Jaarboek-2015.Pdf
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Jaarboek 2015 Jaarboek Rijswijk Vereniging Historische Jaarboek 2015 HVR Historische Vereniging Rijswijk HVR Jaarboek 2015 Historische Vereniging Rijswijk Historische Vereniging Rijswijk Jaarboek 2015 Jaarboek Historische Vereniging Rijswijk ISSN 1382-6700 Oplage: 600 Dit Jaarboek is een uitgave van de Historische Vereniging Rijswijk [email protected] Van Vredenburchweg 3 2282 SC Rijswijk tevens het contactadres van de redactie l Redactie: Frans Holtkamp Rob de Mooy Ruud Poortier, tevens eindredacteur Marty Thieleman Joke van Wijk van Brievingh-Hesselink HVR-Jaarboek 2015 l2l Vormgeving: Paul de Boer Druk: De Swart, Rijswijk Z-H De redactie probeert rechthebbenden bij de illustraties te vermelden. Bij omissie en aanvulling ontvangt zij graag een reactie. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd, opgeslagen, openbaar gemaakt enz. zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. Historische Vereniging Rijswijk Jaarboek 2015 HVR-Jaarboek 2015 l l3l Op 7 juli 2014 werd de haan weer op de toren van de Oude Kerk geplaatst. WORD DONATEUR VAN DE STICHTING VRIENDEN VAN LANDGOED TE WERVE l Landgoed Te Werve, voor particuliere en zakelijke evenementen kijk op www.tewerve.nl HVR-Jaarboek 2015 l4l Landgoed Te Werve biedt u de mogelijkheid om exclusief te wandelen in dit prachtige natuurgebied. Het landgoed is niet vrij toegankelijk voor par- ticulieren. U kunt donateur worden van Stichting Vrienden van Landgoed Te Werve (€ 19,50 per jaar, per gezin*). Als donateur is het mogelijk om 365 dagen per jaar toegang te krijgen tot het landgoed. Uw bijdrage wordt goed besteed. Iedere euro wordt aantoonbaar uitgegeven aan het onder- houd en de instandhouding van al het groen op Landgoed Te Werve. Kijk voor meer informatie en donateursformulier op www.vriendenvantewerve.nl of bel met 070-3198416. *Leden van de Historische Vereniging Rijswijk betalen € 14,50. Inhoud 7 Ruud Poortier Voorwoord 8 Willem van der Ende Poortiers Weerklank 12 Kees Hoogenraad De gebroeders Klumper 16 Arjan Kwakernaak Hengelen in een vijver, een uniek tuinornament in Rijswijk 24 Aart Struijk Molens langs de Vliet (1) 42 Marianne van Rossum en Marty Thieleman Vier generaties Van Munster: ‘De Magneet ging voor alles’. 58 Willem van der Ende Damesvoetbal in Rijswijk (1933-1936) - vervolg 60 Bart Tent De dood van soldaat Bovet 64 Albert van der Burg, Frans Luidinga, Jan Veelenturf, Frans Holtkamp (red.) Drie ooggetuigen van zes bange dagen in mei 1940 Jaap Nieuwmans 84 De eerste maanden van mijn Arbeitseinsatz in Kamen HVR-Jaarboek 2015 (vervolg op Jaarboek 2014) 98 Ruud Poortier Onderduik in de Verhagen Metmanstraat opgelost 102 Harry Bogaard ‘t Haantje, zaterdag 7 oktober 1944 Wim Dammers 112 Struikelstenen in Rijswijk l 122 Marty Thieleman ‘Avio-Diepen’ overleeft turbulentie. Inhoud 140 Frans Holtkamp Rijswijk en zijn oude wijze wijven 152 Diana van Dijk Dienstbaar schoenpoetser in een katholiek internaat in Rijswijk l5l 158 Rob de Mooy Historie achter enkele Rijswijkse straatnamen 166 Willem van der Ende Honderd jaar geleden 176 Wilberd Gijzel, Lex Niggebrugge Jaaroverzicht gemeente Rijswijk 2014 192 Hans Koot Archeologische kroniek van Rijswijk over 2014 202 Wim Dammers Jaarverslag 2014 van de Historische Vereniging Rijswijk 214 Theo Parlevliet Rijswijk als kunstenaarsdorp 218 Redactioneel 219 Personenregister l Samen een sterker werken aan Rijswijk. HVR-Jaarboek 2015 l6l Je leefomgeving verbeter je samen. Of het nu om een nieuw huis in Rijswijk Buiten, een nieuw kinderbad bij het natuurzwembad of meubilair voor het nieuwe hospice gaat, wij helpen het graag realiseren. Samen met u. www.rabobank.nl/denhaag Samen sterker. Dat is het idee van coöperatief bankieren. Voorwoord ‘Een oorlog eindigt pas als de laatste overlevende is overleden.’ Deze zin is bedacht in de tijd dat we ons nog niet bezighielden met tweede en derde generaties van wie het leven door de ervaringen van hun (groot-)ouders net zo goed is getekend. Nu de Tweede Wereldoorlog 70 tot 75 jaar achter ons ligt, neemt het aantal ooggetuigen snel af, zeker het aantal dat de oorlog bewust heeft meegemaakt. Niettemin kunnen zij de verhalen vertellen die anderen uit de tweede of derde hand moeten beluisteren, of uit een oorlogsdocumentaire ‘meebeleven’. Over de oorlog in Rijswijk is al veel geschreven. Toch is het verhaal blijkbaar nog niet uitverteld: in dit Jaarboek zijn opnieuw teksten samengebracht die onze blik op die jaren kunnen verdiepen. En inderdaad nog uit de eerste hand: Jaap Nieuwmans en Albert van der Burg, beiden boven de negentig, delen met ons hun ervaringen als jonge mannen; Harry Bogaard, Frans Luidinga, Jan Veelenturf en Gré Bogaards waren in de oorlog nog kinderen en vertellen uit hun kinderperspectief wat zij hebben meegemaakt. Zíj overleefden, maar de families voor wie wij Stolpersteine hebben gelegd, zijn nooit meer naar Rijswijk teruggekeerd. Schoolkinderen van nu waren bij de onthulling betrokken: zij kunnen hun ervaring (en hun teksten!) doorgeven aan de volgende generaties, zodat het Verhaal blijft klinken, ook als de laatste overlevenden (en hun kinderen, en kleinkinderen…) straks zijn overleden. De redactie heeft ervoor gekozen deze artikelen in een ‘oorlogskatern’ samen te brengen. HVR-Jaarboek 2015 Het Jaarboek 2015 biedt u daarnaast weer een geschakeerd palet aan grote en kleine gebeurtenissen uit Rijswijks verleden: van de Romeinse opgravingen tot de recente tentoonstellingen van Rijswijkse kunstenaars in het Museum. Van een eenvoudige soldaat die toevallig in Rijswijk sneuvelde tot een industriële topman als Frits Diepen. De redactie l verbaast zich jaarlijks over het brede aanbod. De eerste aanmeldingen voor 2016 zijn al Voorwoord binnen. Tot die redactie is Marty Thieleman toegetreden als opvolger van Thea van de Graaff- Trouwborst. Wij zijn Thea dankbaar voor de tijd en energie die zij de afgelopen jaren in de redactie heeft gestoken. En buiten die redactie werkte ook dit jaar Joop van Munster, die adverteerders benadert om de uitgave van ons Jaarboek te ondersteunen. Ook hun past onze l7l (en uw) dankbaarheid evenals de Hagedoorn Stichting die financieel aan het boek bijdraagt door een extra oorlogskatern. Ik wijs u nog op het volgende: het eerste artikel is de bespreking van mijn proefschrift over Hendrik Tollens door Willem van der Ende. Een sinistere samenzwering van recensent, redactieleden en vormgever heeft ervoor gezorgd dat ik deze tekst niet heb kunnen en mogen inzien. Ik heb grommend ingestemd, in de wetenschap dat ik in die recensent, redactieleden en vormgever alle vertrouwen heb. Weest u ervan overtuigd dat ik de meest nieuwsgierige lezer van dit Jaarboek ben… Namens de redactie wens ik u weer een jaar prettig leesplezier. Ruud Poortier, eindredacteur. Poortiers Weerklank Poortiers l HVR Jaarboek 2015 l8l Poortiers Weerklank Willem van der Ende p vrijdag 14 november 2014 promoveerde Ruud Poortier bij prof. dr. Marita Mathijsen op de dichter Hendrik Tollens (1780-1856), die zijn laatste levensjaren sleet op Huize Ottoburg, in de volksmond het OTollenshuis en nu Museum Rijswijk. Familieleden, vrienden, oud-collega’s en bekenden waren naar de aula van de Universiteit van Amsterdam geko- men – er was zelfs vanuit Rijswijk een bus gecharterd – om het ‘slachtoffer’ HVR Jaarboek 2015 bij zijn verdediging te steunen en daarna zijn promotie te vieren. Het proefschrift beslaat 575 pagina’s, wat meteen de vraag oproept: ‘Is er nog zo veel over deze dichter te melden?’ Het antwoord is ja en nee, want eigenlijk gaat het boek niet over de persoon en het werk van Tollens, maar over hoe hij wordt herinnerd. De titel vat de inhoud heel goed samen: ‘Tollens’ Nagalm’. Het woord nagalm, echo, heeft een negatieve bijklank. Wat blijft er van iets of l Poortiers Weerklank Poortiers iemand over? Als de herinnering niet op één of andere manier is vastgelegd, is deze na enkele generaties, pakweg honderd jaar, verdwenen. De vergetelheid slaat meedogenloos toe. Hoe komt het dan dat sommige herinneringen wel be- waard worden? Wie of wat blijft herinnerd? Waarom sommige personen en gebeurtenissen wel en andere niet? En wat hebben die herinneringen nog met de feitelijke historische persoon of gebeurtenis te maken? Hoe werkt dat? Zijn er ‘voertuigen’, Poortier kiest voor het woord ‘dragers’, die herinneringen van de ene generatie naar de andere overbrengen? Dit soort vragen, maar dan over de figuur van Tollens komen in het boek aan de orde. l9l In het eerste deel van zijn proefschrift behandelt de auteur verschillende theorie- en over herinneren en formuleert en verantwoordt daarmee zijn eigen theoretisch kader. Hij start met het beroemde lieux de mémoire–project (1984-1992) van de Fransman Pierre Nora. Deze meende dat door de snelle maatschappelijke ver- anderingen het collectieve Franse geheugen dreigde te verdwijnen, waardoor uiteindelijk de Franse natiestaat in gevaar zou kunnen komen. De herinne- ringsdragers die dat -toch wat mistige- collectieve geheugen moeten voeden en stutten, zouden daarom beter onder de aandacht van jongere generaties moeten worden gebracht, bijvoorbeeld door standbeelden, monumenten, straatnamen, maar ook door herdenkingen, verhalen, teksten en symbolen. Hoe interessant ook, toch wordt Nora veelal als te typisch Frans beschouwd. De Duitse Aleid Assmann, hoogleraar anglistiek in Konstanz, bouwt weliswaar voort op Nora, maar probeert vooral vat te krijgen op hoe de herinnering werkt en wat de voornaamste dragers van de herinnering zijn. Daarmee verlaat zij deels de geschied- en literatuurwetenschap en