Mrągowo 2008 Tekst Katarzyna Enerlich, Ewa Zera współpraca Beata Rówczyńska, Robert Wróbel, Mrągowskie Centrum Informacji Turystycznej Autorzy korzystali z książek: Ryszard Bitowt Przewodnik po mieście i okolicy, Len Władysław Marczuk Mrągowo na starej widokówce Mrągowo. Z dziejów miasta i powiatu – wydanie zbiorowe Materiały informacyjne Polskiego Towarzystwa Numizmatycznego w Mrągowie SPIS TREśCI: i Towarzystwa Miłośników Ziemi Mrągowskiej Karl Templin Unsere masurische Heimat WYPRAWA PIERWSZA 7 Autorzy zdjęć: Mrągowo w kolorze sepii Agata Ciurla, Katarzyna Enerlich, Donata Kobylińska-Durka, Izbaela Maruchacz, Marian Modzelewski, Kamila Pliszka, Andrzej Stachurski Projekt pieczęci ze strony 30: Piotr Dondajewski WYPRAWA DRUGA 21 Mrągowo na spacerze i rowerze WYPRAWA TRZECIA 31 Mrągowo na wodzie © Copyright by Autorzy © Copyright by AFW „Mazury” WYPRAWA CZWARTA 37 Posłuchaj Mrągowa ISBN 978-83-89523-84-6 WypraWa piąta 45 Smaki Mrągowa Przygotowanie i druk: Agencja Fotograficzno-Wydawnicza „Mazury” w Olsztynie ul. Wańkowicza 2A, 10-684 Olsztyn tel. 089 542 70 44 lub 542 75 20, fax 089 542 71 57 e-mail: [email protected] www.afwmazury.com.pl WYPRAWA PIERWSZA Mrągowo w kolorze sepii Mrągowo w kolorze sepii Kreśląc portret zanurzonego w zieleni i błękicie Patron Miasta wody miasta, nie sposób pominąć innego Mrą- Krzysztof Celestyn Mrongowiusz gowa, ukrytego za gwarną mazurską historią. W 1946 r. niemiecki Sensburg, Kto chciałby ów rąbek historii zobaczyć, po- przez Mazurów nazywany Zą- winien wybrać się na przechadzkę szlakiem dzborkiem, otrzymał oficjalną nazwę Mrągowo, jako nazwę miejsc, w których drzemie przeszłość. pamiątkową na cześć Krzyszto- fa Celestyna Mrongowiusza, który urodził się 19 lipca 1764 r. w Olsztynku, a zmarł 3 czerwca 1855 r. w Gdańsku. W 1798 r. został kaznodzieją w kościele św. Anny w Gdańsku i lektorem języka polskiego w Gdańskim Gimnazjum Akademickim i od- tąd trwał przez 57 lat w słu- żbie kościoła, szkoły i nauki. Zajmował się również przekła- dami. Ostatnim jego dziełem jest Rozprawa filozoficzna Kanta, która w Polsce – jak pisał w swoim ostatnim piśmie – tak wielki znalazła aplauz, że War- szawa zamówiła od razu 400 egzemplarzy; przedmowę przy tym zakończył słowami: Spo- dziewając się łaskawego przy- jęcia, żegnam się z wesołym sercem i dziękuję Boskiej Opa- trzności, że mi w dziewięć- dziesiątym roku życia dała do- czekać końca druku. Zajmował się również przekła- dami. Wydał gramatykę języka Przedwojenna panorama miasta Przedwojenna polskiego. 7 Półwysep Na Ostrowiu Ratusz Noc Kryształowa w Mrągowie Półwysep ten, zanim pow- Ratusz jest centralnym punktem mrągo- stało Mrągowo, był oddzie- Brutalny pogrom ludności wskiego rynku, wyremontowany został w la- lną wyspą. Prowadzone w żydowskiej miał miejsce tach 90-tych XX wieku i jest dziś wizytówką latach 30-tych badania przez również w Mrągowie. Wy- archeologów z Uniwersyte- miasta. Zbudowany został w 1825 roku. chowankowie Hitlerjugend, tu Królewieckiego wykazały, Mieści się tu Oddział Muzeum Warmii i odpowiednio przeszkoleni że tu właśnie znajdowała Mazur i Urząd Stanu Cywilnego. Po wojnie i wyposażeni w adresy się pierwsza osada. Na przy Ratuszu miała swój postój mrągowska Żydów z miasta i okolic starych fotografiach wido- dorożka, którą powoził repatriant z Wilna, rozpoczęli akcję 9 listopada czne jest połączenie tego Michał Symonowicz. Obok budynku mieści Ulica Ratuszowa, w tle Wieżyczka Rabina 1938 r., około czwartej rano. miejsca z ulicą Wyspiań- się starsza od Ratusza Strażnica Bośniacka, Wdzierali się do mieszkań, skiego. Dziś są tu wille. Z gdzie w latach 1770 – 1792 roku stacjono- Zabytkowe kamieniczki wyrzucali przedmioty i me- brzegu Półwyspu można ble na ulice. Zmusili rabina, wał 9. Pułk Bośniaków. Obecnie jest tu Izba Centrum Mrągowa to przede wszystkim zaby- podziwiać widok na jezioro, by otworzył bożnicę (budy- obserwować wodne ptactwo Pamięci, poświęcona niemieckiemu pisarzowi, tkowe kamieniczki XIX wieku, położone przy urodzonemu w Piersławku k. Piecek, Ernstowi nek obecnej cerkwi), którą i roślinność. Na Półwysep brukowanych ulicach, które odzwierciedlają zdemolowali. Młodym Ży- Wiechertowi. Za Strażnicą znajduje się budy- można było się dostać klimat dawnego mazurskiego miasteczka. Nie- dom kazali wynosić boga- nek banku – już w 1820 roku był tu pier- jedynie od strony ulicy opodal Ratusza możemy podziwiać kamienicę z ty księgozbiór na podwórko Wyspiańskiego, przecho- wszy miejski bank. Z drugiej strony, gdzie Wieżyczką Rabina, który był cenionym w mie- przed dawnym zakładem dząc drewnianym mostem. obecnie jest pizzeria, był areszt miejski. ście człowiekiem. Przed laty rynek wokół Ra- dla psychicznie chorych na tusza był bardziej zabudowany kamienicami. ul. Roosevelta (potem mieścił Po pożarze w 1822 roku, ówczesne władze się tam Młodzieżowy Dom zdecydowały o powiększeniu rynku. Wtedy też Kultury). Rozpalili ognisko zbudowany został nowy Ratusz, który stoi do dziś. i spalili księgi i szaty. Nastę- pnie mrągowscy Żydzi zo- Kamienica Pod Orłem stali wywiezieni w kie- Jednym z najstarszych, dobrze zachowanych runku Borowskiego Lasu. budynków jest kamienica przy ul. Mały Rynek, Niektórym udało się uciec, nigdy jednak nie wró- w której mieści się apteka „Pod Orłem”, cili do swoich domów. W założona w 1819 roku przez aptekarza Graape. czasie wojny w budynku Po jego śmierci aptekę przejął Aschman. Do dziś Stary rynek przy Ratuszu. Obok widoczny tzw. Dom po bożnicy była szkoła, a w aptece zachowały się niektóre akcesoria i wy- Przedwojenna aleja wierzb, Bociani, czyli kamienica z bocianim gniazdem potem skład materiałów 8 prowadząca na Półwysep posażenie z dawnych lat. budowlanych. 9 Wzgórze Jäenike Ulica Królewiecka Centralnym punktem Wzgó- rza jest Wieża Bismarcka, To najwyższy punkt Mrą- Wzdłuż głównej ulicy Królewieckiej usy- która w czasie międzywo- gowa, do którego można jennym była punktem wi- dojść ulicą Brzozową lub tuowane są budynki z licznymi sklepami na dokowym, wyposażonym ulicą Mrongowiusza, skrę- parterach. Jest to droga, która prowadziła w lunety. Całość bezpo- cając w ulicę Spacerową. do Królewca, stąd jej nazwa. Dawniej były średnio sąsiaduje z osie- Miejsce to nazywa się tu sklepy i punkty usługowe. Fryzjers- dlem Parkowym, które jest pierwszym w mieście osie- Wzgórzem Jaenike, a na- two, szklarstwo, zakłady tkackie i szews- dlem, powstałym na ziemi zwane tak zostało od na- kie należały do ludności żydowskiej. Na zwiska ówczesnego bur- po byłym bazarze, tzw. skrzyżowaniu ulic Królewieckiej i Mo- mistrza Hermana Jäenike końskim targu. Targ mieścił się przy zbiegu ulic Brzo- (1899-1919), który bardzo niuszki (obecnie sklep zoologiczny) znaj- Ulica Królewiecka zowej i Rynkowej. Na ulicy dbał o piękny i estetyczny dował się pierwszy w mieście szpital. Tuż za nim był cmentarz. Na końcu tej ulicy stał Rynkowej do dziś stoją wygląd miasta. Wokół wz- Galeria. Dawna nazwa ulicy brzmiała Gar- małe domki po dawnych górza rozciąga się piękny kościół katolicki. tenstrasse, czyli Ogrodowa. Budynki przy tej mieszkańcach. park, na miejscu dawnego ulicy przechodziły różne koleje losu. Począt- Na Wzgórzu wybudowano cmentarza. Do dziś można kowo był tu młyn, właścicielami byli kupiec w 1929 roku gmach gim- tu spotkać pozostałości po Timnik i magistrat. W czasie przemarszów nazjum i halę sportową pomnikach i fontannach. (obecne LO nr 1). wojsk był tu magazyn żywnościowy, składo- Pod kamieniem węgielnym wane były siano i owies dla koni. Ulica krzy- zakopano metalowy kufer, żuje się z ulicą Chopina, którą można dojść w którym są dokumenty, do kolejnej ulicy Warszawskiej. związane z budową szkoły, zdjęcia nauczycieli i ich życiorysy. O tym wszystkim pisała w jubileuszowym wy- daniu „Sensburger Zeitung” Wzgórze Jaenike – stara w 1939 roku. fontanna Przedwojenna ulica Królewiecka z kościołem katolickim Ulica Roosevelta Na ulicy Roosevelta, wzdłuż szeregu kamie- nic, jest budynek starego spichlerza z XVIII Przedwojenne gimnazjum 10 Galeria – fragment dekoracji wieku, obecnie mieści się tu Jazz Club i Alejki spacerowe wokół Wieży Bismarcka dziś Liceum Ogólnokształcące 11 Ulica Warszawska Budynek Urzędu Miejskiego Jak w Mrągowie ze lnem było… To ulica bardzo malownicza, z harmonijnie sko- W budynku przy ul. Królewieckiej 60A mponowanymi dachami. Jest to droga prowa- mają swoją siedzibę Urząd Miasta, Urząd W Mrągowie i okolicach, dząca do Warszawy, dawna Warschauer Strasse. Gminy oraz Starostwo Powiatowe. Tę re- zwłaszcza w Mikołajkach Na jej początku, w miejscu obecnych pawilo- prezentacyjną budowlę w stylu neorene- i Ukcie, rozwijało się tka- nów, mieściły się kamienice, gdzie w 1938 r. sansu holenderskiego wzniesiono w 1912 ctwo lnu. W XIX wieku w Niemcy założyli polski obóz (pollager), do które- roku. Przed nią stoi pomnik Patrona całym powiecie było po- go we wrześniu 1939 r. przywieziono polskich Miasta, Krzysztofa Celestyna Mrongowiu- nad cztery tysiące warsz- tatów tkackich. Mrągowo jeńców. Kamienice spłonęły w 1945 r. Mury zo- sza. Krzysztof Celestyn Mrongowiusz rozwijało się. Wzrastało za- Jarmark św. Mikołaja stały rozebrane, a z ich cegły zbudowany został (1764-1855) był znanym na Warmii potrzebowanie na przed- Kiedy w 1527 r. Książę pruski pierwszy powojenny, murowany dom na ulicy i Mazurach kaznodzieją, krzewicielem mioty z lnu oraz łączone z Albrecht Hohenzollern przy- Wileńskiej 3. języka polskiego i nauczycielem. W 1946 wełną owczą: szaliki, na- znał miastu przywilej odby- roku niemiecki Sensburg, przez Mazurów uszniki, rękawice, owijacze wania jarmarków pod roz- nazywany Ządzborkiem, otrzymał oficjalną i skarpety dla