Хябярляр Ictimai Və Humanitar Elmlər Seriyasi
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
АЗЯРБАЙЖАН МИЛЛИ ЕЛМЛЯР АКАДЕМИЙАСЫ НАХЧЫВАН БЮЛМЯСИ НАХЧЫВАНСКОЕ ОТДЕЛЕНИЕ НАЦИОНАЛЬНОЙ АКАДЕМИИ НАУК АЗЕРБАЙДЖАНА NAKHCHIVAN SECTION OF THE NATIONAL ACADEMY OF SCIENCES OF AZERBAIJAN ISSN 2218-4783 ЯБЯРЛЯР Х İCTİMAİ VƏ HUMANİTAR ELMLƏR SERİYASI ИЗВЕСТИЯ СЕРИЯ ОБЩЕСТВЕННЫХ И ГУМАНИТАРНЫХ НАУК NEWS THE SERIES OF SOCIAL AND HUMANITIES SCIENCES Cild 9, № 3 Нахчыван – 2013 3 Redaksiya heyəti: Akademik İ.M.Hacıyev (baş redaktor), akademik İ.Ə.Həbibbəyli , Aka- demik N.M.Vəlixanlı , AMEA-nın müxbir üzvü Y.M.Mahmudov , professor Ali Birinci (Türkiyə), AMEA-nın müxbir üzvü Ə.A.Quliyev , professor Şükrü Haluk Akalın (Türkiyə), AMEA-nın müxbir üzvü V.H.Əliyev , professor Osman Horata (Türkiyə), AMEA-nın müxbir üzvü Ə.X.Nuriyev , AMEA-nın müxbir üzvü Q.İ.Qədirzadə, AMEA-nın müxbir üzvü V.B.Baxşəliyev (məsul katib), tarix elmləri doktoru, professor F.Y.Səfərli , iqtisad elmləri doktoru, pro- fessor A.İ.Şirəliyev , filologiya elmləri doktoru, professor M.A.Cəfərli , filo- logiya elmləri doktoru A.N.Bağırov , filologiya elmləri doktoru Y.S.Səfərov , fi- lologiya elmləri üzrə fəlsəfə doktoru F.H.Rzayev , siyasi elmlər üzrə fəlsəfə doktoru R.Z.Rəhimli . Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Naxçıvan Bölməsinin “Xəbərlər”i, 2013, № 3, 313 s. Jurnal 25 noyabr 2004-cü il tarixdə Azərbaycan Respublikası Ədliyyə Nazirliyində qeydiyyatdan keçmişdir (şəhadətnamə № 1140) © “Tusi” nəşriyyatı, 2013 4 MÜNDƏRİCAT TARİX İsmayıl Hacıyev. Naxçıvan Evliya Çələbinin “Səyahətnamə”sində...............................9 Fəхrəddin Səfərli. Naxçıvan epiqrafik abidələri tarix-mədəniyyət abidəsi kimi..... ... .19 Həmzə Cəfərov. Müstəqilliyin ilk illərində Naxçıvanda təhsil (1991-1993-cü illər)...28 Sara Hacıyeva . Orta əsrlərdə Naxçıvanda istehsal olunan sənətkarlıq məhsulları.......35 Yaşar Rəhimov. I rus inqilabından I dünya müharibəsinə qədər Naxçıvanda sosial- iqtisadi vəziyyət................................................................................................... ... .......42 İlhami Əliyev. XVI-XVIII əsrin əvvəllərində Naxçıvanın ticarət əlaqələri........ ... ......49 Təranə Behbudova. 1877-1878-ci il Rusiya-Osmanlı müharibəsinin Şimali Azər- baycanın ictimai-siyasi şəraitinə təsirinə dair..................................................... .... .......57 Yeganə Məmmədova. XIX əsrdə Naxçıvanda təhsil: zemstvo məktəbi, xalq məktə- bi, ibtidai məktəb............................................................................................................63 ARXEOLOGİYA VƏ ETNOQRAFİYA Vəli Baxşəliyev. Sədərək Kültəpəsinin Erkən Dəmir dövrü keramikası.......................70 Tоğrul Xəlilov. Naxçıvan abidələrinin öyrənilməsi və qorunmasında əldə olunmuş nailiyyətlər........................................................................................................... ....... ....78 Zeynəb Quliyeva. Erkən Dəmir dövründə Şərurun qala tipli yaşayış yerləri...............86 Lamiə Əhmədova. Şamaxı və Qobustanın ilk orta əsr bəzək əşyaları (arxeoloji ma- teriallar əsasında)................................................................................................. ........ ...96 Qənirə Pirquliyeva. İçərişəhər tarix muzeyinin numizmatika fondundakı bəzi an- tik dövr sikkələri................................................................................................. ....... ...101 Asəf Orucov. Xalq məişətində quşların yeri...............................................................113 AZƏRBAYCAN DİLİ Firudin Rzayev. Naxçıvan, Boğazköy yazıları və hürrü prototürkləri.......................118 Zülfiyyə İsmayıl. Qeyri-təyini ismi birləşmələrin sintaktik mövqeyi...................... ...130 Nuray Əliyeva. Naxçıvan qrupu dialekt və şivələrində saitlərin əvəzlənməsi...... .. ....135 Rəşad Zülfüqarov. Ordubad dialektində müxtəlif əlamətlərinə görə heyvanlara verilən adlar haqqında..................................................................................................140 Elbəyi Maqsudov. Bir daha “daş” söz-şəkilçisi haqqında..........................................147 FOLKLOR VƏ ƏDƏBİYYAT Aygün Orucova. Cəlil Məmmədquluzadənin heca vəznli şeirləri.............................153 Nərgiz İsmayılova. Naxçıvan ədəbi mühitində qərb amili.........................................158 Günay Şirəliyeva. Kəmalə Ağayevanın yaradıcılığında ümumdünyəvi mövzuların təcəssümü.....................................................................................................................164 5 Nazirə Əsgərоva. Lətifə janrının yumor özəllikləri....................................................170 Nigar Sadıqzadə. Romantizmin tədqiqində naxçıvanlı ədəbiyyatşünasların rolu......176 Nurlana Əliyeva. XIV-XV yüzilliklərdə Naxçıvanda ədəbi-mədəni və elmi mühit...181 Ramiz Qasımov. Cəlil Məmmədquluzadənin yaradıcılığında şəxsiyyət problemi. .... 187 Səbuhi İbrahimov. Əliqulu Mirzayi Naxçıvaninin “Əqaide-fəlsəfə” əlyazma əsəri- nin filoloji-tekstoloji tədqiqi..................................................................................... ... .196 Fəxrəddin Eylazov. Fazil Naxçıvani haqqında ilk söz...............................................206 İNCƏSƏNƏT Əli Qəhrəmanov. Naxçıvan bəstəkarlıq məktəbində Məmməd Ələkbərovun yeri... .. 212 Gülnarə Qənbərova, Naci Edi. Naxçıvanın Səlcuq-Atabəylər dövrü memarlıq abidələri…………………………………… …………………… ………… ……….….218 İnara Məhərrəmova. Müasir mövzulu ilk Azərbaycan operası.................................229 İQTİSADİYYAT Asəf Qəribov. Azərbaycanın qlobal iqtisadiyyata inteqrasiyası və beynəlxalq rəqa- bət qabiliyyətinin artırılması istiqamətləri....................................................................235 Asif Şirəliyev. İxtisaslaşdırma kənd təsərrüfatının inkişafının mühüm amilidir.........243 Cavadxan Qasımov. Naxçıvan Muxtar Respublikası sosial-iqtisadi inkişaf zirvəsində............................................................................................................... ...... .248 Həsən Məmmədov. Milli iqtisadiyyatın dayanıqlı inkişafının regional problemləri... .. 254 Mehriban İmanova. Nağdsız hesablaşmalar iqtisadi inkişafa təkan verən amildir ... 260 Nuriyyə İbrahimova. İnvestisiya fəaliyyəti iqtisadiyyatın inkişaf etdirilməsinin başlıca amili kimi………………………………………………………………… ….. 266 Polad Əliyev. Naxçıvan Muxtar Respublikasında sənaye istehsalının iqtisadi səmərəliliyi...................................................................................................................271 Teymur Abbasov. Elmi-texniki tərəqqi və aqrar sektorun inkişafının əsas istiqa- mətləri...................................................................................................................... .... .278 Mehdi Bağırov. Aqrar sahədə istehsal və satış münasibətlərinin formalaşmasına təsir edən amillər və münasibətlərin tənzimlənməsi....................................................286 Vüsalə Abbasova. Naxçıvan Muxtar Respublikasının sosial inkişafı.........................295 BİBLİOQRAFİYA Fəxrəddin Səfərli. liyevünasla dyrli thf.......................................................304 6 СОДЕРЖАНИЕ ИСТОРИЯ Исмаил Гаджиев. Нахчыван в «Сейяхатнаме» (книга путешествий) Эвлии Челеби.............................................................................................................................9 Фахраддин Сафарли. Эпиграфические памятники Нахчывана как историко- культурные памятники................................................................................................19 Гамза Джафаров. Образование в Нахчыване в первые годы независимости (1991-1993 годы)............................................................................................... ....... .....28 Сара Гаджиева. Ремесленное производство в средние века в Нахчыване...........35 Яшар Рагимов.Социально-экономическая жизнь Нахчывана с I русской революции до I мировой войны..................................................................................42 Ильхами Алиев. Торговые связи Нахчывана в XVI-начале XVIII вв...................49 Тарана Бехбудова. К влиянии Российско-Османской войны 1877-1878 гг. на общественно-политической ситуации Северного Азербайджана...........................57 Егана Маммадова . Образование в Нахчыване в XIX веке: земская школа, народная школа, начальная школа…….....................................................................63 АРХЕОЛОГИЯ И ЭТНОГРАФИЯ Вели Бахшалиев. Керамика эпохи раннего железа поселения Садарак Кюльтепе.......................................................................................................................70 Toгрул Хaлилов. Достижения в изучении и охране памятников Нахчывана.......78 Зейнаб Кулиева. Поселения крепостного типа Шарура в эпоху раннего железа...86 Ламия Ахмедова. Раннесредневековые украшения Шемахи и Гобустана (На основе археологических материалов)................................................................... .... ..96 Ганира Пиргулиева. Некоторые монеты античного периода из нумизмати- ческого фонда музея истории «Ичеришехер».........................................................101 Асеф Оруджев. Место птиц в народном быте............................................. ... ........113 АЗЕРБАЙДЖАНСКИЙ ЯЗЫК Фирудин Рзаев. Нахчыван, богазкёйские письмена и прототюрки хурри фольклор и литература искусство экономика............................... ...... .............. ..... ..118 Зульфия Исмаил. Синтаксическая позиция именных неопределительных словосочетаний...........................................................................................................130 Нурай Алиева. Замена гласных в Нахчыванской группе диалектов и говоров....135