METAFOOR IN DIE VERTAALDE MEDIADISKOERS OOR AANDELE EN MARKTE IN FINWEEK deur Erica du Preez Proefskrif voorgelê ter vervulling van die graad Philosophiae Doctor in Taalpraktyk (Ph.D. Taalpraktyk) in DIE DEPARTEMENT AFRO-ASIATIESE STUDIE, GEBARETAAL EN TAALPRAKTYK FAKULTEIT GEESTESWETENSKAPPE UNIVERSITEIT VAN DIE VRYSTAAT BLOEMFONTEIN NOVEMBER 2009 Promotor: Prof. J.A. Naudé i VERKLARING Ek, die ondergetekende, verklaar dat die proefskrif wat hierby vir die kwalifikasie Ph.D. (Taalpraktyk) aan die Universiteit van die Vrystaat deur my ingedien word, my selfstandige werk is en nie voorheen deur my vir ʼn graad aan ʼn ander universiteit/fakulteit ingedien is nie. Handtekening: .................................... E S du Preez Datum: 27 November 2009 Ek dra hiermee die kopiereg van hierdie produk oor aan die Universiteit van die Vrystaat. Handtekening: .................................... E S du Preez Datum: 27 November 2009 ii ERKENNINGS Alles wat ek vermag, is ’n gawe van Bo. Alle eer aan God alleen! Hiermee wil ek dank en erkenning gee aan die volgende persone waarsonder ek nie die eindpaal sou kon haal nie: • Prof. J.A. Naudé, my studieleier, vir u geduld, aanmoediging en deeglike professionele akademiese leiding tydens my studie en veral met die skryf en finalisering van hierdie proefskrif. • Aan my man James en my allerliefste kinders Liesl en Eric, Inge en Ian, en Werner: baie dankie vir jul deernis en liefdevolle ondersteuning. • Opregte dank aan my vriendin en kollega Igna du Plooy, vir jou hulp met die soektogte. • Spesiaal dankie aan prof. Tienie Crous, dekaan van die Fakulteit Ekonomiese en Bestuurswetenskappe, Universiteit van die Vrystaat, vir u begrip en die geleentheid om hierdie studie binne die verpligtinge van my werk as fakulteitsbestuurder te kon aanpak. • Ek het reuse waardering vir al my kollegas se koestering en lojale ondersteuning. • Aan my spesiale vriende Hettie en Gerrit van Wyk: dankie vir jul opregte vriendskap en aanmoediging oor baie jare. • Aan die taalversorgers Marlie van Rooyen, Marti Gerber en Tessa Moller: julle insette was onmisbaar. iii INHOUDSOPGAWE VERKLARING ii ERKENNINGS iii LYS VAN TABELLE x LYS VAN FIGURE xii LYS VAN AFKORTINGS EN AKRONIEME xiii LYS VAN BYLAES xv OPSOMMING xvi ABSTRACT xviii QOTSO xx HOOFSTUK 1 INLEIDING 1.1 Noodsaaklikheid van studie 1 1.2 Die doel van die studie en probleemstelling 4 1.3 Hipotese 5 1.4 Raamwerk van die studie 6 1.4.1 Korpusgebaseerde vertaalkunde 6 1.4.2 Vorige ondersoeke 7 1.4.3 Metodologie 8 1.4.4 Afbakening van die studie 9 1.4.5 Samestelling van die korpusmateriaal 9 1.5 Organisasie van die studie 10 HOOFSTUK 2 METAFORE IN FINANSIËLE MEDIADISKOERS 2.1 Inleiding 12 2.2 Diskoers 2.2.1 Definiëring van “diskoers” 14 2.2.1.1 Diskoersanalise 14 (i) Strata 18 iv (ii) Metafunksies 21 2.2.1.2 Kritiese teorie 26 2.2.1.3 Poststrukturele tradisie 34 (i) Kulturele Studie 35 (ii) Michel Foucault en diskoers 36 2.2.2 Mediadiskoers 41 2.2.2.1 Fairclough en mediadiskoers 42 (i) Linguistiese en sosiolinguistiese-analitiese benadering tot 44 mediadiskoers (ii) Gesprekanalitiese benadering tot mediadiskoers 44 (iii) Semiotiese benadering tot mediadiskoers 44 (iv) Kritiese linguistiese en sosio-semiotiese benadering tot 45 mediadiskoers (v) Sosio-kognitiewe benadering tot mediadiskoers 45 (vi) Kultureel-generiese benadering tot mediadiskoers 46 2.2.2.2 Samevatting en implikasie van hierdie studie 48 2.3 Metafoor 50 2.3.1 Die klassieke kognitiewe metafoorteorie 50 2.3.2 Konseptuele metafoorteorie 52 2.3.2.1 Lakoff en Johnson 52 2.3.2.2 Kövecses 54 2.3.3 Poëtiese metafoorteorie 57 2.3.3.1 Verlenging 59 2.3.3.2 Uitbreiding 59 2.3.3.3 Bevraagtekening 60 2.3.3.4 Samestelling 61 2.3.3.5 Kartering 62 2.3.3.6 Vermengingsteorie 65 2.4 Die rol van metafoor in mediadiskoers en finansiële mediadiskoers 68 2.4.1 Die oorlogmetafoor in finansiële diskoers 74 2.4.2 Kognitiewe semantiek en kritiese metafooranalise 80 2.4.3 Die identifisering van die metafore in die korpus 83 2.5 Samevatting 86 v HOOFSTUK 3 KORPUSGEBASEERDE VERTAALKUNDE AS ONDERSOEKRAAMWERK 3.1 Inleiding 90 3.2 Wat is ’n korpus? 93 3.2.1 Verskillende definisies 93 3.3 Die masjienleesbare korpus en die gebruik van rekenaars 97 in korpusgebaseerde vertaalkunde 3.4 Die ontwikkeling van vertaalkunde 99 3.4.1 Vroeë korpuslinguistiek 99 3.4.2 Die herlewing van korpuslinguistiek 104 3.5 Korpusgebaseerde navorsing 105 3.5.1 Die ontwerp en ontwikkeling 107 3.5.1.1 Eerste generasie korpusse 108 3.5.1.2 Tweede generasie korpusse 108 3.5.2 Parallelle korpusse 109 3.5.2.1 Definisies 109 3.5.2.2 Parallelle korpusse en vertaling 109 3.5.2.3 Die gebruik van parallelle tekste in onderrig van vertalers 112 3.5.2.4 Die ondersoek van parallelle tekste 114 3.6 ParaConc 115 3.6.1 ’n Basiese konkordansiesoektog 116 3.6.1.1 Resultaat in twee tale 117 3.6.1.2 Om die resultaat te sorteer 117 3.6.1.3 Voorgestelde vertalings 118 3.6.1.4 SWIK 120 3.6.1.5 Hot words 120 3.6.2 Korpusfrekwensie-inligting 120 3.6.2.1 Frekwensiekeuses 120 3.6.3 Kollokasies en kollokering 121 3.6.3.1 Kollokasiefrekwensies 122 3.7 Samevatting 123 vi HOOFSTUK 4 ’N PARALLELLE KORPUS VAN METAFORE OOR AANDELE EN MARKTE IN FINWEEK AS TAAL VIR SPESIALE DOELEINDES 4.1 Inleiding 124 4.2 Taal vir spesiale doeleindes (TSD) 126 4.2.1 Omskrywing van TSD 126 4.2.2 Gebruikers van TSD 128 4.2.3 Verskillende vlakke van TSD-kommunikasie 129 4.3 Die ontwerp van ’n TSD-korpus 129 4.3.1 Die grootte van die korpus 130 4.3.2 Kopiereg en toestemming 132 4.3.3 Die samestelling van die TSD-korpusse 132 4.4 Die samestelling van die parallelle korpusse vir die studie 136 4.4.1 Aantal tekste 136 4.4.2 Medium 136 4.4.3 Ontwerp 136 4.4.4 Taal 137 4.5 Die gebruik van ’n TSD-korpus om metafoor te ondersoek 137 4.6 Tweetalige korpusse: voorafprosessering en inlynstelling 139 4.6.1 Die metode 139 4.6.1.1 Aflaai vanaf die web 139 4.6.1.2 Stoor van tekste 139 4.6.1.3 Register van artikels 140 4.7 Korpusprosessering 141 4.8 Die bepaling van die leksikale velde vir analise 145 4.9 Samevatting 145 HOOFSTUK 5 DIE KRITIESE ANALISE VAN DIE METAFORE IN DIE KORPUSSE 5.1 Inleiding 147 5.2 Kwantitatiewe analise van die voorbeeldtekste 148 5.2.1 Leksikale velde 148 vii 5.2.1.1 Afrikaanse tekste met voorbeelde van OORLOG EN MAG 148 5.2.1.2 Engelse tekste met voorbeelde van OORLOG EN MAG 149 5.2.1.3 Afrikaanse tekste met voorbeelde van SPORT EN SPELE 151 5.2.1.4 Engelse tekste met voorbeelde van SPORT EN SPELE 152 5.2.1.5 Afrikaanse tekste met voorbeelde van ROMANSE EN VLERKSLEEP 154 5.2.1.6 Engelse tekste met voorbeelde van ROMANSE EN VLERKSLEEP 155 5.2.2 Absolute en relatiewe frekwensies in die geïdentifiseerde 157 Metafoorklusters 5.2.2.1 Afrikaanse korpus 157 5.2.2.2 Engelse korpus 160 5.2.3 Absolute en relatiewe frekwensies in die geïdentifiseerde alternatiewe 164 metafoorklusters 5.2.3.1 Afrikaanse korpus 164 5.2.3.2 Engelse korpus 169 5.3 Samevatting en gevolgtrekkings t.o.v. die kwantitatiewe analise 173 5.4 Kwalitatiewe analise van die korpus 175 5.4.1 Die voorbeeldtekste 174 5.4.2 Kwalitatiewe analise van die Afrikaanse artikels 182 5.4.3 Kwalitatiewe analise van die Engelse artikels 191 5.5 Samevatting en gevolgtrekkings t.o.v. die kwalitatiewe analise 202 5.6 Patrone in die teks 207 5.6.1 Engelse artikels 207 5.6.2 Afrikaanse artikels 210 5.7 ʼn Hiërargiese kognitiewe model 213 5.8 Die gebruik van TSD, die uitbreiding van die woordeskat en 214 die begripsvormende funksies van die metafoor 5.9 Samevatting 219 HOOFSTUK 6 SAMEVATTENDE GEVOLGTREKKINGS EN TOEKOMS- PERSPEKTIEWE 6.1 Inleiding 221 6.2 Opsomming van die studie 224 6.2.1 Metafore en finansiële mediadiskoers 225 6.2.2 Korpusgebaseerde vertaalkunde as ondersoekraamwerk 227 6.2.3 ’n Parallelle korpus van metafore oor aandele en markte in 226 Finweek as taal vir spesiale doeleindes 6.2.4 Die kritiese analise van metafore in die korpusse 227 viii 6.3 Die geïdentifiseerde koherente metafoorklusters in die korpus 228 6.4 Die begripsvormende funksies van die metafore in die korpus 229 6.5 Die outeur se oogmerk met die keuse van metafoor wat gebruik word 229 6.5.1 Metafore se bydrae tot die evolusie van ekonomiese denke 230 6.5.2 Die ideologiese effek van die metafore in die korpus 231 6.6 Nuwe idees en betekenisse wat deur die kombinasie van 232 verskillende domeine gevorm is 6.7 ’n Vergelyking tussen hierdie studie en die studie van Koller (2004) 234 6.7.1 Ooreenkomste 234 6.7.2 Verskille 234 6.8 Perspektiewe op toekomstige navorsing 236 BIBLIOGRAFIE Bylaag A Bylaag B Bylaag C Bylaag D Bylaag E Bylaag F Bylaag G Bylaag H Bylaag I Bylaag J Bylaag K Bylaag L ix LYS VAN TABELLE Tabel 2.1: Die metafunksies van taal 23 Tabel 2.2: Orde van bron na teiken 64 Tabel 2.3: Verskille en ooreenkomste tussen klassieke metafoorteorie en vermengingsteorie 67 Tabel 2.4: Vergelyking tussen Engelse en Afrikaanse oriëntasie metafore 73 Tabel 5.1: Leksikale veld OORLOG EN MAG in die Afrikaanse korpus 148 Tabel 5.2: Leksikale veld OORLOG EN MAG in die Engelse korpus 150 Tabel 5.3: Leksikale veld SPORT EN SPELE in die Afrikaanse korpus 152 Tabel 5.4: Leksikale veld SPORT EN SPELE in die Engelse korpus 153 Tabel 5.5: Leksikale veld ROMANSE EN VLERKSLEEP in die Afrikaanse korpus 155 Tabel 5.6: Leksikale veld ROMANSE EN VLERKSLEEP in die Engelse korpus 156 Tabel 5.7: Metaforiese uitdrukkings oor OORLOG EN MAG, en SPORT EN SPELE in die Afrikaanse korpus per woordklas 157 Tabel 5.8: Lemmas oor OORLOG EN MAG en SPORT EN SPELE ondersoek, nie in die Afrikaanse teks nie 159 Tabel 5.9: Metaforiese uitdrukkings oor OORLOG EN MAG, en SPORT EN SPELE in die Engelse korpus per woordklas