10 TIPS & MOEZEL EIFEL & MOEZEL INHOUD van Elio Pelzers EIFEL & MOEZEL het beste van duitsland Zo dichtbij huis en toch zo buitenland. Nederlanders Voorwoord 4 Vogelsang IP en Vlamingen zijn dol op de Eifel en het Moezeldal. 1 Voormalig naziopleidingscentrum in het noordelijk deel van de Eifel met De bergen, gevarieerde landschappen, talrijke een bezoekerscentrum van het Nationaal Park Eifel en uitzicht over kastelen en kloosters, vele lieflijke dorpen en stadjes Introductie 8 Eifelstuwmeren. van de Eifel trekken bezoekers in alle jaargetijden. De welgevormde Moezel kronkelt tussen de steile hellin- 1. Aken 16 Fort Ehrenbreitstein gen met wijngaarden en langs historische dorpen en Bij Koblenz, met een weergaloos uitzicht over de steden als Trier - de oudste stad van Duitsland -. monding van de Moezel in de Rijn. 2 2. Noordelijk deel van de Eifel 22 Zij mondt tenslotte uit op een inmiddels iconische Nationaal Park Eifel, Monschau, Hoge Venen, plek bij Koblenz in de Rijn. kennen velen, NaturWanderPark DeLux Bad Münstereifel 3 Wandelingen langs landschappelijke en geologische fenomenen in het maar plaatsen als Piesport of Beilstein? In deze reis- grensgebied van Duitsland en Luxemburg, zoals de Hohllay en gids passeren de plekken waar iedereen wil komen, 3. Ahrtal 48 Teufelsschlucht. maar zeker ook minder bekende fraaie oorden. Daar- naast komen randgebieden zoals een aangrenzende 4. Zuidelijk deel van de Eifel 54

deel van het Rijndal en Saardal voorbij. Er is aandacht bestehet van duitsland De Constantijn-Basilica en andere 4 voor wijn, vergezichten, natuur, wandelen, culture- Hohe Acht, Vulkaaneifel, Gerolstein, Romeinse artefacten in Trier le bezienswaardigheden, geschiedenis en nog veel Dal van de Our, Vianden meer, kortom datgene wat Eifel en Moezeldal zo Hohe Acht boeiend maakt. 5. Koblenz 92 5 Een wandeling bij de Hohe Acht in de Hocheifel, het hoogste deel van de Eifel. Veel sparren en her en der gemengd bos. Verdragend uitzicht op de Elio Pelzers is een ervaren reisjournalist, die zich zowel Wilhelm-toren. 6. Moezeldal 100 dichtbij huis als in verafgelegen streken thuis voelt. Cochem, Traben-Trarbach, Trier Wilde-narcissenwandeling in het voorjaar Hij komt al van vanaf zijn jeugd regelmatig in de Eifel Wandeling in het voorjaar door de dalen van de Perlenbach en en het Moezeldal. Fuhrtsbach bij Monschau-Höfen. 6 7. Rijndal 142 Tussen Bonn en Koblenz Vulkaaneifel 7 Maren, slakkenkegels, koud-watergeisers, vulkaanmusea in de Vulkaaneifel. Wandelen langs de drie Dauner Maren in de vroege ochtend Praktische informatie 156 vlak na zonsopgang. Plaatsnamen register 158 Monreal Sprookjesachtig dorpje met vakwerkhuizen in het dal van de Elzbach. Helaas weten velen dat. 8

Münstermailfeld 9 De stevige St. Martin en St. Severuskerk is al van verre zichtbaar en heeft een interieur met enkele bijzondere kunstschatten. Ligt op de rand van Eifel en Moezeldal.

Ourschleife Het uitzicht over de ‘Ourschleife’, een haarspeldbocht van het 10 riviertje de Our bij het gehucht Waldhof-Falkenstein. Elio Pelzers AKEN ZIE VOOR HET ACTUELE EN COMPLETE AANBOD VAN ONZE REISGIDSEN: WWW.EDICOLA.NL

KÖNIGSWINTER AZIË & OCEANIË ITALIË FRANKRIJK PORTUGAL KROATIË SPANJE VERENIGD DUITSLAND KONINKRIJK EUPEN NATIONAAL PARK EIFEL VOGELSANG IP REMAGEN MONSCHAU BAD MÜNSTEREIFEL BAD NEUENAHR-AHRWEILER ALTENAHR

BLANKENHEIM

HOHE ACHT KOBLENZ MAYEN

SCHWARZER MANN MÜNSTERMAIFELD GEROLSTEIN PRÜM DAUN COCHEM

MANDERSCHEID CLERVAUX

BITBURG TRABEN-TRARBACH VIANDEN BERNKASTEL-KUES

ECHTERNACH DUITSLAND BELGIË TRIER LUXEMBURG

SAARBURG EIFEL & MOEZEL het beste van duitsland

Eifel & Moezel is een uitgave van: Edicola Publishing bv Postbus 2013 7420 AA Deventer [email protected] www.edicola.nl

Vormgeving: Roosje Houwaart, studioroos.com Tekst: Elio Pelzers Fotografie: Elio Pelzers, S.Dzyuba/shutterstock: p. 154 Redactie: Evert de Rooij

Met dank aan Tourist-Information Ferienland Cochem en Eifel Tourismus GmbH

ISBN 978-94-936160-25-5 NUR 512

© 2019 Elio Pelzers / Edicola Publishing bv

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand en/of openbaar gemaakt worden in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch of mechanisch, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

2 3 6 7 NOORDELIJK 2. DEEL VAN DE EIFEL POORT VAN DE EIFEL Kornelimünster, een verrassend klein juweeltje ten zuidoosten van Aken, heeft een gezellig marktplein: de Kornelius- markt met vakwerkhuizen, horeca en De Eifelsteig: 313 km door de Eifel terrassen. Het plaatsje bezit een lange wandelen geschiedenis en dankt die onder meer Kornelimünster is het startpunt van het aan het benedictijnerklooster, in de 9e meer dan 300 kilometer lange wandel- eeuw door Keizer Lodewijk de Vrome pad, dat leidt naar Trier aan de Moezel. gesticht. De heilige Paus Cornelius is de Het is een pittige tocht door het mid- naamgever van het stadje. Wie er komt, delgebergte, verdeeld in 15 dagetappes. moet even een kijkje nemen in de Sankt Je passeert heidevelden, stuwmeren en Korneliuskerk, de vroegere abdijkerk, beekdalen, loopt door bossen, rotsachti- en de vroegere abdijgebouwen. Je kunt ge streken en de Vulkaaneifel, ziet oude vanuit Kornelimünster een eindje langs kloosters, burchten en ander erfgoed, de beek de Inde lopen (eerste stukje van klimt en daalt. Het Duitse Wanderin- de Eifelsteig) en via de buurtschappen stitut bekroonde de Eifelsteig met de Hahn en Breinig terugkeren naar Korne- status van ‘Premiumwanderweg’ limünster, een wandeling beschreven in (www.eifelsteig.de). Een dagje wandelen in Duitsland!, een uitgave van wandelgidsuitgeverij Gega- randeerd Onregelmatig.

22 23 NATIONAAL PARK EIFEL Vogelsang IP over het nationaalsocialisme en als be- Beekdalen, stuwmeren, wilde-narcis- Een eigenaardige plek en tevens dra- zoekerscentrum van het Nationaal Park senvelden, (nat) grasland, beuken- en matisch stuk verleden van Duitsland, Eifel. Op het Vogelsang-terrein staan eikenbossen, dichte naaldbossen, lie- midden in de natuur, is het vroegere niet alleen nazigebouwen maar ook res- felijke dorpen, flinke heuvels en veel NS-Ordensburg Vogelsang. Dit reusach- tanten van het Britse en Belgische leger, erfgoed. Het is dan ook niet vreemd dat tige gebouw op een terrein van ruim die het complex na de oorlog als militair Nederlanders veel geziene gasten zijn in 100 hectare, met een geweldig uitzicht oefenterrein hebben gebruikt. De per- het Nationaal Park Eifel. Een ranger die over de stuwmeren, is een overblijfsel manente tentoonstellingen over het na- mij rondleidt, zegt: “Als de Nederlanders van Hitlers nationaalsocialisten. Hier zi-opleidingscomplex en de natuur zijn een weekje vrij hebben, merken we dat leidden ze jonge nazi’s, de ‘Ordensjun- ondergebracht in het nieuwe bezoekers- meteen. Dan stromen de campings en kern’, op tot toekomstige leiders van de centrum van glas en staal, te midden vakantieparken in de omgeving meteen NSDAP. De bouw begon in 1934. In de van de Adlerhof, een monumentaal nazi- vol”. Het is nog een jong nationaal park, Tweede Wereldoorlog bood Vogelsang bouwwerk. Een meer dan een kilometer sinds 2004. Het heeft een oppervlakte onderdak aan internaten van de Adolf- lange weg met slagbomen biedt auto- van ruim twee keer het Nationale Park Hilter-Schülen (AHS). Het ligt zelfs nu mobilisten toegang tot het terrein. Wie De Hoge Veluwe. nog wat gevoelig. Een rondleider vraagt een blik wil werpen over het reusachtige Het Nationaal Park Eifel strekt zich grof- me vooral te benadrukken dat het om landgoed, de loofbosrijke en weg uit tussen Nideggen, Heimbach, het voormalige NS-Ordensburg gaat. in de diepte de stuwmeren moet de Gemünd, Einruhr en de Belgische grens. ders zo veel mogelijk de natuurlijke Aan de andere kant is de permanente 48 meter hoge voormalige watertoren De beukenbossen zijn de oogappeltjes ontwikkeling, bevorderen zij de groei tentoonstelling over dit nazi-opleidings- beklimmen (145 treden). Wie het voor- van de beheerders. Beuken zijn in het van beuken onder meer door aanplant centrum een Duits sieraad, dat aan malige nazi- en militaire terrein wil ver- verleden massaal gekapt en vervangen van jonge boompjes en verbannen ze duidelijkheid over het verleden niets te kennen, kan dat per fiets of te voet doen. door sparren en dennen. de douglasspar uit de bossen. De park- wensen overlaat. Vogelsang IP, geopend Vogelsang IP, dat bij Schleiden ligt, biedt Pruisische bosbeheerders handelden beheerders streven uiteindelijk naar in 2016, is tegenwoordig een internati- georganiseerde rondleidingen en wan- in de 19e eeuw rigoureus: naaldbomen uitgestrekte beukenoerwouden. In het onale ontmoetingsplaats (IP staat voor delingen aan, waaronder in het hoogsei- groeiden sneller dan beuken en waren gebied leven nogal bijzondere diersoor- internationale plaats), waar onder meer zoen ook Nederlandstalige. Het complex daarom economisch aantrekkelijker. ten. Bevers bouwen er hun burchten vluchtelingen worden opgevangen en kan ook dienen als startpunt van tal van Tegenwoordig stimuleren de beheer- in de beken en meren en wandelaars waar een Rode Kruis-museum is geves- wandelingen in het nationale park. ontdekken regelmatig knaagsporen aan tigd. Maar het doet toch vooral dienst als bomen en struiken rondom de wateren. documentatie- en voorlichtingscentrum Zwarte ooievaars en oehoes broeden in het nationale park. Velen vinden de wil- de katten - ze zijn groter dan huiskatten en hebben een geringde dikke staart - de koning van het bos. Het zijn schuwe dieren en ze laten zich vrijwel niet zien. Dit in tegenstelling tot de edelherten. In september is het burlen van de man- nelijke dieren, die hun hinden bij elkaar willen houden, tot ver in de omgeving te horen. De edelherten zijn onder meer in de bronsttijd te zien bij de observa- tiepost Rothirsch-Empore vlak bij het gehucht Dreiborn. Op de grasvelden bij Vogelsang liggen massaal de uitwerpse- len van deze hoefdieren. Wandeling van Vogelsang naar de

24 25 Stuwmeren een geliefde bestemming van toeris- Drie aaneengesloten stuwmeren ma- ten. Niet alleen de waterrecreatie op de ken landschappelijk de dienst uit in het Rursee (kanovaren, zeilen, rondvaarten) Nationalpark Eifel: de Rursee, Obersee en Obersee (rondvaarten) trekt mensen en Urftsee. De aanleg van de Rurtalsper- maar ook voor wandelaars en fietsers Urftstaumauer en het verlaten dorp laten dorp Wollseifen op de Dreiborner re Schwammenauel bij Heimbach in valt er voldoende te beleven. Op veel Wollseifen Hoogvlakte. De Britten dwongen in 1946 1938 moest overstromingen tegengaan, plaatsen staan fiets- en wandelroute- Een fraaie en populaire wandeling gaat de bewoners, die hoofdzakelijk van de zorgen voor opslag van drink- en irri- bordjes. vanaf Vogelsang steil naar beneden, over landbouw leefden, hun dorp te verla- gatiewater en opwekking van stroom. Als ik op een winterdag in Einruhr arri- de Victor Neels-brug, over en langs de ten en gebruikten de streek als militair Hierdoor ontstond de Rursee, die wordt veer, is het een beetje nevelig en dood- oever van de Urftsee naar de stuwdam oefenterrein. Wollseifen is tegenwoordig gevoed door het riviertje de . Van stil. De schepen van de witte vloot van in het dal, die de Urftsee scheidt van de een spookdorp. Vanaf Wollseifen is het nog oudere datum is de stuwdam - de Rursee Schiffahrt liggen eenzaam op Obersee (Urftstaumauer). Onderweg nog maar een klein eind naar Vogelsang. talsperre, de stuwdam die het riviertje de Obersee aan de ketting. In de zomer- vind ik het fraaie vogelmelk, een bolge- De wandeling is ongeveer 14 kilometer de Urft stuwt en die ontworpen is door maanden varen deze passagiersschepen was uit de aspergefamilie. De brem is in lang, neemt drie tot vier uur in beslag en een professor van de technische hoge- op de stuwmeren. Op een grijze win- mei geel geëxplodeerd. De wandelroute is bewegwijzerd. school van Aken. De Urftsee was begin terdag is de sfeer haast ongrijpbaar. De passeert na een stijgend traject het ver- 20e eeuw een van de grootste stuwme- verordening van het Nationaal Park Eifel ren van Europa. De Obersee ligt tussen verbiedt zwemmen in en varen op de de Rur- en Urftsee in. De stuwmeren zijn Urftsee.

26 27 28 29 Het Weinmuseum in Senheim Weingut Thielmann Een buslading Amerikanen verlaat net Wijnboerin Jana Thielmann ontvangt het wijnmuseum van de familie Schlag- mij op haar wijngoed Thielmann in kamp-Desoye in Senheim als ik aankom. Ernst, niet ver van Cochem. Thielmann “It is so exciting to be here”. Eigenaar en studeerde aan de Hochschule in Gei- wijnboer Andreas Schlagkamp leidt me senheim, die in 1872 als Königliche rond door het museum, het ‘Kelterhaus’ Lehranstalt für Obst- und Weinbau werd en de wijnkelder. Zijn vader Franz-Die- gesticht. Zij leidt met haar neef Chris- MOEZELDAL ter Schlagkamp begon met verzamelen tian Schinnen het 5 ha grote wijngoed, 6. en wist meer dan 10.000 wijnattributen dat al vijf generaties in familiehanden bij elkaar te krijgen. De feestzaal, waar is. Daarmee heeft deze wijnhoeve een MOEZELLAND WIJNLAND aan voor korte of langere rondvaarten. zeer veel wijngereedschappen hangen, gemiddelde omvang in het Moezeldal. De steile hellingen, bezaaid met wijn- Mijn overgrootmoeder Anna Maria C.C. dateert uit 1923. De familie runt ook een De wijnboeren in haar familie begonnen gaarden, behoren tot één van de meest Mertens (1864-1937) is geboren in Sehl eigen wijngoed, al sinds 1602. Dat zijn met een gemengd bedrijf, wijnbouw indrukwekkende schouwspelen in het als dochter van een ‘Winzer’ (wijnboer). elf generaties. De naam Desoye is af- met wat veeteelt en akkerbouw. Ze scha- Moezeldal. Wie dat tot zich wil nemen, Sehl is sinds 1932 een wijk van Cochem. komstig van een voorvader, een officier kelden langzamerhand over naar volle- kan bijvoorbeeld de bijna 250 kilome- Zij vertrok uiteindelijk naar het Ruhr- uit Namen, die in het Moezeldal bleef dige wijnbouw, mede omdat Cochem in ter lange Moselweinstrasse van Perl tot gebied, omdat daar werk was. Velen hangen. Het wijnmuseum wordt on- de jaren dertig van de 20e eeuw tot de Koblenz met de auto rijden. Veel indrin- uit het Moezeldal deden dat om de derhouden door een groep vrijwilligers, een van de belangrijkste toeristenplaat- gender ervaren fietsers van deMosel- armoede te ontvluchten. Het systeem de Freundeskreis Mosel-WeinMuseum sen aan de Moezel uitgroeide. De helft Radweg, een fietsroute van Thionville van gelijke vererving, een erfenis van Senheim. Ik passeer persen, oude flessen van hun wijngaarden ligt op ‘Steillagen’, (of Metz) naar Koblenz, of de wandelaars de Franse revolutie, zorgde ervoor dat en wijnvaten; de hele geschiedenis van steile berghellingen met een hellingper- van de 365 kilometer lange Moselsteig het grondeigendom sterk versnipperde, de wijnbereiding trekt aan me voorbij. centage van ongeveer 60%, waar vrijwel het Moezeldal in al zijn pracht. Of ac- waardoor de wijnboeren van de steeds Veel druiven op het wijngoed van de alle arbeid met de hand wordt gedaan. tievelingen op een van de vele andere kleiner wordende percelen wijngaarden familie Schlagkamp-Desoye groeien in Op de vlakker gelegen wijngaarden fiets- en wandelroutes in het gebied. Je niet meer konden rondkomen. Wie iets het Moezeldal op bergen – onder andere gebeurt meer werk machinaal. Je vindt kunt ook een rondvaart maken met een van de geschiedenis van de regionale de Senheimer Lay und Senheimer Bie- hun wijngaarden op de Valwiger Herren- passagiersboot. In verschillende plaat- wijnbouw wil ervaren, kan terecht in het nengarten – met een steil hellingpercen- berg en Cochemer Rosenberg. Over de sen langs de rivier leggen schepen van wijnmuseum in Senheim. tage, een zuid- of zuidwestexpositie en steile wijngaardhellingen van de Val- de witte vloot van verschillende rederijen een bodem met leisteen. Hier kunnen wiger Herrenberg loopt tussen Valwig de druivenstokken diep wortelen. De en Bruttig-Fankel een drie kilometer familie verkoopt onder meer riesling, ri- lange wandelroute, de Brevaweg. Ruim vaner, spätburgunder en dornfelder. Het 60% van Thielmanns productie betreft wijnmuseum staat op het programma riesling. Daarnaast produceert de wijn- van nogal wat buitenlandse bezoekers, hoeve ook weissburgunder, elbling (een merk ik tijdens de rondleiding. oud druivenras uit de Moezelstreek), spätburgunder en dornfelder. De laatste twee zijn rode wijnen. Het hele jaar door zijn de Thielmanns druk in de weer met hun wijnbouwwerk, in het oogstseizoen ondersteund door familieleden, sei- zoenarbeiders, gepensioneerden, soms scholieren en heel af en toe gasten, die in de vakantiewoningen verblijven die het wijngoed verhuurt. Tussen decem- ber en februari, een relatief rustige tijd,

100 101 snoeien de wijnboeren onder meer de plaats in september of oktober, afhan- KASTELEN LANGS DE MOEZEL tectuur en ligging van het gebouw zijn oude scheuten die vruchten droegen, kelijk van de weersomstandigheden. De Het krioelt van de burchten en burcht- de grootste bezienswaardigheden: acht de zogenaamde wintersnoei. In maart laatste jaren is dat door de warmte soms ruïnes langs of in de omgeving van de woontorens rondom een binnenhof, en april worden de wijnranken opge- al begin september. Daarna beginnen Moezel. Vanouds was het Moezeldal een puntdaken, erkers, vakwerk, de gedron- bonden, in de Moezel vaak in een hart- de werkzaamheden voor de wijnberei- belangrijke en vruchtbare regio, dus wa- gen bouw, gelegen in een dalletje op vorm. Snoeiwerk van takjes en bladeren ding. Weingut Thielmann werkt nauw ren er talloze heren die er wilden heer- een rotsheuvel van 70 meter hoogte, die blijft in het late voorjaar en de zomer samen met de eigenaar van het 4 ha sen. Veel kastelen zijn verwoest tijdens omgeven is door een beek. Meer dan nodig om het volume van de planten grote wijngoed Margaretenhof in Edi- oorlogscampagnes van Franse koningen vijf eeuwen hebben de graven aan de en trossen te reguleren en om de wind ger-Eller, het familiebedrijf van Christian en regionale troebelen. burcht geklust. Verschillende bouwstij- voldoende toegang te geven tot de Schinnen, om beide wijngoederen te be- Een van de fraaiste maar tevens ook een len zijn dan ook te ontdekken, van ro- wijnstokken. De druivenplanten worden houden. Thielmann, in het bezit van een van de drukst bezochte kastelen is Burg maans tot renaissance. De ridderzaal, de voortdurend gecontroleerd op kwaliteit, kleine traditionele wijnkelder, verkoopt Eltz bij Wierschem. Dit als een sprookjes- wapen- en schatkamer en de 15e-eeuw- zonnebrand, ziektes zoals schimmels wijn aan huis. kasteel ogende slot is al vanaf de bouw se keuken behoren tot de hoogtepunten of bladbeschadigingen. De oogst vindt in de 12e eeuw in handen van hetzelfde van het kasteelinterieur. Het schilderij geslacht, de graven van Eltz. De archi- van Lucas Cranach de Oudere (1472-

102 103 1553) van de Madonna met kind en drui- burg met aan beide zijde van de berg- ven uit circa 1545 is het meest bekende rug zicht op de Moezel, die hier door een kunstwerk dat in de burcht te vinden is. scherpe bocht tweemaal passeert. Deze Duitse schilder en graveur was hof- schilder van de keurvorst van Saksen. Hij verwierf bekendheid door zijn renaissan- ceportretten, waaronder een van Maar- ten Luther, mythologische en religieuze schilderijen. Ik maak een wandeling van ruim tien kilometer vanuit Müden via Mündenerberg, Burg Eltz, en langs de Moezel terug naar het start- punt. Daarbij passeer ik het natuurge- bied het Eltzer Wald en het dal van de Elzbach met leuke doorkijkjes op het sprookjeskasteel. Een andere beeldbepalende burcht is de Reichsburg in Cochem. Hij torent zo’n honderd meter boven het Moezelstadje uit en diende in de middeleeuwen on- der meer om het afdwingen van tol voor schippers die over de Moezel voeren. De rijksburcht was lang in handen van de keizers van het Heilige Roomse Rijk en de aartsbisschoppen van Trier. De Fran- se Koning Lodewijk XIV verwoestte in 1689 het slot. De industriëlenfamilie Ra- vené kocht de ruïne in 1868 en herbouw- de het kasteel in een neogotische en romantische stijl. In de Tweede Wereld- oorlog was er een nazi-opleiding voor juristen gevestigd. Sinds 1978 bezit de gemeente Cochem het kasteel en dient het als museum en evenementenplek. Jaarlijks vinden er in het eerste week- end van augustus drie dagen durende ridderspelen plaats. Wie met de vinger over een kaart glijdt, ziet dat het in het Moezeldal wemelt van de kastelen en ruïnes. De bekendste zijn de Ehrenburg (Brodenbach), ruïne Grevenburg (Traben-Trarbach), Burg Landshut (Bernkastel-Kues), de ruïne Winnenburg (Cochem) en de burcht Thurant (Alken). Tijdens een wandeling van naar Kaimt passeer ik de Marien-

104 105 PRAKTISCHE INFORMATIE

REGIONALE VERKEERSBUREAUS Museumcafé Bernard-Massard Ahrstraße 55, Blankenheim Rue du Pont 8, Grevenmacher Eifel Tourismus www.bernard-massard.lu Kalvarienbergstraße 1 Café Tyll’s Eulenspiegel D-54595 Prüm Zehntweg 16, Reifferscheid Weingut Thielmann t. 0049 6551 9656 0 https://burgcafe-eulenspiegel.de Herrenstraße 10 / Weingartenstraße 75, w. www.eifel.info Ernst AHRTAL www.weingut-thielmann.de NaturWanderPark DeLux Winzergenossenschaft Mayschoss – Mosel Wein e.V. www.naturwanderpark.eu/nl Altenahr Gartenfeldstraße 12A, Trier Tunnelstrasse 15-17, Altenahr www.weinland-mosel.de Mosellandtouristiek GmbH Winzergenossenschaft Mayschoss – Kordelweg 1, D-54470 Bernkastel-Kues Altenahr t. 0049 6531 9733 0 Ahr-Rotweinstraße 42, Mayschoß w. www.mosellandtouristik.de www.wg-mayschoss.de

AKEN ZUIDELIJKE DEEL VAN DE EIFEL Printenbäckerei Klein Dorfladen Klausen hoofdvestiging: Franzstraße 91, bij Eberhardstraße 3, Klausen Marschiertor www.unser-dorfladen-klausen.de nevenvestigingen: Krämerstraße 12, Ursulinerstraße 21 Waldcafé www.printen.de Maarstraße 7, Daun www.waldcafe-daun.de Café-restaurant Zum goldenen Einhorn Markt 33 Hotel-restaurant Im Goldenen Grund www.zum-goldenen-einhorn.com Gaytalstrasse 33, Körperich www.in-goldenen-grund.de NOORDELIJKE DEEL VAN DE EIFEL MOEZELDAL Kaspar Gastronomie (in Vogelsang IP) Domaines de Vinmoselle (Poll-Fabaire) Vogelsang 70, Schleiden Route du Vin 115, Wormeldange www.kaspar-gastronomie.de www.vinsmoselle.lu

156 157 PLAATSNAMEN REGISTER

Adenau 53 Irsen 82 Rursee 27 Ahrquelle 42 Klausen 126 Saarburg 140 Ahrtal 48-52 Kloster Himmerod 86 Saardal 140 Aken 16-21 Kloster Steinfeld 40-41 Sankt Thomas 86 Altenahr 48-50, 52-53 Koblenz 92-99 Sankt Vith 76 Andernach 154 Königswinter 146 Sauerdal 89 Aremberg 54 Kornelimünster 22-23 Schalkenmehrener Maar 10, 68-69 Bad Godesburg 143 Kreuzberg 53 Scharzhofberg 137 Bad Münstereifel 43-45 Kronenburg 75 Schengen 138 Blankenheim 41-42 Kyllburg 86 Schwarzer Mann 76 Bad Neuenahr – Ahrweiler 51-52 Laacher See 8, 56 Senheim 101 Bitburg 84 Linz am Rhein 150 Teufelsschlucht 88 Bremm 115 Malberg 86 Traben Trarbach 118 Bremmer Calmont 115 Manderscheid 11, 64, 70-71 Trier 130 Bürresheim 57 Maria Laach 56 Troisvierges 81 Burg Eltz 103-105 Marienthal 52 Unkel 150 Clervaux 81 Mayschoss 49 Untere Mittelrheintal 142 Cochem 101, 104, 108-113 Mayen 58 Urftsee 26 Daun 64, 68-69, 72 Monreal 59 Vianden 81-82 Dernau 50, 52 Monschau 31 Vogelsang IP 25 Drachenfels 146-150 Moselkern 106 Vulkaaneifel 64 Echternach 88, 90 Mürlenbach 75 Waldhof-Falkenstein 81 Einruhr 27, 30 Münstermaifeld 62 Wallenborn 70 Ehrenbreitstein 92-93 Nationaal Park Eifel 24 Weinfelder Maar 68 Ernst 101 Neuerburg 82 Wollseifen 26 Erpel 151 Nideggen 30 Wormeldange 138 Fuhrtsbachtal 32 Nürburg 54 Zell 116 Gemünder Maar 68-69 Oberes Mittelrheintal 154 Zummethöhe 130 Gerolstein 70, 74 Ourtal 81 Gerolsteiner Dolomieten 74 Perlenbachtal 32 Grevenmacher 138 Piesport 126 Heimbach 27, 30 Prüm 79 Hohe Acht 54 Reifferscheid 38 Hohllay 88 Remagen 152 Irrel 88 Romantische Rijn 142, 154

158 159