Okręty Wojenne Nr 74

Drodzy Czytelnicy

Czas płynie nieubłaganie i już mamy grudzień, w którym Dwumiesięcznik zamykamy nasz kolejny rok wydawniczy. Staraliśmy się w nim Vol. XV, Nr 74 (6/2005) zaprezentować Wam w naszym magazynie najciekawsze materiały ISSN-1231-014X, Indeks 386138 dotyczące okrętów, ich historii, czy też nieznanych epizodów wojen Redaktor naczelny morskich. Przed nami kolejny, jak sądzimy obfitszy rok wydawniczy. O wszelkich Jarosław Malinowski nowościach będziemy skwapliwie informować w kolejnych numerach „OW”. Korzystając z okazji składamy wszystkim Czytelnikom i ich rodzinom życzenia Kolegium redakcyjne Rafał Ciechanowski, Michał Jarczyk, zdrowych i pogodnych Świąt Bożego Narodzenia oraz pomyślności w nadchodzącym Maciej S. Sobański Nowym Roku. Redakcja Współpracownicy w kraju Jarosław Cichy, Andrzej Danilewicz, Przemysław Federowicz, Maciej K. Franz, Michał Glock, Tadeusz Górski,Tomasz Grotnik, W NUMERZE Krzysztof Hanuszek, Jerzy Lewandowski, Andrzej Nitka, Grzegorz Nowak, Maciej S. Sobański Grzegorz Ochmiński, Jarosław Palasek, 2 Jan Radziemski, Marcin Schiele, Maciej Szopa, Z życia flot Marek Supłat, Tomasz Walczyk

Współpracownicy zagraniczni BELGIA Hartmut Ehlers Leo van Ginderen, Jasper van Raemdonck, 5 Monitor rzeczny Parnaiba. Ostatni okręt CZECHY tego typu w Brazylii René Greger, Ota Janeček FRANCJA Gérard Garier, Jean Guiglini, Pierre Hervieux Maciej K. Franz HISZPANIA 10 Alejandro Anca Alamillo Lotniskowiec Eagle IZRAEL – koń roboczy Royal Navy Aryeh Wetherhorn LITWA Aleksandr Mitrofanov Maciej S. Sobański MALTA 21 Japońskie krążowniki ciężkie typu Joseph Caruana Furutaka i Aoba, część III NIEMCY Siegfried Breyer, Richard Dybko, Hartmut Ehlers, Jürgen Eichardt, Zvonimir Freivogel, Reinhard Kramer Przemysław Federowicz ROSJA 33 Siergiej Bałakin, Nikołaj W. Mitiuckow, Opercja „Ostfront”, Konstantin B. Strelbickij część II STANY ZJEDNOCZONE. A.P. Arthur D. Baker III UKRAINA Jarosław Palasek Anatolij N. Odajnik, Władymir P. Zabłockij 40 Amerykańskie okręty dowodzenia, WIELKA BRYTANIA część IVb Ralph Edwards WŁOCHY Maurizio Brescia, Achille Rastelli Tadeusz Górski 49 Adres redakcji Niszczyciele flot Morza Bałtyckiego Wydawnictwo „Okręty Wojenne” w latach 50. XX wieku Krzywoustego 16, 42-605 Tarnowskie Góry Polska/Poland tel: +48 032 384-48-61 www.okretywojenne.pl Maciej S. Sobański e-mail: [email protected] 59 Narodziny chińskich sił podwodnych

Skład, druk i oprawa: DRUKPOL sp. j. Kochanowskiego 27, 42-600 Tarnowskie Góry Zvonimir Freivogel tel. 032 285-40-35, www.drukujemy.pl Typ Wespe i Seelöwe, część II 63 © by Wydawnictwo „Okręty Wojenne” 2005 Wszelkie prawa zastrzeżone. All rights reserved. Przedruk i kopiowanie jedynie za zgodą wydawnictwa. Redakcja zastrzega sobie prawo Aleksandr Mitrofanov skracania i adjustacji tekstów. Materiałów nie 68 zamówionych nie zwracamy. Marynarka Wojenna Republiki Redakcja nie ponosi odpowiedzialności za treść Południowej Afryki publikowanych artykułów, które prezentują wyłącznie opinie i punkt widzenia ich autorów. Jarosław Malinowski Nakład: 1500 egz. Nowy chiński niszczyciel min 77

Na okładce: Polski niszczyciel Błyskawica jako okręt- muzeum w 2004 roku. Weteran II wojny Recenzje światowej, jak i Układu Warszawskiego. 80 fot. Jarosław Ciślak Z życia flot

34 mln USD stary amerykański okręt de- wyporność standardowa 7700 t, a pełna santowy-dok Trenton (LPD-14). Należąca odpowiednio ponad 10 000 t, przy czym do typu SCB187B Austin jednostka zo- nie są znane dokładne wymiary okrętu, stała zbudowana w latach 1966‑1971 należy jednak sądzić, że niewiele różnią w stoczni Lockheed SB w Seattle. się od gabarytów wcześniejszych nisz- Wyporność standardowa 8883 t, a peł- czycieli rakietowych typu Kongo (161 x na odpowiednio 16 590 t przy długości 21 x 6,2 m). Napęd stanowią 4 turbiny całkowitej kadłuba 173,4 m, szerokości gazowe IHI GE LM-2500 o łącznej mocy 25,6 m i zanurzeniu 7,2 m. Napęd sta- około 100 000 KM, które pracując na nowią 2 turbiny parowe typu de Laval 2 śruby zapewniają maksymalną pręd- o łącznej mocy 24 000 KM, które zapew- kość 30 węzłów. niają maksymalną prędkość 21 węzłów. Uzbrojenie obejmuje pionowe, kadłu- Zasięg wynosi 7700 Mm/20 węzłach. bowe wyrzutnie Mk 41 VLS z pociskami Uzbrojenie jednostki obejmuje 2 ze- „Standard” SM-2 Block III, ESSM „Sea Bułgarska fregata Drazki (eks-belgijski Wandelaar) po przybyciu stawy artyleryjskie plot. kal. 20 mm Mk Sparrow” oraz ASROC do zwalczania ce- do Warny fot. Internet 15 „Phalanx” CIWS, 2 pojedyncze dzia- lów podwodnych (ogółem 96 prowadnic Dania większości wizualizacji i rzutów nowych ła plot. kal. 25 mm L/75 Mk 38 Mod 0 – 32 na pokładzie dziobowym przed nad- Nowe patrolowce jednostek inspekcyjnych. Na rufie znajdo- „Bushmaster” oraz 8 pojedynczych budówką i 64 na hangarze), 8 wyrzut- W dniu 20 grudnia 2004 roku do- wać się będzie lądowisko dla śmigłowca, wkm-ów kal. 12,7 mm M2. Okręt posia- ni (2 x IV) pocisków SSM-1B, 1 działo wództwo marynarki wojennej Danii pod- zaś poniżej specjalna komora dokowa da niezbędne różnorodne wyposażenie kal. 127 mm L/54 OTOBreda oraz 2 ze- pisało kontrakt ze stocznią Karstensens pozwoli na transportowanie gotowej do elektroniczne. stawy plot. kal. 20 mm Mk 15 Mod 12 Skibsvaerft A/S w Skagen na budowę akcji motorówki inspekcyjnej klasy LCP. Załoga jednostki liczy 402 ludzi, w tym Block I „Phalanx” CIWS, 2 potrójne wy- 2 okrętów inspekcyjnych przeznaczonych Podstawą wyposażenia elektronicznego 29 oficerów, zaś na jego pokładzie można rzutnie torpedowe pop kal. 324 mm Typ do działania na wodach Wysp Owczych stanowić ma radar SCANTER 4100 o za- transportować desant w sile 835 żołnie- 68 z torpedami Typ 73 lub Mk 46 Mod i Grenlandii, które mają zastąpić znajdujące sięgu do 160 km. W czasie pokoju zało- rzy, w tym 79 oficerów. W doku znajduje 5 oraz 2 śmigłowce pokładowe SH-60J się 1 LCAC, 1 LCU i 4 LCM(8) względnie „Seahawk”. 28 LVT, zaś na pokładzie lotniczym mie- W skład bogatego wyposażenia elek- ści się do 6 śmigłowców, z tym jednak, tronicznego wchodzą radary nawigacyj- że w niewielkim teleskopowym hangarze ne, trójwspółrzędny radar dozoru po- można parkować tylko jeden z nich. wietrznego Lockheed Martin SPY-1D (V) Trenton, który nadal pozostawał Aegis 3-D, 2 radary Raytheon SPG-62 w służbie, przed przekazaniem stronie in- do kierowania ogniem rakietowym, radar dyjskiej zostanie poddany drobnemu re- kierowania ogniem artyleryjskim FCS- montowi. 2-23, 2 radary General Dynamics Mk 90 Phalanx oraz sonary, dziobowy NEC Japonia OQS-102 i Oki OQR-2. Wodowanie nowego Po wodowaniu Atago przejdzie do Wizja komputerowa nowego patrolowca duńskiego. fot. Internet Atago W dniu 24 sierpnia 2005 roku bazy w Maizuru, gdzie do wiosny 2007 się w służbie od 1974 jednostki typu Agdlek ga jednostki liczyć będzie 18 marynarzy w stoczni Mitsubishi Heavy Industries będzie przedmiotem prac wykończenio- (wyp. 300 t, 31,4 x 7,7 x 3,3 m, 800 KM, i oficerów, którą w razie potrzeby moż- Ltd w Nagasaki wodowano prototypowy wych, obejmujących montaż uzbrojenia prędkość 12 węzłów, załoga 15 ludzi). na zwiększyć, wykorzystując 43 miejsca niszczyciel rakietowy Atago (DDG 117), i wyposażenia. Wejście do służby nowe- Pierwszy z okrętów ma zostać ukoń- mieszkalne, jakimi dysponuje okręt. typu Kongo-Kei, stanowiącego zmoder- go niszczyciela rakietowego, którego za- czony w roku 2007, a w 2008 rozpocząć nizowaną wersję typu Kongo, którego danie będzie obrona zespołów floty przed służbę. Indie budowę przerwano w 1998 po ukończe- pociskami balistycznymi, jest przewidzia- Według wstępnych i bardzo niepeł- Okręt z USA niu czwartej jednostki serii – Chokai. na na koniec 2007 roku. Seria jednostek nych informacji, wyporność nowych jed- Wg „Strategy Page” Indie miały zaku- Podstawowe dane taktyczno-tech- typu Kongo-Kei ma obejmować 2 okręty, nostek inspekcyjnych ma wynieść 1720 pić dla swej marynarki wojennej za kwotę niczne nowego niszczyciela rakietowego: dla drugiego przewidziano znak taktycz- t przy długości kadłuba 61,9 m, szeroko- Nowy japoński niszczyciel rakietowy Atago po wodowaniu. fot. Mitsubishi ści 14,6 m i zanurzeniu 4,95 m. Napęd stanowić mają 2 silniki wysokopręż- ne, każdy o mocy 3000 kW, które za- pewnią prędkość maksymalną 17 wę- złów. Zasięg okrętów ma sięgać 3000 Mm. Moc elektrowni pokładowej 580 kW (480 kW agregat podstawowy +100 kW agregat pomocniczy), zaś manewrowanie ułatwi aktywny dziobowy ster strumieniowy. W czasie pokoju symboliczne uzbrojenie stanowić będą 2 pojedyncze wkm-y kal. 12,7 mm, ale dzięki zastosowaniu koncepcji modułowej FLEX, w razie potrzeby na pokładzie dziobowym może zostać zamontowane działo kal. 76 mm L/62 Oto Melara, które widnieje na

2 Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE Z życia flot ny DDG 178. Koszt budowy pojedyncze- stocznia FLW, zaś nr 3 NSWE, co możli- Rosja go niszczyciela rakietowego określono we będzie właśnie dzięki przyjęciu modu- Kaspijska „kanonierka” wstępnie na około 1,13 mld USD. łowej koncepcji budowy korwet. W dniu 7 października 2005 roku w stoczni OAO „Ałmaz” w Sankt Niemcy Pakistan Petersburgu odbyło się uroczyste wo- Budowa pierwszej korwety Fregaty z USA? dowanie małego okrętu artyleryjskie- Trwają prace montażowe prototypo- W dniu 31 sierpnia 2005 r. w cza- go Astrachań, prototypu serii 5 jedno- wej niemieckiej korwety Braunschweig, sie promocji książki na Uniwersytecie stek projektu „Bujak”, które do roku 2007 nowego typu K 130, która w lutym Bahria, adm. Shahid Karimullah, do- zasilić mają rosyjską Flotyllę Kaspijską. 2006 ma zostać wodowana, tak by wódca marynarki wojennej Pakistanu, Stępkę pod budowę okrętu, jak zauwa- po zakończeniu wszystkich prób zasi- poinformował dziennikarzy, że Stany żył Jurij Goriew, szef wydziału zamó- lić latem 2007 skład Deutsche Marine. Zjednoczone zaoferowały flocie jego wień okrętowych Ministerstwa Obrony Przypomnijmy pokrótce podstawowe kraju 2 fregaty rakietowe typu Oliver Rosji, pierwszego zaprojektowanego już parametry taktyczno-techniczne nowego Hazard Perry (identyczne z 2 znajdu- Kadłub portugalskiego w XXI wieku, położono 30 kwietnia 2004, okrętu. Wyporność 1690 t przy długości jącymi się w składzie PMW). Zdaniem patrolowca Viana do Castelo zaś same prace stoczniowe przebiega- całkowitej 88,75 m i szerokości 13,25 admirała „...Fregaty typu Oliver Hazard fot. Marinha do Portugal ły zgodnie z planem, co stanowi swoisty m. Silniki o łącznej mocy 19.850 KM za- Perry są nie tylko lepiej wyposażone od fenomen w warunkach rosyjskich (i nie pewnić mają maksymalną prędkość 26 chińskich jednostek typu F-22P, ale są wyporność 1790 t przy długości całko- tylko !) i dobry prognostyk na przyszłość węzłów. Zasięg ma wynieść 4100 Mm również większe od nich, co oznacza, że witej kadłuba 83,10 m, szerokości 12,95 dla stoczni. przy 15 węzłach, a autonomiczność 21 na ich pokładach możliwa będzie insta- m i zanurzeniu 3,69 m. Napęd zapewnia- Wyporność pełna jednostki wynosi dób. Uzbrojenie obejmie 8 szwedzkich lacja większej liczby elementów uzbro- ją 2 silniki wysokoprężne, każdy o mocy poniżej 600 t przy zanurzeniu około 2 m, przeciwokrętowych pocisków rakieto- jenia i wyposażenia...” Równocześnie 3900 kW, które pozwalają na osiągnięcie co pozwala na operowanie w strefie przy- prędkości maksymalnej do 20 węzłów. brzeżnej, w delcie Wołgi i na otwartych Zasięg około 4850 Mm przy prędkości wodach Morza Kaspijskiego. Prędkość ekonomicznej 15 węzłów. Patrolowiec maksymalna 28 węzłów, zasięg 1500 posiada symboliczne uzbrojenie w po- Mm, a autonomiczność 10 dób. Okręt staci 1 działa plot. kal. 40 mm L/70 dysponuje uniwersalnym uzbrojeniem Bofors na pokładzie dziobowym, na ru- artyleryjsko-rakietowym, jest również fie natomiast znajduje się lądowisko dla przystosowany do prowadzenia dzia- śmigłowca. Jednostki mają otrzymać łań antydywersyjnych oraz prowadze- bogate wyposażenie nawigacyjne, zin- nia walki radioelektronicznej. Uzbrojenie tegrowany system informacyjny oraz główne składa się z armaty kal. 100 mm, łączności, pracujący w zakresie często- dwóch działek AK-630 kal. 30 mm, wy- Gotowa do wydokowania dziobowa część niemieckiej korwety tliwości MF, HF, VHF i UHF łącznie z termi- rzutni rakiet przeciwlotniczych „Igła (2 Braunschweig. fot. „Strategie und Technik” nalem INMARSAT. Załoga ma liczyć 35 x IV) oraz wyrzutni niekierowanych po- wych RBS-15 Mk 3, które mogą być adm. Shahid Karimullah oznajmił, że ludzi, w tym 5 oficerów, lecz w razie po- cisków rakietowym UMS-73 „Grad-M” również stosowane do rażenia celów lą- trwają aktualnie próby z pakistańskimi trzeby można ją powiększyć o dalsze 32 (2 x XX) kal. 122 mm. dowych, na śródokręciu, 2 wyrzutnie 21- rakietowymi pociskami samosterują- osoby, w tym 4 oficerów, wykorzystując Astrachań, którego głównym zada- -prowadnicowe Mk 49 RAM z pociska- cymi, choć minie jeszcze zapewne tro- w pełni pomieszczenia mieszkalne patro- niem będzie ochrona 200 milowej strefy mi plot. RIM-116 Block IA, 1 uniwersalne chę czasu nim będzie można odpalać lowca. ekonomicznej Rosji na Morzu Kaspijskim, działo 76 mm L/62 OTOBREDA na dzio- je z pokładów fregat. Podobnie, zdaniem Podstawowym zadaniem okrętów objęła załoga dowodzona przez kpt-lt bie i 2 działa plot. kal. 27 mm Mauser admirała, rzecz się ma z okrętami pod- typu Viana do Castelo będzie ochro- Siergieja Babskowa. Wejście jednostki MLG 27 oraz śmigłowiec pokładowy na wodnymi o napędzie atomowym „..mu- na portugalskiej Strefy Wyłączności po zakończeniu cyklu prób stoczniowych rufie. Załoga korwet ma liczyć 50 mary- simy rozwijać je sami, nie oglądając się, Ekonomicznej, zwalczanie i likwidacja (na uwięzi i morskich) oraz odbiorczych narzy i oficerów (maksymalnie 76 miejsc ani nie oczekując niczego od innych, tak zanieczyszczeń oraz działania ratowni- prób państwowych, przewidziano na lato mieszkalnych) by pewnego dnia móc zaspokoić swoje cze SAR. 2006 roku. Przewidywany wstępnie koszt poje- potrzeby w tym względzie...”. Rosyjski kuter artyleryjski Astrachań po wodowaniu. fot. Ałmaz dynczej korwety szacowany jest na oko- ło 186 mln. USD, co wydaje się raczej Portugalia kwotą zdecydowanie zbyt niską. Nowy patrolowiec Do budowy korwet typ K 130 bazują- W portugalskiej stoczni ENVC cych na rozwinięciu koncepcji MEKO 100 (Estalieros Navais Viana do Castelo) autorstwa Blohm & Voss, powołano kon- trwają prace przy budowie 2 pierw- sorcjum ARGE K 130, obejmujące stocz- szych patrolowców oceanicznych pro- nie Blohm + Voss (B+V), Fr. Lürssen jektu NPO-2000. Prototyp noszący na- (FLW) i Nordseewerke (NSWE). Przyjęty zwę Viana do Castelo (P-360) ma wejść w toku realizacji zlecenia podział pracy do służby w kwietniu 2006. przewiduje, że część dziobowa wszyst- Nowe patrolowce oceaniczne, bu- kich jednostek powstanie w stoczni FLW, dowane przy finansowej pomocy Unii a rufowa w NSWE, natomiast B+V za- Europejskiej, mają docelowo zastąpić pewni nadbudówki i moduł masztów dla okręty patrolowe typów João Coutinho całej serii 5 korwet. Prace wykończe- i Baptiste De Andrade. Podstawowe niowe jednostek nr 1 i nr 4 przeprowa- dane taktyczno-techniczne jednostek dzi stocznia B+V, nr 2 i nr 5 odpowiednio określanych jako typ Viana do Castelo to:

Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE 3 Z życia flot

Korwety mają zostać zbudowane ra, a w uroczystości uczestniczyli między z szerokim wykorzystaniem technologii innymi admirałowie Giampaolo Di Paolo stealth. Ich podstawowe uzbrojenie obej- i Sergio Biraghi. mie działo Oto Melara 127 mm L/54 Light Nowy niszczyciel rakietowy posia- Weight (LW) na pokładzie dziobowym da następującą charakterystykę tak- oraz 8 przeciwokrętowych pocisków ra- tyczno-techniczną: yyporność stan- kietowych MBDA „Exocet” MM-40 na dardowa 5289 t, a pełna odpowiednio śródokręciu. Pokład rufowy przeznaczo- 7017 t przy długości całkowitej kadłuba Wizja komputerowa amerykańskiej, szybkiej barki ny został na lądowisko zaokrętowane- 150,6 m, szerokości 20,3 m i zanurzeniu desantowej LCU(R). rys. Textron Marine and Land System go śmigłowca, który korzystać będzie 5,4 m. Napęd w systemie CODOG skła- z hangaru w bryle nadbudówki. da się z 2 turbin gazowych Avio-GE LM Nowy niszczyciel Podstawowe dane taktyczno-tech- Uzbrojenie patrolowców będzie ze 2500, każda o mocy 20,5 MW oraz 2 sil- W dniu 20 października 2005 Wydział niczne projektowanej jednostki: wypor- zrozumiałych względów skromniejsze ników wysokoprężnych, każdy o mocy Zamówień Okrętowych Ministerstwa ność standardowa 250 t, a pełna odpo- i obejmie działo uniwersalne Oto Melara 4,3 MW. Prędkość maksymalna 29 wę- Obrony Rosji zakomunikował o zawar- wiednio 483 t. Długość całkowita 40,75 76 L/62 Compact na dziobie oraz 2 po- złów, a ekonomiczna 18 węzłów. Zasięg ciu, w wyniku zwycięstwa w zamkniętym m, szerokość 13,12 m, a zanurzenie jedyncze wkm-y kal. 12,7 mm. Na rufie 3500 Mm/4 węzłach i 7000 Mm/18 wę- przetargu ogłoszonym jeszcze w roku 1,04 m (z pełnym ładunkiem 1,59 m). znajdzie się również lądowisko dla śmi- złach. W skład elektrowni pokładowej 2002, kontraktu z OAO „Sudostroitielnyj Napęd stanowić będą 4 silniki wysoko- głowca, jednak bez hangaru. wchodzą 4 agregaty prądotwórcze, każ- Zawod – Siewiernaja Wierf” w Sankt prężne MTU/ DDC 16V-4000 produkcji Zgodnie z warunkami kontraktu pa- dy o mocy 1,6 MW. Petersburgu kontraktu na budowę proto- Detroit Diesel, które za pośrednictwem trolowce mają zostać zbudowane w We- Uzbrojenie niszczyciela obejmuje 6 typowego niszczyciela rakietowego pro- 4 przekładni ZF 7550 poruszać będą nezueli przy hiszpańskiej pomocy tech- ośmioprowadnicowych, pionowych ka- jektu 22350. 4 pędniki wodno odrzutowe KaMeWa, nicznej oraz dostawach uzbrojenia dłubowych wyrzutni Sylver A50 z 48 po- Zgodnie z warunkami kontraktu nowy po 2 na każdej burcie. Prędkość mak- i wyposażenia. Makiety obu typów no- ciskami plot. typu „Aster 15” (32 szt.) niszczyciel ma wejść do służby w roku symalna 36 węzłów, a stała do 30 wę- wych okrętów stocznie Navantia zapre- i „Aster 30” (16 szt.), 3 pojedyncze uni- 2009, zaś do 2015 marynarka wojenna złów. Zapas paliwa wynoszący prawie zentowały w czasie trwania ExpoNaval wersalne działa OTOBreda Super-Rapide Rosji powinna otrzymać 3 – 4 takie jed- 75 000 l, pozwoli na osiąganie zasięgu 2005. kal. 76 mm L/62, 2 pojedyncze działa nostki. Koszt budowy prototypu szaco- plot. kal. 25 mm L/87 Oerlikon-OTO KBA, wany jest na 320 – 400 mln USD. 4 wyrzutnie torped pop (z torpedami Niszczyciel proj. 22350 został opra- MU-90) oraz śmigłowiec pokładowy EH cowany w biurze konstrukcyjnym 101 lub NH 90. W okresie późniejszym Siewiernoje PKB jako, co warte jest pod- na śródokręciu ma zostać zainstalowa- kreślenia, pierwsza w Rosji w okresie ne 8 pocisków przeciwokrętowych typu ostatnich 15 lat duża jednostka nawod- „Teseo” Mk 2. na, przeznaczona do wykonywania za- W skład rozbudowanego wyposaże- dań uderzeniowych i zwalczania okrętów nia elektronicznego wchodzi radar wielo- podwodnych. Ostateczna wizja nowej wenezuelskiej korwety. rys. Navantia funkcyjny SPY-90 EMPAR, radar wcze- Nie są znane bliższe parametry tak- snego ostrzegania S-1850-M, radar tyczno-techniczne nowego okrętu, co 900 Mm przy średniej prędkości 28 wę- Włochy AESN SPS-791 RASS, 3 radary kiero- w przypadku floty rosyjskiej, podob- złów, a 1000 Mm przy prędkości ekono- Wodowanie Andrea Doria wania ogniem artyleryjskim AESN SPG- nie jak wcześniej radzieckiej, jest raczej micznej 12 węzłów. Autonomiczność 10 W dniu 14 października 2005 roku 76 oraz sonar kadłubowy Thales TMS stanem normalnym, wiadomo jednak, dób. Zamontowanie strumieniowego ste- w stoczni Fincantieri w Riva Trigoso od- 4110 CL. że wyporność niszczyciela ma wynieść ru dziobowego poprawia zdolności ma- było się uroczyste wodowanie prototy- Załoga okrętu ma liczyć 190 maryna- około 8 tys. t a jej uzbrojenie obejmie newrowe barki, której załoga ma liczyć powego niszczyciela rakietowego Andrea rzy i oficerów, przy czym istnieje możli- 8 rakietowych pocisków przeciwokręto- 8 ludzi (ogółem 14 miejsc mieszkal- Doria (D 553), należącego do typu wość łatwego jej zwiększenia, wyko- wych 3M55 „Onyks”,1 działo kal. 130 nych). Na pokładzie o powierzchni 220 „Orizzonte”, włoskiej mutacji powstałe- rzystując do tego celu wszystkie 222 mm A-192, rakietowy kompleks pop m² można przewozić ładunek o masie go w wyniku kooperacji Francji i Włoch miejsca mieszkalne jednostki. „Miedwiedka-2” oraz kompleks rakieto- 225 t. W wariancie standardowym sta- projektu. Matką chrzestną okrętu zosta- Prototypowy Andrea Doria ma wejść wych pocisków plot. średniego zasięgu nowić go będzie grupa szturmowa + 3 ła pani Gesine Floridi Doria Pamphilj, da- do służby we włoskiej marynarce wojen- „Uragan”. czołgi M1A2 „Abrams”. Za i wyładunek leki żeński potomek słynnego kondotie- nej w roku 2007. umożliwiają 2 rampy, dziobowa o szero- Włoski niszczyciel rakietowy Andrea Doria przed uroczystym kości 6,1 m i rufowa o szerokości 4,3 m. USA wodowaniem fot. Fincantieri Szybka barka desantowa Zamknięty mostek umieszczony na pra- Amerykańska firma Textron Marine wej burcie umożliwia sterującemu wi- and Land System przedstawiła projekt doczność w sektorze 360°. szybkiej barki desantowej typu LCU(R), która ma sprostać wymaganiom XXI wie- Wenezuela ku. Dzięki zastosowaniu napędu wodno Korwety z Hiszpanii odrzutowego jednostka dysponować bę- Przy okazji odbywającej się w Ca- dzie nie tylko wysoką prędkością, dużą racas międzynarodowej wystawy manewrowością, ale także wykorzystu- ExpoNaval 2005 dowództwo marynar- jąc swoje małe zanurzenie i ostro ścięty ki wojennej Wenezueli zakomunikowa- kształt kadłuba, zapewni możliwość bez- ło o zawarciu kontraktu z hiszpańskimi piecznego desantowania na praktycznie stoczniami Navantia na budowę serii 4 każdym nieprzygotowanym brzegu. korwet oraz 4 patrolowców.

4 Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE Tekst

Hartmut Ehlers (Niemcy)

Parnaíba w czasie wizyty w paragwajskim Asunción – 12.05.2000. fot. Hartmut Ehlers Monitor rzeczny „Parnaíba” Ostatni okręt tego typu w Brazylii

Okręty rzeczne zostały zauważone przez szersze kręgi społeczeństwa w czasie Wojny Secesyjnej w Stanach Zjednoczonych w latach 1861‑1865 oraz w toku Wojny z Trójprzymierzem między Paragwajem a Brazylią, Argentyną i Urugwajem w latach 1864-1870. Różne typy okrętów rzecznych w latach późniejszych znalazły się w składach wielu flot, w pierwszym rzędzie Royal Navy oraz marynarek wojennych Austro-Węgier i Rosji. Inne państwa europejskie, w tym również te powstałe po zakończeniu I wojny światowej, szeroko wykorzysty- wały okręty rzeczne. Poza Europą jednostki takie utrzymywały USA, a także Chiny, które dysponowały sporą ich liczbą w służbie. Nawet dziś okręty rzeczny wszystkich typów, różnej wielkości i w różnym wieku nadal pozostają w czynnej służbie, a poza tym zachowano sporą ich liczbę w charakterze muzeów bądź pomników.

Różne typy okrętów rzecznych, takie jak monitory, ka- mierzem. Te jednostki nie będą wspominane w tym arty- nonierki, awiza czy patrolowce nie zawsze mogą być ści- kule, wiadomo bowiem bardzo niewiele o pierwszych no- śle określone. Granice, zwłaszcza między dużymi jednostka- wych okrętach rzecznych, nawet w źródłach brazylijskich. mi typu monitor czy kanonierka rzeczna, są zwykle płynne, Podczas gdy Brazylia próbowała budować kanonierki rzecz- o czym przekonamy się zaraz poniżej. ne w krajowych stoczniach, doświadczenie związane odle- Okręty rzeczne nie poszły oczywiści w zapomnienie głymi terminami dostaw, skłaniało do lokowania po roku w Ameryce Południowej po zakończeniu Wojny z Trójprzy- 1900 zamówień zagranicą. Ulubionym partnerem stały się mierzem. Rywalizacja morska oraz spory terytorialne po- firmy brytyjskie, Yarrow dostarczył w roku 1906 serię 4 ka- między państwami Ameryki Łacińskiej, związane głównie nonierek rzecznych o wyporności 200 t typu Acre. W tym sa- z zyskami z eksportu kauczuku, stworzyły podstawy roz- mym czasie 2 monitory rzeczne o wyporności 650 t, których woju wielu południowoamerykańskich flot. Stąd też okręty rzeczne były i są po dziś dzień we flotach Brazylii, Kolumbii, 1. baza i stocznia Flotylli (Arsenal) ze suchym dokiem mieści się w Ladário Paragwaju i Peru, w mniejszym zakresie także Boliwii. koło Corumbá nad rzeką Paraguay w stanie Mato Grosso do Sul w pobliżu W końcu lata 1880-tych Brazylia rozpoczęła wymianę granic z Boliwią i Paragwajem. 1 2 2. Flotylla dysponuje 2 bazami i stoczniami: Rio Negro w stanie Amazonas jednostek rzecznych z Flotylli Mato Grosso i Amazonki , z dokiem pływającym oraz Val-de-Cães w Belém w stanie Para z suchym do- których większość pochodziła z czasów Wojny z Trójprzy- kiem.

Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE 5 Monitor rzeczny „Parnaíba” stępkę położono w Rio de Janeiro w 1890, dalekie były od mał nr 113. Z powodów finansowych nastąpiła zwłoka ukończenia. Pierwszy z nich Pernambuco, wszedł do służby w realizacji programu, który ostatecznie anulowano w roku w 1910 trafiając do Flotylli Mato Grosso, podczas, gdy dru- 1990 w części dotyczącej budowy 2 pozostałych jednostek ga z jednostek dopiero w 1940, po dwukrotnym przeprojek- serii w stoczniach prywatnych. Nieco później przerwano towaniu od chwili wodowania! budowę Porto Esperança, a nieukończony kadłub rozebrano W końcu 1911 zostały podjęte negocjacje ze stocznią na złom. To zmusiło Marynarkę Wojenną Brazylii do prze- Vickers, Son & Maxim w Barrow w sprawie jednostek śród- prowadzenia „liftingu” starego Parnaíba (drugi monitor ze lądowych dla systemu rzecznego Amazonki. Zamierzano składu FlotMT [Flotylla Mato Grosso], Paraguassú, został nabyć 3 rzeczne monitory o małym zanurzeniu oraz solid- w roku 1972 oficjalnie skreślony z listy aktywnych jednostek nym uzbrojeniu i opancerzeniu jak na okręty tej wielkości. floty). W latach 1998-1999 jednostka została poddana mo- Propozycja Vickers’a dostaw jednostek o wyporności 1200 t dernizacji w Ladario. Prace obejmowały wymianę parowe- została w roku 1912 przyjęta przez Brazylię. Wszystkie 3 jed- go układu napędowego na silniki wysokoprężne oraz mon- nostki typu Javary zostały ukończone do lutego 1914 i były taż lądowiska dla śmigłowca. Po ich zakończeniu Parnaíba gotowe do przerzucenia do Rio de Janeiro, jednak w tym dumnie kontynuuje służbę w nowym milenium jako ostatni czasie Brazylia nie miała środków na zapłatę za te okrę- okręt tego typu w Brazylii. ty. Ceny kauczuku spadły drastycznie w roku 1913 w wyni- Uwaga: jednostki rzeczne z okresu Wojny z Trójprzymie- ku konkurencji ze strony nowych plantacji utworzonych na rzem oraz patrolowce rzeczne zbudowane po roku 1970, Malajach i Brazylia nie mogła już dłużej pozwolić sobie na nie zostały ujęte w poniższym zestawieniu. luksus rozwijania marynarki wojennej. Trzy monitory rzeczne wystawiono na sprzedaż w tym samym czasie co okręt Brazylijskie monitory rzeczne i kanonierski liniowy Rio de Janeiro, który sprzedano Turcji. Jednak jed- począwszy od roku 1890 nostki rzeczne nie były tak łakomym kęskiem jak okręt liniowy w okresie „przedwojennego głodu”, wobec czego pozo- Jutahy, Tefé stały w Barrow. Zostały one w sierpniu 1914 przejęte przez Kanonierki rzeczne Royal Navy. W czasie wojennej służby jednostki można było Wyporność: 33 t zobaczyć u wybrzeży Belgii, na Morzu Śródziemnym i we Wymiary: 27,5 x 4,6 x 1,5 m Wschodniej Afryce, zaś po zakończeniu wojny w północ- Napęd: silnik parowy, 7 t węgla nej Rosji i na Morzu Czarnym. Jednostki zostały wycofane Prędkość: 11 węzłów ostatecznie ze służby w 1919, a sprzedane na przełomie lat Uzbrojenie: 1 x 47 mm, 2 km-y 1920/1921. W roku 1917 dawny 320 t holownik został wcielony do Zbudowane w Brazylii i ukończone w latach 1890-92. Flotylli Amazonki jako kanonierka rzeczna Amapá, podob- Po przebudowie wcielone do służby w 1917. Tefé pozosta- nie jak 2 kanonierki rzeczne o wyporności 33 t (Jutahy i Te - wał w czynnej służbie w 1932 fé, zbudowane w latach 1890-92). Do jednostek tych w 1923 dołączył dawny 120 t kuter celny przebudowany na rzeczne Acre, Amapá, Juruá, Missões awizo Ajuricaba, który również trafił na Amazonkę. W tym Kanonierki rzeczne czasie Flotyllę Mato Grosso zasiliła kanonierka rzeczna Wyporność: 110 t standard, 200 t pełna Oiapoc, przebudowana z dawnego rzecznego parowca. Wymiary: 36,30 x 6,60 x 0,85 m, głębokość kadłuba 1,7 m Marynarka wojenna musiała czekać kolejne 13 lat nim do- (Acre) 36,57 x 6,09 x 0,60 m, głębokość kadłuba 1,7 (po- szło w czerwcu 1936 do położenia stępki pod nową poje- zostałe) dynczą kanonierkę rzeczną. Parnaíba, bo taką nosiła nazwę Napęd: maszyna parowa 350 KM, 1 kocioł Yarrow, 22 t dostarczona w marcu 1938 jednostka o wyporności 720 t, węgla + 6000 kłód drewna (Acre) zasiliła Flotyllę Mato Grosso. W maju 1940 w skład wspo- 2 maszyny parowe o łącznej mocy 300 KM, 2 śruby w tu- mnianej flotylli wszedł drugi monitor rzeczny Paraguassú, nelach (pozostałe) którego budowę rozpoczęto pół wieku wcześniej, jeszcze Prędkość: maks. 11 węzłów, ekonomiczna 6 węzłów w roku 1890. Załoga: 30 marynarzy i oficerów Długi okres bez nowych dużych okrętów rzecznych za- Uzbrojenie: 1 haubica kal. 87 mm Armstrong, 1 x 57 mm, kończył się dopiero w 1972, gdy wodowano pierwszy z serii 2 jednostek typu Pedro Teixeira, o wyporności 900 t oraz trzy 3. są również informacje, że szereg patrolowców przybrzeżnych o wy- 365-tonowe jednostki typu Roraima. Z uwagi na swoje lek- porności 960 t zbudowanych w Holandii w latach 1954-55, było wykorzy- stywanych do zadań patrolowych w systemie rzecznym Amazonki i jej delty. kie uzbrojenie wszystkie zostały sklasyfikowane jako patro- Wspomniane jednostki to holowniki oceaniczne o uciągu na palu 15 t, przygo- lowce rzeczne (NPaFlu) i przydzielone do Flotylli Amazonki towane w założeniach do wykonywania zadań trałowych i stawiania min. (FlotAm) 3. Stępkę pod budowę czwartej jednostki tego typu Kanonierka rzeczna Amapá w początkach służby. położono w 1983, zaś gotowy okręt w 1985 dostarczono do fot. Jose Henrique Mendes Paragwaju, gdzie pełni służbę jako Itaipú. Plany wymiany monitorów rzecznych Paraguassú i Parna- íba po raz pierwszy sformułowano w początkach lat 1970- -tych. Plan budowy dwóch rzecznych patrolowców Cascavel i Jararaca, został jednak szybko anulowany. W roku 1981 ogłoszono program budowy 3 rzecznych patrolowców o wyporności 380 t, podobnych do jednostek typu Roraima. Stępkę pod budowę pierwszej jednostki, która otrzymała nazwę Porto Esperança, położono 14 lutego 1985 w AMRJ (Arsenal de Marinha do Rio de Janeiro), zaś kadłub otrzy-

6 Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE Monitor rzeczny „Parnaíba”

nej mocy 450 KM, 1 kocioł wodnorurkowy Babcock, 2 śruby, 51 t węgla Prędkość: 14 węzłów Załoga: 51 marynarzy i oficerów Uzbrojenie: 2 x 47 mm L/40, 1 moździerz, 2 x 37 mm Maxim (automatyczne) – pierwotne 2 x 20 mm plot. Oerlikon (pojedyncze) od 1960

Zbudowany w 1907 jako Cidade de Belém przez stocz- nię John I. Thornycroft & Co., Ltd, Southampton (Wielka Monitor rzeczny Pernabuco w 1916 roku. fot. Abrahams Brytania). Tzw. kuter celny (aviso-aduaneiro, podobny do Ajuricaba), pełnił służbę w stanie Para. W dniu 4 listopada 4 km-y Maxim 1908 przejęty od Ministerstwa Finansów przez marynarkę Zbudowane przez Yarrow w Poplar (Wielka Brytania), wojenną w drodze wymiany za awizo Tocantins, z przezna- wzorowany na egipskim typie Melik z 1897, wszystkie wo- czeniem do przyszłej służby we Flotylli Mato Grosso jako dowane w 1904, a dostarczone w 1906. Oficjalnie uroczy- awizo rzeczne (aviso fluvial) W kwietniu 1909 pod nazwą ście wcielone do służby we Flotylli Amazonki w 1906 w Ar- zmienioną na Amapá 4 przybył do Ladario. Kontynuował senal de Marinha do Para w Belém. Koszt budowy Acre służbę jako Oiapoc i najprawdopodobniej w roku 1926 zo- wyniósł 13 234,90 £. stał przeklasyfikowany na kanonierkę. W roku 1960 prze- Acre – w składzie Flotylli Amazonki, port bazowy Belém. zbrojony w Ladario, otrzymał numer boczny U 15. Oficjalnie Rozkazem ministerialnym nr 2216 z 4 maja 1914 przekla- wycofany ze składu floty w 1964. syfikowany na okręt III rangi. W okresie między paździer- nikiem 1917 a marcem 1920 okręt pozostawał w stanie nie- Javary, Solimões, Madeira czynnym, oficjalnie wycofany ze służby rozkazem nr 885 Monitory rzeczne z dniem 11 marca 1921 roku. Wyporność: 1544 t (w Royal Navy 1260 ts) Amapá – w składzie Flotylli Amazonki do czasu wycofa- Wymiary: 81,36/80,70 x 14,95 x 1,53/2,29 m nia ze służby rozkazem nr 582 z dniem 12 lutego 1917. Napęd: 2 maszyny parowe potrójnego rozprężania o łącz- Juruá – w składzie Flotylli Amazonki do czasu wycofania nej mocy 1450 KM przy 250 obrotach, 2 śruby w tune- ze służby rozkazem nr 582 z dniem 12 lutego 1917. lach, 200 t węgła + 91 t paliwa płynnego Missões – w składzie Flotylli Amazonki do czasu wyco- Prędkość: projektowana 12 węzłów, faktyczna 9,5 węzła fania ze służby rozkazem nr 3836 z dniem 17 października Zasięg: 2800 Mm przy 8 węzłach 1933, sprzedany 4 stycznia 1934. Załoga: 9 oficerów oraz 131 podoficerów i marynarzy Opancerzenie: pas pancerza burtowego 76 mm na śród- Pernambuco okręciu, 38 mm na końcach kadłuba, pokład 25 mm na Monitor rzeczny śródokręciu, 19 mm na dziobie i rufie, grodzie na koń- Wyporność: projektowa 470 t, pełna 650 t cu pasapancerz burtowego 38 mm na dziobie i 25 mm na Wymiary: 44,53 x 10,32 x 1,60 m, głębokość kadłuba 2,5 m rufie, osłona maszynowni 25-50 mm, stanowisko dowo- Napęd: 2 pionowe maszyny parowe potrójnego rozprę- dzenia 102 mm ściany, 64 mm dach, barbeta wieży artyle- żania, o łącznej mocy 800 KM, 2 śruby, 45 t węgla ryjskiej 89 mm, wieża artyleryjska front 102 mm, boki 76 Prędkość: maks. 11 węzłów mm, dach 44 mm, tył i podłoga 38 mm Załoga: 81 marynarzy i oficerów Uzbrojenie: 2 x 152,4 mm w dwudziałowej wieży, 2 haubi- Opancerzenie: pas pancerza burtowego 170-100 mm, po- ce 120 mm, 4 x 47 mm Vickers, 6 km-ów 7 mm Hotchkiss, kład 100 mm, stanowisko dowodzenia 90 mm, wieża ar- w czasie wojny przeprowadzono modyfikacje uzbrojenia tyleryjska 150 mm na Mersey i Severn. Uzbrojenie: 2 x 120 mm L/40 w dwudziałowej wieży artyleryjskiej, 2 x 47 mm L/40 Nordenfelt, 4 x 37 mm Maxim (automatyczne), 4 km-y. 4. zgodnie z rocznikiem Jane’s Fighting Ships of World War I (191) oraz JFS 1939, 1949-50, 1954-55, itd. aż do JFS 1964/65. Sama nazwa jest wątpliwa, bowiem w okresie 1904/1917 istniała pierwsza Amapá typu Acre, zaś w okre- Stępkę pod budowę Pernambuco położono 11 czerwca sie 1917/1949 druga Amapá eks-Caiapó. W brazylijskich źródłach nie znale- ziono precyzyjnej daty od której okręt funkcjonował pod nazwą jako Oiapoc. 1890 r. w Arsenal de Marinha da Ilha das Cobras (obec- Nazwa ta we współczesnych europejskich rocznikach bywa podawana jako nie AMRJ) w Rio de Janeiro wraz z bliźniaczym Maranhão Oiapoque bądź Oyapock. (zmienionym następnie na Paraguassú). Wodowany dopiero w 1909, a wcielony do służby w 1910, po 20 latach budowy!. Niedoszły brazylijski monitor Javary w służbie Royal Navy jako W roku 1911 przydzielony do Flotylli Mato Grosso (FlotMT) Humber w okresie I wojny światowej. fot. zbiory Hartmut Ehlers W roku 1937 wykonano remont kotłów przez stocznię J.S. White & Co., Ltd. Okręt wycofany ze służby rozkazem nr 1856 z dnia 27 sierpnia 1948 . W czasie służby nosił najprawdopodobniej numer taktyczny P 1.

Oiapoc Awizo rzeczne (kanonierka) Wyporność: 195 ts Wymiary: 41,8 x 5,5 x 1,83 m Napęd: 2 maszyny parowe potrójnego rozprężania o łącz-

Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE 7 Monitor rzeczny „Parnaíba”

Budowane w stoczni Vickers w Barrow (Wielka Brytania), położenie stępki wszystkich 3 jednostek 24.08.1912. Pozostawały w Devonshire Dock w Barrow do czasu przejęcia przez Royal Navy 03.08.1914 po 155 000 £ za jednostkę. Javary – wodowany 17.07.1913, ukończony w listopadzie 1913, wcielony do służby w Royal Navy 8.08.1914 jako HMS Humber. Po wojennej służbie u wybrzeży Belgii, w Dardanelach, Egipcie, Stambule, a od maja 1919 w Mur- mańsku [Eskadra Morza Białego] okręt został wycofany ze służby w Chatham 24.10.1919. Jedenaście miesięcy później został sprzedany holenderskiej firmie ratowniczej F. Rijsdijk za 5510 £ i przebudowany na barkę dźwigową. W roku 1925 odsprzedany firmie Upnor Shipbreaking Company, ciągle pod nazwą Humber. W 1935 przejęta firmę Dover Kanonierka rzeczna Ajuricaba. fot. SDM Industries, po czym odsprzedana do Francji, jeszcze przed wybuchem II wojny światowej, ostateczny los pozostaje nie- Wodowany jako Cidade de Manaus w stoczni Rose & znany. Duncan w Glasgow (Wielka Brytania), dokładna data nie- Solimões – wodowany 19.08.1913, ukończony styczeń znana. Zbudowany jako tzw. kuter celny dla władz sta- 1914, wcielony do służby w Royal Navy 8.08.1914 jako HMS nu Amazonas. Rozkazem nr 822 z 14 lutego 1923 został Severn. Po wojennej służbie u wybrzeży Belgii i Wschodniej przejęty przez marynarkę wojenną i wcielony jako awi- Afryki, gdzie zwalczał niemiecki lekki krążownik Königsberg zo rzeczne do Flotylli Amazonki pod nazwą Ajuricaba. oraz siły lądowe, okręt przeszedł w kwietniu 1914 na W okresie między styczniem a październikiem 1925 prze- Morze Śródziemne, a następnie na Morze Czarne i Dunaj. szedł przebudowę i został przeklasyfikowany rozkazem W marcu 1919 odwołany do Anglii, a następnie przydzielo- ministerialnym nr 3740 z 16 września 1926 na kanonier- ny do Eskadry Morza Białego. W lipcu 1919 odstawiony na kę. W okresie między lipcem 1926 a marcem 1927 po- konserwację i odholowany do Queenstown (obecnie Cobh). zostawał w Belém w stanie nieczynnym. Ajuricaba zo- W maju 1921 sprzedany firmie T.W. Ward, a następnie od 23 stał ostatecznie wycofany ze służby rozkazem nr 2291 marca 1923 złomowany w stoczni Preston. z 5 września 1932. Madeira – wodowany 30 września 1913, ukończony w lutym 1914, wcielony do służby w Royal Navy 8.08.1914, po- Paraguassú dobnie jak HMS Mersey. Przebieg dalszej służby identyczny Monitor rzeczny jak w przypadku Severn, tyle tylko, że złomowany w stoczni Wyporność: projektowana 500 t (430 ts), pełna 650 t Ward w Morecambe od listopada 1922 Wymiary: 44,72 x 10,60 x 1,60, głębokość kadłuba 2,4 m Napęd: 2 poziome maszyny parowe potrójnego rozpręża- Amapá nia firmy J.S. White & Co., Ltd. o łącznej mocy 1100 KM, Kanonierka rzeczna 2 kotły typu Thornycroft, 2 śruby, 40 t paliwa płynnego. Wyporność: 320 t (290 ts) Prędkość: maks. 13 węzłów Wymiary: 31,7 x 7,3 x 3,2 m Załoga: 71 – 88 marynarzy i oficerów Napęd: maszyna parowa Opancerzenie: pas pancerza burtowego 19 mm, pokład Prędkość: maks. 15 węzłów 13 mm Załoga: 39 marynarzy i oficerów Uzbrojenie: 1 x 120 mm L/45, 2 x 47 mm L/40, 2 haubice Uzbrojenie: 2 x 57 mm L/40, 4-6 km-ów, możliwość zabie- kal. 87 mm Armstrong, 4 km-y (pierwotne) 1 x 76,2 mm rania na pokład min Mk 33 L/50, 2 x 47 mm, 2 x 40 mm L/60 Bofors (pojedyncze Mk 3), 6 x 20 mm Oerlikon (pojedyncze) – od 1960. Wodowany w Niemczech w roku 1912 jako holownik Caiapo, zaś w roku 1917 przeklasyfikowany na kanonier- kę (canhoneira) rozkazem nr 3945. W dniu 29 grudnia 1917 Monitor rzeczny Paragussu w Baia da Guanabora. fot. SDM wcielona do Flotylli Amazonki rozkazem nr 5067 pod nową nazwą jako Amapá. Pełnił służbę w charakterze kanonierki do 1949, po czym został przeklasyfikowany ponownie na holownik rozkazem nr 268 z 17 lutego 1949. Złomowany w 1952 roku.

Ajuricaba Awizo rzeczne (kanonierka) Wyporność: 120 t Wymiary: 30,10 x 5,48 x 0,9 m, głębokość kadłuba 2,74 m Napęd: maszyna parowa potrójnego rozprężania o mocy 456 KM, 1 kocioł, 25 – 48 t węgla Prędkość: maks. 15 węzłów, ekonomiczna 8 węzłów Załoga: ? Uzbrojenie: 2 x 47 mm L/40, 2 km-y 7 mm

8 Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE Monitor rzeczny „Parnaíba”

Stępkę pod budowę Paraguassú położono 11 czerwca 1890 w Arsenal de Marinha da Ilha das Cobras (obecnie AMRJ) w Rio de Janeiro pod pierwotną nazwą Maranhão wraz z bliźniaczą jednostką Pernambuco. Po przewlekłej budowie, w toku której nazwę zmieniono na Espíritu Santo, jednostkę wodowano 11 czerwca 1931 pod kolejna już na- zwą Vitória. W międzyczasie projekt uległ istotnej modyfi- kacji i okręt powrócił na pochylnie. Ponowne wodowanie miało miejsce 28 grudnia 1938 roku pod ostateczną już na- zwą Paraguassú. W dniu 8 maja 1940 okręt został wcielony w skład Flotylli Mato Grosso (FlotMT). W czasie II wojny światowej monitor wypełniał zadania związane z obroną lo- kalną w San Salvador (stan Bahia). Po zakończeniu wojny jednostka powróciła do składu FlotMT, gdzie otrzymała numer taktyczny P 3. Monitor zo- Monitor rzeczny Parnaíba sfotografowany w latach 60. stał przezbrojony w roku 1960 w Ladario i otrzymał nowy fot. Marinha do Brasil numer taktyczny U 16. Jednostka została oficjalnie skreślo- na z listy floty w roku 1972. nitora uczestniczyły w nich również Paraguassú (G 15), Potengi (G 17) oraz Piraim (U 29), śmigłowce marynarki wo- Parnaíba jennej oraz jednostki piechoty morskiej z Grupamento de Monitor rzeczny Fuzileiros Navais de Ladário (GptFNLa). Dłuższy rejs za- Wyporność: projektowana 620 t (595 ts), pełna 720 t graniczny rozpoczął się 5 maju 1986, gdy zespół składają- Wymiary: 55,02/54,33 x 10,21 x 1,53 m cy się z Parnaíba, Paraguassú, Potengi i Piraim wyszedł z La- Napęd: 2 maszyny parowe pionowe, potrójnego rozprę- dario kierując się do leżących nad rzeką Paraguay portów żania firmy John I. Thornycroft & Co. Ltd o łącznej mocy Asuncion (Paragwaj) i Rosario (Argentyna), po czym już 1300 KM, 2 kotły parowe trójwalczakowe typ Thornycroft, indywidualnie Piraim odwiedził argentyńskie porty Bella 2 śruby, 70 t paliwa płynnego (pierwotnie) 2 silniki wyso- Vista nad rzeką Paraguay oraz Puerto Iguazu nad górną koprężne o łącznej mocy 956 kW, 2 śruby (od 1998-99) Paraną. Podobne manewry i wizyty zagraniczne miały rów- Prędkość: maks. 12 węzłów nież miejsce w latach następnych, zaś we wspólnych ma- Zasięg: 1350 Mm przy 10 węzłach (diesle) newrach pod kryptonimem NINFA 88 uczestniczyła mary- Autonomiczność: 16 dób (po modernizacji 1998-99) narka wojenna Paragwaju oraz obserwatorzy z Argentyny Załoga: 65 – 90 ludzi (pierwotnie), aktualnie 74 ludzi, i US Special Forces. w tym 6 oficerów W styczniu 1998 Parnaíba rozpoczął zakrojony na dużą Opancerzenie: pas pancerza burtowego 76 mm, częścio- skalę remont i modernizację, związaną z rezygnacją z pla- wa osłona pokładu do 38 mm nowanego zastąpienia okrętu przez serię nowych patrolow- Uzbrojenie: 1 x 152,4 mm L/50, 2 x 47 mm L/40, 2 haubi- ców rzecznych typu Porto Esperança. Prace obejmowały wy- ce kal. 87 mm Armstrong, 4 km-y (pierwotnie) 1 x 152,4 mianę dotychczasowego parowego układu napędowego mm L/50, 2 x 47 mm L/40, 6 x 20 mm Oerlikon (pojedyn- na silniki wysokoprężne, agregatów prądotwórczych i po- cze) 1 x 76 mm/L50 Mk 33, 2 x 47 mm L/40, 2 x 40 mm kładowej sieci energetycznej, montaż nowych urządzeń L/60 Bofors plot. (pojedyncze Mk 3), 2 x 20 mm Oerlikon sterowych, modernizację uzbrojenia oraz zainstalowanie (pojedyncze) od 1960 1 x 76 mm/L 50 Mk 33, 2 x 47 mm lądowiska dla śmigłowca. W dniu 6 maja 1999 Parnaíba for- (salutacyjne), 2 x 40 mm L/70 Bofors plot. (pojedynczy) malnie powrócił do służby w FlotMT w ramach 6 Okręgu 4 x 20 mm Oerlikon (pojedynczy) od 1998-99 Morskiego w Ladario. Wyposażenie lotnicze: lądowisko dla 1 lekkiego śmigłow- Autor miał okazję odwiedzić okręt w dniu 12 maja 2000 ca od 1998-99 roku w Asunción, gdzie wraz z 4 innymi okrętami FlotMT Radar: Furuno 3600 w paśmie I nawigacyjny, Racal składał wizytę z okazji paragwajskiego Narodowego Dnia Decca w paśmie I obserwacji nawodnej. Niepodległości.

Stępkę pod budowę Parnaíba położono 11 czerwca 1936 Tłumaczenie z języka angielskiego w Arsenal de Marinha da Ilha das Cobras (obecnie AMRJ) Maciej S. Sobański w Rio de Janeiro, wodowany 6 listopada 1937, zaś przy- jęty do służby we Flotylli Mato Grosso (FlotMT) 4 marca 1938. W czasie II wojny światowej jednostka od kwietnia Bibliografia 1943 stacjonowała w San Salvador (stan Bahia), gdzie pod- 1. Ian Buxton, Big Gun Monitors, World Ship Society and Trident Books, legała Wschodniemu Dowództwu Morskiemu, prowadząc Tynemouth, 1978. działania eskortowe i patrolowe do 1945 roku. Następnie 2. Mário F. Mendonça, Alberto Vasconcelos, Repesitorio de Nomes dos Navios Parnaíba powrócił do Ladario i zwykłej służby, nosząc nu- da Esquadra Brasileira, wyd. 3, Rio de Janeiro, SDGM, 1959. mer taktyczny P 2. Okręt w roku 1960 został przezbrojo- 3. Combat Fleets of the World, amerykański rocznik morski, różne wydania. ny, równocześnie otrzymując nowy numer taktyczny U 17. 4. Jane’s Fighting Ships (JFS), brytyjski rocznik morski, różne wydania. Rutynowa służba w kolejnych latach składała się nie tylko 5. Jane’s Fighting Ships of World War I, Jane’s Publishing Company 1919. z manewrów i wspólnych ćwiczeń, ale obejmowała także 6. Les Flottes de Combat 1968, francuski rocznik morski. oficjalne wizyty w Paragwaju i Argentynie. 7. NOMAR – Notícias da Marina, Rio de Janeiro, SDGM, różne wydania. Typowe manewry rzeczne miały przykładowo miejsce 8. Tecnologia & Defesa, São Paulo, Editora Aquarius, różne wydania. w roku 1983 między Ladario a Porto Murtinho, oprócz mo- 9. Weyers Taschenbuch der Kriegsflotten, wydania 1932 i 1941/42.

Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE 9 Tekst Lotniskowiec Eagle – koń roboczy Royal Navy

Maciej K. Franz

Eagle w ciekawym ujęciu w połowie lat 30. fot. Centralne Archiwum Wojskowe Wstęp którym mogłyby stacjonować samo- jącej wojny, przy faktycznym braku Doświadczenia zebrane podczas loty (a nie wodnosamoloty), mogące wolnych sił roboczych. Prace nad oby- walk morskich w toku pierwszej wojny nie tylko rozpoznać przeciwnika, ale dwiema jednostkami przerwano już w światowej pozwoliły brytyjskiej admi- także dokonać ataku na niego, stawał sierpniu 1914 roku, kiedy było jasne, ralicji wysnuć wniosek, że na morzach się problemem palącym. Dodatkowo, że wybuch wojny anulował w prak- i oceanach świata pojawił się nowy Brytyjczycy zdawali sobie sprawę, że tyce wszelkie zamówienia zagranicz- istotny czynnik bojowy – lotniskowiec. bitwa jutlandzka niczego nie rozstrzy- ne w brytyjskich stoczniach. Brytyjska Po zakończeniu walk Royal Navy dys- gnęła, a Hochseeflotte nadal stano- Admiralicja także długo nie zastana- ponowała największym parkiem okrę- wi realne zagrożenie. Szybka reakcja wiała się nad dalszym losem nowo po- tów lotniczych spośród wszystkich Royal Navy, mogącej prowadzić da- zyskanych, nieukończonych jednostek. potęg morskich, w tym ciągle przebu- lekie rozpoznanie dzięki samolotom Zdecydowano się je przejąć na wła- dowywanym Furiousem, który mógł z towarzyszącego flocie lotniskowca, sność Wielkiej Brytanii, oznaczało to spokojnie pretendować do roli pierw- mogła okazać się istotna. konieczność zakupienia tych jedno- szego w pełni gotowego do służby lot- Problem polegał jedynie na tym, stek od rządu chilijskiego, Brytyjczycy niskowca floty. że taki okręt trzeba byłoby wprowa- po przedłużających się rokowaniach Brytyjczycy z wagi problemu, jaki dzić do służby właściwie natychmiast. zapłacili za przyszłego Eagle 1 334 przed nimi stanął, zdali sobie sprawę Oznaczało to konieczność wykorzysta- 335 funtów. Almirante Latorre posta- już w czasie trwania pierwszej wojny nia kadłuba już budowanej jednostki, nowiono ukończyć jako okręt linio- światowej. Jak duże znaczenie może której konwersja na lotniskowiec nie wy i wprowadzono go do służby jako mieć właściwe rozpoznanie na mor- trwałaby nadmiernie długo. Takim ka- HMS Canada, zaś Almirante Cochrane skim polu walki, Brytyjczycy zrozu- dłubem, który można byłoby wyko- przemianowano na HMS India i kon- mieli choćby podczas bitwy jutlandz- rzystać, był budowany przez stocznię tynuowano jego budowę do począt- kiej. Popełnione wtedy błędy, także w Armstrong Whitworth kadłub okrę- ków 1917 roku. W tymże roku tempo odniesieniu do rozpoznania lotnicze- tu liniowego na zlecenie rządu chilij- prowadzonych prac wyraźnie spadło, go, przeprowadzonego przez transpor- skiego, który miał wzmocnić flotę tego co było spowodowane dyskusjami nad towiec wodnosamolotów Engadine, państwa jako Almirante Cochrane, bliź- możliwością wykorzystania nieukoń- obok wielu innych, przyczyniły się do niaczą jednostkę do Almirante Latorre. czonego okrętu jako podstawy dla wy- strat choćby krążowników liniowych z To oznaczało jednak już nie tylko ze- budowania lotniskowca pokładowe- zespołu wiceadmirała Betty’ego. Brak rwanie kontraktu z rządem chilijskim, go, który, mając podobne możliwości prawdziwego lotniskowca, wyposa- ale także gruntowną przebudowę jed- techniczne do większości brytyjskich żonego w ciągły pokład lotniczy, na nostki, dokonującą się w obliczu trwa- okrętów liniowych, zapewniałby moż-

10 Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE Lotniskowiec Eagle – koń roboczy Royal Navy liwość swobodnego współdziałania tek tego otrzymał tylko jedną wysep- skiego ciśnienia typu Parsons. Parę Grand Fleet z tworzonym właśnie lot- kę na prawej burcie, o wymiarach 39,6 do nich dostarczały 32 turbiny typu nictwem pokładowym. Ostateczna de- na 5,5 metra. W marcu 1920 zasadni- Yarrow rozmieszczone w czterech cyzja o przekształceniu okrętu w lotnicza bryła wysepki była już ukończo- kotłowniach. Kotły opalane były wę- skowiec, zapadła w lutym 1918 roku, a na. Zabudowa pokładu lotniczego była glem. Siłownia okrętowa pracowała już w marcu tego roku jednostkę prze- jednak niepełna. Pomost nawigacyjny na cztery wały, które napędzały śru- mianowano na Eagle. Projekt nowego był tylko prowizoryczny (wykonano go by. Moc całego zespołu napędowego okrętu powstał pod kierunkiem E.H. z drewna), istniał tylko jeden komin sięgała 50 000 KM, co w momencie Tennysona d‘Eyncourt. Podjęte zosta- i pojedynczy maszt palowy. Z czasem, prób szybkościowych okrętu w 1923 ły prace, jednak bardzo szybko okaza- w toku budowy okrętu, sytuacja ta ule- roku dało mu 24,4 węzła, co jak na jed- ło się, że wojna światowa się kończy, gała zmianie. Okręt otrzymał trójnoż- nostkę o wyporności ponad 21 000 ton a to oznaczało, że dalszy pośpiech nie ny fokmaszt, palowy grotmaszt, dwa było wielkością godną uwagi. Okręt jest już konieczny. W projekcie, w listo- kominy i w pełni wyposażony i oczywi- po pełnym wyposażeniu był w stanie padzie 1918 roku, wprowadzono dal- ście stalowy, opancerzony pokład lot- rozwinąć 22 węzły, co także doskona- sze zmiany, uwzględniające także do- niczy. le świadczyło o jego siłowni. Niestety, świadczenia wojenne. już w 1929 okręt nie był w stanie wy- Pierwotny projekt przebudowy, ten Opis techniczny jednostki ciągnąć więcej niż 20 węzłów, zaś po z lutego 1918 roku, zakładał, że okręt Pozyskany kadłub okrętu liniowe- remoncie kotłowni zdołał powrócić do otrzyma ciągły pokład lotniczy o dłu- go nie do końca odpowiadał ocze- 24 węzłów. Intensywna służba okrętu, gości 195 metrów, co czyniłoby z niego kiwaniom projektowym. Należało także na wodach dalekowschodnich, prawdziwy lotniskowiec. Jednocześnie pozbyć się nadmiernego opancerze- spowodowała ponowną obniżkę jego miał on otrzymać aż dwie wysepki, nia, zamontowanych już barbet arty- możliwości tak, że w 1942 roku po- równoległe do siebie, każda z wkom- lerii głównej, a zarazem przebudo- nownie wyciągał on nie więcej niż 20 ponowanymi w nie dwoma kominami. wać system biernej obrony kadłuba, węzłów (w jakimś stopniu był to także Miały być oddalone od siebie o 20,73 w tym dodać „bąble” przeciwtorpedo- efekt wymiany kotłów, dokonanej w la- metra i dodatkowo miały być połączo- we. Zasadnicza konstrukcja nie uległa tach 1941-1942). ne pomostem biegnącym nad pokła- jednak poważnym zmianom, dzięki Przy zapasie węgla liczącym 3200 dem lotniczym na wysokości 6,1 metra. czemu można było szybko rozpocząć ton, okręt miał zasięg 2780 mil mor- Z dzisiejszej perspektywy koncepcja ta budowę hangaru wewnątrz kadłuba skich, przy zachowaniu ekonomicz- zdaje się być szaleństwem, ale wtedy i przystąpić do budowy pokładu lot- nej prędkości 17,5 węzła, zaś pod- rozpatrywano go z całą powagę. Była niczego, który postanowiono zbudo- czas wojny, po kolejnej modernizacji to także, w jakimś zakresie, wyraźna wać na stalowej kratownicy wspartej i przebudowie kotłów zasięg wzrósł pozostałość po projekcie Argus, która na kolumnach. W części dziobowej, co do 40 000 mil morskich. Okręt zabie- była, delikatnie rzecz ujmując, moc- doskonale widać na zdjęciach i rysun- rał także paliwo płynne, początkowo no nieszczęśliwą. Na szczęście strona kach ukończonej jednostki, burty okrę- 1750 ton, zaś po modernizacji i prze- brytyjska, przeprowadziła próby tune- tu poprowadzono do linii pokładu, co stawieniu okrętu tylko na paliwo płyn- lowe na modelu przyszłego lotniskow- miało zapobiegać zalewaniu strefy pod ne, jego ilość wzrosła do 3750 ton, by ca i te potwierdziły nieśmiało podno- pokładem lotniczym. Było to rozwią- w okresie wojny sięgać do 2990 ton. szone obawy, że taki układ wysepek zanie różne od chociażby koncepcji re- Okręt więc przez cały okres służby za- spowoduje zawirowania i utrudni po- alizowanych na podobnych jednost- chował pełną zdolność bojową i to po- ważnie korzystanie z pokładu lotni- kach japońskich. mimo zmniejszenia się jego szybkości. czego. W efekcie projekt przekształco- Okręt otrzymał siłownię wyposażo- Eagle był lotniskowcem o stosunko- no w lipcu (a możliwe, że dopiero w ną w dwie turbiny wysokiego ciśnie- wo ubogim systemie obrony biernej. listopadzie) 1918 roku i okręt w sku- nia typu Brown Curtis oraz dwie ni- Część opancerzenia została zdemon-

Eagle w Portsmouth w kwietniu 1920 roku. Okręt posiada krótszy pokład lotniczy na dziobie oraz, co najciekawsze, tymczasową nadbudówkę z jednym kominem i palowym masztem. fot. „Warship Profile”

Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE 11 Lotniskowiec Eagle – koń roboczy Royal Navy

Eagle 1924 rys. Jerzy Lewandowski

towana już w okresie przebudowy ka- stałością po konstrukcji okrętu linio- tworzyły one zamkniętej cytadeli pan- dłuba. Wtedy zrezygnowano z dwóch wego. Dołożono zaś 25 milimetrowe cernej. Stanowiło to o pewnym osła- kolejnych pasów pancerza burtowego opancerzenie samego hangaru, a roz- bieniu całego systemu. Opancerzenie o grubościach odpowiednio 229 i 178 budowane zbiorniki paliwa lotniczego, posiadały także maski dział kalibru milimetrów. Zamiast nich postanowio- konieczne dla funkcjonowania grupy 152 mm (25 milimetrowe). no okręt wyposażyć w jeden pas o gru- lotniczej, obłożono pancerzem 76 mm. Eagle otrzymał za to lepszy od pla- bości 114 milimetrów. Jego znaczenie Okręt, parokrotnie przekonstruowy- nowanego pierwotnie dla niedokoń- obronne było dość wątpliwe, większe wany, nie posiadał zamkniętej kon- czonego okrętu liniowego system bier- miał raczej jako element usztywniają- cepcji opancerzenia. Miał co prawda nej obrony przeciwtorpedowej. Obok cy konstrukcje kadłuba. Okręt posia- dwie grodzie poprzeczne, na dziobie o wspominanych już „bąbli” przeciw- dał opancerzenie pokładów liczące od grubości 76 mm, zaś na rufie 102 mm, torpedowych, okręt otrzymał także 38 do 102 milimetrów, co było pozo- jednak z pancerzem burtowym nie wzdłużną gródź o grubości 102 mm. Dodatkowo w 1929 roku, podczas Wyspa Eagle w latach trzydziestych. Widoczny dalocelownik artylerii przeciwlotniczej modernizacji, okręt otrzymał prze- kalibru 102 mm zamontowany z tyłu, w miejscu reflektora o średnicy 914 mm oraz słony ogniotrwałe na pokładzie han- usytuowane na sponsonach po obydwu stronach masztu trójnożnego dalocelowniki garowym, które miały uniemożliwiać umieszczonych na burtach dział kalibru 152 mm wraz z ich dalmierzami o bazie 3,66 m. W nadbudówce na szczycie masztu usytuowana była centrala artyleryjska. Dwa rozprzestrzenianie się ewentualnego z czterech salutacyjnych działek 3-funtowych widoczne przed i za działem „X” kalibru pożaru wewnątrz jednostki. 102 mm. fot. „Warship Profile” Zastosowany system opancerzenia nie był ani doskonały, ani nadmiernie nowoczesny. „Bąble” przeciwtorpedo- we miały szerokość dwóch metrów, co nie chroniło całego kadłuba, a w efekcie ich użyteczność była wątpliwa. Podobnie system wewnętrzny był dość przypadkowy. Mogło to mieć znaczenie dla ostatecznego losu okrętu w czasie operacji „Pedestal”. Podstawowym zadaniem lotniskowca jest aktywne użycie grupy lotniczej, która jest jego główną bronią. By za- pewnić jej właściwe działanie okręt musi być dobrze wyposażony. Eagle otrzymał pokład lotniczy o wymiarach 198,7 na 29,3 metra. Na pokła- dzie znalazły się dwie windy lotnicze. Pierwsza, kształtem przypominająca częściowo obrys samolotu, znajdują- ca się w rejonie wysepki, miała wymiary 15,2 na 6,0 metra. Druga, troszkę

12 Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE Lotniskowiec Eagle – koń roboczy Royal Navy większa, o wymiarach 15,2 na 10,0 loty, co zapewne wynikało z niedo- fowe działko 40 mm. Podobna ope- metra, umieszczona została na rufie, skonałości technicznej morskich sa- racja miała miejsce w 1936 roku. Na a służyć miała do wynoszenia na po- molotów kołowych. Z tego pomysłu pokładzie zainstalowano także dodat- kład większych samolotów typu De zrezygnowano nim okręt wszedł do kowe karabiny maszynowe typu Lewis Havilland 10. W maju 1921 roku doko- służby, w efekcie jego grupa lotnicza li- kalibru 7,7 mm oraz typu Vickers kali- nano zmian i okręt otrzymał dwie win- czyła standardowo około 20-25 samo- bru 12,7 mm. Pozostały one na wypo- dy lotnicze o wymiarach 14,0 na 14,3 lotów. Zapas przewożonego na Eagle sażeniu Eagle do 1942 roku, kiedy to metrów i większej nośności sięgającej paliwa lotniczego dla samolotów wy- w ich miejsce zainstalowano dwana- 6400 kg (istnieje możliwość, że rufo- nosił 67 200 litrów. ście pojedynczych Oerlikonów Mk. VII wa winda była jednak mniejsza i miała Eagle był projektowany w okre- kalibru 20 mm. Podobnym anachroni- wymiary 14,2 x 10,06 m). Okręt otrzy- sie, gdy w dowództwach flot trwało zmem jak artyleria średniego kalibru mał także dźwig kratownicowy o no- i umacniało się nawet przekonanie, iż (tj. 152 mm) były podwodne wyrzutnie śności 5 ton, który miał pierwotnie główną bronią okrętów pozostaje ar- torpedowe kalibru 533 mm. Ich przy- służyć podnoszeniu z wody wodno- tyleria. W tej sytuacji także budowa- datność, już w momencie wodowania samolotów, co można zrozumieć, pa- ny lotniskowiec brytyjska admiralicja jednostki, była więcej niż problema- trząc na okres konstruowania jednost- postanowiła wyposażyć w dziewięć tyczna, trudno się więc dziwić, że zo- ki, którego faktyczna przydatność była dział 152 mm zainstalowanych na pół- stały one szybko zdemontowane. znikoma i był wykorzystywany do ce- otwartych stanowiskach na poziomie Eagle, wchodząc do służby, nie był lów roboczych. Eagle, jak większość pierwotnego pokładu głównego. Były oczywiście wyposażony w żaden sys- ówczesnych lotniskowców, wyposażo- to działa typu Mark XVII. Obok nich tem radarowy. Taki pojawił się dopie- ny został w system hamujący lądujące uzbrojeniem przeciwlotniczym okrę- ro podczas drugiej wojny światowej. samoloty. Był to system lin położonych tu były cztery działa kalibru 102 mm, Na przełomie lat 1941/1942 zainsta- wzdłuż pokładu lotniczego, początko- typu Mark V, których liczbę w 1927 lowany został radar artyleryjski typu wo o długości niecałych 58 metrów, roku zwiększono do pięciu. Dwa z 285 oraz radar obserwacji powietrznej by później wymienić je na dłuższe, tj. nich ustawiono przed nadbudówką, typu 290. Okręt posiadał także od 1939 93,88 m. System ten był faktycznie je- jedno za nią, a dwa na samej nadbu- roku system kierowania ogniem prze- dynie eksperymentalnym i jako nie- dówce, jedno z nich ustawiono między ciwlotniczym, oparty o zestaw urzą- udany został usunięty z okrętu w 1926 kominami, drugie zaś za drugim komi- dzeń optycznych. roku. Sprawdzony system areofinisze- nem. Uzbrojenie to z czasem uznano Podsumowując konstrukcję okrętu rów zainstalowano na nim dopiero w za niedostateczne. W 1929 roku doda- trzeba dostrzec, że budowana jednost- 1936 roku i pozostał on w użyciu do no dwa działa 40 mm typu Mark II, ka nadal musiała być postrzegana jako końca służby okrętu. jednak z początkiem lat trzydziestych okręt eksperymentalny. Powstawał on W początkach projektowania okrę- zostały one zdjęte. W latach 1931-1932 na konkretne zamówienie współpra- tu zakładano, że będzie on przewoził zdjęto jedno z dział 102 mm i w jego cy z dużymi zespołami floty i to głów- 40 maszyn, w tym także wodnosamo- miejsce zainstalowano sprzężone 4 lu- nie okrętami liniowymi, których to za-

Bardzo interesujące ujęcie Eagle z lotu ptaka, dobrze widoczna rufowa winda lotnicza. fot. Centralne Archiwum Wojskowe

Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE 13 Lotniskowiec Eagle – koń roboczy Royal Navy dań nie były w stanie wykonywać inne czony, po raz pierwszy wyszedł w mo- i Aleksandrii. W styczniu 1925 roku okręty lotnicze Royal Navy w tamtym rze. Przeprowadzono wtedy próby zastąpiono mało przydatne maszyny czasie. Powstały lotniskowiec charak- stoczniowe okrętu. Wypadły pomyśl- typu „Seagull” nowymi typu Fairey III teryzował się odpowiednią prędkością, nie, więc 20 kwietnia okręt opuścił Ds., nowszymi i bardziej mobilnymi. dzielnością morską, a nawet kształ- ostatecznie stocznię i został przeba- Rok 1926 to okres remontu i moder- tem kadłuba, nawiązującym do rozwią- zowany do Portsmouth, dotarł tu po nizacji jednostki, po czym Eagle po- zań flot liniowych. Jednak stosunkowo 6 dniach rejsu, gdzie miał być konty- nownie skierowany został na Morze mała grupa lotnicza i słabe opance- nuowany proces wyposażania jednost- Śródziemne. Powracał ze zmianami w rzenie mogły okazać się swoistą piętą ki. Trwał on do września 1923 roku. składzie grupy lotniczej. Eskadra 442 achillesową okrętu. To jednak trudno Ostateczny odbiór związany był z pró- została zastąpiona przez 448 wyposa- ostatecznie stwierdzić, bowiem okręt bami szybkościowymi 9-10 września żoną w samoloty Avro „Bison”. ten nigdy nie wykonywał zadań do ja- 1923 roku. Uznano je za zadowalają- W 1928 roku do Eagle w składzie kich był projektowany, a era flot wielce, w związku z tym został on przyję- Floty Śródziemnomorskiej dołączył kich okrętów liniowych, w toku dwu- ty na służbę Royal Navy w dniu 26 lu- Courageous, co dowodziło znaczenia dziestolecia międzywojennego, stawała tego 1924 roku. tego zespołu floty Royal Navy. Silny się tylko cieniem przeszłości. Eagle wyposażono w samoloty my- zespół lotniskowców, oficjalnie nadal śliwskie typu Fairey „Flycatcher” okrętów pomocniczych, w kolejnych Historia budowy i służby (eskadra 402), rozpoznawcze amfi- ćwiczeniach floty udowadniał swoją Budowę przyszłego lotniskowca, bie Supermarine „Seagull” III (eska- potencjalną siłę i zmuszał odpowied- wtedy jeszcze jako okrętu liniowego, dra 440), obserwacyjne Blackburn nie władze do ponownego przemyśle- rozpoczęto 22 stycznia 1913 roku na „Blackburnd” (eskadra 442) i bombo- nia roli i znaczenia okrętów lotniczych pochylni stoczni Armstrong Whitworth wo-torpedowe Blackburn „Dart” (eska- w nowoczesnych flotach wojennych & Co w Elswick (Tyne). O losach kadra 460). Lotniskowiec 7 czerwca 1924 świata. W 1929 roku Eagle po raz ko- dłuba wspominano już na początku roku zastąpił transportowiec wodno- lejny przeszedł remont-modernizację. tekstu. Po zmianach konstrukcyjnych samolotów Ark Royal w składzie Floty Powrócił do służby w drugiej połowie okręt, budowany jako lotniskowiec, Śródziemnomorskiej. Lotniskowiec roku i spędził go, podobnie jak i ca- został zwodowany 8 czerwca 1918 wzmocnił skład zespołu Royal Navy, ły następny 1930, na wodach Morza roku. Dalsze prace wstrzymano, głów- pozwalając jej korzystać z osłony i roz- Śródziemnego. W tym czasie rozpo- nie ze względu na zakończenie działań poznania lotniczego na całym akwe- częto szkolenie pilotów do lotów noc- wojennych, postępujący proces demo- nie Morza Śródziemnego. Okres po- nych. Stało się to okazją do przećwi- bilizacji flot wojennych, a na pewno bytu na tym akwenie trwał do końca czenia tego elementu przez całą załogę wstrzymanie wszelkich dalszych kosz- 1925 roku, kiedy to Eagle skierowany lotniskowca. Co prawda przyniosło townych inwestycji. Następne decyzje został do Devonport na rutynowy re- to pozytywne efekty, jednak tego typu zapadły dopiero w 1920 roku, kiedy mont. Pobyt na Morzu Śródziemnym próby nie były kontynuowane w przy- władze zdecydowały się na dokończe- przebiegał pod dyktando ćwiczeń, kur- szłości. nie i tak już kosztownej budowy. W tuazyjnych wizyt, tzw. „bitew” z Flotą W styczniu 1931 roku okręt po- marcu 1920 okręt, tylko częściowo wy- Atlantyku, chociaż dominowały długo- płynął do Portsmouth, gdzie na po- posażony i de facto jeszcze nieukoń- trwałe okresy pobytu w portach Malty kład zaokrętowano nowe samolo-

Ładna fotografia Eagle wykonana najprawdopodobniej w czasie jego służby we Flocie Śródziemnomorskiej. fot. zbiory Zvonimir Freivogel

14 Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE Lotniskowiec Eagle – koń roboczy Royal Navy

Inne ciekawe ujęcie Eagle w Gibraltarze, data nieustalona. fot. zbiory Reinhard Kramer ty Hawker „Nimrod”, myśliwce typu wany został na postój remontowy do Okres Bożego Narodzenia 1939 roku „Osprey”, torpedowo-bombowe Devonport. Powrót do służby i kolej- lotniskowiec spędził w Durbanie, gdzie Blackburn „Ripon” i rozpoznawcze ne przebazowanie na Daleki Wschód, przeczyszczono kotły okrętowe. Fairey „Seal”. Nowe samoloty ozna- do Hong Kongu, pozwoliły na dalsze Eagle, 1 lutego 1940 roku, wraz czały ponownie intensywne szkolenie szkolenie załogi na trudnych tropikal- z okrętem liniowym Ramilles osła- ich załóg, konieczne wobec przejęcia nych wodach. niał konwój australijskich żołnierzy nowego sprzętu. Po czym wraz z no- Wybuch drugiej wojny światowej przerzucanych do Kolombo. W lu- wym niszczycielem Achates okręt wy- zastał Eagle na krótkotrwałym pobycie tym i marcu okręt powrócił do służ- ruszył w rejs do Ameryki Południowej, w stoczni remontowej w Singapurze. by patrolowej, skierowanej przeciw- do Buenos Aires, gdzie były one ozdo- Okręt natychmiast przywrócono do ko niemieckim okrętom korsarskim. bą Brytyjskiej Wystawy Przemysłowej, służby i połączono z ciężkimi krążow- 14 marca doszło do eksplozji 250 fun- otworzonej 14 marca przez księcia nikami Cornwall i Dorsetshire w Zespół towej (114 kg) bomby w hangarze na Walii. Oba okręty odwiedziły, także „I”, którego zadaniem było poszukiwa- lewej burcie, powodując co prawda Rio de Janeiro i Montevideo. Stamtąd nie niemieckich raiderów na central- niewielkie uszkodzenia, jednak tak- skierowały się na wody śródziemno- nych wodach Oceanu Indyjskiego, w że śmierć 13 marynarzy i stratę pięciu morskie, dołączając do swojego ze- rejonie Cejlonu, Malediwów i Seszeli. maszyn torpedowo-bombowych typu społu macierzystego. Eagle w sierpniu 1931 roku ponownie wyruszył do Eagle na jednym z dalekowschodnich kotwicowisk. fot. Centralne Archiwum Wojskowe Devonport, by poddać się gruntowne- mu remontowi, który trwał do 1932 roku. Dopiero 28 listopada 1932 roku okręt powrócił do normalnej służ- by. Ponownie został skierowany na Morze Śródziemne. Stamtąd, poprzez Kanał Sueski, Morze Czerwone, Ocean Indyjski dotarł do jednej z bardziej wysuniętych brytyjskich baz na Dalekich Wschodzie, do Hong Kongu. Tam wszedł w skład zespo- łu dalekowschodniego Royal Navy i pozostał w nim do końca 1934 roku, kiedy to został zmieniony przez lotniskowiec Hermes. Nasz bohater powró- cił na Morze Śródziemne, zastępując tu Furiousa”. Lotniskowiec Eagle dzia- łał na tych wodach do czerwca 1935 roku, kiedy to po raz kolejny skiero-

Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE 15 Lotniskowiec Eagle – koń roboczy Royal Navy

„Swordfish”, jedna spłonęła całkowi- cza garnizonowi Malty. W tym czasie włoska zorientowawszy się, że spotka- cie, cztery pozostałe zostały poważ- Eagle znajdował się właśnie w porcie ła niebezpieczny zespół brytyjski, zde- nie uszkodzone. W toku tego wypadku La Valetta i stamtąd osłaniał następ- cydowała się na powrót na wody ma- sprawdził się system przeciwpożarowy, nie konwój do Aleksandrii. Pod ko- cierzyste. Następnego dnia, 10 lipca, który pozwolił na ograniczenie zasię- niec czerwca Eagle był na patrolu bo- „Swordfishe” z 813 eskadry Eagle za- gu pożaru, a z czasem na jego stłumie- jowym we wschodniej części Morza atakowały Port Augusta na Sycylii, zanie, przyczyniając się do uratowania Śródziemnego. W czasie tego rejsu tapiając tam włoski niszczyciel Leone jednostki. Jak ogromnym niebezpie- „Swordfish” z jego grupy lotniczej do- Pancaldo i uszkadzając statek trans- czeństwem bywa pożar, dowodzą ko- konał pierwszego ataku na wrogi okręt portowy. Po tym ataku Royal Navy za- lejne tracone japońskie lotniskowce na podwodny, nie odnosząc jednak sukce- wróciła do Aleksandrii. Włosi 11 lip- Pacyfiku, często nawet poważnie nie- su. Samoloty z tego lotniskowca dobi- ca podjęli próbę ataku lotniczego na uszkodzone, ale na których nie po- ły także uszkodzony włoski krążownik zespół brytyjski, w efekcie czego ma- trafiono wyizolować ogniska ognia i szkolny San Giorgio. szyny z Eagle musiały mu zapewnić stłumić szybko pożaru, który rozprze- Z początkiem lipca okręt kontynu- osłonę powietrzną. W walkach zdoła- strzeniając się, niszczył sam okręt. ował aktywne działania, a piloci 813 li oni zestrzelić cztery włoskie Savoia- W kwietniu 1940 roku okręt wszedł eskadry („Swordfishe”) często byli an- Marchetti S.79 „Sparviero” i uszko- do Colombo, by dokonać koniecznych gażowani bojowo. Chociażby 5 lip- dzili trzy dalsze. Okręt znalazł się w napraw i przygotować go do przeba- ca dokonali oni ataku na Tobruk. Atak opałach, a wiele bomb wybuchło w zowania na bardziej „gorący” basen wykonało siedem maszyn. Jego efek- jego pobliżu. Morza Śródziemnego, gdzie miał zatem było zatopienie włoskiego niszczy- Kolejny rejs „Eagle” skierowany zo- stąpić Gloriousa, kierowanego do ciela Zeffiro oraz uszkodzenie innego, stał w stronę Sidi Barrani, gdzie 40 składu Home Fleet, a wraz z nią na a także włoskiego statku transporto- maszyn z jego pokładu zaatakowało wody norweskie. Eagle 26 maja prze- wego. Między 7 a 14 lipca okręty Royal lotniska i port w Tobruku, zatapiając szedł przez Kanał Sueski i wszedł do Navy otaczały opieką kolejne brytyj- niszczyciele Nembo i Ostro, rankiem 20 Aleksandrii. Sytuacja na tym terenie skie konwoje śródziemnomorskie. W lipca. Potęgując tym tylko zaniepokoje- morskich działań wojennych ulega- tym czasie z pokładu Eagle aktywnie nie strony włoskiej aktywnością brytyj- ła dalszemu pogorszeniu dla Wielkiej działały nie tylko „Swordfishe”, ale skiego lotniskowca. Ponownie Eagle Brytanii. Obok Niemiec, 10 czerwca, także myśliwce pokładowe Gloster zaatakował Tobruk 5 sierpnia, zatapia- w wojnie znalazły się Włochy, których „Gladiator”. Ich podstawowym za- jąc niszczyciel Zeffiro oraz statki han- flota była nie tylko silniejsza od zespo- daniem było poszukiwanie włoskich dlowe Manzonii i Serenitas. W sierpniu łu Royal Navy na tych wodach, ale to okrętów na pełnym morzu. Do spo- 1940 roku Eagle znalazł się w osłonie dodatkowo, w poważny sposób mo- tkania doszło 9 lipca (bitwa u przyląd- kolejnego konwoju śródziemnomor- gła zdezorganizować brytyjskie szla- ka Stilo), jednak „Swordfishe” z Eagle skiego. Niestety, 20 września ponow- ki transportowe, zagrażając zwłasz- nie odniosły żadnego sukcesu, zaś flota nie na okręcie doszło do wypadku, a w

Dosyć zagadkowa, a jednocześnie piękna fotografia. Najprawdopodobniej wykonano ją w czasie otwarcia nowej bazy morskiej Seletar w Singapurze. fot. Centralne Archiwum Wojskowe

16 Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE Lotniskowiec Eagle – koń roboczy Royal Navy

Eagle w wojennym kamuflażu w 1942 roku. Okręt został dozbrojony w liczne 20 mm Oerlikony. fot. Imperial War Museum jego efekcie do kolejnego groźnego po- przeniesiono na pokład lotniskowca siał zostać wycofany z większości ofen- żaru w hangarze lotniskowca. Tym ra- Illustrious i wzięły one udział w ope- sywnych działań w centralnej części zem spłonęły trzy „Swordfishe”, a sam racji „Judgement”. Okręt, po napra- Morza Śródziemnego. Spowodowało wypadek opóźnił planowany atak na wie siłowni, w listopadzie skierowany to decyzję o jego wycofaniu na Ocean Tarent, w którym miały wziąć udział został do regularnej służby. Ponownie Indyjski. Proces przejścia przez Suez samoloty z Eagle. Do operacji skiero- osłaniał konwoje pomiędzy Egiptem i Morze Czerwone opóźnił się ze wano dwa brytyjskie lotniskowce, od a Grecją, konwoje na Maltę, bombar- względu na obawy wywołane mina- dłuższego już czasu ze sobą współpra- dując port w Trypolisie. mi magnetycznymi, które pojawiły się cujące, tzn. Eagle i Illustrious. Okręt Po tak intensywnym miesiącu w na tamtym akwenie. Ostatecznie okręt ostatecznie nie wziął udziału w tej ope- grudniu okręt stanął w porcie, a zało- dotarł na Ocean Indyjski 12 kwiet- racji, bowiem doszło prawdopodobnie gi obu jego eskadr (813 i 824) zgrywania po intensywnych jeszcze walkach do sabotażu, w wyniku którego uszko- ły się w lotach nad pustynią. Dopiero z włoskimi samolotami i okrętami w dzony został system paliwowy, któ- 11 stycznia 1941 roku okręt popłynął rejonie Erytrei. ry i tak był nieszczelny po uszkodze- w stronę Malty. Coraz większa obec- Na Oceanie Indyjskim okręt miał za niach odniesionych w wyniku ataku z ność lotnictwa niemieckiego, w tym zadanie chronić brytyjski handel i pa- 11 lipca tego roku. Kłopoty dotyczyły zwłaszcza bombowców nurkujących trolować te względnie spokojne wte- też maszynowni okrętowej. W efekcie Junkers Ju 87 „Stuka”, spowodowa- dy jeszcze wody, aczkolwiek zdarzało część, dokładnie pięć, „Swordfishy” ła, że słabo opancerzony Eagle mu- się, że podnoszony był stan gotowości,

Eagle 1942 rys. Jerzy Lewandowski

Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE 17 Lotniskowiec Eagle – koń roboczy Royal Navy

Zapas zabieranego uzbrojenia lotniczego w 1939 r. niskowców wymuszała aktywne wykorzystanie wszystkich jednostek Uzbrojenie lotnicze Ilość (sztuk) zdolnych do działań bojowych. Eagle torpedy Mk XII 27 (31od 1941 r.) wziął udział w operacjach „Spotter” 227 kg bomby lotnicze o dużej sile przebijalności 48 i „Picket”. W okresie pomiędzy mar- 114 kg bomby lotnicze 250 cem a czerwcem 1942 roku, dzia- 45,5 kg bomby przeciw okrętom podwodnym 130 łając często z amerykańskim lotniskowcem Wasp i starym brytyjskim 9 kg bomby przeciwpiechotne 360 lotniskowcem Argus, przyrzuciły one 173 kg bomby głębinowe Mk VII 54 (od 1940 r.) na Maltę 200 myśliwców Supermarine 11 kg miny morskie Mk I/IV 24 (od 1942 r.) „Spitfire”. Osłaniał także konwoje na Maltę (Operacja „Harpoon”), zestrze- na przykład w wyniku aktywności nie- wrogą żeglugę. W październiku okręt liwując w jego osłonie osiem maszyn mieckiego korsarza, ciężkiego krążow- poprzez Gibraltar dotarł wreszcie do wroga. Ten powrót do wielkiej aktyw- nika (eks-pancernika kieszonkowego) portów brytyjskich, wchodząc do zato- ności był w jakimś stopniu efektem Admirał Scheer. ki Clyde. Okręt trafił na jakże potrzeb- straty lotniskowca Ark Royal storpedo- Eagle został skierowany na wody ny mu remont, który miał potrwać do wanego i posłanego na dno. atlantyckie, miał dotrzeć do Gibraltaru. 9 stycznia 1942 roku. To wtedy zdecy- Jego ostatnią operacją stała się opera- Jednocześnie brytyjski lotniskowiec dowano się wymienić kotły okrętowe, cja „Pedestal”, która dla Brytyjczyków miał także zwalczać wszelkie niemiec- ograniczyć ilość paliwa, by móc po- nabrała roli priorytetowej, w związku kie jednostki, jakie zamajaczyłyby na większyć zbiorniki paliwa lotniczego z kończącym się paliwem na Malcie. tych wodach. Dnia 6 czerwca 1941 oraz dokonano kolejnego przezbroje- Royal Navy musiała doprowadzić do roku jego samoloty zatopiły niemiec- nia artylerii przeciwlotniczej. To wtedy la Valetty zbiornikowiec, stąd tak duża ką jednostkę Elbę, zaś 15 sierpnia wy- też okręt otrzymał radar dozoru prze- operacja, do której przeprowadze- kryły niemiecki statek zaopatrzeniowy strzeni powietrznej typu 290. nia skierowano między innymi lotni- U-bootów Lothringen i naprowadziły W tym czasie jednostka z trudem już skowiec Eagle, mający współpraco- na niego brytyjski krążownik Dunedin. spełniała wszelkie role nowoczesne- wać z Victoriousem i Indomitable. W Spokojna, jak się spodziewano, służ- go lotniskowca. Coraz starszy okręt, dniu 11 sierpnia 1942 roku okręt szedł ba została gwałtownie zakłócona wyj- intensywnie eksploatowany w dwu- za konwojem w osłonie krążownika ściem w morze niemieckiego okrę- dziestoleciu międzywojennym, nie był Charybdis, zygzakując z prędkością 12 tu liniowego Bismarck. W efekcie wstanie sprostać zadaniom stawianym węzłów, utrzymując w powietrzu czte- tego lotniskowiec Eagle i okręt linio- nowoczesnym lotniskowcom pancer- rosamolotowy patrol lotniczy. Jednak wy Nelson podniosły kotwice w porcie nym wprowadzanym na służbę Royal ani osłona, ani samoloty, nie dostrzegły Kapsztad, ruszając na wody macierzy- Navy. czyhającego w głębinach niemieckiego ste. Oba okręty paliwo pobrały na Św. Pomimo tego okręt ponownie skie- okrętu podwodnego U 73 dowodzone- Helenie i we Freetown. Ostatecznie rowano na wody śródziemnomorskie. go przez kapitana marynarki Helmuta Eagle pozostał na wodach południo- Brytyjska admiralicja nie miała wyj- Rosenbauma. Ten dostrzegł niezwy- wego Atlantyku, zwalczając tu wszelką ścia. Niewielka ilość posiadanych lot- kły cel wchodzący pod jego aparaty

Lotniskowce Eagle, Victorious (w centrum) i Indomitable w trakcie ćwiczeń w okolicach Gibraltaru. fot. National War Museum Association

18 Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE Lotniskowiec Eagle – koń roboczy Royal Navy

Przechył trafionego torpedami Eagle nieustannie się powiększa. Na pierwszym planie frachtowiec Empire Hope. fot. National War Museum Association torpedowe i w ciągu 10 sekund odpa- wojennych okazał się jednostką bar- ca „Hermes”, [w] „Morza, Statki i Okręty”, nr 2/00, lił salwę czterech torped. O godzinie dzo użyteczną, skutecznie uczestniczą- s. 48-55. 13.15 nagle niemieckie torpedy roze- cą w działaniach, zwłaszcza na Morzu 3. Belot Raymond de., The struggle for the rwały lewą burtę lotniskowca Eagle Śródziemnym, które ze względu na Mediterranean 1939-1945, New York 1969. na wysokości lewoburtowej kotłowni. stacjonowanie jednostki można okre- 4. Belot Raymond de., La guerre aeronavale en Czterech trafień prawdopodobnie nie ślić mianem jego morza macierzyste- Mediterranee, Paris 1949. przetrwałby żaden brytyjski lotnisko- go. Strata Eagle’a była dla Royal Navy 5. Breyer S., Flugzeugtrager 1917-1939, “Marine wiec, a stary, słabo opancerzony Eagle poważnym problemem, zwłaszcza Arsenal”, Band 7, Dorheim, 1993. nie miał żadnych szans. Okręt zaczął wobec intensywnych walk na Morzu 6. Brown D., HMS EAGLE, “Warship Profile” No. chylić się na lewą burtę i w sześć mi- Śródziemnym, aczkolwiek ich najbar- 35. nut od pierwszego trafienia przewró- dziej intensywny okres powoli mijał. 7. Dyskant J. W., Konflikty i zbrojenia morskie cił się, pogrążając w odmętach wód Losy Eagle dowodzą, że nawet okrę- 1918-1939, Gdańsk 1983. Morza Śródziemnego. Uratowano 67 ty dość przypadkowe, a takim była ta 8. Franz M., Lotniskowce w II wojnie światowej, oficerów i 862 marynarzy z 1160 oso- jednostka, mogą zapisać się pięknymi Poznań 1994 (maszynopis). bowej załogi lotniskowca. Był to ko- kartami dla własnej floty wojennej. 9. Friedman N., British Carrier Aviation – The niec jego oddanej Albionowi służby. Evolution of the Chips and their Aircraft, Annapolis Bibliografia 1988. Podsumowanie 1. Bałakin S.A., Morozow S.A., Awianoscy Mira 10. Freivogel Z., Operacja „Pedestal”, Bitwy Eagle był typowym koniem robo- 1917-1939, Moskwa 1999. Morskie, t. 2, Tarnowskie Góry 2001. czym Royal Navy. Budowany jako lot- 2. Barciszewski G., Trudne narodziny lotniskow- 11. Hoyt E. P., Carrier-Wars-Naval Aviation From niskowiec towarzyszący flotom okrę- tów liniowych, nigdy nie miał okazji Ostatnie chwile lotniskowca. fot. National War Museum Association do takiej służby. Intensywnie eksploatowany w dwudziestoleciu między- wojennym, wchodził w okres drugiej wojny światowej już jako jednostka przestarzała, zbyt słabo opancerzo- na jak na atlantycki czy też śródziem- nomorski teatr działań wojennych, ze zbyt szczupłą grupą lotniczą. Eagle nigdy nie prezentował uroczej i nowoczesnej sylwetki, swoim kształtem tak- że nawiązując do poprzedniej epoki. Był jednym z tych pierwszych lotni- skowców pokładowych, które powsta- wały jako konwersję nieukończonych okrętów liniowych przy wykorzystaniu, często zbyt szczupłych, ka- dłubów. Eagle, pomimo swoich nie- doskonałości i wad, w toku działań

Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE 19 Lotniskowiec Eagle – koń roboczy Royal Navy

World War II To The Persian Gulf, New York 1989. Dane taktyczno-techniczne Eagle 12. Lowry T. P., Wellham John W.G., Atak na Wyporność standardowa/ 21 630/22 600/26 800 t Tarent, Warszawa 2004. normalna/pełna 13. MacDonald S., Evolution of Aircraft Carriers, Wymiary – długość/szerokość/ 203,5 x 32 x 7,5 m Washington 1964. zanurzenie 14. Perepeczko A., Burza nad Atlantykiem, Moc maszyn 50 000 KM tom 1-2, Warszawa 1999. Prędkość maksymalna 22,5 w; po modernizacji 24 w.; od 1942 roku 20 w. 15. Perepeczko A., Morze Śródziemne w ogniu, 2780 mil morskich przy 17 węzłach Warszawa 1995. Zasięg 16. Piwowoński J., Atak na Tarent, Gdańsk 1971. 4000 mil morskich przy 18 węzłach po wojennej modernizacji 17. Roskill S. W., The War at Sea, tom I-II, London Załoga (bez personelu 748-834 w czasie pokoju 1954-56. lotniczego) 953 w czasie wojny 18. Roskill S. W., La flotte britanique en guerre Dwie windy, dźwig do podnoszenia samolotów, 1939-1945, Paris 1961. Wyposażenie lotnicze 19. Supiński W., Błaszczak L., Okręty wojenne aerofiniszery 1900-1966, Warszawa 1967. 9 x 152 mm; 4 (potem 5, w końcu 3) x 102 mm; 20. Zalewski K., Lotniskowiec „EAGLE”, [w] 2 x 40 mm plot. (pojedyncze, zdjęte); 8 (16?) x 40 mm „Nowa Technika Wojskowa”, nr 11/93, s. 44-46. Uzbrojenie plot. (poczwórne); 12 x 20 mm plot, 6 x 533 mm 21. Zalewski K., Lotniskowce II wojny światowej, (wyrz. torp.), ? x km Lewis 7,7 mm; ? x wkm Vickers” tom 2, Warszawa 1994. 12,7 mm plot; 25 samolotów

Samoloty okresu pokoju Nazwa Blackburn „Dart” Supermarine „Seagull” Avro „Bison” Fairey IIIF Fairey „Flycatcher” rozpoznawczo- rozpoznawczo- Typ rozpoznawczy rozpoznawczy myśliwski torpedowy bombowy Rozpiętość 13,9 m 13,97 m 14,0 m 13,94 m 8,84 m

Długość 10,79 m 11,35 m 10,97 m 11,18 m 7,01m

Masa 2901 kg 3266 kg 2636 kg 1778 kg 825 kg

Moc silnika 450 KM 775 KM 450 KM 317 KM 385 KM

Prędkość 177 km/h 217 km/h 178 km/h 193 km/h 217 km/h

Pułap 4500 m 2210 m 5500 m 6098 m 2300 m

Zasięg 410 km 966 km 750 km 2.432 km 500 km

Uzbrojenie 1 torpeda 2 km; 340 kg bomb 2 km; 350 kg bomb 2 km; 340 kg bomb 2 km

Załoga 1 3-4 3 3 2

Samoloty okresu wojny Gloster Hawker „ Nazwa Fairey „Albacore” Fairey „Swordfish” Fairey „Fulmar” „Sea Gladiator” Sea Hurricane” Typ torpedowy torpedowy myśliwski myśliwski myśliwski

Rozpiętość 15,24 m 13,87 m 9,83 m 14,12 m 12,20 m

Długość 10,81 m 11,07 m 8,36 m 12,24 m 9,83 m

Masa 3266 kg 4196 kg 2206 kg 4445 kg 3740 kg

Moc silnika 1130 KM 690-775 KM 840 KM 1300 KM 1280 KM

Prędkość 296 km/h 245-366 km/h 395 km/h 412 km/h 530 km/h

Pułap 6300 m 3780 m 9750 m 6800 m 9500 m

Zasięg 1490 m 1657 km 600 km 1355 km 740 km 2 km; 730 kg 2 km; 730 kg bomb 9 km; 2 x 114 kg Uzbrojenie 4 km 8 km; 2 x 227 kg bomb bomb lub torpeda lub torpeda bomb Załoga 3 3 1 2 1

20 Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE Tekst Maciej S. Sobański część III Dane taktyczno-techniczne Eagle Wyporność standardowa/ 21 630/22 600/26 800 t normalna/pełna Wymiary – długość/szerokość/ 203,5 x 32 x 7,5 m zanurzenie Moc maszyn 50 000 KM Prędkość maksymalna 22,5 w; po modernizacji 24 w.; od 1942 roku 20 w. 2780 mil morskich przy 17 węzłach Zasięg 4000 mil morskich przy 18 węzłach po wojennej modernizacji Załoga (bez personelu 748-834 w czasie pokoju lotniczego) 953 w czasie wojny Dwie windy, dźwig do podnoszenia samolotów, Wyposażenie lotnicze aerofiniszery 9 x 152 mm; 4 (potem 5, w końcu 3) x 102 mm; 2 x 40 mm plot. (pojedyncze, zdjęte); 8 (16?) x 40 mm Uzbrojenie plot. (poczwórne); 12 x 20 mm plot, 6 x 533 mm (wyrz. torp.), ? x km Lewis 7,7 mm; ? x wkm Vickers” 12,7 mm plot; 25 samolotów

Japońskie krążowniki ciężkie typu „Furutaka” i „Aoba”

Nastrojowa fotografia z 1941 rok z krążownikiem Furutaka ma planie pierwszym, tuż za nim widoczny Kinugasa. fot. zbiory Shizuo Fukui

Działania bojowe Zgodnie z O. de B. dowodzony przez sko Hahajima kierując się ku wyspie Mówiąc o działaniach bojowych kontradm. Aritomo Goto, który pod- Guam, gdzie wsparł lądowanie liczą- mamy na myśli wojnę Japonii z Alian- niósł swoją flagę na Aoba, Sentai 6 cego ponad 5700 żołnierzy desantu. tami zapoczątkowaną atakiem na wszedł w skład Pierwszej Floty wice- Skierowanie tak znacznych japońskich Pearl Harbor w dniu 7 grudnia 1941 adm. Shiro Takasu. Krążowniki zo- oddziałów przeciwko placówce, której roku, pozostawiając na uboczu skrom- stały zgromadzone na kotwicowi- garnizon liczył zaledwie 6660 ludzi + ny udział okrętów we wcześniejszych sku Hahajima na Wyspach Bonin, 1000 cywilnych robotników wynikało operacjach prowadzonych na obsza- gdzie oczekiwały na rozkaz do pod- z przeszacowania przez Japończyków rze Chin. Z uwagi na fakt, że krążow- jęcia działań. W dniu 2 grudnia 1941 amerykańskich sił określanych nawet niki ciężkie typu Furutaka i Aoba wcho- do Sentai 6 dotarł z Połączonej Floty na 20 000 żołnierzy. Bezpośrednio po dziły w skład Sentai 6 i tak na dobrą sygnał „Niitakayama Nobore 1208” lądowaniu na wyspie sił desantu krą- sprawę w działaniach II wojny świa- (pol. „Wspinamy się na górę Niitaka”, żowniki kontradm. Goto odeszły na towej na Pacyfiku operowały razem, ówcześnie najwyższy górski szczyt Truk, który osiągnęły 12 grudnia. niecelowym wydaje się prezentowanie Japonii znajdujący się na Tajwanie), Tymczasem pierwszy japoński atak przebiegu służby poszczególnych jed- który oznaczał, że działania wojenna Wake przeprowadzony w dniu 11 nostek, która w znacznej mierze miała ne mają się rozpocząć 8 grudnia 1941 grudnia 1941 praktycznie załamał się niemal identyczny przebieg. (wg czasu japońskiego). wobec zdecydowanej postawy amery- W okresie drugiego półrocza 1941 Jednostki Sentai 6 zostały przy- kańskich obrońców wyspy dowodzo- roku, bezpośrednio poprzedzającym dzielone do Sił Morza Południowego nych przez kmdr W.S. Cunningham. wybuch konfliktu na Pacyfiku wszyst- (Nanyo Butai) wiceadm. Shigeyoshi Mimo wcześniejszych intensywnych kie 4 krążowniki otrzymały nowych Inouye, których zadaniem prócz obro- ataków z powietrza, amerykańska ar- dowódców, którzy poprowadzili okrę- ny własnych wód wewnętrznych na tyleria nadbrzeżna i resztki samolotów ty do boju. I tak 25 lipca kmdr Sojiro Pacyfiku było również wsparcie ope- z 211 Eskadry Myśliwskiej Piechoty Hisamune40 objął Aoba, 20 sierpnia racji zdobycia amerykańskich placó- Morskiej (VMF 211), zdołały zato- kmdr Masao Sawa Kinugasa, 15 wrze- wek na wyspach Wake, Guam oraz śnia kmdr Yuji Takahashi Kako, a 28 li- Rabaul na Nowej Brytanii. Sentai 6 40. wg Wolny A., Wojna na Pacyfiku, Warszawa stopada kmdr Tsutau Araki Furutaka. opuścił w dniu 4 grudnia kotwicowi- 1971.

Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE 21 Japońskie krążowniki ciężkie typu „Furutaka” i „Aoba”

Krążownik Aoba w drugiej połowie lat 30. Na drugim planie widoczny lotniskowiec Kaga. fot. zbiory Shizuo Fukui pić 2 japońskie okręty i uszkodzić dal- okręt podwodny I-23, bazę okrętów bieżące naprawy i uzupełniły zapasy. szych 8 41. Niespodziewający się takie- podwodnych Yasukuni Maru i sze- W połowie kwietnia 1942 syci zwy- go obrotu sprawy Japończycy wycofali reg mniejszych jednostek, płacąc za cięstw Japończycy przystąpili do re- się, kontynuując jednak ataki lotnicze to utratą 13 samolotów pokładowych alizacji drugiego etapu swych planów na wyczerpanie obrońców. Ponowny z lotniskowców, jednak uświadomiły wojennych. Poczesne miejsce w tych atak na Wake przeprowadzono w nocy Japończykom potencjalne zagrożenie planach zajmowała Operacja „MO”, 23 grudnia 1941. Tym razem w skła- ewentualnymi kolejnymi amerykań- której celem było opanowanie wy- dzie sił dowodzonych przez kontradm. skimi atakami. W związku z amery- spy Tulagi w Archipelagu Salomonów Hiroaki Abe, znalazły się również skie- kańskim rajdem Sentai 6 już 1 lutego oraz Portu Moresby na zachodnim wy- rowane z Truk w dniu 13 grudnia krą- wyszedł w morze z Rabaul na poszu- brzeżu Nowej Gwinei, odległego zale- żowniki Sentai 6. Ogromna japońska kiwanie przeciwnika. W toku poszu- dwie o 400 km od brzegów Australii. przewaga zadecydowała o szybkim kiwań 4 lutego dywizjon przybyła na W dniu 39 kwietnia 1942 Sentai 6 upadku wyspy, która poddała się jesz- Roi, który padł jedną z ofiar rajdu, wraz z lotniskowcem Shoho 4 3 opuścił cze tego samego dnia. Po zakończeniu 6 lutego osiągnęła Kwajalein, by 10 lu- Truk w składzie Sił Wsparcia Czwartej operacji zdobycia Wake okręty Sentai tego 1942 powrócić do bazy na Truk. Floty wiceadm. Inouye, 2 maja prze- 6 powróciły 10 stycznia 1942 na Truk. Kolejny amerykański rajd, tym ra- szedł Cieśninę Bougainville i zna- W dniu 18 stycznia 1942 krążowni- zem siłami Task Force 11 kontradm. lazł się w pobliżu wyspy Tulagi, gdzie ki opuściły Truk wchodząc w skład sił Wilsona Browna, którego celem miał operując 120 Mm na zachód od zabezpieczających Operację „O” – lą- być sam Rabaul, nie doszedł do skut- Guadalcanal zabezpieczał lądowanie. dowanie w Rabaul na Nowej Brytanii ku, bowiem 20 lutego 1942 zespół zo- Po sukcesie sił desantu jednostki za- i Kavieng na Nowej Irlandii (wyspy stał w rejonie Bougainville rozpozna- bezpieczające odeszły dalej na zachód Salomona), zaplanowanego na 23 ny, a następnie zaatakowany przez w rejon Buka, gdzie stanęły na kotwi- stycznia. 25 stycznia wodnosamoloty japońskie lotnictwo, przez co cała cowisku Queen Carola. pokładowe z Kako i Kinugasa zaata- operacja straciła walor zaskoczenia. W dniu 4 maja 1942 amerykański kowały i uszkodziły stację telegraficz- Krążowniki Sentai 6 wyszły 20 lutego Task Force 17 kontradm. Franka J. ną Lorengau na wyspie Manus (Wyspy z Truk na poszukiwanie Amerykanów, Fletchera 4 4 zaatakował japońskie siły Admiralicji). Ostatecznie w dniu 30 by po bezowocnych próbach powrócić desantowe kontradm. Kiyohide Shima stycznia wszystkie jednostki Sentai do bazy 23 tego miesiąca. w rejonie Tulagi, zatapiając niszczyciel 6 weszły do Zatoki Rabaul. W dniu 8 marca 1942 Japończycy W odpowiedzi na ofensywne dzia- rozpoczęli Operację „SR” polegającą łania Japończyków w rejonie Wysp na wysadzeniu desantów w Lae i Sala- 41. zatopiono niszczyciele Hayata i Kisaragi, zaś uszkodzony między innymi krążownik Yubari, Salomona, Amerykanie przeprowa- maua na zachodnim wybrzeżu Nowej flagowiec dowodzącego operacją kontradm. dzili w dniu 1 lutego 1942 rajd siła- Gwinei. Sentai 6 znalazł się wśród sił Sadamichi Kajioka. 42. wg Krala Z.J., Kampanie powietrzne II woj- mi Task Force 8 wiceadm. Williama wspierających tę operację. W marcu ny światowej część I Daleki Wschód, Warszawa F. Halseya i Task Force 17 kontradm. 1942 krążowniki operowały na wo- 1990, w skład TF.8 wchodził Enterprise, 3 krążow- Franka J. Fletchera przeciwko japoń- dach między Rabaulem, Buka na wyniki, 6 niszczycieli, a w TF.17 Yorktown, 2 krążow- niki i 4 niszczyciele. skim bazom Kwajalein i Wotje w pół- spie Bougainville i Moewe Passage 43. Shoho – jap. lot. lek., zbud. jako Tsurugisaki nocnej oraz Mili i Jaluit w południowej w pobliżu Kavieng na Nowej Irlandii. baza op 1935-40, Yokosuka, przebud. 1941-42, części archipelagu Wysp Marshalla 42 30 marca zabezpieczały lądowanie od- wyp. 11 262/13 950 t, dł. 201,4 m, szer.18,0 m, zan. 6,6 m, turb. par. 52 000 KM, pręd. 28 w., za- Rezultaty samego rajdu nie były może działów na wyspie Shortland, a na- sięg 7800 Mm/18 w, uzbr.: 30 sam, 8 x 127 mm nadzwyczajne, zniszczono na zie- zajutrz 31 w rejonie Kieta na wyspie plot., 8 x 25mm plot, załoga 785 ludzi. 44. w składzie TF.17 znajdował się lotni- mi kilka samolotów oraz uszkodzono Bougainville. 10 kwietnia eskadra skowiec Yorktown, krążowniki ciężkie Chester, w Kwajalein lekki krążownik Katori, osiągnęła Truk, gdzie okręty przeszły Portland i Astoria oraz 6 niszczycieli.

22 Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE Japońskie krążowniki ciężkie typu „Furutaka” i „Aoba”

Kikuzuki 4 5 , 3 trałowce i uszkadzając zrezygnować. W tych okolicznościach szły do Kure Aoba i Kako, zaś 31 maja szereg dalszych jednostek. Na wieść krążowniki Sentai 6 otrzymały róż- podążyły za nimi Furutaka i Kinuga- o amerykańskim ataku Sentai 6 na- ne zadania, Kinugasa i Furutaka dołą- sa. Remont przeprowadzony w arse- tychmiast zszedł z kotwicowiska i ru- czyły do Sił Uderzeniowych wiceadm. nale Kure obejmował bieżący przegląd szył w kierunku Guadalcanal. 5 maja Takeo Takagi i eskortowały uszkodzony wszystkich mechanizmów i dokowa- krążowniki osiągnęły Shortland, gdzie lotniskowiec Shokaku na Truk. Druga nie jednostek. Po zakończeniu remon- zaczęły uzupełniać paliwo. Nazajutrz para krążowników Aoba i Kako zabez- tu, co w przypadku pierwszej pary 6 maja w toku tej operacji zostały za- pieczały natomiast odwrót konwoju sił okrętów nastąpiło 16 czerwca, a dla atakowane przez amerykańskie bom- desantowych kontradm. Sadamichi drugiej 28 czerwca, krążowniki po- bowce Boeing B-17 „Flying Fortress”, Kajioka po odstąpieniu od planowane- wróciły na Truk. które nie zdołały jednak uzyskać żad- go lądowania w Port Moresby. W dniu Porażka w bitwie pod Midway nych trafień. 7 maja dywizjon opuścił 9 maja okręty te osiągnęły kotwicowi- w dniach 4‑5 czerwca 1942, w któ- Shortland kierując się na południe na sko koło wyspy Shortland. rej na dno poszły 4 duże lotniskow- spotkanie z lotniskowcem Shoho wraz Furutaka i Kinugasa 10 maja dotar- ce i ciężki krążownik 4 9 , spowodowała z którym miał zabezpieczać działania ły do Kieta, 13 maja uzupełniły pali- pewien zwrot w dotychczasowych ja- sił desantowych kontradm. Koso Abe wo na Shortland by ostatecznie osią- pońskich działaniach wojennych, któ- zmierzających do opanowania Port gnąć Truk 17 tego miesiąca. Aoba re straciły nieco na swej ofensywności. Moresby. i Kako w dniu 11 maja zostały skiero- Potrzeba umocnienia stanu posiadania Zmierzając na miejsce operacji wane na kotwicowisko Queen Carola Sentai 6 wpadł w wir „Bitwy na Morzu na zachodnim wybrzeżu wyspy Buka, 45. Kikuzuki jap. niszcz. zbud. 1924-27 Koralowym”. Mimo licznych ataków gdzie znajdował się uszkodzony tor- Maizuru, wyp. 1590/1913 t, dł. 100,2 m, szer. 9,2 lotnictwa pokładowego U.S. Navy krą- pedami amerykańskiego okrętu pod- m, zan. 3,0 m, turb. par. 38 500 KM, pręd. 33,9 w., 4 8 zasięg 4000 Mm/15 w, uzbr.: 2 x 120 mm, 10 x 25 żowniki dywizjonu zdołały szczęśliwie wodnego stawiacz min Okinoshima . mm plot., 6 wt kal. 610 mm, bg, załoga 150 ludzi. uniknąć trafień. Tyle szczęścia nie miał Ostatecznie uszkodzonego stawiacza 46. Shokaku jap. lot. zbud. 1937-41, Yokosuka, Shoho posłany na dno około południa min nie udało uchronić się przed zato- wyp. 25 675/29 800 t, dł. 250,0 m, szer. 26,0 m, zan. 8,9 m, turb. par. 160 000 KM, pręd. 34,2 w, 7 maja 1942 w rejonie wyspy Misima. nięciem, zaś 12 maja 1942 wchodzący zasięg 9700 Mm/18 w., uzbr.: 84 sam., 16 x 127 Ataki amerykańskiego lotnictwa na kotwicowisko Kako uszkodził dno mm plot, 42 x 25 mm plot., załoga 1660 ludzi. pokładowego doprowadziły rów- na rafie. Krążownik zachował pływal- Zuikaku – jap. lot. zbud. 1938-41 Kobe – pozo- stałe dane jak Shokaku. nież do uszkodzenia w dniu 8 maja ność i nazajutrz zdołał o własnych si- 47. Lexington – am. lot. zbud. 1921-27 Quincy obu dużych japońskich lotniskow- łach zejść z mielizny, a następnie wraz (USA), wyp. 37 681/43 055 t, dł. 270,1 m, szer. 4 6 32,1 m, zan. 10,2 m, turb. par. 180 000 KM, pręd. ców – Shokaku i Zuikaku , przy czym z Aoba odszedł na Truk, który osiągnął 33,2 w., zasięg 10 500 Mm/15 w., uzbr.: 63 sam., w przypadku tego pierwszego roz- 16 maja. 12 x 127 mm plot, 48 wkm kal. 12,7 m, załoga miar szkód spowodowanych pożarami Prawie półroczna dość intensywna 2327 ludzi. 48. Okinoshima – jap. st. min zbud. 1934-38, był znaczny. Bezspornym sukcesem służba na południowych wodach dała Harima, wyp. 4400/5000 t, dł. 119,3 m, szer. 15,7 Japończyków było natomiast zatopie- się mocno we znaki jednostkom Sentai m, zan. 5,5 m, turb. par. 9000 KM, pręd. 20 w., zanie Lexington 4 7 , pierwszego amerykań- 6, co zadecydowało o ich odesłaniu do sięg 9000 Mm/10 w., uzbr.: 4 x 140 mm, 2 x 76 mm plot, 500 min, 1 wodnosamolot. skiego lotniskowca, choć z przeprowa- metropolii na bardziej gruntowny re- 49. lotniskowce Kaga, Akagi, Hiryu i Soryu dzenia samej Operacji „MO” musieli mont. Jako pierwsze już 17 maja ode- oraz krążownik ciężki Mikuma.

Krążownik Kinugasa na pierwszym planie oraz tuż za nim Aoba w marszu z dużą prędkością. fot. zbiory Shizuo Fukui

Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE 23 Japońskie krążowniki ciężkie typu „Furutaka” i „Aoba”

Krążownik Furutaka podczas manewrów latem 1941 roku. Tuż za nim w szyku torowym bliźniaczy Kako. fot. „Ships of the World” wcześniejszych zdobyczy zwróciła ja- możliwość japońskiej kontrakcji daleką Najkrótsza droga do rejonu desan- pońskie zainteresowanie na archipe- osłonę desantu stanowił Task Force 61 towania pod Lunga Point wiodła przez lag Wysp Salomona, który z racji swe- wiceadm. Franka J. Fletchera, dysponu- 12 milową cieśninę między wyspami go położenia doskonale nadawał się na jący między innymi 3 lotniskowcami 5 2 . Guadalcanal a Florida. Tę właśnie tra- tworzenie na nich sieci baz dla lotnic- Na wieść o alianckim lądowaniu do- sę obrał wiceadm. Mikawa, którego twa pozwalających na kontrolę znacz- wodzący Ósmą Flotą wiceadm. zespół zamierzał pokonać alianckie li- nego akwenu Pacyfiku. Mikawa opracował natychmiast plan nie dozorowe w cieśninie między wy- Wyrazem tego zainteresowania było przeciwdziałania, który po uzyskaniu sepką Savo a brzegami Guadalcanal. utworzenie w dniu 14 lipca 1942 roku akceptacji przez sztab marynarki wo- Przygotowany do walki zespół szedł nowej Ósmej Floty (tzw. Sił zewnętrz- jennej w Tokio, rozpoczęto wcielać w szyku torowym otwieranym przez nych Mórz Południowych), której do- w życie. W dniu 7 sierpnia 1942 oko- najsilniejszy flagowiec Chokai, za nim wództwo objął wiceadm. Gunichi ło godz. 16.30 wiceadm. Mikawa opu- podążały w odstępach po około 1200 Mikawa. Flagowcem admirała zo- ścił Rabaul na pokładzie flagowego m krążowniki Sentai 6 w kolejności stał ciężki krążownik Chokai 5 0 , a ba- krążownika Chokai wraz z 2 lekkimi – Aoba, Kako, Kinugasa i Furutaka. zą Rabaul. Z dniem 27 lipca 1942 no- krążownikami i niszczycielem 5 3 obie- Kolumnę zamykały lekkie krążowniki wej Flocie podporządkowano również rając kurs na Guadalcanal. Po dro- Tenryu, Yubari oraz niszczyciel Yunagi. krążowniki Sentai 6. Jednostki te sta- dze do zespołu dołączył Sentai 6, który Mikawa postanowił wydać siłom ły na kotwicowisku Moewe Passage w trybie alarmowym opuścił kotwico- alianckim nocny bój artyleryjsko-tor- w pobliżu Kavieng na Nowej Irlandii wisko Moewe Passage koło Kavieng. pedowy, będąc, nie bez racji, przekona- w oczekiwaniu na rozkazy nowego do- Japoński zespół zmierzający kursem ny o wyższości przygotowania swoich wództwa. południowo wschodnim w kierun- marynarzy do takich właśnie opera- Japońskie działania prowadzone na ku Guadalcanal został rozpoznany cji. Starcie, które przeszło do historii Salomonach od początku maja 1942 przez operujący z bazy w australijskim wojny morskiej jako „Bitwa pod Savo” nie uszły uwadze Amerykanów, którzy Brisbane okręt podwodny S-38 5 4 kmdr dobrze zdawali sobie sprawę ze zna- por. Henry G. Munson, który zawia- czenia tych wysp, wobec czego posta- domił drogą radiową dowództwo 50. Chokai – jap. kr. c. zbud. 1928-32 Nagasaki, wyp. 9850 t/12 986 t, dł. 201,7 m, szer. 18,0 m, nowili wyprzeć z nich „świeżo” usa- o swoim odkryciu. Za bezpieczeń- zan. 6,1 m, turb. par. 130 000 KM, pręd. 35,5 w., dowionych Japończyków i samemu stwo zespołu desantowego TF 62 pod zasięg 14 000 Mm/14 w., uzbr.: 10 x 203 mm, 8 x założyć na nich bazy lotnicze pozwa- Guadalcanal odpowiadał australij- 127 mm plot, 4 wkm kal. 13,2 mm, 8 wt kal. 533 mm, 3 wodnosamoloty, załoga 773 ludzi. lające na dozorowanie ruchów prze- ski, a właściwie brytyjski kontradm. 51. wg Flisowski Z., Na wodach Guadalcanal, ciwnika. Victor A. Crutchley, do którego dopie- Poznań 1990, w skład TF.62 wchodziło 6 ciężkich i 2 lekkie krążowniki, 15 niszczycieli, 5 trałowców Rankiem 7 sierpnia 1942 po wcze- ro w dniu 8 sierpnia o godz. 18.39 do- + ok. 20 transportowców. śniejszym przygotowaniu artyle- tarła potwierdzona informacja o wy- 52. wg Flisowski Z., Na wodach... w składzie ryjskim z morza i bombardowa- kryciu japońskiego zespołu. Mimo, że TF.61 operowały lotniskowce Wasp, Saratoga, Enterprise, okręt liniowy North Carolina, 5 krą- niu z powietrza siły amerykańskiej rejon wysadzania desantu był ochra- żowników ciężkich, 1 krążownik plot i 16 nisz- 1 Dywizji Piechoty Morskiej gen. niany przez spore alianckie siły mor- czycieli. A.A. Vandergrifta zostały wysadzo- skie, dowodząc zespołem desantowym 53. były to krążowniki lekkie Tenryu i Yubari oraz niszczyciel Yunagi. ne na wyspie Guadalcanal z okrętów kontradm. Turner w obliczu zagroże- 54. S-38 – am. Op., zbud. 1918-22 San Task Force 62 kontradm. Richmonda nia japońskim atakiem, postanowił Francisco, wyp. 800/1062 t, dł. 66,8 m, szer. 6,2 5 1 m, zan. 4,6 m, napęd diesel-elektryczny 1200/ K. Turnera w rejonie na północny wycofać transportowce spod brzegów 1500 KM, pręd. 14,5/11 w., uzbr.: 4 wt kal. 533 wschód od Lunga Point. Z uwagi na Guadalcanal. mm (12 torped), 1 x 102 mm.

24 Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE Japońskie krążowniki ciężkie typu „Furutaka” i „Aoba” rozpoczęło się właściwie 8 sierpnia o jego losie. Chicago miał więcej szczę- a Furutaka 153 oraz odpalił 45 torped 1942 około godz. 23.00, gdy krążow- ścia i mimo trafienia torpedą o godz. Typ 93 kal. 610 mm. Wszystkie krą- niki Chokai, Furutaka i Kako wyrzuci- 01.47 w dziób, a później także kilkoma żowniki ciężkie odpaliły po 8 torped, ły w powietrze swoje wodnosamoloty pociskami artyleryjskimi, zdołał zacho- a Aoba, który zdążył przeładować wy- rozpoznawcze z zdaniem wypatrywa- wać zdolność bojową. Niestety dowo- rzutnie nawet 13 sztuk 5 8 . nia jednostek przeciwnika pełniących dzący krążownikiem kmdr Howard. Straty japońskie w samym starciu, służbę dozorową oraz oświetlania pola E. Bode nie przekazał informacji o ja- zwłaszcza, gdy porówna się je z alianc- walki flarami. O samej bitwie napi- pońskim ataku jednostkom północnej kimi, były nieznaczne, przy czym naj- sano już wiele, więc tylko w najwięk- grupy dozorującym przejście między większe odniósł czołowy Chokai. szym skrócie. Na pierwszy ogień po- Savo a Florida. Pełniące służbę w tym Z okrętów Sentai 6 Aoba został trafiony szły dozorujące przesmyk między Savo przesmyku krążowniki Astoria, Quincy pojedynczym pociskiem nieznanego ka- a Guadalcanal ciężkie krążowniki, au- i Vincennes 5 7 zostały około godz. 01.48 libru, który uszkodził lewo burtową wy- stralijski Canberra 5 5 i amerykański zaatakowane zmasowanym ogniem rzutnię torpedową, powodując pożar Chicago 5 6 , które mimo wyposażenia artyleryjskim i torpedowym. Dobrze torped. Na szczęście wcześniej krążow- w radar nie zdołały w porę dostrzec przygotowani do prowadzenia walk nik zdołał odpalić aż 13 ze znajdują- przeciwnika. W warunkach ciasnych nocnych Japończycy dobrze wykorzy- cych się na pokładzie 16 torped, co po- wód między wyspami liczne odbi- stali element zaskoczenia, w rezultacie zwoliło na uniknięcie poważniejszych cia fal radaru zakłócały obraz. Około czego wszystkie amerykańskie okrę- szkód. Kinugasa został trafiony 2 poci- godz. 01.38 czołowy Chokai odpa- ty w krótkim czasie otrzymały szereg skami kal. 203 mm z Vincennes, które lił w kierunku Canberra salwę torped, trafień, które zadecydowały o ich losie. uszkodziły lewo burtową siłownię Nr 1, z których żadna nie dosięgła celu jak Jako pierwszy 9 sierpnia 1942 o godz. zabijając 1 marynarza i raniąc innych twierdzą Australijczycy, zaś zdaniem 02.35 poszedł na dno Quincy, o godz. oraz 1pociskiem kal. 127 mm z niszczy- Japończyków uzyskano jednak trafie- 02.50 Vincennes, zaś do 12.15 zdoła- ciela Paterson, który spowodował zalanie torpedowe. Po chwili japoński krą- ła utrzymać się na powierzchni ciężko nie jednego z prawo burtowych maga- żownik przeszedł na ogień artyleryjski, uszkodzona Astoria. O intensywności zynów na rufie. Utracono również wraz uzyskując w ciągu 2 minut 24 trafie- boju pod Savo może świadczyć fakt, z załogami wodnosamoloty pokładowe nia pociskami kal. 203,2 mm z dystan- że japoński zespół wystrzelił łącznie aż z Aoba i Kako. su 4500 m, które zmieniły australij- 1020 pocisków kal. 203,2 mm, w tym Mimo wspaniałego zwycięstwa ze- ski okręt w płonący wrak i przesądziły Aoba 182, Kako 192, Kinugasa 185, spół wiceadm. Mikawy o godz. 02.23 wycofał się z pola walki obierając po- Krążownik Furutaka widziany z bliźniaczego Kako w czasie ćwiczeń floty. fot. zbiory Shizuo Fukui wrotny kurs na Rabaul, nie podejmu- jąc nawet próby zniszczenia amery- kańskich transportowców u brzegów Guadalcanal, co z punktu widzenia ca- łej operacji miało kluczowe znaczenie. Straty alianckie pod Savo, to nie tylko zatopienie 4 ciężkich krążowników, uszkodzenie kolejnego i 2 niszczycieli, ale także, a może przede wszystkim, śmierć 1023, a zranienie dalszych 709 marynarzy i oficerów 5 9 , choć z drugiej strony zadowolenie zapewne z łatwo

55. Canberra – kr. c. RAN, zbud. 1925-28 Clydebank (Wielka Brytania), wyp. 9870/13 400 t, dł. 192,0 m, szer. 20,8 m, zan. 6,3/6,9 m, turb. par. 80 000 KM, pręd. 31,5 w., uzbr.: 8 x 203 mm, 4 x 102 mm plot, 4 x 40 mm plot, 8 wt kal. 533 mm, załoga 710 ludzi. 56. Chicago – am. kr. c, zbud. 1928-31 Nowy York, wyp. 9006/11 420 t, dł. 183,0 m, szer. 20,1 m, zan. 5,9 m, turb. par. 107 000 KM, pręd. 32,5 w., zasięg 10 000 Mm/15 w., uzbr.: 9 x 203 mm, 8 x 127 mm plot, 6 wt kal. 533 mm, 4 wodnosamoloty, załoga 617 ludzi. 57. Astoria – am. kr. c, zbud. 1930-34 Nowy York, wyp. 10 126/12 493 t, dł. 179,2 m, szer. 18,8 m, zan. 6,9 m., turb. par. 107 000 KM, pręd. 32,7 w., zasięg 10 000 Mm/15 w., uzbr.: 9 x 203 mm, 8 x 127 mm plot, 8 wkm plot kal. 12,7 mm, 4 wodnosamoloty, załoga 868 ludzi. Quincy – am. kr. c, zbud 1934-36 Quincy (USA) – pozostałe dane jak Astoria. Vincennes – am. kr. c., zbud 1934 – 37, Quincy (USA) – pozostałe dane jak Astoria. 58. wg Lacroix E., Wells L., Japanese...”, Flisowski Z., Na wodach..., podaje, że japońskie krążowniki odpaliły łącznie aż 61 torped kal. 610 mm. 59. wg Morrison S.E., Guadalcanal, Gdańsk 2004.

Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE 25 Japońskie krążowniki ciężkie typu „Furutaka” i „Aoba” odniesionego sukcesu Japończycy nie dalszych 14 odniosło rany. Resztę liczą- w powietrzu już minęły. W nocy 25 podjęli żadnej akcji przeciwko trans- cej ogółem 639 ludzi załogi uratowa- sierpnia 1942 wodnosamoloty pokła- portowcom, która mogłaby przyczynić ły w dniach 10 i 11 sierpnia pozostałe dowe z krążowników Aoba, Kinugasa, o wiele poważniejszych szkód. krążowniki dywizjonu oraz przysłany Furutaka, Chokai oraz Yura 63 prze- Wkrótce okazało się jednak, że zwy- z Rabaulu niszczyciel Uzuki 6 2 . Wśród prowadziły bombardowanie ame- cięstwo w bitwie pod Savo ma swoją uratowanych znalazł się także d-ca rykańskich pozycji w rejonie Lunga cenę. Zmierzający z prędkością oko- okrętu kmdr Takahashi, który wkrót- Point na Guadalcanal. Po zakończe- ło 16 węzłów w kierunku kotwicowi- ce otrzymał nominację na dowództwo niu operacji Aoba i Furutaka przeszły ska koło Kavieng Sentai 6 w dniu 10 Suzuya. Ciężki krążownik Kako został 26 sierpnia do Kieta, zaś Kinugasa do sierpnia 1942 o godz. 06.50 w rejo- z dniem 15 września 1942 oficjalnie Rabaulu, a później na Shortland. Do nie wyspy Simbari, zaledwie 70 Mm skreślony z listy jednostek cesarskiej końca września 1942 okręty pozosta- od celu, dosłownie wszedł na tkwią- marynarki wojennej Japonii. wały w stanie pełnej gotowości, choć cy w dozorze stary amerykański okręt Podjęta przez Japończyków o godz. nie uczestniczyły w żadnej operacji bo- podwodny S-44 6 0 dowodzony przez 07.12 akcja zrzucania bomb głębino- jowej, co najwyżej dokonywały krót- kmdr ppor. Johna R. Moore, który wych w niczym nie zaszkodziła S-44, kich przejść do Rabaulu, gdzie uzupeł- dostrzegł japońskie okręty z odległo- który bezpiecznie zdołał ujść z miejsca niały paliwo i zapasy. ści nieco ponad 800 m. O godz. 07.06 akcji. Działania lądowe w dżunglach Moore odpalił salwę 4 torped Mark 10, Zdekompletowany zespół Sentai 6 Guadalcanal angażowały coraz więk- których głowice bojowe zawierały ła- osiągnął w dniu 10 sierpnia 1942 o godz. sze siły tak amerykańskie jak i japoń- dunek 226 kg TNT, w kierunku ostat- 16.10 kotwicowisko Moewe Passage skie, więc obie strony starały się za niego okrętu w szyku z dystansu około koło Kavieng na Nowej Irlandii, gdzie wszelką cenę wzmocnić swój poten- 650 m. O godz. 07.08 trzy torpedy do- z miejsca przystąpiono do usuwania cjał bojowy. Głównym punktem opar- sięgły celu, którym okazał się krążow- powstałych w czasie bitwy zniszczeń cia Amerykanów na Guadalcanal było nik Kako, w prawą burtę 6 1 . Pierwsza na pokładach krążowników. Okręty 17 lotnisko Henderson Field, które rów- ugodziła okręt na wysokości wieży ar- sierpnia opuściły Kavieng i trasą przez nocześnie stanowiło przysłowiową sól tyleryjskiej nr 1, a dwie pozostałe bliżej Rekata Bay przeszły na Shortland, do- w oku Japończyków i cel ich częstych rufy, powodując zalanie dziobowych kąd dotarły 22 tego miesiąca. ataków. Na noc 11 października 1942 komór amunicyjnych oraz kotłow- W dniu 23 sierpnia okręty Sentai 6 Japończycy zaplanowali przerzut na ni nr 1 i 2, w których prawdopodob- oraz krążownik Chokai wyszły z Shor- wyspę kolejnego kontyngentu żołnie- nie doszło do wybuchu kotłów. Po za- tland jako dalekie ubezpieczenie kon- rzy, a przy okazji również ostrzelanie ledwie 5 minutach od chwili trafienia woju dostarczającego wzmocnienie znienawidzonego lotniska. Podobną Kako położył się na prawą burtę, by dla japońskich oddziałów walczących operację zamierzała przeprowadzić ostatecznie zatonąć w dniu 10 sierpnia na Guadalcanal, którego obszar stał się także strona amerykańska, przerzu- 1942 o godz. 07.15 dziobem na głębo- arena krwawych i to dosłownym tego cając niemal w tym samym czasie 164 kości 118 m w punkcie o współrzęd- słowa znaczeniu zmagań. W toku ope- Pułk Piechoty DP Americal. Na niebez- nych 02°28’S i 151°11’E. racji Furutaka stał się celem dzienne- pieczne wody U.S. Navy w charakterze Straty japońskie, oczywiście poza go, lecz nieskutecznego ataku przepro- szpicy skierowała Task Force 64 kontr- goryczą łatwej i nieoczekiwanej utra- wadzonego przez łódź latającą PBY adm. Normana Scott 6 4 . Równocześnie ty jednostki, nie były znaczne, na po- Catalina ze składu VP-23 „Black Cats”. w tym samym kierunku zmierzał, tyle kładzie okrętu zginęło 70, a wg innych Atak ten uświadomił Japończykom, tylko, że z północnego zachodu zespół źródeł tylko 34 członków załogi, zaś że czasy ich absolutnego panowania kontradm. Goto, składający się z Sen- tai 6 oraz 2 niszczycieli, którego zada- Dziobowe wieże dział artylerii głównej kal. 203 mm zmodernizowanego krążownika niem była ochrona konwoju i ostrzela- Kako na fotografii z 1941 roku. fot zbiory Jarosław Malinowski nie lotniska Henderson Field. Z uwagi na charakter zadania na pokładach krążowników znalazła się amuni- cja zapalająca kal. 203,2 mm Typ 3, przeznaczona do wzniecania poża-

60. S-44 – am. op, zbud. 1923-24 Quincy, wyp. 850/1126 t, dł. 68,6 m, szer. 6,2 m, zan. 3,7 m na- pęd diesel-elektryczny 1200/1500 KM, prędkość 15/11 w, uzbr.: 4 wt kal. 533 mm (12 torped), 1 x 76 mm, załoga 45 ludzi. 61. wg Blair C., Ciche zwycięstwo. Amerykańska wojna podwodna przeciwko Japonii, Warszawa, 2001. 62. Uzuki – jap. niszcz., zbud. 1925-26 Osaka, – pozostałe dane jak Kikuzuki. 63. Yura – jap. kr. lek., zbud. 1922-23 Sasebo, wyp. 5170/5570 t, dł. 158,5 m, szer. 14,2 m, zan. 4,8 m, turb. par. 90 000 KM, pręd. 36 w., zasięg 9000 Mm/10 w., uzbr.: 7 x 140 mm, 2 x 76mm plot, 6 wkm plot. kal. 13,2 mm, 8 wt kal. 610 mm, 1 wodnosamolot, załoga 438 ludzi. 64. w składzie TF.64 znajdował się krążowniki ciężkie San Francisco, Salt Lake City, lekkie Boise i Helena oraz 12 Eskadra Niszczycieli – Fahrenolt, Buchanan, Laffey, Duncan i McCalla.

26 Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE Japońskie krążowniki ciężkie typu „Furutaka” i „Aoba”

Aoba na fotografii z 1942 roku. Widoczny na katapulcie wodnosamolot Aichi „Jake”. fot. zbiory Shizuo Fukui rów amerykańskich samolotów. Siły nie o godz. 21.49 wyeliminowało wie- Ciężki krążownik Furutaka jako dru- kontradm. Goto ubezpieczały zespół żę artyleryjską Nr 3, a o godz. 21.51 ga jednostka Sentai 6 został oficjalnie kontradm. Takatsugu Joshima 6 5 , któ- lewoburtową wyrzutnię torpedową. skreślony z listy cesarskiej marynarki ry dostarczył i desantował w rejonie Trafienie to wywołało pożar znajdu- wojennej Japonii z dniem 10 listopa- Tassafaronga Point oddziały japońskiej jących się na wyrzutni torped Typ 93, da 1942 roku. 2 DP wraz z ciężkim sprzętem. który dodatkowo jeszcze ułatwił pracę Utrata Furutaka nie zamykała jesz- Lotnictwo przekazało kontradm. amerykańskim artylerzystom, wskazu- cze wcale listy japońskich strat w bi- Scott informację o zbliżających się jąc pozycję krążownika. Wkrótce po- twie u przylądka Esperance. Ciężko w kierunku Guadalcanal japońskich tem 2 kolejne pociski o godz. 21.54 uszkodzony został flagowiec dywizjo- okrętach. Wieczorem 11 październi- i 21.55 wyłączyły z ruchu prawą dzio- nu Aoba, trafiony między godz. 21.45 ka 1942 o godz. 19.30 Amerykanie wy- bową i lewą rufową maszynownie, a 22.10 łącznie przez 42 pociski kal. strzelili 2 wodnosamoloty rozpoznaw- w rezultacie czego gwałtownie spa- 203,2 mm i 152 mm, które siały zniszcze Curtiss SOC „Seagull”. O godz. dła prędkość krążownika. Zniszczenie czenie i śmierć wśród członków zało- 20.50 jedna z maszyn przekazała mel- dziobowej maszynowni przypisuje się gi. Już praktycznie jedna z pierwszych dunek o wykryciu nieprzyjaciela w od- także trafieniu torpedy, czego nie po- amerykańskich salw, po wykona- ległości 16 Mm na północ od okrytej twierdzają jednak źródła japońskie. niu przez zespół zwrotu dosięgła po- złą sławą wyspy Savo. Trzeba w tym Dwie torpedy odpalone przez jeden most bojowy okrętu, na którym padł miejscu wspomnieć, że amerykańskie z amerykańskich niszczycieli chybi- śmiertelnie ranny, dowodzący Sentai krążowniki wyposażone były w rada- ły celu 6 7 . O 22.05 następne trafienie 6 od 15 września 1941 roku, kontradm ry artyleryjskie, umożliwiające kiero- wyeliminowało dziobową maszynow- Aritomo Goto. Dowodzenie zespołem wanie ogniem, które w tym przypadku nię, tym razem lewej burty i zniszczy- przejął jego szef sztabu kmdr Kijimie działały bez zarzutu. ło główny przewód parowy, całkowi- Kikunori. Zniszczone zostało wów- Gdy czołowy amerykański krą- cie pozbawiając Furutaka napędu. czas również główne urządzenie kie- żownik Helena 6 6 stwierdził cele na Uszkodzenia kadłuba powodowały rowania ogniem artyleryjskim Typ 94. swoim radarze, otworzył ogień do jego stopniowe zatapianie i to mimo Trafienie wyeliminowało z walki wie- przeciwnika o godz. 21.46, rozpoczy- usilnej akcji ratunkowej prowadzonej żę artyleryjską Nr 2 dział głównego ka- nając tym samym starcie, które zna- przez załogę. Ponad dwugodzinna wal- libru, zaś w przypadku rufowej wieży ne jest pod nazwą „Bitwa u przyląd- ka o zachowanie pływalności krążow- Nr 3 skutki okazały się jeszcze tragicz- ka Esperance”. Po chwili do wymiany nika zakończyła się ostatecznie niepo- ognia przyłączyły się pozostałe okrę- wodzeniem i w dniu 12 października ty TF 64. Zaskoczony kontradm. Goto 1942 o godz. 00.08 wydano załodze 65. w składzie zespołu kontradm. Joshima zupełnie nie spodziewający się obecno- rozkaz opuszczenia tonącej jednost- znajdowały się transportowce wodnosamolotów Chitose i Nisshin oraz 6 niszczycieli ści Amerykanów na tych wodach nie ki. Sprawnie przeprowadzona ewaku- 66. Helena – am. kr. lek, zbud. 1936-39 Nowy bardzo wiedział skąd pochodzi ogień, acja zakończyła się o godz. 00.20, a już Jork, wyp. 9767/12 207 t, dł. 182,9 m, szer. 18,8 m, zan. 6,9 m, turb. par. 100 000 KM, pręd. 32,5 co więcej sądził nawet, że jego zespół o 00.28 wrak Furutaka pogrążył się w., zasięg 10 000 Mm/15 w., uzbr.: 15 x 152 mm, 8 mógł zostać omyłkowo ostrzelany rufą w głębinach w punkcie o współ- x 127 mm plot., 8 wkm plot. kal. 12,7 mm, 4 wod- przez inne japońskie okręty. Nakazał rzędnych 09°02’30’’S i 153°33’30’’E nosamoloty, załoga 868 ludzi. 6 8 67. niecelne torpedy odpalił niszczyciel jednak wykonanie zwrotu o 180°, nie- odległym o 22 Mm od Savo . Duncan (DD-485), dowodzony przez kmdr ppor. świadomie ustawiając się bokiem do Niszczyciel Hatsuyuki 6 9 zdjął z wra- EB. Taylor. okrętów U.S. Navy. Ostrzał amerykań- ku przed zatonięciem 518 rozbitków, 68. wg Lacroix E., Wells L., Japanese... 69. Hatsuyuki – jap. niszcz., zbud. 1927-29, ski był wyjątkowo celny. W czasie mię- w tym dowódcę okrętu kmdr Araki. Maizuru, wyp. 2090/2427 t, dł. 118,4 m, szer. 10,4 dzy godz. 21.49 a 22.05 Furutaka zo- W czasie bitwy zginęło 33 członków m, zan. 3,2 m, turb. par 50 000 KM, pręd. 38 w., zasięg 4700 Mm/15 w, uzbr.: 6 x 127 mm, 2 wkm stał wielokrotnie trafiony pociskami załogi, a dalszych 225 zostało uzna- plot. kal. 13,2 mm, 9 wt kal. 610 mm, bg, zało- kal. 203,2 mm i 152 mm. Już trafie- nych za zaginionych. ga 197 ludzi.

Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE 27 Japońskie krążowniki ciężkie typu „Furutaka” i „Aoba” niejsze, bowiem wieża eksplodowa- rębnymi torami i okrętom nie danem bowca nurkowego typu Douglas ła, a następnie wypaliła się do szczętu. było spotkać się już więcej. SBD-3 „Dauntless” por. Roberta D. W wyniku ostrzału uszkodzone zostało Kinugasa pozostał w rejonie Wysp Gibson. Bomba upadła w przedniej lewo burtowe urządzenie kierowania Salomona, gdzie nadal prowadził in- części dziobowej nadbudówki w po- ogniem artylerii plot. Typ 94, dziobowe tensywne działania bojowe. Już 15 bliżu stanowiska wkm-ów plot. Typ (Nr 2) działo plot. kal. 120 mm lewej października 1942 wraz z Chokai 93 kal. 13 mm, przebiła pokłady i eks- burty oraz lewo burtowa wieżyczka i 2 niszczycielami, ostrzelał lotnisko plodowała we wnętrzu okrętu na dol- reflektora. Trafienie w przedni maszt Henderson Field. Japońskie krążow- nym pokładzie pancernym, poniżej li- spowodowało jego złamanie, zaś pada- niki w czasie akcji wystrzeliły łącznie nii wodnej krążownika, powodując jący maszt dodatkowo jeszcze uszko- 752 pociski kal. 203,2 mm. uszkodzenie podwodnej części kadłu- dził dziobowe (Nr 1) działo plot. kal. W dniach 24‑25 października oraz ba i w konsekwencji przecieki. Woda 120 mm prawej burty. Uszkodzenia 1‑5 listopada 1942 jednostka stanowiła we wnętrzu jednostki spowodowała nie ominęły również układu napędo- ubezpieczenie konwojów z zaopatrze- 10° przechył Kinugasa na lewą burtę. wego, w kotłowni Nr 2 przestały dzia- niem kierowanych na Guadalcanal. Eksplozja bomby zabiła dowodzące- łać 4 kotły. Na pokładzie, zwłaszcza Tymczasem operacje morskie pro- go okrętem od 20 sierpnia 1941 roku na lewej burcie powstały liczne drob- wadzone przez obie strony, ze zmien- kmdr Masao Sawa oraz jego zastęp- niejsze uszkodzenia i przebicia, znisz- nym szczęściem, stale nasilały się. cę. Dowodzenie uszkodzoną jednost- czeniu uległa wrażliwa na ostrzał ka- W dniach 12‑15 listopada 1942 wody ką przejął oficer torpedowy krążow- tapulta. Na okręcie wybuchły liczne, wokół Guadalcanal stały się areną tzw. nika. Dla zlikwidowania przechyłu choć drobne pożary. Swoje przetrwa- „Trzeciej bitwy na Morzu Salomona”. zatopiono przedziały wodoszczelne nie mimo tak licznych uszkodzeń jed- W początkowej, nocnej fazie bitwy 13 prawej burty, co pozwoliło na chwilo- nostka zawdzięcza solidnej konstruk- listopada 1942 Japończycy zdołali za- we wyrównanie okrętu, jednak wkrót- cji kadłuba. Na pokładzie Aoba zginęło topić flagowiec Task Force 62.4 krą- ce przechył ponownie nagle zwiększył ogółem 79 ludzi, w tym 8 oficerów, żownik plot. Atlanta 7 3 ze zwycięzcą się do 7° na lewą burtę. wliczając w to kontradm. Goto i 2 jego spod przylądka Esperança kontradm. Amerykanie cały czas kontynuowa- sztabowców. Scott na pokładzie, drugi krążow- li ataki lotnicze na uchodzący zespół Trzeci z krążowników Sentai 6 – nik plot. Juneau 7 4 oraz 4 niszczyciele wiceadm Mikawa. Atakujące Kinugasa Kinugasa z samego starcia wyszedł za cenę utraty 2 własnych niszczycie- bombowce nurkujące SBD-3 ze skła- w zasadzie obronną ręką. Co więcej li. Japoński plan przewidywał wysła- du VP-10 choć nie zdołały już uzyskać wycofujący się z pola walki Kinugasa nie w rejon ciągle jeszcze funkcjo- bezpośrednich trafień, to jednak bliskie wraz z uszkodzonym i płonącym Aoba nującego lotniska Henderson Field upadki bomb o wadze 450 kg (1000 potrafił jeszcze w godz. 22.05 – 22.15 sił w celu przeprowadzenia kolejne- funtowa) w pobliżu jednostki zwiększy- ostrzelać amerykańskie okręty z dy- go bombardowania. Zadanie to po- ły skalę uszkodzeń. Około godz. 08.06 stansu około 8000 m pociskami Typ wierzono Ósmej Flocie – Zespołowi w wyniku kolejnego ataku 17 nurkow- 91 AP, które dosięgły Boise i Salt Lake Zewnętrznych Mórz Południowych ców z VP-10 nastąpiło zapalenie się City 7 0 . Pierwszy z wymienionych krą- wiceadm. Gunichi Mikawa, który dys- zbiorników z paliwem dla wodnosa- żowników został poważnie uszkodzo- ponował łącznie 4 ciężkimi i 2 lekki- molotów wywołując pożary na pokła- ny i może mówić o sporym szczęściu, mi krążownikami oraz 6 niszczycie- dzie. Bliskie eksplozje bomb zabloko- natomiast drugi musiał zmniejszyć lami. Siły Mikawy podzielone były na wały ster, zaś woda zatapiała kolejne prędkość. zespół główny, którym dowodził sam pomieszczenia krążownika, powodu- Aby bilans bitwy u przylądka wiceadmirał oraz zespół bombardo- Esperance był pełen trzeba wspo- wania kontradm. Shoji Nishimura. 70. Boise – am. kr. lek., zbud. 1935-39, Newport mnieć, że Japończycy stracili jeszcze Japończycy opuścili rankiem 13 listo- News – pozostałe dane jak Helena. niszczyciel Fubuki 7 1 , zaś Amerykanie pada kotwicowisko koło Shortland Salt Lake City – am. kr. c, zbud. 1927-29, Nowy Jork, wyp. 9097/11 512 t, dł. 178,5 m, szer. 19,9 7 2 tej samej klasy Duncan . by nocą z 13/14 przeprowadzić bom- m, zan. 5,9 m, turb. par. 107 000 KM, pręd. 32,5 Rankiem 12 października Kinugasa bardowanie lotniska, na które między w., zasięg. 10 000 Mm/15 w., uzbr.: 10 x 203 mm, 8 x 127 mm plot, 6 wt kal. 533 mm, 4 wodnosa- został zaatakowany przez 5 amery- godz. 01.30 a 02.00 wystrzelono ogó- moloty, załoga 631 ludzi. kańskich samolotów, nie odniósł jed- łem aż 1370 pocisków kal. 203,2 mm 71. Fubuki – jap. niszcz., zbud. 1927-28 nak w wyniku tej akcji żadnych szkód. Typ 3 (zapalający) i Typ 91 (burzący). Maizuru – pozostałe dane jak Hatsuyuki. 72. Duncan – am. niszcz., zbud. 1942 Kearny, Oba japońskie krążowniki dotarły do Kinugasa, który jako jedyny „reprezen- wyp. .839/2395 t, dł. 106,2 m, szer. 11,0 m, zan 4,0 Shortland w dniu 12 października. tant” Sentai 6 uczestniczył a operacji, m, turb, par. 50 000 KM, pręd. 35 w., zasięg 6500 Uszkodzenia Kinugasa usunięto na- ubezpieczał zespół i nie brał udziału Mm/15 w., uzbr.: 4 x 127 mm, 4 x 40 mm plot, 7 x 20 mm plot, 5 wt kal. 533 mm, załoga 208 ludzi. tychmiast i z dniem 14 października w ostrzale celów na lądzie. Po wyko- 73. Atlanta am. kr. plot, zbud. 1940-42 Kearny, jednostka została flagowcem Sentai 6, naniu zadania japońskie okręty wzięły wyp. 6718/8340 t, dł. 165,0 m, szer. 16,2 m, zan. 6,3 m, turb. par. 75 000 KM, pręd. 32,5 w., zasięg a raczej tego, co z niego pozostało. powrotny kurs na Shortland. W drodze 8500 Mm/15 w., uzbr.: 16 x 127 mm plot., 16 x 40 Uszkodzony Aoba został prowi- powrotnej zespół stał się celem ataków mm plot, 16 x 28 mm plot, 8 x 20 mm plot, 8 wt zorycznie naprawiony i przeszedł amerykańskiego lotnictwa pokładowe- kal. 533 mm, załoga 623 ludzi. 7 5 74. Juneau – am. kr. plot., zbud. 1940-42 z Shortland na Truk, który osiągnął go z Enterprise oraz bazującego na Kearny – pozostałe dane jak Atlanta . 15 października, by po uzupełnieniu Guadalcanal. 75. Enterprise – am. lot. zbud. 1934-39 Newport paliwa i amunicji odejść na gruntow- W dniu 14 listopada 1942 o godz. News, wyp. 19 875/25 484 t, dł. 246,6 m, szer. 33,4 m, zan. 7,9 m, turb. par. 120 000 KM, pręd. 32,5 7 6 ny remont do Kure, do którego dotarł 06.36 w czasie ataku 10 amery- w., zasięg 12 000 Mm/15 w, uzbr.: 96 sam., 8 x 127 w dniu 22 października 1942. kańskich maszyn z eskadry VB-10 mm plot, 16 x 28 mm plot, 24 wkm plot. kal. 12,7 mm, załoga 2175 ludzi. Od tej pory dalsze losy ocalałych Kinugasa został trafiony bombą o wa- 76. inne źródła mówią, że atak nastąpił w dniu jednostek Sentai 6 potoczyły się już od- dze 227,5 kg (500 funtowa) z bom- 14 października 1942 o godz. 09.15.

28 Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE Tekst jąc, że tracił on szybko pływalność 7 7 . Mimo gorączkowej akcji ratowniczej załoga nie zdołała opanować napływu wody do wnętrza kadłuba, w rezultacie czego Kinugasa przewrócił się na Aoba 1944 lewą burtę i zatonął 14 listopada 1942 roku o godz. 09.22 w punkcie o współ- rys. Jerzy Lewandowski rzędnych 09°06’S i 157°14’E w odle- głości 15 Mm na południowy zachód od wyspy Rendova. Na pokładzie krążownika zginęło 51 członków załogi, w tym 9 oficerów na czele z kmdr Sawa, który zgodnie z japońską tradycją został pośmiertnie awansowany do stopnia kontradmira- ła. Ocalałych rozbitków, w tym wielu rannych, podniosły z morza niszczyciele Makigumo i Kazegumo 7 8 , po czym odstawiły ich na Shortland. Z dniem 15 grudnia 1942 roku cięż- ki krążownik Kinugasa został oficjalnie skreślony z listy okrętów cesarskiej marynarki wojennej Japonii. Tym samym zacięte walki na wodach Guadalcanal w ciągu zaledwie nieco ponad 4 miesiące praktycznie doprowadziły do unicestwienia Sentai 6, z którego pozostał jedynie mocno „postrzelany” krążownik Aoba, który goił swe rany w metropolii. Remont Aoba w arsenale w Kure trwał od 22 października 1942 do 15 lutego 1943. W jego toku przede wszystkim zdemontowano z okrętu wypaloną doszczętnie wieżę artyleryjską Nr 3 na rufie, zaś z uwagi na brak innej gotowej na natychmiastową wymianę, barbetę zaślepiono płytami ze stali Ducol o gru- bości 25 mm, na których zamontowano potrójnie sprzężone działo plot Typ 96 25 mm. Działo to swymi zasadniczy- mi parametrami taktyczno-techniczny- mi nie różniły się od stosowanego już modelu Typ 96 25 mm sprzężonego po- dwójnie, choć pozwalały na większą gę- stość ognia, tyle tylko, że waga nowego działa na stanowisku bojowym wyno- siła 1,8 t7 9 . Zamontowane przed dzio- bową nadbudówką 2 wkm-y plot. Typ 93 13 mm zdemontowano, instalując w zamian kolejne potrójnie sprzężone działo plot. Typ 96 25 mm. W miejsce zniszczonego krążownik otrzymał nowy trójnożny maszt.

77. niektóre źródła mówią, że Kinugasa zo- stał także trafiony 3 torpedami lotniczymi w lewą i prawą burtę, choć nie wspominają o tym oficjalne opracowania amerykańskie. 78. Makigumo – jap. niszcz., zbud. 1941-42 Maizuru, wyp. 2077/2520 t, dł. 119,2 m, szer. 10,8 m, zan. 3,8 m, turb. par. 52 000 KM, pręd. 35 w., uzbr.: 6 x 127 mm plot, 4 x 25 mm plot, 8 wt kal. 610 mm, bg, załoga 228 ludzi. Kazegumo – jap. niszcz. zbud. 1941-42 Tokio – pozostałe dane jak Makigumo. 79. wg Apalkow J.W., Bojewyje korabli... 1:700

29 Japońskie krążowniki ciężkie typu „Furutaka” i „Aoba”

W czasie pobytu Aoba w stocz- Największym zagrożeniem okrętu o wymiarach 4 x 3 m, zainstalowa- ni zaczęła się prawdziwa „karuzela” był jednak pożar, w którego gaszenie nym na szczycie dziobowego masztu. zmian na stanowisku dowódcy okrę- zaangażował się również niszczyciel Uszkodzenia wypalonej siłowni okaza- tu. Wpierw 10 listopada 1942 dotych- Hatsuzuki 8 1 . Niszczyciel stanął przy ły się na tyle poważne, że nie zdołano czasowy d-ca kmdr Hisamune został burcie krążownika i ostatecznie wspól- usunąć ich całkowicie, co spowodowa- zastąpiony przez dawnego dowód- nymi siłami zdołano ugasić pożar oko- ło, że maksymalna prędkość krążow- cę zatopionego Furutaka kmdr Tsutau ło godz. 15.20. Krążownik Sendai 8 2 nika spadła do 28 węzłów, a wg nie- Araki. W jego przypadku była to jed- otrzymał rozkaz odholowania uszko- których źródeł nawet do 25 węzłów. nak jedynie nominalna nominacja i już dzonego Aoba na Truk, co w praktyce Naprawy stoczniowe zakończo- 30 grudnia 1942 stanowisko to objął okazało się niemożliwe, bowiem mimo no 24 listopada i nazajutrz 25 listopa- kmdr Yoshioki Tawara. stałego odpompowywania wody, rufa da 1943 Aoba został przydzielony do Po remoncie uzbrojenie krążow- okrętu ciągle pogrążała się. Aby unik- składu Pierwszej Południowej Floty nika składało się z 4 dział kal. 203,2 nąć zatonięcia o godz. 19.35 osadzo- Ekspedycyjnej. Ostatecznie okręt opu- mm (2 x II), 4 pojedynczych dział plot. no uszkodzony krążownik na mieliź- ścił Kure 15 grudnia i przeszedł do kal. 120 mm, 14 dział plot. kal. 25 mm nie z przechyłem 7° na lewą burtę. Od Manili, a następnie Singapuru, któ- (4 x II, 2 x III) oraz 8 wyrzutni torpe- 4 kwietnia 1943 do pracy przy Aoba ry osiągnął 24 grudnia 1943 roku. Na dowych kal. 610 mm (2 x IV) 8 0 . przystąpiła jednostka warsztatowa przełomie roku 1943 i 1944 krążownik W dniu 15 lutego 1943 roku po za- Yamahiko Maru, której załodze uda- wykonywał głownie lokalne zadania kończeniu napraw Aoba opuścił Kure ło się usunąć wodę z wnętrza kadłuba, o charakterze transportowym między kierując się na Truk, który osiągnął a następnie podnieść okręt z mielizny Singapurem a Penang na Malajach 20 lutego. Tam 24 lutego 1943 nastą- i prowizorycznie przywrócić mu pły- i Mergui w Birmie, dokąd dostarczał piła kolejna zmiana dowódcy okrętu, walność. Prace trwały do 20 kwietnia, zapasy i wzmocnienie dla miejsco- tym razem stanowisko to objął kmdr po czym 21 tego miesiąca krążownik wych garnizonów. Następnie okręt Kamenosuke Yamamori. 28 lutego na holu Sendai w eskorcie 2 niszczy- skierowano na kotwicowisko Lingga jednostka opuściła Truk i przeszła do cieli wyszedł na Truk, który osiągnął Roads, gdzie przeprowadzono trening Rabaulu, skąd wyruszyła na kotwico- 25 kwietnia 1943. Tam kontynuowano załogi. wisko Moewe Passage koło Kavieng naprawę, tym razem siłami jednostki W dniu 25 lutego 1944 Aoba został na Nowej Irlandii. Od 4 marca krą- warsztatowej Akashi. Prace napraw- przydzielony do Sentai 16, w którym żownik pozostawał na kotwicowisku cze zajęły kolejne 3 miesiące, a po ich stał się flagowcem jego d-cy kontradm. w stałej gotowości bojowej. zakończeniu Aoba wyruszył 25 lip- Naomasao Sokonju. 1 marca 1944 ja- Wojenne szczęście opuściło okręt ca 1943 o własnych siłach z Truk do poński zespół 8 4 rozpoczął operację w czasie bitwy u przylądka Esperance Kure, gdzie dotarł w dniu 1 sierpnia. pod kryptonimem „SA No 1” polega- na stałe. W dniu 3 kwietnia 1943 oko- W czasie kolejnej już naprawy w ar- jącą na działaniach przeciwko alianc- ło godz. 14.30 kotwiczący na Moewe senale okręt otrzymał ponownie rufo- kiej żegludze na wodach Oceanu Passage Aoba stał się celem ata- wą wieżę Nr 3 artylerii głównego ka- Indyjskiego. W toku operacji cięż- ku bombowców typu Boeing B-17 libru, która wróciła na swoje miejsce. ki krążownik Tone 8 5 zatopił 9 marca „Flying Fortress” ze składu 45 Grupy Po obu stronach rufowego masztu za- 1944 brytyjski statek handlowy Behar Bombowej 5 Armii Lotniczej USAF. montowano 2 podwójnie sprzężone i wziął do niewoli 108 znajdujących się Samoloty zrzuciły z bardzo niskiego działa plot. Typ 96 25 mm, tym samym na jego pokładzie osób, z których póź- pułapu, mieszczącego się w przedziale mimo zdemontowania działa ze stano- niej 18 marca 1944 aż 72 zostało ścię- zaledwie między 23 m a 75 m, bomby wiska rufowego, łączna liczba luf kal. tych na rozkaz kontradm. Sokonju 8 6 . o wadze 227 kg (500 funtowe) wyposa- 25 mm wzrosła do 15 (1 x III i 6 x II). Po powrocie do Singapuru 25 mar- żone w zapalniki z opóźnionym dzia- Zdemontowano 2 wieżyczki z reflekto- ca Aoba w miesiącu kwietniu uczest- łaniem. Większość zrzuconych bomb rami bojowymi o średnicy lustra 110 niczył w akcjach zaopatrzeniowych nie dosięgła bezpośrednio celu, choć cm, umieszczone po bokach przed- pobliskich garnizonów, odwiedzając eksplodowały w jego pobliżu, jednak niego komina. W zamian umieszczo- jedna o wadze 227 kg (500 funtowa) no reflektor Typ 92 (o średnicy lustra 80. wg Lacroix E., Wells L., Japanese.... trafiła pokład lotniczy okrętu z pra- 110 cm) za tylnym kominem, na do- 81. Hatsuzuki – jap. niszcz. zbud. 1942 wej burty w rejonie tylnego masztu. tychczasowym stanowisku zapaso- Maizuru, wyp. 2701/3700 t, dl. 134,2 m, szer. 11,6 m, zan. 4,2 m, turb. par. 52 000 KM, pręd. 33 w., Zniszczeniu uległy oba pokładowe sa- wego urządzenia kierowania ogniem zasięg 8300 Mm/18 w., uzbr.: 8 x 100 mm plot, moloty Typ 0 mod 1 oraz Typ 0 mod 2. artyleryjskim Typ 94. Jednostkę wypo- 15 x 25 mm plot, 4 wt kal. 610 mm, bg, załoga Trafienie spowodowało także natych- sażono w 2 wodnosamoloty Typ o mod 300 ludzi. 82. Sendai – jap. kr. lek, zbud. 1922-24 miastową eksplozję 2 torped Typ 93 2. Równocześnie Aoba otrzymał swój Nagasaki, wyp. 5185/5595 t, dł. 158,5 m, szer. kal. 610 mm, z których każda posiada- pierwszy radar obserwacji powietrz- 14,2 m, zan. 4,9 m, turb. par. 90 000 KM, pręd. 35,2 w., zasięg 7800 Mm/10 w, uzbr.: 7 x 140 mm, ła głowicę bojową zawierająca baga- nej No 21 Mod 2, który zamontowa- 2 x 127 mm plot, 44 x 25 mm plot, 6 wkm plot. tela 490 kg materiału wybuchowego, no na trójnożnym maszcie dziobo- kal. 13,2 mm, załoga 45 ludzi. znajdujących się na prawo burtowej wym. Pracujący na falach o długości 83. wg Lacroix E., Wells L., Japanese... 84. w skład zespołu weszły ciężkie krążowniki wyrzutni Nr 1. Eksplozja wyrwała 1,5 m radar o mocy 5 kW teoretycz- Tone i Chikuma z Sentai 7 oraz Aoba. w kadłubie dziurę o średnicy około 3 nie zapewniał wykrywanie celów po- 85. Tone – jap. kr. c., zbud. 1935-39 Nagasaki, m i wywołała pożar w maszynowni Nr wietrznych w odległości do 150 km, wyp. 11 215/13 320 t, dł. 198,0 m, szer. 18,5 m, zan. 6,5 m, turb. par. 152 000 KM, pręd. 35 w., 2 (dziobowej prawej burty). Przez po- w praktyce jednak „chwytał” pojedyn- uzbr.: 8 x 203 mm, 8 x 127 mm plot, 12 x 25 mm wstałą na krawędzi „bąbla przeciwtor- cze maszyny z 70 km, a całe formacje plot, 12 wt kal. 610 mm, 5 wodnosamolotów, za- 8 3 łoga 850 ludzi. pedowego” wyrwę do wnętrza runęła z dystansu 100 km . Radar współpra- 86. wg Gelewski T., Zbrodnie wojenne na mo- woda zatapiając jego przedziały. cował z anteną A6 Model „materac” rzu w drugiej wojnie światowej, Gdańsk 1976.

30 Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE Japońskie krążowniki ciężkie typu „Furutaka” i „Aoba”

Balikpapan, Tarakan, Penang i Davao. przeszedł remont w Singapurze, obej- do stoczni Cavita w pobliżu Manili, do w dniu 25 kwietnia 1944 krążownik mujący także dokowanie. W czasie re- której zespół dotarł jeszcze tego same- podniósł z morza rozbitków z niszczy- montu w istotny sposób wzmocniono go dnia o godz. 18.15. W stoczni mimo ciela Amagiri 8 7 , który zatonął 55 Mm uzbrojenie plot. okrętu, montując do- amerykańskich ataków lotniczych, na południe od Balikpapan po wejściu datkowe 4 potrójnie sprzężone oraz zdołano usunąć wodę z kadłuba i pro- na minę. Działania transportowe kon- 15 pojedynczych dział plot. Typ 96 25 wizorycznie uruchomić jedną siłow- tynuowano także w maju 1944. W dniu mm. Krążownik wyposażono także ni uszkodzonej jednostki, co pozwoliło 31 maja okręt wszedł do Zamboanga w radar obserwacji nawodnej No 22 na rozwijanie przez krążownik pręd- na wyspie Mindanao (Filipiny) aby Mod 4M o mocy 2 kW, pracujący na kości około 5 węzłów. Naprawę zakoń- wziąć udział w działaniach konwo- falach o długości 0,010 m (tzw. „centy- czono i w dniu 5 listopada 1944 okręt jowych przerzucającej posiłki na wy- metrowych”), którego teoretyczny za- wyszedł z Manili w składzie konwoju spę Biak w ramach operacji „KON”. sięg wynosił do 60 km, a praktyczny „Ma-Ta 31”, kierując się ku metropolii. W dniu 1 czerwca 1944 nastąpiła ko- mieścił się w przedziale od 17 km dla Po drodze konwój w dniach 5 i 6 paź- lejna już zmiana na stanowisku d-cy pojedynczych do 35 km dla zespołów dziernika był atakowany przez amery- okrętu, którym został kmdr Chusaboru okrętów 8 9 . kańskie okręty podwodne, których tor- Yamazumi. Z uwagi na obecność ame- Po zakończenie remontu krążow- pedy szczęśliwie jednak ominęły Aoba. rykańskiego lotnictwa w pobliżu Biak nik przeszedł na kotwicowisko Lingga 11 listopada 1944 okręt osiągnął Takao operację „KON” odwołano i krążow- Roads, gdzie pozostawał do 21 paź- na Tajwanie, gdzie został poddany dal- nik wysadził transportowane oddzia- dziernika 1944 szkoląc załogą. (wg szym naprawom. Ostatecznie krążow- ły w Sorong. W dniu 5 czerwca jed- innych źródeł tylko do 18.10.1944 r.) nik dotarł do Kure w dniu 12 grudnia nostka opuściła Sorong i wraz lekkim W dniu 11 października1944 doszło 1944 roku. W dniu 1 stycznia 1945 do- krążownikiem Kinu 8 8 przeszła w re- do kolizji z krążownikiem Kinu, która wództwo okrętu objął kmdr Seiroku jon wyspy Misool, gdzie kontradm. na szczęście nie spowodowała poważ- Murayama. Sokonju podjął w nocy z 8/9 czerwca niejszych uszkodzeń. Z uwagi na skalę uszkodzeń i kiepski 1944 drugą próbę przedarcia się z po- Zespół w którego skład wchodził stan gospodarki Japonii zrezygnowa- siłkami na Biak w ramach operacji Aoba opuścił kotwicowisko Lingga no ostatecznie z naprawy Aoba i przy- „KON No 2”. W samej akcji Aoba nie Roads i odszedł do Brunei, skąd wyru- dzielono jednostkę do lokalnej obrony uczestniczył, skierowany na Ambon szył z transportem żołnierzy do Manili. w Kure, gdzie 28 lutego 1945 została celem uzupełnienia paliwa. Również W dniu 23 października 1944 roku odstawiona do rezerwy. i ta japońska próba zakończyła się nie- o godz. 04.30 Aoba został na pozycji Wiosną roku 1945 Japonia stała powodzeniem. Kontradm. Sokonju po- o współrzędnych 14°00’N i 119°27’E się celem licznych ataków amerykań- nownie podniósł swą flagę na krążow- trafiony jedną z 6 torped wystrzelo- skiego lotnictwa tak pokładowego jak niku, który przeszedł na Batjan. Gdy nych przez amerykański okręt pod- sami Japończycy zrezygnowali z trze- wodny Bream (SS-243) 9 0 dowodzo- 87. Amagiri – jap. niszcz. zbud. 1936 Tokio – ciej próby dotarcia na Biak, jednost- ny przez kmdr por. Wredford G. pozostałe dane jak Hatsuyuki . 9 1 88. Kinu – jap. kr. lek, zbud. 1921-23 Kobe – ka odeszła na kotwicowisko Bangka Chapple . Torpeda ugodziła jednost- pozostałe dane jak Yura. Roads, gdzie nadal pozostawała w go- kę w prawą burtę, powodując zatopie- 89. wg Lacroix E. Wells L., Japanese... 90. Bream – am. op, zbud. 1943 Groton (USA), towości bojowej, by 25 czerwca wyjść nie maszynowni No 2 (dziobowej pra- wyp. 1526/2410 t, dł. 95,0 m, szer. 8,3 m, zan. 4,6 do Singapuru, gdzie dotarła 2 lipca wej burty) i 13° przechył krążownika m, napęd diesel-elektryczny 5400/2740 KM, pręd- 1944, po czym została skierowana na na prawą burtę, jednostka zachowała kość 20,2/8,8 w, uzbr: 10 wt kal. 533 mm, 1 x 76 mm, 2 wkm plot. kal. 12,7 mm, 2 km kal. 7,62 remont. jednak pływalność. Krążownik Kinu mm, załoga 80 ludzi. W dniach między 2 a 24 lipca Aoba podjął o godz. 08.15 holowanie Aoba 91. wg Blair C., Ciche zwycięstwo.....

Wrak zatopionego przez samoloty U.S. Navy krążownika Aoba na fotografii z października 1945 roku. fot. zbiory Shizuo Fukui

Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE 31 Japońskie krążowniki ciężkie typu „Furutaka” i „Aoba” i z baz lądowych. W dniu 24 kwiet- Kolejny atak przeprowadzony już 28 skich działań nawodnych, szczególnie nia 1945 arsenał w Kure, gdzie znaj- lipca 1945 siłami lotnictwa pokłado- w pierwszej fazie wojny na Pacyfiku. dował się Aoba padł ofiarą samolotów wego Task Force 38 dopełnił zniszczeń. Macierzysty Sentai 6, w którym z lotniskowców U.S. Navy, które zdo- W kadłub trafiły 4 bomby, które wywo- wszystkie okręty pełniły służbę oka- łały również uszkodzić krążownik. Dla łały pożary oraz zatopiły kotłownię Nr 1. zał się w praktyce dywizjonem jednej uniknięcia zatonięcia okręt został osa- Następny atak przeprowadzony w tym kampanii, który skrwawił się w wal- dzony na płytkim dnie. samym dni około godz. 16.00 siłami kach o Guadalcanal latem i jesienią W dniu 20 czerwca jednostka zo- bombowców B-24 ze składu 7 Armii 1942 roku. stała zakotwiczona w Nabe w pobli- Lotniczej USAF oznaczał jeszcze 3 tra- żu Kure. Okręt otrzymał dodatkowe fienia bombami o wadze 227 kg (500 Bibliografia uzbrojenie plot. w postaci 4 podwój- funtowe). Tym razem bomby ugodzi- 1. Apalkow J.W., Bojewyje korabli japonskogo fłota. nie sprzężonych dział plot. Typ 96 25 ły rufę, powodując przełamanie się ka- Krejsera 10.1918 – 8.1945 gg. Sprawocznik, Sankt mm. Tym samym liczba luf tego kali- dłuba za rufową wieżą artyleryjską Nr Petersburg 1998. bru wzrosła do 50 (5 x III, 10 x II i 15 x 3 i odłamanie się części rufowej. Nie są 2. Blair C., Ciche zwycięstwo. Amerykańska wojna I), zaś sam okręt został oficjalnie skla- znane straty wśród załogi okrętu w wyni- podwodna przeciwko Japonii, Warszawa 2001. syfikowany jako specjalna pływająca ku tych bombardowań, w każdym razie 3. Conway’s All the World’s Fighting Ships bateria plot. wiadomo, że wśród ocalałych rozbitków 1922‑1946, London 1980. Nawet wzmocnienie pokładowej znalazł się jego d-ca kmdr Murayama. 4. Daszian A.W., Korabli wtoroj mirowoj woj- artylerii plot. nie ocaliło krążownika. W dniu 15 sierpnia 1945 Aoba prze- ny. WMS Japonii (czast 1), „Morskaja Kollekcija” W dniu 24 lipca 1945 około 30 samo- stał być jednostką odstawioną do re- 6/ 2004, Moskwa 2004. lotów Task Force 38 wiceadm. Johna zerwy, zaś w dniu 20 listopada 1945, 5. Flisowski Z., Burza nad Pacyfikiem T 1 i T 2, S. McCain spowodowało poważne a więc już po kapitulacji, krążownik Poznań 1986/1989. uszkodzenia jednostki. Między godz. oficjalnie skreślono z listy jednostek ja- 6. Flisowski Z., Na wodach Guadalcanal, Poznań 06.15 a 16.00 amerykańskie samolo- pońskiej marynarki wojennej. 1990. ty zdołały umieścić 1 bombę o wadze Los wraku jednostki przesądził osta- 7. Garier G., Francuskie niszczyciele typu „Algérien” 227 kg (500 funtową) w części dzio- tecznie tajfun, jaki nawiedził Kure w dniu cz. I i II, „OW” nr 68(6/2004) i 69 (1/2005). bowej Aoba, zaś bliskie upadki bomb 18 września 1945 roku, który doprowa- 8. Gelewski T., Zbrodnie wojenne na morzu w dru- większego wagomiaru 455 kg i 910 kg dził do jego całkowitego zatopienia. giej wojnie światowej, Gdańsk 1976. (odpowiednio 1000 i 2000 funtowych) Tym samym dopełnił się los wszyst- 9. Januszewski T., Zalewski K., Japońskie samolo- przy lewej burcie okrętu, uszkodzi- kich pierwszych japońskich ciężkich ty marynarki 1912‑1945 T 1, Warszawa 2000. ły „bąbel przeciwtorpedowy” powo- krążowników, jednostek obarczo- 10. Jentschura H., Jung D., Mickel P., Die Japanischen dując zalanie maszynowni Nr 1 oraz nych, co jest zrozumiałe, grzechami Kriegsschiffe 1869‑1945, München 1970. Nr 3. Dla wyrównania przechyłu za- prototypów, które mimo wszystkich 11. Krala Z.J., Kampanie powietrzne II wojny lano maszynownię Nr (dziobową pra- przeprowadzonych modernizacji, nie Światowej i Daleki Wschód, Warszawa 1990. wej burty), jednak mimo tych zabie- odpowiadały w pełni wymogom woj- 12. Lacroix E., Wells L., Japanese Cruisers of the gów o godz. 22.00 krążownik osiadł na ny, zwłaszcza w drugiej jej połowie. Pacific War, Annapolis 1997. dnie na głębokości 7 m z 9° przechy- Krążowniki typu Furutaka i Aoba stały 13. Morrison S.E., Guadalcanal, Gdańsk 2004. łem na prawą burtę. Wkrótce woda się pierwowzorami późniejszych, lepiej 14. Szewczyk A, Trojca A., Japońskie krążowniki zalała także maszynownię Nr 4, której uzbrojonych i opancerzonych jedno- ciężkie, Warszawa-Speyer 1994. grodzie wodoszczelne nie wytrzyma- stek klasy „A”, na które w dużej mie- 15. Wolny A., Wojna na Pacyfiku, Warszawa 1971. ły naporu. rze spadł ciężar prowadzenia japoń- 16. Internet SUPLEMENT

Krążownik Kako w latach 1927-1930. fot. zbiory Shizuo Fukui

32 Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE Brytyjski krążownik lekki Sheffield na arktycznej trasie w 1943 roku. Tekst fot. „Ships of the World”

Przemysław Federowicz

Operacja „Ostfront”część II 5 minut przed bitwą on niszczyciel Obdurate) i flagowe- stępującej treści „Fliegerführer Nord 17 grudnia 1943 r. na redzie Loch go Onslow. 20 grudnia około 14.30 melduje: 10.45, kwadrat AE 6983, 40 Ewe spotkały się statki płynące konwój rozpoczął formowanie szy- transportowców i eskortowców, praw- w przybrzeżnych konwojach z Hull, ku i o 20.00 opuścił redę Loch Ewe. dopodobnie lotniskowiec, kurs 45º, Middlesbrough, Birkenhead i Clyde, Lokalną eskortę stanowiła grupa bo- prędkość 10 w”. Podana lokalizacja które natychmiast rozpoczęły przy- jowa w składzie dwóch korwet Borage znajdowała się około 400 Mm na za- gotowania do wypłynięcia ku portom i Wallflower (zastąpiły one niszczyciel chód od Trömso. Meldunek ten zo- Arktyki. Przyszły konwój otrzymał Scimitar) oraz dwóch trałowców z 18 stał przekazany na kanale łącz- oznaczenie kodowe JW-55B, a do- flotylli Hound i Hydra, podlegających ności Kriegsmarine-Luftwaffe do wództwo nad nim objął kontradmi- dowódcy eskorty konwoju. 19 stat- Głównodowodzącego Grupy Północ rał (Rear-Admiral) M.W.S. Boucher ków utworzyło 6 kolumn i z prędko- (Oberbefehlshaber Gruppe Nord) SUPLEMENT zaokrętowany na frachtowcu Fort ścią od 8,5 do 10 węzłów skierowało admirała Schniewinda rezydujące- Kullyspell. Planowany czas formo- się na północ. 22 grudnia do konwoju go w Kilonii. Skutkiem tego była de- wania się konwoju i jego wypłynię- dołączyło 8 niszczycieli eskorty. cyzja wysłania okrętów podwodnych cia wyznaczono na 19 grudnia 1943 r. 19 grudnia głównodowodzący grupy „Eisenbart” w składzie U 277, Bezpośrednią jego eskortę stanowiła Kriegsmarine admirał Karl Dönitz, U 314, U 354, U 387, U 601, U 716 i U grupa dwóch niszczycieli z Dowódz- przebywając z dwudniową wizytą 957 na południowy-zachód od Wyspy twa Zachodniego Wybrzeża (Western w kwaterze Hitlera w Wilczym Szańcu Niedźwiedziej. Approaches Command) Whitehall (obecnie Gierłoża) wyraził zamiar za- Sytuacja meteorologiczna na Morzu i Wrestler wraz z trałowcem Gleaner atakowania pierwszego wykrytego Barentsa ulegała ciągłemu pogorsze- (flagowy) oraz korwetami Honeysuckle konwoju. W przypadku zaistnienia du- niu. 22 grudnia zaczął wzmagać się i Oxlip. Dowództwo nad nimi sprawo- żych szans na zwycięstwo, atak miał sztorm, wiatr osiągał w porywach 5º wał kapitan marynarki (Lt-Cdr) F.J.S. zgodę i błogosławieństwo Hitlera. 22 w skali Beauforta a widoczność ogra- Hewitta. Dodatkowo JW-55B otrzy- grudnia niemiecki samolot Do 217 niczała się do 5 Mm. mał zespół niszczycieli Oceanicznej wykonujący zadania meteorologiczne, Grupy Eskortowej (Ocean Escort przypadkowo zlokalizował nieprzyja- 1. Luftflotte 5 – głównodowodzący generał Group) pod dowództwem komando- cielskie zgrupowanie. Meldunek ten Josef Kammhuber pełniący swoje stanowisko ra porucznika J.A. McCoya (dowód- został natychmiast przekazany z do- w okresie od 27 listopada 1943 r. do 16 września 1944 r. w kwaterze głównej w Oslo. Stanowisko 1 cę 17 flotylli) w składzie trzech kana- wództwa V Floty Powietrznej w Oslo szefa sztabu zajmował generał major Andreas dyjskich niszczycieli Haida, Huron do Admirała Schniewinda znajdu- Nielsen w okresie od 20 października 1940 r. do 31 grudnia 1943 r. Od 1 stycznia 1944 r. zastą- i Iroquois oraz brytyjskich Impulsive, jącego się w Kilonii, który otrzymał piony przez Oberst Ernst Kusserow, który piasto- Onslaught, Orwell, Scourge (zastąpił go o godz. 12.56. Meldunek był na- wał to stanowisko do 16 września 1944 r.

Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE 33 Operacja „Ostfront”

O 10.45 z Zatoki Kola koło wiatr. Kilka godzin później Dowódca Wieczorem o 22.58 dnia 21 grudnia Murmańska wyszedł konwój powrot- Grupy Lotniczej Lofoty (Fliegerführer na biurko Denningsa trafiła kolejny RA-55 liczący 22 statki. Eskortę Lofoten) pułkownik Ernst August na rozszyfrowana depesza nadana ze jego stanowiła bezpośrednia grupa Roth wysłał kolejne dwa samoloty, sztabu Admiral Nordmeer o 16.03 do (Western Approaches Commando) tym razem łodzie latające Bv 1382 grupy bojowej. Rozkaz odwoływał 3- w składzie niszczycieli Beagle i We- z urządzeniami radiolokacyjnymi -godzinną gotowość bojową, zmienia- stcott, korwet Andenes (norweska), FuG 200 „Hohentwiel”,3 które jednak jąc ją na 6 godzinną (w rzeczywisto- Dianella i Poppy. Dodatkową osło- w wyniku usterek technicznych po- ści spowodowane to było utraceniem nę pod dowództwem komandor po- wróciły do bazy. Brak jakichkolwiek kontaktu z JW-55B). Następnego dnia rucznika I.M.R. Campbella (Kmdt informacji o położeniu ciężkiej gru- (23 grudnia), wieczorem do O.I.C. zo- D) tworzyły niszczyciele Ashanti, py osłonowej nie pozwalał na oszaco- stał przekazany rozszyfrowany rozkaz Meteor, Milne (flagowy), kanadyjski wanie szans na zwycięstwo i ryzyka obowiązujący od godzin popołudnio- Athabaskan, trałowiec Seagull oraz związanego z wyjściem w morze nie- wych dnia 22 grudnia o ponownym 4 okręty z 36 Dywizjonu Matchless, mieckich okrętów. przejściu pancernika na 3-godzinną Musketeer, Opportune i Virago. 24 grudnia Admiralicja Brytyjska gotowość bojową. W nocy z 23 na 24 23 grudnia o 01.00 z Zatoki Kola dzięki oddziałom nasłuchowym i cen- grudnia z kolejnego meldunku dowie- wyszedł w morze zespół Force 1 pod trum Kodowania i Szkoły Dekryptażu dział się on o ponownym wykryciu dowództwem wicaadmirała R.L. w Bletchley Park posiadała już wie- JW-55B w dniu 22 grudnia. Można Burnetta. W jego skład wchodziły le dowodów świadczących o przygo- także założyć że z przechwyconych trzy krążowniki 10 Eskadry Norfolk, towywaniu się Niemców do ataku na meldunków od poszczególnych okrę- Belfast oraz Sheffield. Okręty te nie- JW-55B. Już w nocy z 19 na 20 grud- tów podwodnych grupy „Eisenbart” zwłocznie skierowały się ku Wyspie nia na biurko komandora podporucz- do F.d.U-Norwegen, O.I.C. wiedziało Niedźwiedziej celem osłony obu kon- nika Denningsa, oficera odpowie- także o lokalizacji tejże grupy, jednak- wojów. Tegoż samego dnia o 23.00 dzialnego za położenie niemieckich że nie możliwa była taka zmiana kur- z Akureyri na Islandii wyszła cięż- ciężkich jednostek nawodnych, tra- su aby można było ją ominąć. ka grupa osłonowa Force 2 pod do- fiły cztery depesze. Pierwsza została 24 grudnia o godzinie 12.00 kon- wództwem głównodowodzącego nadana przez Admiral Nordmeer do wój JW-55B znalazł się w odległości Home Flett admirała Bruce Frasera. Kampfgruppe o 19.23 dnia 18 grud- 400 Mm od Altafjordu, umożliwiają- W jej skład wchodził pancernik Duke nia i nakazywała przejście okrętu z 6- cej tym samym bezpośredni atak nie- of York, krążownik Jamaica i niszczy- -godzinnej na 3-godzinną gotowość mieckiej grupy bojowej. Tymczasem ciele Saumarez, Savage, Scorpion oraz bojową. Drugi meldunek został nada- Force 1 i 2 znajdowały się jeszcze zbyt norweski Stord. Pod rozkazami ad- ny o 18.58 (18 grudnia) przez sztab daleko aby przeciwdziałać możliwe- mirała Frasera znalazły się wszystkie Admiral Nordmeer do Fliegerführer mu wypadowi przeciwnika. Admiral jednostki wchodzące w skład konwo- Lofoten, w którym Kriegsmarine pil- Fraser zaniepokojony sytuacją, o go- jów i grup eskorty. nie prosiła o przeprowadzenie roz- dzinie 13.25 przerwał ciszę radio- 23 grudnia o godzinie 11.25 nie- poznania lotniczego. Kolejna depe- wą, co możliwe było w sytuacji duże- miecki bombowiec Ju 88 ponownie sza została wysłana do grupy bojowej go niebezpieczeństwa i przesyłał do odnalazł konwój i przekazał szczegó- o 19.58 dnia 18 grudnia i ze względu dowódcy konwoju rozkazy odnośnie łowe dane odnośnie jego składu i kur- na zaszyfrowanie kodem M-Offizier zaistniałej sytuacji. Nowe wytyczne su. Stwierdził on obecność 17 trans- nie została jeszcze odkodowana. przewidywały zmianę kursu JW-55B portowców, 3 tankowców i od 3 do Ostatni meldunek nadany o 08.55 na przeciwny, którym miał płynąc 4 krążowników, 9 niszczycieli lub 19 grudnia przez Fliegerführer przez 3 godziny (do 17.00) zmniejsza- korwet płynących 400 Mm na za- Lofoten był przeznaczony dla Admiral jąc tym samym odległość od płynące- chód od norweskiego portu w Bödo. Nordmeer. Mówił on o wstrzymaniu go z prędkością 19 węzłów Force 2. Wieczorem sztab V Floty Powietrznej rozpoznania lotniczego ze względu Wobec dużego rozproszenia się stat- przekazał odpowiedź na pytanie na pogarszające się warunki pogodo- ków konwoju i silnego sztormu do- Grupy Północ o planach ataku na we, z tym że w 1-godzinnej gotowo- wódcy konwoju i eskorty nie byli konwój. Luftwaffe zasygnalizowała ści pozostawała łódź latająca Bv 138 w stanie rozkazu Frasera wykonać, brak bombowców zdolnych do ata- z urządzeniem radiolokacyjnym FuG ograniczając się jednakże do zmniej- ku na konwój i stwierdziła, że w przy- 200. Podobny meldunek od Luftwaffe szenia prędkości co dało podobny re- padku braku planów Kriegsmarine przechwycono i rozszyfrowano na- zultat. Tymczasem o 18.29 lądowa sta- na atak nie będzie narażać samolo- stępnego dnia tzn. 20 grudnia. Tegoż cja nasłuchowa B-Dienst w Kirkenes, tów na niepotrzebne zużycie paliwa też dnia udało się także rozszyfrować a później trzy w rejonie północnych i ryzyko strat przy ciągle pogarszają- nie rozkodowany meldunek z dnia 18 Niemczech, namierzyła aliancki okręt cej się pogodzie. Odpowiedź admira- grudnia, rozkazujący grupie bojowej znajdujący się w odległości około 180 ła Schniewinda była natychmiastowa. rozpoczęcie przygotowań do wyjścia do 200 Mm za wykrytym konwojem. Stwierdził on, że w przypadku bra- w może po otrzymaniu odpowiednie- W sztabie Admiral Nordmeer w Nar- ku lokalizacji przez lotnictwo ciężkiej go rozkazu. grupy osłonowej, nie może być mowy Wyciągnięte wnioski przez Den 2. Należące do 1 lub 2 eskadry S.A.Gr 130. o skutecznym ataku na przeciwnika. ningsa o przygotowaniu się Scharn- 3. Radar FuG 200 (firmy Lorenz) instalowany, od października 1942 r. do marca 1944 r. (póź- Następnego dnia o 12.20 samolot roz- horsta do wyjścia w morze zostały niej już o zmiennej częstotliwości) na łodziach poznawczy nawiązał krótki kontakt przesłane drogą radiową za pomo- latających Bv 138 typu C-1. Pracował on na czę- stotliwości 500 MHz posiadając moc nadajnika wzrokowy z konwojem, szybko prze- cą urządzenia kodującego „Ultra” 30 kW (później 23 kW). Maksymalny zasięg ra- rwany przez niski pułap chmur i silny do admirałów Frasera i Burnetta. daru wynosił 120 km.

34 Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE Operacja „Ostfront”

Scharnhorst na swojej ostatniej znanej fotografii. fot. zbiory Siegfried Breyer viku wyciągnięto wnioski o możliwo- zał wszystkim U‑bootom będącym na wał się na atak. Wystrzelona w kierun- ści wykrycia szukanej grupy osłono- morzu skierować się kursem na prze- ku niszczyciela alianckiego torpeda wej, które przesłano do Dowództwa cięcie konwoju. Dokładne meldunki chybiła. O 22.00 U 636 (Hilderbrandt) Wojny Morskiej (Seekriegsleitung da- odnośnie nowej pozycji JW-55B były także meldował wykrycie konwoju lej SKL) w Berlinie. Tam ten meldu- przez kolejnych kilka godzin prze- „18.00 – 1920 AB 6495 8 frachtowców nek został uznany za mało wiary- kazywane przez śledzący go U 601, i 3 eskortowce są obserwowane, kurs godny, a położenie zlokalizowanej mimo silnego sztormu i słabej wi- wschodni...”. jednostki przypisano jednemu z „ma- doczności (o 09.00 kwadrat AB 6720, ruderów” z konwoju. Jednocześnie kurs 60º, o 14.20 kwadrat AB 6723, Kampfgruppe wychodzi w morze mimo takich wniosków wyciągnię- kurs 60º, przy widoczności 8 Mm). SKL pomimo nieobecności admi- tych przez SKL, Admiral Nordmeer Przekazywane przez Uboota mel- rała Dönitza, (przebywał w podróży zaplanował na 25 grudnia rozpozna- dunki sugerowały silną eskortę złożo- służbowej we Francji) wydało o 14.10 nie lotnicze mające rozwiać te wątpli- ną z 3 krążowników, 4 niszczycieli i 4 rozkaz przygotowania do wypłynię- wości. Wobec swojego przekonania innych jednostek. O 11.02 wysłał on cia grupy bojowej. Rozkaz o treści o wykryciu ciężkiej grupy osłono- meldunek „niszczyciel i kilka cieni”, „Dowódca grupy bojowej wyjść o okre- wej i dzięki współpracy Fliegerführer o 12.26 „kilka cieni parowców i jeden ślonym czasie na operację przeciwko Lofoten dostał on do dyspozycji po- duży kominowy niszczyciel”. zauważonemu konwojowi PQ” został czątkowo dwie łodzie latające, a póź- Wobec ponownego wykrycia kon- przesłany do Grupy Północ (Gruppe niej kolejną z urządzeniem radioloka- woju, o 10.55 dowódca Scharnhorsta Nord), gdzie został odebrany o 14.44, cyjnym FuMo 200. otrzymał rozkaz przejścia na jednogo- a później dalej do sztabu grupy bojo- Rankiem 25 grudnia okrę- dzinną gotowość bojową4. Admiralicja wej na Tirpitzie. Pięć minut później ty grupy „Eisenbart” zajęły pozy- Brytyjska, dzięki kolejnym rozszyfro- cję na południowy-zachód od Wyspy wanym i nie rozszyfrowanym5 przez 4. Rozkaz ten został zakodowany szyfrem Niedźwiedziej na obszarze 300 Mm. Bletschley Park depeszom niemiec- M-offizier i został dopiero rozszyfrowany przez O 09.01 U 601 (Otto Hansen) prze- kim, przyjęła za pewnik, ze Niemcy Aliantów po 32 godzinach od jego nadania, tra- cąc podobnie jak wiele innych przechwyconych słał meldunek o wykryciu śrub napę- rozpoczęli operację przeciwko JW- depesz swoją aktualność. dowych w namiarze 230º na pozycji 55B. O 14.08 U 601 musiał wykonać 5. O godz. 20.50 do O.I.C. trafił rozszyfrowa- 72º32’N i 12º30’E. Uboot znalazł się alarmowe zanurzanie przed zbliżają- ny rozkaz nadany o godz. 11.58 dnia 25 grudnia „Grupa Bojowa do R-121 – bardzo pilne. Podejść w samym centrum konwoju. Po pra- cym się niszczycielem. Po wynurze- do znajdującego się w fiordzie Lang Scharnhorsta. wie godzinie czekania o 09.52 wy- niu się o godz. 14.36 stracił kontakt Tam oczekiwać dalszych rozkazów”. Kolejny mel- słał meldunek „Kwadrat AB 6720 kon- wzrokowy z konwojem. Ponownie go dunek świadczący o tym, że coś się dzieje po stronie niemieckiej trafił do O.I.C. o godz. 00.25 wój przechodzi. Nieprzyjaciel steruje nawiązał o godz. 16.36. Dwie godziny (26 grudnia). Został nadany o 16.21 dnia 25 na 60º. Hansen”. Po jego otrzyma- później o 18.45 konwój został wykry- grudnia przez Fliegerführer Lofoten do Admiral Nordmeer informując go o tym, że o godz. 14.13 niu Dowódca Okrętów Podwodnych ty przez innego Uboota U 716 (Hans lotnictwo ponownie nawiązało kontakt z kon w Norwegii (F.d.U. Norwegen) rozka- Dunkelberg). Jego dowódca zdecydo- wojem.

Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE 35 Operacja „Ostfront”

SKL wydało rozkaz „Ostfront 25.12” wej wyraźnie sugerując przerwanie rozkaz operacyjny. Powód nadania (25 Dezember – 25 grudnia), który operacji z powodu braku możliwo- meldunku i przerwanie obowiązu- podobnie jak wcześniejszy został wy- ści użycia broni torpedowej i artyle- jącej ciszy radiowej był bardzo uza- słany do Grupy Północ, która o 14.33 rii pancernika. Podobny meldunek sadniony i można wnioskować, że przekazała go do Admiral Nordmeer. złożył Dowódca Ubootów w Norwe- kontradmirał Bey doskonale zdawał Tam rozkaz ten6 został uzupełnio- gii (F.d.U Norwegen)8 wykluczając sobie sprawę z bardzo małych szans ny poprzez dodanie czasu wypłynię- możliwość ataku torpedowego swo- na powodzenie operacji12. Meldunek cia w morze „Ostfront 17.00” Krótko ich Ubootów na konwój, a dowódz- ten dotarł do Grupy Północ następ- później rozkaz ten został odebrany two V Floty Powietrznej nie przewidy- nego dnia o godz. 02.19, a do SKL w sztabie grupy bojowej przez kontr- wało żadnych lotów rozpoznawczych. o 03.5613. I tym razem odpowiedzią admirała Ericha Beya znajdujące- Mimo przewidywanemu pogorsze- Dönitza było znane jego założenie go się na pokładzie uszkodzonego niu się pogody na najbliższe dni i nie- o tym, że główną decyzję podejmuje Tirpitza zakotwiczonego w Kaafjor- wiedzy dotyczącej lokalizacji ciężkiej dowódca na morzu, a wiec admirał dzie. O 16.00 Bey wraz z oficerami grupy osłonowej o godz. 19.25 admi- Bey ma prawo do przerwania opera- sztabu wyruszył na pokładach kutrów rał Dönitz przesłał do Grupy Północ cji jeśli istnieją ku temu uzasadnione trałowych R 56, R 58 i R 121 do odle- pięciopunktowy rozkaz operacyjny9, w jego mniemaniu przyczyny. O 02.14 głego o trzy godziny rejsu Langfjordu, który został tam odebrany o 19.52. radiotelegrafista z Scharnhorsta ode- gdzie kotwiczył Scharnhorst i dwa Po zaszyfrowaniu go o 21.03, został brał odpowiedź z Grupy Północ z de- niszczyciele. Przygotowany wcze- on o godz. 21.56 wysłany drogą ra- cyzją admirała Dönitza, która zezwa- śniej plan zakładał użycie niszczycieli diową bezpośrednio do grupy bojo- lała na powrót niszczycielom do bazy. jako głównej broni przeciwko konwo- wej 10. O 20.30 admirał Schniewind Przed 22.00 niszczyciele otrzyma- jowi, a pancernik miał zostać uży- po raz drugi w dniu 25 grudnia ły rozkaz poszukiwania nieprzyjaciel- ty jako silne odwody. O 16.37 rozkaz (pierwszy raz o 20.00) telefonował do skich okrętów podwodnych po obu wyjścia w morze otrzymał dowódca sztabu SKL w Berlinie, gdzie przed- burtach i z przodu pancernika. 4 flotylli niszczycieli komandor Rolf stawił niekorzystne warunki prze- O 23.04 25 grudnia okręty minęły Johannesonn. Nakazał on niszczycie- prowadzenia operacji sygnalizowane znak nawigacyjny „Lucie 1” („Lucie lom Z 30 i Z 33 niezwłoczne opusz- przez pośrednie szczeble dowodzenia 1” granica niemieckich pól minowych czenie Kaafjordu i udanie sie w kie- w Norwegii. Podobnie jak Admiral 70º97,8’N i 21º0,5’E) i z prędkością runku Langfjordu. Tymczasem, dwie Nordmeer sugerował on przerwanie 25 węzłów udały się w kierunku pół- godziny po planowanym wypłynię- operacji. Głównodowodzący admi- nocnym z kursem 010º-012º. Jeszcze ciu w morze, kontradmirał Bey wraz rał Dönitz jednak odmówił i nakazał ze sztabem dopiero dotarł na pokład kontynuować rozpoczęte już działa- 6. Rozkaz ten z powodu pilności i pośpiechu pancernika. Chwilę później o godzi- nia ofensywne. Szesnaście minut póź- nie został zaszyfrowany kodem M-Offizier. 7. Fragment komunikatu meteorologicznego nie 19.00 (względnie 19.01) wydał niej Grupa Północ wysyła tą oto de- z dnia 26 grudnia: „...26 grudnia wiatr skręcają- rozkaz podniesienia kotwicy i opusz- peszę do SKL „W tych warunkach cy w prawo, na południe z południowego zachodu czenia Langfjordu. Na czele sformo- rozpoczętą operację obciążyły zbyt nie- od 6 do 8. Silne falowanie południowo-zachodnie. Zachmurzenie pełne. Opady deszczu. Widoczność wanego szyku podążały kutry R 56, korzystne okoliczności. Nie należy spo- 3 – 4 Mm, tylko przejściowo wzrastająca do 10 R 58 i R 121, za nimi niszczyciel Z 38, dziewać się żadnych znaczących sukce- mil. Na morzu Barentsa śnieg”. 8. W grudniu 1943 r. dowódca F.d.U pancernik Scharnhorst oraz niszczy- sów. Wnioskuję więc przerwanie akcji. Norwegen komandor Peters także w zastęp- ciele Z 29 i Z 34. O godz. 19.55 (inne Jeśli ogólna sytuacja wymaga mimo stwie sprawował funkcję dowódcy Admiral źródła 19.44) zespół minął wewnętrz- wszystko przeprowadzenia operacji, Nordmeer. 9. „1. Wróg wysyła ważny konwój z żywnością ną zaporę sieciową, a pół godziny można jedynie zaproponować wysłanie i bronią dla Rosjan i chce utrudnić w ten spo- później (19.25 lub 19.23) także ze- Scharnhorsta bez ochrony niszczycie- sób bohaterską walkę naszych wojsk lądowych wnętrzną wpływając tym samym na li w celu odnalezienia i zaatakowania na Wschodzie. Musimy pomoc. 2. Zaatakować konwój Scharnhorstem i niszczycielami. 3. wody Altafjordu. Tutaj do zespołu do- konwoju. Proszę o szybką decyzję”. Po Wykorzystać zręcznie i śmiało taktyczne uwarun- łączyły płynące z Kaafjordu niszczy- prawie trzech godzinach o 00.20 SKL kowania. Starcia nie kończyć połowicznymi suk- cesami. Postępować konsekwentnie. Wielką szan- ciele Z 30 i Z 33. Już kompletny zespół nadało odpowiedź Ob.d.M.-a zezwa- sę na zwycięstwo daje przeważająca artyleria wszedł o godz. 21.10 w Sternsund lającą na powrót niszczycieli z powo- Scharnhorsta. Dlatego należy dążyć do jej wyko- a później przez Söröysund wszedł du pogody, a kontynuację operacji po- rzystania. Odpowiednio wprowadzać i wykorzy- stywać niszczyciele. 4. Przerwać walkę według na wody Loppahavet. Zbliżające się wierzeniu samemu pancernikowi. własnego uznania, przede wszystkim w razie poja- do otwartych wód Morza Barentsa Końcową decyzję ma podjąć sam ad- wienia się ciężkich sił nieprzyjaciela. 5. Załogi po- okręty, a w szczególności niszczycie- mirał Bey. informować o istocie tego rozkazu. Wierzę w wa- szego ducha walki, ducha zdobywców. Heil und le, zaczęły zmagać się z coraz więk- Wcześniej bo o godz. 21.16 ad- Sieg. Dönitz, Großadmiral”. szymi falami. Na pełnym morzu wiatr mirał Bey znając nadany ze sztabu 10. Został przechwycony przez brytyjskie służby nasłuchowe o godz. 23.44 lecz z powodu wiejący z południa dochodził do 7º Admiral Nordmeer z Narviku komu- zastosowania kodu M-Offizier nie został rozszy- w skali Beaforta, a gwałtowne desz- nikat o stanie pogodowym (przesła- frowany przez Bletchley Park. cze ograniczały widoczność do zale- ny do Kilonii o godz. 19.15) i ich su- 11. „... w sektorze operacyjnym silny wiatr prawdopodobnie z południowego-zachodu od 6 do dwie 2 mil. Prognozy na najbliższy gestii przerwania operacji, nadał 9. Użycie broni przez niszczyciele mocno utrud- dzień nie przewidywały polepszenia radiomeldunek do Kilonii (nadanie nione, prędkość ograniczona ...”. się pogody, a co gorsza mówiły wy- meldunku nastąpiło jeszcze w głębi 12. Już 22 listopada Bey w Dzienniku Działań Bojowych notował swoje przemyślenia na temat 7 11 raźnie o jej pogorszeniu . fiordów) . Sygnalizował on admira- małego powodzenia przyszłej operacji z udzia- O 19.15 sztab Admiral Nordmeer łowi Schniewindowi znaczne ograni- łem pancernika. 13. Meldunek ten został rozszyfrowany przez z Narviku zameldował admirałowi czenie użycia broni torpedowej przez Bletchley Park i przekazany O.I.C. o godz. 9.13 Schniewindowi o sytuacji pogodo- niszczyciele, których atak zakładał dnia 26 grudnia.

36 Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE Operacja „Ostfront”

rys. Przemysław Federowicza tegoż samego dnia o 23.55 radiotele- 1943 r. sytuacja na Morzu Barentsa Kriegsmarine utraciło kontakt z kon- grafista z Scharnorsta odebrał osobi- przedstawiała się następująco: wojem poprzedniego dnia, a lokali- sty rozkaz Dönitza nadany już o go- • konwój RA-55 nadal nie wykry- zacja ciężkiej grupy osłonowej do tej dzinie 19.25. Admirał Bey pomimo ty znajdował się 220 Mm na zachód pory nie została ustalona. swojego zdania o przerwaniu ope- od Wyspy Niedźwiedziej (74º42’N Wobec prawdopodobnego ataku racji, po przeczytaniu jego treści nie i 05º27’E), kurs 217º (inne źródła niemieckiego pancernika, admirał miał żadnych wątpliwości, opera- 267º), prędkość 8 w, Fraser o godz. 04.01 rozkazał konwo- cję należało kontynuować. Krótko po • konwój JW-55B znajdował jowi JW-55B obranie kursu północ- północy o godz. 00.28 radiooperator się 50 Mm na południe od Wyspy nego oraz przesłał swoją pozycję i za- przechwycił kolejny komunikat14, tym Niedźwiedziej (73º31’N i 15º54’E), razem nadany przez sztab Luftwaffe kurs 070º, prędkość 8w, 14. Na pancerniku i jednym z niszczycieli (o poprzedniego dnia o godz.16.25 sy- • okręty Force 1 płynące kursem godz. 14.45 dnia 26 grudnia Z 38 przechwycił gnalizujący, że lotnictwo zwiadowcze 235º i z prędkością 18 w znajdowały pierwszą depeszę od lotnictwa) odbiornik ra- diowy był nastawiony na częstotliwość, na któ- straciło kontakt z konwojem. się około 150 Mm na wschód od JW- rej przekazywane były meldunki z samolotów 55B (73º52’N i 27º12’E), rozpoznawczych. „Podsłuchiwany” był także za- Na przecięciu kursów • okręty Force 2 płynące z prędko- kres częstotliwości kanału łączności Luftwaffe – Kriegsmarine. Tymczasem Admiralicja Brytyjska, ścią maksymalną 24 w (przy silnym 15. Kolejną przechwyconą i rozszyfrowaną de- już powiadomiona o prawdopo- wietrze zachodnim dochodzącym do peszą był rozkaz rozpoczęcia operacji „Ostfront”. dobnym wyjściu w morze niemiec- 7º w skali Beauforta), kursem 080º, Następny meldunek trafił na biurko oficera w sztabie O.I.C. o godz. 02.33 (26 grudnia), któ- 15 kiego pancernika (godz. 03.39) , znajdowały się 210 Mm na połu- ry został wysłany z pokładu Scharnhorsta i był o godz. 04.19 dnia 6 grudnia wysła- dniowy-zachód od JW-55B (71º07’N skierowany do dozorowca V5903. Informował on jego dowódcę, że o 18.00 (25 grudnia) jego ła radiogram do admirała Frasera i 10º48’E), kurs będzie kolizyjny do kursu pancernika i na- o zagrożeniu JW-55B ze strony gru- • Scharnhorst wraz z niszczyciela- kazywał mu jego zmianę. py Scharnhorsta. Ostrzeżony został mi podążał kursem północnym i znaj- 16. Dowódca V.F. Tamman, wyruszył na patrol 16 grudnia 1943 r. i 20 grudnia postawił 20 także dowódca Floty Północnej ad- dował się około 100 Mm od Przylądka min w Porsangerfjord, 26 grudnia został przy- mirał A.G. Gołowko, który wysłał Północnego. dzielony do operacji przeciwko Scharnhorstowi. w rejon Przylądka Północnego okrę- Sytuacja na Morzu Barentsa przez 17. Dowódcą K 21 i 1 dywizjonu Łunin. Okręt przebywał na patrolu od 26 grudnia. Przybył na 16 17 18 ty podwodne L 20, K 21 i S 102 . obie strony była znana tylko w zary- miejsce bitwy dwie godziny po zatopieniu nie- W gotowości bojowej postawio- sach. Admiralicja Brytyjska wiedziała mieckiego pancernika. Powrócił do bazy 2 stycznia 1944 r. ne zostały niszczyciele i lotnictwo. już o wyjściu w morze Kampfgruppe, 18. Dowódca L.J. Gorodniczy. Na patrolu od O godzinie 04.00 dnia 26 grudnia lecz nie znała jej położenia, natomiast 26 grudnia do 3 stycznia 1944 r.

Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE 37 Operacja „Ostfront”

Brytyjski krążownik lekki Belfast, który później tak dzielnie walczył z Scharnhorstem. fot. „Ships of the World” pytanie do admirała Burnetta o jego wania konwoju przez niszczyciele we mieckie niszczyciele o godz. 08.55 kurs, prędkość i położenie. W tym wskazanym kierunku. W kolejności wykryły niezidentyfikowany obiekt czasie Force 2 znajdowało się na po- od najbardziej wysuniętego na północ na północy, którym później okazał się zycji 71º07’N i 10º48’E i z prędko- okręty Z 38, Z 30, Z 29, Z 34 i Z 3519 własny niszczyciel Z 3821. Niszczyciel ścią 24 w podążało kursem 080º. z prędkością 12 w rozpoczęły patrol ten z powodu bocznego wiatru i sil- Odpowiedzią na pytanie był meldu- bojowy. Za nimi podążał pancernik, nego sztormu zboczył zbyt na północ. nek wysłany z pokładu krążowni- realizując plan ataku wykorzystują- O godz. 09.00 został również wykry- ka Belfast o godz. 05.46, kiedy Force cy jako główną siłę uderzeniową nisz- ty przez radar z krążownika Belfast. 1 znajdowało się na pozycji 73º38’N czyciele. Silne fale wpływające sku- Echo, płynącego z prędkością od 8 do i 26º00’E i z prędkością 18 w podą- tecznie na możliwości manewrowe 10 w okrętu, znajdowało się w odle- żało kursem 235º. Godzinę później niszczycieli zmusiły zespół do zmniej- głości 22 400 m i namiarze 299º. Ze o 06.28 admirał Fraser rozkazał po- szenia prędkości do 10 w. względu na swoją prędkość i położe- nowną zmianę kursu JW-55B na pół- nie zostało zinterpretowane jako sta- nocno-wschodni, a eskadrze krążow- Pierwsza potyczka (26 grudnia) tek handlowy należący do konwoju ników nakazał przyjąć kierunek na Krążowniki Force 1 o 08.00 przy- JW 55B. zbliżenie do konwoju. O 06.51 rozkaz jęły kurs 300º idąc na zbliżenie z JW- O godz. 09.15 Admirał Burnett na- ten został odebrany na krążowniku -55B. Piętnaście minut później, po kazał sformowanie szyku bojowego Belfast i po rozszyfrowaniu i uformo- odebraniu dokładnej pozycji konwo- na którego czele podążał Belfast, a za waniu nowego szyku Force 1 o 07.12 ju, okręty zmieniły kurs o dalsze pięć nim Sheffield i Norfolk. Zespół kiero- przyjęło kurs 270º. Wytyczne dotyczą- stopni na 305º i zwiększyły prędkość wał się kursem 260º. ce zmiany kursu JW-55B zostały zre- do 24 węzłów. O 09.21 niemiecki pancernik zna- alizowane krótko po godzinie 07.00, O 08.40 radar Belfasta uchwycił lazł się w odległości około 12000 kiedy to konwój przyjął kurs 035º. wyraźne echo w odległości 32 410 m od krążowników i w zasięgu ich Tymczasem niemiecka grupa bo- m i w namiarze 295º kierujące się na urządzeń optycznych. Shefield za- jowa o 07.30 znalazła się na po- 285º z prędkością 10 w20. Meldunek sygnalizował jako pierwszy wykry- zycji 73º52’N i 23º10’E 40 Mm o wykryciu echa został natychmiast cie optycznymi przyrządami sylwetki na południowy-wschód od Wyspy przekazany do komandora poruczni- Niedźwiedziej. Na podstawie wyli- ka McCoya zaokrętowanego na nisz- czeń kursu i prędkości, od znanej czycielu Onslow. Tenże meldunek 19. Za Watts A.J. Der Untergang der z poprzedniego dnia pozycji konwoju, otrzymał o godz. 18.44. Scharnhorst, Stuttgart 1997. Natomiast Kampfgruppe osiągnęła już styczność Tymczasem Scharnhorst o 08.49 Schlachtschiff „Scharnhorst“ Schiffe Menschen Schicksale nr 84/85 podaje kolejność Z 33, Z 30, z JW-55B. Konwój według przewidy- wykonał zwrot na lewą burtę, aby po Z 29, Z 38 i Z 34. wań miał znajdował się na południo- kilku minutach wejść na kurs 070º 20. Watts op.cit. podaje, że pierwszy uchwy- cił kontakt Norfolk o godz. 08.34 w odległości wy-zachód od grupy bojowej. O 07.30 oraz zwiększył prędkość do 18 wę- 30 000 m i namiarze 280º. admirał Bey wydał rozkaz poszuki- złów. Poszukujące przeciwnika nie- 21. Za Watts op.cit.

38 Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE Operacja „Ostfront” pancernika w namiarze 222º i odle- wprowadzając do walki rufową wieżę odległość 22 000 m i o godz. 09.46 głości ok. 14 200 m. Trzy minuty póź- artyleryjską. W tym czasie krążowniki ponownie wszedł na kurs 150º, na co niej (09.24) admirał Burnett wydał admirała Burnetta o godz. 09.38 wy- admirał Burnett odpowiedział kur- rozkazał otwarcia ognia pociskami konały zwrot na lewą burtę i weszły sem na zbliżenie 170º. O 09.55 ad- świetlnymi kal. 102 mm przez krążow- na nowy kurs 105º. Dwie minuty póź- mirał Bey podjął decyzję o kolejnej nik Belfast. Okręt znajdował się wów- niej (09.40) Norfolk przerwał ostrzał próbie ataku na konwój, tym razem czas w odległości 8600 m od pogrążo- z powodu wyjścia przeciwnika z za- znając jego położenie i kurs przekaza- nego i niczego nie podejrzewającego sięgu jego dział. ny przez U 277. Przed 10.00 pancer- niemieckiego pancernika. Jednakże Admirał Fraser śledzący sytuację nik obrał kurs północno-wschodni, zasięg pocisków świetlnych okazał ze swojego okrętu flagowego Duke of a następnie północny. się zbyt mały – pociski upadły przed York o godz. 09.30 (względnie 09.29) Pozycja konwoju podana przez niemieckim okrętem. Minutę później rozkazał zmienić kurs konwoju na U‑boota była 40 Mm na północny-za- (09.25) kolejną próbę przeprowadził, północny a 36 Dywizjonowi niszczy- chód od niszczycieli. O godz. 10.09 tym razem Norfolk strzelając pociska- cieli Musketeer (Commandor R.L. Bey wysłał komunikat do niszczycie- mi oświetlającymi z podobnym skut- Fisher), Opportune (Commandor li „Meldować pozycję”. Pierwszy odpo- kiem. Pociski eksplodowały 500 m od J. Lee-Barber), Virago (Lieut.- wiedział o godz. 10.13 dowódca Z 29 celu. Ostatnią próbę podjął Sheffield. Commander A.J.R. White) i Matchless „Planowany marsz do kwadratu AC O 09.29 wystrzelił pięć granatów (Lieut. W.D. Shaw) nakazał opuszcze- 4413, kurs 230º, marsz 12 Mm”. O godz. świetlnych z odległości 10 700 m do nie konwoju JW-55B (godz. 09.37) 10.27 niszczyciele zrobiły zwrot i obra- celu w namiarze 185º. Z podobnym i dołączenie do sił admirała Burnetta. ły kurs na zbliżenie z Scharnhorstem. skutkiem. Admirał Burnett zniecier- Niedługo później okręt podwodny Tymczasem admirał Fraser oba- pliwiony brakiem rezultatów oświe- U 277 (Lübsen) wszedł w styczność wiając się kolejnego ataku na konwój tlenia celu, nakazał otwarcie ognia z konwojem i o godz. 09.45 nadał mel- nakazał okrętom Force 1 przerwanie według wskazań radarów (09.29). dunek o jego pozycji i kursie „Konwój pościgu i obranie kursu na zbliżenie Rozpoczęła się bitwa, której tłem 09.45. Kwadrat AB 6365”. Meldunek z konwojem JW 55B. O godz. 10.00 były niezmierzone ciemności, silny został wkrótce odebrany przez ra- krążowniki zmieniły kurs na 305º a o sztorm i wiatr. Z okrętów alianckich diostację pancernika, a później przez godz. 10.14 na 325º. Dalszy pościg nie jako jedyny ogień prowadził Norfolk. sztab dowódcy U-bootów w Norwegii miał sensu z uwagi na znaczną prze- Pozostałe krążowniki znajdywały się (F.d.U Norwegen). Jednakże czujne wagę prędkości niemieckiego okrę- po prawej burcie Norfolka co unie- niszczyciele eskorty Whitehall i Wre- tu i z powodu bardzo niekorzystnych możliwiało jakikolwiek ogień (patrz stler szybko zmusiły U 277 do ponow- warunków atmosferycznych ułatwia- mapa). Krążownik ciężki oddał w kie- nego zanurzenia. jących zgubienie pancernika. runku przeciwnika 6 salw burtowych Tymczasem manewrujący Scharn kaliber 203 mm z odległości 8960 m horst, oddalił się od przeciwnika na (ciąg dalszy nastąpi) kierując się wskazaniami radaru artyleryjskiego typu 286. Widok na wieże dziobowe artylerii głównej kal. 280 mm i centralę bojową, z jej fot. zbiory Siegfried Breyer Pierwsza salwa Norfolka była za peryskopami, Scharnhorsta. krótka. W drugiej lub trzeciej salwie niemiecki pancernik otrzymał dwa trafienia. Jeden z pocisków ro- zerwał się na wysokości masztu bojowego niszcząc znajdujące się na jego szczycie radary FuMo 27 i FuMB 4 „Samos” oraz zabijając ich obsługę. Odłamki spowodowały spustosze- nia na stanowiskach obserwacyjnych i na platformach działek przeciwlotniczych zlokalizowanych poniżej na maszcie bojowym. Kilka odłamków przebiło dziobowy dalmierz dział przeciwlotniczych, nie czyniąc jednak w nim poważniejszych szkód. Drugi pocisk artyleryjski trafił, nie eksplodu- jąc, w pokład bateryjny w przedziale IX z lewej burty okrętu, pomiędzy 150 mm działem a stanowiskiem wyrzutni torpedowej. Wywołał on tam nie- wielki pożar w mesie młodszych ofi- cerów. Zaskoczony admirał Bey nakazał niezwłoczną zmianę kursu na 150º oraz zwiększenie prędkość do 30 wę- złów. Chwilę później okręt wykonał kolejny zwrot tym razem na południe

Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE 39 Tekst Fotografia patrolowca Bibb (WAGC-31) wykonana Jarosław Palasek w dniu 29 stycznia 1946 roku u schyłku służby w roli okrętu dowodzenia siłami desantowymi. fot. zbiory Arthur D. Baker III

Amerykańskie okręty dowodzenia Część IVb – pozostałe okręty dowodzenia siłami desantowymi okresu II wojny

W roli okrętów dowodzenia siłami desantowymi większość z patrolowców typu „Treasury” cy sztorm. Następnego ranka okręt po- nie odniosło tak spektakularnych sukcesów bojowych jak w służbie konwojowej, niemniej wrócił na wyspy Kerama, gdzie w dniu jednak wkład zwłaszcza niektórych z nich w powodzenie operacji desantowych II wojny 21 czerwca jego artylerzyści zestrzeli- warty jest odnotowania. li atakującego kamikaze – myśliwiec Nakajima Ki-43 „Oscar”. W dniu 7 lipca Bibb (WAGC-31) okręt opuścił Hawaje i w dniu 3 kwiet- 1945 roku jednostka opuściła Kerama Po przebudowie na okręt dowodzenia dotarł na Eniwetok. Dwa dni póź- Retto i przeszła na Okinawę. nia siłami desantowymi Bibb opuścił niej Bibb został skierowany na wyspy Na kotwicowisku w Buckner Bay Charleston Navy Yard w dniu 29 stycz- Palau, jednak w dniu 9 kwietnia odwo- Bibb pozostawał przez cały sierpień nia 1945 roku, po czym przeszedł de- łano go na Ulihi dokąd przybył następ- 1945 roku pełniąc wówczas rolę okrętu magnetyzację oraz próby morskie nego dnia. W dniu 15 kwietnia okręt sztabowego dowódcy jednostek mino- i w dniu 4 lutego zawinął do Hampton przeszedł na Guam, po czym spotkaw- wych Floty Pacyfiku. W dniu 10 wrze- Roads, w stanie Wirginia. Następnie szy się cztery dni później z niszczycie- śnia kontradmirał Arthur D.Struble przeprowadził szereg ćwiczeń w Za- lem Aaron Ward (DD-132) skierował się przeniósł swą flagę na stawiacz min toce Chesapeake, po czym w dniu ku Okinawie i 23 kwietnia 1945 roku Terror (CM-5), po czym Bibb został jego 12 lutego wszedł do bazy w Norfolk. rzucił kotwicę wśród wysp Kerama. rezerwowym okrętem sztabowym. Trzy dni później okręt wyszedł w mo- Przez następne tygodnie Bibb peł- Od 18 września jednostka pełniła rolę rze w towarzystwie szybkiego trans- nił rolę okrętu sztabowego Dowódcy okrętu-bazy dla trałowców typu YMS. portowca Barry (APD-29) i 23 lu- Obszaru Pacyfiku będąc zagrożonym Kolejnym przydziałem eks-patrolowca tego przeszedł Kanał Panamski. na przełomie kwietnia i maja ciągły- była rola okrętu sztabowego dowódcy W dniu 19 lutego jednostki spotka- mi atakami lotnictwa japońskiego. Task Group 52.9, którą to funkcję jed- ły się z transportowcem Narragansett Szczególnie ciężkie naloty miały miejsce nostka pełniła począwszy od 11 paź- (ATF-88), eskortującym dok pływają- w dniach 28 i 29 kwietnia, kiedy to jego dziernika. Na Dalekim Wschodzie cy ARDC-12, który Bibb wziął na hol. artylerzyści współdziałali w zestrzele- Bibb pozostawał do 1 grudnia 1945 Po dziesięciodniowym holowaniu niu kamikaze, który rozbił się niespeł- roku, kiedy to opuścił kotwicowisko okręt dowodzenia przekazał linę ho- na 1 000 m od dziobu jednostki. Kolejne w Buckner Bay i skierował się do Sta- lownikowi ATA-225, po czym sam silne naloty miały miejsce w dniach nów Zjednoczonych. Na początku skierował się do Manzanillo w Mek- 1 i 6 maja, po czym niemal do koń- 1946 roku okręt został zwrócony syku. Dwa dni później jednostka opu- ca miesiąca japońskie ataki na Kera- Straży Przybrzeżnej, po czym w Char- ściła port i udała się do Pearl Harbor ma Retto ustały. W dniu 14 czerwca leston Navy Yard przeszedł przebudo- dokąd przybyła w dniu 11 marca 1945 Bibb opuścił kotwicowisko i odszedł wę przywracającą mu konfigurację roku. Po dwutygodniowym postoju w morze aby przeczekać nadchodzą- patrolowca.

40 Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE Amerykańskie okręty dowodzenia

Campbell (WAGC-32) lowców typu „Treasury”. Konwersję z kolei w dniu 11 czerwca odbywając Eks-patrolowiec opuścił Boston Duane zakończono w dniu 6 marca następną podróż przez Palermo i Sa- Navy Yard w dniu 28 marca 1945 1944 roku, po czym do 19 marca prze- lerno do Neapolu, dokąd dotarł w dniu roku, po czym dwa dni później przybył szedł próby morskie. W dniu 28 mar- 21 czerwca. do Hampton Roads w stanie Wirginia. ca jednostka weszła do bazy Marynarki Jedyną operacją desantową, w któ- Do 7 kwietnia jego załoga przecho- w Norfolk, którą opuściła 3 kwietnia rej wziął udział Duane była opera- dziła intensywne szkolenie, po któ- i dołączywszy do konwoju UGS-38 ob- cja „Dragoon” – inwazja w południo- rym okręt zawinął do Norfolk Navy rała kurs na Europę. wej Francji. W dniu 30 lipca 1944 roku Yard gdzie dokonano usunięcia za- Po wejściu na wody Morza na jego pokład zaokrętował dowód- uważonych usterek. Po zakończeniu Śródziemnego, w dniu 18 kwietnia ca 3 Dywizji Piechoty generał major prac remontowych tydzień później, Duane zameldował gotowość do służ- John W.Daniels wraz ze swym szta- jednostka kontynuowała ćwiczenia, by kontradmirałowi Frankowi J. bem, po czym następnego dnia jed- które zakończyła w dniu 23 kwiet- Lowry dowódcy 8 Sił Desantowych. nostka wzięła udział w ćwiczeniach nia. Campbell opuścił Norfolk w dniu Dwa dni później okręt przeszedł do Al- sił desantowych. Do 9 sierpnia 1944 13 maja 1945 roku po czym pokonał gieru, gdzie 22 kwietnia wizytował roku Duane pozostawał w Neapolu. Kanał Panamski i w dniu 27 maja zago dowódca amerykańskich sił mor- Wtedy to na czele konwoju SS-1 zło- winął do San Diego. Osiem dni później skich na wodach północno-zachodniej żonego z barek desantowych do prze- jednostka przybyła do Pearl Harbor Afryki. Następnego dnia jednostka wy- wozu czołgów (LCT) okręt dowodze- gdzie w bazie okrętów podwodnych szła do Neapolu dokąd dotarła w dniu nia skierował się w stronę Sardynii. otrzymała dodatkowe wyposażenie ra- 25 kwietnia. Po jednodniowym posto- Dwa dni później podążający za pię- diowe. W ciągu następnych dwóch ty- ju kontradmirał Lowry przeniósł swo- cioma trałowcami konwój przeszedł godni Campbell brał udział w ćwicze- ją banderę na Duane z okrętu dowo- przez cieśninę Bonifacio i w dniu niach prowadzonych w składzie flotylli dzenia Biscayne (AGC-18), po czym 12 sierpnia 1944 roku zawinął do Ajac- niszczycieli, po których w dniu 24 lipca w dniu 28 kwietnia obydwie jednost- cio na Korsyce. Wieczorem następne- 1945 roku został oddelegowany na Wy- ki dowodzenia wraz trałowcem Seer go dnia Duane opuścił port z dowódcą spy Mariańskie. (AM-112) opuściły Neapol. Następnego eskorty (Task Force 84) konwoju SS-1 W dniu 3 sierpnia 1945 roku okręt dnia Duane już samotnie skierował i kontradmirałem Lowry na pokładzie. przybył na Saipan skąd tydzień później się do Bizerty w Tunezji. Okręt opu- W dniu 14 sierpnia dołączył do kon- został detaszowany na Filipiny i w dniu ścił ten port w dniu 5 maja i zaliczyw- woju SS-1B, który był złożony rów- 25 sierpnia dotarł do Manili. W porcie szy krótki postój w Palermo na Sycylii nież z barek LCT. Rankiem następnego tym Campbell przebywał do 19 wrze- dotarł do Neapolu, gdzie pozostawał dnia konwój dotarł do sektora desan- śnia, kiedy to został oddelegowany do 20 maja kiedy to opuścił Włochy tu „Alpha” gdzie Duane został zwolnio- do Leyte dokąd przybył trzy dni później. wracając do Bizerty. Tunezję opuścił ny z funkcji jego lidera i zakotwiczyw- Od 1 października 1945 roku, kotwiczą- cy w Wakanoura Wan na japońskiej wy- Ujęcie od dziobu Duane (AGC-6) opuszczającego w dniu 6 marca 1944 roku Norfolk spie Honsiu Campbell pełnił rolę okrę- Navy Yard po zakończeniu przebudowy. W okresie pełnienia służby okrętu dowodzenia siłami desantowymi jako jedyny spośród jednostek typu „Treasury” był uzbrojony tu flagowego 103 Dywizjonu Łączności. wyłącznie w małokalibrową artylerię przeciwlotniczą. fot. zbiory Arthur D. Baker III Miesiąc później jednostka opuściła Wyspy Japońskie i 1 listopada przyby- ła na Sasebo. W dniu 26 listopada 1945 roku okręt został oddany do dyspozycji dowództwa 11 Dystryktu Marynarki w kalifornijskiej bazie w San Diego. W związku z tym, w dniu 30 listopada opuścił Sasebo i zaliczywszy krótki po- stój na Midway, w dniu 12 grudnia za- winął do Pearl Harbor. Trzy dni później Campbell opuścił Hawaje i 21 grudnia dotarł do San Diego. W bazie tej pozostawał zaledwie przez dwa dni miał bowiem zostać zwrócony Straży Przybrzeżnej został więc skierowany na wschodnie wybrzeże Stanów Zjednoczonych. Po przejściu w koń- cu 1945 roku Kanału Panamskiego Campbell zawinął do Charleston gdzie w tamtejszej stoczni marynarki przy- wrócono mu konfigurację uzbrojenia i wyposażenia patrolowca. Duane (WAGC-6) Jednostka została przebudowana na okręt dowodzenia siłami desantowymi jako pierwszy spośród patro-

Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE 41 Amerykańskie okręty dowodzenia szy naprzeciwko zatoki Pampelonne burtową turbinę wysokiego ciśnienia okręt odszedł w morze, aby następ- rozpoczął koordynowanie lądowania i przewieziono ją do warsztatu na lą- nego dnia rano powrócić na pozycję na swoim odcinku operacji desanto- dzie celem naprawy i przeprowadzenia w zatoce San Jose na południowym wej w okolicach Saint Tropez. Przed prób. Naprawa maszyny zajęła wpraw- wybrzeżu wyspy Corregidor. Tam z po- południem jego pokład opuścił gene- dzie tylko dziesięć dni, jednak podczas kładu dryfującego w odległości oko- rał Daniels, który wraz ze swym szta- jej transportu do Bazy Marynarki tur- ło 3 km od brzegu okrętu koordyno- bem przeniósł się na ląd. Wieczorem bina zerwała się z zamocowań ulega- wano lądowanie żołnierzy 503 Pułku tego samego dnia okręt odszedł do za- jąc znowu uszkodzeniu. Ponownie zo- Powietrzno-Desantowego. Rankiem toki de Cavalaire, po czym 16 sierp- stała więc przewieziona do warsztatu 18 lutego Ingham zakotwiczył w Sub- nia rano znowu zmienił kotwicowisko. na kolejny remont tak, że łączny postój ic Bay po czym powrócił do Marive- Następnego dnia pokład kotwiczącego Ingham w porcie przedłużył się niemal les, gdzie w trakcie koordynowania ponownie w zatoce de Cavalaire Duane do miesiąca. Po zakończeniu prac na- operacji desantowej udzielał pomo- wizytował dowódca 8 Floty wiceadmi- prawczych w dniu 20 listopada i od- cy medycznej rannym członkom za- rał Henry K.Hewitt. Zatokę okręt opu- byciu prób morskich okręt odbył czte- łogi holownika Hidatsa (YT-102), któ- ścił w dniu 10 września 1944 roku rodniowe szkolenie i ćwiczenia załogi, ry poderwał się na minie w zatoce i po jednodniowym postoju w Ajaccio po których został przekazany do dys- Mariveles. Wieczorem Ingham ponow- na Korsyce, w dniu 12 września zawi- pozycji dowódcy 7 Floty. nie przeszedł do Subic Bay, po czym nął do Neapolu. W dniu 24 listopada 1944 roku powróciwszy na Corregidor następne- Tydzień później Duane opuścił Ingham opuścił Norfolk i pięć dni go dnia rano kierował lądowaniem od- Włochy i skierował się do tunezyjskiej później dotarł do Cristobal w stre- działów posiłkowych. W dniu 25 lute- Bizerty, po czym 28 września powró- fie Kanału Panamskiego. Pokonawszy go na pokładzie okrętu miała miejsce cił do Neapolu. Następny rejs okręt Kanał okręt obrał kurs na Bora Bora narada sztabowa przed zakończeniem rozpoczął w dniu 1 października i od- w archipelagu Wysp Towarzystwa do- całej operacji Mariveles-Corregidor, wiedziwszy zatokę de Cavalaire, Tulon kąd przybył 13 grudnia i gdzie pobrał w której uczestniczył generał Douglas i Marsylię siedem dni później zawinął paliwo oraz zaopatrzenie. Następnego MacArthur. Następnie, Ingham prze- ponownie do Bizerty, z której opero- dnia dotarł do Hollandi na Nowej szedł do Subic Bay gdzie pozostał wał już do końca swego pobytu na Mo- Gwinei. W dniu 26 grudnia jednostka do początku marca 1945 roku. rzu Śródziemnym. I tak: w dniach 24- przeszła do Zatoki Humboldta gdzie W dniu 5 marca okręt opuścił Subic -29 października Duane odbył rejs włączono ją w skład Task Force 76. Bay i skierował się do zatoki Lingayen. do Palermo; od 14 do 20 listopada Ostatniego dnia 1944 roku zacumowa- Dziesięć dni później wyszedł w morze do Neapolu i Palermo, a pomiędzy ła przy burcie okrętu-bazy niszczycie- jako jednostka flagowa zespołu uderze- 30 listopada i 5 grudnia 1944 roku od- li Dobbin (AD-3), aby przejść rutynowy niowego (Task Unit 78.3.1) mającego był kolejny rejs do Neapolu. W czerwcu przegląd oraz remont mający na celu na celu desantowanie oddziałów, któ- 1945 roku okręt opuścił Bizertę i zali- usunięcie zauważonych podczas przej- rych zadaniem było wyzwolenie spod czywszy krótki postój na Bermudach, ścia usterek. okupacji japońskiej mniejszych wysp w dniu 10 lipca dotarł do Charleston. Prace naprawcze na Ingham zosta- filipińskich. W dniu 16 marca Ingham Tam w stoczni marynarki rozpoczę- ły zakończone w dniu 21 stycznia 1945 koordynował lądowanie koło Tigbauan to prace mające na celu przywrócenie roku, po czym okręt udał się na poli- na wyspie Panay. Okręt przebywał tam mu konfiguracji uzbrojenia i wyposa- gon artyleryjski gdzie odbył działoczy- przez tydzień: wieczorami odchodząc żenia patrolowca Straży Przybrzeżnej. ny. Trzy dni później w towarzystwie w morze i wracając na pozycję o świ- niszczycieli: australijskiego i amery- cie. W dniu 23 marca jednostka od- Ingham (WAGC-35) kańskiego wyszedł na Filipiny, podczas szeła do Iloilo, aby trzy dni później Kolejna jednostka typu „Treasury” przejścia intensywnie ćwicząc strze- powrócić do Tigbauan i nadzorować została przebudowana na pomocniczy lanie. W dniu 28 stycznia okręt dotarł załadunek wojsk mających przepro- okręt dowodzenia siłami desantowy- do zatoki San Pedro na Leyte gdzie wadzić atak na Pulupandan na wyspie mi w Charleston Navy Yard pomiędzy włączono go w skład Task Force 78. Negros. Dwa dni później sformowa- początkiem sierpnia, a 21 paździer- Już następnego dnia Ingham opu- no Zespół Uderzeniowy, który wieczo- nika 1944 roku. Zanim jednak załoga ścił Leyte i 31 stycznia dotarł na Lu- rem następnego dnia wysadził desant. Ingham zdołała odbyć szkolenie, już zon gdzie na jego pokład zaokrętował Koordynację lądowania, a następnie następnego dnia po wyjściu ze stoczni kontradmirał A.D. Struble dowódca wyładunku wojsk Ingham zakończył okręt otrzymał swe pierwsze zadanie – 9 Grupy Desantowej (Task Group 76.3) w dniu 31 marca, po czym przeszedł poszukiwanie rozbitków ze statku, któ- wraz ze swym sztabem. W dniu 1 lute- do zatoki San Pedro na wyspie Leyte. ry zatonął na skutek huraganu. W dniu go 1945 roku okręt przeszedł do Sub- Pierwsze tygodnie kwietnia okręt 23 października okręt został jednak ic Bay gdzie pozostawał przez dwa ty- spędził na kotwicowisku koło Tolosa zmuszony do przerwania poszuki- godnie, po których wyszedł w morze w zatoce San Pedro oraz na wspiera- wań ze względu na nadmierne drga- jako jednostka flagowa grupy uderzeniu lądowania koło Taligbilaran na wy- nia prawoburtowego układu napędo- niowej mającej na celu opanowanie spie Bohol. W dniu 26 kwietnia koor- wego, który musiał być z tego powodu portu Mariveles na półwyspie Bataan dynował drugie lądowanie na Negros, odstawiony. Następnego dnia napędza- oraz wysepki Corregidor położonej po czym powrócił na kotwicowisko. ny jedynie lewoburtowym turbozespo- u wejścia do Zatoki Manilskiej. W dniu Przez następne dni Ingham prowadził łem Ingham, z prędkością ograniczo- 15 lutego Ingham zajął pozycję u wej- przygotowania do ataku na północne ną z konieczności do 10 węzłów, dotarł ścia do Mariveles skąd koordynował Mindanao. W dniu 5 maja 1945 roku do Norfolk gdzie przystąpiono do usu- lądowanie pododdziałów 34 i 151 Puł- okręt opuścił Tolosa i skierował się wania awarii. Zdemontowano prawo- ków 38 Dywizji Piechoty. Wieczorem do zatoki Ormoc, gdzie kierował kon-

42 Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE Amerykańskie okręty dowodzenia tynuowanymi ćwiczeniami desantowy- kwadrans, a żołnierze amerykańscy pewniając komunikację z oddziałami mi. Cztery dni później jednostka zostanie napotkali przeciwdziałania. Nocą chińskiej 52 Armii walczącej z wojska- ła okrętem flagowym Task Unit 78.3.4, Ingham powrócił do zatoki Taloma, mi komunistycznymi. W dniu 22 paź- którego zadaniem było przeprowa- na Mindanao, a następnie przeszedł dziernika został zastąpiony w tej roli dzenie desantu w zatoce Macajalar do zatoki San Pedro na Leyte. Tam przez kanonierkę Charleston (PG-51). na wyspie Mindanao. Lądowanie zo- w dniu 25 czerwca jego pokład opu- Pięć dni później Ingham zakotwiczył stało rozpoczęte rankiem 10 maja, ścił dowódca Task Unit 76.6.11. Sześć koło wyspy Norway gdzie pozosta- po czym przez kolejny tydzień Ingham dni później okręt przeszedł do bazy re- wał do 4 listopada, kiedy to odszedł pozostawał u wybrzeży Mindanao montowej na wyspie Manicani, w któ- do Hong-Kongu. w dzień koordynując lądowanie ko- rej przeszedł przegląd. Port w Hong-Kongu okręt opuścił lejnych oddziałów i kierując rozła- Okres do początków września dziesięć dni później i w dniu 16 listopa- dunkiem, a nocą odchodząc w morze. 1945 roku Ingham spędził na kotwi- da przybył do Takao na Formozie (dzi- W dniu 17 maja okręt opuścił zatokę cowiskach filipińskiej wyspy Samar siejszy Tajwan). Podczas postoju w tym Macajalar i następnego dnia zakotwi- albo koło Tolosa w zatoce San Pedro porcie admirał Buckmaster wraz czył w San Pedro Bay na wyspie Leyte. na Leyte. W dniu 23 sierpnia na je- z dowódcami innych okrętów ame- Po czterech dniach jednostka z admi- go pokład zaokrętował kontradmirał rykańskich był goszczony przez do- rałem Struble na pokładzie opuściła Elliot Buckmaster ze swoim sztabem, wódcę wojsk chińskich. W dniu 24 li- Leyte i 22 maja zawinęła do Zambo- a kilka dni później powrócili żołnierze stopada jednostka opuściła Formozę anga na Mindanao.. Następnego dnia 35 Korpusu Łączności Armii, którzy i obrała kurs Hong-Kong. Pięć dni przeszła do Polloc Harbor, a 25 ma- czasowo byli oddelegowani na zadań później pokład okrętu opuścił admirał ja do zatoczki Taloma w zatoce Davao. komunikacyjnych na Leyte. W dniu Buckmaster, który przeniósł swą flagę We wszystkich tych portach admirał 6 września Ingham wyszedł na spo- na Charleston, po czym Ingham skie- brał udział w konferencjach z wysoki- tkanie z 27-mioma jednostkami kon- rował się na Saipan. Okręt dotarł tam mi oficerami armii lądowej, podczas woju Task Force 74 i następnego dnia w dniu 5 grudnia 1945 roku i po po- których planowano dalsze operacje jako jego okręt flagowy poprowadził go braniu paliwa obrał kurs na Hawaje. na Filipinach. Po południu 25 maja na Okinawę. Sześć dni później zespół Dziewięć dni później jednostka zawi- okręt znalazł się pod niespodziewa- zakotwiczył w Buckner Bay, po czym nęła do Pearl Harbor i po jednodnio- nym ostrzałem nieprzyjaciela szybko w dniu 17 września konwój obrał kurs wym postoju skierowała się ku Balboa podniósł więc kotwicę i skierował się na Szanghaj. Po kolejnych dwóch w strefie Kanału Panamskiego. W dniu do zatoki San Pedro, do której dotarł dniach konwój zakotwiczył w delcie 30 grudnia Ingham pokonał Kanał następnego dnia. Jangcy, a 20 września wszedł do portu. i ostatniego dnia 1945 roku wszedł Ingham pozostał na Leyte do po- Czas postoju w Chinach załoga Ingham na krótki postój do bazy marynarki czątków czerwca 1945 roku. W dniu podobnie jak załogi innych okrętów Stanów Zjednoczonych w Coco Solo 5 czerwca flagę na okręcie podniósł 7 Floty spędziła na odpoczynku i świę- nieopodal Colon. W dniu 6 stycznia na- dowódca Task Unit 76.6.11, a pięć dni towaniu wraz z miejscową ludnością stępnego roku okręt zawinął do No- później do lądowej kwatery koło Tolosa zakończenia ośmioletniej okupacji ja- wego Jorku, po czym w dniu 7 kwiet- przeniósł się dowódca Task Group 78.3 pońskiej. nia 1946 roku przeszedł do Charleston wraz ze swym sztabem. Tego samego W dniu 2 października 1945 roku Navy Yard, gdzie podczas kilkumie- dnia okręt wyszedł do zatoki Taloma okręt opuścił Szanghaj i po pobraniu sięcznego remontu przywrócono mu na Mindanao, dokąd dotarł następne- paliwa z kotwiczącego na Whang Poo, konfigurację uzbrojenia i wyposażenia go dnia. W dniu 11 czerwca Ingham będącego japońskim pryzem zbior- patrolowca Straży Przybrzeżnej. jako jednostka flagowa zespołu uderze- nikowca, następnego dnia opuścił uj- niowego przybył do zatoki Sarangani. ście Jangcy. Ingham poprowadził sfor- Spencer (WAGC-36) Oddziały desantu, który został wy- mowany w Szanghaju nowy konwój Po zakończeniu przebudowy na po- sadzony rankiem następnego dnia do Hong-Kongu, do którego jego jed- mocniczy okręt dowodzenia siłami nie napotkały oporu przeciwnika. nostki dotarły w dniu 7 październi- desantowymi w Norfolk Navy Yard, W związku z tym w dniu 13 czerwca ka. Wraz z niszczycielami eskortowy- Spencer w dniu 11 września przeszedł okręt dowodzenia odszedł do Taloma mi Albert T. Harris (DE-447), Dufilho do Norfolk Dwa dni później odbywa- Bay, a trzy dni później przeszedł do Pa- (DE-423), Douglas A. Munro (DE- jąca próby morskie jednostka zakotwi- rang. W drodze do Zamboanga odwo- 422), Haas (DE-424), i Formoe (DE- czyła w zatoce Chesapeake szukając łano go jednak do Taloma Bay, dokąd 509) oraz okrętem warsztatowym schronienia przed nadciągającym hu- dotarł w dniu 19 czerwca. Prometheus (AR-3) okręt dowodze- raganem. Tego samego dnia na jej po- Po miesięcznym postoju w zatoce nia wszedł do portu. Ingham pełnił kład zaokrętowało 3 oficerów i 23 żoł- Taloma Ingham na czele zespołu ude- wówczas rolę jednostki flagowej do- nierzy z 36 Kompanii Łączności rzeniowego skierował się na wyspę wódcy Sił Południowochińskich, któ- Dowodzenia. Próby morskie Spencer Balut, dokąd dotarł następnego dnia rą tą funkcję sprawował admirał kontynuował między 16, a 23 wrze- rano. Okręt dowodzenia, wsparty dzia- Buckmaster. Podczas postoju w Hong- śnia przechodząc następnie przegląd łami niszczyciela eskortowego Chester -Kongu pokład okrętu wizytował bry- w bazie marynarki Norfolk. W dniu T. O’Brien (DE-421) dokonał przygo- tyjski głównodowodzący admirał Sir 27 września okręt opuścił Wschodnie towania artyleryjskiego, po którym D.H.J. Harcourt. Po tygodniowym po- Wybrzeże i eskortowany przez frega- na brzegu wylądowała kompania pie- stoju Ingham został skierowany do In- tę Muskegon (PF-24) obrał kurs na Ka- choty mająca wyprzeć z wyspy liczą- dochin i w dniu 16 października przy- nał Panamski. W dniu 3 października cy 40-50 żołnierzy garnizon japoński. był do Hajfongu. Przez kolejny tydzień 1944 roku Spencer przybył do Cristo- Desant zakończył się w nieco ponad okręt pełnił rolę jednostki łączności za- bal gdzie zameldował się do służby do-

Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE 43 Amerykańskie okręty dowodzenia wódcy 7 Floty. Następnego dnia okręt jąc na pokładzie dowódcę 8 Gru- Sprague Jr., oraz dowódca 5 Dywi- przeszedł Kanał Panamski i samodziel- py Desantowej generała porucznika zji generał major William Arnold wraz nie skierował się na Bora Bora w ar- Roberta L.Eichelbergera oraz dowód- ze swymi sztabami. Kolejne dni Spencer chipelagu Wysp Towarzystwa, dokąd cę 11 Dywizji Powietrzno-Desantowej spędził na intensywnych ćwiczeniach dotarł w dniu 18 października. Jeszcze generała majora Swinga. Prowadzony aby w dniu 24 marca wyjść w morze tego samego dnia Spencer opuścił Bora przez okręt dowodzenia zespół trzy dni na czele Task Group 78.2. Dwa dni Bora i również samodzielnie obrał później dotarł do wybrzeża filipińskiej później okręt rzucił kotwicę w cieśninie kurs na Nową Gwineę. W dniu 29 paź- wyspy Luzon, gdzie koło Masugbu Bohol położonej pomiędzy wyspą o tej dziernika okręt dotarł do Finschhaven, u południowego wejścia do Zato- nazwie i Cebu aby kierować lądowa- gdzie otrzymał rozkaz przejścia do Za- ki Manilskiej wysadzono desant żoł- niem oddziałów 5 Dywizji koło Talisay toki Langemark, a następnie do Hol- nierzy 11 Dywizji. Ponieważ woj- – miasteczka położonego na południo- landii. Dwa dni później rzucił kotwi- ska amerykańskie nie napotkały zbyt wy-zachód od Cebu City. Ponieważ cę w zatoce Humboldta. Już jednak wielkiego oporu, już 1 lutego generał operację poprzedziło dwutygodniowe następnego dnia przeszedł do Hollan- Eichelberger przeniósł się ze swym bombardowanie lotnicze oraz ostrzał dii gdzie w dniu 3 listopada zameldo- sztabem na brzeg, a Spencer patrolował wybrzeża przez krążowniki i niszczy- wał się dowódcy 7 Grupy Desantowej. wody zatoki Nasugu. Następnego dnia ciele Task Group 74.3 wojska amery- Trzy dni później jednostka zacumowa- okręt przeszedł do zatoki Mandarin kańskie spotkały się z niewielkim jedy- ła do burty bazy okrętów podwodnych na Mindoro gdzie w towarzystwie nisz- nie przeciwdziałaniem. W godzinach Otus (AS-20). Po wykonaniu remon- czyciela Flusser (DD-368), który wspie- popołudniowych w dniu rozpoczęcia tu oraz prac adaptacyjnych zgodnych rał jego obronę przeciwlotniczą, po- operacji generał Arnold opuścił po- z życzeniem dowódcy Task Force 76, został do 9 lutego. Tydzień później kład jednostki dowodzenia przeno- w dniu 25 listopada Spencer odszedł okręt dowodzenia przeszedł do zato- sząc się ze swym sztabem na brzeg. od okrętu-bazy. ki San Pedro na Leyte, aby 18 lutego Do 27 marca Spencer wraz z jednost- Następnego dnia jednostka opuściła 1945 roku ponownie przybyć do zatokami bojowymi Task Group 78.2 patro- Hollandię i w składzie Task Unit 76.4.5 ki Mandarin. lował wody cieśniny Bohol, po czym skierowała się na Leyte, gdzie cały ze- Po zakończeniu tydzień później w dniu 28 marca opuścił Talisay i na- spół dotarł po czterech dniach. Spencer przez okręt dowodzenia ćwiczeń z jed- stępnego dnia dotarł do zatoki San zakotwiczył w zatoce San Pedro w pobli- nostkami Task Group 78.2, na pokład Pedro na Leyte. żu okrętu dowodzenia Mount McKinley Spencer zaokrętował dowódca austra- Kolejną operacją desantową na Fi- (AGC-7). Wieczorem tego samego dnia lijskiej 41 Dywizji Piechoty generał bry- lipinach, w której wziął udział okręt na jego pokład przybył kontradmirał gady Harold H. Haney wraz ze swym dowodzenia było lądowanie oddzia- Arthur D. Struble wraz ze swym szta- sztabem. Następnego dnia okręt wy- łów 10 Korpusu Armijnego w zatoce bem i do 6 grudnia Spencer, kiedy to ad- szedł w morze na czele zespołu ude- Moro na wyspie Mindanao. Żołnierze, mirał przeniósł swą flagę na niszczyciel rzeniowego, którego zadaniem było należącej do Korpusu 24 Dywizji zo- Hughes (DD-410), był jednostką flago- przeprowadzenie desantu w okolicach stali desantowani w dniu 17 kwietnia wą Task Group 78.3. W dniu 7 grudnia, Puerto Princessa na wyspie Palawan. 1945 roku koło Parang i Malabang, podczas bunkrowania paliwa w zato- Na akwen lądowania zespół dotarł przy czym desant koło tej drugiej miej- ce San Pedro, Spencer wszedł na pod- w dniu 28 lutego i pokonawszy nie- scowości był koordynowany z pokładu wodną rafę. Wskutek przebicia kadłuba dogodności podejścia (rafy koralowe Spencer. Wojska amerykańskie, które zalana została kotłownia i jeden z prze- przed i grzęzawiska mangrowe na sa- wylądowały w tych rejonach nie napo- działów okrętu, szczęśliwie jednak mych plażach) pododdziały desanto- tkały praktycznie żadnego przeciwdzia- jego załodze udało się uratować zabez- we wylądowały na brzegu. Uprzednio łania i posuwały się w szybkim tempie pieczyć kotły i urządzenia napędowe. przeprowadzone intensywne bom- przez wzgórza ku środkowej części W celu asekuracji strojącej na mieliź- bardowanie spowodowało, że żołnie- Mindanao osiągając w dniu 27 kwiet- nie jednostki został oddelegowany ho- rze nie napotkali praktycznie żadne- nia Digos na zachodnim brzegu zato- lownik oceaniczny Quapaw (AFT-110). go przeciwdziałania i posuwali się ki Davao. Ten sam zespół uderzenio- Następnego dnia przy pomocy nale- do przodu w szybkim tempie zajmując wy, który na czele ze Spencer operował żącego do Armii małego holownika wczesnym popołudniem obydwa lot- w zatoce Moro, okrążył południowy LT-20, Spencer został ściągnięty z mie- niska na wyspie. W okolicach Puerto cypel Mindanao i w dniu 3 maja wysa- lizny, po czym odholowano go na głęb- Princessa Spencer pozostał do 3 mar- dził desant koło położonego niedaleko sze wody zatoki San Pedro, gdzie nur- ca kiedy to odszedł na Mindoro i na- Digos miasteczka Santa Cruz. Tego sa- kowie uszczelnili prowizorycznie jego stępnego dnia zakotwiczył w zatoce mego dnia żołnierze 24 Dywizji zajęli kadłub. W dniu 20 listopada przeciw- Mangarin. Dzień później Spencer opu- port Santa Anna, a dzień później mia- lotnicy stojącego na kotwicy okrętu ze- ścił Mindoro i przeszedł do zatoki San sto Davao. W dniu 4 maja okręt dowo- strzelili nieprzyjacielski samolot, który Pedro na Leyte dokąd dotarł w dniu dzenia odszedł też do Pollock Harbor, wpadł do morza w odległości dwóch 7 marca. po czym pięć dni później powrócił mil. Po przejściu żołnierzy 36 Kompa- Następną operacją desantową, z se- na Leyte. nii Łączności Dowodzenia na trans- rii mających na celu oswobodzenie W dniu 23 maja Spencer opuścił portowiec Gilliam (APA-57), w dniu mniejszych wysp filipińskich spod oku- Filipiny i przeszedł na wyspę Morotai, 22 listopada Spencer przeszedł do zato- pacji japońskiej, była operacja „V-2” – gdzie zakotwiczył dwa dni później. ki Leyte gdzie pełnił rolę jednostki ko- atak na Cebu. W dniu 21 marca 1945 Zaokrętowawszy dowódcę australij- ordynującej. roku na pokład jednostki dowodze- skiej 9 Dywizji Piechoty generała bry- Zatokę San Pedro Spencer opu- nia zaokrętowali: p.o. dowódcy 8 Gru- gady Williama J.V. Windeyera, w dniu ścił w dniu 28 stycznia 1945 roku ma- py Desantowej komandor Albert T. 4 czerwca jednostka wyszła w mo-

44 Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE Amerykańskie okręty dowodzenia

Spencer (WAGC-36) opuszczający po przebudowie Norfolk Navy Yard. Fotografia wykonana w dniu 26 września 1944 roku. fot. zbiory Arthur D. Baker III rze i skierowała się na czele Task rze. W dniu 1 lipca Spencer zakotwi- li. W dniu 10 września admirał Noble Group 78.1 ku północnym wybrzeżom czył na przydzielonej mu pozycji koło przeniósł swą banderę na okręt do- Borneo. Sześć dni później zespół ude- Balikpapan, po czym rozpoczęło się lą- wodzenia Wasatch (AGC-9), po czym rzeniowy dotarł do zatoki Brunei, gdzie dowanie tak, że jeszcze tego samego Spencer został oddany do dyspozycji generał Windeyer wraz ze swym szta- dnia sztab 7 Dywizji opuścił jego po- dowódcy 101 Dywizjonu Obsługi. bem przeniósł się na ląd. Następnie, kład. Dwa dni później jednostka zosta- Następnego dnia okręt opuścił przez kilka kolejnych dni Spencer peł- ła okrętem flagowym Task Group 78.2 Luzon i skierował się na Leyte. Sześć nił rolę jednostki dozoru radiolokacyj- pozostając na akwenie desantu przez dni później jednostka dołączyła do kie- nego oraz łączności dla australijskiej cztery kolejne dni. W dniu 7 czerw- rującego się na Okinawę konwoju 20 Brygady, która wylądowała na po- ca Spencer w towarzystwie transpor- 10K31, który składał się z barek LCS łudniowym wybrzeżu Zatoki. W dniu towca Kline (APD-120) odszedł do Ma- należących do 5 Flotylli Desantowej. 13 czerwca naprowadzany przez okręt nili docierając tam trzy dni później. W dniu 22 września Spencer odłączył nocny myśliwiec Northrop P-61 „Black Po tygodniu postoju okręt dowodzenia się od konwoju i samodzielnie skiero- Widow” zestrzelił japoński myśliwiec przeszedł do Subic Bay, po czym dwa wał się do Jinsen w Korei, gdzie dwa Kawanishi Ki-45 „Nick”. Następnego dni później dotarł ponownie do Manili. dni później rzucił kotwicę. W porcie dnia zluzowany przez niszczyciel W dniu 1 sierpnia 1945 roku na po- tym pełnił służbę pomocniczego okrę- Bancroft (DD-598) Spencer powrócił kład Spencer zaokrętował dowód- tu łączności dowódcy 101 Dywizjonu na Morotai. ca 8 Grupy Desantowej kontradmirał Obsługi. W dniu 9 października jed- Następną operacją, w której wzię- Albert S. Noble. Następnego dnia jednostka wyszła w morze rozstrzeliwu- ła udział jednostka, był desant w oko- nostka wyszła w morze i samodzielnie jąc po drodze do Szanghaju w Chi- licach Balikpapan położonego na połu- skierowała się do Zamboanga na Min- nach kilka pływających min morskich. dniowo-wschodnim wybrzeżu Borneo. danao, docierając tam w dniu 5 sierp- Okręt przybył do portu przeznacze- Operacja, podczas której Spencer miał nia. Po dwudniowym postoju podczas nia trzy dni później, po czym w dniu działać jako pomocniczy okręt dowo- którego admirał Noble odbył konfe- 5 grudnia 1945 roku został zwolnio- dzenia otrzymała nazwę „Oboe Two”. rencję z dowódcą 35 Dywizji Piechoty ny ze służby w 101 Dywizjonie Obsługi W dniu 22 czerwca 1945 roku na po- Spencer odszedł na Leyte i 8 sierpnia i skierowany do Pearl Harbor. Spencer kład jednostki przybyli komandor przybył do Tolosa. Trzy dni później, przybył na Hawaje w dniu 18 grudnia, C.W. Gray oraz sztab i inni oficero- w towarzystwie niszczyciela eskorto- po czym wycofano go ze służby w Ma- wie australijskiej 7 Dywizji Piechoty. wego Brazier (DE-345) okręt wyszedł rynarce i postawiono do dyspozycji Dwa dni później okręt przeprowa- do Manili, do której dotarł następne- dowództwa 11 Dystryktu Morskiego dził ćwiczenia zgrywające, po których go dnia. W dniu 25 sierpnia jednostka Straży Przybrzeżnej w San Diego. w dniu 25 czerwca zaokrętowani zo- przeszła do San Fernando, gdzie admi- W dniu 24 grudnia 1945 roku okręt stali żołnierze australijskiej 1 Powietrz- rał Noble odbył konferencję z dowódcą dotarł do Kalifornii, gdzie otrzymał nej Grupy Łącznikowej i następnego 33 Dywizji Piechoty, po której w dniu z kolei rozkaz przejścia na Wschod- dnia Task Group 78.2 wyszła w mo- 28 sierpnia okręt powrócił do Mani- nie Wybrzeże i stawienia się do dyspo-

Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE 45 Amerykańskie okręty dowodzenia

Okręt Wycofany Los okrętu Nazwa Sygnatura ze służby Zatopiony jako element sztucznej rafy koło Key Largo, Floryda Bibb WHEC-31 30.09.1985 w dniu 28.11.1987 roku Cambell WHEC -32 01.04.1982 Zatopiony jako okręt-cel koło wyspy Guadalupe, Hawaje w dniu 29.11.1984 roku Zatopiony jako element sztucznej rafy koło Key Largo, Floryda Duane WHEC -33 01.08.1985 W dniu 27.11.1987 roku Inghram WHEC-35 27.05.1988 Okręt-Muzeum w Charleston, Południowa Karolina Od 23.01.1974 jako hulk szkolny dla załóg maszynowych w Curtis Bay, Spencer WHEC-36 15.12.1980 Maryland – sprzedany na złom w dniu 08.10.1981 roku Taney WHEC-37 07.12.1986 Od 07.12.1988 jako Okręt-Muzeum w Baltimore, Maryland zycji dowódcy 3 Dystryktu Morskiego -wschodniej części archipelagu Ryukyu Zjednoczonych i po krótkim posto- w Nowym Jorku. Przez półtora mie- wysp Kerama. Następnie powrócił ju na Midway, w dniu 29 października siąca 1946 roku Spencer ze zreduko- w okolice plaż Hagushi spędzając nie- przybyła do San Francisco. Następnie waną załogą oczekiwał na zwolnienie mal cały okres swej wojennej służ- Taney przeszedł Kanał Panamski się miejsca w stoczni, po czym w dniu by u brzegów Okinawy. W tym czasie i w dniu 29 listopada 1945 roku do- 23 lutego 1946 roku opuścił Nowy Jork Taney pełnił rolę jednostki dowodzenia, tarł do Charleston, gdzie w tamtejszej i przeszedł do Charleston Navy Yard, zbierając i przekazując informacje bo- stoczni marynarki przywrócono mu w której przywrócono mu konfigurację jowe, zapewniając osłonę radiolokacyj- konfigurację uzbrojenia i wyposażenia uzbrojenia i wyposażenia patrolowca. ną i powietrzną oraz naprowadzając patrolowca. patrole myśliwców. Okręt przez cały Taney (WAGC-37) ten czas był zagrożony atakami lotnic- Kanonierka Williamsburg Przebudowę na pomocniczy okręt twa japońskiego (do końca maja ogło- Wśród jednostek amerykańskich, dowodzenia siłami desantowymi jed- szono na jego pokładzie 119 alarmów które w okresie II wojny światowej nostka przeszła w Boston Navy Yard, lotniczych!) oraz początkowo przez ba- były wykorzystywane przez dowódców pomiędzy październikiem 1944, terie artylerii nadbrzeżnej. Pod koniec zespołów floty, a także innych rodza- a styczniem następnego roku. Okręt operacji inwazyjnej armada zgrupowa- jów wojsk, znalazła się również kano- z nową sygnaturą WAGC-37 opuścił na wokół Okinawy znalazła się pod do- nierka Williamsburg. Jednostka ta nie stocznię w dniu 19 stycznia 1945 roku datkowym zagrożeniem – sił przyrody. brała wprawdzie udziału w operacjach kierując się do bazy w Norfolk w sta- Taney dwukrotnie ( w dniach 19-20 lip- inwazyjnych, niemniej jednak przez nie Wirginia. Po przeprowadzeniu ca i 1-3 sierpnia ) wyprowadzał na peł- pewien okres służby nosiła oznaczenie prób oraz rejsów zgrywających zane morze zagrożone przez tajfun jed- przynależne okrętom dowodzenia siła- łogę jednostka przeszła przez Kanał nostki, po czym wracał na ich czele mi desantowymi. Panamski i zawijając na krótko do San ku plażom Hagushi. W dniu 16 sierp- Stępkę okrętu, który w swej pierwot- Diego w Kaliforni, w dniu 22 lutego nia okręt dowodzenia został oddelego- nej konfiguracji jachtu motorowego 1945 roku dotarła do Pearl Harbor. wany do asystowania uszkodzonemu nosił nazwę Aras II, położono w dniu Po przyjęciu na pokład kontradmira- pancernikowi Pennsylvania (BB-38), 19 marca 1930 roku w Bath Iron ła Calvina H. Cobba wraz z jego szta- który cztery dni wcześniej został trafio- Works Corp. w Bath w stanie Maine. bem, w dniu 10 marca Taney wyszedł ny torpedą zrzuconą przez samotny sa- Jednostka została wodowana w dniu na wyspy Marshalla. Następnie przez molot japoński. Dziewięć dni później 8 grudnia tego samego roku, po czym Eniwetok przeszedł na Ulithi w archi- pokład jednostki opuścił admirał Cobb, w dniu 15 stycznia 1931 roku prze- pelagu Karolinów, gdzie dotarł w dniu a włączony w skład sił okupacyjnych kazano ją Hughowi J. Chisholmowi, 13 marca. Taney został skierowany na macierzy- amerykańskiemu przemysłowco- W dniu 7 kwietnia Taney dołączył ste Wyspy Japońskie. wi z branży celulozowo-papierniczej. do Task Force 51.8, z którym to zespo- W dniu 11 września okręt rzucił ko- W dniu 24 kwietnia 1941 roku, a więc łem skierował się na wyspy Ryukyu. twicę na redzie Wakayama i następ- jeszcze przed japońskim atakiem Trwała tam właśnie operacja „Iceberg”, nego dnia rano zaokrętowane na nim na Pearl Harbor, jacht został zare- której głównym celem była najwięk- oddziały udały się na brzeg. Podczas kwirowany przez Marynarkę Stanów sza wyspa archipelagu – Okinawa. postoju na redzie okręt znowu starł się Zjednoczonych. Jednostkę przeklasyfi- Trzy dni później, podczas trwające- z żywiołem w postaci kolejnego tajfu- kowano na kanonierkę i przeznaczono go akurat ataku lotnictwa japońskie- nu, który w dniu 17 września zaatako- do służby patrolowej nadając jej jed- go, jednostki dotarły do wybrzeży wy- wał wybrzeża Japonii. Jego centrum nocześnie nową nazwę Williamsburg spy w okolicach Hagushi. Pierwszego przemieściło się przy tym zaledwie i sygnaturę PG-56. W dniu 23 czerw- dnia pobytu u brzegów Okinawy arty- 90 Mm od Wakayama. Taney, dzię- ca 1941 roku okręt został skierowany lerzyści Taney zestrzelili japoński bom- ki dobrej przyczepności dna, jako je- do stoczni Brewer Drydock and Repair bowiec Mitsubishi G4M „Betty”, któ- den z nielicznych okrętów przetrzymał Co. w Brooklyn w stanie Nowy Jork, ry wpadł do wody niecałe 1100 m sztorm o prędkości wiatru dochodzącej w której dokonano jego przebudowy. przed dziobem okrętu. W dniach do 160 km/h stojąc na kotwicy. W dniu Eks-jacht motorowy został ponownie od 13 do 15 kwietnia okręt przeby- 14 października jednostka opuściła wprowadzony służby w dniu 7 paź- wał wśród położonych w południowo- Japonię zostając odwołana do Stanów dziernika 1941 roku w New York Navy

46 Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE Amerykańskie okręty dowodzenia

Yard w Nowym Jorku. Następnie, opatrzeniowcem Lochnagar, okręt od- li Melville (AD-2), aby przejść krótki w dniu 5 listopada przybył do Norfolk wiedził Akureyi, Dalvik, Budareyl oraz przegląd. W pierwszych dniach sierp- Navy Yard gdzie zakończono pozostałe Reydarfiord. Pod koniec maja kano- nia kanonierka przewiozła do Hval- prace wyposażeniowe. nierka wyszła w morze na poszukiwa- fjordur trupę aktorów „Command Kanonierka Williamsburg miała wy- nia uszkodzonego frachtowca Gemini Performance”, którzy w dniu 2 sierp- porność pełną 1834 tony, przy dłu- oraz towarzyszącego mu holownika nia dali tam dwa przedstawienia. gości 74,29 m, szerokości 10,97 m Jaunty. Osłaniany przez łódź latającą Osiem dni później jednostka przeszła i zanurzeniu 4,27 m. Napęd okrętu sta- Consolidated PBY-1 „Catalina” okręt do Londonderry w Irlandii Północnej, nowiły dwa wysokoprężne silniki spa- odnalazł obydwie jednostki, po czym gdzie przeprowadzono jej remont. linowe Winton o mocy 1100 KM, któ- w dodatkowej eskorcie patrolowca Po zakończeniu remontu w dniu re umożliwiały mu osiąganie prędkości Duane (WPG-33) i niszczyciela Babbitt 10 września Williamsburg wspólnie 13,5 węzła (16 węzłów na próbach). (DD-128) cały zespół dotarł do Reykija- z brytyjskim okrętem podwodnym Jednostka była uzbrojona w dwa dzia- viku. W dniu 4 czerwca Williamsburg odbył ćwiczenia przeciwpodwodne ła kalibru 76 mm (2 x I), sześć wielo- przeszedł do Hvalfjordur gdzie zacu- i pięć dni później odszedł na Islan- kalibrowych karabinów maszynowych mował u burty okrętu-bazy niszczycieli dię. W drugiej połowie września 1942 12,7 mm Browning (6 x I) oraz dwa Melville (AD-2) aby przejść remont. roku kanonierka, wspólnie z niszczy- karabiny maszynowe 7,62 mm Lewis Przez następne miesiące 1942 roku cielem Leary (DD-158), eskortowała (2 x I). Ponadto, wyposażono ją w broń kanonierka pełniła służbę patrolową okręt zaopatrzeniowy Uranus (AF-14), przeciwpodwodną w postaci dwóch i eskortową na wodach otaczających który dostarczył zaopatrzenie dla bazy wyrzutni i pojedynczego miotacza „Y” Islandię. I tak: w połowie czerwca Armii w Budareyl. W dniu 24 wrze- (Mk5) bomb głębinowych. Załogę okrę- 1942 roku Williamsburg eskortował śnia Williamsburg przyjął na swój tu stanowiło 6 oficerów oraz 75 podofi- transportowiec Pegasus (AK-48), któ- pokład w Seydisfiord 15 rozbitków cerów i marynarzy. ry dostarczył zaopatrzenie do bazy ze statków Wilham Hooper i Daniel W dniu 2 grudnia Williamsburg opu- w Akureyi, po czym w dniu 20 czerw- Morgan, które należały do zdziesiątko- ścił Norfolk i po krótkim postoju w Wa- ca powrócił do Reykijaviku. Pod ko- wanego przez niemieckie okręty pod- szyngtonie, na dzień przed wybuchem niec czerwca okręt zawiózł do Hval- wodne i samoloty konwoju PQ-17. wojny z Japonia zawinął do Halifaxu fjordur grupę oficerów Armii, którzy Pięć dni później kanonierka zawinę- na Nowej Szkocji. Następnego dnia oprócz przeprowadzenia inspekcji ła do Reykijaviku, a następnego dnia po ataku na Pearl Harbor okręt opu- złożyli wizytę na kotwiczącym tam ponownie do Hvalfjordur, gdzie zacu- ścił Halifax i skierował się na Islan- pancerniku Washington (BB-56). mowawszy u burty okrętu-bazy nisz- dię. Po krótkim postoju w Hvalfjor- W dniu 12 lipca kanonierka przeję- czycieli Melville (AD-2) do 3 paździer- dur, w drugiej połowie grudnia dotarł ła z transportowca Richard Heny Lee nika przeszła kolejny przegląd. Przez do Reykijaviku. W dniu 23 grudnia 28 skrzyń ze sztabami złota o warto- następne dwa miesiące Williamsburg 1941 roku swoją banderę na jedno- ści ponad 1,5 mln dolarów i dostar- pełnił w dalszym ciągu służbę eskor- stce podniósł kontradmirał James L. czyła do Reykijaviku, gdzie przekaza- tową na wodach Islandii, aby święta Kauffman, dowódca nowo utworzo- ła je na Washington (BB-56). Między Bożego Narodzenia spędzić u burty nej bazy marynarki. Admirał przybył 14, a 16 lipca Williamsburg ponownie okrętu remontowego Vulcan (AR-5). do Reykijaviku na pokładzie pancerni- stanął u burty okrętu-bazy niszczycie- Przegląd jednostki zakończono w dniu ka Arkansas (BB-33), ze względu jednak na brak odpowiedniej kwatery Kanonierka Williamsburg (PG-56) w maju 1945 roku, w końcowym okresie jej służby we Flocie Atlantyku. fot. zbiory Arthur D. Baker III na lądzie oraz niedostatek miejsc przy nabrzeżach portowych za swoją sie- dzibę był zmuszony obrać kotwiczą- cą w awanporcie kanonierkę. Dzięki temu Williamsburg w niezamierzony sposób zmienił swą funkcję na okręt dowodzenia. W tym czasie był zacu- mowany przy głównym nabrzeżu por- towym Reykijaviku, pełniąc przy tym rolę nie tylko jednostki sztabowej, ale także hulku mieszkalnego dla oficerów i żołnierzy sztabu. Kwaterą admirała Kauffmana kanonierka była do poło- wy maja 1942 roku, kiedy to zakończo- no budowę lądowej bazy Marynarki Camp Knox i admirał przeniósł się do niej wraz ze swym sztabem. W dniu 18 maja 1942 roku Williamsburg opuścił Reyjkijavik i z ge- nerałem majorem Bonesteelem oraz kilkoma innymi wysokimi oficerami Armii na pokładzie udał się na in- spekcję baz założonych na wyspach Islandii. Wraz z towarzyszącym mu za-

Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE 47 Amerykańskie okręty dowodzenia

3 stycznia 1943 roku po czym kano- otrzymał przynależną okrętom dowo- przeznaczyła go na statek badawczy dla nierka do końca stycznia pełniła służ- dzenia siłami desantowymi sygnaturę Instytutu Oceanografii w Woods Hole. bę eskortowca. „AGC-”, ze specjalnym numerem roz- Po przystosowaniu do pracy w nowej W dniu 7 lutego 1943 roku poznawczym „369”. roli nadano mu nazwę Anton Bruun, Williamsburg został odwołany do No- Chociaż jednostka nigdy nie pełni- po czym w ciągu następnych lat statek wego Jorku, przy czym po drodze ła funkcji „klasycznego” okrętu dowo- odbył kilkanaście rejsów badawczych na Wschodnie Wybrzeże zawinął do St. dzenia, w ciągu następnych lat służy- na Oceanach Indyjskim i Spokojnym. Jones na Nowej Funlandii oraz eskor- ła jako jacht reprezentacyjny dwóm W 1968 roku jednostka została poważ- tował do bazy w Argentia okręt za- prezydentom Stanów Zjednoczonych: nie uszkodzona, kiedy to nieoczekiwa- opatrzeniowy Pontiac (AF-20). W dniu Harry S. Trumanowi oraz Dwightowi nie zatonął dok pływający na którym 22 lutego kanonierka weszła do stoczni D. Eisenhowerowi, przy czym inten- prowadzono jej remont. Odbudowa Bethlehem Steel Co. w Hoboken w sta- sywniej wykorzystywał Williamsburg statku do służby w poprzedniej roli nie New Jersey, gdzie przeszła prze- pierwszy z nich. Za kadencji Trumana okazała się nieuzasadniona ekono- gląd. Po miesięcznym postoju w stocz- na pokładzie jachtu gościli: dwaj pre- micznie, w związku z czym Anton ni, w dniu 31 marca Williamsburg mierzy Wielkiej Brytanii: Winston Bruun został przekazany Administracji zawinął do Norfolk, gdzie został Churchill i Clement R. Attlee, prezy- Żeglugi. Ponieważ, zarówno pró- okrętem flagowym kontradmirała dent Meksyku Miguel Aleman oraz ba jego sprzedaży Indiom jak i prze- Donalda B. Beary, dowódcy Szkolenia sekretarz stanu George S. Marshall. kształcenia w pływający kompleks za- Operacyjnego Floty Atlantyckiej. Przez Jednostka odbyła przy tym wiele po- wierający hotel, restaurację i muzeum następne dwa lata jednostka działa- dróży głównie na akwenach Zatoki w Salem w stanie New Jersey zakoń- ła na wodach wschodniego wybrze- Chesapeake, lecz także w rejon Florydy, czyły się niepowodzeniem, prawa wła- ża Stanów Zjednoczonych: przede Bermudów, Puerto Rico, Kuby oraz sności statku w 1982 roku przekazano wszystkim na akwenie Hampton amerykańskich Wysp Dziewiczych. Presidential Yacht Trust, który przeho- Roads – Zatoka Chesapeake oraz oka- Prezydent Eisenhower odbył na jach- lował jednostkę do Blue Plains w Wa- zjonalnie na wodach koło Newport, cie tylko jedną podróż odwiedza- szyngtonie. Po ponad dekadzie po- Nowego Jorku, Florydy, a także w Za- jąc między 14 i 18 maja 1953 roku stoju przy kei eks-jacht prezydencki toce Guantanamo na Kubie. Yorktown i Norfolk w stanie Wirginia został przekazany USS Williamsburg W dniu 16 czerwca 1945 roku oraz Annapolis w stanie Maryland. Corp, która planowała udostępnienie Williamsburg został przekazany do dys- Williamsburg został wycofany ze służ- go publiczności w Key West na Flory- pozycji dowódcy Sił Obsługi Floty by 30 czerwca 1953 roku w Washing- dzie. W dniu 7 marca 1994 roku jed- Atlantyku. Występujący w dalszym cią- ton Navy Yard i przekazany Potomac nostka opuściła Waszyngton i udała się gu na Pacyfiku niedostatek okrętów River Naval Command w celu przygo- do Włoch gdzie miała zostać przystoso- dowodzenia spowodował, że podję- towania go do dezaktywacji. Jacht zo- wana do pełnienia nowej roli. Dalsze to decyzję o przebudowie kanonierki stał następnie przebazowany do New- losy Williamsburg pozostają nieznane na okręt dowodzenia siłami desanto- port w stanie Rhode Island, gdzie – przypuszczalnie po raz kolejny nie wymi. W celu przystosowania do służ- w dniu 2 kwietnia 1959 roku nadano udało się go przebudować i choć nie- by w nowej roli Williamsburg wszedł mu „status specjalny”. które źródła podają, że istnieje w dal- do Norfolk Navy Yard gdzie 10 lip- Po trzyletnim postoju w rezer- szym ciągu, eks-jacht został prawdopo- ca rozpoczęto prace związane z jego wie, w dniu 1 kwietnia 1962 roku jed- dobnie złomowany we włoskim porcie konwersją. Zanim jednak ukończono nostka została skreślona z listy flo- La Spezia pod koniec lat dziewięćdzie- przebudowę jednostki nastąpiła kapi- ty. W dniu 9 sierpnia tego samego siątych ubiegłego wieku. tulacja Japonii i dalsze prace związa- roku Williamsburg został przekazany ne z jej przebudową zostały wstrzy- National Science Foundation, która (ciąg dalszy nastąpi) mane. Williamsburg nie wszedł już jednak do służby w konfiguracji kano- Eks-kanonierka Williamsburg w San Juan na Puerto Rico w lutym 1948 roku jako nierki. Pilną potrzebą okazało się bo- reprezentacyjny jacht Prezydenta Stanów Zjednoczonych. Jednostka nosiła wówczas sygnaturę AGC-369, tj. przynależną okrętom dowodzenia siłami desantowymi. wiem zastąpienie wyeksploatowanego fot. zbiory Arthur D. Baker III reprezentacyjnego jachtu prezydenc- kiego Potomac (AG-25). W związku z tym eks-kanonierka pozostała w Nor- folk Navy Yard do początków listopada 1945 roku, kiedy to dokończono jej przebudowę tym razem na nowy jacht prezydencki. Jednostkę wypo- sażono w pomieszczenia dla 14 osób świty prezydenckiej oraz 15 oficerów i 110 podoficerów i marynarzy zało- gi. W nowej roli jej wyporność lekka wynosiła 1763 ton, a pełna 1897 ton. Po zakończeniu przebudowy jacht prze- szedł do Washington Navy Yard w Wa- szyngtonie, gdzie w dniu 5 listopada 1945 roku zamienił się rolami z Po- tomac. Pięć dni później Williamsburg

48 Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE Polski niszczyciel Wicher typu Skoryj (proj.Tekst 30bis) Tadeusz Górski krótko po przejęciu od Rosjan. fot. Janusz Uklejewski

NiszczycieleNiszczyciele flotflot MorzaMorza BałtyckiegoBałtyckiego ww latachlatach 50.50. XXXX wiekuwieku

Niszczyciele były uniwersalnymi Doświadczenia wojenne zasadniczo – niszczyciele rakietowe, znajdują- jednostkami wśród okrętów nawod- nie zmieniły ich zadań bojowych przez ce się w składzie potęg morskich (roz- nych, stanowiącymi zasadniczy rodzaj wiele lat, a sztaby związków taktycznych wijano je głównie we flocie amerykań- sił morskich. W Polsce, okręty te do i operacyjnych uzupełniały tylko niektó- skiej i radzieckiej); końca lat 40. zwano kontrtorpedowca- re elementy taktyki niszczycieli. W dobie – niszczyciele doświadczalne, pomi, a przez wiele lat obu określeń uży- poszukiwań i fascynacji bronią atomo- chodzące z wycofywanych jednostek, wano zamiennie. Ich uniwersalność wą ich zasadniczym uzbrojeniem była służące do różnych prac studyjnych zrodziła się w latach 30. i w toku II nadal artyleria, broń torpedowa, broń w zakresie taktyki floty i prac badaw- wojny światowej, a największy wysiłek przeciw okrętom podwodnym, a ponad- czych nad uzbrojeniem i wyposaże- do ich rozwoju wnieśli alianci zachod- to przystosowane były do stawiania min. niem okrętowym. ni. Łączono je w różnorodne związki Były różnej wielkości, o różnych właści- We flotach operujących na oce- taktyczne, jednorodne związki taktycz- wościach taktyczno-technicznych i dały anach i dużych morzach, z niszczycieli ne i inne zespoły, operowały również podstawy do tworzenia nowych rodza- zaczęto demontować wyrzutnie torpe- pojedynczo. Charakteryzowały się jów okrętów: dowe do celów nawodnych. Wynikało dobrymi właściwościami morskimi, – niszczyciele (okręty uniwersalne to z trudności przeprowadzenia ata- działały w różnych warunkach po- klasyczne) duże, średnie i małe (zwa- ku torpedowego na nowoczesny ze- godowych dniem i nocą. Ich postoje ne też torpedowcami); spół bojowy, co zresztą było już trudne w portach, na redach i remontach były – niszczyciele eskortowe z uzbroje- w końcowej fazie II wojny światowej. krótkie, a rejsy trwały średnio kilkana- niem artyleryjskim i przeciwko okrę- Poza tym wobec rozwoju środków roz- ście dób. Początkowo przeprowadzały tom podwodnym, bez uzbrojenia tor- poznania i radiolokacji, skryte zbliże- ataki torpedowe na zespoły większych pedowego; nie do przeciwnika było już niemoż- okrętów, ochraniały duże okręty na- – niszczyciele obrony plot, stanowią- liwe, a niszczyciele rozpoznawano wodnie i konwoje przed atakami okrę- cy nowy rodzaj okrętów obrony plot; nawet w ciemności i były natychmiast tów podwodnych, lotnictwa i sił lek- – okręty dozoru radiolokacyjnego – namierzane. Dlatego w miejsce wy- kich przeciwnika – głównie przed jego w zależności od wielkości i dzielności rzutni torpedowych przeciw okrętom ścigaczami torpedowymi. Ponadto sta- morskiej niszczyciele dalekiego, śred- nawodnym, montowano wyrzutnie wiały aktywne zagrody minowe, peł- niego i bliskiego dozoru radiolokacyj- torpedowe przeciw okrętom podwod- niły służbę dozorową, brały udział we nego; nym i inne rodzaje uzbrojenia prze- wsparciu wojsk lądowych i desantów – część niszczycieli z okresu II woj- ciw okrętom podwodnym. Czasami oraz w postukiwaniu i niszczeniu okrę- ny światowej, będących w dobrym sta- zachowywano wyrzutnie torpedo- tów podwodnych. Brały udział niemal nie i nadających się do modernizacji, we do celów nawodnych, rozwijając we wszystkich operacjach bojowych, zamieniano na fregaty; uzbrojenie przeciw okrętom podwod- ale głównie przeciwko siłom podwod- – niszczyciele szkolne, np. na nym kosztem artylerii głównego kali- nym i samolotom. Do bazowania uży- Bałtyku radzieckie Leningrad i Mińsk, bru. Doświadczenia w tym kierunku wały portów średniej wielkości. a na wodach arktycznych Baku; prowadzono głównie we flocie ame-

Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE 49 Niszczyciele flot Morza Bałtyckiego

Radziecki niszczyciel Gromkij (proj. 7) na początku lat 50. Fotografię wykonano w Leningradzie po zakończeniu modernizacji okrętu. fot. zbiory Anatolij N. Odajnik rykańskiej, brytyjskiej, a później i ra- binowych, rakietowe miotacze bomb Właściwości bojowe niszczycie- dzieckiej. głębinowych, wyrzutnie torpedowe li określały elementy taktyczno-tech- W latach 50. na Bałtyku zespo- przeciw okrętom podwodnym i in- niczne: ataku (artyleria, torpedy, miny, ły niszczycieli starały się rozbudo- ne środki zwalczania celów podwod- bomby głębinowe); obrony (obro- wywać floty – radziecka, duńska, zanych. Takiej modernizacji zostały pod- na przeciwminowa, przeciwlotnicza, chodnioniemiecka, szwedzka i polska. dane również niszczyciele z Polskiego przeciwpożarowa, przeciwatomowa, Budowano je nadal w ZSRR i Szwe- Oddziału Marynarki Wojennej w Wiel- przeciwchemiczna); manewru (pręd- cji, w oparciu o uzupełniane doku- kiej Brytanii – Garland i Ślązak. kość, zasięg pływania, zwrotność, za- mentacje i doświadczenia pochodzące Garland w grudniu 1947 roku zo- nurzenie, możliwość pływania na fali). z lat 40. Pozostałe floty – duńska i za- stał zakupiony przez Królewska Niszczyciele różnych flot były zor- chodnioniemiecka korzystały z dostaw Marynarkę Wojenną Holandii, w któ- ganizowane w związki taktyczne, róż- amerykańskich, zaś polska – radziec- rej pełnił służbę pod nazwą Marnix. ne grupy i inne, co zależało od wielko- kich. Były to okręty artyleryjsko-tor- W Amsterdamie został przebudowa- ści sił morskich, ich zadań i akwenów pedowe, mogące prowadzić operacje ny na jednostkę ćwiczebną do zwal- operacyjnych. Wysterowały w składzie bojowe na morzu zamkniętym, pod czania okrętów podwodnych i jako flotylli, dywizjonów, grup, a ponadto osłoną wysp, w warunkach ograniczo- okręt szkoleniowy do szkolenia tech- w składzie brygad i dywizji. nych pod względem geograficznym. nicznego. Pierwszy rejs ćwiczebny od- W latach 50. niszczyciele w dużych Zespoły torpedowe – kutry torpedo- był w styczniu 1950 roku. Następnie, flotach wojennych były zorganizowa- we pod osłoną niszczyli nie były w sta- w 1952 roku, Marnix jako fregata ne we flotyllach, a w pozostałych wynie oddalać się od wybrzeży, stosując przeszedł gruntowny przegląd. Pod łączne w dywizjonach. Flotylla (fr. flo- taktykę z II wojny światowej, w mia- holenderką banderą nosił następują- tylle) niszczycieli stanowiła zespół rę dostosowaną do nowych warun- ce znaki taktyczne: początkowo ”HX”, taktyczny w składzie zwykle dwóch ków walki morskiej. Natomiast ataki a następnie od października 1950 roku dywizjonów, po 4 lub 6 okrętów tej torpedowe na oceanach i dużych mo- – „JT 7”, od października 1951 roku klasy. W niektórych flotach występo- rzach nie były już uwzględniane w tak- „D 807”, a od października następne- wał jeden okręt dodatkowo, jako za- tyce niszczycieli. Dlatego floty, których go roku „F 801”. Marnix miał wów- pasowy, a ponadto bywało i tak, że okręty operowały na takich akwenach czas następujące uzbrojenie: 2x105; najsilniejszy z nich był jak gdyby prze- wycofywały lub przezbrajały swoje 6x20; 1 hedhegog; 2 miotacze bomb wodnikiem całej flotylli. Natomiast niszczyciele z uzbrojenia torpedowe- głębinowych i 4 wyrzutnie bomb głę- dywizjon stanowił niższy zespół tak- go na okręty zwalczania okrętów pod- binowych. 10 kwietnia 1964 roku tyczny. Występował w składzie 4 lub wodnych i lotnictwa. A w większości okręt sprzedano panu Jos de Stendt 6 okrętów i dzielono je zazwyczaj na niszczyciele z uzbrojeniem torpedo- z Antwerpii za 303.300 guldenów. dwa półdywizjony. wym przebudowywano na fregaty. Natomiast Ślązak (bryt. Bedale), po re- Niszczyciele występowały w skła- Zdejmowano z nich wyrzutnie torpe- moncie i znacznej modernizacji, został dzie różnych grup do przeprowadze- dowe, armaty morskie kalibrów 120- wcielony do indyjskiej floty wojennej nia określonych operacji bojowych. -130 mm, a w ich miejsce i w miejsce pod nazwą Godavari. Formalnie na- Do najważniejszych należała grupa wyposażenia do tego uzbrojenia, mon- stąpiło to 18 czerwca 1953 roku. Jego poszukująco-uderzeniowa, przezna- towano artylerię uniwersalną szybko- dowódcą został S. M. Kohli, później- czona do poszukiwania i zwalczania strzelną, zdolną zwalczać samoloty szy admirał i dowódca indyjskiej ma- okrętów podwodnych. Na dużych mo- już odrzutowe. Zaś do walki z okręta- rynarki wojennej. Okręt został skreślo- rzach w jej skład wchodził zasadniczo mi podwodnymi miotacze bomb głę- ny z listy floty w 1976 roku. jeden lotniskowiec i kilka niszczycie-

50 Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE Niszczyciele flot Morza Bałtyckiego li. Natomiast na Bałtyku grupa poszu- wet z lekkimi krążownikami. Normy ła 12 strzałów na minutę, donośność kująco-uderzeniowa wsparcie lotnicze uzbrojenia artyleryjskiego obejmowa- maksymalna 90 kabli, donośność sku- miała z lotnisk brzegowych. Ponadto ły armaty głównego kalibru i artylerię teczna 60 kabli, a pułap 10. tysięcy niszczyciele występowały w grupach plot. Niektóre z niszczycieli – te star- metrów. Poza tym wszystkie niszczy- taktycznych ugrupowań bojowych, sze, posiadały na uzbrojeniu również ciele uzbrojone były w armaty kali- wykonując jedno z zadań w walce lub karabiny maszynowe. bru 37 mm typu W-11 i 70-K (1 x II) uderzeniu: grupa rozpoznawcza, gru- Artyleria główna składała się z 4-6 przeznaczone do niszczenia celów po- pa stawiania zasłon dymnych, grupa luf kalibrów od 100 do 150 mm, roz- wietrznych i małych celów morskich uderzeniowa itd. mieszczone przeważnie w dwulufo- oraz brzegowych. Armaty te miały na- Brygada okrętów (od wł. bryga- wych półwieżach. Na niektórych okrę- stępującą charakterystykę: kąt podnie- da – oddział, od briga, dosł. walka) tach było 8 luf zdwojonych. W skład sienia od -5’ do +85’; szybkostrzelność obejmowała zespół jednorodnych lub artylerii plot na dużych niszczycielach 60 strzałów na minutę; zasięg mak- różnorodnych okrętów. W ten spo- wchodziło 20-40 luf, a na mniejszych symalny 20 kabli, skuteczny 15 kabli, sób w niektórych flotach wojennych do kilkunastu. Ilość amunicji uzależ- a pułap 3000 metrów. niszczyciele były ujęte organizacyjnie niona była od wyporności, możliwości Broń podwodna obejmowała wy- również w brygady. Natomiast dywi- rozmieszczenia komór amunicyjnych rzutnie torpedowe przeciwko celom zja stanowiła wyższy zespół taktyczny i żywotności luf. nawodnym, środki zwalczania okrę- okrętów jednej lub różnych klas okrę- Polskie niszczyciele miały na uzbro- tów podwodnych, miny i trały para- tów, złożony z kilku brygad i dywizjo- jeniu armaty głównego kalibru 130 wan. nów okrętów, w tym również niszczy- mm i 100 mm. Pierwsze były na uzbro- Uzbrojenie torpedowe obejmowało cieli. jeniu niszczycieli typu Skoryj. Były to od 5 (1 x V) lub 6 (2 x III) do 10 (2 x V) W polskiej flocie wojennej w latach armaty morskie typu B-2-ŁM usta- wyrzutni torpedowych do zwalcza- 50. niszczyciele występowały w skła- wione podwójnie w wieżach (jedna na nia celów nawodnych. Przeznaczone dzie dywizjonu. W październiku 1957 dziobie, druga na rufie), przeznaczone było do zwalczania okrętów bojowych roku zorganizowany został 7 Dywizjon do niszczenia celów morskich i brze- i transportowców z odległości 35 kabli Niszczycieli w składzie 4 okrętów, któ- gowych. Ich szybkostrzelność wyno- i więcej. 35 kabli stanowiło najmniej- ry wraz z kutrami torpedowymi stano- siła 8 strzałów na minutę, donośność sze zbliżenie do okrętu odpierającego wił zespół uderzeniowy floty. Dywizjon maksymalna 139 kabli, a skuteczna ten atak artylerią. Celem skuteczno- rozwiązano w 1971 roku, a 3 ówcze- 110 kabli. Natomiast drugie – kalibru ści ataku torpedowego należało odpa- sne polskie niszczyciele – Warszawa, 100 mm, znajdowały się na uzbroje- lić salwą – do pancernika i krążowni- Grom i Wicher wcielono do 3 Flotylli niu Błyskawicy i Burzy. Były to arma- ka 5-6 torped. Obrony wybrzeża. ty uniwersalne typu P-2-100 przezna- Moc bojową uzbrojenia torpedowe- czone do niszczenia celów morskich, go niszczycieli określano na podstawie Uzbrojenie brzegowych i powietrznych. Ich szyb- możliwości porażenia przeciwnika Zasadniczym uzbrojeniem niszczy- kostrzelność wynosiła 12 strzałów na z jak największej odległości. Działanie cieli na Bałtyku w latach 50. była arty- minutę, donośność maksymalna 110 torpedy zależało od materiału wybu- leria, broń podwodna, a na niektórych kabli, skuteczna 75 kabli, a pułap 12 chowego, konstrukcji atakowanej jed- pociski rakietowe. tysięcy metrów. nostki i warunków trafienia. Trafienie Artyleria przeważnie zautoma- Do obrony przeciwlotniczej prze- w dziób zmniejszało właściwości ma- tyzowana, uniwersalna, z systema- znaczone były uniwersalne armaty ka- newru, w pobliże maszynowni zmniej- mi kierowania ognia, pozwalająca libru 85 mm (1 x II) typu 90K, w któ- szenie prędkości, w rufę – pozbawia- na prowadzenie walki ze wszystkimi re uzbrojone były niszczyciele typu ło przeciwnika ruchu lub możliwości nawodnymi okrętami lekkimi, a na- Skoryj. Ich szybkostrzelność wynosi- manewrowania.

Radziecki niszczyciel Skromnyj typu Skoryj na paradzie pierwszomajowej w Leningradzie – 1958 rok. fot. zbiory Władymir P. Zabłockij

Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE 51 Niszczyciele flot Morza Bałtyckiego

Niszczyciel Burza w czasie prób odbiorczych po dokonanej gruntownej modernizacji. fot. Janusz Uklejewski

Polskie niszczyciele miały na uzbro- ny, który znacznie ograniczał pręd- doznanych w czasie walk, Błyskawica jeniu dwa wzory torped: 53-38 (paroga- kość jednostki. Ponadto stosowano nadal przez wiele lat należała do naj- zowa) i 53-39 (parogazowa). Obie były zmniejszanie szumów własnego okrę- większych i najlepszych jednostek przeznaczone do niszczenia celów na- tu, co ćwiczono głównie w czasie nawodnych w polskiej flocie wojen- wodnych, miały przebieg prosty z moż- szkolenia pojedynczego okrętu. Do nej. Przysparzała najmniej kłopotów liwością odchylenia do 90’, zanurzenie ochrony przed minami kontaktowy- w zakresie napraw, nie miała wad od 2 do 14 metrów i obie miały kaliber mi przydatne był trał parawan, skła- technicznych i stanowiła nadal okręt 533,4 mm. Torpeda wzoru 53-38 mia- dający się z dwóch części trałujących zdolny do działań bojowych. Okręt ła ciężar – 1740 kg, zasięg 4 tysięcy me- przymocowanych do dziobnicy okrę- w okresie powojennym nosił zna- trów przy prędkości 45 węzłów i 8 tysię- tu. Końcówki rozchodziły się od dzio- ki taktyczne: „N‑51”, następnie „51”, cy metrów przy prędkości 35 węzłów. bu oktetu i urządzeniami trałujący- a potem do końca służby „271”. Natomiast torpeda wzoru 53-39 miała mi przecinały minlinę. W ten sposób Burza od marca 1952 roku do 20 ciężar 1950 kg, zasięg 4 tysięcy metrów wytrałowana mina wypływał na po- marca 1955 roku przeszła kapital- przy prędkości 51 węzłów i 8 tysięcy me- wierzchnię wody w odległości około ny remont i modernizację. 3 kwiet- trów przy prędkości 39 węzłów. 30. metrów od niszczyciela. Stosowano nia tego roku okręt został wcielony Uzbrojenie do zwalczania okrę- również odpowiednie manewry mają- do służby jako okręt II rangi w klasie tów podwodnych obejmowało – ru- ce na celu uchylanie się od min. okrętów obrony przeciwlotniczej, z nu- fowe wyrzutnie (zrzutnie) bomb głę- merem taktycznym „N-52”. Remont binowych, miotacze burtowe bomb Organizacja bojowa spowodował zmianę sylwetki jednost- głębinowych, wyrzutnie rakietowych polskich niszczycieli ki, okręt zatrzymał jeden stary komin pocisków głębinowych, a niektóre W skład grupy niszczycieli wcho- – pierwszy za pomostem, a zamiast okręty miały już wyrzutnie torpedowe dziły: Błyskawica, Burza, Grom i Wi- drugiego i trzeciego komina, nad ru- przeciw okrętom podwodnym. Polskie cher. Pierwszy – Błyskawica, od paź- fową kotłownią otrzymał jeden nowy. niszczyciele ostatnich dwóch rodza- dziernika 1949 roku do połowy Komin ten, podwójnej szerokości i o jów uzbrojenia nie miały. kwietnia 1950 roku przebywał w re- rozszerzającym się u dołu płaszczu, Niszczyciele mogły zabierać od 40 moncie, a następnie został prze- przypominał nieco komin Błyskawicy, do 80 min, celem postawienia aktyw- zbrojony. W miejsce poprzedniego upodobniając częściowo oba okręty. nej zagrody minowej. Natomiast do sa- uzbrojenia i urządzeń zamontowano Zmieniono uzbrojenie, usunięto wy- mo-ochrony przed minami stosowano: radzieckie. W artylerii głównej wy- rzutnię torpedową oraz „jeża”, wpro- przed magnetycznymi – demagnetyza- mieniono lufy i obejmowała ona na- wadzając uzbrojenie i wyposażenie ra- cję, a przed kontaktowymi – specjal- dal 4 armaty zdwojone, ale kalibru dzieckie. Okręt otrzymał 4 pojedyncze ne ochraniacze (parawan). Zaś przed 100 mm. Artyleria przeciwlotnicza armaty uniwersalne kalibru 100 mm minami akustycznymi mogły holować składała się z armat kalibru 37 mm i 4 zdwojone armaty przeciwlotnicze trał akustyczny. (2 x II, wz. W-11-M i 4 x I, wz. 70-K). kalibru 37 mm wz. W-11-M (2 na po- Okręty poddawane były demagne- Zaś uzbrojenie podwodne obejmowa- moście sygnałowym i 2 na rufie) oraz tyzacji na specjalnych poligonach, za- ło: 1 wyrzutnie torpedową kalibru 533 uzbrojenie przeciw okrętom podwod- wsze po remontach i przeglądach oraz mm z torpedami wz. 53-38, 2 miota- nym. Był również przystosowany do w określonych terminach. Bez dema- cze bomb głębinowych wz. BMB-2 stawiania min kontaktowych. gnetyzacji niszczyciel nie mógł wejść i 2 zrzutnie bomb głębinowych. Okręt W latach 1957-1958 wcielono do pol- do służby. mógł zabrać również miny kontakto- skiej floty wojennej wydzierżawione 2 Do obrony przed minami akustycz- we. Mimo długoletniej służby w wa- niszczyciele radzieckie projektu 30 bis: nymi okręt otrzymywał trał akustycz- runkach wojennych, kilku uszkodzeń Grom – 15 grudnia 1957 roku, a Wi-

52 Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE Niszczyciele flot Morza Bałtyckiego chra – 29 czerwca następnego roku. we, a wszystkie pozostałe włącznie ze ogniem małych kalibrów pomocniko- Okręty te zostały zbudowane w 1949 służbami działały na ich korzyść dając wi dowódcy okrętu. roku i należały do typu Skoryj. W skład możliwość nieprzerwanego wykorzy- Dział bojowy broni podwodnej obej- artylerii wchodziło: 2 x II armaty kali- stania uzbrojenia. mował uzbrojenie torpedowe, środki bru 130 mm; 1 x II armata kalibru 85 Dział bojowy artylerii na niszczy- walki z okrętami podwodnymi, uzbro- mm; 7 x I armat kalibru 37 mm wz. cielu dzielił się na trzy elementy: ba- jenie minowe i środki walki z minami. W-11. Natomiast uzbrojenie podwod- terię artylerii głównego kalibru; bate- Uzbrojenie torpedowe niszczycie- ne obejmowało: 2 pięciorurowe wy- rię przeciwlotniczą i grupę kierowania la uważano za główną siłę uderzenio- rzutnie torpedowe z torpedami wz. 53- ogniem. Bateria głównego kalibru wą obok artylerii. W czasie pływania -38, 2 miotacze bomb głębinowych, 2 podlegała bezpośrednio dowódcy w warunkach słabej i średniej widzial- zrzutnie bomb głębinowych, zabierały działu bojowe artylerii. Baterią prze- ności, okręt musiał być gotowy do na- miny kontaktowe wz. KB. Grom roz- ciwlotniczą dowodził dowódca baterii tychmiastowego oddania salwy torpe- począł służbę z numerem taktycznym przeciwlotniczej, który również podle- dowej. „53”, zmienionym następnie na „273”, gał dowódcy działu bojowego artylerii. Manewr ataku torpedowego prze- a Wicher otrzymał numer „54”, zastą- W czasie walki dowódca działu bojo- prowadzał osobiście dowódca okrę- piony później numerem „274”. Były to wego artylerii kierował ogniem baterii tu, zaś strzelaniem torpedowym kie- jednostki mało przydatne do operacji głównego kalibru, a dowódca baterii rował dowódca działu bojowego broni bojowych w nowoczesnej wojnie mor- przeciwlotniczej, ogniem baterii prze- podwodnej. Ponadto przeprowadzał skiej, miały zbyt słabą artylerię przeciwlotniczej. on wyliczenia i wydawał rozkazy na ciwlotniczą, a armaty głównego kali- Zadania artylerii okrętowej okre- stanowiska bojowe swego działu, do- bru mogły zwalczać, co najwyżej cele ślała sytuacja, charakter działań bo- tyczące organizacji strzelania (salwy nawodne i brzegowe. Nadmierna jowych oraz właściwości techniczne torpedowej), nastawienia aparatów ilość wyrzutni torpedowych nie roko- sprzętu. Sztuka wykorzystania artyle- torpedowych i odpalenia torped. wała nadziei na ich wykorzystanie na rii okrętowej sprowadzała się do wy- Wybór i wyznaczenie rodzaju ma- Bałtyku. Zaś urządzenia elektroniczne tworzenia takiej sytuacji, w której sku- newru dla ataku torpedowego, burty, były przestarzałe, podobnie jak do kie- teczność ognia własnego okrętu byłaby nastawienia elementów torped, celu rowania ogniem. jak największa, a nieprzyjacielskiego oraz zmianę celu przeprowadzał do- Niszczyciele typu Skoryj zosta- jak najmniejsza. wódca okrętu. Rozkazy w tym zakresie ły wydzierżawione głównie, dlatego, Dowódca działu bojowego artyle- wydawał on odpowiednio wcześnie, że planowano je zgodnie z ówczesną ryjskiego dowodził całą artylerią okrę- aby dowódca działu bojowego broni taktyką wykorzystać jako wsparcie ar- tową i był odpowiedzialny za ogólne podwodnej miał możliwość przepro- tyleryjskie kutrów torpedowych proj. kierownictwo i organizację wykorzy- wadzenia obliczeń i wydać zarządze- 183 przy jednoczesnej osłonie lotni- stania artylerii w walce, a podlegli mu nia wynikające z otrzymanych rozka- czej. Do działań bojowych samodziel- dowódcy – za kierowanie ogniem ar- zów. nych nie nadawały się ze względu na tylerii swego pododdziału. Ogniem Ilość torped w salwie, ilość i kolej- słabość obrony przeciwlotniczej, trud- artylerii głównej do celów mor- ność salw oraz wielkość sektora strza- ne były również w walce z okrętami skich kierował zasadniczo dowód- łu torpedowego określały odpowiednie podwodnymi. W sprzyjających wa- ca działu bojowego artyleryjskiego. instrukcje, znajdujące się na niszczy- runkach mogły jednak postawić za- W szczególnych sytuacjach dowód- cielu. grody minowe. Ponadto miały służyć ca okrętu mógł powierzyć kierowanie Komendę do odpalenia salwy torpedo przygotowania kadr do obsadze- nia planowanych do budowy w Polsce fregat, które od połowy lat 60. miały wejść w skład polskiej floty wojennej. Polskie niszczyciele osiągały dziel- ność morską 10’ w skali B, mogły wy- korzystywać zasadnicze uzbrojenie przy stanie 6’ w skali B, ich zasięg pły- wania wynosił do 2 tysięcy mil morskich, a niezależność od bazy wynosi- ła 20 dób. Organizacja bojowa polskich niszczycieli nie odbiegała od tej, jakie stosowano w innych flotach wojennych. Zadania bojowe rozdzielano mię- dzy poszczególne działy bojowe okrę- tu i służby, które obejmowały: pięć działów bojowych (nawigacyjny, artyleryjski, broni podwodnej, obserwacji i łączności, elektromechaniczny) oraz trzy służby (chemiczną, kwater- mistrzowską i zdrowia). Działy bojowe – artyleryjski i broni podwodnej wy- konywały zasadnicze zadania ognio-

Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE 53 Niszczyciele flot Morza Bałtyckiego dowej wydawał dowódca działu bojo- nymi, wywodzący się z Polskiego nie jego żeglugi i ochronę własnej, za- wego broni podwodnej za zgodą lub Oddziału Marynarki Wojennej w Wiel- bezpieczenie operacji desantowych od na rozkaz dowódcy okrętu lub jego za- kiej Brytanii. Otóż w brytyjskiej flocie punktu załadowania poprzez przejście stępcy – pomocnika dowódcy okrętu. wojennej surowo przestrzegano zasa- morzem do wysadzenia wojsk na wy- Od chwili przyjęcia min, niszczyciel dy, że zanim oficer obejmie dowódz- brzeżu, obronę własnego wybrzeża od stawał się szybkim stawiaczem min. two okrętu zdolnego do walki z okręta- strony morza i wspieranie wojsk lą- Odbiór, wstępne, uzupełniające i koń- mi podwodnymi, musi obowiązkowo dowych operujących w pobliżu oraz cowe przygotowanie min przeprowa- przejść szkolenie hydroakustyczne. ochronę wód terytorialnych. Siłę ude- dzano pod bezpośrednim nadzorem Zasadę te przejęto również na polskich rzeniową miały stanowić okręty na- dowódcy działu bojowego broni pod- niszczycielach. Tego samego uczyli się wodne – niszczyciele i kutry torpedo- wodnej. Przy minach całkowicie przy- dowódcy okrętów, młodzi oficerowie we oraz okręty podwodne, które miały gotowanych wystawiano wartownika. i marynarze, którzy na okręcie tworzyli otrzymywać wsparcie lotnictwa mor- Wszystkie zarządzenia dotyczące sta- wyspecjalizowany zespół walki z okrę- skiego i lądowego oraz artylerii nad- wiania min – zanurzenie, urządzenia tami podwodnymi. Ponadto na każdy brzeżnej. specjalne, odległości między minami polski niszczyciel przydzielano brytyj- Już w pierwszych latach powojen- przy stawianiu oraz moment rozpo- ską grupę łącznikową w składzie ofi- nych wyrażano pogląd, ze rację bytu częcia stawiania min, dowódca dzia- cera, radiotelegrafistów i sygnalistów. na Bałtyku będą miały małe okręty bo- łu bojowego otrzymywał od dowódcy Ich zadaniem była opieka nad brytyj- jowe we współdziałaniu z lotnictwem. okrętu. Zrzucaniem min kierował do- skimi tajnymi dokumentami i szyframi Zwracano uwagę na istotę prowadze- wódca działu bojowego broni podwod- oraz pomoc w łączności. Ponadto zania wojny na małym morzu, której nej. Przewidywano również, ze w ra- pewnienie łączności z okrętami i baza- strategia polegała na funkcji wzmo- zie niemożliwości wykonania zadania, mi oraz z władzami administracyjny- żonego wpływu kontynentu na prze- okręt mógł wykorzystać miny dla pomi. W latach 50. również występowały strzeń, zasięg komunikacji i w swo- stawienia zagrody minowej lub mógł różnego rodzaju grupy, które wynika- bodzie żeglugi. Lotnictwo brzegowe wyrzucić miny za burtę, ale nastawio- ły z obowiązku operowania w składzie pokrywało całe morze, co zmusza- ne w taki sposób, aby legły na dnie. flot Układu Warszawskiego. ło do nadania flocie wojennej specjal- Dział bojowy broni podwodnej ob- nej struktury, a krótkie linie żeglugo- sługiwał również trały i osłony przy- Zadania bojowe niszczycieli we nie wymagały uciążliwego systemu dzielone na okręt. Pomocnik dowódcy Plany organizacji sił morskich zakła- konwojów. Taka wojna morska, o ma- okrętu w razie potrzeby przydzielał do dały, że polska flota wojenna, podobnie łej skali nie byłaby jednak środkiem do pomocy marynarzy z innych działów jak i innych państw nadbałtyckich, bę- wygrania wojny, ale środkiem potrzeb- bojowych. Wybór trału lub osłony, ich dzie operować celem niszczenia okrę- nym do tego. Główną rolę odegrali zanurzenia oraz decyzję o stawianiu, tów przeciwnika – głównie zaś jego ze- oficerowie radzieccy, którzy narzuci- sprzątnięciu lub zmianie podejmował społów uderzeniowych na morzu i w li własną morską sztukę wojenną, we- dowódca okrętu, zaś dowódca działu bazach. Ponadto będzie przeprowadza dług której flota wojenna miała speł- bojowego sprawował nadzór nad ich niszczenie obiektów gospodarczych niać rolę pomocniczą na rzecz wojsk sprawnością oraz pracą urządzeń. i wojskowych na wybrzeżu, zwalcza- lądowych. Działania bojowe miała Na niszczycielach tworzono rów- nie okrętów podwodnych, przeprowa- prowadzić w rejonach przybrzeżnych nież elementy nieformalne. Np. ze- dzenie blokady wybrzeży przeciwnika lekkimi siłami, w oparciu o artylerię spół do walki z okrętami podwod- lub określonych akwenów, zwalcza- nadbrzeżną i lotnictwo nadbrzeżne. Ożywienie w zakresie morskiej sztuki wojennej nastąpiło dopiero po powstaniu Układu Warszawskiego. Do 1959 roku na uwagę zasługują jedynie spotkania, narady i konsultacje w zakresie wymiany poglądów na sztukę opera- cyjną i taktykę oraz szkolenie polskich oficerów w radzieckich akademiach morskich. Na Bałtyku największymi okrę- tami mogącymi swobodnie opero- wać były wówczas niszczyciele, cho- ciaż w składzie flot Szwecji i Związku Radzieckiego znajdowały się krążow- niki lekkie. Od drugiej połowy lat 50. trzonem sił uderzeniowych stawały się zespoły złożone z małych i szybkich okrętów – rakietowych, torpedowych i artyleryjskich oraz okrętów podwodnych. Specyfika Bałtyku powodowa- ła uwzględnianie w sposobach walki takich problemów, jak: stałe zagroże- nie ze strony lotnictwa i min morskich, rozwijanie obrony przeciwatomowej

54 Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE Niszczyciele flot Morza Bałtyckiego i przeciw dywersyjnej i innych obron na morzu. Spowodowało to z kolei dą- żenie we wszystkich flotach bałtyckich do automatyzacji systemów kierowania i uzbrojenia oraz rakietyzacji w na- stępnym dziesięcioleciu. Polska flota wojenna początko- wo nie dysponowała znaczącymi ze- społami taktycznymi. Do chwili prze- zbrojenia charakteryzowała się niskim stanem technicznym oraz różnorod- nością uzbrojenia, co pozwalało jej na ograniczone działania bojowe na wodach Zatoki Gdańskiej. Jeszcze w 1956 roku żaden z zespołów nie składał się z okrętów jednej klasy, co było niekorzystne w walce morskiej. Jednolite ze- społy okrętowe zaczęto tworzyć dopiero w 1957 roku – początkowo były to Niszczyciel Błyskawica na paradzie z okazji Dni Morza w 1957 roku. fot. Janusz Uklejewski duże ścigacze okrętów podwodnych, kutry torpedowe, niszczyciele, trałow- czyciele wykonywały w innych flotach własne samoloty lub przez okręty pod- ce i kutry trałowe. Flota ta do końca lat wojennych. wodne. Przewidywano, że konwój naj- 50. mogła prowadzić operacje obron- lepiej atakować z nastaniem ciemno- ne na własnych wodach, zapewnia- Taktyka niszczycieli polskich ści lub w chwili przegrupowywania ła obronę podejść do Bazy Głównej, W latach 50. XX wieku taktyka pol- konwoju z szyku dziennego na szyk mogła pełnić daleki dozór na przyle- skich niszczycieli przewidywała sze- nocny. Należało wówczas wychodzić głych wodach, zaś działania zaczepne reg działań, z wykorzystaniem artylerii do ataku z ciemnej części horyzontu w ograniczonym zakresie. Była w sta- i broni podwodnej. Była ona podobna oraz zakłócić obserwację radiolokacyj- nie wspólnie z artylerią nadbrzeżną do tych zadań, jakie wykonywały okrę- ną przeciwnika. wiązać walką siły nawodne przeciw- ty tej klasy w innych flotach Układu W razie podjęcia ataku na konwój nika, ochraniać zagrody minowe i li- Warszawskiego, a szkolenie taktyczne przy dobrej widoczności, część nisz- nie komunikacyjne w rejonie Bazy przeprowadzano na podstawie obo- czycieli należało wydzielić przeciwko Głównej i na liniach żeglugi przy- wiązujących wspólnych dokumentów. okrętom ubezpieczenia, celem zwią- brzeżnej. Podobnie zresztą jak we flotach NATO zania ich bojem i odciągnięcie od kon- Najsilniejszą i uniwersalną kla- i w innych, niezrzeszonych w blokach woju. Jeżeli operację przeprowadzano są polskich okrętów nawodnych były wojskowych. razem z lotnictwem, zdanie to wyko- niszczyciele, o które zabiegano przed W latach tych do najważniejszych nywały samoloty, przeprowadzając wojną, w Polskim Oddziale Marynarki zadań niszczycieli należało zwalczanie wstępne uderzenia bombowo-sztur- Wojennej i po wojnie – w kraju. okrętów bojowych i transportowców, mowe i torpedowe. Ubezpieczenie Programy budowy niszczycieli przewi- z wykorzystaniem artylerii we wszyst- przeciwnika można też było obezwład- dywały kolejno: w POMW 1944 roku kich spotkaniach bojowych. Artyleria nić atakami okrętów podwodnych – 36 niszczycieli, a w kraju w latach stanowiła główny środek walki przy i kutrów torpedowych, współdziałają- 1946 – 12 niszczycieli, 1953 – 4 nisz- odpieraniu ataków kutrów torpedo- cymi z niszczycielami. W razie ataku czyciele, a w 1956 roku – 16 niszczycie- wych. na transportowce idące bez ubezpie- li. Jednak nigdy nie udało się stworzyć Dążono do zachowania odpowied- czenia, niszczyciele nie mogły podejść flotylli tych jednostek lub przynajmniej niej pozycji artyleryjskiej: odległość na małe odległości, ponieważ byłyby dywizjonu o podobnych danych tak- strzelania przyjmowano uwzględnia- narażone na ogień artylerii małokali- tyczno-technicznych. Były to okręty jąc granicę zasięgu artylerii, zasięg browej i karabinów maszynowych. najbardziej uniwersalne, nadające się poprawiania ognia, możliwość obser- W operacji przeciwko konwojo- zastosować do wszystkich rodzajów wacji celu, skuteczność ognia i szybko- wi brano pod uwagę niebezpieczeń- operacji morskich na Bałtyku, uzbro- strzelność. stwo ze strony okrętów podwodnych, jone w silną artylerię oraz broń pod- Kierunek i pozycję wybierano w za- osłaniających transportowce. Ponadto wodną i odporne na zniszczenia. Ich leżności od zadania, możliwości wy- w pościgu uwzględniano możliwość głównymi elementami obrony były: korzystania miejscowych warunków spotkania min, które mogły stawiać duża prędkość, szybki manewr oraz – charakter brzegu, przeszkody nawi- uchodzące jednostki przeciwnika. urządzenia do stawiania zasłon dym- gacyjne, fala, wiatr itp. Pozycję dobie- Drugim ważny zadaniem bojowym nych. Spośród 4 niszczycieli w la- rano tak na kącie kursowym przeciw- niszczycieli były operacje przeciw- tach 50., 2 były zbudowane w okresie nika, aby ograniczyć mu ilość armat ko obiektom brzegowym i urządze- przedwojennym, a 2 wydzierżawio- strzelających i zwiększyć ilość wła- niom hydrotechnicznym przeciwnika. no od Rosjan. Nie mogły, więc stano- snych. W czasie tych działań przeprowadza- wić jednolitego zespołu. Mimo to sta- Operując na morskich liniach ko- no artyleryjski ostrzał urządzeń por- rano się dostosować je do warunków munikacyjnych niszczyciele mogły sa- towych, składów paliwa, lotnisk nad- współczesnej walki i miały wykony- modzielnie poszukiwać konwój prze- brzeżnych, baterii nadbrzeżnych, itp. wać wszystkie te zadania, jakie nisz- ciwnika, być naprowadzane przez Skuteczność ognia zwiększała się, je-

Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE 55 Niszczyciele flot Morza Bałtyckiego

Radziecki niszczyciel Sookruszitielnyj typu Kotlin (proj. 56) na Newie w 1957 roku. fot. zbiory Władymir P. Zabłockij

żeli strzelanie prowadzono na kotwi- zadania wykrycia i odparcia ataku. do zaniechania określonego działa- cy lub z zastopowanymi maszyna- W zależności od charakteru niebez- nia lub ruchu, zabezpieczenie działań mi. Działania takie mogły być jednak pieczeństwa, składu sił i klas ochra- własnych sił głównych, ograniczenie rzadko przeprowadzane ze względu nianych okrętów, niszczyciele opero- manewru przeciwnika, odciągnięcie na zgrupowania artylerii przeciwni- wały w różnych szykach marszowych. części sił przeciwnika na siebie lub ka na brzegu, ataków jego samolotów Dobierano takie szyki, które sprzyjały naprowadzenie go na własne okręty i innych działań przeciwdziałających, ześrodkowaniu sił na niebezpiecznym podwodne i pola minowe. uniemożliwiających postój na kotwi- kierunku oraz pozwalały utworzyć wy- Skuteczność ataku torpedowego cy lub z zastopowanymi maszyna- maganą głębokość obrony. niszczycieli osiągano przez masowe mi. Strzelanie w ruchu zabezpiecza- Kolejnym zadaniem niszczycie- użycie tych okrętów, prawidłowy wyno przyrządami kierowania ogniem, li było artyleryjskie wsparcie i współ- bór i zajęcie na czas pozycji wyjściowej wyposażeniem pozycji ogniowej w po- działanie przy wysadzaniu desan- oraz pozycji salwy torpedowej, szybkie mocnicze punkty celowania oraz do- tu morskiego. W czasie tych działań i zdecydowane działania w czasie zbli- zory, kierowanie ogniem za pomocą niszczyciele osłaniały desant na przej- żania się z przeciwnikiem i umiejęt- samolotów lub punktów kierowania ściu morzem, przewoziły wojska ne zastosowanie środków bezpieczeń- ogniem. i wysadzały je na ląd, dawały wspar- stwa (wsparcie artyleryjskie, lotnicze Przy wybieraniu pozycji do strze- cie artyleryjskie wzdłuż wybrzeża. i zasłony dymne). lania na brzeg, uwzględniano nie- Dodatkowo działały w czasie walki W zależności od liczby niszczycieli bezpieczeństwo minowe i przepro- o lądowanie. rozróżniano atak pojedynczy, parzysty wadzano wstępne trałowanie rejonu Do chwili wysadzenia desantu obez- lub wspólny. Parzysty – to atak torpe- manewrowania niszczycieli, jeżeli władniały środki ogniowe przeciwni- dowy 2. niszczycieli z jednego kierun- pozwalała na to sytuacja. Natomiast ka i jego artylerię z głębi pasa obrony. ku. W ataku torpedowym wspólnym w obronie przed okrętami podwodny- Niszczyciele działały zwykle grupami rozróżniano ataki ześrodkowane i roz- mi, pozycję strzelania wybierano tam, i prowadziły ogień zgodnie z tabelą dzielone. Pierwsze polegały na jedno- gdzie były mniejsze głębokości – poni- planową. Wsparcie ogniowe niszczy- czesnych uderzeniach na jeden cel, żej 12 m. Niszczyciele nie mogły rów- cieli mogło być epizodyczne lub syste- a drugie – przeciwko kilku celom lub nież zwracać się burtami w stronę matyczne. Raziły obiekty niedostępne grupom. spodziewanych ataków torpedowych dla własnej artylerii lądowej i dezor- Ataki torpedowe niszczyciele prze- z okrętów podwodnych. Aby uniknąć ganizowały obronę artyleryjską prze- prowadzały w warunkach dobrej, rażenia z armat polowych i karabi- ciwnika. Mogły strzelać samodzielnie średniej i małej widoczności, z dwóch nów maszynowych, niszczyciele mo- wybierając cel i rodzaj ognia, na we- burt, z oskrzydleniem, pół-oskrzydle- gły manewrować nie mniej niż 20 ka- zwanie lub włączyć się do systemu niem i z jednej burty. Mogły to być ata- bli od brzegu. ognia artylerii wojsk lądowych. ki samodzielne, zespołowe z kutrami Następnym zadaniem bojowym dla Osobnym rodzajem zadań nisz- torpedowymi i lotnictwem. niszczycieli było ubezpieczenie okrę- czycieli były ataki torpedowe – ca- W drugiej połowie lat 50. zdawano tów bojowych, eskortowanie okrętów łokształt działań (manewr, ogień) jednak sobie sprawę, że pojedynczy podwodnych i konwojowanie trans- zabezpieczających zbliżenie się atak torpedowy niszczycieli jest trud- portowców. W ubezpieczeniu okrętów z przeciwnikiem i wykorzystanie ny. Możliwy był tylko przy niespodzie- bojowych pełniły obronę plot, prze- przeciwko niemu broni torpedowej. wanym spotkaniu z przeciwnikiem na ciw okrętom podwodnym i przeciw Miały one na celu: zniszczenie lub małych odległościach, w czasie na- kutrom torpedowym. Wykonywały obezwładnienie okrętów, zmuszenie padu na pojedyncze transportowce,

56 Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE Niszczyciele flot Morza Bałtyckiego uszkodzone okręty lub w konieczności kach z kutrami torpedowymi, samo- morska 120 mm; na duńskich – arma- zatrzymania przeciwnika nie licząc się lotami torpedowymi i bombowcami. ta morska 105 mm; na zachodnionie- z własnymi stratami. Przeprowadzały wstępne uderzenia mieckich – armata morska 127 mm Przy ataku zespołowym niszczy- celem osłabienia przeciwnika, dezor- (planowano uniwersalne 100 mm); na ciele przeprowadzały jedno lub sze- ganizacji lub jego ugrupowania bojo- radzieckich – armata uniwersalna 100 reg uderzeń torpedowych. Kolejne powego. Niszczyciele były bardzo przy- mm, armata morska 120 mm, 127 mm, szczególne fale niszczycieli atakowały datne do pościgu. 130 mm, 150 mm (armaty kalibrów torpedami w niewielkich odstępach, Szczególnie ważnym zadaniem 127 mm i 150 mm pochodziły z podzia- które w odległości między falami wy- bojowym niszczycieli było współ- łu flot przeciwników). nosiły od 15 do 20 kabli, a w czasie od działanie z kutrami torpedowymi. Do okrętowej artylerii przeciwlot- 2 do 3 minut. Atakowały parami, każ- Przygotowywano je do osłony i wy- niczej we flotach zachodnich należa- da para na swoim kierunku. prowadzania kutrów do ataków tor- ły armaty kalibrów 20 mm i 40 mm, Pozycja salwy torpedowej na szyb- pedowych. W tym celu powstawały a w radzieckiej i polskie kalibrów kie okręty przeciwnika winna być na niemożliwe do zrealizowania pla- 37 mm oraz 85 mm. Jednocześnie we kącie kursowym celu od 35’ do 70’ ny rozwoju sił kutrów torpedowych, flocie zachodnioniemieckiej montowa- i w odległości 35 kabli. Natomiast przy ale o tym inny razem. Mimo to upar- no armaty kalibru 76 mm. ataku na okręty o małej prędkości od- cie starano się rozbudowywać ilościo- Wszystkie, bez względu na wiel- powiednio od 35’ do 100’ i od 15 do wy stan niszczycieli, mogące stanowić kość i właściwości morskie miały sil- 20 kabli. wraz z kutrami torpedowymi główną ne uzbrojenie podwodne: wyrzutnie Przebieg ataku torpedowego nisz- siłę uderzeniową floty nawodnej. torpedowe, miotacze burtowe bomb czyciela dzielił się na cztery okre- Do innych zadań bojowych niszczy- głębinowych, rufowe zrzutnie bomb sy: taktyczne rozwinięcie celem zaję- cieli należały – służba dozorowa, roz- głębinowych, szwedzkie również ra- cia odpowiedniej pozycji, zbliżenie do poznawcza, szkoleniowa, obrona arty- kietowe miotacze pocisków głębino- przeciwnika celem zajęcia pozycji sal- leryjska portów i baz, obrona plot na wych. Wszystkie przystosowane były wy torpedowej, manewrowanie na postoju i w ruchu, prace doświadczal- do stawiania aktywnych zagród mino- kursie bojowym dla oddania salwy tor- ne i inne niezbędne działania na rzecz wych i mogły zabrać na pokład od 30 pedowej i manewrowanie posalwowe. sił morskich. do 80 min. Zaś do obrony przed mina- Zabezpieczenie ataków torpedowych mi kontaktowymi na morzu miały na niszczycieli polegało na: rozpoznaniu Niszczyciele flot bałtyckich wyposażeniu po dwa trały parawan. celu i naprowadzenie nań niszczycieli; Na Bałtyku operowały niszczycie- Do najnowocześniejszych należały wsparcie ataku celem obezwładnienia le średnie i małe, o wyporności 1300- niszczyciele szwedzkie. Pełniło w niej oporu przeciwnika i jego obrony; za- -2200 ton, co pozwalało na instalowa- służbę 19 niszczycieli różnych typów, pewnienie osłony z powietrza i masko- nie armat głównego kalibru od 100 do w większości zbudowanych w la- wanie. To ostanie polegało na demon- 150 mm oraz lekkich wyrzutni poci- tach 30. i 40. Do najnowszych należa- stracyjnym działaniu grup okrętowych sków kierowanych bliskiego zasięgu. ły niszczyciele typu őstergőtland zbu- i samolotów, przykrycie zasłoną dymną Wszystkie niszczyciele miały armaty dowane w latach 1956-1957 i typu przez samoloty, kutry torpedowe i inne głównego kalibru mogące prowadzić Halland, zbudowane w latach 1952- szybkie okręty oraz zakłócenia radiolo- ogień do celów morskich i brzegowych, -1953. Szwedzkie niszczyciele mia- kacyjne i radiowe. a tylko niektóre – dwa polskie, szwedz- ły duże zasięgi przy różnych prędko- Ponadto niszczyciele współdzia- kie i część radzieckich również do sa- ściach. Np. przy 20 węzłach od 1200 łały z innymi okrętami nawodnymi, molotów. Na niszczycielach do armat do 3000 mil morskich. Ponadto silną okrętami podwodnymi i samolota- głównego kalibru należały: na polskich artylerię uniwersalną o dużej szybko- mi. Dlatego występowały w składzie – armata uniwersalna 100 mm i arma- strzelności. sił głównych z okrętami nawodny- ta morska 130 mm; na szwedzkich – Wszystkie szwedzkie niszczycie- mi, uczestniczyły we wspólnych ata- armata uniwersalna 120 mm i armata le – od starszych po najnowsze, mia-

Szwedzki niszczyciel Östergötland krótko po wcieleniu do służby. fot. zbiory Curt S. Ohlsson

Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE 57 Niszczyciele flot Morza Bałtyckiego

ły na uzbrojeniu silną broń podwod- te stanowiły zespół jednostek przygo- tom wojennym. Miało to m. in. miej- ną: od 6 do 8 wyrzutni torpedowych, towujących do obsady na nowo budo- sce we flocie polskiej, egipskiej i in- miotacze bomb głębinowych, a zbu- wane niszczyciele niemieckie. Miały donezyjskiej. Resztę okrętów potem dowane w latach 50. rakietowe miota- również najnowocześniejsze urządze- złomowano. Prace prowadzono nad cze bomb głębinowych, wszystkie mo- nia kierowania ogniem. typem Kotlin, który uzbrajano w po- gły również stawiać miny. Wszystkie Wraz z rezygnacją z programu bu- ciski kierowane do zwalczania ce- miały dobre uzbrojenie przeciwlotni- dowy pancerników, lotniskowców lów morskich i pociski kierowane do cze bliskiego zasięgu kalibrów od 20 i ciężkich krążowników, do wzmocnie- celów powietrznych. Wiązało się to mm do 57 mm, a okręty zbudowane nia sił obrony wybrzeża i pozycji mi- zmianą koncepcji strategicznego wy- w latach 50. armaty głównego kalibru nowo-artyleryjskiech, do połowy lat korzystania radzieckich sił morskich, 120 mm były również przystosowane 50. radzieckie siły morskie wzmocnio- dla których przewidziano oderwanie do walki z samolotami – dalekiego zano znaczną liczbą niszczycieli śred- się z wód przybrzeżnych. sięgu. Ponadto okręty szwedzkie miały niej i dużej wielkości. W ich składzie Niszczyciele lat 50. odegrały znacz- najnowocześniejsze urządzenia kiero- znajdowały się okręty typów Skoryj, ną rolę w szkoleniu kadr niemal we wania ogniem i rozpoznania. Ogniowej, Sławny, Gromki i Leningrad, wszystkich flotach wojennych, w ba- W skład floty duńskiej wchodzi- zbudowane na radzieckich stoczniach daniu różnych sposobów walki mor- ły dwa małe niszczyciele – Huintfeldt oraz 8 niszczycieli przejętych z podzia- skiej, a w mocarstwach morskich po- (eks-Nymfen) i Willemoes (eks- łu flot – niemieckiej, włoskiej i japoń- zwoliły na prowadzenie doświadczeń Najaden), zbudowane w 1943 roku. skiej. Służyły we flotach – Arktycznej, i badań naukowych nad nowymi ro- Ponieważ miały 782 ton wyporno- Bałtyckiej, Kaspijskiej, Czarnomorskiej dzajami uniwersalnych okrętów na- ści i prędkość 35 węzłów, nazywano i Dalekowschodniej. wodnych. Powstawały wówczas pro- je również torpedowcami. Miały jed- Zasadnicze siły niszczycieli i naj- jekty i zamiary budowy uniwersalnych nak silną artylerię i broń podwodną, nowocześniejsze z nich, pełniły służ- okrętów nawodnych przeznaczonych jak na swoją wielkość: 2 x 105; 3 x 40; bę na Bałtyku i częściowo na wodo zwalczania celów powietrznych, 6 x 20; 6 wyrzutni torpedowych (2 x dach arktycznych. Do nowoczesnych, nawodnych i podwodnych. Ponieważ II); 2 miotacze bomb głębinowych zbudowanych w latach 50. należa- prace takie trwają do kilkunastu lat, i 60 min. ły niszczyciele typu Skory i Kotlin. dopiero w latach 70. i 80. wprowadza- Podstawa zespołu niszczycieli za- Poza Kotlinem, inne typy radziec- no kolejno jednostki, które są uniwer- chodnioniemieckich było 6 okrętów kich niszczycieli nie były modernizo- salnymi po dziś dzień. otrzymanych od floty amerykańskiej, wane, a typu Skoryj – najliczniejsze typu Fletcher, zbudowane w połowie i najpopularniejsze, zaczęto sprzeda- lat drugiej wojny światowej. Miały do- wać lub odstępować do różnych flot Bibliografia bre właściwości morskie, potwierdziły wojennych w jakiś sposób związa- 1. Ciesielski Cz., Pater W., Przybylski J., Polska swoją przydatność w warunkach bojo- nych z Rosją. Wraz z tym nie prowa- Marynarka Wojenna 1918-1980. Zarys dziejów, wych na dużych morzach i oceanach, dzono badań i ćwiczeń mających na Warszawa 1992. a przed wcieleniem do sił morskich celu przynajmniej pewną zmianę tak- 2. Górski T., Polska Flota Wojenna 1939-1959 na tle NRF przeszły gruntowne remonty tyki niszczycieli, która pozostawała flot europejskich, Gdańsk 2001. i modernizację. Miały silne uzbroje- zasadniczo niezmienna. Pewne udo- 3. Album min morskich, DMW 1947. nie artyleryjskie (4 x 127; 6 x 76) i pod- skonalenia taktyczne wprowadzano 4. Artyleria morska. Podręcznik, DMW (Gdynia), wodne (5 wyrzutni torpedowych, jednak na niszczycielach typu Skoryj, 1951. 6 wyrzutni bomb głębinowych. Okręty które Rosjanie przekazali innych flo- 5. Instrukcja artylerii morskiej. 100 mm armata morska B-34 i B-34U. Opis i utrzymanie, DMW Zachodnioniemiecki niszczyciel Z 1 amerykańskiego typu Fletcher. 1956. fot. archiwum „Strategie und Technik” 6. Instrukcja artylerii morskiej 37 mm sprzężona armata przeciwlotnicza morska W-11 67 kal. Opis, obsługa i utrzymanie, MON (Warszawa) 1955. 7. Instrukcja obsługi potrójnej wyrzutni torpedowej do torped kal. 533 mm, wz. 53-38, MON 1953. 8. Instrukcja artylerii morskiej. Organizacja i cena strzelań artyleryjskich, MON 1954. 9. Przepisy broni podwodnej. Miotacz bomb głębi- nowych wz. BMB-1. Opis i obsługa (PBP nr 53-D), MON 1956. 10. Przepisy broni podwodnej. Opis i obchodzenie się z bomba głębinową wz. B-1 z przyrządem zapa- lającym K-3 (PBP nr 51-D), MON 1955. 11. Podręcznik tymczasowy zwalczania okrętów podwodnych, DMW 1952. 12. Taktyka Marynarki Wojennej, MON 1951. 13. Program szkolenia marynarzy DB-II na okrę- tach marynarki wojennej, DMW 1956. 14. Program szkolenia marynarzy DB-III na jednostkach pływających marynarki wojennej, DMW 1956.

58 Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE Maciej S. SobańskiTekst

Narodziny chińskich sił podwodnych

Jeden z okrętów typu „S” w trakcie szkolenia chińskiej załogi. fot. zbiory Siergiej Bałakin

Obecnie marynarka wojenna kraju. Stan permanentnego wewnętrz- sji okazały się owocne, bowiem do- Chińskiej Republiki Ludowej należy nego chaosu i ciągłych walk między prowadziły do złożenia przez stronę do jednego z największych użytkowni- różnymi ośrodkami tak na szczeblu chińską za pośrednictwem berlińskiej ków okrętów podwodnych na świecie, centralnym jak i lokalnych gubernato- firmy „HAPRO” dużego zamówienia ale samo państwo jest także ich liczą- rów, powodujący, że państwowa kiesa przewidującego budowę przez stocz- cym producentem. W chińskich stocz- była ciągle pusta, nie sprzyjał rozbudo- nie w Niemczech 5 okrętów podwod- niach powstają zarówno jednostki tej wie sił zbrojnych, które choć bardzo nych, 3 kutrów torpedowych oraz klasy z napędem klasycznym jak i ato- liczne, to prezentowały jednak mizer- okrętu-bazy2. Okręty podwodne sta- mowym, tak z uzbrojeniem torpedo- ny standard uzbrojenia, wyposażenia nowiące absolutną nowość w chiń- wym jak i dysponujące wyrzutniami oraz poziom wyszkolenia. Nie lepiej skiej flocie miały powstać w stoczni pocisków kierowanych dalekiego za- działo się również w marynarce wo- Germania-Werft w Kilonii pod nu- sięgu. Z drugiej jednak strony równo- jennej podporządkowanej władzom merami stoczniowymi 268‑272. Dwie cześnie ChRL nadal korzysta z zaku- centralnym i prowincjom, która sta- jednostki o wyporności 250 t miały pów gotowych jednostek i elementów nowiła w większości zbiorowisko nie- należeć do typu II-2, dalsze dwie do ich wyposażenia w Rosji. wielkich i przestarzałych jednostek typu VII, zaś ostatnia miała być pod- Stan ten został osiągnięty przez pływających. Modernizacja wymaga- wodnym stawiaczem min3. Wraz z ty- „Państwo Środka” w okresie zaled- ła środków, a tych zawsze w Chinach mi jednostkami zamówiono okręt- wie półwiecza i słowo „zaledwie” jest brakowało. (zjawisko dziwnie nam -bazę, późniejszy Tanga4 oraz 3 kutry wypowiedziane w tym kontekście bez Polakom znajome) W okresie między torpedowe typu Lürssen o wyporności żadnego cienia ironii. Warto więc za- rokiem 1914 a 1937 (uważanym za 50 t i prędkości 34,5 węzła. Z uwagi prezentować szerszemu gremium oko- datę rozpoczęcia niczym nie skrępo- na niekorzystny przebieg chińskich liczności pojawienia się pierwszych wanej agresji japońskiej w Chinach) działań wojennych z Japonią spowo- okrętów podwodnych pod chińską flota otrzymała łącznie zaledwie 2 ma- dowany ogromną różnicą potencjału banderą, które giną gdzieś w mrokach łe krążowniki, 9 kanonierek, w tym militarnego stron, do realizacji zamó- nieodległej przecież w końcu historii. 2 rzeczne, 10 dozorowców, 13 kutrów wienia w praktyce nie doszło. Do Chin W okresie międzywojennych w ów- torpedowe oraz pewną liczbę jedno- trafiły jedynie 3 kutry torpedowe, zaś czesnej Republice Chin narastały kon- stek pomocniczych1. z pozostałych jednostek 2 okręty pod- flikty wewnętrzne między dwoma W tym kontekście warto zwrócić wodne typu II-B weszły po ukończe- przeciwstawnymi orientacjami poli- uwagę na działalność w Chinach za- tycznymi, z jednej strony burżuazyj- granicznych misji wojskowych, które 1. wg Sobański M.S., Chiny na morzu, „OW” no-demokratycznym Kuomintangiem, oferowały niezbędne do prowadzenia nr spec.3/ 1999 2. wg Breyer S., Meister J., Die Marine der a z drugiej obozem radykalnym zwią- wojny dostawy uzbrojenia i sprzę- Volksrepublik China, München 1982 zanym z Komunistyczną Partią Chin. tu oraz pomoc „doradców”. Do Chin 3. wg Breyer S., Meister J, Die Marine... Konflikty te były w dużej mierze efek- trafiła również niemiecka misja woj- 4. Tanga – okręt baza kutrów torpedowych, zbud. 1936-39 Rostock, wyp. 2190/2620 t, dł. 96,2 tywnie podsycane przez państwa skowa, na której czele stali generało- m, szer. 13,5 m, zan. 3,7/4,1 m, 2 silniki wysoko- ościenne i światowe mocarstwa, które wie von Seeckt i von Falkenhausen, prężne MAN 4100 KM, prędkość 17,5 w., zasięg 10 000 Mm/15 w., uzbr.: 2 x 105 mm L/45 C 32, były zainteresowane kontynuacją bez- a w ofercie handlowej znalazły się 2 x 37 mm L/83 C 30, 4 x 20 mm L/65 C 30, zało- względnej eksploatacji tego wielkiego także okręty wojenne. Działania mi- ga 225 marynarzy i oficerów.

Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE 59 Narodziny chińskich sił podwodnych niu w skład Kriegsmarine jako U 120 cową fazę działań wojennych przeciw- skich podwodników. Przygotowania i U 121, podobnie jak okręt-baza5. ko Japonii na Dalekim Wschodzie, te objęły zarówno zorganizowanie za- Tym samym pierwsza próba pozy- operując na swym niejako tradycyj- plecza szkoleniowego z odpowiednią skania przez chińską marynarkę wo- nym historycznie kierunku mandżur- bazą materialną w postaci gabinetów, jenną okrętów podwodnych spaliła na skim, na którym zniszczył potężną pracowni czy warsztatów jak i grupy panewce. Armię Kwantuńską. W rezultacie zwy- instruktorów, a także jednostek szkol- Chiny uczestniczyły w działaniach cięstwa Rosjanie po 40 latach powró- no-treningowych. Na czele powstałego II wojny światowej po stronie alian- cili do leżącego na półwyspie Liaotung dla realizacji zadania Kierownictwa tów, a po jej zakończeniu we wrześniu „swojego” Port Artur, który dzięki zna- Szkolenia stanął kpt II rangi (kmdr 1945 roku znalazły się w gronie zwy- nemu i docenionemu już wcześniej por.) F. I. Masłow, któremu podporząd- cięzców. Pokój zastał zniszczone pań- położeniu oraz posiadanej infrastruk- kowano okręty podwodne typu „Szcz” stwo chińskie podzielone na dwie de turze stał się podstawową bazą ra- – Szcz-121 (kpt. III [kmdr ppor.] N.P. facto wrogie wobec siebie części. Na dzieckiej marynarki wojennej na ob- Prygunkow) oraz Szcz-123 (kpt. II ran- południu i południowym-wschodzie szarze Chin. Pomoc wojskową dla gi [kmdr por.] F.I. Masłow). W roku działał rząd narodowy Kuomintangu Chin Związek Radziecki kontynuował, 1952 dla poszerzenia praktyki mor- z siedzibą w Chunkingu, natomiast a nawet nasilił również po powstaniu skiej przydzielono kolejne 2 jednostki północ Chin kontrolowali komuniści ChRL. Pomoc ta obejmowała także – Szcz-122 (kpt. III rangi [kmdr ppor.] Mao Tse Tunga. Kuomintang korzystał tworzoną chińską marynarkę wojen- N.M. Timofiejew) oraz Szcz-124 (kpt-lt z aktywnej pomocy militarnej i poli- ną, dla której takim ośrodkiem central- [kpt.] N.I. Gusiew)7. tycznej Stanów Zjednoczonych i Wiel- nym stał się właśnie Port Artur. Ostatecznie w maju 1951 do Port kiej Brytanii, natomiast komunistów Broń podwodna znana ze swej sku- Artur dotarło 260 specjalnie wyse- czynnie wspierał Związek Radziecki. teczności w czasie II wojny świato- lekcjonowanych kandydatów na Po zakończeniu wojny w ręce chiń- wej, również na nieodległych od Chin podwodników, mających stanowić skie, głównie Kuomintangu, wpadło wodach Pacyfiku, szybko wzbudzi- trzon chińskich sił podwodnych, któ- wiele, w większości uszkodzonych ja- ła zainteresowanie stojącego na cze- rych zakwaterowano w koszarach pońskich okrętów wojennych, zaczę- le państwa Mao Tse Tunga, który już na Półwyspie Tigrowym. Rozpoczęte ły również napływać liczne jednostki, w październiku 1950 roku zarządził szkolenie kursantów przebiegało przede wszystkim desantowe, prze- formowanie sił podwodnych marynar- znacznie wolniej niż sobie założono, kazywane w ramach pomocy Lend- ki wojennej ChRL. Bazą okrętów pod- wywołując przy tym liczne problemy Lease. Wśród pozyskanych przez wodnych miał stać się Quingdao, zna- rozmaitej natury. Przede wszystkim Chińczyków jednostek nie znalazły się ny w Polsce z wydarzeń, jakie rozegrały kursanci stanowili de facto surowy jednak żadne okręty podwodne. się w nim w początkach I wojny świa- materiał ludzki, bez żadnego przygoto- Stan chwiejnej równowagi nie towej pod niemiecką nazwą Tsingtau. wania i nawyków morskich, co ozna- utrzymał się w Chinach długo i już od Załogi jednostek zamierzano prze- czało, że należało ich szkolić mary- lipca 1946 roku między zwaśniony- szkolić na radzieckich okrętach, które narskiego abc od podstaw. Ogromny mi stronami na nowo rozgorzała woj- po ich przejęciu przez stronę chińską problem stanowiła bariera językowa. na domowa. Ostateczny rezultat tych miały stanowić trzon nowego rodzaju Przygotowywane przez Rosjan kon- zmagań jest powszechnie znany, ko- sił morskich. Równocześnie planowa- spekty wszystkich zajęć były następ- muniści Mao Tse Tunga zdołali po trzy- no pozyskanie od Rosjan dokumenta- nie tłumaczone na język chiński, tak by letnich, ciężkich walkach opanować cji technicznej i rysunków roboczych mogli opanować ich treść chińscy ofi- całe Chiny kontynentalne i wyprzeć nowych jednostek, których produkcję cerowie, którzy prowadzili zajęcia bez- resztki sił Kuomintangu na Tajwan, zamierzano uruchomić w stoczniach pośrednio z kursantami, tyle tylko, że a następnie w dniu 1 październi- Szanghaju. Realizacja tych ambitnych w obecności radzieckich instruktorów. ka 1949 proklamowali utworzenie zamiarów wymagała jednak akceptacji Taki system prowadzenia zajęć wyma- Chińskiej Republiki Ludowej. W ręce strony radzieckiej i w tym celu w grud- gał wiele czasu na ich przygotowanie, zwycięzców trafiło sporo okrętów, któ- niu 1950 wyruszyła do Moskwy chiń- znacznej liczby tłumaczy, a równo- rych Kuomintang z różnych względów ska delegacja wojskowa. O rezultatach cześnie wcale nie gwarantował od- nie zdołał ewakuować na Tajwan, co rozmów zdecydowały przede wszyst- powiedniego poziomu merytoryczne- pozwoliło na utworzenie przez nowe kim względy polityczne, więc szef szta- państwo własnej marynarki wojennej, bu radzieckiej marynarki wojennej 5. wg innych źródeł U 120 i U 121 zostały zbu- a trzeba pamiętać, że wywodzące się adm. Gołowko odniósł się „ze zrozu- dowane na zamówienie marynarki wojennej pierwotnie z prowincji Yunnan siły ko- mieniem” do potrzeb nowego sojusz- Jugosławii. 6. wg Kozyr W.W., 50 let spustija: my sozdawa- munistyczne, składały się niemal wynika. Wkrótce też zdecydowano o wyli podwodnyj fłot Kitaja, „Podwodnik Rossii” 2004 łącznie z klasycznych wojsk lądowych. dzieleniu ze składu sił radzieckiej bazy No 5. 7. S-121 – radz. op serii V-bis, zbud. 1934-36 Jeszcze w czasie działań II wojny morskiej w Port Artur 2 średnich okrę- Dalzawod, Władywostok, wyp. nawodna 607 t, światowej, a następnie w toku wojny tów podwodnych typu „Szcz”, któ- a podwodna 749 t, dł. 58,7 m, szer. 6,2 m, zan. 4,3 domowej, komuniści korzystali szero- re w latach 1951‑1953 miały służyć m, napęd diesel-elektryczny 1370/800 KM, pręd- 6 kość nawodna 12, a podwodna 6,7 w., uzbr.: 6 wt ko z radzieckiej pomocy zarówno bez- do przeszkolenia 4 chińskich załóg . kal. 533 mm (4 dziobowe + 2 rufowe), zapas 10 pośredniej sprzętowej, logistycznej czy Odpowiedzialnym za realizację tego torped, 2 działa kal. 45 mm L/46, 1 km kal. 7,62 instruktorskiej jak również polityczne- zadania uczyniono d-cę stacjonującej mm, załoga 40 marynarzy i oficerów. S-122, S-123, S-124 – radz. op serii V-bis2, go wsparcia na forum międzynarodo- w Port Artur 125 Brygady Okrętów zbud. 1934-35 Dalzawod, Władywostok, wyp. na- wym. Podwodnych 5 Floty kpt. I rangi wodna 617 t, a podwodna 721 t – pozostałe dane jak S-121 wg Conway`s All the World’s Fighting Związek Radziecki z wyraźnej ame- (kmdr) W.I. Gołowaczowa, który pod- Ships 1922-1946, London 1988, choć niektóre rykańskiej inspiracji, włączył się w koń- jął przygotowania do szkolenia chiń- źródła zaliczają powyższe jednostki do serii III.

60 Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE Narodziny chińskich sił podwodnych go. W praktyce dopiero w początkach 1952 roku zdołano się dopracować w miarę efektywnego sposobu prowadzenia zajęć z Chińczykami. Jeszcze na etapie szkolenia teoretycznego chińskie władze wojskowe stwierdzi- ły, że podstawowe trudności w procesie nauczania wynikają z technicznej złożoności samych okrętów podwodnych, kiepskiej wiedzy technicznej i ogólnie niskiego poziomu wykształ- cenia kandydatów, których większość została odkomenderowana z wojsk lą- dowych. Występowały również pewne kłopoty logistyczne związane z umun- durowaniem drobnych i niskich chiń- skich marynarzy, kwestią ich zakwa- S-52 krótko przed przekazaniem Chińczykom. fot. zbiory Siergiej Bałakin terowania czy transportu na zajęcia, które odbywały się w różnych punk- obu państw. W lutym 1953 Port Artur szkolenia chińskich załóg tak na do- tach bazy. odwiedziła delegacja Ministerstwa brą sprawę trzeba było rozpocząć od Wszystkie wspomniane trudności Marynarki Wojennej ZSRR, do której nowa, rzecz jasna z uwzględnieniem zdołano jednak pokonać znacznym na- dołączyła chińska na czele premierem wyrobionych już wcześniej nawyków. kładem sił i do dnia 15 kwietnia 1952 Czou En-Lai, co może świadczyć o wa- Ponownie utworzono Kierownictwo kursanci ukończyli etap szkolenia teo- dze, jaką władze ChRL przywiązywały Szkolenia, któremu podporządkowa- retycznego, co pozwoliło na rozpoczę- do opanowania przez swych maryna- no skierowane po zakończeniu kapi- cie praktycznych zajęć na okrętach rzy tajników nowej broni. talnego remontu w stoczni SRZ nr 102 podwodnych, które wcześniej przy- Po zakończeniu pobytu oficjalnych okręty S-52 i S-5310. Tym razem rola stosowano do celów szkoleniowych. delegacji, które wystawiły wysoką oce- instruktorów przypadła właśnie ofice- Początkowo szkolenie to odbywało się nę prowadzonemu procesowi szko- rom z tych jednostek. Etap szkolenia przy nabrzeżu bazy, a od 20 czerwca lenia, rozpoczęto przygotowania do teoretycznego zdołano zakończyć do 1952 jednostki zaczęły również wy- przekazania Szcz-121, Szcz-122, Szcz- dnia 1 listopada 1953, po czym wszy- chodzić w morze. Do dnia 20 sierpnia 123 i Szcz-124 pod banderą chińską. scy kursanci zdawali egzamin pań- 1952 były to wyłącznie wyjścia w poło- W ramach przygotowań wszystkie stwowy. Aż 94,9% szkolonych zdołało żeniu nawodnym, a następnie w okre- jednostki, obsadzone dwoma załoga- uzyskać w nim oceny „bardzo dobry” sie do listopada, również pływanie mi radziecką i chińską, skierowano do i „dobry”. Od stycznia 1954 chińskie w zanurzeniu. stoczni SRZ nr 102, gdzie zostały za- załogi rozpoczęły praktykę morską, Rosjanie szkolili kursantów w opar- dokowane. a od kwietnia również zaczęły wycho- ciu o własną starą instrukcję KBPŁ-41 Niestety pewne wydarzenie zburzyło dzić w morze aby sprawdzać działa- (Kurs bojowej podgotowki podwodnych całkowicie wszystkie wcześniejsze pla- nia poszczególnych systemów okrę- łodok 1941), który uznali za optymalny. W dniu 15 grudnia 1952 roku za- towych. Szkolenie załóg zakończono ny dla ludzi posiadających jedynie nie- tonął na wodach Zalewu Tatarskiego ostatecznie w czerwcu 1954. znaczną praktykę morską. Po przećwi- operujący w składzie 7 Floty bliźnia- Rankiem 24 czerwca 1954 roku przy czeniu każdego kolejnego elementu czy okręt podwodny Szcz-1178. Do nabrzeżu Wschodniego Basenu bazy szkolenia omawiano go na zebraniu, czasu ustalenia przyczyny awarii kie- wskazując na ewentualne błędy i ich rownictwo Ministerstwa Marynarki konsekwencje. Po zakończeniu tego Wojennej dla zapobieżenia ewentu- 8. S-117 – radz. op serii V-bis, zbud. 1934-35 Dalzawod, Władywostok – pozostałe dane jak etapu szkolenia, co nastąpiło w po- alnym dalszym katastrofom „uwią- S-121. czątkach 1953 roku, ze wszystkich zało na sznurku” wszystkie jednostki 9. do typu „S” należały: S-24, S-25, S-52 i S-53, chińskich kursantów sformowano 4 typu „Szcz”, w tym również znajdują- zaś do typu „M” odpowiednio: S-135, S-136, S-137 oraz S-139, wg Pawłow A.S., Korabli kitajskogo załogi okrętów podwodnych, których ce się w Port Artur. Przeprowadzony fłota, Jakuck 1996. poszczególnym członkom załogi przy- następnie gruntowny przegląd tech- 10. S-52 – radz. op serii IX-bis, zbud. 1937- dzielono role okrętowe przewidzia- niczny spowodował wycofanie ze służ- -1943, stocznia im. Ordżonikidze, Leningrad/ Dalzawod im. Worosziłow, Władywostok, wyp. ne etatowym rozkładem dla jednostek by bazujących w Port Artur „Szczuk” nawodna 856 t, a podwodna 1090 t, dł. 77,8 m, typu „Szcz”. Tym samym Chińczycy i przeklasyfikowanie ich na stacjonar- szer. 6,4 m, zan. 4,0 m, napęd diesel-elektryczny 2 silniki wysokoprężne 1-D +2 silniki elektryczne już samodzielnie, tyle tylko, że pod ne okręty szkolne, które nie mogły wy- PG-8, 4400/1100 KM, prędkość nawodna 18,85 nadzorem radzieckich oficerów roz- chodzić w morze, nawet w położeniu w, a podwodna 8,8 w., uzbr.: 6 wt kal. 533 mm (4 poczęli zgłębiać tajemnice organizacji nawodnym. dziób+2 rufa), zapas 12 torped, 1 działo kal. 100 mm L/56 B-24, 1 działo kal. 45 mm L/46 21-K, służby na okrętach podwodnych. Na Zaistniała nieoczekiwanie sytuacja 1 km kal. 7,62 mm, załoga 45 ludzi, w tym 8 ofi- przełomie lutego i marca 1953 wszyst- spowodowała, że w zamian Związek cerów. kie zaliczyły z oceną „dobry” tzw. za- Radziecki postanowił przekazać ChRL S-53 – radz. op serii IX-bis, zbud. 1938-42, stocznia im. Ordżonikidze, Leningrad/ Dalzawod dania wstępne (dopuszczające). inne jednostki, a mianowicie 4 typu im. Worosziłowa, Władywostok – pozostałe dane Proces szkolenia chińskich podwod- „S” (seria IX-bis) oraz 4 typu „M” (proj. jak S- 52. 9 Dane wg Bałakin S.A., Morozow M.E., ników był przedmiotem zaintereso- 96 seria XV) . Zmiana typów okrętów Podwodnyje łodki tipa „S”, „Morskaja Kollekcija” wania władz wojskowych i cywilnych podwodnych spowodowała, że proces No 2 (32), Moskwa 2000.

Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE 61 Narodziny chińskich sił podwodnych

Port Artur nastąpiło oficjalne przeka- -S-53, co potwierdziły w czasie do Port Artur. Po zakończeniu ćwi- zanie S-52 (kpt. II rangi [kmdr por.] manewrów przeprowadzonych u wy- czeń odbył się oficjalny bankiet w któ- G.M. Piatakow) oraz S-53 (kpt. II ran- brzeży Półwyspu Kwantuńskiego rym uczestniczył także sam premier gi [kmdr por.] N.P. Prygunkow) stronie w roku 1955. Pozostałe jednostki znaj- Czou En-Lai, który bardzo komple- chińskiej. Jednostki uroczyście opuści- dowały się jeszcze na etapie szkolenia mentował pomoc „bratnich” specja- ły radzieckie bandery, a w ich miejsce i zgrywania załóg. W procesie tym na- listów. Co z tego, kiedy po powrocie podniesione zostały bandery ChRL. dal uczestniczyli radzieccy specjaliści do bazy okazało się, że strona chińska Rzecz znamienna okręty otrzymały i instruktorzy, pozostawieni na przeka- przyśpieszyła zakończenie kontrak- wielce symptomatyczne nazwy (oczy- zanych okrętach, którzy pełnili swoje tu z radzieckimi specjalistami, którzy wiście w dość dowolnym tłumaczeniu) funkcje do końca 1955, po czym po- niemal odwrotnie muszą wracać do Nowe Chiny-11 i Nowe Chiny-12. wrócili do ZSRR. ZSRR. Decyzja ta, podyktowana za- Tym samym pierwszy raz w swoich Niestety już pierwsze samodzielne pewne względami politycznymi, była długich dziejach w składzie chińskiej wyjścia w morze chińskich załóg wy- równie nieoczekiwana dla chińskich marynarki wojennej znalazły się okrę- kazały ich słabe przygotowanie, w tym podwodników, którzy zdołali zaled- ty podwodne, które jak wskazuje histo- szczególnie oficerów do prowadze- wie przystąpić dopiero do realizacji ria zagościły w niej na trwałe. nia działań, zaś brak podstawowych poszczególnych, przewidywanych re- Wkrótce po przejęciu nastąpił de- nawyków technicznych prowadził gulaminem zadań bojowych. biut okrętów, które samodzielnie prze- do powstawania częstych awarii, na- Od połowy roku 1956 Chińczycy za- szły z Port Artur do Qingdao, gdzie na wet w czasie postoju w bazie. W maju częli praktycznie rozwijać swoje siły terenie dawnego Basenu Handlowego 1956 powracający o zmroku do bazy podwodne już całkowicie na własny założono bazę chińskich podwodni- okręt podwodny 403 (eks-S-52) zderzył rachunek, co czynią mimo pewnych ków. W pracach przy zorganizowaniu się z rybackim sejnerem, powodując wzlotów i upadków z dobrym skut- tej bazy decydującą rolę odgrywali ra- jego zatonięcie. Sama jednostka wy- kiem po dzień dzisiejszy. dzieccy specjaliści i doradcy, którzy zo- szła z kolizji z uszkodzonym kadłubem, Warto jeszcze wspomnieć o dalszych stali tam skierowani w większej liczbie jednak jak się miało okazać już wkrót- losach okrętów podwodnych przeka- w połowie roku 1954. ce pech jej wcale nie opuścił. W czasie zanych przez Związek Radziecki do Realizując swoje wcześniejsze zo- dokowania w Port Artur doszło na po- ChRL. Jednostki typu „S”, które osta- bowiązania Związek Radziecki suk- kładzie do eksplozji zbiornika sprężo- tecznie otrzymały chińskie oznaczenia cesywnie kierował do Chin kolejne nego powietrza, w wyniku czego wie- 401, 402, 403 i 404, przetrwały w służ- zespoły przekazywanych ze składu lu pracujących stoczniowców odniosło bie aż do roku 1972, gdy zostały skre- Floty Oceanu Spokojnego okrętów. śmiertelne rany od odłamków kadłu- ślone ze stanu floty i powędrowały W październiku 1954 osiągnął Qingdao ba, zaś sam 403 miał ponownie uszko- na złom. Okręty typu „M”, oznaczo- zespół kontradm. B.F. Pietrowa, w któ- dzony kadłub, tym razem lekki jak ne jako 301, 302, 303 i 304, w ostat- rego składzie znalazły się między inny- i sztywny. nich lata służby pełniły funkcje jedno- mi okręty podwodne M-276 (kpt. III Awarie na chińskich okrętach pod- stek treningowych i ostatecznie zostały rangi [kmdr ppor.] J.S. Oszerowicz) wodnych wynikały w dużej mierze złomowane w roku 197013. Rzecz zna- i M-277 (kpt. III rangi [kmdr ppor.] z nieprzestrzegania przez ich zało- mienna jednostki pozostające w służ- N.S. Sotosow)11. gi obowiązujących procedur i regula- bie pod chińską banderą o wiele lat Następną grupę jednostek przypro- minów, które uważano za dokumenty „przeżyły” swych radzieckich „bliźnia- wadził w czerwcu 1955 kontradm. zbędne i „nie demokratyczne”. Mimo ków”, dla których los okazał się być A.I. Rassocho, w jej składzie znala- starań ze strony radzieckich instrukto- mniej łaskawy. zły się również okręty podwodne. rów nawyków tych nie udało się wyeli- Tym razem były to S-24 (kpt. II ran- minować, co niestety często prowadzi- Bibliografia gi [kmdr por.] M.K. Kazancew), S-25 ło do tragedii. 1. Bałakin S.A., Morpzow M.E., Podwodnyje łodki (kpt. II rangi [kmdr por.] I.D. Pekker), Pracę radzieckich specjalistów i do- tipa „S”, „Morskaja Kollekcija” No 2 (32) Moskwa M-278 (kpt. III rangi [kmdr ppor.] W. radców utrudniała także niejasna sy- 2000. I. Sawczenko) oraz M-279 (z dowód- tuacja walki wewnętrznej między 2. Breyer S., Meister J., Die Marine der cą grupy kpt. II rangi [kmdr por.] N.I. poszczególnymi frakcjami w kierow- Volksrepublik China”, München 1982. Ławriszczew)12. nictwie Komunistycznej Partii Chin, 3. Conway’s All the World’s Fighting Ships 1922- Niemal równocześnie w maju 1955 która prowadziła do tego, że podda- -1946, London 1988. roku strona radziecka rozpoczęła ewa- wana stałemu „praniu mózgów” kadra 4. Kozyr W.W., 50 let spustija: my sozdawali pod- kuację zajmowanej od września 1945 oficerska zachowywała się nader bier- wodnyj fłot Kitaja, „Podwodnik Rossii” 2004 No 5. bazy morskiej w Port Artur, przekazu- nie, co znajdowało niestety swoje od- 5. Pawłow A.S., Korabli kitajskogo fłota, Jakuck jąc ją następnie Chińczykom wraz z ca- bicie w osiąganych rezultatach szkole- 1996. łą infrastrukturą obronną i techniczną, nia. 6. Sobański M.S., Chiny na morzu, „OW” nr spec. a także częścią mniejszych, bazujących Ostatnim w zasadzie wystąpieniem 3/1999. w niej jednostek pływających. radzieckich doradców, współpracują- Gdy w składzie marynarki wojennej cych z chińską bronią podwodną był 11. wg Kozyr W.W., 50 let... w skład grupy ChRL znalazło się już łącznie 8 okrę- udział w dużych manewrach mary- oprócz okrętów podwodnych wchodziły 2 nisz- tów podwodnych, dwóch różnych ty- narki wojennej przeprowadzonych czyciele proj. 7 Rieszytielnyj i Rietiwnyj oraz 2 tra- łowce proj. 254. pów, utworzono z nich Brygadę OP u brzegów Półwyspu Kwantuńskiego 12. wg Kozyr W.W., 50 let... w skład grupy stacjonującą w Qingdao, choć tak na- w maju 1956 roku. W manewrach oprócz okrętów podwodnych wchodziły 2 niszczyciele proj. 7 Riekordnyj i Riezkij oraz dywizjon prawdę pełną gotowość bojową zdo- tych uczestniczyły również 4 okręty ścigaczy op proj. 122 łały osiągnąć jedynie eks-S‑52 i eks- podwodne, które przeszły z Qingdao 13. wg Pawłow A.S., Korabli kitajskogo...

62 Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE Zvonimir Freivogel (Niemcy)Tekst

część II

Typ Wespe i Seelöwe – pierwsze pełnomorskie trałowce Bundesmarine

Grupa jednostek typu Seelöwe w 1957 roku. Na pierwszym planie widoczny Seehund, za nim Seeigel. fot. zbiory Siegfried Breyer

Opracowane przed wybuchem II 1940 (M-Boote 40). Ich wykonane me- Później jednostki wyposażono dodat- wojny światowej plany rozbudowy todą poprzecznych wiązań i elektrycz- kowo w generator wysokoprężny o mo- Kriegsmarine, uzupełnione po jej wynie spawane, podzielone na 11 wodosz- cy 30 kW wytwarzający napięcie 60 V buchu o dodatkowe jednostki tzw. typu czelnych przedziałów (podwójne dno do obsługi urządzenia demagnetyzu- mobilizacyjnego, przewidywały zbu- przebiegało między przedziałami III do jącego typu MES ({Magnet} Minen- dowanie w sumie 260 trałowców typu IX) kadłuby miały się charakteryzować Eigenschutz-Gerät). W bunkrach mie- 1935, 1938/39 i 1939 Mob. Te ambitne następującymi parametrami: długość ściły się 162 tony węgla, co pozwalało plany były w czasie trwających działań całkowita: 62,30 m (57,60 m między przebyć 4000 mil morskich z prędko- wojennych nie do zrealizowania, a to pionami), szerokość: 8,9/8,5 m; zanu- ścią 10 węzłów. głównie za sprawą brakującego ma- rzenie: 2,10/2,82 m; wyporność stan- Pierwotnie jednostki opisywanego teriału, braku odpowiedniej liczby ro- dard: 543 t, konstrukcyjna: 637 t, bo- typu miały być uzbrojone w jedną ar- botników stoczniowych i problemów jowa: 775 t; wysokość burty: 3,75 m. matę szybkostrzelną kal. 88 mm L/45, z zaopatrzeniem. Oprócz tego stocznie Przedziały kotłowni i elektrowni chro- lecz ostatecznie zainstalowano na nich zostały skonfrontowane z dodatkowy- nione były z obu boków przez bunkry po jednej uniwersalnej armacie kal. mi pracami związanymi z remontem węglowe, przedział maszynowni nato- 105 mm L/45 posadowionej na lawecie uszkodzonych jednostek wzgl. z budo- miast przez zbiorniki z wodą kotłową, UTOF, jednej armaty plot. kal. 37 mm wą nowych okrętów innych klas. a pomost bojowy pancerzem o grubo- i dwóch kal. 20 mm. Bateria armat ar- Z tego też powodu stosunkowo krótko ści 10 mm. W odróżnieniu od jednostek tylerii przeciwlotniczej już wkrótce zo- po wybuchu działań wojennych Biuru typu 1935 i 1939 (Mob) trałowce typu stała wzmocniona do siedmiu luf kal. Konstrukcyjnemu zlecono opracowa- 1940 charakteryzowały się typowym 20 mm. Przewidywany stan osobowy nie planów nowego trałowca prostej dla holownika kształtem rufy i szero- dla każdego trałowca miał wynosić 54 konstrukcji, który mógłby być również kim pokładem rufowym. ludzi, liczba ta wzrosła w dosyć krót- budowany przez stocznie specjalizują- Napęd składał się z dwóch opala- kim czasie, oscylując między 68 a 80 ce się do tej pory w budowie statków nych węglem kotłów systemu Schulza, marynarzami. handlowych. Do zbudowania trałow- które znajdowały się w dwóch osob- Początkowo zamierzano zbudo- ców typu 1935 i 1939 Mob z uwagi na nych pomieszczeniach oraz dwóch sto- wać 240 jednostek typu 1940, z której ich skomplikowaną konstrukcję wyma- jących trójcylindrowych maszyn paro- to liczby zlecenia na budowę 138 jed- ganych było znacznie więcej roboczo- wych potrójnego rozprężania (o mocy nostek udzielono tylko następującym godzin, do tego dochodziły braki ma- 900 KM /662 kW/każda) z podłączoną stoczniom: M 261 – 267 Atlaswerke teriałowe, a oprócz tego zamierzano turbiną na parę odlotową o mocy 450 w Bremie, M 271 – 280 Rickmerswerft zaoszczędzić paliwo, co było przyczy- KM (331 kW). Moc przenoszona była w Wesermünde, M 291 – 297 Lindenau ną, że nieskomplikowane w swej kon- na dwie śruby o średnicy 2,15 m, co w Kłajpedzie (Memel), M 301 – 307 strukcji jednostki tej klasy miały zostać pozwalało rozwinąć prędkość 17 wę- Unterweser Schiffbau Gesellschaft wyposażone w kotły opalane węglem. złów. Podczas prób uzyskiwano od 16,8 w Lehe, M 321 – 328 Oderwerke Za wzór wybrano sprawdzone do 17,2 w. Między tylnym pomieszcze- w Szczecinie (Stettin), M 329 – M 330 w okresie I wojny światowej trałowce niem kotłowni a maszynownią znaj- Lübecker Maschinenbaugesellschaft typu 1916, co też pozwoliło stosunkowo dowały się prądnice; początkowo były (LMG) w Lubece, M 341 – 348 A.G. szybko opracować plany konstrukcyj- to dwa generatory wysokoprężne po Neptun w Rostocku, M 361 – 380 F. ne nowych jednostek; trałowców typu 20 kW wytwarzające napięcie 220 V. Schichau w Elblągu (Elbing), M 341

Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE 63 Typ Wespe i Seelöwe

– 389 Elsflether Werft w Elsfleth. Po Z ukończonych okrętów tego typu 63 ści 11 węzłów. Jednostki nowego typu zajęciu Holandii pojawiła się moż- stracono w trakcie działań wojennych, miały dwie 4-piórowe śruby o średni- liwość wykorzystania tamtejszych z czego 31 zniszczyło lotnictwo, 9 zo- cy 1,80 m. Urządzenia prądotwórcze stoczni, z czego skwapliwie skorzy- stało zatopionych przez własne załogi, składały się z jednego turbogeneratora stano zlecając budowę M 401 – 408 8 padło ofiarą torped, 7 zatonęło po po- o mocy 100 kW i dwóch generatorów Rotterdamsche Droogdok Mij., M 411 jedynkach artyleryjskich, 4 poderwa- wysokoprężnych o mocy 40 kW każdy. – 416 De Schelde Vlissingen, M 421 – ły się na minach, pozostałe 4 utracono Uzbrojenie uległo natomiast wzmoc- 428 Wilton Fijenoord Schiedam, M 431 z powodów zagrożeń, jakie na co dzień nieniu i składało się z dwóch szybko- – 438 Nederlandsche Scheepsbouw niesie ze sobą żegluga: sztorm, kolizja strzelnych uniwersalnych armat kal. Mij. Amsterdam, M 441 – 446 P. i wejście na mieliznę. Z jednostek, któ- 105 mm L/45, dwóch armat plot. kal. Smit, M 451 – 458 Gusto Schiedam, re przetrwały wojnę i po zakończeniu 37 mm i ośmiu armat plot. kal. 20 mm. M 459 – 463 Nederlandsche Dok Mij. służby w ramach GMSA 25 przypadło Załoga miała się składać ze 107 ludzi. Amsterdam, M 467 – 471 Giessen & w udziale Stanom Zjednoczonym, 31 W sumie planowano zbudowanie 50 Zoonens Scheepswerften, M 475 – 476 ZSRR i 13 Wielkiej Brytanii. Dziesięć jednostek nowego typu rocznie w nie- J & K Smit Kinderdijk, M 483 – 484 „brytyjskich” trałowców odstąpiono mieckich stoczniach wymienionych już Bols Scheepswerften & Maschine Fabr. Norwegii, a Stany Zjednoczone przeka- wyżej przy okazji typu 1940. Nie zamie- N. V. Bolnes, M 486 Verschuse & Co. zały dziesięć jednostek Francji i jedną rzano też rezygnować ze stoczni holen- N. V. Amsterdam, M 489 L. Smit & Zon Włochom. Z okrętów francuskich tyl- derskich. W międzyczasie jednak stocz- N. V. Kinderdijk i M 495 – 496 Gbt. Pot ko trzy zasiliły skład Marine Nationale nia A.G. Neptun z Rostocku wysunęła Bolnes. jako Suippe, Marne i Aisne. Włoski tra- propozycję modułowej budowy okrę- Z wyliczonych powyżej jednostek łowiec (M 328) przemianowano na tów (masa jednego modułu wahała się zdołano między lipcem 1941 r. a mar- Antilope. Pozostałe „amerykańskie” od 3 do 5 ton). Po opracowaniu rygory- cem 1945 r. ukończyć tylko 132 trałow- okręty, tzn. M 294, 278, 388, 460, 441 stycznego planu budowy, dzięki które- ce. Nieukończone zostały M 280, 295 służyły do roku 1956 r. jako M 201 – mu zamierzano zaoszczędzić na mate- – 297, 378 – 380. Zlecenia na budowę 205 w składzie stacjonującej w Bre- riale i czasie pracy zadecydowano, że M 390 – 400 nie zostały już udzielone, merhaven Military Transport Unit w stoczniach A.G. Neptun Rostock i F. a M 391 i 392 zastąpiono M 661 i 662. (MTU) oraz Labor Service Unit „B” Schichau Königsberg (Królewiec, obec- Przewidziane w roku 1943 zlecenia (LSU B), po czym przekazane zostały nie Kaliningrad) składać będą z dostar- na jednostki typu 1940 nie zostały już zachodnioniemieckiej Bundesmarine, czanych przez inne stocznie i zakłady udzielone, a to z powodu, że zamierza- w składzie której pod nowymi nazwa- przemysłowe (także w głębi kraju) mo- no rozpocząć budowę nowocześniej- mi Seepferd, Seestern, Seehund, Seeigel dułów gotowe trałowce. Pierwsze „skła- szych okrętów tej klasy; typu 1943. i Seelöwe kontynuowały swą dalszą daki” miały być gotowe już w maju Po próbach przeprowadzonych służbę. Niegotowy i zniszczony trało- 1944 r. (Neptun {M 601}, Schichau {M z pierwszym zbudowanym trałowcem wiec M 295 został po wojnie podnie- 801}), lecz w wyniku opóźnień zosta- tego typu (1940), jakim był M 381 zdecy- siony w Gdyni z dna i ukończony jako ły ostatecznie oddane do służby odpo- dowano się na wzmocnienie jego arty- polski wycieczkowiec Panna Wodna. wiednio 22 listopada i 3 grudnia 1944 lerii przeciwlotniczej. Przed pomostem Również Rumunia rozpoczęła budo- r. Podobnie rzecz się miała z pozostały- dowodzenia zainstalowano na dodatko- wę czterech jednostek typu 1940, które mi bliźniakami, gdyż do maja 1945 r. wej platformie pojedynczą armatę plot. na pewien czas po kapitulacji Rumunii banderę wojenną zdołały podnieść tyl- kal. 20 mm, w miejsce, gdzie do tej pory przejęte zostały przez ZSRR i po zwró- ko M 601 – 612 ze stoczni Neptun (M znajdował się dalmierz pojawiła się ceniu ich prawowitemu właścicielowi 613 – 616 znajdowały się w różnych sta- druga dodatkowa armata plot, kal. 20 weszły do służby w połowie lat 50. jako diach wykończenia, M 617 – 633 nie- mm, zdwojoną podstawę kal. 20 mm Demokratia, Descatusaria, Desrobirea gotowe sekcje, a budowa pozostałych na rufowej nadbudówce zastąpiono po- i Dreptatea. do M 800 nie została jeszcze rozpoczę- czwórnie sprzężoną armatą tego same- W czasie kiedy na pochylniach po- ta, wzgl. zlecenia na ich budowę nie zo- go kalibru (Vierling). Zainstalowanie wstawały trałowce typu 1940 w stocz- stały udzielone). Z budowanych przez dodatkowego uzbrojenia pociągnęło za ni Deutsche Werke w Kilonii opraco- stocznia F. Schichau z Królewca jedno- sobą również zmiany w wyglądzie ze- wano ulepszoną wersję wspomnianego stek do służby oddano M 801 – 806, M wnętrznym. Przedni maszt zmienio- typu, z której powstał trałowiec typu 807 – 808 w stanie niegotowym przeno na trójnożny, rufowy natomiast usu- 1943. Kadłuby nowych jednostek wy- holowano do Rostocku, gdzie wpadły nięto, dalmierze ustawiono na dwóch dłużone o 5,50 m, mierzyły 67,75/63,10 w ręce Armii Czerwonej, M 809 – 813 bocznych konsolach, po jednej na każ- m. Szerokość wzrosła do 9,00/8,60 m, znajdowały się na krótko przed wodo- dej stronie pokładu sygnałowego, a po- a zanurzenie oscylowało między 1,92 waniem, natomiast w przypadku pozo- jedynczy ster zastąpiono podwójnym. m a 2,68 m. Wyporność konstrukcyjna stałych trałowców, to albo ich poszcze- Jest sprawą interesującą, że holen- wynosiła 668 t, a bojowa 821 t. Układ gólne sekcje nie zostały złożone, wzgl. derskie stocznie okazały się być wy- napędowy pozostał w porównaniu z ty- ich budowa nie została jeszcze rozpo- dajniejsze w porównaniu z niemiecki- pem poprzednim niezmieniony, a co za częta lub zlecenia nie zostały udzielo- mi, będąc w stanie szybciej zrealizować tym idzie również prędkość pozostała ta ne. Również w stoczni w Korneuburgu powierzone im zlecenia. Z początkiem sama. Bunkry paliwowe mogły wpraw- koło Wiednia zamierzano budować tra- roku 1943 r. gotowych było tylko 37 dzie pomieścić o 20 ton węgla więcej, łowce typu 1943. Numery od M 1001 – okrętów budowanych przez stocznie ale uzyskiwany zasięg pozostał nie- 1050 zostały już wprawdzie przydzielo- niemieckie, natomiast w stoczniach ho- zmieniony. W przypadku późniejszego ne, ale budowy pierwszych dziewięciu lenderskich budowa tylko jednego tra- Seeschlange (eks M 611) wynosił on rzenie zdołano już rozpocząć, a pozosta- łowca nie była ukończona! komo 3600 mil morskich przy prędko- łych zleceń nie zdążono już udzielić.

64 Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE Typ Wespe i Seelöwe

rys. Tomasz Grotnik

Z 18 ukończonych okrętów, trzy Wszystkie sześć trałowców typu 1940 nić przed minami magnetycznymi. zniszczyło krótko po oddaniu do służ- i 1943 klasyfikowane były w Bunde- Dalsze wyposażenie obejmowały: pi- by alianckie lotnictwo, a pozostałe kon- smarine jako trałowce pełnomorskie nasę motorową, kuter, od sześciu do tynuowały służbę w szeregach GMSA, typu 319 (Hochseeminensuchboote ośmiu tratew Carleya, zastąpione póź- po czym sześć przyznano jako zdo- der Klasse 319) wzgl. typu Seelöwe. niej przez sześć wysepek ratowniczych. bycz wojenną Wielkiej Brytanii, dzie- Pięć z nich otrzymało nazwy kontynu- Załoga Seeschlange składała się z 80 lu- więć Stanom Zjednoczonym, a M 807 ujące tradycje jednostek wchodzące dzi, a na pozostałych pięciu trałowcach i M 808, o których mowa była już wy- w skład wcześniejszych okrętów róż- służyło po 70 marynarzy. W roku 1953 żej zatrzymał Związek Radziecki. Stany nych marynarek wojennych w histo- rozważano możliwość zmiany opalania Zjednoczone przekazały następnie w ro- rii Niemiec, natomiast nazwa Seeigel kotłów z węgla na mazut, lecz ostatecz- ku 1949 M 801 i M 803 Włochom, gdzie przyznana została po raz pierwszy. nie odstąpiono od tego pomysłu, podob- zostały przemianowane na Gazella i Da- W momencie przejmowania jedno- nie zresztą jak z napędem motorowym, ino. Trałowiec M 611, podobnie jak jego stek od U.S. Navy były one pozbawio- który również był planowany. Liczba pięciu braci przyrodnich, reprezentan- ne uzbrojenia i dopiero po podniesie- generatorów wysokoprężnych na jed- tów typu 1940 służyło następnie w ame- niu bandery Bundesmarine uzbrajano nostkach i ich moc była zróżnicowana; rykańskim Military Transport Unit je systematycznie w pojedynczą arma- Seestern, Seeigel, Seelöwe i Seeschlan- jako M 206, a następnie w stacjonują- tę plot, kal. 76,2 mm (na pokładzie ru- ge wyposażone były w trzy generato- cej w Bremerhaven Formacji Służby fowym), cztery zdwojone podstawy ar- ry wysokoprężne, dwa o mocy 25 KM Roboczej „B” (Labor Service Unit „B”). mat plot. kal. 40 mm (na dziobie, rufie, (26 kW) i jeden o mocy 78 KM (57 kW), W roku 1956 został przekazany nowo a ostatnia podstawa na rufowej nad- a Seehund i Seepferd w dwa generatory powstałej Bundesmarine, w składzie budówce) i kilka pojedynczych armat o mocy 48 KM (2 x 35 kW). Po wyco- której pływał pod nazwą Seeschlange. plot. kal. 20 mm. Do nawigacji służy- faniu ze służby jednostki przebudowa- Jeszcze dwie jednostki, które przypa- ły radionamiernik i urządzenie radaro- no odpowiednio i służyły one następnie dły po wojnie Amerykanom sprzeda- we. Armaty naprowadzano za pomocą w charakterze hulków mieszkalnych ne zostały prywatnym armatorom, słu- optycznych dalmierzy. Jednostki wypo- (WBM I – VI), będąc klasyfikowane jako żąc jako statki wycieczkowe Harald Ivers sażone były w sprzęt trałowy i urządze- „typ 730” (Klasse 730). Seestern, Seeigel (eks M 607) i Christian Ivers (eks M 608). nie demagnetyzujące, mające je chro- i Seelöwe otrzymały za kominem dużą

Typ Seelöwe Data położenia Nazwa Stocznia Data wodowania Data oddania do służby stępki Seehund (SH/M 187) Elfslether Werft, Elsfleth 22.07.1944 / . 22.04.1944 eks M 203, eks TS 7, eks M 388 (Numer stoczniowy 251) 17.07.1956 Nederlandsche Dok. Mij., Seeigel (SE/M 188) 06.02.1943 / Amsterdam . 27.07.1942 eks M 204, eks M 460 30.08.1956 (Numer stoczniowy 98) Seelöwe (SL/M 189) F. Smit, Rotterdam 26.11.1942 / . 19.06.1942 eks M 205, eks M 441 (Numer stoczniowy 552) 17.07.1956 Lindenauwerft, Memel Seepferd (SP/M 190) 28.08.1944 / (Kłajpeda) . 04.03.1944. eks M 201, eks M 294 30.08.1956 (Numer stoczniowy 85)

Seeschlange (SG/M 191) A.G. Neptun, Rostock 1945 / . 12.03.1945 eks M 206, eks Wangerooge, eks M 611 (Numer stoczniowy 545) 15.08.1956 Seestern (ST/M 192) Rickmerswerft, Wesermünde 20.04.1944 / . 25.01.1944 eks M 202, eks TS 4, eks M 278 (Numer stoczniowy 240) 15.08.1956

Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE 65 Typ Wespe i Seelöwe i szeroką nadbudówkę. Na jednostkach łego wyposażenia kadłub został w le- Seelöwe został oddany do służby dla tych mieszkało po 88 ludzi. cie 1975 r. pocięty na złom przez firmę Kriegsmarine 16 listopada 1942 r. jako Heeren w Leer. M 441 zasilając 23. Flotyllę Trałowców. Kalendarium służby Seeigel oddany do służby jako Po służbie na Bałtyku trałowiec stał Seehund oddany do służby jako M M 460 dla 23 a później dla 25 Flotylli się aliancką zdobyczą wojenną, służąc 388; w dniu 22 lipca 1944 r. przekla- Trałowców na Bałtyku. Po kapitulacji w składzie GMSA i podobnie jak bliź- syfikowany na pływającą stację torpe- zdobycz wojenna aliantów, którzy wy- niaczy Seeigel w składzie 25 Flotylli dową (Torpedoschiessboot) i przemia- korzystali jednostkę w składzie GMSA, Trałowców, która wchodziła w skład nowany na TS 7. W roku 1945 stał się w składzie 25 Flotylli Trałowców i 5 5 Zgrupowania Trałowców. W dniu 20 zdobyczą wojenną aliantów. Swą służ- Zgrupowania Trałowców. W dniu 11 maja 1947 r. OMGUS przekazał jed- bę kontynuował w ramach 9. Flotylli października 1947 za pośrednictwem nostkę stoczni Schichau w Bremerha- Trałowców GMSA. W dniu 1 kwiet- OMGUS przekazany firmie Paulsen ven, gdzie służyła jako hulk mieszkalny. nia 1948 r. za pośrednictwem OMGUS & Ivers z Kilonii. W październiku W dniu 24 października 1951 r. zwró- (Office of Military for Germany of 1949 r. zwrócony U.S. Navy. W lutym cony U.S. Navy i LSU (B), która wcie- United States), która ujęła w swej ewi- 1951 r. ponownie w służbie jako M liła go ponownie do służby jako M 205. dencji cały były niemiecki tabor pływa- 204 w składzie LSU (B). Przekazany Po przekazaniu Bundesmarine trało- jący, by nim następnie zarządzać i po- Bundesmarine w dniu 15 sierpnia wiec został oddany do służby pod nową średniczyć w ewentualnej sprzedaży) 1956 r., 30.08.1956 ponownie w służ- nazwą, Seelöwe, działając w składzie przekazany firmie Paulsen & Ivers z Ki- bie jako Seeigel w składzie 2 Eskadry 2 Eskadry Trałowców. Oznakowanie lonii. W lutym 1951 r. zwrócony U.S. Trałowców (oznakowanie burto- burtowe SL zmieniono w roku 1957 Navy i wcielony ponownie do służ- we SE; 1957 r. zmienione na M 188). na M 189. Wycofany ze służby w dniu by w Formacji Służby Roboczej „B” Wycofany ze służby 28 stycznia 1960 4 stycznia 1960 r. i przez MWB w Bre- (Labor Service Unit „B”) jako M 203. r. i po odpowiedniej przebudowie słu- merhaven zaadoptowany do pełnienia Następnie przekazany Bundesmarine, żył jako hulk mieszkalny WBM II. funkcji hulku mieszkalnego pod nazwą która oddała go do służby w dniu 17 W kwietniu ponownie przebudowa- WBM III dla 1 Eskadry Niszczycieli. Po lipca 1956 r. jako Seehund w składzie ny (bez własnego napędu, komin oraz skreśleniu z listy floty w dniu 8 stycznia 2. Eskadry Trałowców. Oznakowanie pomost bojowy został usunięty), tym 1969 r. sprzedany firmie Eisen & Metall burtowe zmieniono 1 kwietnia 1957 r. razem na stację torpedową o nazwie w Hamburgu, która się w roku 1970 z SH na M 187. Wycofanie z aktywnej Torpedoklarmachstelle II. W nowej służ- zajęła jego rozbiórką. służby nastąpiło już 4 stycznia 1960 r., bie od 25 czerwca 1967 r. Na pozba- Seepferd oddany do służby w dniu po czym jednostkę zaadoptowano na wionym jakichkolwiek nadbudówek 28 sierpnia 1944 r. jako M 294 dla 25 hulk mieszkalny pod nowym oznacze- śródokręciu zainstalowano urządzenia Flotylli Trałowców Kriegsmarine. niem WBM V, stacjonujący w Wilhelm- i sprzęt do składowania, konserwacji Podobnie jak wspomniane wyżej jed- shaven. W dniu 25 kwietnia 1968 r. hulk i transportu torped. Stacja pozbawio- nostki bliźniacze stał się zdobyczą wo- skreślono z listy floty z zamiarem wy- na była stałej załogi, a personel wcho- jenną aliantów. W dniu 4 czerwca 1948 korzystania go jako okręt-cel. W dniu dził na jej pokład, kiedy istniała taka r. wydzierżawiony firmie Paulsen & 8 marca 1973 r. przeholowany do Zatoki potrzeba. W dniu 4 maja 1973 r. jed- Ivers. Po zwróceniu U.S. Navy, co na- Niemieckiej, gdzie zamierzano były tra- nostkę wycofano ze służby ostatecz- stąpiło w lutym 1951 r. jednostka zo- łowiec zatopić. Sprzeciwiło się temu nie i za pośrednictwem firmy VEBEG stała oddana do służby LSU (B) jako jednak ostro Federalne Ministerstwo sprzedano ją firmie MWB w Bremer- M 201. W dniu 30 sierpnia 1956 r. na- Transportu (Bundesministerium für haven (Motorenwerke Bremerhaven), stąpiło kolejne wcielenie do służby, tym Transport), w wyniku czego w dniu gdzie na przełomie lat 1981/82 zatonę- razem pod banderą Bundesmarine jako 7 września 1973 r. za pośrednictwem ła. W grudniu 1983 roku podniesiona Seepferd (oznakowanie burtowe SP póź- firmy VEBEG sprzedany został firmie z dna. Między marcem a kwietniem niej M 190). Wycofany ze służby 10 lu- Jade – Stahl na złom. Po usunięciu ca- 1984 r. okręt pocięto na złom. tego 1960 r. pełnił następnie rolę hulku mieszkalnego WBM VI dla okrętu pod- Seehund z nowym oznaczeniem burtowym M 187. fot. „Strategie und Technik” wodnego Wilhelm Bauer. W roku 1966 sprzedany firmie Harmsdorf z Lubeki, która pocięła go na złom. Seeschlange jako M 611 w nie- ukończonym stanie przeholowany na Zachód, gdzie jego budowę po zakoń- czeniu działań wojennych ukończono. Służba w ramach GMSA i w organiza- cjach, które zostały powołane do życia po zlikwidowaniu GMSA; w składzie 2 Flotylli Trałowców i 1 Zgrupowania Trałowców. W dniu 14 listopada 1947 r. pod zarządem OMGUS. Ten w lutym 1948 r. skierował jednostkę do Bremy i tam przekazał Północnoniemieckiemu Lloydowi (Norddeutscher Lloyd), któ- ry od dnia 26 maja 1948 r. wykorzysty- wał były trałowiec w charakterze statku

66 Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE Typ Wespe i Seelöwe

sach pokojowych dłużej w służbie niż w czasach wojny, a ponadto okazały się być jednostkami bardzo pożytecznymi. Najpierw oczyszczając wraz z licznymi jednostkami bliźniaczymi, tudzież innymi okrętami szlaki wodne z wojennych min, a następnie służąc Bundesmarine w jej trudnej fazie rozbudowy, gdyż na ich pokładach szkoliły się załogi i nowa generacja oficerów morskich. Dzięki nim można było porównywać różne metody unieszkodliwiania min morskich oraz opracować nowe sposoby zwalczania tej niezwykle groźnej broni, co okazało się być niezbędne, chcąc w przyszłości opracować plany trałow- ców nowej generacji. Seelöwe, lub Seeigel, sztormowej pogodzie. fot. zbiory Siegfried Breyer Tłumaczenie z języka niemieckiego wycieczkowego pod nazwą Wangeroge. zakończeniu zdobyczą wojenną alian- Michał Jarczyk W dniu 8 października 1951 r. zwró- tów, którzy wykorzystali jednostkę w ra- Korekta: Jarosław Cichy cony U.S. Navy, która wykorzystywa- mach GMSA, 25. Flotylli Trałowców ła go pod nową nazwą M 206. W dniu i 5. Zgrupowania Trałowców. W dniu Bibliografia 15 sierpnia 1956 r. ponownie odda- 1 kwietnia 1948 r. OMGUS przekazał 1. Siegfried Breyer, Minensuchboote 1935 – ny do służby, tym razem pod bande- trałowiec kilońskiej firmie Paulsen & Entwicklung und Einsatz, „Marine – Arsenal“, rą Bundesmarine jako Seeschlange Ivers, która go w lutym 1951 r. przeka- Band 47, Podzun-Pallas-Verlag, Wölfersheim- (SG) w składzie 2. Eskadry Trałowców. zała U.S. Navy, kontynuując następnie Berstadt 2000. Z dniem 1 kwietnia 1957 r. na burcie swoją służbę do momentu przekazania 2. Harald Fock, Die M-Boote 1935 – die ersten pojawił się numer taktyczny M 191. Bundesmarine, co nastąpiło 15 sierpnia M-Boot-Neubauten der deutschen Marine nach Wycofany z aktywnej służby 13 lutego 1956 r. jako M 202. Pod nową banderą dem Ersten Weltkrieg, „Marine Rundschau“, Heft 2/ 1960 r. po czym do momentu skreślenia nazwę jednostki zmieniono na Seestern 1987, Seiten 89-90. z listy floty, co nastąpiło 29 maja 1967 (oznakowanie burtowe ST później 3. Harald Fock, Die Minensuchboote „40” und „43” r. w charakterze hulku mieszkalnego M 192). Będąc zarazem najwolniejszą der deutschen Marine, „Marine Rundschau“, Heft 6/ WBM IV. Jednostka dokonała swego jednostką w całej 2. Eskadrze, w skład 1987, Seiten 359-362. żywota jako okręt-cel samolotów lotnic- której wchodziła, przylgnęła do niej nie- 4. Erich Gröner, Die deutschen Kriegsschiffe 1815- twa morskiego, a jego resztki pocięto oficjalna nazwa „Geschwaderbremse” -1945, Fortgeführt und herausgegeben von Dieter Jung na złom. (Hamulec eskadry). W dniu 14 stycznia und Martin Maass, Band 2, Torpedoboote, Zerstörer, Seestern zamówiony był wprawdzie 1960 r. trałowiec wycofano z aktywnej Schnellboote, Minensuchboote, Minenräumboote, jako M 278 na potrzeby Kriegsmarine, służby i poddano go pracom związa- Bernard & Graefe Verlag, Bonn 1999. ale do służby oddany został w dniu 20 nym z przebudową na hulk mieszkal- 5. Gerhard Koop, Siegfried Breyer, Die Schiffe, kwietnia 1944 r. jako pływająca stacja ny WBM I na potrzeby 3 Eskadry Fahrzeuge und Flugzeuge der deutschen Marine torpedowa TS 4 na potrzeby 25 Flotylli Niszczycieli. Pod koniec lat 60. jed- von 1956 bis heute, Bernard & Grafe Verlag, Bonn Trałowców, otrzymując następnie swoją nostkę ostatecznie skreślono z listy flo- 1996. pierwotną alfanumeryczną nazwę, tzn. ty i przeznaczono na złom. 6. Günther Kroschel, Klaus-Jürgen Steindorf, Die M 278. Do końca działań wojennych Jedenaście trałowców byłej Deutsche Marine 1955-1985, Schiffe und Fahrzeuge, przebywał na Bałtyku stając się po jej Kriegsmarine znajdowało się w cza- Verlag Lohse-Eissing, Wilhelmshaven 1985.

Dane techniczne typu Wespe i Seelöwe (po 1956 r.) Wespe Seelöwe Seeschlange Typ M 35 M 39 (Mob) M 40 M 43 Wyporność (t) 682/878 685/878 543/775 582/821 Długość (m) 66/68,40 66/68,40 57,60/62,30 63,10/68,27 Szerokość (m) 8,70 8,70 8,50 9,00 Zanurzenie (m) 2,12-2,65 2,12-2,65 2,10-2,63 2,21-2,68 Moc maszyn (kW) 2200/2580 2200/2580 1770/1990 1770/1990 Prędkość (w) 18,2/18,3 18,2/18,3 16,8/17,2 16,5/16,7 Zapas paliwa (m3) 143 155 162 180 Zasięg (Mm/w) 1440/9 1440/9 4000/10 3600/11 Załoga 100 100 70 80

Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE 67 AleksanderTekst Mitrofanov (Litwa)

Marynarka Wojenna

Grupa kutrów rakietowych typu „Warrior”. fot. Leo van Ginderen Republiki Południowej Afryki

Pierwszą lokalną formacją morską utworzoną na te- 1940 utworzono Morskie Siły Obrony Południowej Afryki rytorium południowej Afryki była utworzona w roku (Seward Defence Force), które przejęły od Royal Navy od- 1861 w Port Elizabeth Ochotnicza Brygada Morska (Port powiedzialność za bezpieczeństwo swoich wód. Podstawą Elizabeth Naval Volunteer Brigade). Następnie podobne tych sił były uzbrojone statki rybackie i wielorybnicze (15 oddziały zostały utworzone również w innych miastach jednostek), których załogi składały się z 47 oficerów oraz południowej Afryki. W roku 1913 został z tych formacji 381 marynarzy i podoficerów. utworzony południowoafrykański Dywizjon Ochotniczej Choć podstawowym obszarem działania południowo- Rezerwy Brytyjskiej Marynarki (South African Division afrykańskich okrętów były wody południowego Atlantyku of the Royal Navy Volunteer Reserve – RNVR). W czasie i Oceanu Indyjskiego, to ich część została w grudniu 1940 pierwszej wojny światowej południowoafrykańscy ochot- przerzucona na Morze Śródziemne, gdzie bazowały w Alek- nicy uczestniczyli w działaniach przeciwko wojskom nie- sandrii i Tobruku. Na tym akwenie działały 3 południowo- mieckim w południowo zachodniej i wschodniej Afryce, afrykańskie okręty zop (1 z nich został zatopiony), 8 trałow- pełnili również służbę na okrętach Royal Navy. ców (zatonęły 3) oraz jednostka ratownicza. W dniu 1 kwietnia 1922 została utworzona służba morska 1 sierpnia 1942 Seward Defence Force i Royal Navy Związku Południowo-Afrykańskiego – SA Naval Service. Volunteer Reserve (South Africa) zostały połączone w ma- W jej skład weszły otrzymane od Brytyjczyków trałowce rynarkę wojenną Południowej Afryki (South African Naval HMSAS Sonneblom i HMSAS Immortelle oraz jednostka Forces – SANF). W końcu wojny w jej składzie znajdowa- hydrograficzna HMSAS Protea. „Wielki kryzys” jaki ogar- ło się 89 okrętów (3 fregaty typu Loch, 20 małych okrętów nął cały świat na przełomie lat dwudziestych i trzydziestych zop. 45 trałowców i 11 kutrów patrolowych), a jej perso- zmusił władze ZPA do rezygnacji z własnej marynarki wo- nel liczył łącznie 10 332 marynarzy i oficerów. 2937 połu- jennej i zwrotu okrętów Anglii w latach 1933-34. W służbie dniowo-afrykańskich marynarzy pełniło służbę na okrę- pozostało jedynie 2 oficerów i 3 marynarzy, którzy prowa- tach Royal Navy i w lotnictwie morskim, operującym na dzili prace hydrograficzne. Odpowiedzialność za morską różnych frontach wojny. Marynarze uczestniczyli w kon- obronę Afryki Południowej w całości spoczęła na Royal wojach do ZSRR i desancie w Normandii. W czasie woj- Navy, która bazowała w Simonstown. ny zginęło 329 marynarzy i oficerów SANF, a 225 zostało Druga wojna światowa zmusiła władze ZPA do odbudowy odznaczonych za zasługi wojenne. 15 marca 1945 jeszcze własnej marynarki wojennej. Wody południowoafrykańskie w czasie prób morskich, zaledwie w 4 godziny po opusz- stały się miejscem aktywnych działań niemieckich okrętów czeniu stoczni fregata Natal zatopiła na Morzu Północnym podwodnych i rajderów. W promieniu 1000 Mm od brze- niemiecki okręt podwodny U 714. W roku 1945 dwie po- gu zostało zatopione 156 alianckich statków. W styczniu łudniowoafrykańskie jednostki przeszły do rejonu działań

68 Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE Marynarka Wojenna Republiki Południowej Afryki przeciwko Japonii, gdzie uczestniczyły w operacji „Zipper”, Porozumienie o Simonstown (Simons Town Agreement), wyzwalania Malajów, Singapuru i Holenderskich Indii zgodnie z którym z dniem 1 kwietnia 1957 baza morska Wschodnich. Simonstown przechodziła pod władzę Południowej Afryki, 1 maja 1946 SANF stał się częścią Sił Obrony Związku z tym jednak, że Royal Navy zachowała prawo do korzysta- Południowo-Afrykańskiego (Union Defence Force). Stan li- nia z niej. czebny został zredukowany do 60 oficerów oraz 806 maryna- Poza tym Wielka Brytania miała dostarczyć SAN 4 frega- rzy i podoficerów. W składzie znalazły się 3 fregaty typu Loch ty, 10 trałowców i 5 kutrów patrolowych. Simonstown stał (Good Hope, Natal i Transvaal, zbudowane w latach 1944-45, się główną bazą południowoafrykańskiej marynarki wojen- wyporność pełna 2.260 t, prędkość 20 węzłów, 1 x 102 mm, nej, do której przeniesiono również jej kwaterę główną i do- 4 x 40 mm plot. „pom-pom” (1 x IV), 6 x 20 mm plot., 2 mbg wództwo. „Squid”), 2 stawiacze zapór bonowych (Barbrake i Batcross), W roku 1957 w skład SAN weszła fregata zop F 157 stawiacz min Spindrift oraz 12 kutrów patrolowych. W roku Vrystaat (brytyjski typ 15 lub Rapid, przebudowany z nisz- 1947 dołączyły do nich oceaniczne trałowce Bloenfontein czyciela typu „W”, 2850 t, 34 węzły, 1 x 2- 102 mm, 1 x 2- 40 i Pitermaritzburg (eks-brytyjskie typu Algerine) oraz jednostka hydrograficzna Protea, przebudowana z korwety typu Flower. W roku 1948 baza SANF została przeniesiona na wy- spę Salisbury Island w Durbanie, zaś dowództwo floty do stolicy kraju Pretorii. Od roku 1951 SANF zaczęto nazywać oficjalnie marynarką wojenną Południowej Afryki (SA Navy – SAN), utworzono równocześnie korpus piechoty morskiej składający się pułków artylerii nadbrzeżnej i plot., który do- trwał jednak tylko do roku 1955. W tym czasie personel floty liczył 132 oficerów oraz 1.499 podoficerów i marynarzy. Począwszy od roku 1948 władza w kraju znalazła się w rę- kach Partii Narodowej, reprezentującej interes Afrykanerów (Burów), którzy starali się osłabić związki Południowej Afryki z Wielką Brytanią. Symbolem tych działań było zastąpie- nie w czerwcu 1952 standardowego dla wszystkich państw Commonwelth oznaczenia okrętów HMS przez SAS (South African Ship – okręt południowoafrykański). W tym samym Poławiacz torped Fleur był pierwszym okrętem zbudowanych od roku SAN otrzymał nową banderę, która z pewnymi zmia- podstaw w Południowej Afryce. fot. South African Navy (SAN) nami przetrwała do roku 1994. Bandera była biała z ciemno- zielonym krzyżem i flagą narodową w górnym lewym rogu. mm, 2 wt 1- 533 mm, 2 x 3 mbg „Squid”, zbudowany 1944, W latach 1946‑1952 okręty południowoafrykańskie nosiły przebudowany 1951-52). Flotę uzupełniły również 3 zbu- podobną banderę, tyle, że bez krzyża, a poza tym posługiwa- dowane w Wielkiej Brytanii w latach 1962-64 fregaty zmo- ły się brytyjskim „White Ensign”. dernizowanego typu 12 Rothesay (2560 t, 30 węzłów, 1 x 2- W latach 1950 i 1953 w skład SAN weszły dawne brytyj- 114 mm, 1 x 2-40 mm, 2 x 3 mbg „Limbo’, od roku 1972 2 skie niszczyciele typu „W”, które otrzymały nazwy D 278 wt x 3- 324 mm ) F 145 President Pretorius, F 127 President Jan van Riebeek i D 237 Simon van der Stel (wyporność peł- Steyn i F 150 President Kruger. na 2545 t, prędkość 36 węzłów, 4 x 1-120 mm, 1 x 2- 40 mm W latach 1955-1959 w skład SAN weszło 10 trałowców plot, 4 x 2-20 mm plot., 2 wt 4-533, rok budowy 1944). brytyjskiego typu To n (425 t, 15 węzłów, 1 x 40 mm plot, W roku 1955 między Wielką Brytanią a Związ- 1 x 2-20 mm plot, trały kontaktowe, akustyczne i magne- kiem Południowo-Afrykańskim zostało zawarte tzw. tyczne), a w okresie 1954-1959 5 kutrów patrolowych angielskiej budowy typu Ford (160 t, 18 węzłów, 1 x 40 mm plot.). Równocześnie z uzupełnieniem floty, najstarsze okrę- ty schodziły ze sceny. Fregata Natal w 1957 została przebudowana na jednostkę hydrograficzną (w 1972 zatopio- na jako okręt-cel), Vrystaat, Transvaal i Good Hope zostały przeniesione do rezerwy odpowiednio w latach 1963, 1964 i 1965. Dwie ostatnie zostały w latach 70-tych zatopione u wybrzeży RPA w charakterze sztucznych raf. W 1967 w Danii nabyto zbudowany w 1959 handlowy zbiornikowiec, który po przebudowie w Durbanie stał się jednostką zaopatrzeniową A 243 Tafelberg. Wyporność jednostki wynosiła 18 430 t, a ładowność około 12 500 t, pręd- kość 15 węzłów, posiadała ona lądowisko dla śmigłowca i urządzenia do przeładunku w ruchu. A 243 był dla SAN nader cennym nabytkiem, który w czasie swej 25 letniej służby zapewniał okrętom możliwość przeprowadzania dalekich rejsów oraz wykonywanie innych zadań, takich jak ubezpieczanie operacji piechoty morskiej. Tym samym marynarka wojenna Południowej Afryki, stwo- rzona na wzór Royal Navy, stała się istotną siłą. Jednak już rys. Przemysław Federowicz od początku lat 60-tych jej dalszy rozwój natrafił na poważne

Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE 69 Marynarka Wojenna Republiki Południowej Afryki

szeroko wykorzystywane trasy żeglugowe, a poza tym śle- dzenia coraz większej aktywności jednostek radzieckiej marynarki wojennej, spowodowały, że dowództwo marynarki wojennej RPA uznało za konieczne wprowadzenie w jej skład w okresie lat 1970-2000 co najmniej 10 fregat o wy- porności 1000 – 2000 t z uzbrojeniem rakietowym, artyleryjskim i do zwalczania okrętów podwodnych. Okręty te miały zostać zarówno zakupione w stoczniach zagranicz- nych jak i zbudowane w krajowych. W marcu 1971 delegacja SAN została skierowana do Wielkiej Brytanii, Francji i Portugalii w celu przeprowadzenia rozmów w kwestii możliwości zakontraktowania budowy nowych okrętów w jednym z tych państw. Pierwsze z państw odpadło ze względów natury politycznej, francuski projekt okazał się zbyt kosztowny, wobec czego skon- Jeden z okrętów podwodnych typu Daphné w trakcie remontu. centrowano się na zmodernizowanym projekcie portugal- fot. Wojciech Łuczak skiej fregaty João Coutinho (projekt Taurus), tym bardziej, trudności. Prowadzona przez rząd białej mniejszości polityka że Portugalię uważano za strategicznego partnera RPA. apartheidu skutkowała coraz większą izolacją Południowej W portugalskiej stoczni pierwotnie zamierzano zbudować Afryki na arenie międzynarodowej. W roku 1961 kraj stał 6 takich jednostek, których liczbę zredukowano następnie się republiką i opuścił brytyjski Commonwelth. Poczynając do 3 okrętów. W roku 1974 w Portugalii miała jednak miej- od roku 1963 ONZ podjął szereg rezolucji wzywających do sce tzw. „rewolucja goździków”, która obaliła dotychcza- przerwania dostaw uzbrojenia do RPA. W roku 1964 Wielka sową dyktaturę, w rezultacie czego państwo to odmówi- Brytania wprowadziła embargo na dostawy uzbrojenia do ło udziału w realizacji projektu. Co więcej RPA spotkała RPA (nie obejmujące jednak Porozumienia Simonstown). jeszcze większa przykrość, bowiem nowe władze przyzna- W roku 1967 ostatni brytyjski okręt opuścił bazę w Simon- ły niepodległość dawnym portugalskim koloniom Angoli stown, a w 1975 samo porozumienie w sprawie bazy zerwa- i Mozambikowi. W tej sytuacji SAN zmuszony był szukać no. Południowa Afryka musiała szukać innych dostawców innych dostawców nowych okrętów. i rozwijać własny przemysł wojenny, w tym stoczniowy. W roku 1974 dwa izraelskie kutry rakietowe typu W 1969 do służby weszła pierwsza jednostka zaprojekto- Reshef odwiedziły RPA, gdzie zainteresowali się nimi ofi- wana i zbudowana w RPA – poławiacz torped P 3148 Fleur. cerowie SAN. Okręty zainteresowały południowoafrykań- Q roku 1967 zamówiono we Francji okręty podwodne typu skich marynarzy, choć pewne obawy budziły ich niedo- Daphné, które powstawały w stoczni Dubigeon-Normandie stateczna dzielność morska (czynnik bardzo ważny na w Nantes-Chantenay. W 1970 do służby wszedł pierwszy burzliwych wodach u wybrzeży Południowej Afryki) z po- z nich Maria van Riebeeck (od 1997 Spear), a w 1971 kolej- wodu niewielkich rozmiarów, słabe uzbrojenie plot. oraz ne Emily Hobhouse (Umkhonto) i Johanna van der Merwe całkowity brak uzbrojenia pop. Tym niemniej jednak 21 (Assagai) sierpnia 1974 został podpisany kontrakt z izraelską firmą Israel Aircraft Industries (IAI), zgodnie z którym 3 okrę- Dane taktyczno-techniczne ty miały zostać zbudowane w Izraelu, a kolejne 3 w stocz- okrętów podwodnych typu Daphné ni Sandock Austral w Durbanie na licencji i przy tech- Wyporność (nawodna/podwodna): 869/1043 t nicznej pomocy zleceniobiorcy (projekt Japonica). Poza Wymiaru podstawowe: 57,8 x 6,8 x 4,6 m tym izraelska marynarka wojenna miała zapewnić pomoc Głębokość zanurzenia (robocza): 300 m w zorganizowaniu systemu bazowania i technicznej ob- Autonomiczność, dób 30 dób sługi kutrów na wyspie Salisbury Island w Durbanie (od Załoga: 47 ludzi, w tym 6 oficerów 1980 SAS Scorpion). Na podstawie licencji w RPA pod- Moc silników wysokoprężnych: 2 x 1225 KM jęto produkcję rakietowych pocisków przeciwokrętowych Moc silników elektrycznych: 2 x 1300 kW „Skerpionen” (izraelskie „Gabriel II”), w które zostały Maksymalna prędkość (nawodna/podwodna): 13,5 /16 w uzbrojone nowe kutry (typu Minister, zgodnie z południo- Zasięg (przy prędkości ekonomicznej węzłów): wo-afrykańską klasyfikacją, bowiem otrzymały nazwy na Nawodna 2710 Mm (12,5 w), 10 000 Mm (7 w) cześć ministrów obrony). Podwodna 300 (3 w) Budowa w Izraelu kutrów rakietowych dla RPA odbywa- Uzbrojenie torpedowe: 12 wyrzutni kal. 550 mm ła się w warunków całkowitej tajemnicy, bowiem w dniu Zapas uzbrojenia: 12 torped lub min 4 listopada 1977 Rada Bezpieczeństwa ONZ podjęła rezo- Wyposażenie radioelektroniczne: lucję o całkowitym zakazie dostaw uzbrojenia dla reżimu Radar Thomson-CSF Calypso-II apartheidu. W lutym 1975 władze RPA zakomunikowały Stacje hydroakustyczne Thomson-Sintra DUUA-2 o budowie 6 kutrów rakietowych w Durbanie, nie wspomi- Thomson-Sintra DUUX-2, Thomson-Sintra DSUV-2 nając jednak nic o udziale Izraela. Wkrótce jeden z okrętów podwodnych przeszedł swój Utrzymanie pełnej tajemnicy było sprawą bardzo skom- chrzest bojowy wysadzając w roku 1972 grupę południo- plikowaną, bowiem w czasie budowy 3 kutrów w Haifie woafrykańskich sił specjalnych na wybrzeżu Tanzanii. i innych rejonach Izraela przebywało do 350 obywateli po- W tym też roku do RPA przybyła zbudowana w Anglii jed- łudniowoafrykańskich, w tym marynarzy SAN, specjali- nostka hydrograficzna A 324 Protea. stów państwowej firmy zajmującej się produkcją uzbrojenia Starzenie się posiadanych okrętów i konieczność zapew- (która od roku 1977 nosiła nazwę „Armscor”) oraz człon- nienia kontroli przybrzeżnych wód na których przebiegały ków ich rodzin, dla dzieci których otwarto nawet szkołę

70 Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE Marynarka Wojenna Republiki Południowej Afryki

(3 nauczycieli i 70 uczniów). Oficjalnie uczestniczący w realizacji projektu Japonica Południowi-Afrykańczycy figuro- wali jako członkowie delegacji, prowadzącej rozmowy na temat budowy kontenerowca, studenci, a później jako imi- granci pracujący w IAI. W czasie budowy na okrętach i w bazach izraelskiej marynarki wojennej prowadzono rów- nież szkolenie południowoafrykańskich załóg. 25 sierpnia 1977 pierwszy kuter typu Minister P 1561 Jan Smuts został odprawiony do ojczyzny. Odległość wynosiła około 7000 Mm, czas 20 dób. Dla zapewnienia tajemnicy do Gibraltaru jednostka szła pod izraelską banderą, eskor- towana przez 2 izraelskie okręty. W czasie przejścia P 1561 dwukrotnie uzupełniał paliwo z Tafelberg. Mimo trudnych warunków pogodowych, nowy kuter zademonstrował za- dziwiająco dobrą dzielność morską. W grudniu 1977 do służby wszedł P 1562 P.W. Botha, a w kwietniu roku następ- nego P 1563 Frederic Creswell. Niszczyciel min typu „River” na slipie stoczniowym. Pozostałe kutry rakietowe budowano w Durbanie. Ich fot. Wojciech Łuczak początkową liczbę zwiększono do 6 jednostek (P 1564 Jim Fouche, P 1565 Frans Erasmus, P 1566 Oswald Pirow, Bezpieczeństwa ONZ. Tym czasem, największe i dysponu- P 1567 Hendrik Mentz, P 1568 Kobie Coetsee i P 1569 jące najlepszą dzielnością morską, okręty południowoafry- Magnus Malan). Budowa tak skomplikowanych okrętów, kańskiej floty zostawały wycofywane ze służby. W latach uzbrojonych w nowoczesne rakiety i dysponujących wypo- 1972 i 1975 skreślono oba niszczyciele, a w 1980 odsta- sażeniem elektronicznym, stanowiło duży sukces południo- wiono do rezerwy fregatę President Stein (później jednost- wo-afrykańskiego budownictwa okrętowego. kę wykorzystano jako okręt-cel i zatopiono rakietą w roku 1991), w 1985 podążyła za nim President Pretorius, na któ- Podstawowe dane taktyczno-techniczne rym w latach 1971-1972 przeprowadzono modernizację kutrów rakietowych typu „Minister” (od 1997 Warrior) umożliwiającą wykorzystanie śmigłowca „Wasp” w wersji Wymiary podstawowe: 62,2 x 7,8 x 2,4 m pop (poszedł na złom w 1992). W roku 1982 południowo- Wyporność pełna: 430 t -afrykańska marynarka wojenna przeżyła swoją najwięk- Prędkość: 32 w szą tragedię, fregata President Kruger zatonęła po zderzeniu Zasięg: 4000 Mm/17,5 w z jednostką zaopatrzeniową Tafelberg, powodując śmierć Autonomiczność: 10 dób 16 ludzi. W roku 1985 ze składu floty skreślono ogółem 14 Moc siłowni: 4 x 3000 KM, 4 śruby jednostek bojowych, w tym 6 trałowców. Uzbrojenie: W roku 1978 RPA zamówiła w niemieckiej stoczni – rakietowe 6 x 1 „Skerpionen” Abeking & Rasmussen dwie „jednostki badań hydrogra- – artyleryjskie 2 x 1-76 mm OTO Melara Compact ficznych i geofizycznych”. W roku 1980 ich kadłuby do- 2 x 1-20 mm plot., 2 x 2-12,7 mm starczono do stoczni Sandock Austral w Durbanie, gdzie – elektronika radar obserwacji powietrznej/nawodnej zainstalowano na nich wyposażenie. Dwie kolejne takie jed- ELTA E/M 2208 (wg innych źródeł Thomson-CSF Triton) nostki zostały zbudowane w RPA. Cała seria weszła do służ- radar kierowania ogniem Selenia Orion RTN 10X by w roku 1981. Oficjalnie uważane one były za jednostki cywilne (Navros I, Navros II, Navros III, Navros IV) i pod- Kutry typu Minister pozostają w składzie floty do chwi- niosły banderę handlową, jednak posiadały wyposażenie li obecnej i w czasie swej długoletniej służby zademon- trałowców – poszukiwaczy min. Dopiero w styczniu 1988 strowały wysoką dzielność morską i właściwości bo- roku „zostały” okrętami wojennymi (M 7001 Umkomaas, jowe. Przykładem mogą być długie oceaniczne rejsy. M 7002 Umgeni, M 7003 Umzinkulu, M 7004 Umholti) typu W początkach 1988 Frans Erasmus wraz z okrętem za- River. Z jednostek tych utworzony oddział przeciwminowy, opatrzeniowym Drakensberg odbył rejs do szeregu portów bazujący w Simonstown. w Chile, opływając od południa kontynent amerykański i dostarczając na międzynarodową wystawę egzempla- Dane taktyczno-techniczne poszukiwaczy min typu River rze uzbrojenia produkcji południowoafrykańskiej. W roku Wymiary podstawowe: 48,10 x 8,45 x 2,50 m 1990 Jan Smuts i Hendrik Mentz wraz z Drakensberg od- Wyporność pełna: 380 t wiedziły Tajwan, nie wchodząc po drodze do żadnego por- Moc siłowni: 3156 KM (2 silniki Voith-Schneider) i 2 x 85 tu. W roku 2000 w czasie wspólnych ćwiczeń pod kryptoni- kW silniki elektryczne do operacji przeciwminowych mem „Cape of Good Hope” z okrętami niemieckimi rakiety Moc elektrowni pokładowej: 624 kW „Skerpionen” (opracowane jeszcze w latach 70-tych) zdo- Zasięg: ponad 2000 Mm/13 w łały pokonać niemieckie pociski rakietowe wykorzystują- Prędkość: 16, 5 w ce najnowszy kompleks RAM, co nie udało się rakietom Uzbrojenie 1 – 20 mm plot., 1 x 2-12,7mm „Exocet” MM38. Załoga, ludzi 40, w tym 7 oficerów W latach 70-tych RPA poszukiwała również innych moż- liwości uzupełnienia swojej floty. W roku 1975 został podpi- Kadłuby okrętów drewniane, z pokryciem z włókien sany kontrakt z Francją na dostawę dwóch fregat typu A69 szklanych. Były wyposażone w system przeciwminowy i dwóch okrętów podwodnych typu Agosta, jednak został Mk2, obejmujące 2 francuskie aparaty podwodne PAP-14, on zerwany przez Francję w odpowiedzi na rezolucję Rady podstępkowy hydrolokator i holowany hydrolokator obser-

Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE 71 Marynarka Wojenna Republiki Południowej Afryki

operacyjną i szpitalem o 4 łóżkach (personel medyczny do 7 ludzi). Drakensberg mógł także pełnić funkcję jednostki szkolnej (do 24 kursantów, w tym specjalistów lotniczych, dysponując salą wykładową i strzelnicą) oraz roz- poznawczej. W stoczniach RPA planowano również budowę i innych jednostek, w tym fregat i okrętów podwodnych. W latach 80-tych pojawiały się w prasie nie jednokrotnie informacje o zamiarach budowy w Simonstown okrętu podwodnego z napędem atomowym. W drugiej połowie siedemdziesiątych i w latach osiem- dziesiątych RPA stała się państwem „frontowym”. Jej siły zbrojne prowadziły działania zarówno w Afryce Południowo-Zachodniej (Namibii) jak i Angoli przeciwko formacjom zbrojnego skrzydła Afrykańskiego Kongresu Narodowego Południowej Afryki Umkhonto we Sizwe, SWAPO (Organizacja ludu Afryki Południowo-Zachodniej), angolskim wojskom rządowym i wspierającym je oddzia- łom kubańskim. Okresowo przeprowadzano rajdy na tery- toria „państw przyfrontowych” – Mozambiku, Południowej Rodezji – Zimbabwe, Botswany i innych. W operacja tych aktywnie uczestniczyła marynarka wojenna RPA. W roku 1979 ponownie sformowano piecho- tę morską liczącą 900 – l000 żołnierzy. Jej zadaniem była Zaopatrzeniowiec floty Drakensberg. fot. SAN ochrona portów i baz morskich na terytorium RPA i Afryki Południowo-Zachodniej, patrolowanie rzeki Zambezi, pro- wacji bocznej. Okręty wyposażone były w komorę dekom- wadzenie wraz z armią i policją działań bojowych w rejo- presyjną i półsztywną łódź dla nurków (6 ludzi). nach przygranicznych i zamieszkałych przez ludność czar- W listopadzie 1987 w skład floty RPA weszła najwięk- noskórą miejskich dzielnicach. sza i najbardziej skomplikowana jednostka, w całości za- W „Białej księdze dotyczącej kwestii obrony” za rok 1984 projektowany i zbudowany w kraju, okręt zaopatrzeniowy napisano: „W celu realizacji zadań walki z powstańcami A 301 Drakensberg. Stępkę pod budowę okrętu położono marynarka wojenna musi przygotowywać żołnierzy piecho- w stoczni Sandock Austral w Durbanie w sierpniu 1984 ty morskiej do udziału w operacjach morskich, prowadzenia roku. walk w miastach i rejonach wiejskich. Tym samym piechota morska może być rozmieszczana zarówno na lądzie jak i na Podstawowe dane taktyczno-techniczne Drakensberg okrętach, tak nawodnych jak podwodnych. Marynarka wo- (wg stanu na rok 2005) jenna dysponuje także kompaniami piechoty morskiej do peł- Wymiary podstawowe: 147 x 19,5 x 7,9 m nienia stałej służby w Namibii. Aktualnie dowództwo mary- Wyporność: 12 500 t narki wojennej wydziela rocznie około 4500 żołnierzo-godzin Prędkość: ponad 20 w na pomoc porządkowej i kolejowej policji w organizowaniu Główny układ napędowy: silniki wysokoprężne 2 x 6600 zasadzek. Poza tym, około 140 tys. żołnierzo-godzin poświęco- kW, 1 śruba o regulowanym skoku no na ochronę strategicznie ważnych obiektów państwowych Autonomiczność: 90 dób i samej marynarki wojennej”. Ładowność: Do patrolowania rejonów wodnych wykorzystywano – paliwo 5500 t zbudowane w RPA kutry typu Namicurra (1980-1981, 28 – woda 210 t jednostek). Były to katamarany z włókien szklanych o wy- – żywność 100 t miarach 9,5 x 2,7 x 0.7 m i wyporności w stanie pustym 4 t. – żywność mrożona 30 t 2 silniki o łącznej mocy 380 KM zapewniały prędkość do 30 – ładunki paletyzowane lub drobnica 1000 t (230 t) węzłów. Uzbrojenie składało się z wkm kal. 12,7 mm oraz Uzbrojenie: 4 x 1-20 mm plot, 6 x 1-12,7 mm podwójnie sprzężonego km-u kal. 7,62 mm, zaś załoga li- Liczba i typ śmigłowców: 2 „Oryx” czyła 4 ludzi. Etatowa załoga: 115 ludzi, w tym 14 oficerów Jednostki SAN, przede wszystkim kutry rakietowe i okrę- Maksymalna liczebność załogi: 150 ludzi ty podwodne, wysadzały grupy sił specjalnych, prowadzi- ły operacje rozpoznawcze oraz dostarczały zaopatrzenie Drakensberg mógł zaopatrywać okręty w paliwo (40 t/ dla antyrządowych sił w Angoli i Mozambiku. W okresie godz.) i wodę (15 t/godz.). Do uzupełniania zapasów wody wrzesień – październik 1988 flota przeprowadziła w rejo- służyły wyparniki o wydajności 50 t/dobę. Przemieszczanie nie Walvis Bay swe największe manewry pod kryptonimem ładunków umożliwiały 2 windy o udźwigu 2,5 t i 7,5 t oraz „Exercise Magersfronien”, dowodząc możliwości działa- jeden dźwig 20-tonowy, 4 2-tonowe i 1 5-tonowy oraz pod- nia z dala od baz. W toku manewrów wysadzono z pokładu nośniki widłowe (sztaplarki). Hangar i pokład lotniczy po- Tafelberg desant piechoty morskiej z wykorzystaniem ku- zwalały na jednoczesne używanie 2 ciężkich śmigłowców. trów Delta. Do przewozu ludzi, ładunków i prowadzenia prac nurko- W kwietniu 1989 roku zakończyła się wojna w Angoli wych służyły 2 kutry D-80 „Delta” (3,5 t, 37 węzłów) oraz i Namibii, która wkrótce uzyskała niepodległość. W 1990 kilka półsztywnych łodzi. Jednostka dysponowała salą prezydent de Klerk poinformował o rozpoczęciu demon-

72 Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE Marynarka Wojenna Republiki Południowej Afryki tażu systemu apartheidu. W tym momencie gospodarka granicznych rejsów, uczestniczył w manewrach i misjach kraju znajdowała się trudnym położeniu z uwagi na mię- pokojowych, dostarczając tysiące ton ładunków humani- dzynarodową izolację i ogromne wydatki wojskowe (po- tarnych. nad 17% budżetu). W związku z tym rząd rozpoczął re- W roku 1999 został przeprowadzony kolejny etap re- alizować program racjonalizacji Sił Obrony Południowej organizacji marynarki wojennej i redukcji wydatków na Afryki (SADF). Zlikwidowano piechotę morską i część jej utrzymanie. Zmieniono strukturę dowództwa i zlikwi- pododdziałów brzegowych floty, ograniczając liczebność dowano flotylle okrętów. Baza w Durbanie została prze- jej personelu o 23%. kształcona jedynie w punkt bazowania (Naval Station), zaś 27 kwietnia 1994 roku SADF został połączony z pod- wszystkie funkcje administracyjne oraz zaopatrzenia tech- oddziałami Umkhonto we Sizwe i przekształcone w Na- niczno-materiałowego floty przejęła baza główna w Simon- rodowe Siły Obrony Południowej Afryki (SANDF). stown. Wkrótce w kraju przeprowadzono pierwsze demokra- W tym samym czasie podjęto równocześnie próby wytyczne wybory. Redukcja wydatków wojskowych i liczeb- dłużenia okresu służby szeregu okrętów, na drodze ich mo- ności sił zbrojnych jeszcze się powiększyła. Do tego cza- dernizacji. W latach 1986-1992 przeprowadzono remont su stan okrętów SAN obejmował 3 okręty podwodne i modernizację okrętów podwodnych, co miało przedłu- typu Daphné (Spear), 9 kutrów rakietowych typu Warrior, żyć ich służbę do roku 2005 (w rzeczywistości wszystkie 4 trałowce-poszukiwacze min typu River, 4 trałowce typu okręty podwodne zostały skreślone już w roku 2003). Od To n, jednostkę hydrograficzną Protea, 2 jednostki zaopa- roku 1992 analogiczne prace prowadzono na 4 kutrach ra- trzeniowe (Drakensberg i Outeniqua) oraz szereg niewiel- kietowych, przy czym szeroko wykorzystywano uzbrojenie kich kutrów patrolowych i pomocniczych. Łączna liczeb- i elektronikę rodzimej południowoafrykańskiej produkcji. ność personelu marynarki wojennej wynosiła około 4500 W końcu lat 90-tych SAN z powodu braku odpowiednich marynarzy i oficerów. okrętów utracił praktycznie możliwość kontroli strefy eko- A302 Outeniqua został nabyty w lutym 1993 w stoczni nomicznej RPA (około 1,5 mln km²) z drugiej jednak strony w Chersoniu (Ukraina) za kwotę 13,2 mln USD dla zastą- demokratyzacja kraju doprowadziła do zakończenia mię- pienia wycofanego w marcu tego roku, po 26 latach służ- dzynarodowego bojkotu Południowej Afryki. Pierwszy raz by w SAN, Tafelberg. Transportowiec polarny Aleksander od wielu lat okręty SAN zaczęły prezentować swą banderę Sledziuk (typ Witus Bering) był budowany od roku 1991 dla z dala od ojczystych brzegów. Jedynie w latach 1990-1996 armatora z Murmańska. Statki tego typu mogły przewozić odwiedziły one porty 40 krajów. Nowa Południowa Afryka zarówno drobnicę, do przemieszczania której służyły po- demonstrowała wolę swego aktywnego udziału w mię- kładowe dźwigi (2 x 25 i 2 x 12 t) jak i ładunki toczone (RO- dzynarodowych operacjach pokojowych i misjach huma- RO), w czym pomocna była burtowa rampa. Możliwy było nitarnych, co wymagało odrodzenia marynarki wojennej. również wyładunek bezpośrednio na nieuzbrojony brzeg za Sprzyjała temu także poprawa sytuacji gospodarczej w sa- pomocą pokładowego śmigłowca (istniał specjalny hangar) mej RPA. lub platformy na poduszce powietrznej. W związku z prze- Pierwszym krokiem było podpisanie 3 grudnia 1999 rwaniem dalszego finansowania budowy po rozpadzie roku kontraktu na budowę 4 fregat (korwet patrolo- ZSRR, statek przeszedł na własność stoczni, która podję- wych) typu MEKO A-200 SAN. Kontrakt został podpisa- ła jego eksploatację. ny z jednej strony przez ARMSCOR, a ESACC (European Po próbnej eksploatacji w czasie której A 302 odwiedziła South African Corvette Consortium – pol. Europejsko- wiele portów świata, jednostka dostarczyła z Simonstown Południowo-Afrykańskie Konsorcjum Budowy Korwet) do Kenii żywność i sprzęt rolniczy dla uciekinierów z Suda- z drugiej. W skład ESACC weszły – German Frigate nu, a następnie ruchomy szpital o 126 łóżkach i pomoc hu- Consortium (CFC) grupujące niemieckie firmy Blohm+ manitarną dla Bośni-Hercegowiny do Włoch. W roku 1994 Voss, Howaldswerke Deutsche Werft i Thyssen Rheinstahl statek osiągnął wreszcie Durban, gdzie został przebudowa- Technik oraz przedsiębiorstwo TNA (wspólne francusko po- ny na okręt zaopatrzeniowy, do czego wykorzystano wypo- łudniowoafrykańskie w składzie Thales Naval France i Afri- sażenie z wycofanego Tafelberg. Na każdej burcie zainsta- can Defence Systems). lowano po 2 stanowiska przeładunkowe paliw i wody oraz Pierwsza prezentacja projektu nowego typu fregat mia- po 1 ładunków stałych. Lądowisko i hangar przystosowano ła miejsce na zorganizowanej w roku 1997 przez hambur- do przyjmowania śmigłowców typu „Oryx”. Uruchomiono ską firmę Blohm + Voss GmbH konferencji MECON 1997. szpital pokładowy. Zamontowano niezbędne wyposażenie Projekt został opracowany przez specjalistów B+V przy do wykorzystywania 2 kutrów typu Namicurra lub 4 typu wykorzystaniu koncepcji MEKO, cieszącego się dużą po- D-80 Delta. Outeniqua może przewozić 340 standardowych pularnością typoszeregu fregat, zapoczątkowanego przez kontenerów 20 stopowych, a objętość ładunkowi wynosi MEKO 360 (pierwsza fregata tego typu to Aradu, zamówio- 16 900 m³. na w 1977 przez Nigerię), został zatwierdzony w listopa- Możliwość pracy w warunkach zlodzenia, pozwala wyko- dzie 1998 roku. rzystywać jednostkę do pracy na Antarktydzie przy zaopa- Budowa fregat odbywa się w dwóch etapach. Zbudowane trywaniu południowoafrykańskich stacji polarnych i pro- w Niemczech przez stocznie HDW i B+V fregaty, bez wadzeniu badań naukowych. W latach 1997-1998 A 302 uzbrojenia i większej części wyposażenia elektronicznego, wykonał na zlecenie Departamentu Ochrony Środowiska przechodzą samodzielnie do RPA, gdzie następuje montaż i Turystyki 2 rejsy w ten rejon zabezpieczając pracę polar- uzbrojenia i elektroniki. Na miejscu odbywają się również nych stacji SANAE (RPA) i WASA (Szwecja). Równocześnie próby odbiorcze i przejęcie okrętu przez SAN. Nie wyklu- na pokładzie przechodzili praktykę morską kursanci z Bel- cza się zamówienia w najbliższym czasie jeszcze 2 dalszych gii, Gabonu, Mozambiku i Angoli. podobnych okrętów. W roku 2004 Outeniqua został wycofany ze składu floty. Projekt fregat typu Valour został opracowany zgod- W czasie swej służby okręt przeprowadził 11 dalekich zanie z wymaganiami klasyfikacyjnymi towarzystwa

Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE 73 Marynarka Wojenna Republiki Południowej Afryki

Powyższy system napędu głównego zabezpiecza 4 podstawowe tryby pracy: – ekonomiczny – pracuje jeden silnik wysokoprężny na obie śruby, do 156 obrotów na minutę, co zapewnia pręd- kość 18 węzłów. Przy 16 węzłach zasięg wynosi 7500 Mm – manewrowy – 2 silniki wysokoprężne pracują na obie śruby, do 200 obrotów na minutę, prędkość 23 węzły – CODAG-WARP – 2 silniki wysokoprężne pracują na obie śruby, do 215 obrotów na minutę, a turbina gazowa porusza napęd wodno-odrzutowy, prędkość 27 węzłów – turbina gazowa porusza napęd wodno-odrzutowy, prędkość 23 węzły Elektrownia pokładowa składa się z 4 generatorów o mocy po 550 kW przy 1800 obrotów na minutę (440 V, 60Hz) napędzanych przez silniki wysokoprężne MTU typu Fregata rakietowa Amatola po przybyciu na macierzyste wody 12V183 TE52. Dla zabezpieczenia żywotności elektrowni, z Niemiec. fot. SAN generatory rozmieszczone są po 2 w oddzielnych przedzia- łach. Energia elektryczna jest rozdzielana przez 2 główne Germanischer Lloyd i regułami niemieckiej marynarki wo- tablice rozdzielcze, które znajdują się w pomieszczenia ge- jennej BV 1040-1. Kadlub i nadbudówki zostały w całości neratorów, w różnych przedziałach. Do uzupełniania zapa- wykonane ze stali GL-D36. Dla zapewniania wysokiej ży- su słodkiej wody służą dwa wyparniki odwrotnej osmozy, wotności kadłub został podzielony 10 poprzecznymi gro- każdy o wydajności po 15 t na dobę. dziami wodoszczelnymi na 11 przedziałów. Istotne części Urządzenia sterownicze obejmują 2 stery półbalastowe, jednostki są zabezpieczone opancerzeniem przeciwodłam- umieszczone za śrubami napędowymi. Fregaty dysponują kowym. Szczególną uwagę poświęcono obniżeniu fizycz- systemem płetwowych stabilizatorów kołysania. nych pól okrętu. Optymalny kształt nadwodnej części ka- Siedem urządzeń klimatyzacyjnych zostało rozmieszczo- dłuba obniżał do minimum odbicie radiolokacyjne, w tym nych w różnych przedziałach kadłuba w taki sposób aby celu między innymi urządzenia kotwiczno-cumowni- zapobiec rozprzestrzenianiu się dymu i płomieni po okrę- cze i szalupy zostały umieszczone w pomieszczeniach we- cie w przypadku pożaru i zapewnić załodze komfortowe wnętrznych okrętu. Dla obniżenia pola akustycznego sil- warunki przy temperaturze zewnętrznej od -4°C do +32°C. niki wysokoprężne i turbina gazowa zostały umieszczone Dla obrony przez bronią masowego rażenia, z części po- w specjalnych kapsułach, zaś mechanizmy i wyposażenie, mieszczeń wewnętrznych została utworzona gazoszczel- które generowało szumy, umieszczono na amortyzatorach. na cytadela z podwyższonym ciśnieniem powietrza. Wodę Burty w rejonie źródeł ciepła pokryto termoizolacją, zaś do głównej magistrali pożarowej podawało 8 pomp poża- spaliny marszowych silników wysokoprężnych i turbiny rowych, rozmieszczonych po jednej w 6 przedziałach wo- gazowej były usuwane przez otwory w pawęży rufowej po doszczelnych, zaś 2 zostały umieszczone w przedziale nr 7 wcześniejszym schłodzeniu. W celu dodatkowego obniże- co zapewniało wysoką żywotność znajdujących się tam sys- nia pola termicznego, systemy klimatyzacyjne mogą praco- temów. W skład systemu osuszającego wchodzą 3 pompy wać w cyklu zamkniętym, zaś poszycie zewnętrzne schła- i 8 eżektorów. dzane jest wodą zaburtową. Fregaty typu Valour zostały wyposażone w system RAS Fregaty typu Valour zostały wyposażone w nowatorski (Replenishment At Sea) do przeładunku na morzu w ru- system napędu głównego typu CODAG-WARP (Combined chu ładunków płynnych i stałych (o wadze do 250 kg) oraz Diesel And Gas-Waterjet And Refined Propellers), opraco- VERTREP (VERTical REPlenishment) do przeładunku za wany przez firmę Wärtsilä, a składający się z 2 silników pomocą śmigłowców. wysokoprężnych prędkości ekonomicznej, napędzających W środkowej części okrętu zamontowano 2 czterokon- śruby o regulowanym skoku, i turbiny gazowej wysokiej tenerowe wyrzutnie skrzydlatych przeciwokrętowych po- prędkości, poruszającej napęd wodno-odrzutowy. Na bur- cisków rakietowych typu „Exocet MM 40 Block 2” fran- towe wały napędowe pracowały 2 czterosuwowe 16-cylin- cuskiej firmy MBDA (Aerospatial). Zasięg 70 km, masa drowe silniki wysokoprężne w układzie V firmy MTU typu głowicy bojowej 155 kg, prędkość 300 m/s, system kiero- 16V1163 TB93, każdy o mocy 8050 KM przy 1350 obro- wania inercyjny i aktywna radiolokacja. W dziobowej czę- tach/ minutę, które poruszały 2 śruby o pięciu sierpowych ści fregat znajduje się 16 pionowych wyrzutni rakietowych piórach i regulowanym skoku, produkcji firmy Wärtsilä- pocisków plot. „Umkhonto-IR” opracowanych i produko- Lips typu 5C9N i średnicy 3400 mm. Silniki wysokoprężne wanych przez firmę Kentron, wchodząca w skład państwo- pracowały przez trójstopniowe przekładnie główne firmy wego koncernu Denel (Pty) Ltd. Rozpatrywano możliwość Renk z wbudowanymi sprzęgłami. Przekładnia sumująca zainstalowania jeszcze jednej baterii tych rakiet (16 wyrzut- pozwalała aby dowolny z silników pracował na obie śruby ni). Zasięg pocisku 12 km, pułap do 10 km, długość 3320 i poruszał śrubę przeciwnej burty. Turbina gazowa General mm, średnica 180 mm, rozpiętość skrzydeł 500 mm, pręd- Electric LM 2500 o mocy 27 000 KM przy 3600 obro- kość 2,5 Ma. Pocisk dysponował systemem naprowadzania tach na minutę, poruszała za pośrednictwem przekładni, inercyjnym i na podczerwień. Przy manewrowaniu celu ist- umieszczony w osi symetrii silnik wodno-odrzutowy typu niała możliwość skorygowania trajektorii lotu rakiety przez LJ 210E firmy Wärtsilä-Lips z sześciołopatkowym skrzy- system sterowania telewizyjnego. Waga głowicy bojowej 23 dełkiem o średnicy 2800 mm. Silnik uważany jest za aktu- kg, wyposażona w zapalnik bezkontaktowy. Możliwy był alnie najsilniejszy na świecie, który może przekazywać moc ostrzał nie mniej niż 8 różnych celów powietrznych, w tym nawet do 50 000 kW. lecących nisko rakiet.

74 Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE Marynarka Wojenna Republiki Południowej Afryki

W skład uzbrojenia artyleryjskiego wchodziły trzy rodza- Podstawowe dane taktyczno-techniczne fregat je dział. W dziobowej części zamontowano działo kal. 76 typu MEKO A-200 SAN Valour mm L/62 OTO Melara. Wykorzystano działa z wycofanych Wymiary podstawowe: 121,00 x 16,34 x 4,40 m kutrów typu Warrior zmodernizowanych przez południo- Wyporność pełna: 3590 t wo-afrykańską firmę Reutech Systems (Pty) Ltd. W toku Prędkość: ponad 27 w modernizacji system hydrauliczny zastąpiono elektrycz- Zasięg: 7500 Mm/16 w nym, wymieniono system kierowania ogniem z zamkniętą Autonomiczność: 28 dób pętlą regulacji, dopplerowski wskaźnik prędkości począt- Liczebność załogi: 92 + 8 ludzi grupa lotnicza + 24 miej- kowej pocisków oraz wprowadzono nowy typ amunicji, po- sca rezerwowe zwalający zwiększyć dokładność ognia i prawdopodobień- Rodzaj napędu: CODAG-WARP stwo zniszczenia pocisków przeciwokrętowych. Na dachu Moc układu napędowego: silniki wysokoprężne 2 x 8500 hangaru umieszczono uniwersalne podwójnie sprzężone KM, turbina gazowa 27 000 KM działo kal. 35 mm L/90 typu 35DPG firmy LIW, wchodzącej Uzbrojenie: w skład koncernu Denel. Waga działa wraz z kompletem – rakietowe 2 x 4 „Exocet” MM 40 Block 2 amunicji (440 pocisków) 6500 kg. Szybkostrzelność dział 16 x 1 „Umkhonto-IR” GA 35, wchodzących w skład zestawu 550 strzałów na mi- – artyleryjskie 1 x 76 mm, 1 x 2-35 mm plot., 2 x 1-20 mm nutę, prędkość początkowa 1175 m/s, kąt podniesienia lufy – lotnicze 1 lub 2 śmigłowce o masie do 10 t, bezpiloto- -10°/+85°. Donośność efektywna do celów powietrznych we aparaty latające 4000 m, a nawodnych 6000 m. Do zniszczenia pocisków o prędkości poddźwiękowej w odległości 2,5 km lub nad- Następnym krokiem w kierunku modernizacji floty RPA dźwiękowych na dystansie 1,5 km wystarczała seria 25 po- było wyposażenie jej w nowe okręty podwodne. Kontrakt cisków. Na skrzydłach mostka ustawiono po jednym dziale na budowę 3 jednostek typu 209/1400M, o ogólnej warto- kal. 20 mm Oerlikon Mk1. ści 5,354 mld randów (około 700 mln EUR) został pod- Do wystrzeliwania celów pozorowanych służyły 2 wy- pisany 3 grudnia 1999 roku z niemieckim konsorcjum rzutnie kal. 102 mm, każda o 24 lufach, (rakiety Wallop German Submarine Consortium, w którego składzie znaj- „Super-Pallisade” i „Super Stocade”) typu RDS firmy dują się Ferrostaal, Howaldswerke Deutsche Werft i Thys- Grintek Avitronics (RPA). W przyszłości mają zostać za- sen Nordseewerke. Pierwszy okręt S 101 został wodowa- montowane 2 potrójne (wg innych źródeł podwójne) wy- ny w stoczni HDW w Kilonii 15 czerwca 2004. Przekazanie rzutnie torpedowe kal. 324 mm do strzelań torpedami pop. jednostki zamawiającemu ma nastąpić we wrześniu 2005. W rufowej części okrętu znajduje się hangar Śmigłowca W stoczni Nordseewerke w Emden 4 maja 2005 wodowa- o wymiarach 17 x 6 x 5 m oraz lądowisko (27 x 16,3 m), no drugi okręt S 102. Przekazywanie kolejnych jednostek umożliwiające wykorzystywanie maszyn o masie starto- ma odbywać się co 12 miesięcy. Szkolenie załóg nowych wej do 10 ton. System zabezpieczenia lotów pozwala na jednostek ma być prowadzone na pokładzie okrętów typu wykonywanie ich przez całą dobę. Możliwe są następują- 209 znajdujących się na wyposażeniu marynarki wojennej ce warianty wyposażenia lotniczego: 1 lub 2 (w tym jeden Indii. na lądowisku) typu „Super Lynx 300”, 1 „Super Lynx 300” i 2 bezpilotowe aparaty latające względnie po jednym cięż- Podstawowe dane taktyczno-techniczne okrętów kim śmigłowcu typu „Oryx” lub „Rooivalk”. Start i lądo- podwodnych typu 209/1400M wanie „Super Lynx 300” możliwy jest przy stanie morza Wyporność nawodna: 1475/1594 t 6, a cięższych maszyn 5 stopni. „Super Lynx 300” może Wymiary podstawowe: 62,0 x 7,6 x 5,5 m być uzbrojony w pociski przeciwokrętowe „Mokopa” fir- Typ konstrukcji: jednokadłubowy my Kentron z półaktywną laserową głowicą naprowadza- Maksymalna głębokość zanurzenia: 250 m nia i zasięgu do 10 km. Autonomiczność: 45 dób W skład wyposażenia elektronicznego fregat typu Załoga: 30 ludzi Valour wchodzi zautomatyzowany system dowodzenia Prędkość nawodna/podwodna 11/22 w „Tavitac” wynik koprodukcji African Defence Systems (ADS) i Thales Naval France, trójpłaszczyznowy radar Drugi okręt podwodny typu 209/1400M w trakcie ceremonii wykrywania celów powietrznych i nawodnych MRR fir- wodowania. fot. „Strategie und Technik” my Thales, radar RTS 6400 kierowania ogniem z dalmie- rzem laserowym firmy Reutech Systems (RPA), optoelek- troniczny system kierowania ogniem ORT, tej samej firmy, radar nawigacyjny firmy STM-Atlas Marine Electronic/ Litton „Bridge Master 2500W”, systemy walki radioelektronicznej, zintegrowany system łączności „Seacom-1” firmy Grintek Avitronics, zintegrowany system nawigacyjny firmy ADS i inne elementy. W skład wyposażenia hy- droakustycznego wchodzą sonar „Kingklip” firmy Thales Marconi Sonar z anteną podstępkową oraz telefon podwodny firmy ELAC. Znaczna rezerwa wyporności (200 t) i duża kubatura pomieszczeń daje możliwość znacznego podwyższenia po modernizacji potencjału bojowego okrętów dzięki zamon- towaniu sonaru z holowaną anteną, radaru o większym za- sięgu czy dział dużego kalibru.

Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE 75 Marynarka Wojenna Republiki Południowej Afryki

Zasięg nadwodny: 10 000 Mm/8 węzłów gową – suchym dokiem dla jednostek o wyporności do Typ napędu: diesel-elektryczny, jednośrubowy 28 000 t, warsztatami, magazynami i innymi pomieszcze- Skład siłowni: generatory (4 x 950 KM) z silnikami wy- niami o łącznej powierzchni 80 000 m². sokoprężnymi MTU 12 V 396, silnik elektryczny SINAVY Do nadzoru strefy ekonomicznej i rybołówstwa wy- sic DC-PROP firmy Siemens o mocy 5000 KM korzystywane są również jednostki straży wybrze- Uzbrojenie torpedowe: 8 wyrzutni kal. 533 mm, 14 torped ża Departamentu Ochrony Środowiska i Turystyki Automatyczny system dowodzenia STN Atlas ISUS 90 (Department of Environmental Affairs & Tourism). TFCS Sonar STN Atlas CSU-90 Tłumaczenie z języka rosyjskiego Maciej S. Sobański Nowe okręty podwodne będą również posiadały wyposa- żenie produkcji południowoafrykańskiej, w tym peryskopy Bibliografia firmy Denel Eloptro oraz system przeciwdziałania elektro- 1. Kotra G., Grubaja siła: wojennaja maszina apartejda, Moskwa 1989. nicznego firmy Grintek Avitronics. Podobne wyposażenie 2. Szunkow W.N., Awianiesuszczije korabli i morskaja awiacja, Minsk 2003. zostanie również zamontowane na okrętach podwodnych 3. Aleksandrow J.I., Gusiew A.N., Bojewyje korabli mira na rubieże XX-XXI budowanych dla Portugalii, Grecji i Południowej Korei. wiekow. Czast I. Podwodnyje łodki, Sankt Petersburg, 2000. W roku 2001 po raz pierwszy od 1978 SAN otrzymał 4. Smal A.G. i dr, Wojenno-morskije siły inostrannych gosudarstw. okręty z zagranicy. W dniu 9 marca tego roku na pokładzie Sprawocznik, Moskwa 1988. barki UR 161 przyprowadzonej do Simonstown przez ho- 5. Kowalenko W.A., Ostroumow M.N., Sprawocznik po inostrannym fłotam, lownik Fairplay IV dostarczono 6 dawnych niemieckich tra- Moskwa 1966. łowców typu Lindau (typ 351, zbudowane w latach 1958- 6. Kowalenko W.A., Ostroumow M.N., Sprawocznik po inostrannym fłotam, -1959, 465 t, 47,1 x 8,3 x 2,8, 16,5 węzła, 1 x 40 mm plot.). Moskwa 1971. Cztery z nich zostały wcielone w skład południowoafrykań- 7. Hutchinson R., Jane’s Warships Recognition Guide, London 2002. skiej floty – M 1123 Kapa (eks-niemiecki M 1079 Düren), 8. Faulkner K., Jane’s Fighting Ships. Recognition Handbook, Coulsdon M 1222 Mangaung (eks-niemiecki M 1076 Paderborn), 1994. M 1125 Thekwini (eks-niemiecki M 1082 Wolfburg), M 1073 9. „Warships International Fleet Review”, January 2005. Tshwane (eks-niemiecki M 1073 Schleswig). Pozostałe okrę- 10. „Morza Statki i Okręty”, Nr 6/2004, 1/2005, 3/2005. ty (eks-niemiecki M 1081 Konstanz i M 1083 Ulm) wykorzy- 11. Hermann Giliomee, The Afrikaners. Biography of a People, Cape stane zostaną jako źródło części zamiennych. Town 2003. Po zakończeniu budowy okrętów podwodnych planu- 12. Internet. je się przystąpić do kolejnej fazy modernizacji SAN, włą- czając w jej skład okręty wielozadaniowe MRV (Multi-Role Vessel) i jednostki do realizacji misji humanitarnych ERV REKLAMA (Emergency Relief Vessel). Program MRV przewiduje budo- wę do 10 standardowych kadłubów (długość 70-80 m, wy- porność 1200 t i prędkości maksymalnej 25 węzłów), któ- re po uzupełnieni specjalistycznymi modułami będą mogły wykonywać różne funkcje, takie jak operacje przeciwminowe, prace hydrograficzne, patrolowanie czy ostrzał artyleryjski brzegów. Jednostki typu ERV dadzą SAN możliwość uczestniczenia w operacjach humanitarnych i udzielanie pomocy ofiarom nieszczęść w obrębie całego kontynentu afrykańskiego. Będą to desantowo-śmigłowcowe okręty- -doki (LPD), podobne do holenderskiego typu Rotterdam, hiszpańskiego Galicia, włoskiego San Giorgio czy singapur- skiego Endurance. W przyszłości możliwa jest także zamia- na jednostki zaopatrzeniowej Drakensberg. Poważnym problemem w realizacji ambitnych planów rozwoju południowoafrykańskiej floty jest zapewnienie jej kwalifikowanych kadr, zwłaszcza, gdy weźmie się pod uwa- gę zamiar podniesienia liczebności czarnego personelu do 60% ogólnej liczby marynarzy i oficerów (obecnie wskaź- nik ten wynosi 41%). Przygotowanie kadr oficerskich prowadzone jest przez morski college w Gordon’s Bay w pobli- żu Simonstown. Aktualnie w składzie SAN obok nowych fregat i okrę- tów podwodnych znajdują się jeszcze 3 kutry rakietowe typu Warrior (do roku 2008 planowane jest ich wycofanie ze służby), okręty przeciwminowe typów River i Lindau, jednostka hydrograficzna Protea, jednostka zaopatrzenio- wa Drakensberg oraz szereg kutrów patrolowych i pomocniczych. Główna baza floty znajduje się w Simonstown, a punkt bazowania (Naval Station) w Durbanie. Baza w Si- monstown dysponuje rozbudowaną infrastrukturą brze-

76 Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE Tekst Niszczyciel min przed udaniem się na próby morskie. fot. via Joe Jin-ho Jarosław Malinowski

Nowy chiński niszczyciel min

W ostatnich latach jesteśmy świadkami niebywałego rozwoju gospodarczego Chińskiej nie zostało prawie zmodernizowane od Republiki Ludowej. Wraz z nim szybko postępuje modernizacja chińskich sił zbrojnych. czasów budowy i składa się nadal z 2 Jednak największe zmiany zachodzą w składzie Marynarki Wojennej, która niektóre okrę- dwulufowych dział typu 63 kal. 37 mm, ty kupuje w Rosji, jednak wiele zostało opracowanych i zbudowanych w Chinach. Wiele 2 dwulufowych działek typu 61 kal. 25 z tych nowości już wcześniej opisywaliśmy na łamach naszego magazynu1, tym razem za- mm oraz 2 dwulufowych wkm-ów kal. prezentujemy nowy niszczyciel min. 14,5 mm (poprzednio kal. 12,7 mm). Całość uzupełniają trały akustyczny Geneza jednostki angzhou w Szanghaju. Pierwszy okręt i magnetyczny. Chińskie siły przeciwminowe po- wszedł do służby w 1956, po czym bu- W chwili obecnej trałowce te są cał- wstały w 1947 roku, gdy w Tsingtao dowano je do połowy lat 80. W sumie kowicie przestarzałe i nie są w stanie zdobyto cztery eks-japońskie trałow- zbudowano około 40-45 trałowców, wykrywać i zwalczać nowoczesnych ce pomocnicze, a w następnym roku z których około 20 – 22 nadal znajdu- min morskich. pięć trałowców bazowych amerykań- je się w służbie, kilka wcześniej prze- W latach 1970-1972 zbudowano skiego typu YMS. Największą zdoby- budowano na jednostki hydrogra- nowy trałowiec redowy określany jako czą na flocie Kuomintangu było jednak ficzne i pomocnicze. Na eksport do typ Woosung. Najprawdopodobniej przejęcie dużego trałowca morskie- Bangladeszu zbudowano w 1989 roku była to jednostka eksperymentalna lub go Cheung Hing (eks-Bendingo) typu Sagar (M 91), przy czym część źródeł okazała się nieudana, tak iż większej Bathurst, który później przebudowa- mówi że został on zbudowany od pod- serii nie zbudowano. Sylwetką przypo- ny został na eskortowiec. Jednostki te staw, natomiast inne iż jest do eks-chiń- minała ona bardzo radziecki typ Sasha jednak w żaden sposób nie mogły sta- ska jednostka starszej budowy. Warto (proj. 265). Orientacyjne dane jednost- nowić poważnej siły przeciwminowej, nadmienić, że 12 okrętów tego typu ki były następujące: wyporność oko- dla osłony długiego i urozmaiconego zostało zbudowanych na radzieckiej li- ło 250/300 t, długość 39-43 m, napęd licznymi zatokami i wyspami chińskie- cencji w latach 1956-59 przez Stocznię 2 silniki wysokoprężne. Uzbrojenie go wybrzeża. Komuny Paryskiej w Gdyni dla pol- składało się z dwulufowego działa typu Przełom nastąpił dopiero w 1955 skiej MW. Była to prawdziwa kuźnia 63 kal. 37 mm na dziobie i dwóch roku, gdy Związek Radziecki przeka- kadr naszych marynarzy, ze służby wy- dwulufowych wkm-ów kal. 14,5 mm zał 6 nowych trałowców bazowych cofano je w latach 1987-1991. na nokach pomostu. typu T 43 (proj. 254) ze składu Floty Dane taktyczno-techniczne chińskich Chińczycy zdali sobie już wcześniej Pacyfiku2. Następnie Rosjanie udostęp- trałowców typu T-43 są następujące: wy- sprawę ze znikomej wartości swo- nili również Chińczykom dokumenta- porność std 520 t, maks. 590 t, wymia- cję tych okrętów, którzy nadali jej swo- ry 60 x 8,4 x 2,5 m, napęd 2 silniki wy- 1. Numery 62, 63 i 71 „OW”. je określenie – projekt 010. Dzięki niej sokoprężne o mocy 1620 kW, prędkość 2. Pawłow A.S. w Korabli Kitajskogo Flota podaje, że przekazano Chińczykom 6 trałowców, przystąpili oni do budowy nowych maks. 14 węzłów, zasięg, 1600 Mm/10 z których jeden został zwrócony ZSRR w 1960 trałowców w stoczniach Wuhang i Gu- w., załoga 65 ludzi. Obecne uzbrojenie roku.

Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE 77 Nowy chiński niszczyciel min

mieckiego systemu Troika. Do chwili niszczyciela min o numerze burtowym obecnej zbudowano 46 sztuk dla mary- „804”, który w bieżącym roku rozpo- narki chińskiej oraz kilka dla Tajlandii czął służbę, a właściwie cykl długich i Pakistanu. Jednostki te sterowane są prób morskich. drogą radiową z jednostki-bazy z od- ległości 3 Mm. Ich parametry są na- Opis jednostki stępujące: wyporność maks. 46,95 t, Nowy chiński niszczyciel min po- wymiary 20,94 x 4,20 x 1,30 m, napęd siada klasyczny dla jednostek tej kla- jednym silnikiem wysokoprężnym o sy kadłub zbudowany z laminatów. mocy 300 KM, prędkość 11,5 w, zało- Wyporność okrętu ocenia się na oko- ga 3 ludzi (w czasie holowania). ło 500 ton, a długość maksymalną na Całość chińskich sił przeciwmino- 50 metrów. wych uzupełnia 60 (70?) znajdują- Na śródokręciu zabudowano ob- cych się w rezerwie trałowców typu szerny pomost z masztem, na którym Lienyun będących przebudowanymi umiejscowiono radar nawigacyjny jednostkami rybackimi. Mimo, że w oraz elementy systemu „swój-obcy”, czasie mobilizacji można przysposo- za nim platformę dla reflektorów oraz bić do roli trałowców liczne patro- anteny systemu nawigacji satelitarnej. lowce i jednostki rybackie, to jednak Uwagę zwraca dosyć wysoki i szeroki nie były one w stanie zwalczać coraz komin z elementami schładzania spa- Uroczysta ceremonia wodowania nowego okrętu. fot. via Joe Jin-ho nowocześniejszych i „inteligentniej- lin. Na rufie znajduje się hangar, dla co szych” min. Panaceum na to miało najmniej dwóch zdalnie sterowanych ich sił trałowych, a prawdziwym szo- stać się opracowanie jednostki no- pojazdów podwodnych nieznanego kiem było dla nich zaminowanie por- wej generacji, z zastosowaniem naj- typu. Hangar zamykany jest podno- tów Wietnamu Północnego w 1972 nowszych osiągnięć chińskiej techni- szoną do góry kurtyną, za nią znajdu- roku przez Amerykanów. Aby szybki i technologii. je się hydrauliczny dźwig służący do ko wzmocnić siły przeciwmino- Do pracy nad nową jednostką wy- opuszczania i podnoszenia z wody po- we przebudowano 20 patrolowców korzystano wyniki doświadczeń osią- jazdów podwodnych. typu Shanghai II (proj. 062) na szyb- gniętych przez Instytut 710 w Yichang, Jako napęd zabudowano dwa silni- kie trałowce redowe, które oznaczo- minowy poligon doświadczalny w Hu- ki wysokoprężne nieznanego typu. Dla no jako typ Fushun, znajdujący się w ladao3 i Wyższą Szkołę Oficerską zapewnienia dobrej manewrowości służbie do dzisiaj. Jego charakterysty- Uzbrojenia w Dalian. Z placówkami okrętu, niezbędnej w operacjach przeka jest następująca: wyporność maks. tymi współdziałały cywilne instytu- ciwminowych, obie śruby zabudowane 275 t, wymiary 40 x 5,5 x 3,0 m, na- cje oraz stocznia Qiuxin w Szanghaju, są w obracanych dyszach. Dodatkowo pęd 4 silniki wysokoprężne o łącznej wyspecjalizowana w budowie małych w części dziobowej znajduje się ster mocy 4220 KM, prędkość maks. 25 w, statków pasażerskich. W ostatnim cza- uzbrojenie składa się z jednego dwulu- sie podjęła ona również budowę awan- 3. Poligon ten posiada także swoje oddziały za- fowego działa typu 63 kal. 37 mm na gardowych katamaranów rakietowych miejscowe w Lushun oraz na wyspach Zhoushan dziobie. nowego typu, zbudowanych w techno- i Changshan. 4 4. Patrz artykuł Rafała Ciechanowskiego, Jednak i te jednostki nie spełniły logii „stealth” . Efektem tych prac stało Chińskie niewidzialne katamarany, „OW” nr 71 zbytnio oczekiwań, gdyż zaczęto opra- się zbudowanie w Quixin pierwszego (3/2005). cowywać ich następców. Nowe jednostki, określane jako trałowce redowe „804” udaje się na próby morskie. fot. via Joe Jin-ho typu Wosao (proj. 082), zaczęto wcie- lać do służby od 1984 roku. W chwili obecnej w służbie znajdują się 4 okręty tego typu, zbudowane przez stocznię Wusong w Szanghaju i zapewne zostanie zbudowana ich mała seria. Jednostki te zbudowane ze stali nie- magnetycznej posiadają wyporność maks. 310 t, wymiary 44,79 x 6,2 x 2,27 m, napęd to 2 silniki wysokopręż- ne o łącznej mocy 2000 KM, prędkość maks. 15,5 w, załoga 17 ludzi, uzbrojenie jedno dwulufowe działko kal. 25 mm na dziobie. Jednostki te są już wy- posażone w sonar oraz nowocześniej- sze typy trałów. W tym samym 1984 roku rozpoczę- to również budowę małych bezzało- gowych przerywaczy pól minowych typu Futi (proj. 312), przez niektórych określanych jako kopia zachodnionie-

78 Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE Nowy chiński niszczyciel min

rys. Tomasz Grotnik

Jako uzbrojenie obronne zamonto- nie zbudowanych od 20 do 40 (!) no- wano na dziobie dwulufowe działko wych niszczycieli min. W ten sposób typu 61 kal. 25 mm, pochodzące za- Chińczycy zapewnią sobie kontrolę pewne z jakiegoś wycofanego ze służ- i ochronę wód macierzystych (ochro- by starego okrętu. na baz, portów, kotwicowisk, szlaków Całość wyposażenia uzupełnia żeglugowych), a także wykorzystanie pneumatyczna łódź motorowa, która tych jednostek do likwidacji pół mino- znajduje się na dachu hangaru pojaz- wych w operacjach ofensywnych. dów oraz dwie tratwy pneumatyczne na śródokręciu. Bibliografia Hydrauliczny żuraw do obsługi zdalnie 1. Breyer S., Meister J., Die Marine der sterowanych pojazdów podwodnych. Konluzja Volksrepublik China, München 1982. fot. via Joe Jin-ho Z powyższego artykułu widać wy- 2. Bussert J.C., Chinese Mines Pose Taiwan raźnie, że Chińczycy oprócz moderni- Blockade Threat, „Signal Magazine” June 2005. strumieniowy. Prędkość maksymalną zacji sił głównych i podwodnych swo- 3. Globke W. (red.), Weyers Flotten Taschenbuch okrętu ocenia się na 16 węzłów. jej floty, na poważanie wzięli się za 2005/2007, Bonn 2005. Okręt posiada sonar nieznanego modernizację swoich sił przeciwmi- 4. Pawłow A.S., Korabli Kitajskogo Fłota, Jakuck typu, również niezbędny do wykrywa- nowych, które nie spełniały już wa- 1996. nia pod wodą obiektów „minopodob- runków współczesnego pola walki. 5. Wertheim E. (red.), Combat Fleets of the World nych”. Według niektórych informacji zosta- 2005-2006, Annapolis 2005. FOTOCIEKAWOSTKA

Chiński okręt desantowy sfotografowany w trakcie ostatnich manewrów rosyjsko-chińskich. fot. via Władymir P. Zabłockij

Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE 79 Recenzje

Szczecińskie czterofajkowce służbę pod banderą amerykańską jako transportowce, odpowiednio USS Von Steuben, USS Agamemnon oraz USS Roman Czejarek, Mount Vernon. Tak więc wszystkie szczecińskie czterokominowe format 235 x 165 mm, s. 80, fot. 59, liniowce poza Victoria Louise (eks-Deutschland), który przestał 4 wkładki z rzutami, „Seria z Magnolią”, całą wojnę przy nabrzeżu w Hamburgu, czynnie uczestniczyły Wydawnictwo „Lega”, Szczecin 2005 r. w działaniach i z tego właśnie względu wspomnienie o nich na tel. 091 454 20 55, e-mail [email protected], łamach „OW” jest jak najbardziej uzasadnione. cena 30,00 PLN Warto przy tym zauważyć, że nasza znajomość dziejów jednostek, które powstały w minionym stuleciu w stoczniach Dziennikarz oraz znawca i miłośnik dawnego Szczecina, Szczecina i Gdańska, a raczej Stettin i Danzig, jest niewielka, Roman Czejarek, opublikował w wydawnictwie „Lega” książkę stąd też każda inicjatywa ich przybliżenia jest nad wyraz cenna, pod tyleż frapującym, co dla shiploverów może nawet mylącym zwłaszcza dziś, gdy funkcjonujemy już w jednej, w końcu tytułem „Szczecińskie czterofajkowce”. Świadomie mówię wspólnej Europie. o pewnej dwuznaczności samego tytułu, bowiem w końcu Zaletą publikacji prócz wspomnianej już wcześniej starannej dla wszystkich, którzy interesują się okrętami wojennymi i wysmakowanej szaty edytorskiej, jest także to iż wydana „czterofajkowce”, to nic innego jak tylko stare amerykańskie, została równocześnie w polskiej i angielskiej wersji językowej, co masowo budowane w latach I wojny światowej i bezpośrednio poszerza krąg jej potencjalnych czytelników. po jej zakończeniu, czterokominowe niszczyciele typów Allen, Ci którzy lubią morskie ciekawostki znajdą na pewno Caldwell, Little oraz Clemson, określane również z angielska w publikacji Romana Czejarka „Szczecińskie czterofajkowce” „flush deckers”. Tymczasem publikacja Czejarka poświęcona jest, coś interesującego dla siebie. co prawda również czterokominowym, tyle tylko, że niemieckim Maciej S. Sobański statkom pasażerskim, powstałym w szczecińskiej stoczni Vulcan w latach 1897-1903. Jednostki te, choć napędzane jeszcze klasycznymi tłokowymi maszynami parowymi, stanowiły milowy krok w światowym budownictwie okrętowym, do historii którego weszły jako pierwsze statki wyposażone w 4 potężne kominy. Bazy U-bootów. Właśnie owe 4 solidne kominy stały się swego rodzaju znakiem firmowym niemieckiej transatlantyckiej żeglugi pasażerskiej. Stalowe rekiny i ich kryjówki Dość wspomnieć, że pierwszy z niemieckich czterofajkowców, Jak P. Mallmann Showell, należący do NDL – Kaiser Wilhelm der Grosse , zdobył w końcu format 144 x 205 mm, s. 298, 188 fot., 12 map., 1897 roku osiągając prędkość 23,33 węzła „Błękitną Wstęgę Wydawnictwo Bellona, Warszawa 2004 Atlantyku”, odbierając Brytyjczykom na długich 10 lat prymat tel. 022 457 03 06, e-mail [email protected]), na tej prestiżowej trasie. cena 22,75 PLN Autor przedstawił po kolei budowę pierwszych pięciu, najsłynniejszych niemieckich czterokominowców pasażerskich, O działaniach niemieckich okrętów podwodnych podczas zbudowanych na pochylniach Vulcan, poczynając od Kaiser drugiej wojnie światowej napisano już bardzo wiele książek. Wilhelm der Grosse, a kończąc na Kronprinzessin Cecilie, przy W przytłaczającej większości traktują one jednak o działaniach czym z uwagi na popularyzatorski charakter publikacji, czytelnik bojowych U-bootów oraz o problematyce technicznej związanej nie jest epatowany nadmierną liczbą technicznych szczegółów, z ich budową i eksploatacją. Natomiast zagadnienia dotyczące za to otrzymuje sporą dawkę informacji dotyczących pasażerskiej baz, z których one operowały, odtwarzały gotowość bojową żeglugi transatlantyckiej przełomu XIX i XX wieku. Doskonałym oraz przeprowadzały remonty były traktowane marginalnie lub uzupełnieniem części tekstowej są liczne reprodukcje dawnych w ogóle były pomijane. Lukę tą w doskonały sposób wypełnia zdjęć, a zwłaszcza pocztówek, których uznanym kolekcjonerem, opublikowana przez wydawnictwo Bellona w serii Diabły morskie zwłaszcza tych z dawnego Szczecina, a precyzyjniej Stettin, książka Bazy U-bootów. Stalowe rekiny i ich kryjówki. Publikacja jest autor książki. Właśnie materiał ikonograficzny pozwala ta jest pierwszą w Polsce a jednocześnie tak wyczerpującą poczuć atmosferę dawnych parowych transatlantyków, których i wnikliwą monografią przedstawiającą różne aspekty związane wyposażenie choć razi nas swym prymitywizmem, to jednak z budową, funkcjonowaniem i powojennymi losami schronów dzięki całości wystroju pozwala odczuć to coś. przeznaczonych do stacjonowania i obsługi okrętów podwodnych Nie sposób w tym miejscu oprzeć się pytaniu zadawanemu zbudowanych przez Niemców w czasie ostatniej wojny światowej przez wszystkich czytających te słowa, co właściwie pasażerskie na terenie Francji, Niemiec i Norwegii. transatlantyki mają wspólnego z okrętami wojennymi, Budowa tych ogromnych kompleksów z betonu i stali była którym poświęcone są łamy naszego periodyku. Odpowiadam gigantycznym przedsięwzięciem technicznym, organizacyjnym zatem, mają i to wiele. Rozwój techniki, a przede wszystkim i logistycznym realizowanym przez Organizację Todta. Autor wprowadzenie turbiny parowej jako napędu głównego nowych pracy przedstawia przyczyny leżące u podstaw rozpoczęcia transatlantyków, spowodował, że gdy minęło ich przysłowiowe budowy schronów, charakterystykę siły roboczej realizującej te „pięć minut”, czterokominowce rodem ze Szczecina, trafiły do prace oraz warunki, w których przyszło im pracować. Opisane żeglugowej „drugiej ligi”. Właśnie tam, przy obsłudze ruchu zostały cztery podstawowe typy budowanych schronów, ich emigranckiego, zastał liniowce wybuch I wojny światowej. usytuowanie w poszczególnych bazach oraz rozwiązania Kaiserliche Marine miała swoje, bardzo sprecyzowane plany technologiczne zastosowane przy ich wznoszeniu. Ukazane zostało wobec starych transatlantyków, które miały po prostu pełnić także codzienne funkcjonowanie baz U-bootów obejmujących funkcję niemieckich krążowników pomocniczych operujących na nie tylko same schrony, ale również inne obiekty. Następnie sojuszniczych szlakach żeglugowych. przedstawione zostały wojenne losy poszczególnych obiektów, Wojenne dzieje czterofajkowców potoczyły się rozmaicie. z których większość przetrwała wojnę mimo bombardowań przy Kaiser Wilhelm der Grosse, który wcześniej zatopił 3 alianckie użyciu najcięższych bomb lotniczych będących w posiadaniu statki, poszedł na dno już 26 sierpnia 1914 u wybrzeży Afryki aliantów. Szczególnie ciekawe są powojenne losy tych obiektów, Zachodniej, po krótkim starciu z okrętami Royal Navy. Inny jako że wiele z nich zachowało się do dnia dzisiejszego i są one z czterofajkowców Kronprinz Wilhelm działał skutecznie na wykorzystywane do celów pokojowych. Stając się coraz większą Atlantyku do kwietnia 1915, zatapiając 15 alianckich statków, aż atrakcją turystyczną dla miłośników turystyki historycznej. w końcu zmuszony został do internowania się w amerykańskim Reasumując książka ta w pełni zasługuje na polecenie. A to Newport News. Dwa kolejne transatlantyki Kaiser Wilhelm II przede wszystkim za sprawą poruszenia dotychczas mało znanej i Kronprinzessin Cecilie, zostały również internowane w USA w naszym kraju tematyki. W dodatku bardzo ciekawie opisanej w roku 1914 już w początkowej fazie wojny. W roku 1917 po i zilustrowanej wieloma interesującymi zdjęciami. przystąpieniu Stanów Zjednoczonych do światowego konfliktu po stronie Ententy, wszystkie 3 zostały zarekwirowane i rozpoczęły Andrzej Nitka

80 Nr 74 (6/2005) • OKRĘTY WOJENNE