzeleckim .

Poło żenie geograficzne i krótka charakterystyka Gmina Kolonowskie poło żona jest na pograniczu województw opolskiego i śląskiego. Znajduje si ę przy drodze wojewódzkiej nr 463 – w odległo ści 25 km od autostrady A4. Gmina Kolonowskie graniczy od północny i wschodu z gmin ą Dobrodzie ń, od zachodu z gmin ą Ozimek, od południa z gminami Strzelce Opolskie, Jemielnica i Zawadzkie. Gmin ę zamieszkuje około 6.250 osób. Gmina stanowi 11,23% powierzchni powiatu

Struktura powierzchni Gminy Dobrodzie ń Kolonowskie wchodzi w skład Równiny Opolskiej nale żą cej do Niziny Śląskiej. Powierzchnia gminy wynosi 83,61 km², w tym przypada na u żytki rolne 22 %, a u żytki le śne 73 %.

75 GMINA KOLONOWSKIE

Obszarowe formy ochrony przyrody

Obszar Chronionego Krajobrazu Lasy Stobrawsko-Turawskie Obszar Chronionego Krajobrazu Lasy Stobrawsko-Turawskie o powierzchni 179305 ha został powołany w 1988 roku w centralnej i zachodniej cz ęś ci województwa opolskiego. W 1999 roku w jego zachodniej i centralnej cz ęś ci utworzono Stobrawski Park Krajobrazowy. W granicach tego obszaru znajduj ą si ę obszary le śne gminy Kolonowskie. W granicach Lasów Stobrawsko-Turawskich znalazło się kilka zespołów przyrodniczo- krajobrazowych oraz kilkadziesi ąt u żytków ekologicznych i pomników przyrody. Niezliczona ilo ść cieków, stawy hodowlane, źródła, polodowcowe moreny i wydmy stanowi ą o wysokich walorach krajobrazowych i przyrodniczych tego terenu. Na obszarze Lasów Stobrawsko- Turawskich stwierdzono wyst ępowanie wielu chronionych gatunków ro ślin i zwierz ąt. Jednym z najciekawszych obiektów poło żonych na tym terenie jest Jezioro Turawskie. Jego najbli ższe otoczenie jest miejscem gniazdowania wielu ciekawych gatunków ptaków. Zbiornik stanowi te ż wa żne miejsce odpoczynku i żerowania dla ptaków migruj ących. Z tego wzgl ędu został zaliczony do ostoi ptactwa wodnego o randze europejskiej. W my śl postanowie ń ustawy o ochronie przyrody obszar chronionego krajobrazu to obiekt pełni ący poza funkcj ą przyrodniczo-krajobrazow ą funkcj ę turystyczno-rekreacyjn ą. Lasy Stobrawsko- Turawskie, ze wzgl ędu na przewag ę borów sosnowych maj ących du że walory bioterapeutyczne (działaj ą koj ąco, przeciwastmatycznie i odka żaj ąco), posiadaj ą du że znaczenie dla turystyki i wypoczynku mieszka ńców okolicznych miast.

Rozporz ądzeniem Wojewody Opolskiego z dnia 3 lutego 1997r. (Dz. Urz. Woj. Opol. nr 4 z dn. 14 lutego 1997r., poz. 28) w województwie opolskim ustanowiono 7 zespołów przyrodniczo-krajobrazowych, w tym trzy poło żone na terenie gminy Kolonowskie. S ą to: zespół przyrodniczo-krajobrazowy Pod D ębami (cz ęś ciowo w gminie Zawadzkie), zespół przyrodniczo-krajobrazowy Nad Brzyniczk ą i zespół przyrodniczo-krajobrazowy Kocia Góra.

Zespół przyrodniczo-krajobrazowy Pod D ębami Zespół przyrodniczo-krajobrazowy Pod D ębami poło żony jest, według zapisu w rozporz ądzeniu, w gminie Zawadzkie, natomiast w rzeczywistości wi ększa jego cz ęść znajduje si ę w obr ębie gminy Kolonowskie, o której w rozporz ądzeniu si ę nie wspomina.

76 Całkowita powierzchnia wynosiła 328,92 ha i obejmowała oddziały le śnictwa D ębie (w granicach gminy Zawadzkie) oraz cz ęść le śnictw Haraszowskie i Piotrowina, poło żonych w gminie Kolonowskie. Rozporz ądzeniem Wojewody Opolskiego Nr 151/P/8/2003 z dnia 8 grudnia 2003 roku zwi ększono powierzchni ę obszaru chronionego do 456,69 ha. Przedmiotem ochrony jest kompleks le śny w dolinie Małej Panwi, którego bogatsza przyrodniczo cz ęść znajduje si ę w obr ębie gminy Kolonowskie. Celem ochrony jest zachowanie terenu ze wzgl ędu na unikalne walory krajobrazowe, interesuj ące zbiorowiska ro ślinne i miejsce wyst ępowania wielu rzadkich gatunków ro ślin oraz zwierz ąt (Spałek 1999b). Atrakcj ę krajobrazow ą stanowi tu meandruj ąca rzeka z licznymi zakolami i zró żnicowanymi brzegami (Fot. 3). Nad rzeka rosn ą liczne okazałe, pomnikowe d ęby szypułkowe Quercus robur o interesuj ących kształtach (Fot. 13). Stwierdzono wyst ępowanie m.in.: wawrzynka wilczełyko Daphne mezereum , lilii złotogłów Lilium martagon , rosiczki okragłolistnej Drosera rotudnifolia , mieczyka dachówkowatego Gladiolus imbricatus , włosienicznika rzecznego Batrachium fluitans , turzyc ę nitkowat ą Carex lasiocarpa . Wyst ępuj ą tu rzadkie gatunki zwierz ąt, głównie ptaków: dzi ęcioł czarny Dryocopus martius , dzi ęcioł zielonosiwy Picus canus , pliszka górska Motacilla cinerea , puszczyk Strix aluco oraz wydra Lutra lutra , gniewosz plamisty Coronella austriaca , pachnica d ębowa Osmoderma eremita i in.

Zespół przyrodniczo-krajobrazowy Nad Brzyniczk ą Przedmiotem ochrony jest dolina rzeki Brzyniczki na odcinku mi ędzy Kolonowskiem a Pludrami. Obszar ten jest cenny przyrodniczo i krajobrazowo ze wzgl ędu na malownicze meandry rzeczne, a okoliczne lasy s ą urozmaicone dzi ęki śródle śnym ł ąkom. Czyste wody Brzyniczki s ą miejscem wyst ępowania gatunków ryb i skorupiaków. Żeruje tu tak że wiele gatunków zwierz ąt. Jej urwiste brzegi porastaj ą liczne gatunki mchów i w ątrobowców. W najbli ższym s ąsiedztwie rzeki ci ągn ą si ę liczne wzniesienia morenowe poro śni ęte borami sosnowymi, w których wyst ępuje wiele chronionych i rzadkich gatunki ro ślin, np.: widłak go ździsty Lycopodium clavatum , kalina koralowa Viburnum opulus , wawrzynka wilczełyko Daphne mezereum i in. Spo śród gatunków zwierz ąt tu wyst ępuj ących, do najciekawszych nale ży zimorodek Alcedo atthis , śliz Barbatula barbatula oraz mał ż gałeczka rzeczna Sphaerium rivicola . Na terenie zespołu przyrodniczo-krajobrazowego znajduje si ę równie ż na tzw. Regolowiec. Są to pozostało ści po osadzie hutniczej zało żonej w 1696 roku przez hrabiego Filipa Colonny koło Rogolowej Góry. Powstał tu wtedy niewielki zakład hutniczy, który pracował do 1861

77 roku oraz osada składaj ąca si ę z 8 domów hutniczych i le śniczówki. Osada przetrwała do pocz ątków XX w. Do dnia dzisiejszego istniej ą pozostało ści po dawnej zaporze wodnej. Rozporz ądzeniem Wojewody Opolskiego Nr 151/P/8/2003 z dnia 8 grudnia 2003 zwi ększono powierzchni ę obszaru chronionego ze 118 ha do 155,43 ha.

Zespół przyrodniczo-krajobrazowy Kocia Góra Przedmiotem ochrony jest obszar le śny (bory sosnowe) z ła ńcuchami wzniesie ń morenowych z najwy ższ ą w okolicy Koci ą Gór ą oraz kompleks malowniczych stawów hodowlanych zwanych Pluderskimi Stawami. Na kompleksach stawów stwierdzono wyst ępowanie chronionych gatunków ro ślin, m.in. gr ąż ela żółtego Nuphar lutea , pływacza zwyczajnego Utricularia vulgaris . Na ich obrze żach rozwin ęła si ę interesuj ąca ro ślinno ść szuwarowa i błotna. Na wysychaj ących brzegach zbiorników wodnych wykształca si ę pó źnym latem i jesieni ą ro ślinno ść drobnych terofitów, tj. ro ślin o krótkim czasie aktywnego życia, prze żywaj ących niekorzystny okres w postaci nasion. Do najciekawszych z nich nale żą ponikło jajowate Eleocharis ovata i turzyca ciborowata Carex cyperoides . W s ąsiedztwie stawów rozwin ęły si ę niewielkie torfowiska. Wyst ępuje w nich wiele chronionych i rzadkich gatunki ro ślin, np.: owado żerne rosiczka okr ągłolistna Drosera rotundifolia . W gł ębszych partiach stawów rozwijaj ą si ę zbiorowiska ro ślin podwodnych i pływaj ących. W otaczaj ących stawy borach sosnowych wyst ępuje m.in. widłak go ździsty Lycopodium calvatum i m ącznica lekarska Arctostaphyllos uva-ursi . Stawy Pluderskie s ą jedynym w gminie miejscem l ęgów nast ępuj ących gatunków ptaków wodnobłotnych: perkozka Tachybaptus ruficollis , cyraneczki Anas crecca , łyski Fulica atra , kokoszki Gallinula chloropus , żurawia Grus grus oraz trzciniaka Acrocephalus arundinaceus . Jest to jedno z nielicznych miejsc gdzie liczniej odbywaj ą gody płazy (traszka zwyczajna Triturus vulgaris , żaba wodna Rana esculenta , żaba trawna Rana temporaria , ropucha szara Bufo bufo , ropucha zielona Bufo viridis ). Dodatkowo jest to wa żny w skali gminy obszar lęgów chronionych: potrzosa Emberiza schoeniclus i trzcinniczka Acrocephalus scirpaceus . Rozporz ądzeniem Wojewody Opolskiego Nr 151/P/8/2003 z dnia 8 grudnia 2003 zwi ększono powierzchni ę obszaru chronionego z 284 ha do 370,36 ha.

Użytki ekologiczne

Po raz pierwszy u żytki ekologiczne w gminie Kolonowskie utworzono rozporz ądzeniem Wojewody Opolskiego z dnia 3 lutego 1997r. (Dz. Urz. Woj. Opol. nr 4 z dnia 12 lutego

78 1997, poz. 28). Na terenie gminy obj ęto t ą form ą ochrony 17 obiektów, wszystkie znajduj ą si ę na obszarach administrowanych przez Nadle śnictwo Zawadzkie (tym samym lokalizacja obszaru chronionego podawana jest według podziału ALP). W trakcie bada ń terenowych prowadzonych w latach 1997-2002 wielokrotnie okazywało si ę, że wyst ępuj ą liczne ró żnice mi ędzy zapisem w rozporz ądzeniu a stanem faktycznym. Dokumentem porz ądkuj ącym zapisy (m.in. wprowadzono lokalne nazewnictwo, dokonano tak że zmian granic i powierzchni obszarów chronionych, poł ączono s ąsiaduj ące ze sob ą małe u żytki, zlikwidowano dwa u żytki o nazwach „Jaskółka” i „Rudzik”) jest Rozporz ądzenie nr 151/P/9/2003 Wojewody Opolskiego z dnia 8 grudnia 2003 roku w sprawie uznania za u żytki ekologiczne (Opole, dnia 29 grudnia 2003 r.) Zgodnie z nowym dokumentem w gminie Kolonowskie znajduje si ę 13 użytków ekologicznych (numeracja u żytków ekologicznych w tek ście jest zgodna z ich numerami na zał ączniku kartograficznym):

1. Wielka Kobyla Według rozporz ądzenia obszarem chronionym jest podmokła ł ąka śródle śna o powierzchni 20,95 ha, poło żona w le śnictwie Kolonowskie /oddz.52d, 53g/ W poprzednim rozporz ądzeniu, z 1997 r., ten obszar chroniony nazywał si ę „Pływacz” i zajmował dokładnie tak ą sam ą powierzchni ę.

2. Sowin Według rozporz ądzenia obszarem obj ętym ochron ą jest ł ąka śródle śna o powierzchni 2,12 ha, znajduj ące si ę w le śnictwie Kolejka /oddz. 48c/. Jest to miejsce o du żych walorach przyrodniczych i krajobrazowych. W poprzednim rozporz ądzeniu, z 1997 r., ten obszar chroniony nazywał si ę „Sikora” i zajmował powierzchni ę 3,83 ha. Zmniejszono powierzchni ę obszaru chronionego o 1,71 ha.

3. Gra ń Użytkiem ekologicznym jest ł ąka śródle śna o powierzchni 4,79 ha, obejmuj ąca pododdziały 50l, 51d w le śnictwie Kolejka. W poprzednim rozporz ądzeniu, z 1997 r., ten obszar chroniony nazywał si ę „Pokl ąskwa” i zajmował powierzchni ę 2,68 ha. Dokonano znacznego zwi ększenia powierzchni obszaru chronionego.

79 4. Laski Ochron ą obj ęto zespół ł ąk śródle śnych o ł ącznej powierzchni 6,95 ha, poło żony w le śnictwie Kolonowskie /oddziały 57g, 56f, 80b, 81a, 80d, 81f, 80f/. Celem jest ochrona unikalnych biotopów ł ąkowych i ekotonowych. W poprzednim rozporz ądzeniu, z 1997 r., ten obszar chroniony to były 3 osobne u żytki ekologiczne: „Zimorodek”, „Bocian” i „Bekasy”.

5. Rysi Kierz (Pysi Kierz) Jest to ł ąka śródle śna o powierzchni 4,61 ha, poło żona w le śnictwie Kolonowskie /oddz. 54f/. Celem ochrony jest zachowanie unikalnych biotopów łąkowych i ekotonowych. W poprzednim rozporz ądzeniu, z 1997 r., ten obszar chroniony były to 2 oddzielne u żytki ekologiczne: „Ostoja” /pow. 0,21 ha/ i „Kosaciec” /pow. 4,16 ha/. Dokonano nieznacznego zwi ększenia powierzchni obszaru chronionego.

6. Czarna Dziura Obszar obj ęty ochron ą to ł ąka śródle śna o powierzchni 2,79 ha, poło żona w le śnictwie Kolonowskie /oddz. 119d/. Miejsce to posiada sw ą lokaln ą nazw ę Czarna Dziura, legenda głosi, iż była tu kiedy ś karczma. W poprzednim rozporz ądzeniu, z 1997 r., ten obszar chroniony nazywał si ę „Myszołów” i zajmował dokładnie t ą sam ą powierzchni ę.

7. Kiepka Zgodnie z zapisami rozporz ądzenia, obszar obj ęty ochron ą w formie u żytku ekologicznego to łąka śródle śna o powierzchni 1,11 ha, znajduj ąca si ę w le śnictwie Kolonowskie /oddz.86d/. Celem ochrony jest zachowanie unikalnych biotopów łąkowych i ekotonowych. W poprzednim rozporz ądzeniu, z 1997 r., ten obszar chroniony nazywał si ę „Dzi ęcioł” i zajmował dokładnie t ą sam ą powierzchni ę.

8. Mała Kobyla Terenem obj ętym ochron ą jest ł ąka śródle śna o powierzchni 6,60 ha, znajduj ąca si ę w le śnictwie Kolonowskie /oddz. 78d, 78f, 77f/. Celem ochrony jest zachowanie unikalnych biotopów ł ąkowych i ekotonowych. W poprzednim rozporz ądzeniu, z 1997 r., ten obszar chroniony to były 2 osobne u żytki ekologiczne: „Pokrzewka” (pow. 5,70 ha) i „Dzierzba” (pow. 0,90 ha). Dokonano poł ączenia dwóch u żytków ekologicznych bez zmiany wielko ści obszaru chronionego.

80 9. Kumince Za u żytek ekologiczny uznano ł ąkę śródle śną znajduj ącą si ę w granicach le śnictwa Kolonowskie /oddz. 84h, 100b, 101c/. Całkowita powierzchnia obszaru chronionego wynosi 10,31 ha. Celem ochrony jest zachowanie unikalnych biotopów ł ąkowych i ekotonowych. Miejsce to jest obszarem wyst ępowania chronionych gatunków zwierz ąt łownych. W poprzednim rozporz ądzeniu, z 1997 r., ten obszar chroniony nazywał si ę „ Świergotek” i zajmował powierzchni ę 9,20 ha. Zwi ększono powierzchni ę obszaru chronionego o 1,11 ha.

10. Przy My śli ńskiej Obszarem chronionym jest ł ąka śródle śna o powierzchni 4,33 ha, poło żona w le śnictwie Kolonowskie /oddz. 57b, 58d, 58j/. Celem ochrony jest zachowanie unikalnych biotopów łąkowych i ekotonowych. Znajduje si ę tu tak że stanowisko chronionego paj ąka tygrzyka paskowanego Argiope bruennichi , którego sie ć posiada charakterystyczne pionowe, zygzakowate zgrubienie. Miejsce to jest obszarem wyst ępowania chronionych gatunków zwierz ąt łownych. W poprzednim rozporz ądzeniu, z 1997 r., ten obszar chroniony to były 2 osobne u żytki ekologiczne: „ Żuraw” /pow. 1,08 ha/ i „Padalec” /pow. 3,25 ha/. Dokonano poł ączenia dwóch u żytków ekologicznych bez zmiany wielko ści obszaru chronionego.

11. Przy Czarnej Dziurze Obszar chroniony to śródle śna ł ąka o powierzchni 1,02 ha, znajduj ąca si ę w le śnictwie Kolonowskie /oddz. 104k/. Celem ochrony jest zachowanie unikalnych biotopów ł ąkowych i ekotonowych.

12. Bagno Użytek ekologiczny „Bagno” utworzono Uchwał ą Nr XXIX/157/05 Rady Miejskiej w Kolonowskiem z dnia 14 lipca 2005 r. Obszarem obj ętym ochron ą s ą tereny rolne na starorzeczu Małej Panwi w Staniszczach Małych o ł ącznej powierzchni około 5,00 ha, obejmuj ące cz ęś ci działek rolnych o nr: 973, 952, 972, 971, 970, 969, 968, 965, 964, 963, 962, 959, 956, 954, 951, 944, 943, 942, 941, 961, 958, 953, 950, 945/1, 949/1 i 960. Jest to najlepiej zachowany w gminie Kolonowskie paleomeander Małej Panwi na terasie bałtyckiej (Fot. 2.). Na jego obszarze wyst ępuje wiele rzadkich i chronionych gatunków ro ślin. Stwierdzono tu wyst ępowanie m.in. kruszczyka błotnego Epipactis palustris , kukułk ę szerokolistn ą Dactylorhiza majalis , rosiczk ę okr ągłolistn ą Drosera rotundifolia , siedmiopalecznika błotnego Comarum palustre . Wyst ępuje tu równie ż wiele interesuj ących

81 zbiorowisk wodnych, szuwarowych i torfowiskowych. Najciekawsze z nich to: zespół okr ęż nicy bagiennej Hottonietum palustris , zespół turzycy błotnej Caricetum acutiformis zespół turzycy dzióbkowatej Caricetum rostratae , zespół turzycy zaostrzonej Caricetum gracilis i zespół kwa śnych młak turzycowych Carici canescentis-Agrostietum caninae .

13. Szczyrkowiska Użytek ekologiczny „Szczyrkowiska” utworzono Uchwał ą Nr XXIX/156/05 Rady Miejskiej w Kolonowskiem z dnia 14 lipca 2005 r. Obszarem objętym ochron ą s ą zbiorniki wodne na terenie le śnym PGL LP o ł ącznej powierzchni 1, 16 ha, poło żone administracyjnie na terenie wsi Spórok, obejmuj ące nast ępuj ące oddziały le śne: 13f – zbiornik o pow. 0,50 ha, 13g – zbiornik o pow. 0,10 ha, 14g – zbiornik o pow. 0,15 ha, 14h – zbiornik o pow. 0,41 ha. Użytek ekologiczny „Szczyrkowiska” to malowniczy kompleks kilku śródle śnych oczek wodnych, powstałych po nieczynnych wyrobiskach żwiru, chroni ący unikatowe biotopy wodne i bagienne, poło żony na południowy zachód od Staniszcz Małych (Fot. 15) (Spałek 2005). Otaczają je, poło żne na wydmach, suboceaniczne bory świe że. Na obszarze u żytku wyst ępuje wiele chronionych i rzadkich gatunków ro ślin i zwierz ąt. W zbiornikach wodnych rozwijaj ą si ę liczne zbiorowiska ro ślin podwodnych i pływaj ących. Do najciekawszych z nich należy zespół „lilii wodnych” Nupharo-Nympheetum , w którym wyst ępuj ą coraz rzadziej spotykane na Śląsku Opolskim chronione grzybienie białe Nyphaea alba . W s ąsiedztwie zbiorników wykształciły si ę trudno dost ępne szuwary oraz bagna i torfowiska. Wyst ępuj ą tu m.in.: szuwar trzciny pospolitej Phragmitetum australis , szuwar pałki szerokolistnej Typhetum latifoliae , zespół je żogłówki gał ęzistej Sparganietum erecti , szuwar skrzypowy Equisetetum fluviatile , zespół tataraku Acoretum calami , szuwar ponikła błotnego Eleocharitetum palustris . Wyst ępuje tu równie ż bardzo rzadki w województwie opolskim zespół je żogłówki najmniejszej Sparganietum minimi . Na niewielkich powierzchniach spotka ć mo żna zbiorowisko z panuj ącą turzyc ą nitkowat ą Caricetum lasiocarpae . Świat zwierz ąt jest tu równie bogaty jak szata ro ślinna. Obok zwierz ąt pospolitych wyst ępuj ą tu gatunki chronione oraz rzadkie w skali regionu i kraju. Szczyrkowiska s ą miejscem rozrodu licznych gatunki płazów, m.in.: żaby wodnej Rana esculenta , ropuchy szarej Bufo bufo , rzekotki drzewnej Hyla arborea , traszki zwyczajnej Triturus vulgaris , traszki grzebieniastej Triturus cristatus oraz bardzo rzadkiej w tych okolicach traszki górskiej Triturus alpestris . Bardzo cz ęsto spotka ć tu mo żna żeruj ące zaskro ńce Natrix natrix . Z wielu spotykanych tu gatunków ptaków l ęgowych, do najbardziej interesuj ących nale ży zaliczy ć samotnika Tringa ochropus , zielonk ę Porzana parva i żurawia Grus grus .

82 Pomniki przyrody Na terenie gminy Kolonowskie znajduje si ę obecnie 9 pomników przyrody w postaci pojedynczych drzew oraz ich skupisk. S ą to:

1. Dąb szypułkowy Quercus robur w ilo ści 96 sztuk, rosn ące w oddziałach 217i, 218i,j,k; 219o,n; 238i,n le śnictwa Haraszowskie. Nr rej. woj.119. Obwód pnia na wysoko ści 1, 3 m: 110cm-459 cm; wysoko ść : 16m-32m; wiek: około 200 lat. U niektórych drzew widoczne uszkodzenia kory i koron. 2. Dąb szypułkowy Quercus robur w ilo ści 6 sztuk, rosn ące w oddziale 218j le śnictwa Haraszowskie. Nr rej. woj. 121. Obwód pnia na wysoko ści 1, 3 m: 399 cm; wysoko ść : 27 m; wiek: około 200 lat. U niektórych drzew widoczne uszkodzenia kory i koron. 3. Dąb szypułkowy Quercus robur w ilo ści 8 sztuk, rosn ące w oddziale 238i le śnictwa Haraszowskie. Nr rej. woj. 127. Obwód pnia na wysoko ści 1, 3 m: 363 cm; wysoko ść : 21 m; wiek: około 200 lat. U niektórych drzew widoczne uszkodzenia kory i koron. 4. Dąb szypułkowy Quercus robur rosn ący w oddziale 111c le śnictwa Kolejka. Nr rej. woj. 406. Obwód pnia na wysoko ści 1, 3 m.: 363 cm; wysoko ść : 27 m; wiek: około 150lat. 5. Aleja d ębów szypułkowych Quercus robur rosn ących w oddziale 218k le śnictwa Haraszowskie. Nr rej. woj. 473. Obwód pnia na wysoko ści 1, 3 m.: 380cm-690cm; wysoko ść :16m-32m; wiek: około 200 lat. U niektórych drzew widoczne uszkodzenia kory i koron. 6. Dąb szypułkowy Quercus robur w ilo ści 4 sztuk, rosn ące w oddziale 218k le śnictwa Haraszowskie. Nr rej. woj. 474. Obwód pnia na wysoko ści 1, 3 m: 380cm-690cm; wysoko ść : 20m-26m; wiek: około 200 lat. U niektórych drzew widoczne uszkodzenia kory i koron. 7. Dąb szypułkowy Quercus robur rosn ący w oddziale 219i le śnictwa Haraszowskie. Nr rej. woj. 475. Obwód pnia na wysoko ści 1, 3 m.: 432 cm; wysoko ść : 26 m; wiek: około 200 lat. Widoczne uszkodzenia kory. 8. Dąb szypułkowy Quercus robur rosn ący w oddziale 241d le śnictwa Haraszowskie. Nr rej. woj. 476. Obwód pnia na wysoko ści 1, 3 m.: 546 cm; wysoko ść : 27 m; wiek: około 200 lat. Widoczne uszkodzenia kory. 9. Buk pospolity Fagus sylvatica rosn ący w Staniszczach Wielkich na działce 961. Nr rej. woj. 481.

83 Lokalizacja chronionych ro ślin na terenie gminy Kolonowskie Na terenie gminy stwierdzono wyst ępowanie 32 gatunków ro ślin obj ętych ochron ą, w tym 21 gatunków ści śle chronionych i 11 gatunków chronionych cz ęś ciowo. S ą to:

1. Bagno zwyczajne Ledum palustre To zimozielony krzew, aromatycznie pachn ący z rodziny wrzosowatych Ericaceae . Bagno zwyczajne jest cz ęstym składnikiem borów bagiennych i torfowisk wysokich, szczególnie w pasie pojezierzy północnej Polski. Na pozostałych obszarach staje si ę ro ślin ą coraz rzadsz ą. Jest to gatunek charakterystyczny dla kontynentalnego boru bagiennego Vaccinio uliginosi-Pinetum (Matuszkiewicz 2001). Jest równie ż gatunkiem wyró żniaj ącym zwi ązek Oxycocco-Empetrion oraz zespół Ledo-Sphagnetum (zbiorowisko kontynentalnych torfowisk wysokich). W województwie opolskim bagno zwyczajne wyst ępuje w rozproszeniu w obszarach wyst ępowania torfowisk i borów bagiennych, tj. przede wszystkim w środkowej i wschodniej cz ęś ci lasów Stobrawsko-Turawskich i północnej cz ęś ci Borów Niemodli ńskich. W granicach gminy Kolonowskie gatunek ten wyst ępuje nielicznie w wilgotnych borach sosnowych w północnej jej cz ęś ci oraz w okolicach Staniszcz Małych i Spóroka.

Bagno zwyczajne Ledum palustre

84 2. Centuria pospolita Centaurium erythraea To drobna, roczna ro ślina lecznicza z rodziny goryczkowatych Gentianaceae . Centaurium erythraea wyst ępuje na całym obszarze kraju, ale rzadko, jest bowiem nadmiernie eksploatowana przez zbieraczy ziół. Ro śnie w widnych zaro ślach, na brzegach lasów, na suchych zboczach, słonecznych ł ąkach, pastwiskach, zr ębach. Jest to gatunek charakterystyczny dla klasy Epilobietea angustifolii , obejmuj ącej zbiorowiska por ębowe (Matuszkiewiczem 2001). Centuria pospolita wyst ępuje w województwie opolskim w rozproszeniu w środkowej i południowej cz ęś ci województwa, przewa żnie w zbiorowiskach muraw i zaro śli kserotermicznych. Na terenie gminy Kolonowskie stwierdzono nieliczne wyst ępowanie tego gatunku na drodze oddziałowej na południowy zachód od Staniszcz Małych oraz w zaro ślach nad Mał ą Panwi ą mi ędzy Kolonowskiem a Zawadzkiem.

Centuria pospolita Centaurium erythraea

3. Goryczka w ąskolistna Gentiana pneumonanthe Goryczka w ąskolistna najcz ęś ciej ro śnie w płatach ł ąk trz ęś licowych ze zwi ązku Molinion caeruleae (Matuszkiewicz 2001), spotykana jest równie ż w innych zbiorowiskach ( Cnidion , Violion caninae , Scheuchzerietalia palustris , Caricetalia davallianae ). W Polsce wyst ępuje na rozproszonych stanowiskach w całym kraju, jednak najcz ęś ciej stwierdzana jest na południu i południowym-wschodzie. Na terenie województwa opolskiego goryczka wąskolistna była podawana z 36 stanowisk, rozproszonych głównie w środkowej i południowej cz ęś ci regionu. Jedynie na kilku została potwierdzona.

85 Na terenie gminy kilka osobników tego gatunku stwierdzono na podmokłej ł ące na południe od Staniszcz Małych-Granicy.

Goryczka w ąskolistna Gentiana pneumonanthe

4. Kruszczyk błotny Epipactis palustris To gatunek z rodziny storczykowatych Orchidaceae spotykany na torfowiskach, bagnach, wilgotnych ł ąkach, zwłaszcza na podło żu bogatym w wap ń. Osi ąga wysoko ść do 50-70 cm. Li ście s ą podługowato-jajowate do lancetowatych. Kwiatostan lu źny zło żony z 20-35 białoró żowych kwiatów rozwijaj ących si ę od czerwca do lipca. Wg Matuszkiewicza (2001) jest gatunkiem charakterystycznym dla zwi ązku eutroficznych młak niskoturzycowych Caricion davallianae . W województwie opolskim gatunek ten wyst ępuje rzadko na całym jego obszarze. Ro śnie na podtorfionych ł ąkach, alkalicznych młakach niskoturzycowych, a tak że na inicjalnych glebach na sp ągu kamieniołomów wapienia w centrum Opola. Kilka osobników kruszczyka błotnego stwierdzono w zarastaj ącym starorzeczu w Staniszczach Małych (u żytek ekologiczny Bagno).

Kruszczyk błotny Epipactis palustris

5. Kruszczyk szerokolistny Epipactis helleborine To wieloletni storczyk z rodziny Orchidaceae , spotykany najczęś ciej na skrajach dróg, rzadziej w ró żnego rodzaju lasach oraz w zaro ślach. Jest to gatunek ten charakterystyczny jest dla klasy Querco-Fagetea tj. mezo- i eutroficznych, europejskich lasów li ściastych, a tak że dla podzwi ązku ciepłolubnych buczyn „storczykowych” Cephalanthero-Fagenion (Matuszkiewicz 2001). Wyst ępuje na całym obszarze kraju. Na terenie woj. opolskiego kruszczyk szerokolistny wyst ępuje stosunkowo cz ęsto w lasach i borach niemal wszystkich wi ększych kompleksów le śnych. Pojedyncze wyst ępowanie kruszczyka szerokolistnego na terenie gminy Kolonowskie stwierdzono w lesie oraz na skraju szosy mi ędzy Spórokiem a Staniszczami Wielkimi, na skraju szosy na północny wschód od Spóroka, w lesie gr ądowym mi ędzy Staniszczmi Małymi a Krasiejowem oraz na skrajach dróg le śnych mi ędzy Kolonowskiem a My ślin ą.

Kruszczyk szerokolistny Epipactis helleborine

6. Kukułka szerokolistna Dactylorhiza majalis To bylina z rodziny storczykowatych Orchidaceae , spotykana jeszcze stosunkowo cz ęsto na wilgotnych ł ąkach na ni żu i w ni ższych poło żeniach górskich. Dosy ć g ęsty, walcowaty kwiatostan składa si ę z 10-50 jasnoró żowych do ciemnopurpurowych kwiatów. Li ście o kształcie owalnym lub lancetowatym, zwykle plamiste, najwi ększ ą szeroko ść osi ągaj ą w połowie. Kwitnie w maju i czerwcu. Gatunek ten jest charakterystyczny dla zespołu cz ęś ciowo zabagnionych, mokrych ł ąk Juncetum subnodulosi (Matuszkiewicz 2001). W województwie opolskim kukułka szerokolistna jest jednym z najpospolitszych storczykowatych. Ro śnie w rozproszeniu na obszarze całego województwa na ró żnego rodzaju wilgotnych ł ąkach. Szczególnie cz ęsto jest spotykana na ł ąkach w dolinie Małej Panwi i Stobrawy. W obszarze gminy Kolonowskie dosy ć liczne wyst ępowanie kukułki szerokolistnej stwierdzono na podmokłych ł ąkach i torfowiskach na południe od Staniszcz Małych, na południe od Staniszcz Małych-Granicy oraz w zarastaj ącym starorzeczu w Staniszczach Małych (u żytek ekologiczny Bagno).

Kukułka szerokolistna Dactylorhiza maja lis

7. Lilia złotogłów Lilium martagon To efektowna bylina z rodziny liliowatych Liliaceae spotykana w zaro ślach, lasach, zwłaszcza bukowych oraz na zr ębach. To gatunek cz ęsty w Sudetach i Karpatach, bardzo rzadki natomiast na ni żu. Bylina ta uwa żana jest za charakterystyczn ą dla rz ędu Fagetalia sylvaticae – mezo- i eutroficznych lasów li ściastych zachodniej, środkowej i cz ęś ciowo wschodniej Europy (Matuszkiewicz 2001). Lilia złotogłów osi ąga północny kres zasi ęgu w Polsce (Szafer i in. 1988). W województwie opolskim lila złotogłów jest gatunkiem stosunkowo cz ęstym, szczególnie w lasach li ściastych południowej cz ęś ci regionu, np. w Górach Opawskich i na Płaskowy żu Głubczyckim. Jej stanowiska nie s ą jednak liczne, a efektowne kwiaty s ą cz ęsto zrywane przez ludzi. W granicach gminy Kolonowskie nieliczne stanowisko lilii złotogłów stwierdzono w lesie mieszanym i zaro ślach w dolinie Małej Panwi miedzy Kolonowskiem a Zawadzkiem.

Lilia złotogłów Lilium martagon

8. Listera jajowata Listera ovata Jest to bylina z rodziny storczykowatych Orchidaceae dochodz ąca do 30-60 cm wysoko ści. Posiada prost ą, sztywn ą łodyg ę z dwoma du żymi, szerokimi li ść mi o zw ęż aj ącej si ę podstawie. W okresie od maja do lipca na szczycie łodygi rozwijaj ą si ę liczne, małe, zielonkawe kwiaty z żółtaw ą, dwudzieln ą war żką, zebrane w wydłu żony, groniasty kwiatostan. Listera jajowata ro śnie najcz ęś ciej w zaro ślach, wilgotnych lasach, na polanach na całym obszarze kraju. Wg Oberdorfera (1994) jest to gatunek wyró żniaj ący zwi ązku Alno- Padion . W województwie opolskim listera jajowata wyst ępuje stosunkowo cz ęsto na ł ąkach, w zaro ślach i na skrajach lasów, w rozproszeniu na terenie całego regionu. Listera jajowata w granicach gminy Kolonowskie występuje pojedynczo w zaro ślach na skraju drogi na południowy zachód od Staniszcz Wielkich oraz nad brzegiem kanału hutniczego na wschód od Kolonowskiego.

Listera jajowata Listera ovata

9. Mącznica lekarska Arctostaphylos uva-ursi Jest to ro ślina reprezentuj ąca rodzin ę wrzosowatych Ericaceae , rosn ąca w suchych borach sosnowych. Wyst ępuje cz ęsto w północnej cz ęś ci ni żu, na południu rzadko, a w Karpatach bardzo rzadko. Krzew ten w Polsce osi ąga południow ą granic ę swojego zasi ęgu (Szafer i in. 1988). Wg Matuszkiewicza (1982) m ącznica jest charakterystyczna dla zwi ązku Calluno- Arctostaphylion , obejmuj ącego subkontynentalne wrzosowiska m ącznicowe. W województwie opolskim m ącznica lekarska podawana była z 23 stanowisk, głównie z borów środkowo-wschodniej cz ęś ci regionu. Zdecydowana wi ększo ść notowa ń pochodzi sprzed 1945 roku. Niewielkie powierzchnie m ącznicy lekarskiej stwierdzono na skraju drogi le śnej na wschód od Kolonowskiego.

Mącznica lekarska Arctostaphylos uva-ursi

10. Mieczyk dachówkowaty Gladiolus imbricatus Mieczyk dachówkowaty ro śnie najcz ęś ciej w zbiorowiskach ł ąkowych ze zwi ązku Molinion , łąkach górskich Gladiolo-Agrostietum capillaris i w świetlistych d ąbrowach z rz ędu Quercetalia pubescentis (Matuszkiewicz 2001). W Polsce wyst ępuje na rozproszonych stanowiskach przede wszystkim w południowej, południowo-zachodniej i wschodniej cz ęś ci kraju. Na terenie województwa opolskiego stwierdzony w okolicach Kozielna, Sławi ęcic, Olesna, Krzy żowic, Grodkowa, Żę dowic, Le śnicy, Głubczyc (Las Głubczycki), Grodzia, Wol ęcina, Zwierz ętnik, Domecka, Otmuchowa, Polskiej Cerekwi i Chudoby. Na stanowiskach tych, pomimo poszukiwa ń, gatunek ten nie został powtórnie odnaleziony. Na terenie gminy Kolonowskie mieczyk dachówkowaty wyst ępuje na dwóch stanowiskach – pojedynczo na niewielkiej, śródle śnej polanie w dolinie Małej Panwi miedzy Kolonowskiem a Zawadzkiem oraz dosy ć licznie na podmokłych ł ąkach na południe od Staniszcz Małych. S ą to jedyne, obecnie znane, stanowiska tego gatunku w województwie opolskim.

Mieczyk dachówkowaty Gladiolus imbricatus

11. Nasi ęź rzał pospolity Ophioglossum vulgatum To ro ślina z rodziny nasi ęź rzałowatych Ophioglossaceae , zwi ązana z siedliskami wilgotnymi. Wyst ępuje głównie w zbiorowiskach ł ąkowych ze zwi ązku Molinion caeruleae , dla których jest gatunkiem charakterystycznym (Matuszkiewicz 2001). Niestety na skutek osuszania ł ąk i post ępuj ącej intensyfikacji rolnictwa zanika w całej Polsce. W województwie opolskim nasi ęź rzał pospolity wyst ępuje rzadko, w rozproszeniu na obszarze całego województwa na wilgotnych ł ąkach ze zwi ązku Molinion . Na terenie gminy Kolonowskie nasi ęź rzał pospolity wyst ępuje pojedynczo na wilgotnych ł ąkach na południe od Staniszcz Małych.

Nasi ęź rzał pospolity Ophioglossum vulgatum

12. Paprotka zwyczajna Polypodium vulgare To niewielka papro ć dorastaj ąca do 20-50 cm wysoko ści, reprezentuj ąca rodzin ę paprotkowatych Polypodiaceae . Posiada grube, pełzaj ące kł ącze pokryte brunatnymi łuskami, z którego wyrastaj ą pojedyncze, pierzasto wcinane li ście. Na ich spodniej stronie osadzone s ą okr ągłe, nagie kupki zarodni uło żone w dwóch szeregach po obu stronach nerwu głównego. Polypodium vulgare wyst ępuje dosy ć pospolicie na terenie całego kraju w cienistych lasach, na zadrzewionych zboczach, ścianach skalnych i murach. Wg Matuszkiewicza (2001) gatunek ten zaliczony został do grupy charakterystycznych dla klasy Asplenietea rupestria , do której nale żą naturalne zbiorowiska szczelin skalnych w skalistych partiach gór, a na ni żu cz ęś ciej zbiorowiska antropogeniczne na siedliskach wtórnych (np. mury, ruiny). W województwie opolskim paprotka zwyczajna wyst ępuje w rozproszeniu w środkowej cz ęś ci województwa przewa żnie w borach i ich skrajach oraz w cz ęś ci południowej, cz ęś ciej w górach i na przedgórzu, przewa żnie w zbiorowiskach naskalnych. Na terenie gminy Kolonowskie nieliczne wyst ępowanie paprotki zwyczajnej stwierdzono w borze sosnowym na brzegu strumienia na północny zachód od Fosowskiego.

Paprotka zwyczajna Polypodium vulgare

13. Pływacz drobny Utricularia minor To owado żerna bylina wodna z rodziny pływaczowatych Utriculariaceae , wyst ępuj ąca rzadko w płytkich wodach stoj ących w śród torfowisk i bagien. Wg Matuszkiewicza (2001) jest gatunkiem charakterystycznym dla klasy Utricularietea intermedio-minoris oraz dla zespołu Scorpidio-Utricularietum minoris (zbiorowisko z panuj ącym pływaczem drobnym i pływaczem średnim). Pływacz drobny wyst ępuje na Opolszczy źnie rzadko w kompleksach torfowisk, w rowach, zabagnieniach i podtopieniach. Obecne jego stanowiska pochodz ą przede wszystkim z obszaru północnej cz ęś ci Borów Niemodli ńskich i wschodniej cz ęś ci Lasów Stobrawsko-Turawskich. Na terenie gminy Kolonowskie gatunek ten wyst ępuje dosy ć licznie w kanale hutniczym na wschód od Kolonowskiego.

Pływacz drobny Utricularia minor

14. Pływacz zwyczajny Utricularia vulgaris To owado żerna bylina wodna z rodziny pływaczowatych Utriculariaceae , wyst ępuj ąca dosy ć cz ęsto w wodach stoj ących. Wg Matuszkiewicza (2001) jest gatunkiem charakterystycznym dla klasy Potametea . Pływacz drobny wyst ępuje na Opolszczy źnie dosy ć cz ęsto w ró żnego typy zbiornikach wodnych. Na terenie gminy Kolonowskie gatunek ten wyst ępuje dosy ć licznie w kanale hutniczym mi ędzy Kolonowskiem a Zawadzkiem, niewielkim stawie hodowlanym na wschód od Staniszcz Wielkich oraz w Stawach Pluderskich.

Pływacz zwyczajny Utricularia vulgaris

96 15. Przylaszczka pospolita Hepatica nobilis To wcze śnie kwitn ąca, dekoracyjna bylina reprezentuj ąca rodzin ę jaskrowatych Ranunculaceae . Osi ąga wysoko ść do 20 cm i pokryta jest mi ękkimi włoskami. Li ście cz ęś ciowo zimozielone s ą 3-klapowe, całobrzegie, od spodu purpurowe. Kwiaty niebieskie rozwijaj ą si ę od marca do maja. Przylaszczka ro śnie w lasach li ściastych, przewa żnie bukowych, a tak że zaro ślach, szczególnie na podło żu wapiennym. Matuszkiewicz (2001) uznaje j ą za gatunek charakterystyczny klasy mezo- i eutroficznych lasów li ściastych Querco- Fagetea . W województwie opolskim przylaszczka jest gatunkiem stosunkowo cz ęstym, szczególnie w lasach li ściastych środkowej i południowej cz ęś ci regionu. Wyra źnie preferuje lasy bukowe na podło żu wapiennym. Przylaszczka pospolita w gminie Kolonowskie wyst ępuje dosy ć rzadko w lasach li ściastych w dolinie Małej Panwi mi ędzy Kolonowskiem a Zawadzkiem, na południowy zachód od Staniszcz Wielkich oraz na południowy zachód od Staniszcz Małych.

Przylaszczka pospolita Hepatica nobilis