Ruch Turystyczny W Województwie Opolskim I Na Pograniczu Polsko-Czeskim W 2012 Roku

Opolska Regionalna Organizacja Turystyczna Wyższa Szkoła Bankowa we Wrocławiu Wydział Ekonomiczny w Opolu

Ruch turystyczny w województwie opolskim i na pograniczu polsko-czeskim w 2012 roku

Raport z badań

dr Daniel Puciato Wyższa Szkoła Bankowa we Wrocławiu

prof. zw. dr hab. Tadeusz Grabiński Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego

Opole 2012 Redakcja naukowa Daniel Puciato Tadeusz Grabiński

Współautorzy Piotr Mielec Maria Śmigielska Urszula Kiraga

Fotografie i wykresy Opolska Regionalna Organizacja Turystyczna

Skład, druk Komunikator PR www.komunikatorpr.pl

Tłumaczenie na język angielski Damian Niedźwiecki

Spis treści

Wstęp...... 4

Rozdział I. Metodologiczne założenia badań...... 6 1. Cele i zakres badań ...... 6 2. Metody i narzędzia badawcze...... 8

Rozdział II. Korzystający z turystycznych obiektów zbiorowego zakwaterowania w województwie opolskim w latach 1995-2011...... 11 1. Wielkość ruchu turystycznego...... 11 2. Sezonowość ruchu turystycznego...... 18

Rozdział III. Struktura ruchu turystycznego w województwie opolskim w trzech pierwszych kwartałach 2012 roku...... 24 1. Charakterystyka osób przyjeżdżających...... 24 2. Organizacja podróży i pobytu...... 32 3. Wydatki turystyczne...... 41 4. Ocena wybranych aspektów atrakcyjności turystycznej Opolszczyzny...... 44

Rozdział IV. Szacunkowa wielkość ruchu turystycznego w województwie opolskim w roku 2012...... 51

Rozdział V. Przesłanki rozwoju turystyki na polsko-czeskim pograniczu...... 52

Rozdział VI. Wnioski i rekomendacje z badań...... 57

Spis literatury i materiałów źródłowych...... 66 Spis rysunków...... 66 Spis tabel...... 68 Streszczenie...... 71

The structure of the tourist flow as a premise of the tourist economy efficiency improvement in the Polish-Czech borderland...... 77

Wstęp

Opolska Regionalna Organizacja Turystyczna w 2012 roku podjęła inicjatywę przeprowadzenia pierwszych, kompleksowych badań ruchu turystycznego w województwie opolskim. Dzięki współpracy OROT z Wyższą Szkołą Bankową we Wrocławiu Wydział Ekonomiczny w Opolu oraz Klastrem Turystycznym Kraju Morawsko-Śląskiego KLACR o.s. w Ostrawie (Republika Czeska), pozyskano dofinansowanie ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, w ramach „Programu Operacyjnego Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska – Republika Czeska na lata 2007-2013”, na przeprowadzenie badań ruchu turystycznego w województwie opolskim. Projekt pn. „Badania ruchu turystycznego na pograniczu polsko-czeskim szansą na profesjonalizację wspólnej oferty Regionów” został ukierunkowany na wsparcie i profesjonalizację obsługi ruchu turystycznego na pograniczu polsko-czeskim. OROT jako stowarzyszenie działające na rzecz rozwoju i promocji turystyki województwa opolskiego, wielokrotnie wskazywała, iż bez szczegółowych danych statystycznych oraz jakościowo- merytorycznych, dotyczących ruchu turystycznego, instytucje i firmy prowadzące działalność w obszarze turystyki oraz promocji, nie będą w stanie profesjonalizować własnej oferty oraz przekazu marketingowego. Dzięki realizacji projektu, otrzymano informacje dotyczące wielkości i jakości ruchu turystycznego, w tym jego uwarunkowań lokalnych, subregionalnych oraz transgranicznych. Opracowano również wnioski, wytyczne i propozycje dotyczące działań, które powinny być w najbliższej przyszłości zrealizowane, aby województwo opolskie oraz regiony przygraniczne po stronie czeskiej mogły konkurować z silniejszymi regionami i ośrodkami turystycznymi. W konsekwencji będzie możliwym przeprowadzenie działań mających na celu profesjonalizację oferty turystycznej oraz poprawę jakości bezpośredniej obsługi turystów odwiedzających polsko-czeskie pogranicze oraz Śląsk Opolski. Zagadnienie profesjonalizacji oferty turystycznej jest elementem budującym przewagę konkurencyjną podmiotów branży turystycznej w Regionie. Aspekt ten jest szczególnie istotny, chociażby z uwagi na wielką liczbę obiektów noclegowo-gastronomicznych i atrakcji turystycznych, które powstały na terenie województwa opolskiego w ostatnich latach, w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Opolskiego na lata 2007-

2013 oraz Programu Operacyjnego Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska – Republika Czeska na lata 2007-2013. Badania w ramach projektu zostały przeprowadzane w województwie opolskim w miesiącach marzec – wrzesień 2012 roku. Dzięki pracy koordynatora projektu, koordynatora badań, zespołu eksperckiego oraz ankieterów, przeprowadzono wszystkie założone działania, których efekty zostały opisane w niniejszym raporcie. Zapraszam wszystkich do zapoznania się z lekturą.

Stanisław Rakoczy Prezes Opolskiej Regionalnej Organizacji Turystycznej

Rozdział I. Metodologiczne założenia badań 1. Cele i zakres badań

Głównym celem poznawczym badań było oszacowanie wielkości i struktury ruchu turystycznego przyjazdowego w województwie opolskim w roku 2012. Szczegółowe cele poznawcze badań: 1. Określenie liczby korzystających z turystycznych obiektów zbiorowego zakwaterowania w województwie opolskim w latach 1995-2011. 2. Postawienie prognozy wielkości ruchu turystycznego przyjazdowego w województwie opolskim w roku 2012. 3. Charakterystyka osób przyjeżdżających na Opolszczyznę w celach turystycznych ze względu na: miejsce zamieszkania, wiek, płeć, wykształcenie, status zawodowy, dochody, itp. 4. Charakterystyka pobytu turystów w województwie opolskim ze względu na: długość, motywy, wykorzystywane środki transportu, nabywane usługi turystyczne, itp. 5. Określenie przeciętnego poziomu wydatków poniesionych przez turystów w trakcie pobytu na Opolszczyźnie. 6. Stworzenie rankingu największych atrakcji turystycznych Śląska Opolskiego. 7. Ocena wybranych elementów oferty turystycznej województwa opolskiego. Celem praktycznym badań było natomiast przedstawienie przedsiębiorcom turystycznym oraz podmiotom lokalnej i regionalnej polityki turystycznej, rekomendacji umożliwiających im modelowanie rozwoju turystyki w województwie opolskim. Zakres przedmiotowy badań obejmował ruch turystyczny oraz wydatki turystyczne. Zgodnie z definicją WTO turystyka to: „ogół czynności osób, które podróżują i przebywają w celach wypoczynkowych, służbowych lub innych nie dłużej niż rok bez przerwy poza swoim codziennym otoczeniem1”. Ruch turystyczny to „zjawisko społeczne polegające na dobrowolnym, przestrzennym przemieszczaniu się ludzi na obszary i do miejscowości turystycznych2”. W pracy rozpatrywano ruch turystyczny przyjazdowy, obejmujący tylko osoby przyjeżdżające do województwa opolskiego, spoza tego regionu. Wydatki turystyczne to natomiast „całkowite wydatki konsumpcyjne poniesione przez odwiedzającego lub na jego rzecz, na podróż i podczas jej trwania oraz podczas pobytu w miejscu docelowym3”.

1 Terminologia turystyczna, Zalecenia WTO, Instytut Turystyki, Warszawa 1995, s. 5-7. 2 A. Kornak, Ekonomika turystyki, PWN, Warszawa 1985, s. 47. 3 Terminologia turystyczna, Zalecenia WTO, Instytut Turystyki, Warszawa 1995, s. 22. 6

Zakres podmiotowy badań to: odwiedzający, korzystający z turystycznych obiektów zbiorowego zakwaterowania oraz turyści. Odwiedzający to „osoby, które podróżują do innej miejscowości, poza swoim miejscem pobytu, dla których celem podróży nie jest podjęcie stałej pracy w odwiedzanej miejscowości oraz niekorzystające z noclegu4”. Korzystający z turystycznych obiektów zbiorowego zakwaterowania to osoby, które korzystają z usług noclegowych w takich obiektach jak: hotele, motele, pensjonaty, inne obiekty hotelowe, domy wycieczkowe, schroniska, schroniska młodzieżowe, szkolne schroniska młodzieżowe, ośrodki wczasowe, ośrodki kolonijne, ośrodki szkoleniowo-wypoczynkowe, ośrodki wypoczynku sobotnio-niedzielnego oraz świątecznego, zespoły domków turystycznych, kempingi, pola biwakowe, pokoje gościnne, kwatery agroturystyczne oraz pozostałe obiekty niesklasyfiko- wane. W raporcie posługiwano się również synonimem pojęcia „korzystający z turystycznych obiektów zbiorowego zakwaterowania”, takim jak: korzystający z obiektów bazy noclegowej. Turyści to „osoby, które podróżują do innej miejscowości poza swoim stałym miejscem pobytu na okres nieprzekraczający 12 miesięcy, dla których celem podróży nie jest podjęcie stałej pracy w odwiedzanej miejscowości i które korzystają z noclegu przynajmniej przez jedną noc5”. W niektórych częściach pracy, gdy było to uzasadnione merytorycznie mianem turysty określano również odwiedzających oraz korzystających z turystycznych obiektów zbiorowego zakwaterowania. Zakres czasowy pracy obejmował w części dotyczącej korzystających z turystycznych obiektów zbiorowego zakwaterowania lata 1995-2011. Analiza sezonowości ruchu turystycznego, ze względu na ograniczony dostęp do danych miesięcznych z wcześniejszych okresów, obejmuje lata 2009-2012. Liczba korzystających z turystycznych obiektów zbiorowego zakwaterowania w ostatnim kwartale 2012 roku jest wartością prognozowaną. W części pracy dotyczącej struktury ruchu turystycznego wykorzystano dane z trzech pierwszych kwartałów 2012 roku. Szacunkowa wielkość ruchu turystycznego obejmuje natomiast cały 2012 rok. Zakres przestrzenny pracy to obszar administracyjny województwa opolskiego. W raporcie posługiwano się także synonimami tej kategorii pojęciowej, takimi jak: Opolszczyzna, czy Śląsk Opolski. W części pracy dotyczącej korzystających z turystycznych obiektów zbiorowego zakwaterowania rozpatrywano całość województwa opolskiego. W czę- ści pracy obejmującej analizę ruchu turystycznego rozpatrywano wytypowane przez eksper- tów, najbardziej atrakcyjne turystyczne miejscowości Opolszczyzny, do których zaliczono,

4 Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997r. o usługach turystycznych (tj. Dz. U. z 2004 r. Nr 223, po. 2268 z późn. zm.). 5 Tamże 7

w kolejności alfabetycznej: Brzeg, Byczynę, Głubczyce, Głuchołazy, Górę Świętej Anny, Jemielnicę, Kamień Śląski, Kędzierzyn-Koźle, Kluczbork, Krasiejów, Moszną, Namysłów, Nysę, Olesno, Opole, Otmuchów, Paczków, Pokój, Prudnik i Turawę. W oparciu o analizę ruchu turystycznego w podanych miejscowościach, dokonano uogólnienia oraz wnioskowania w odniesieniu do całego Śląska Opolskiego.

2. Metody i narzędzia badawcze

W pracy wykorzystano cztery główne metody badawcze: metodę badania dokumentów, metodę heurystyczną, metodę sondażu diagnostycznego oraz metodę statystyczną. W ramach metody badania dokumentów (badania typu desk research) wykorzystano informacje ze źródeł wtórnych, pochodzące z opracowań (sprawozdań KT-1) Głównego Urzędu Statystycznego w Warszawie. Dzięki tej metodzie dokonano analizy liczby i struktury korzystających z turystycznych obiektów zbiorowego zakwaterowania w województwie opolskim w latach 1995-2011. Kolejną metodą badawczą wykorzystaną w pracy była metoda heurystyczna (delficka). Na jej potrzeby powołano panel ekspertów, złożony z uznanych specjalistów zajmujących się ekonomicznymi i przestrzennymi aspektami turystyki. W skład panelu weszli: prof. dr hab. Wiesław Drobek (Politechnika Opolska), dr Bolesław Goranczewski (Wyższa Szkoła Bankowa we Wrocławiu), dr Barbara Woś (Politechnika Opolska), dr Maria Śmigielska (Uniwersytet Opolski), mgr Piotr Mielec (Opolska Regionalna Organizacja Turystyczna), mgr Bartosz Ostrowski (Urząd Marszałkowski Województwa Opolskiego), mgr Urszula Kiraga (Opolska Regionalna Organizacja Turystyczna), mgr Agnieszka Łoś (Politechnika Opolska), mgr Daria Hołodnik (Politechnika Opolska). Głównymi zadaniami ekspertów było: wytypowanie i ocena najbardziej atrakcyjnych turystycznie miejscowości w województwie opolskim, pomoc w rozwiązywaniu bieżących problemów pojawiających się podczas badań oraz udzielanie wskazówek dotyczących raportu z badań. Główną metodą badawczą w pracy była metoda sondażu diagnostycznego, w ramach której wykorzystano technikę ankietową. Narzędziem badawczym był kwestionariusz ankiety ruchu turystycznego, przygotowany na potrzeby badań w oparciu o: podobne kwestionariusze opracowane wcześniej w innych regionach Polski (Małopolska) oraz doświadczenie i wiedzę autorów raportu. Kwestionariusz ankiety składał się z: – części informacyjnej wypełnianej przez ankietera (numer ankietera i kwestionariusza, data i miejsce badania oraz symbol wersji językowej),

– części merytorycznej, zawierającej pytania zamknięte, półotwarte i otwarte, mające charakter ilościowy, na skalach: ciągłej (np. wiek), porządkowej (np. poziom wykształcenia), rangowej (np. oceny w skali Likerta), nominalnej (tak lub nie) oraz tekstowej (np. słowne opinie), – metryczki zawierającej charakterystykę respondenta (np. wiek, płeć, wykształcenie, za- wód, dochody), – części dodatkowej dla turystów z Czech dotyczącej przesłanek tworzenia wspólnej oferty turystycznej na polsko-czeskim pograniczu. Badania sondażowe przeprowadzono w okresie od marca do września 2012 roku w wytypowanych przez ekspertów miejscowościach województwa opolskiego. Objęto nimi zarówno odwiedzających, jak i turystów krajowych i zagranicznych, przybywających na Opolszczyznę, w celach innych niż stała praca i nauka, których pobyt nie przekraczał 90 dni. Zastosowano technikę ankietową audytoryjną, polegającą na samodzielnym wypełnianiu przez respondentów kwestionariusza ankiety. Ankieter znajdował się w pobliżu respondentów i wyjaśniał im wszystkie ewentualne wątpliwości. Podczas badań korzystano z kwestionariu- szy w czterech wersjach językowych: polskiej, czeskiej, niemieckiej i angielskiej. Metodę statystyczną wykorzystano do ustalenia wielkości próby oraz do przeprowadzenia analiz uzyskanych wyników badań. Wielkość próby ustalono kierując się dwoma przesłankami: – rzędem precyzji wynikającym z wielkości próby w stosunku do populacji generalnej, – dostępnymi środkami finansowymi. Ustalając liczebność próby prostej skorzystano z następującego wzoru: N n  4N 1d 2  1 2 ua gdzie: N – szacunkowa liczebność populacji generalnej, uα – dystrybuanta standaryzowanego rozkładu normalnego N (0,1) dla założonego poziomu istotności α = 5%, d – rząd precyzji oszacowań wskaźników struktury wyrażony w procentach. Operat losowania ustalono w oparciu o dane GUS z 2011 roku dotyczące wykorzystania obiektów noclegowych zbiorowego zakwaterowania (sprawozdanie KT-1). Przyjęto tu sche- mat losowania warstwowego (11 warstw), gdzie warstwę stanowiły rodzaje obiektów noclegowych: hotele, motele, pensjonaty, domy wycieczkowe, schroniska młodzieżowe, ośrodki wczasowe, pokoje gościnne, kempingi, pola biwakowe, ośrodki kolonijne, inne obiekty. Liczba ankiet założonych do zebrania w poszczególnych miejscowościach 9

województwa opolskiego była proporcjonalna do oceny ich atrakcyjności turystycznej, dokonanej przez ekspertów wchodzących w skład panelu. Po wstępnej selekcji merytorycznej i formalnej zebranych formularzy wyeliminowano kwestionariusze niespełniające wymogów jakościowych. Ostatecznie do analizy statystycznej przyjęto 3 233 ankiety. W ramach analizy statystycznej wyników badań wyliczono: liczebności i częstości wyboru poszczególnych odpowiedzi, średnie arytmetyczne, odchylenia standardowe, wartości ekstremalne (minima i maksima), współczynniki zmienności, testy niezależności chi kwadrat, wskaźniki sezonowo- ści, indeksy dynamiki oraz funkcje trendów. Wybrane wyniki analiz statystycznych zostały przedstawione w tabelach i na rycinach. Wszystkie analizy statystyczne przeprowadził prof. zw. dr hab. Tadeusz Grabiński z Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzew- skiego. Wykorzystanie metod: heurystycznej, sondażu diagnostycznego oraz statystycznej, posłu- żyło do analizy wielkości i struktury ruchu turystycznego w województwie opolskim w badanym okresie.

Rozdział II. Korzystający z turystycznych obiektów zbiorowego zakwaterowania w województwie opolskim w latach 1995-2011

1. Wielkość ruchu turystycznego

Wielkość ruchu turystycznego w latach 1995-2011, opisywanego w kontekście liczby korzystających z bazy noclegowej województwa opolskiego, charakteryzowała się dużą zmiennością. Analizując liczbę korzystających ogółem można dostrzec, że liczba osób, które korzystały z turystycznych obiektów zbiorowego zakwaterowania wzrosła z 180 462 osób w roku 1995, do 241 554 osób w roku 2011. W ujęciu bezwzględnym przyrost liczby korzystających wynosił zatem 61 092 osób, natomiast w ujęciu względnym około 34% osób. W kolejnych latach widoczne były naprzemienne wzrosty i spadki liczby korzystających z noclegów w obiektach bazy noclegowej. Wartość minimalna została odnotowana w roku 2000 (142 422 osób), natomiast wartość maksymalna w roku 2008 (242 127 osób). Średnioroczne tempo zmian liczby korzystających z usług noclegowych turystów ogółem wynosiło około +2,3%. Do tych dodatnich zmian wielkości ruchu turystycznego przyczynili się głównie turyści krajowi. Porównując do siebie liczbę korzystających w dwóch skrajnych latach analizowanego szeregu czasowego, można stwierdzić że ich liczba w roku 2011, była o ponad 41% wyższa od liczby korzystających z obiektów noclegowych turystów krajowych w roku 1995. Średnioroczny przyrost korzystających krajowych wynosił około 2,7% w porównaniu do około 0,5% w przypadku turystów zagranicznych. W przypadku tej ostat- niej grupy rozpatrując tylko dwa skrajne okresy analizowanego szeregu czasowego, nastąpiło nawet zmniejszenie ich liczby z 32 521 w roku 1995 do 32 346 w roku 2011, a zatem o około 0,5%. W latach 1995-2011 turyści krajowi stanowili średnio około 83%, natomiast turyści zagraniczni około 17%, wszystkich korzystających z bazy noclegowej w województwie opolskim (tabela 1). Analizując skrajne lata szeregu czasowego dotyczącego liczby udzielonych noclegów, można stwierdzić, że w roku 2011 udzielono ich o 61 270 (12%) więcej w porównaniu do roku 1995. W tym przypadku zmiana ta wynikała głównie ze wzrostu liczby noclegów udzielonych turystom zagranicznym z 23 837 w roku 1995, do 79 949 w roku 2011, a więc o około 235%. W dwóch analizowanych latach odnotowano natomiast tylko niewielki około 1% wzrost liczby noclegów udzielonych turystom krajowym z 483 556 w roku 1995, do 488 714 w roku 2011. W całym analizowanym okresie średnioroczne tempo zmian liczby

udzielonych noclegów wynosiło: około +1,4% dla turystów ogółem, około +0,7% dla tury- stów krajowych oraz około +14% dla turystów zagranicznych. W latach 2003-2008 odnotowano również wyraźną i trwałą tendencję wzrostową liczby noclegów udzielonych korzystającym z bazy noclegowej turystom ogółem. Rok 2008 charakteryzował się ponadto najwyższymi wartościami liczby wykorzystanych noclegów zarówno w odniesieniu do tury- stów ogółem, jak turystów krajowych i zagranicznych. Turyści krajowi nabywali przeciętnie około 86%, natomiast turyści zagraniczni około 14% wszystkich noclegów, udzielanych w województwie opolskim w latach 1995-2011 (tabela 2). Rysunki od 1 do 6 przedstawiają dynamikę zmian liczby korzystających z bazy noclegowej oraz liczby udzielonych noclegów w województwie opolskim w latach 1995- 2011. Na rysunkach przedstawiono również linie trendów, funkcje opisujące wahania szeregów czasowych oraz wartości współczynników determinacji. Przedstawione funkcje mogą być pomocne do stawiania prognoz, dotyczących wielkości ruchu turystycznego w kolejnych okresach. Najdłuższy przeciętny czas przebywania turystów ogółem w obiekcie noclegowym wyno- sił 3,08 dnia (rok 1999), zaś najkrótszy 2,35 dnia (rok 2011). Średnio turyści ogółem przebywali w obiektach noclegowych około 2,6 dnia. W analizowanym okresie przeciętne pobyty w turystycznych obiektach zbiorowego zakwaterowania, były dłuższe w przypadku turystów krajowych (średnio około 2,8 dnia), w porównaniu z turystami zagranicznymi (około 2,1 dnia) Warto również odnotować że w pierwszych dwóch, branych pod uwagę w badaniu latach, przeciętny czas pobytu turystów zagranicznych w obiektach noclegowych Opolszczy- zny był bardzo krótki, gdyż wynosił zaledwie 0,73 dnia w roku 1995 i 0,64 dnia w roku 1996 (tabela 3).

Tabela 1. Korzystający z turystycznych obiektów zakwaterowania zbiorowego w województwie opolskim w latach 1995-2011 Liczba korzystających [%] Lata Ogółem Krajowych Zagranicznych Krajowych Zagranicznych 1995 180 462 147 941 32 521 81,98 18,02 1996 199 712 164 083 35 629 82,16 17,84 1997 178 727 149 917 28 810 83,88 16,12 1998 190 871 158 512 32 359 83,05 16,95 1999 170 185 135 964 34 221 79,89 20,11 2000 142 422 111 444 30 978 78,25 21,75 2001 149 292 118 668 30 624 79,49 20,51 2002 144 837 117 522 27 315 81,14 18,86 2003 166 503 137 311 29 192 82,47 17,53 2004 190 973 155 668 35 305 81,51 18,49 2005 189 099 156 056 33 043 82,53 17,47 2006 195 974 162 743 33 231 83,04 16,96 2007 218 663 182 062 36 601 83,26 16,74 2008 242 127 207 196 34 931 85,57 14,43 2009 230 249 199 265 30 984 86,54 13,46 2010 224 531 193 376 31 155 86,12 13,88 2011 241 554 209 208 32 346 86,61 13,39 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS

Rysunek 1. Korzystający ogółem z turystycznych obiektów zakwaterowania zbiorowego w województwie opolskim w latach 1995-2011 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS

Rysunek 2. Korzystający krajowi z turystycznych obiektów zakwaterowania zbiorowego w województwie opolskim w latach 1995-2011 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS

Rysunek 3. Korzystający zagraniczni z turystycznych obiektów zakwaterowania zbiorowego w województwie opolskim w latach 1995-2011 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS

Tabela 2. Noclegi udzielone w turystycznych obiektach zakwaterowania zbiorowego w województwie opolskim w latach 1995-2011 Liczba udzielonych noclegów turystom [%] Lata Ogółem Krajowym Zagranicznym Krajowym Zagranicznym 1995 507 393 483 556 23 837 95,30 4,70 1996 476 793 454 018 22 775 95,22 4,78 1997 527 432 458 306 69 126 86,89 13,11 1998 573 204 493 496 79 708 86,09 13,91 1999 524 078 444 914 79 164 84,89 15,11 2000 374 653 310 793 63 860 82,95 17,05 2001 387 262 323 447 63 815 83,52 16,48 2002 367 694 313 101 54 593 85,15 14,85 2003 410 415 349 487 60 928 85,15 14,85 2004 486 625 417 486 69 139 85,79 14,21 2005 497 556 424 672 72 884 85,35 14,65 2006 523 867 447 810 76 057 85,48 14,52 2007 584 917 488 945 95 972 83,59 16,41 2008 635 988 535 788 100 200 84,24 15,76 2009 570 653 489 935 80 718 85,86 14,14 2010 552 041 480 569 71 472 87,05 12,95 2011 568 663 488 714 79 949 85,94 14,06 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS

Rysunek 4. Udzielone noclegi korzystającym ogółem z turystycznych obiektów zakwaterowania zbiorowego w województwie opolskim w latach 1995-2011 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS

Rysunek 5. Udzielone noclegi korzystającym krajowym z turystycznych obiektów zakwaterowania zbiorowego w województwie opolskim w latach 1995-2011 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS

Rysunek 6. Udzielone noclegi korzystającym zagranicznym z turystycznych obiektów zakwaterowania zbiorowego w województwie opolskim w latach 1995-2011 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS

Tabela 3. Średnia liczba noclegów udzielonych jednemu korzystającemu z turystycznych obiektów zakwaterowania zbiorowego w województwie opolskim w latach 1995-2011 Średnia liczba noclegów udzielona korzystającemu Lata Ogółem Krajowemu Zagranicznemu 1995 2,81 3,27 0,73 1996 2,39 2,77 0,64 1997 2,95 3,06 2,40 1998 3,00 3,11 2,46 1999 3,08 3,27 2,31 2000 2,63 2,79 2,06 2001 2,59 2,73 2,08 2002 2,54 2,66 2,00 2003 2,46 2,55 2,09 2004 2,55 2,68 1,96 2005 2,63 2,72 2,21 2006 2,67 2,75 2,29 2007 2,67 2,69 2,62 2008 2,63 2,59 2,87 2009 2,48 2,46 2,61 2010 2,46 2,49 2,29 2011 2,35 2,34 2,47 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS

2. Sezonowość ruchu turystycznego

Sezonowość jest jedną z ważniejszych cech popytu turystycznego, która ma ogromne znaczenie dla funkcjonowania rynku turystycznego. Na rycinach od 7 do 12 przedstawiono liczbę korzystających z turystycznych obiektów zakwaterowania zbiorowego oraz liczbę udzielonych noclegów w poszczególnych miesiącach lat 2009-2012. Dane dotyczące ostat- niego kwartału 2012 roku to wartości prognozowane na podstawie wyspecyfikowanych funkcji trendów. Wartości miesięcznych i kwartalnych wskaźników sezonowości zestawiono w tabelach od 4 do 7. Rozpatrując dane miesięczne dotyczące liczby korzystających z obiektów bazy noclegowej, należy stwierdzić że liczba ta przyjmowała wartości wyższe od przeciętnej miesięcznej liczby korzystających z tego rodzaju obiektów, w miesiącach od maja do października każdego z analizowanych lat. Najwyższe średnie wartości wskaźników sezonowości przypadały na lipiec i sierpień, zaś najwyższą indywidualną wartość wskaźnika (163,15%) odnotowano w lipcu 2011 roku. Oznacza to, że liczba korzystających z turystycznych obiektów zakwaterowania zbiorowego była wówczas wyższa o 63,15% od średniej miesięcznej liczby korzystających z tego rodzaju obiektów. W latach 2009-2012 wskaźniki sezonowości przyjmowały najniższe wartości w styczniu i grudniu. Najniższą indywidualną wartość wskaźnika odnotowano w styczniu 2012 roku (64,29%), co oznacza że liczba osób korzystających z obiektów bazy noclegowej była wówczas niższa o 35,71%, od przeciętnej miesięcznej. Na uwagę zasługuje również fakt, że większy rozstęp między wartościami maksymalnymi i minimalnymi wskaźników sezonowości, za wyjątkiem roku 2011, odnotowano w przypadku turystów zagranicznych. Sezonowość popytu na noclegi nabywane przez turystów zagranicznych była zatem, w analizowanym okresie, większa. Podobne prawidłowo- ści, związane z sezonowością miesięczną, odnotowano również w przypadku liczby udzielonych noclegów. W przypadku sezonowości kwartalnej wartości wskaźników sezonowości przyjmowały wartości wyższe od średnich kwartalnych w drugich i trzecich kwartałach analizowanych lat, natomiast wartości niższe od przeciętnych w kwartałach pierwszych i czwartych. Najwyższe średnie wartości wskaźników sezonowości występowały w trzecim, zaś najniższe w pierwszym kwartale lat 2009-2012. Podobne prawidłowości odnotowano w przypadku liczby udzielonych noclegów, z tą jednak różnicą że wskaźniki sezonowości przyjmowały wartości wyższe od przeciętnych tylko w trzecim kwartale, za wyjątkiem roku 2012, w którym zjawisko to miało miejsce także w kwartale drugim.

Rysunek 7. Liczba korzystających ogółem z turystycznych obiektów zakwaterowania zbiorowego w województwie opolskim w latach 2009-2012 według miesięcy Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS

Rysunek 8. Liczba korzystajających krajowych z turystycznych obiektów zakwaterowania zbiorowego w województwie opolskim w latach 2009-2012 według miesięcy Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS

Rysunek 9. Liczba korzystających zagranicznych z turystycznych obiektów zakwaterowania zbiorowego w województwie opolskim w latach 2009-2012 według miesięcy Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS

Rysunek 11. Liczba udzielonych noclegów korzystającym krajowym z turystycznych obiektów zbiorowego zakwaterowania w województwie opolskim w latach 2009-2012 według miesięcy Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS

Rysunek 12. Liczba udzielonych noclegów korzystającym zagranicznym z turystycznych obiektów zbiorowego zakwaterowania w województwie opolskim w latach 2009-2012 według miesięcy Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS

6,08 2012 2012 63,23 46,84 83,99 99,06 88,08 76,96 52,29 45,85 44,09 7 89,50 88,60 34,48 127,96 140,23 147,04 156,19 118,14 131,19 124,15 149,61 176,65 125,78 114,01

2012 [%]

- [%]

37 2012 2011 2011 57,91 57,61 76,05 78,80 47,41 48,83 50,46 68,53 79,27 38,03 - 119,94 119,68 131,81 140,35 149,84 119,05 101,54 104,99 132,20 154, 129,31 169,23 116,01 108,76

2010 2010 55,27 53,96 68,02 80,96 42,29 53,39 53,26 58,70 76,11 45,70 125,57 119,25 122,56 143,78 151,76 120,33 116,24 105,37 115,33 129,20 159,97 174,08 115,83 113,06 Korzystający zagraniczni Korzystający zagraniczni Korzystający iego w latach 2009 iego w latach

08 2009 2009 53,80 58,99 84,08 97,71 75,83 49,15 62,57 65,49 89,47 89,60 98,52 61,83 47,91 136,41 129,74 150,23 139,85 113,13 111, 135,66 130,97 157,59 151,95 108,44

3 2

2012 201 64,45 65,05 71,62 80,94 94,95 70,58 68,77 64,73 66,81 73,44 98,44 93,6 6 85,00 75,79 56,1 103,23 127,36 156,74 155,46 106,93 102,67 122,69 202,14 192,39 województwaopolsk

bazy noclegowej województwa opolskiego w latach 2009 województwa noclegowej w opolskiego latach bazy

2011 2011 65,80 67,41 69,77 78,35 92,90 71,97 61,59 86,61 64,03 71,26 90,87 91,95 80,56 65,45 104,12 122,08 166,67 145,14 110,10 105,69 112,17 181,71 191,67 102,14

w obiektach w 2010 2010 66,31 79,15 83,02 88,52 89,69 72,97 57,10 83,92 67,51 79,10 80,83 95,10 81,90 72,42 101,99 118,69 146,16 132,35 112,85 108,31 109,34 184,98 181,35 106,46 22 Korzystający krajowi Korzystający krajowi Korzystający obiektów bazy obiektównoclegowej bazy

2009 2009 76,71 78,27 81,71 91,25 87,86 73,34 87,00 76,81 73,22 79,26 99,98 91,28 87,48 73,06 75,13 114,90 116,78 134,03 136,83 102,05 106,28 110,51 175,80 170,49

opracowanie własne podstawiena danych z GUS opracowanie własne podstawiena danych z GUS

: : 2012 2012 64,29 62,71 73,21 83,27 92,64 68,23 65,66 61,92 68,07 75,62 98,02 88,94 77,53 53,19 106,41 129,01 155,50 155,55 108,37 100,80 102,89 122,89 195,01 190,25 Źródło Źródło

0 2011 2011 64,75 66,10 70,61 83,92 91,02 68,68 59,79 81,52 64,66 76,00 96,68 94,31 80,38 61,60 106,2 123,38 163,15 145,77 111,29 105,13 118,10 174,34 188,52 104,09

2010 2010 64,78 75,66 80,94 93,66 88,48 68,71 56,62 79,95 66,37 82,50 85,30 97,43 81,15 68,96 104,39 119,22 145,83 135,04 113,89 109,41 111,91 181,74 180,41 107,67 Korzystający ogółem Korzystający ogółem Korzystający

7 2009 2009 73,63 75,6 82,03 92,12 86,24 70,08 83,54 75,21 75,52 80,72 93,70 89,04 71,47 71,28 117,80 118,52 136,21 137,24 103,54 106,92 105,02 113,40 173,22 167,87 ść miesięcznych wskaźników sezonowości liczby udzielonych udzielonych wskaźników noclegów sezonowości liczby miesięcznych ść

Warto Wartość miesięcznych wskaźników sezonowości liczby korzystających z z korzystających liczby sezonowości wskaźników miesięcznych Wartość

5 . 4 .

pień Miesiące Miesiące Styczeń Luty Marzec Kwiecień Maj Czerwiec Lipiec Sier Wrzesień Październik Listopad Grudzień Styczeń Luty Marzec Kwiecień Maj Czerwiec Lipiec Sierpień Wrzesień Październik Listopad Grudzień Tabela Tabela Tabela

297 465 759 133 240 749

060

411

2012 2012 55,34 79,03 6 72,44 5 64,69 11 23 30 16 114,95 150,68 122,41 10 11 140,45

181 088 619 061 012 031

139 164 2011 2011 55,94 75,35 6 75,92 5 63,86 11 26 27 15 130,52 138,18 123,81 10 136,41 11 2012 w ujęciu kwartalnym 2012 w ujęciu

840 795 989 797 848 538 218 602 2010 2010 9 55,12 78,29 9 6 79,83 4 59,09 20 26 13 116,63 149,96 122,46 138,62 10 Korzystający zagraniczni Korzystający zagraniczni Korzystający

632 962 115 009 411 395 095 083 2012 w ujęciu kwartalnym 2012 w ujęciu - 2009 2009 72,51 69,42 9 6 78,69 5 65,62 14 23 28 14 118,74 139,32 121,29 134,40 10

573 421 747 939 859 673 188 998 2012 2012 66,77 98,19 72,31 89,40 67,04 86 93 162,73 103,85 58 50 139,71 79 37 127 211

7 11 659 431 913 0 95 170 555 388 opolskiego w latach 2009 opolskiego w latach

2011 2011 70,74 91,43 79,32 90,19 67,66 86 96 158,50 101,52 53 47 140,64 73 35 a

111 193 jący krajowi jący

836 338 508 887 826 667 065 818 2010 2010 69,51 89,76 83,14 90,33 76,16 23 83 99 157,59 103,07 49 43 130,45 63 36 107 189 Korzysta krajow Korzystający

294 650 Liczba korzystających Liczba korzystających 774 217 623 415 924 303 2009 2009 79,01 96,58 78,55 89,16 78,90 Wskaźniki Wskaźniki sezonowości [%] Wskaźniki sezonowości [%] 96 96 145,86 107,64 53 44 124,30 61 39 118 178 opracowanie własne podstawiena danych z GUS opracowanie własne podstawiena danych z GUS

: : 038 180 072 044 099 733 937 409 2012 2012 65,22 73,22 87 ,22 66,74 98 100,47 161,10 106,23 69 56 139,81 90 43 151 242 110 Źródło Źródło

799 278 974 612 107 309 586 552 2011 2011 68,66 96,93 78,76 88,28 67,15 97 155,65 104,50 63 53 140,07 84 40 137 221 111

676 133 876 356 364 885 862 420 2010 2010 67,64 93,24 82 ,51 88,87 73,79 93 156,61 59 105,76 49 131,58 73 41 128 216 113 Korzystający ogółem Korzystający ogółem Korzystający

406 256 765 226 018 510 335 386 2009 20 09 78,09 99,71 77,26 87,75 77,11 144,93 63 109,48 50 72 125,66 44 111 142 206 110 Liczba oraz wskaźniki sezonowości udzielonych noclegów w obiektach bazy noclegowej województwa opolskiego w latach 2009 opolskiego województwa bazy noclegowej obiektach sezonowościw latach w noclegów udzielonych orazLiczba wskaźniki Liczba oraz sezonowościwskaźniki korzystających z bazy noclegowej województw

7 . 6 .

I I I I II II II II III III III III IV IV IV IV Kwartały Kwartały Tabela Tabela Tabela Tabela

Rozdział III. Struktura ruchu turystycznego w województwie opolskim w trzech pierwszych kwartałach 2012 roku

1. Charakterystyka osób przyjeżdżających

W badaniach sondażowych wzięły udział 3 233 osoby, z czego 2 246 osób (69,47%) stanowili turyści krajowi, zaś 987 osób (30,53%) turyści zagraniczni. Wśród turystów zagranicznych zdecydowanie przeważali: Niemcy (52,71%) oraz Czesi (20,21%). Rzadziej województwo opolskie odwiedzali obywatele takich krajów jak: Wielka Brytania (6,88%), Holandia (2,81%), Stany Zjednoczone (2,40%), Francja (1,88%), Austria (1,77%), Ukraina (1,25%), Włochy (1,25%) oraz Hiszpania (1,15%). Wśród turystów byli także mieszkańcy: Irlandii, Norwegii, Belgii, Kanady, Turcji, Szwajcarii, Grecji, Rosji, Słowacji, Arabii Saudyjskiej, Szwecji, Australii, Białorusi, Japonii, Luksemburga, Hongkongu, Węgier, Portugalii, Danii, Turkmenistanu, Bułgarii, Chorwacji, Singapuru, Chin, Rumunii i Kostaryki. Ponadto 27 badanych turystów zagranicznych nie zadeklarowało kraju, w którym mieszka (tabela 8).

Tabela 8. Pochodzenie geograficzne respondentów zagranicznych według krajów zamieszkania Nazwa kraju Liczba respondentów [%] Niemcy 506 52,71 Czechy 194 20,21 Wielka Brytania 66 6,88 Holandia 27 2,81 USA 23 2,40 Francja 18 1,88 Austria 17 1,77 Ukraina 12 1,25 Włochy 12 1,25 Hiszpania 11 1,15 Irlandia 9 0,94 Norwegia 8 0,83 Belgia 7 0,73 Kanada 7 0,73 Turcja 5 0,52 Szwajcaria 4 0,42 Grecja 4 0,42 Rosja 4 0,42 Słowacja 3 0,31 Arabia Saudyjska 2 0,21

Szwecja 2 0,21 Australia 2 0,21 Białoruś 2 0,21 Japonia 2 0,21 Luksemburg 2 0,21 Hongkong 1 0,10 Węgry 1 0,10 Portugalia 1 0,10 Dania 1 0,10 Turkmenistan 1 0,10 Bułgaria 1 0,10 Chorwacja 1 0,10 Singapur 1 0,10 Chiny 1 0,10 Rumunia 1 0,10 Kostaryka 1 0,10 Razem 960 100,00 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań sondażowych

Rysunek 13. Kraje pochodzenia zagranicznych respondentów Źródło: opracowanie własne na podstawie badań sondażowych

Wśród ankietowanych turystów krajowych przeważały osoby z województw: śląskiego (37,80%), dolnośląskiego (24,31%), małopolskiego (9,57%), wielkopolskiego (6,41%), łódz- kiego (4,67%) i mazowieckiego (4,59%). Mieszkańcy pozostałych polskich województw stanowili odpowiednio: pomorskiego 2,23%, świętokrzyskiego 1,69%, lubuskiego 1,47%, kujawsko-pomorskiego 1,42%, podlaskiego 1,34%, lubelskiego 1,16%, zachodniopomor- skiego 1,11% oraz warmińsko-mazurskiego 0,67% (tabela 9).

Rysunek 14. Miejsca zamieszkania respondentów według województw Źródło: opracowanie własne na podstawie badań sondażowych

Tabela 9. Pochodzenie respondentów według zamieszkiwanych województw Nazwa województwa Liczba respondentów [%] śląskie 849 37,80 dolnośląskie 546 24,31 małopolskie 215 9,57 wielkopolskie 144 6,41 łódzkie 105 4,67 mazowieckie 103 4,59 pomorskie 50 2,23 świętokrzyskie 38 1,69 podkarpackie 35 1,56 lubuskie 33 1,47 kujawsko-pomorskie 32 1,42 podlaskie 30 1,34 lubelskie 26 1,16 zachodniopomorskie 25 1,11 warmińsko-mazurskie 15 0,67 Razem 2 246 100,00 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań sondażowych

Ankietowani turyści krajowi mieszkali najczęściej w miastach liczących od 20 do 100 tysięcy mieszkańców (24,07%) oraz w największych, liczących powyżej 500 tysięcy miesz- kańców, miastach (21,27%). Wielkie aglomeracje były zamieszkiwane również najczęściej przez badanych turystów zagranicznych (22,88%). Obcokrajowcy niemal równie często mieszkali też w miastach liczących od 20 do 100 tysięcy mieszkańców (19,92%) oraz w małych miastach, w których mieszka mniej niż 20 tysięcy mieszkańców (19,49%). Badani turyści z Polski najrzadziej mieszkali na wsi (9,23%), zaś turyści z zagranicy w miastach li- czących od 200 do 500 tysięcy mieszkańców (10,17%). Dane obrazujące miejsca zamieszkania badanych turystów przedstawiono w tabeli 10. Wśród obu grup turystów przeważały osoby w wieku od 21 do 30 lat (32,44% turystów krajowych oraz 21,52% turystów zagranicznych) oraz 31-40 lat (28,54% turystów krajowych oraz 18,65% turystów zagranicznych). W obu grupach respondentów najmniej liczną grupę stanowiły osoby z dwóch skrajnych grup wieku. Turystów w wieku powyżej 70 lat było 1,29% wśród ankietowanych Polaków oraz 6,40% wśród obcokrajowców, natomiast turystów w wieku do 20 lat odpowiednio: 6,77% i 9,05% ankietowanych. Na uwagę zasługuje jednak fakt, że o ile wśród turystów polskich osoby w wieku powyżej 60 lat stanowiły zaledwie 8,25% wszystkich badanych, to w przypadku turystów zagranicznych ten odsetek był znacz- nie wyższy i wynosił 22,29% (tabela 11).

Biorąc pod uwagę płeć respondentów, to analizowana próba miała dość typową strukturę. Zarówno wśród turystów krajowych, jak i zagranicznych minimalnie większą grupę stanowiły kobiety (52,17% i 53,93%), w porównaniu z mężczyznami (47,83% i 46,07%). Wśród tury- stów krajowych przeważały osoby pozostające w stanie wolnym (52,94%), zaś w przypadku turystów zagranicznych osoby zamężne (53,01%). Wspólne gospodarstwa domowe badanych Polaków zamieszkiwały najczęściej: trzy osoby (25,61%), dwie osoby (24,72%) lub cztery osoby (23,78%), zaś obcokrajowców: dwie osoby (35,27), trzy osoby (20,43) lub cztery osoby (19,46). W obu grupach turystów najmniej było badanych mieszkających w gospodar- stwach domowych liczących więcej niż pięć osób (tabele 12-14).

Tabela 10. Respondenci wg rodzaju zamieszkiwanej jednostki osadniczej Liczba respondentów [%] Miejsce zamieszkania Zagranicz- Zagranicz- Krajowych Ogółem Krajowych Ogółem nych nych Wieś 204 118 322 9,23 12,50 10,21 < 20 tys. mieszkańców 263 184 447 11,90 19,49 14,17 20-100 tys. mieszkańców 532 188 720 24,07 19,92 22,83 100-200 tys. mieszkańców 405 142 547 18,33 15,04 17,34 200-500 tys. mieszkańców 336 96 432 15,20 10,17 13,70 > 500 tys. mieszkańców 470 216 686 21,27 22,88 21,75 Razem 2 210 944 3 154 100,00 100,00 100,00 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań sondażowych

Tabela 11. Struktura ankietowanych odwiedzających województwo opolskie według wieku Liczba respondentów [%] Wiek [lata] Zagranicz- Zagranicz- Krajowych Ogółem Krajowych Ogółem nych nych ≤ 20 142 82 224 6,77 9,05 7,45 21-30 681 195 876 32,44 21,52 29,15 31-40 599 169 768 28,54 18,65 25,56 41-50 294 135 429 14,01 14,90 14,28 51-60 210 123 333 10,00 13,58 11,08 61-70 146 144 290 6,96 15,89 9,65 ≥ 71 27 58 85 1,29 6,40 2,83 Razem 2 099 906 3 005 100,00 100,00 100,00 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań sondażowych

Tabela 12. Struktura ankietowanych według płci Liczba respondentów [%] Płeć Zagranicz- Zagranicz- Krajowych Ogółem Krajowych Ogółem nych nych Kobieta 1 167 515 1 682 52,17 53,93 52,69 Mężczyzna 1 070 440 1 510 47,83 46,07 47,31 Razem 2 237 955 3 192 100,00 100,00 100,00 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań sondażowych

Tabela 13. Struktura respondentów według stanu cywilnego Liczba badanych turystów [%] Stan cywilny Zagranicz- Zagranicz- Krajowych Ogółem Krajowych Ogółem nych nych Zajęty 1 050 502 1 552 47,06 53,01 48,84 Wolny 1 181 445 1 626 52,94 46,99 51,16 Razem 2 231 947 3 178 100,00 100,00 100,00 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań sondażowych.

Tabela 14. Struktura respondentów według liczby osób w gospodarstwie domowym Liczba respondentów [%] Liczba osób Zagranicz- Zagranicz- Krajowych Ogółem Krajowych Ogółem nych nych 1 266 119 385 12,50 12,80 12,59 2 526 328 854 24,72 35,27 27,93 3 545 190 735 25,61 20,43 24,04 4 506 181 687 23,78 19,46 22,47 5 204 81 285 9,59 8,71 9,32 6 52 25 77 2,44 2,69 2,52 7 18 5 23 0,85 0,54 0,75 ≥ 8 11 1 12 0,52 0,11 0,39 Razem 2 128 930 3 058 100,00 100,00 100,00 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań sondażowych

Analizując poziom wykształcenia respondentów, można stwierdzić że najliczniejszą grupą były osoby posiadające wykształcenie wyższe: 55,88% polskich i 46,20% zagranicznych tury- stów. W obu grupach turystów większość stanowiły osoby posiadające tytuł zawodowy magi- stra. W przypadku badanych Polaków było ich około 2,5, natomiast wśród obcokrajowców około 1,2, razy więcej niż osób z tytułem zawodowym: inżyniera lub licencjata. Osoby z wykształceniem średnim stanowiły odpowiednio: 26,95% badanych turystów krajowych

i 26,47% turystów zagranicznych, natomiast z zasadniczym zawodowym odpowiednio: 13,05% oraz 20,69%. Najmniej liczną grupą respondentów byli turyści z wykształceniem podstawowym lub gimnazjalnym. Wśród turystów krajowych było ich 4,13%, zaś zagranicznych 6,65%. Rozpatrując status zawodowy ankietowanych, należy stwierdzić, że najliczniej- szymi grupami były: osoby aktywne zawodowo (54,27% turystów krajowych i 47,19% tury- stów zagranicznych), emeryci lub renciści (11,89% turystów krajowych i 23,77% turystów zagranicznych) oraz studenci (14,57% turystów krajowych i 12,40% turystów zagranicznych). Najmniej w analizowanej próbie było osób posiadających status osoby bezrobotnej (3,79% turystów krajowych i 4,36% turystów zagranicznych). Spośród osób aktywnych zawodowo najliczniejszą grupą były osoby wykonujące zawody: nauczycieli (14,60% turystów krajowych i 14,88% turystów zagranicznych), sprzedawców (13,09% i 9,52%), pracowników sektora usługowego (8,66% i 10,42%), ekonomistów (9,04% i 8,63%), pracowników budowla- nych (8,76% i 4,17%), przedstawicieli służby zdrowia (6,50% i 10,42%), urzędników (6,40% i 9,82%) oraz inżynierów (7,44% i 5,65%). Najmniej liczną grupę stanowili natomiast rol- nicy, których w obu grupach było mniej niż 1%. Niemal połowa ankietowanych turystów krajowych i zagranicznych oceniało swoje dochody jako przeciętne. Dochody bardzo niskie i niskie oraz wysokie i bardzo wysokie, deklarował natomiast mniej więcej co czwarty respondent. Subiektywna ocena własnych dochodów była podobna wśród badanych turystów krajowych i zagranicznych (tabele 15-18).

Tabela 15. Struktura respondentów według wykształcenia Liczba respondentów [%] Wykształcenie Zagranicz- Zagranicz- Krajowych Ogółem Krajowych Ogółem nych nych Podstawowe i gimnazjalne 92 62 154 4,13 6,65 4,87 Zasadnicze zawodowe 291 193 484 13,05 20,69 15,30 Średnie 601 247 848 26,95 26,47 26,81 Wyższe zawodowe 365 192 557 16,37 20,58 17,61 Wyższe magisterskie 881 239 1120 39,51 25,62 35,41 Razem 2 230 933 3 163 100,00 100,00 100,00 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań sondażowych

Tabela 16. Struktura respondentów według statusu zawodowego Liczba respondentów [%] Status zawodowy Zagranicz- Zagranicz- Krajowych Ogółem Krajowych Ogółem nych nych Aktywny zawodowo 1 132 411 1 543 54,27 47,19 52,18 Emeryt lub rencista 248 207 455 11,89 23,77 15,39 Student 304 108 412 14,57 12,40 13,93 Osoba zajmująca się domem 221 52 273 10,59 5,97 9,23 Uczeń 102 55 157 4,89 6,31 5,31 Bezrobotny 79 38 117 3,79 4,36 3,96 Razem 2 086 871 2 957 100,00 100,00 100,00 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań sondażowych

Tabela 17. Struktura respondentów według zawodów Liczba respondentów [%] Zawód Zagranicz- Zagranicz- Krajowych Ogółem Krajowych Ogółem nych nych Nauczyciel 155 50 205 14,60 14,88 14,66 Sprzedawca 139 32 171 13,09 9,52 12,23 Pracownik sektora usług 92 35 127 8,66 10,42 9,08 Ekonomista 96 29 125 9,04 8,63 8,94 Budowlaniec 93 14 107 8,76 4,17 7,65 Pracownik służby zdrowia 69 35 104 6,50 10,42 7,44 Urzędnik 68 33 101 6,40 9,82 7,22 Inżynier 79 19 98 7,44 5,65 7,01 Technik 36 12 48 3,39 3,57 3,43 Pracownik fizyczny 42 5 47 3,95 1,49 3,36 Wykonujący wolny zawód 33 10 43 3,11 2,98 3,08 Pracownik produkcyjny 26 16 42 2,45 4,76 3,00 Przedsiębiorca 33 9 42 3,11 2,68 3,00 Mundurowy 28 7 35 2,64 2,08 2,50 Prawnik 23 8 31 2,17 2,38 2,22 Kierownik 22 9 31 2,07 2,68 2,22 Naukowiec 20 10 30 1,88 2,98 2,15 Rolnik 8 3 11 0,75 0,89 0,79 Razem 1 062 336 1 398 100,00 100,00 100,00 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań sondażowych

Rysunek 15. Struktura respondentów według statusu materialnego Źródło: opracowanie własne na podstawie badań sondażowych

2. Organizacja podróży i pobytu

Większość ankietowanych, 37,86% turystów krajowych i 63,02% turystów zagranicznych, realizowało różnorodne formy turystyki przyjazdowej do województwa opolskiego trwające, co najmniej kilka dni. Przeciętny polski turysta, przebywający na Opolszczyźnie przynajmniej jedną dobę, deklarował że pozostanie tutaj przez 5,6 dnia, natomiast turysta zagraniczny 9,7 dnia. Osób, które przebywały w województwie opolskim jeden dzień bez noclegu, było wśród badanych turystów krajowych 36,70%, a wśród turystów zagranicznych 22,92%. Jeden dzień z noclegiem spędziło w województwie opolskim 16,93% ankietowanych Polaków i 7,29% obcokrajowców, natomiast mniej niż trzy godziny odpowiednio: 8,51% i 6,77% badanych z obu grup. Analiza uzyskanych wyników badań pozwala na stwierdzenie, że wśród badanych Polaków 45,21% stanowili odwiedzający jednodniowi, natomiast 54,79% turyści. W przypadku ankietowanych obcokrajowców 29,69% z nich można zaliczyć do odwiedzających jednodniowych, natomiast 70,31% do turystów (tabela 19). Po raz pierwszy na Opolszczyznę przyjechało 28,66% turystów krajowych i 42,92% turystów zagranicznych, 32

zaś kilka razy było tu 31,12% ankietowanych turystów z Polski i 21,62% turystów z zagranicy. Po raz drugi przybyło na Opolszczyznę 22,10% ankietowanych turystów krajowych i 15,63% turystów zagranicznych, natomiast respondentów przyjeżdżających tu często było odpowiednio: 18,13% i 19,83%. Spośród tych ostatnich największy odsetek stanowiły osoby przyjeżdżające na Opolszczyznę średnio siedem i więcej razy w roku (38,19% Polaków i 13,56% obcokrajowców), dwa (11,0% turystów z Polski i 27,7% turystów z zagranicy) oraz trzy razy w roku (14,8% turystów krajowych i 16,4% turystów zagranicznych). Szczegółowa charakterystyka czasu trwania i częstotliwości przyjazdów turystycznych respondentów przedstawiona została w tabelach od 19 do 21.

Tabela 18. Planowana długość pobytu respondentów w województwie opolskim Liczba respondentów [%] Długość pobytu Zagranicz- Zagranicz- Krajowych Ogółem Krajowych Ogółem nych nych Do 3 godzin 191 65 256 8,51 6,77 7,99 Jeden dzień bez noclegu 824 220 1044 36,70 22,92 32,57 Jeden dzień z noclegiem 380 70 450 16,93 7,29 14,04 Kilka dni 850 605 1455 37,86 63,02 45,40 Razem 2 245 960 3 205 100,00 100,00 100,00 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań sondażowych

100,00%

80,00% Turyści 60,00%

40,00% Odwiedzający jednodniowi 20,00%

0,00% Polacy Cudzoziemcy

Rysunek 16. Struktura respondentów według podziału na turystów i odwiedzających jednodniowych Źródło: opracowanie własne na podstawie badań sondażowych

Tabela 19. Częstotliwość przyjazdów respondentów do województwa opolskiego Liczba respondentów [%] Częstotliwość przyjazdów Zagranicz- Zagranicz- Krajowych Ogółem Krajowych Ogółem nych nych Po raz pierwszy 642 409 1051 28,66 42,92 32,92 Po raz drugi 495 149 644 22,10 15,63 20,17 Byłem tu kilka razy 697 206 903 31,12 21,62 28,28 Przyjeżdżam tu często 406 189 595 18,13 19,83 18,63 Razem 2240 953 3193 100,00 100,00 100,00 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań sondażowych

Tabela 20. Liczba przyjazdów respondentów do województwa opolskiego Liczba respondentów [%] Liczba przyjazdów Zagranicz- Zagranicz- Krajowych Ogółem Krajowych Ogółem nych nych 1 16 51 67 4,40 28,81 12,38 2 40 49 89 10,99 27,68 16,45 3 54 29 83 14,84 16,38 15,34 4 48 18 66 13,19 10,17 12,20 5 50 3 53 13,74 1,69 9,80 6 17 3 20 4,67 1,69 3,70 ≥7 139 24 163 38,19 13,56 30,13 Razem 364 177 541 100,00 100,00 100,00 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań sondażowych

Badanym turystom podczas pobytu w województwie opolskim towarzyszyły najczęściej: ich rodziny (41,67% turystów krajowych i 41,16% turystów zagranicznych), grupy zorganizo- wane (15,63% turystów krajowych i 24,74 turystów zagranicznych) lub przyjaciele (15,85% turystów krajowych i 11,89% turystów zagranicznych). W pojedynkę podróżowało 19,98% ankietowanych turystów krajowych i 14,63% turystów zagranicznych. Turystom podróżują- cym w grupach, towarzyszyły najczęściej (81%): jedna, dwie lub trzy osoby. Osobom które deklarowały przyjazd z dziećmi towarzyszyło zwykle jedno lub dwoje dzieci (tabele od 22 do 24).

Tabela 21. Struktura respondentów przyjeżdżających do województwa opolskiego według osób towarzyszących Liczba respondentów [%] Osoby towarzyszące Zagranicz- Zagranicz- w podróży Krajowych Ogółem Krajowych Ogółem nych nych Rodzina 928 391 1 319 41,67 41,16 41,52 Grupa zorganizowana 348 235 583 15,63 24,74 18,35 Nikt 445 139 584 19,98 14,63 18,38 Przyjaciele 353 113 466 15,85 11,89 14,67 Rodzina i przyjaciele 108 55 163 4,85 5,79 5,13 Inne osoby 45 17 62 2,02 1,79 1,95 Razem 2 227 950 3 177 100,00 100,00 100,00 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań sondażowych

Tabela 22 Liczba osób towarzyszących respondentom w podróży do województwa opolskiego Liczba respondentów [%] Liczba osób Zagranicz- Zagranicz- Krajowych Ogółem Krajowych Ogółem nych nych 1 520 203 723 36,72 35,99 36,52 2 322 109 431 22,74 19,33 21,77 3 307 147 454 21,68 26,06 22,93 4 137 40 177 9,68 7,09 8,94 5 50 13 63 3,53 2,30 3,18 6 20 14 34 1,41 2,48 1,72 ≥ 7 60 38 98 4,24 6,74 4,95 Razem 1 416 564 1 980 100,00 100,00 100,00 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań sondażowych

Tabela 23. Liczba dzieci towarzyszących respondentom Liczba respondentów [%] Liczba dzieci Zagranicz- Zagranicz- Krajowych Ogółem Krajowych Ogółem nych nych 1 251 42 293 50,91 43,30 49,66 2 192 42 234 38,95 43,30 39,66 3 40 11 51 8,11 11,34 8,64 4 9 1 10 1,83 1,03 1,69 5 1 1 2 0,20 1,03 0,34 Razem 493 97 590 100,00 100,00 100,00 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań sondażowych

Większość ankietowanych, 64,03% turystów krajowych i 65,97% turystów zagranicznych, przyjechało do województwa opolskiego bezpośrednio ze swojego miejsca zamieszkania (tabela 25). Najchętniej wykorzystywanym przez turystów źródłem informacji o Opolszczyźnie była rodzina (43,84% turystów krajowych i 47,59% turystów zagranicznych). Popularne wśród ankietowanych były także: Internet, materiały reklamowe (foldery 35

i ulotki), przewodniki turystyczne, szkoła oraz targi turystyczne. Na uwagę zasługuje bardzo ograniczona rola w procesie przekazywania informacji turystycznej, takich tradycyjnych me- diów jak: radio, prasa i telewizja. Najczęściej wymienianymi przez respondentów motywami przyjazdu na Opolszczyznę były kolejno: wypoczynek (26,82% turystów krajowych i 20,32% turystów zagranicznych), zwiedzanie zabytków (13,57% i 12,20%), odwiedziny miejsc rodzinnych (5,34% i 13,10%), udział w wydarzeniach (7,25% i 8,37%), odwiedziny znajomych (5,92% i 9,36%), rozrywka (7,03% i 4,38%), poznanie walorów przyrodniczych (6,05% i 5,33%) oraz odwiedziny krewnych (4,99% i 5,18%). W przypadku innych, rzadziej wybieranych powodów były również: edukacja, zdrowie, religia, tranzyt, biznes, aktywność fizyczna, zakupy, udział w szkoleniach i imprezach integracyjnych, pobyt na wsi oraz działal- ność artystyczna (tabele od 25 do 27).

Tabela 24. Struktura respondentów według przyjazdu do województwa opolskiego bezpośrednio z miejsca zamieszkania Liczba respondentów [%] Przyjazd z miejsca Zagranicz- Zagranicz- zamieszkania Krajowych Ogółem Krajowych Ogółem nych nych Nie 805 324 1 129 35,97 34,03 35,39 Tak 1 433 628 2 061 64,03 65,97 64,61 Razem 2 238 952 3 190 100,00 100,00 100,00 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań sondażowych

Tabela 25. Źródła informacji respondentów o województwie opolskim Liczba respondentów [%] Źródło informacji Zagranicz- Zagranicz- Krajowych Ogółem Krajowych Ogółem nych nych Rodzina 1 296 563 1 859 43,84 47,59 44,91 Internet 290 93 383 9,81 7,86 9,25 Foldery i ulotki 268 106 374 9,07 8,96 9,04 Przewodniki turystyczne 227 94 321 7,68 7,95 7,76 Szkoła 184 83 267 6,22 7,02 6,45 Praca 204 48 252 6,90 4,06 6,09 Targi turystyczne 175 43 218 5,92 3,63 5,27 Inne 85 52 137 2,88 4,40 3,31 Katalogi biur podróży 52 52 104 1,76 4,40 2,51 Telewizja 89 13 102 3,01 1,10 2,46 Prasa 51 23 74 1,73 1,94 1,79 Radio 35 13 48 1,18 1,10 1,16 Razem 2 956 1 183 4 139 100,00 100,00 100,00 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań sondażowych

Tabela 26. Motywy przyjazdów respondentów do województwa opolskiego Liczba badanych respondentów [%] Motywy przyjazdu Krajo- Zagranicz Krajo- Zagra- Ogółem Ogółem wych nych wych nicznych Wypoczynek 1 210 408 1 618 26,82 20,32 24,82 Zwiedzanie zabytków 612 245 857 13,57 12,20 13,15 Odwiedziny miejsc rodzinnych 241 263 504 5,34 13,10 7,73 Udział w wydarzeniach 327 168 495 7,25 8,37 7,59 Odwiedziny znajomych 267 188 455 5,92 9,36 6,98 Rozrywka 317 88 405 7,03 4,38 6,21 Poznanie walorów naturalnych 273 107 380 6,05 5,33 5,83 Odwiedziny krewnych 225 104 329 4,99 5,18 5,05 Edukacja 182 63 245 4,03 3,14 3,76 Zdrowie 186 54 240 4,12 2,69 3,68 Religia 151 57 208 3,35 2,84 3,19 Tranzyt 90 69 159 2,00 3,44 2,44 Biznes 117 30 147 2,59 1,49 2,25 Aktywność fizyczna 94 35 129 2,08 1,74 1,98 Zakupy 54 62 116 1,20 3,09 1,78 Udział w szkoleniach 50 25 75 1,11 1,25 1,15 Udział w imprezach integracyjnych 67 6 73 1,49 0,30 1,12 Pobyt na wsi 29 34 63 0,64 1,69 0,97 Działalność artystyczna 19 2 21 0,42 0,10 0,32 Razem 4 511 2 008 6 519 100,00 100,00 100,00 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań sondażowych

Większość ankietowanych turystów (65,53% krajowych i 54,20% zagranicznych), samodzielnie zorganizowała sobie przyjazd na Opolszczyznę. Mniej popularnymi organizato- rami podróży były: rodziny (9,31% turystów krajowych i 12,61% turystów zagranicznych), znajomi (7,39% i 11,66%), zakłady pracy (7,21% i 4,41%) i szkoły (4,30% i 6,83%). Ankietowani wymieniali także takie podmioty jak: inni organizatorzy (związki zawodowe, NFZ, stowarzyszenia, władze lokalne, czy kluby sportowe) oraz parafie. Respondenci najrzadziej korzystali z ofert biur podróży, zarówno tradycyjnych, jak i wirtualnych. Zdecydowanie najpopularniejszym środkiem transportu turystycznego dla respondentów był samochód, z którego korzystało 69,65% turystów krajowych i 58,20% zagranicznych. Relatywnie często badani wymieniali również autokar (10,37% i 18,91%) oraz pociąg (12,38 i 6,06%). Rzadziej turyści deklarowali przemieszczanie się: innymi środkami transportu (rower, motocykl, auto- stop) oraz pieszo, busami lub autobusami linii regularnych (tabele od 28 do 29).

Tabela 27. Organizator przyjazdu respondentów do województwa opolskiego Liczba respondentów [%] Organizator przyjazdu Zagranicz- Zagranicz- Krajowych Ogółem Krajowych Ogółem nych nych Osoba przyjeżdżająca 1 464 516 1 980 65,53 54,20 62,15 Rodzina 208 120 328 9,31 12,61 10,30 Znajomi 165 111 276 7,39 11,66 8,66 Zakład pracy 161 42 203 7,21 4,41 6,37 Szkoła 96 65 161 4,30 6,83 5,05 Inny 57 23 80 2,55 2,42 2,51 Parafia 51 28 79 2,28 2,94 2,48 Biuro podróży 26 43 69 1,16 4,52 2,17 Wirtualne biuro podróży 6 4 10 0,27 0,42 0,31 Razem 2 234 952 3 186 100,00 100,00 100,00 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań sondażowych

Tabela 28. Środki transportu wykorzystywane przez respondentów Liczba badanych [%] Środek transportu Cudzoziem Cudzoziem Polacy Ogółem Polacy Ogółem cy cy Samochód 1 558 557 2 115 69,65 58,20 66,22 Autokar 232 181 413 10,37 18,91 12,93 Pociąg 277 58 335 12,38 6,06 10,49 Inny 49 70 119 2,19 7,31 3,73 Bus 51 59 110 2,28 6,17 3,44 Autobus linii regularnej 70 32 102 3,13 3,34 3,19 Razem 2 237 957 3 194 100,00 100,00 100,00 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań sondażowych

Spośród turystów spędzających w województwie opolskim co najmniej jedną dobę, najliczniejszą grupę stanowiły osoby deklarujące nocleg w: hotelach (33,55% Polaków i 30,10% obcokrajowców). Najchętniej wybieranymi obiektami tego rodzaju były hotele trzygwiazdkowe (89,54% Polaków i 84,91% obcokrajowców). U krewnych nocowało 14,80% turystów krajowych i 18,94% turystów zagranicznych, w innym obiekcie noclegowym (m.in. w: grodzie rycerskim, domu pielgrzyma, sanatorium, czy akademiku) 9,57% turystów krajowych i 12,92% turystów zagranicznych, w mieszkaniu znajomych 10,94% turystów krajowych i 9,54% turystów zagranicznych, natomiast w gospodarstwie agroturystycznym 9,81% turystów krajowych i 2,06% turystów zagranicznych. Niemal co czwarty turysta krajowy i co piąty zagraniczny nocował w Opolu. W przypadku turystów z Polski następnymi najchętniej wybieranymi miejscowościami były: Nysa, Turawa, Paczków, Namysłów, Otmuchów i Ka- mień Śląski, zaś w odniesieniu do turystów z zagranicy: Paczków, Góra Świętej Anny, Głub- 38

czyce, Nysa, Brzeg i Kluczbork. Turyści wskazywali również stosunkowo często na: Kamień Śląski, Pokrzywną, Byczynę, Moszną i Prudnik. Niemal co czwarty ankietowany turysta spędzał noc w innych miejscowościach. Zdecydowana większość badanych (74,99% turystów krajowych i 70,51% turystów zagranicznych) nie korzystała z żadnych, poza noclegowymi i gastronomicznymi, usług turystycznych świadczonych przez lokalne podmioty. Relatywnie liczna grupa respondentów, 16,88% Polaków i 18,89% obcokrajowców, korzystała z usług przewodnickich. Rzadziej korzystano natomiast z: innych usług turystycznych (informacji turystycznej oraz animacji czasu wolnego) oraz z usług świadczonych przez instruktorów rekreacji ruchowej i pilotów wycieczek (tabela od 30 do 33).

Tabela 29. Struktura bazy noclegowej wykorzystywanej przez respondentów w województwie opolskim Liczba respondentów [%] Miejsce noclegu Zagranicz- Zagranicz- Krajowych Ogółem Krajowych Ogółem nych nych Hotel 417 205 622 33,55 30,10 32,33 Mieszkanie krewnych 184 129 313 14,80 18,94 16,27 Inny obiekt noclegowy 119 88 207 9,57 12,92 10,76 Mieszkanie znajomych 136 65 201 10,94 9,54 10,45 Agroturystyka 122 14 136 9,81 2,06 7,07 Kemping 80 35 115 6,44 5,14 5,98 Pensjonat 53 59 112 4,26 8,66 5,82 Kwatera prywatna 37 27 64 2,98 3,96 3,33 Schronisko 37 18 55 2,98 2,64 2,86 Dom rodzinny 18 27 45 1,45 3,96 2,34 Motel 26 11 37 2,09 1,62 1,92 Dom wycieczkowy 14 3 17 1,13 0,44 0,88 Razem 1 243 681 1 924 100,00 100,00 100,00 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań sondażowych

Rysunek 17. Struktura bazy noclegowej wykorzystywanej przez respondentów w województwie opolskim Źródło: opracowanie własne na podstawie badań sondażowych

Tabela 30. Standard hoteli, w których nocowali respondenci Liczba respondentów [%] Kategoria hotelu Zagranicz- Zagranicz- Krajowych Ogółem Krajowych Ogółem nych nych * 8 2 10 2,46 1,26 2,07 ** 26 22 48 8,00 13,84 9,92 *** 291 135 426 89,54 84,91 88,02 Razem 325 159 484 100,00 100,00 100,00 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań sondażowych

Tabela 31. Struktura miejscowości w których nocowali respondenci w województwie opolskim Liczba respondentów [%] Nazwa miejscowości Zagranicz- Zagranicz- Krajowych Ogółem Krajowych Ogółem nych nych Opole 316 145 461 23,30 20,89 22,49 Nysa 97 40 137 7,15 5,76 6,68 Paczków 65 66 131 4,79 9,51 6,39 Góra Świętej Anny 46 55 101 3,39 7,93 4,93 Turawa 77 18 95 5,68 2,59 4,63 Namysłów 61 23 84 4,50 3,31 4,10 Kluczbork 39 30 69 2,88 4,32 3,37 Kamień Śląski 55 13 68 4,06 1,87 3,32 Brzeg 30 34 64 2,21 4,90 3,12 Głubczyce 17 47 64 1,25 6,77 3,12 Otmuchów 55 6 61 4,06 0,86 2,98 Pokrzywna 36 8 44 2,65 1,15 2,15 Byczyna 22 21 43 1,62 3,03 2,10 Moszna 39 2 41 2,88 0,29 2,00 Prudnik 35 6 41 2,58 0,86 2,00 Pozostałe 366 180 546 26,99 25,94 26,63 Razem 1 356 694 2 050 100,00 100,00 100,00 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań sondażowych

Tabela 32. Konsumpcja usług turystycznych przez odwiedzających województwo opolskie Liczba respondentów [%] Korzystanie z usług Zagranicz- Zagranicz- turystycznych Krajowych Ogółem Krajowych Ogółem nych nych Brak korzystania z usług 1 670 672 2 342 74,99 70,51 73,65 Przewodnik turystyczny 376 180 556 16,88 18,89 17,48 Inne usługi turystyczne 105 46 151 4,71 4,83 4,75 Instruktor rekreacji 37 31 68 1,66 3,25 2,14 Pilot wycieczek 39 24 63 1,75 2,52 1,98 Razem 2 227 953 3 180 100,00 100,00 100,00 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań sondażowych

3. Wydatki turystyczne

Spośród różnych kategorii wydatków, najliczniejsza grupa respondentów deklarowała realizację wydatków na: wyżywienie (62,78% turystów krajowych i 49,79% turystów zagranicznych), zakupy (39,27% i 40,52%), pamiątki (41,90% i 37,50%), zakwaterowanie (30,63% i 27,50%), atrakcje turystyczne (17,72% i 27,81%) i rozrywki (21,50% i 22,92%). Następne w kolejności były: sport, kultura, leczenie i inne wydatki. Średni dzienny wydatek na osobę wśród turystów, którzy zadeklarowali realizację wydatków turystycznych, wynosił 41

525 złotych u turystów krajowych i 741 złotych u turystów zagranicznych. Rozpatrując śred- nią kwotę pieniędzy w złotych, jaką wydawali dziennie ankietowani, należy stwierdzić, że turyści krajowi realizowali największe wydatki na: zakwaterowanie – 94 złotych, leczenie – 88 złotych, wyżywienie - 60 złotych, rozrywki i inne wydatki po 51 złotych, zakupy – 48 złotych, kulturę - 39 złotych, atrakcje turystyczne – 36 złotych, sport – 32 złote i pamiątki – 25 złotych. Ranking średnich, dziennych wydatków turystów zagranicznych na osobę obejmował natomiast: zakupy – 149 złotych, zakwaterowanie – 114 złotych, atrakcje turystyczne – 94 złote, leczenie – 72 złote, wyżywienie i rozrywki po 59 złotych, inne wydatki – 56 złotych, sport – 53 złote, kulturę – 50 złotych i pamiątki – 35 złotych. Niemal trzech na czterech badanych turystów nie widziało możliwości wydatkowania większej kwoty pieniędzy podczas pobytu w województwie opolskim. Osoby które deklarowały taką możliwość, w przypadku poprawy oferty podażowej, najchętniej wydałyby większą kwotę pieniędzy na: rozrywki, atrakcje turystyczne, żywność, zakupy, kulturę i pamiątki (tabele od 34 do 36).

Tabela 33. Rodzaje wydatków ponoszonych w województwie opolskim przez respondentów Średnie wydatki Liczba respondentów [%] deklarowane przez deklarujących wydatki Rodzaj wydatku respondentów [złotych] Zagranicz- Zagranicz- Zagranicz- Krajowych Krajowych Krajowych nych nych nych Zakwaterowanie 688 264 30,63 27,50 94 114 Leczenie 89 38 3,96 3,96 88 72 Zakupy 882 389 39,27 40,52 48 149 Atrakcje 398 267 17,72 27,81 36 94 Wyżywienie 1 410 478 62,78 49,79 60 59 Rozrywki 483 220 21,50 22,92 51 59 Inne 63 19 2,80 1,98 51 56 Kultura 200 80 8,90 8,33 39 50 Sport 259 115 11,53 11,98 32 53 Pamiątki 941 360 41,90 37,50 25 35 Razem × × × × 525 741 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań sondażowych

Rysunek 18. Struktura wydatków ponoszonych przez respondentów w województwie opolskim Źródło: opracowanie własne na podstawie badań sondażowych

Tabela 34. Struktura respondentów przyjeżdżających do województwa opolskiego według skłonności do wydatkowania większej kwoty pieniędzy w przypadku poprawy oferty podażowej Liczba respondentów [%] Możliwość wydania Zagranicz- Zagranicz- większej kwoty pieniędzy Krajowych Ogółem Krajowych Ogółem nych nych Nie 1 607 635 2 242 74,61 72,41 73,97 Tak 547 242 789 25,39 27,59 26,03 Razem 2 154 877 3 031 100,00 100,00 100,00 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań sondażowych

Tabela 35. Struktura respondentów przyjeżdżających do województwa opolskiego według rodzajów wydatków możliwych do zrealizowania w przypadku poprawy oferty podażowej Liczba badanych turystów Odsetek badanych turystów [%] Rodzaje potencjalnych Zagranicz- Zagranicz- wydatków Krajowych Ogółem Krajowych Ogółem nych nych Rozrywki 92 16 108 21,05 10,32 18,24 Atrakcje turystyczne 76 19 95 17,39 12,26 16,05 Żywność 59 27 86 13,50 17,42 14,53 Zakupy 33 31 64 7,55 20,00 10,81 Kultura 36 20 56 8,24 12,90 9,46 Pamiątki 39 15 54 8,92 9,68 9,12 Zwiedzanie 31 9 40 7,09 5,81 6,76 43

Zabiegi lecznicze 26 7 33 5,95 4,52 5,57 Rekreacja 24 6 30 5,49 3,87 5,07 Noclegi 21 5 26 4,81 3,23 4,39 Razem 437 155 592 100,00 100,00 100,00 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań sondażowych

4. Ocena wybranych aspektów atrakcyjności turystycznej Opolszczyzny

Dla respondentów krajowych największymi atrakcjami turystycznymi Opolszczyzny były: Zamek w Mosznej, JuraPark w Krasiejowie oraz Góra Świętej Anny. W przypadku turystów zagranicznych były to natomiast: Góra Świętej Anny, miasto Opole oraz JuraPark w Krasiejo- wie. Dla obu grup turystów kolejnymi najbardziej atrakcyjnymi miejscami w województwie opolskim były: Nysa, gród rycerski w Byczynie, Kamień Śląski, Muzeum Wsi Opolskiej w Opolu-Bierkowicach, ogród zoologiczny w Opolu, Jezioro Nyskie, kościoły w Nysie, Zamek Piastów Śląskich w Brzegu, Amfiteatr w Opolu, rynek w Opolu, Kopa Biskupia, Góry Opawskie, Pałac w Kamieniu Śląskim, Paczków, w tym mury obronne w Paczkowie oraz kościół w Kamieniu Śląskim (tabela 37). Respondenci krajowi i zagraniczni do najbardziej atrakcyjnych miejscowości województwa opolskiego zaliczyli: Opole, Nysę, Moszną, Krasiejów, Górę Świętej Anny, Otmuchów, Brzeg, Kamień Śląski, Głuchołazy, Prudnik, Paczków, Byczynę, Kluczbork, Pokrzywną, Turawę, Krapkowice, Strzelce Opolskie, Kędzie- rzyn-Koźle, Gogolin oraz Olesno (tabela 38).

Tabela 36. Ranking 20 największych atrakcji turystycznych województwa opolskiego według respondentów Lokata Liczba wskazań przez respondentów Nazwa atrakcji turystycznej rankingowa Krajowych Zagranicznych Ogółem 1 Zamek w Mosznej 437 79 516 2 JuraPark w Krasiejowie 414 101 515 3 Góra Świętej Anny 232 140 372 4 Opole 230 116 346 5 Nysa 134 58 192 6 Gród rycerski w Byczynie 114 61 175 7 Kamień Śląski 136 32 168 8 Muzeum Wsi Opolskiej w Opolu 89 49 138 9 Ogród zoologiczny w Opolu 103 32 135 10 Jezioro Nyskie 107 10 117 11 Kościoły w Nysie 76 35 111 12 Zamek Piastów Śląskich w Brzegu 83 24 107 13 Amfiteatr w Opolu 81 24 105 14 Rynek w Opolu 61 31 92

15 Kopa Biskupia 79 13 92 16 Góry Opawskie 61 11 72 17 Pałac w Kamieniu Śląskim 62 3 65 18 Paczków 36 23 59 19 Mury obronne w Paczkowie 30 25 55 20 Kościół w Kamieniu Śląskim 37 12 49 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań sondażowych

Tabela 37. Ranking 20 najbardziej atrakcyjnych turystycznie miejscowości województwa opolskiego według respondentów Lokata Liczba wskazań przez respondentów Nazwa miejscowości rankingowa Krajowych Zagranicznych Ogółem 1 Opole 592 289 881 2 Nysa 327 115 442 3 Moszna 194 70 264 4 Krasiejów 159 53 212 5 Góra Świętej Anny 148 38 186 6 Otmuchów 123 39 162 7 Brzeg 107 52 159 8 Kamień Śląski 72 46 118 9 Głuchołazy 94 24 118 10 Prudnik 90 12 102 11 Paczków 72 18 90 12 Byczyna 63 20 83 13 Kluczbork 57 21 78 14 Pokrzywna 51 23 74 15 Turawa 52 14 66 16 Krapkowice 40 22 62 17 Strzelce Opolskie 20 34 54 18 Kędzierzyn-Koźle 27 17 44 19 Gogolin 26 12 38 20 Olesno 17 16 33 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań sondażowych

Rysunek 19. Dwadzieścia najbardziej atrakcyjnych turystycznie miejscowości województwa opolskiego według respondentów Źródło: opracowanie własne na podstawie badań sondażowych

Ankietowani uczestnicy turystyki przyjazdowej do województwa opolskiego jako mocne strony regionu wymieniali głównie: walory turystyczne naturalne (17,74% turystów krajowych i 18,55% turystów zagranicznych) i antropogeniczne (20,02% turystów krajowych i 11,88% turystów zagranicznych), gościnność (13,36% turystów krajowych i 26,47% tury- stów zagranicznych), dostępność komunikacyjną (13,18% turystów krajowych i 8,71% tury- stów zagranicznych), atrakcje turystyczne (8,62% turystów krajowych i 8,03% turystów zagranicznych) oraz porządek (7,46% turystów krajowych i 3,39% turystów zagranicznych). Pełny wykaz mocnych stron Opolszczyzny, wytypowanych przez ankietowanych, przedsta- wiony został w tabeli 39. Za zdecydowanie najsłabszą stronę Opolszczyzny ankietowani uznali słaby rozwój i jakość infrastruktury transportowej. Opinię taką wyraziło aż 41,60% ankietowanych turystów krajowych i 41,07% turystów zagranicznych. Następne w kolejności były: zły stan gospodarki regionalnej (np. relatywnie wysoka stopa bezrobocia, depopulacja) 13,02% i 9,65%, bałagan 7,91% i 10,88%, wysokie ceny 6,93% i 4,11%, słabo rozwinięta infrastruktura turystyczna 5,43% i 5,95%, słaba promocja turystyczna 5,23% i 3,90%, brak

toalet publicznych 3,27% i 6,78%, słabo rozwinięta baza noclegowa 3,79% i 1,44% oraz ograniczony dostęp do bezprzewodowego Internetu 2,68% i 2,87% (tabela 40).

Tabela 38. Wykaz mocnych stron Opolszczyzny z perspektywy atrakcyjności turystycznej według respondentów Liczba udzielonych odpowiedzi przez [%] respondentów Mocne strony Zagranicz- Zagranicz- Krajowych Ogółem Krajowych Ogółem nych nych Walory naturalne 428 164 592 17,74 18,55 17,96 Walory antropogeniczne 483 105 588 20,02 11,88 17,83 Gościnność 329 234 563 13,63 26,47 17,08 Dostępność komunikacyjna 318 77 395 13,18 8,71 11,98 Atrakcje turystyczne 208 71 279 8,62 8,03 8,46 Porządek 180 30 210 7,46 3,39 6,37 Kuchnia regionalna 58 68 126 2,40 7,69 3,82 Bezpieczeństwo 103 13 116 4,27 1,47 3,52 Tradycja 52 37 89 2,15 4,19 2,70 Gospodarka regionalna 66 12 78 2,74 1,36 2,37 Infrastruktura turystyczna 57 19 76 2,36 2,15 2,31 Bliskość granic państwa 36 18 54 1,49 2,04 1,64 Ciekawe wydarzenia 40 4 44 1,66 0,45 1,33 Stolica regionu 35 7 42 1,45 0,79 1,27 Atrakcyjne ceny 16 23 39 0,66 2,60 1,18 Baza noclegowa 4 2 6 0,17 0,23 0,18 Razem 2 413 884 3 297 100,00 100,00 100,00 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań sondażowych

Rysunek 20. Wykaz mocnych stron Opolszczyzny z perspektywy atrakcyjności turystycznej według respondentów Źródło: opracowanie własne na podstawie badań sondażowych

Tabela 39. Wykaz słabych stron Opolszczyzny z perspektywy atrakcyjności turystycznej według respondentów Liczba udzielonych odpowiedzi przez Odsetek udzielonych odpowiedzi respondentów przez turystów [%] Słabe strony Zagranicz- Zagranicz- Krajowych Ogółem Krajowych Ogółem nych nych Infrastruktura transportowa 636 200 836 41,60 41,07 41,47 Stan gospodarki regionalnej 199 47 246 13,02 9,65 12,20 Bałagan 121 53 174 7,91 10,88 8,63 Wysokie ceny 106 20 126 6,93 4,11 6,25 Infrastruktura turystyczna 83 29 112 5,43 5,95 5,56 Słaba promocja 80 19 99 5,23 3,90 4,91 Brak toalet publicznych 50 33 83 3,27 6,78 4,12 Baza noclegowa 58 7 65 3,79 1,44 3,22 Internet 41 14 55 2,68 2,87 2,73 Atrakcje turystyczne 44 8 52 2,88 1,64 2,58 Brak gościnności 14 25 39 0,92 5,13 1,93 Walory antropogeniczne 30 6 36 1,96 1,23 1,79 Mało ciekawych imprez 26 5 31 1,70 1,03 1,54 Bezpieczeństwo 22 7 29 1,44 1,44 1,44

Baza gastronomiczna 11 10 21 0,72 2,05 1,04 Walory naturalne 8 4 12 0,52 0,82 0,60 Razem 1 529 487 2 016 100,00 100,00 100,00 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań sondażowych

Tabela 41 przedstawia średnie arytmetyczne ocen wybranych elementów oferty turystycznej w województwie opolskim w skali od 1 do 6 (gdzie 1 to ocena najgorsza, zaś 6 najlepsza), dokonanych przez badanych turystów. Najwyżej zostały ocenione: gościnność (średnia ocen to 5,0 wśród turystów krajowych i 5,1 wśród turystów zagranicznych), ogólna atmosfera (5,0 i 5,0) oraz życzliwość mieszkańców (4,9 i 5,0). Następnymi w kolejności były: baza gastronomiczna (4,6 i 4,7), baza noclegowa (4,5 i 4,8), bezpieczeństwo (4,6 i 4,4), jakość obsługi tury- stów (4,3 i 4,6), czystość na ulicach (4,4 i 4,2), informacja turystyczna (4,1 i 4,6), dojazd na Opolszczyznę (4,2 i 4,3), dostępność usług bankowych (4,1 i 4,3), usługi przewodnickie (4,1 i 4,3), oznakowanie turystyczne (4,1 i 4,3), rozrywka (4,0 4,2) i imprezy masowe (3,8 i 4,3). Respondenci najgorzej ocenili: dostępność i czystość toalet publicznych (3,2 i 3,4), możli- wość skorzystania z bezprzewodowego Internetu (3,6 i 4,1) oraz transport regionalny i lokalny (3,7 i 3,9). Zdecydowana większość badanych turystów (93,95% turystów krajowych i 94,02% turystów zagranicznych) zadeklarowała, że będzie rekomendować swoim bliskim przyjazd na Opolszczyznę (tabela 42). Niemal 40% turystów krajowych oraz około 36% tury- stów zagranicznych ma również zamiar ponownie przyjechać do województwa opolskiego. Podobny odsetek respondentów zadeklarował, że raczej nie planuje ponownych odwiedzin Opolszczyzny. Ponad 20% turystów z Polski i 27% turystów z zagranicy nie miała jeszcze wyrobionego poglądu w tej sprawie (tabela 43).

Tabela 40. Średnia arytmetyczna ocen poszczególnych elementów oferty turystycznej województwa opolskiego w opinii respondentów Średnia ocena w skali od 1 do 6 dokonana przez Element oferty turystycznej respondentów Krajowych Zagranicznych Ogółem Gościnność 5,0 5,1 5,0 Ogólna atmosfera 5,0 5,0 5,0 Życzliwość 4,9 5,0 4,9 Baza gastronomiczna 4,6 4,7 4,7 Baza noclegowa 4,5 4,8 4,6 Bezpieczeństwo 4,6 4,4 4,5 Jakość obsługi turysty 4,3 4,6 4,4 Czystość na ulicach 4,4 4,2 4,3 Informacja turystyczna 4,1 4,6 4,2

Dojazd na Opolszczyznę 4,2 4,3 4,2 Dostępność do usług bankowych 4,1 4,3 4,1 Usługi przewodnickie 4,1 4,3 4,1 Oznakowanie turystyczne 4,1 4,3 4,1 Rozrywka (np. puby, dyskoteki) 4,0 4,2 4,1 Imprezy masowe (np. kulturalne) 3,8 4,3 3,9 Transport regionalny i lokalny 3,7 3,9 3,7 Dostęp do bezprzewodowego Internetu 3,6 4,1 3,7 Toalety publiczne 3,2 3,4 3,2 Średnia arytmetyczna 4,2 4,4 4,3 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań sondażowych

Rysunek 21. Rekomendacja województwa opolskiego innym osobom przez respondentów Źródło: opracowanie własne na podstawie badań sondażowych

Tabela 41. Deklaracja ponownych odwiedzin województwa opolskiego przez respondentów Liczba respondentów [%] Deklaracja Zagranicz- Zagranicz- Krajowych Ogółem Krajowych Ogółem nych nych Zdecydowanie nie 326 134 460 14,64 14,15 14,49 Nie 564 211 775 25,33 22,28 24,42 Trudno powiedzieć 452 259 711 20,30 27,35 22,40 Tak 602 240 842 27,03 25,34 26,53 Zdecydowanie tak 283 103 386 12,71 10,88 12,16 Razem 2 227 947 3 174 100,00 100,00 100,00 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań sondażowych

Rozdział IV. Szacunkowa wielkość ruchu turystycznego w województwie opolskim w roku 2012

Na podstawie analizy danych pochodzących ze: źródeł pierwotnych (własnych badań sondażowych) oraz źródeł wtórnych (danych GUS), oszacowano również całkowitą wielkość ruchu turystycznego w województwie opolskim w 2012 roku. Podstawą przeprowadzonych szacunków była liczba osób korzystających z turystycznych obiektów zakwaterowania zbiorowego w pierwszych dziewięciu miesiącach 2012 roku, podana przez GUS. Następnie na podstawie danych historycznych postawiono prognozy, dotyczące prawdopodobnej liczby osób, które skorzystają z tych obiektów w trzech ostatnich miesiącach oraz zagregowano dane z wszystkich miesięcy 2012 roku. Do liczby osób korzystających z turystycznych obiektów zakwaterowania zbiorowego w 2012 roku dodano następnie oszacowane liczby: osób korzystających z turystycznych obiektów zakwaterowania zbiorowego w ramach tzw. „szarej strefy”6, osób nocujących poza obiektami bazy noclegowej (np. u rodziny, znajomych, i w tzw. drugich domach) oraz osób, które nie nocują w województwie opolskim (odwiedzających jednodniowych). W ten sposób oszacowano, że w roku 2012 województwo opolskie w celach turystycznych odwiedzi około 766 469 osób, w tym około 682 086 turystów krajowych oraz około 84 383 turystów zagranicznych (tabela 44). Należy jednak podkreślić, że oszacowana wielkość ruchu turystycznego może być obarczona pewnym błędem.

Tabela 42. Szacunkowa wielkość ruchu turystycznego przyjazdowego w województwie opolskim w roku 2012 Liczba turystów Liczba turystów Wyszczególnienie Ogółem krajowych zagranicznych Prognozowana liczba osób korzystających z obiektów 226 718 33 460 260 178 noclegowych Szacowana liczba osób korzystających z obiektów 45 344 6 692 52 036 noclegowych w ramach tzw. „szarej strefy” Szacowana liczba osób nocujących poza obiektami 100 663 19 273 119 936 noclegowymi (rodzina, przyjaciele) Szacowana liczba osób tzw. odwiedzających 309 361 24 958 334 319 jednodniowych Łączna liczba turystów (turystów nocujących i tzw. 682 086 84 383 766 469 odwiedzających jednodniowych) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS i badań sondażowych

6 Finansowa część zdrowej gospodarki państwa, której dochody osiągane z działalności gospodarczej niezakaza- nej przez państwo, są w całości lub w części ukrywane przed organami administracji państwowej, podatkowej lub celnej. Wielkość „szarej strefy” w Polsce szacuje się na około 20-30% PKB. W pracy założono poziom 20%. 51

Rozdział V. Przesłanki rozwoju turystyki na polsko-czeskim pograniczu

Większość ankietowanych turystów z Republiki Czeskiej ocenia województwo opolskie jako obszar o wysokiej (59,89%) lub średniej (31,55%) atrakcyjności turystycznej. Bardzo wysoko atrakcyjność turystyczną Opolszczyzny oceniło 5,88%, zaś nisko 2,67% badanych (tabela 45). Największemu odsetkowi respondentów region kojarzy się z: piękną przyrodą (27,22%), zabytkami (12,22%), kuchnią regionalną (10,56%), bogatą historią i imprezami masowymi (po 9,44%) oraz gościnnością (7,78%). Skojarzenia pozostałych respondentów to: autostrada, aktywny wypoczynek, gospodarność i inne elementy (tabela 46). Minimalnie wię- cej ankietowanych zadeklarowało nieznajomość opolskiej kuchni regionalnej (56,76%), niż jej znajomość (43,24%). Najpopularniejszymi, według turystów z Czech, potrawami kuchni regionalnej były: kluski śląskie, pierogi, żurek, rolada wołowa, bigos, kołocz śląski, kotlety mielone, makowiec oraz rosół (tabele od 47 do 48).

Rysunek 22. Ocena atrakcyjności województwa opolskiego według ankietowanych Czechów Źródło: opracowanie własne na podstawie badań sondażowych

Tabela 43. Wykaz skojarzeń respondentów z Czech związanych z województwem opolskim Liczba Wyszczególnienie [%] respondentów Piękna przyroda 49 27,22 Zabytki 22 12,22 Kuchnia 19 10,56 52

Historia 17 9,44 Imprezy masowe 17 9,44 Gościnność 14 7,78 Autostrada 10 5,56 Aktywny wypoczynek 9 5,00 Gospodarność 8 4,44 Pozostałe 15 8,33 Razem 180 100,00 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań sondażowych

Tabela 44. Znajomość kuchni regionalnej według respondentów z Czech Liczba Znajomość kuchni regionalnej [%] respondentów Nie 105 56,76 Tak 80 43,24 Razem 185 100,00 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań sondażowych

Rysunek 23. Najpopularniejsze potrawy kuchni regionalnej Śląska Opolskiego według opinii respondentów z Czech Źródło: opracowanie własne na podstawie badań sondażowych

Zdecydowana większość czeskich turystów (85,87%) nie dostrzegała poważniejszych braków w ofercie turystycznej polsko-czeskiego pogranicza. Pozostali uznali za najistotniejsze: infrastrukturę transportową o niskiej jakości, słabą informację turystyczną, mało widoczną promocję turystyczną, niewystarczającą ilość infrastruktury turystycznej, małą ilość atrakcji turystycznych, wysokie ceny oraz słabą znajomość języków obcych (tabele od 49 do 50).

Tabela 45. Występowanie braków w ofercie turystycznej na polsko-czeskim pograniczu według respondentów z Czech Liczba Występowanie braków [%] respondentów Nie 158 85,87 Tak 26 14,13 Razem 184 100,00 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań sondażowych Tabela 46. Wykaz braków występujących w ofercie turystycznej na pograniczu polsko-czeskim według opinii respondentów z Czech Liczba Rodzaje braków [%] respondentów Infrastruktura transportowa niskiej jakości 6 30,00 Słaba informacja turystyczna 5 25,00 Mało widoczna promocja 4 20,00 Niewystarczająca ilość infrastruktury turystycznej 2 10,00 Mało atrakcji turystycznych 1 5,00 Wysokie ceny 1 5,00 Słaba znajomość języków obcych 1 5,00 Razem 20 100,00 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań sondażowych

Większość ankietowanych turystów z Czech (87,50%) nie dostrzegła również bariery językowej występującej na polsko-czeskim pograniczu. Dla respondentów dostrzegających taką barierę najważniejszymi jej przejawami były: nieznajomość języka polskiego przez Cze- chów, nieznajomość języka angielskiego i czeskiego przez Polaków oraz brak oznaczeń w ję- zyku angielskim (tabele od 51 do 52).

Tabela 47. Występowanie bariery językowej na polsko-czeskim pograniczu według respondentów z Czech Liczba Występowanie bariery językowej [%] respondentów Nie 161 87,50 Tak 23 12,50 Razem 184 100,00 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań sondażowych

Rysunek 24. Przejawy bariery językowej na polsko-czeskim pograniczu wskazane przez respondentów z Czech przyjeżdżających do województwa opolskiego Źródło: opracowanie własne na podstawie badań sondażowych

Większość czeskich turystów biorących udział w sondażu (71,20%) nie widziała również potrzeby stworzenia wspólnej, polsko-czeskiej oferty turystycznej. Dla ankietowanych, którzy dostrzegali taką potrzebę, najważniejszymi aspektami wspólnej oferty były: Góry Opawskie oraz zagospodarowanie Biskupiej Kopy, wspólne przedsięwzięcia kulturalne, nauka języków obu krajów, wspólne inwestycje turystyczne (baza noclegowa, pozostałe obiekty infrastruktury turystycznej) oraz transportowe, wspólne imprezy turystyczne, budowa pieszych i rowerowych szlaków turystycznych, wspólna promocja i kampanie społeczne oraz rozwój bezprzewodowego Internetu (tabele od 53 do 54).

Tabela 48. Potrzeba stworzenia wspólnej oferty turystycznej na pograniczu polsko-czeskim według opinii respondentów z Czech Liczba Potrzeba wspólnej oferty [%] badanych Nie 131 71,20 Tak 53 28,80 Razem 184 100,00 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań sondażowych

Tabela 49. Potencjalne obszary wspólnej oferty turystycznej na polsko-czeskim pograniczu, wskazane przez respondentów z Czech przyjeżdżających do województwa opolskiego Liczba Obszary wspólnej oferty [%] badanych Góry Opawskie 5 11,90 Kultura 5 11,90 Nauka języków 5 11,90 Baza noclegowa 4 9,52 Wspólne projekty infrastruktury turystycznej 4 9,52 Zagospodarowanie Biskupiej Kopy 4 9,52 Wspólne projekty imprez turystycznych 3 7,14 Ścieżki rowerowe 3 7,14 Transport 3 7,14 Szlaki turystyczne 2 4,76 Wspólna promocja 2 4,76 Internet 1 2,38 Kampanie społeczne 1 2,38 Razem 42 100,00 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań sondażowych

Rozdział VI. Wnioski i rekomendacje z badań

Kompleksowy produkt turystyczny obszaru recepcyjnego stanowi sumę: walorów turystycznych, które po przystosowaniu do potrzeb ruchu turystycznego mogą stać się atrakcjami turystycznymi, usług świadczonych przez różnorodne podmioty gospodarki turystycznej, infrastruktury ogólnej (technicznej i społecznej) oraz dostępności komunikacyj- nej. W konsekwencji, w procesie kształtowania i rozwoju produktu turystycznego wojewódz- twa opolskiego muszą uczestniczyć różnorodne podmioty, tj.: przedsiębiorstwa turystyczne, władze regionalne i lokalne, organizacje i stowarzyszenia branżowe turystyki oraz sami mieszkańcy obszarów recepcyjnych. Mając na uwadze uzyskane wyniki badań, pokusić się można o sformułowanie następujących rekomendacji dla podmiotów regionalnej gospodarki turystycznej, których celem będzie rozwój turystyki na polsko-czeskim pograniczu:

Przedsiębiorstwa turystyczne: 1. W latach 1995-2011 nastąpił dynamiczny (34%) wzrost liczby korzystających z turystycznych obiektów zakwaterowania zbiorowego. W tym samym okresie nastąpił spadek liczby tego rodzaju obiektów oraz znajdujących się w nich miejsc noclegowych o około 28%. Proces ten był konsekwencją transformacji polskiej gospodarki, z central- nie planowanej na wolnorynkową, co było przyczyną dynamicznych zmian zachodzących również na rynku turystycznym. W odniesieniu do turystycznych obiektów zbiorowego zakwaterowania nastąpiły w konsekwencji: zmiany formy własności i rodzaju części obiektów oraz stopniowa modernizacja i rozszerzenie zakresu świadczonych w nich usług. Pozwoliło to na swoiste „wyczyszczenie” rynku z podmiotów świadczących usługi daleko odbiegające od współczesnych wymogów i pozostanie na nim tych, które cechują się wysoką efektywnością ekonomiczną i odpowiednim potencjałem rozwoju. Jednak w przypadku dalszego dynamicznego wzrostu liczby korzystających z turystycznych obiektów zakwaterowania zbiorowego, zbyt mała liczba tego rodzaju obiektów na Opolszczyźnie może stać się docelowo czynnikiem hamującym rozwój turystyki w regionie. Pogląd taki jest szczególnie uprawniony w kontekście faktu, iż wśród ankietowanych, około 55% turystów krajowych i około 70% turystów zagranicznych, to osoby deklarujące pobyt w województwie opolskim, trwający co najmniej 1 dobę. Sporo z nich przyjeżdża na Opolszczyznę z dziećmi, a deklarowane pobyty są relatywnie długie.

2. Ta potencjalna luka podażowa może być szczególnie wyraźna w przypadku hoteli. W toku badań wykazano, że ponad 30% respondentów deklarowała nocleg w hotelach. Mając na uwadze systematyczną poprawę poziomu życia Polaków oraz fakt, iż w strukturze europejskiego i światowego hotelarstwa, hotele są dominującym rodzajem obiektów noclegowych, perspektywy dla powstawania nowych hoteli w województwie opolskim mogą być obiecujące. 3. Najkorzystniejszymi lokalizacjami dla nowopowstających obiektów hotelowych niskich i średnich kategorii wydają się być okolice: największych atrakcji turystycznych regionu (hotele wypoczynkowe) oraz najważniejszych traktów i węzłów komunikacyjnych (hotele tranzytowe). Bardzo dobrymi potencjalnymi lokalizacjami są również największe i najbardziej atrakcyjne miasta województwa. Z badań naukowych prowadzonych przez autorów raportu oraz z danych i informacji pozyskanych od jednostek samorządu terytorialnego oraz Opolskiej Regionalnej Organizacji Turystycznej wynika, że oprócz hoteli o niskim i średnim standardzie, dobre perspektywy rozwoju mogą mieć również obiekty wyższych kategorii, których obecnie w regionie nie ma. Wciąż bowiem brakuje na Opolszczyźnie hoteli, dysponujących profesjonalnym zapleczem konferencyjno- kongresowym, z którego mogłaby skorzystać większa liczba gości, wraz z rozbudowaną ofertą usług rekreacyjnych i zdrowotnych (np. SPA&Wellness). Może to być szczególnie ważne w odniesieniu do rozwoju turystyki biznesowej, która jest jedną z najbardziej opłacalnych form turystyki na świecie. 4. Potwierdzone w badaniach empirycznych duże znaczenie hoteli dla rozwoju regionalnej gospodarki turystycznej wynika głównie z ich rozszerzonej funkcji recepcyjnej. Polega ona na tym, że z oferty hoteli nie korzystają wyłącznie goście nocujący, ale także osoby mieszkające w innych obiektach, odwiedzający jednodniowi oraz mieszkańcy obszaru recepcyjnego. Osoby te, nabywają usługi inne niż noclegowe, głównie: gastronomiczne, rekreacyjne i zdrowotne. Dzięki temu poprawia się atrakcyjność recepcyjna całego obszaru, lepiej zaspokojone są potrzeby turystów i mieszkańców, co w konsekwencji może doprowadzić do wzrostu popytu również na inne usługi świadczone w województwie opolskim. 5. W ramach badań odnotowano relatywnie dużą sezonowość ruchu turystycznego, który przyjmował szczególnie niskie rozmiary w styczniu i grudniu oraz w całym pierwszym kwartale analizowanych lat. Pomimo, że sezonowość jest stałą cechą popytu turystycznego, to za sprawą bardzo niekorzystnego jej oddziaływania na efektywność podmiotów gospodarczych, należy podjąć działania zmierzające do ograniczenia jej negatywnych 58

skutków. W odniesieniu do podmiotów gospodarczych (głównie hotelarskich oraz gastronomicznych), usytuowanych na obszarze województwa opolskiego należy rekomendować takie rozwiązania jak: a. Pozasezonowe różnicowanie cen, co może dodatkowo stymulować popyt ze strony, przeważających w strukturze badanych turystów, osób o średnich lub nawet niższych dochodach oraz osób o dużych zasobach czasu wolnego, np. emerytów. b. Przygotowanie specjalnych ofert, np. dla: uczniów i studentów, osób starszych, osób żyjących samotnie, rodzin z dziećmi, turystów zagranicznych, najczęściej odwiedzających Opolszczyznę, a więc głównie Niemców i Czechów, czy osób wykonujących określone zawody (np. nauczycieli). c. „Pozaturystyczne” wykorzystanie posiadanych zasobów (np. pracowników, obiektów, gruntów) poza sezonem turystycznym, np. poprzez organizację imprez okolicznościowych, świadczenie usług cateringowych, czy transportowych. 6. W odniesieniu do takich podmiotów jak: obiekty noclegowe, gastronomiczne oraz biura podróży, zarówno w kontekście oferowanego produktu, jak i jego: dystrybucji, ceny oraz promocji należy podkreślić, że wśród turystów zagranicznych odwiedzających województwo opolskie zdecydowanie przeważali Niemcy i Czesi. Warto jednak pamiętać o tak obiecujących rynkach emisyjnych jak: Wielka Brytania, Holandia, USA, Austria, Francja, Włochy, Ukraina, Rosja, czy Hiszpania. 7. Wśród turystów krajowych zdecydowanie przeważały osoby z województw ościennych, głównie: śląskiego i dolnośląskiego. Należy dążyć do utrzymania lub zwiększenia liczby odwiedzających z tych regionów, lecz równolegle podjąć także działania zmierzające do zwiększenia liczby przyjazdów turystów z innych, bardziej odległych województw. Po- zwoli to na zwiększenie przeciętnej długości pobytu na Opolszczyźnie, a w konsekwencji na wzrost ilości wydanych przez turystów środków pieniężnych. 8. Z przeprowadzonych badań wynika, że około 40% turystów krajowych i 60% turystów zagranicznych deklarowało dłuższe pobyty w województwie opolskim. Porównując ze sobą średnią liczbę noclegów udzielonych w turystycznych obiektach zakwaterowania zbiorowego (2,3 dnia w przypadku turystów krajowych i 2,5 dnia w przypadku turystów zagranicznych) oraz deklarację przeciętnego turysty, co do liczby dni spędzonych na Opolszczyźnie (odpowiednio: 5,6 dnia i 9,7 dnia), należy przypuszczać, że duży odsetek turystów, realizujących najdłuższe pobyty, korzysta z mieszkań rodzin lub znajomych. Znajduje to również potwierdzenie w bezpośrednich deklaracjach respondentów podczas 59

przeprowadzonego sondażu. Stanowi to pewien potencjał popytowy dla właścicieli obiektów bazy noclegowej którzy, poprzez uruchomienie specjalnych ofert, mogliby przyciągnąć część tych turystów do swoich obiektów. Trendy w otoczeniu dalszym (szczególnie społeczno-kulturowym), mogą w przyszłości ułatwić ten proces. 9. Niemal połowa ankietowanych turystów deklaruje, że była na Opolszczyźnie co najmniej kilka razy. Jest to tendencja bardzo korzystna i świadczy poniekąd o trwałości zachowań turystycznych ankietowanych. Aby podtrzymać tą pozytywną tendencję, podmioty gospodarki turystycznej powinny wykorzystywać instrumenty marketingu relacyjnego, zmierzające do zwiększenia lojalności turystów w stosunku do regionalnych podmiotów. 10. W toku badań wykazano, że bardzo ograniczone oddziaływanie na potencjalnych tury- stów mają takie tradycyjne media jak: prasa, radio i telewizja. Trudno jednoznacznie rozstrzygnąć, czy jest to kwestia: niezbyt częstej obecności informacji, dotyczących obszarów turystycznych w mediach, „szumu informacyjnego” powstałego w wyniku zbyt dużej liczby wszelkiego rodzaju reklam, czy malejącej skuteczności tradycyjnych mediów w przekazie marketingowym. Najczęściej wykorzystywanymi przez turystów źródłami informacji były natomiast: różnorodne formy tzw. marketingu szeptanego (rodzina, przyjaciele, zakłady pracy, szkoły), Internet, foldery i ulotki reklamowe, katalogi turystyczne oraz targi turystyczne. Przedsiębiorstwa turystyczne chcąc zwiększyć skuteczność oraz poprawić efektywność działań marketingowych, powinny zatem czę- ściej wykorzystywać rekomendowane kanały informacyjne. Uwaga ta dotyczy również jednostek samorządu terytorialnego oraz organizacji i stowarzyszeń branżowych. 11. Zaledwie około 2,5% ankietowanych turystów zadeklarowało korzystanie z usług biur po- dróży. Można to poniekąd tłumaczyć faktem, że bardzo często do województwa opolskiego przyjeżdżali turyści z niezbyt odległych rynków emisyjnych. Nie ulega jednak wątpliwości, że występuje tutaj bardzo duże pole do zwiększenia popytu na usługi biur podróży. Należy zatem rekomendować komponowanie specjalnych ofert dla turystów z najbardziej popularnych rynków emisyjnych oraz rozwój dystrybucji i promocji na tych rynkach. 12. Około 75% ankietowanych turystów nie korzystało z żadnych, poza noclegowymi i gastronomicznymi, lokalnych usług turystycznych. Przy podjęciu odpowiednich działań stymulujących popyt, część z tych osób powinna być zainteresowana m.in. usługami świadczonymi przez: przewodników turystycznych, pilotów wycieczek, animatorów czasu wolnego, czy instruktorów rekreacji ruchowej. Wydaje się, że w dłuższej perspektywie czasu, pożądany efekt może przynieść: tworzenie, promowanie oraz sprze- 60

daż atrakcyjnych pakietów turystycznych, w oparciu o instrumenty marketingu relacyjnego z klientem. Niezbędna jest zatem częstsza kooperacja, konkurujących ze sobą na co dzień przedsiębiorstw w celu: stworzenia, promowania i sprzedaży wspólnej oferty, co może przyczynić się, w konsekwencji, do poprawy ich wyników finansowych Coraz wię- cej turystów oczekuje bowiem propozycji gotowych pakietów, na które składają się usługi: noclegowe, gastronomiczne, rekreacyjne, zdrowotne oraz zagospodarowanie wolnego czasu, np. poprzez zwiedzanie atrakcyjnych miejsc, poznawanie kultury i lokalnych tradycji. Jednym z pożądanych rozwiązań mogłoby być przyłączanie kolejnych podmiotów do istniejących w województwie opolskim klastrów turystycznych. 13. W toku analizy rodzajów i wielkości wydatków turystycznych, należy stwierdzić że relatywnie wysoki popyt efektywny dotyczy głównie oferty takich podmiotów gospodarczych, jak: obiekty gastronomiczne i noclegowe, handel, produkcja pamiątek, podmioty oferujące atrakcje turystyczne (np. parki tematyczne, rekreacyjne, edukacyjne), obiekty rozrywkowe oraz podmioty świadczące usługi zdrowotne. 14. Około 25% ankietowanych turystów odwiedzających Opolszczyznę, dostrzegało możli- wość zwiększenia wydatków turystycznych, w przypadku pojawienia się odpowiednich ofert. Osoby te były zainteresowane wydatkowaniem wyższych kwot pieniędzy przede wszystkim na: rozrywki, atrakcje turystyczne, gastronomię, handel, kulturę i pamiątki.

Jednostki samorządu terytorialnego: 1. Analiza motywów przyjazdów turystów, realizowanych przez nich wydatków turystycznych oraz mocnych stron Opolszczyzny, związanych z atrakcyjnością turystyczną, wska- zuje na to, że największy potencjał rozwoju w regionie, mają takie formy turystyki jak: wypoczynkowa, poznawcza, kulturowa, w tym: sentymentalna, miejska (rozrywka, wydarzenia sportowe i kulturalne, muzea, zakupy, gastronomia i kulinarna) i religijna, a także zdrowotna oraz przygraniczna. Formy te wraz z tradycyjnymi dla województwa opolskiego rodzajami turystyki, takimi jak turystyka: wiejska, aktywna, industrialna i ekoturystyka powinny stanowić najważniejsze elementy kompleksowego produktu turystycznego. 2. Tylko około 5% respondentów, wskazywało na motywy przyjazdu na Opolszczyznę, mo- gące świadczyć o realizowaniu przez nich określonych form turystyki biznesowej. Z jed- nej strony może to wynikać z: miejsca (atrakcje turystyczne, węzły komunikacyjne oraz punkty informacji turystycznej) oraz czasu (sondaż prowadzono również w okresie wakacyjnym) realizacji badań, z drugiej natomiast strony może to świadczyć o słabym 61

poziomie rozwoju tej formy turystyki w województwie opolskim. Turystyka biznesowa jest obecnie jedną z najszybciej rosnących na świecie form turystyki, która generuje dużą wartość dodaną dla obszarów recepcyjnych. Dlatego należy podjąć działania zmierzające do jej bardziej dynamicznego rozwoju, polegające na uruchomieniu systemu zachęt dla potencjalnych inwestorów zainteresowanych budową hoteli biznesowych w regionie. Trzeba jednak pamiętać, że rozwój tej formy turystyki zależy przede wszystkim od skuteczności działań mających na celu poprawę potencjału gospodarczego regionu, głów- nie: zwiększenie specjalizacji gospodarczej, wzrost ilości zaangażowanego kapitału krajowego i zagranicznego, pobudzanie przedsiębiorczości regionalnej oraz rozwój sektora usług biznesowych. 3. Najbardziej atrakcyjne dla ankietowanych turystów okazały się takie atrakcje i miejsca w regionie, jak: zamek w Mosznej, JuraPark w Krasiejowie, Góra Świętej Anny, Opole, Nysa i okolice, Góry Opawskie, Brzeg oraz Kamień Śląski. Miejsca te mogłyby stanowić w przyszłości swoiste centra wzrostu regionalnej gospodarki turystycznej. 4. W kontekście uzyskanych wyników badań szczególnie istotne wydaje się być podjęcie działań zmierzających do: a. poprawy jakości infrastruktury transportowej oraz zbiorowego transportu regionalnego i lokalnego. W kontekście infrastruktury transportowej należy pamiętać nie tylko o jakości dróg publicznych, czy budowie ścieżek rowerowych, ale również o urządzeniach pomocniczych służących do bezpośredniej obsługi pasażerów (np. parkingach). Ponadto, w chwili obecnej turyści indywidualni, którzy nie posiadają prywatnego samochodu mają bardzo ograniczone możliwości swobodnego przemieszczania się między miejscowościami, czy atrakcjami turystycznymi. Jest to szczególnie widoczne w dni wolne od pracy, kiedy możliwość dotarcia do największych atrakcji turystycznych i z powrotem praktycznie nie istnieje (np. brakuje połączeń komunikacyjnych na trasie Opole – Moszna – Opole, czy Opole – Góra Świętej Anny – Opole). Niezbędne ze strony samorządów terytorialnych wydają się zatem wszelkie działania, zmierzające do stworzenia systemu zachęt inwestycyjnych oraz udzielania pomocy przedsiębiorstwom, które zamierzają inwestować w transport zbiorowy, uruchamiać nowe połączenia autobusowe, kolejowe, itp. b. rozwoju gospodarki regionalnej, w kierunku umożliwiającym zwiększenie znaczenia turystyki biznesowej na Opolszczyźnie (podróży służbowych, targów, wystaw, kongresów i konferencji), 62

c. wzrostu konkurencji na regionalnym i lokalnych rynkach, co może przyczynić się do obniżki cen niektórych usług i dóbr materialnych, d. poprawy infrastruktury turystycznej, głównie: hoteli, parków rozrywkowo- edukacyjnych, urządzeń rekreacyjnych, szlaków turystycznych (pieszych, rowerowych, wodnych), e. intensyfikacji działań związanych z marketingiem terytorialnym, profesjonalną promocją, głównie internetową oraz z budową i rozwojem kompleksowego systemu informacji turystycznej w regionie, f. poprawy oznakowania turystycznego, g. wzrostu dostępności do toalet publicznych oraz bezprzewodowego Internetu. 5. Bardzo dużym bodźcem rozwoju turystyki na Opolszczyźnie byłoby prawdopodobnie powstanie lotniska regionalnego lub udrożnienie i przystosowanie Odry do obsługi ruchu turystycznego. 6. Godne rozważenia przez jednostki samorządu terytorialnego różnych szczebli jest zastosowanie powszechnie wykorzystywanych instrumentów pobudzających rozwój turystyki na określonych obszarach recepcyjnych: a. działania stymulacyjne ze strony władz lokalnych zmierzające do uruchamiania nowych przedsiębiorstw turystycznych, należących do prywatnych właścicieli: zachęty fiskalne (np. obniżone stawki danin lokalnych, głównie podatku od nieruchomości i środków transportu), zachęty planistyczno-administracyjne (np. uwzględnienie turystyki w lokalnych strategiach rozwoju, wzrost znaczenia funkcji turystycznej w planach zagospodarowania przestrzennego), czy zachęty informacyjne (np. wzrost wydatków na promocję, czy bezpłatne doradztwo dla podmiotów gospodarczych), b. tworzenie i konsekwentna realizacja lokalnych strategii rozwoju turystyki, c. poprawa skuteczności pozyskiwania środków finansowych ze źródeł zewnętrznych (UE), na inwestycje transportowe, turystyczne i sportowo-rekreacyjne, d. wsparcie procesu tworzenia lokalnych organizacji turystycznych, e. monitoring rynku turystycznego, f. wsparcie procesu tworzenia struktur klastrowych, g. realizacja inwestycji mieszanych w ramach partnerstwa publiczno-prywatnego, h. szkolenie kadr turystycznych, zgodne z potrzebami regionalnego rynku pracy, i. rozwój systemu informacji turystycznej, j. wzrost liczby miast partnerskich, 63

k. marketing terytorialny, l. marketing turystyczny, w tym kreowanie marki turystycznej Opolszczyzny.

Oprócz przedstawionych rekomendacji o charakterze ogólnym należy wskazać także na rekomendacje specyficzne, odnoszące się do stymulowania polsko-czeskiego ruchu turystycznego: 1. Obiecującą przesłanką rozwoju turystyki przygranicznej jest fakt, że turyści z Czech stanowili drugą, co do liczebności, grupę turystów zagranicznych odwiedzających województwo opolskie. 2. Ankietowani z Czech przeważnie, wysoko lub średnio oceniali atrakcyjność turystyczną Opolszczyzny. Jest to szczególnie ważne w kontekście możliwości rozwoju takich rodza- jów turystyki jak: wypoczynkowa, poznawcza, aktywna, zdrowotna, czy wiejska. 3. Analizując deklaracje co do najchętniej realizowanych, przez turystów z Czech, rodzajów wydatków turystycznych i ich średnich kwot, należy stwierdzić że jednym z motywów ich przyjazdów do województwa opolskiego są zakupy. To sprawia, że dobre perspektywy rozwojowe ma przed sobą także turystyka handlowa. 4. Z badań wynika, że duży odsetek ankietowanych czeskich turystów słabo zna potrawy kuchni regionalnej Opolszczyzny. Należy zatem zintensyfikować działania informacyjne oraz edukacyjne mające na celu poprawę świadomości Czechów, co do polskich: tradycji, kultury, w tym kuchni regionalnej i języka. 5. Ankietowani turyści z Czech, którzy dostrzegali braki w polsko-czeskiej ofercie turystycznej wskazywali zazwyczaj na: infrastrukturę transportową i turystyczną oraz informację i promocję turystyczną. Należy zatem zintensyfikować działania zmierzające do ograniczenia tych braków. 6. Większość badanych Czechów widzi konieczność realizacji wspólnych polsko-czeskich projektów w takich obszarach jak: a. zagospodarowanie turystyczne Gór Opawskich, ze szczególnym uwzględnieniem Kopy Biskupiej, b. wspólne przedsięwzięcia: kulturalne, edukacyjne, turystyczne i promocyjne, c. rozwój infrastruktury transportowej, turystycznej i teleinformacyjnej (Internet), d. rozwój szlaków turystycznych (pieszych i rowerowych), e. wspólne kampanie społeczne, zmierzające do popularyzacji turystyki, prozdrowotnego stylu życia oraz współpracy kulturalnej na polsko-czeskim pograniczu. 64

7. Istnieje konieczność intensyfikacji współpracy transgranicznej w ramach Euroregionów: Pradziad i Silesia, zmierzającej do tworzenia wspólnego produktu turystycznego polsko- czeskiego pogranicza. 8. W toku badań uwidoczniła się duża potrzeba działań sieciowych realizowanych przez różne podmioty z obu krajów. Dotyczy to zarówno: przedsiębiorstw turystycznych, podmiotów gospodarczych z innych branż, przedstawicieli samorządu terytorialnego, organizacji i stowarzyszeń turystycznych, jednostek edukacyjnych i naukowych. Godnym polecenia rozwiązaniem instytucjonalnym może być w tym przypadku, utworzenia tzw. mega klastra turystycznego (tzw. „klastra klastrów”). Jest to rozwiązanie stosowane w niektórych krajach o wysokim poziomie rozwoju gospodarczego, polegające na połączeniu ze sobą potencjałów różnych klastrów, w tym przypadku turystycznych po obu stronach granicy i uzyskaniu dzięki temu efektów: synergii, skali i zakresu. 9. Zarówno turyści krajowi, jak i zagraniczni (w tym czescy) bardzo krytycznie oceniali infrastrukturę transportową na Opolszczyźnie, a dostępność komunikacyjna jest jednym z najważniejszych elementów atrakcyjności turystycznej obszarów recepcyjnych. W tym kontekście należy stwierdzić, że bardzo ważnym czynnikiem stymulującym proces rozwoju turystyki na polsko-czeskim pograniczu, byłoby uruchomienie transgranicznych połączeń kolejowych i autobusowych. W chwili obecnej, po likwidacji pociągu z Opola do Jesenika i Ramzovej, turyści nieposiadający własnego środka komunikacji mają bardzo utrudniony dostęp do obu krajów. Dobrym przykładem może być w tym przypadku województwo dolnośląskie, w którym uruchamiane są kolejne transgraniczne połączenia kolejowe, dzięki którym możliwa jest intensyfikacja kontaktów między mieszkańcami obu krajów, również w obszarze turystyki.

Spis literatury i materiałów źródłowych

1. Bank Danych Lokalnych, www.stat.gov.pl. 2. Kornak A., Ekonomika Turystyki, PWN, Warszawa 1985. 3. Ruch turystyczny w Łodzi i województwie łódzkim w 2011 roku, pod. red. B. Włodarczyk, Łódź 2012 4. Terminologia turystyczna. Zalecenia WTO, Instytut Turystyki, Warszawa 1995. 5. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997r. o usługach turystycznych (t.j. Dz. U. z 2004 r. Nr 223, po. 2268 z późn. zm.).

Spis rysunków

Rysunek 1. Korzystający ogółem z turystycznych obiektów zakwaterowania zbiorowego w województwie opolskim w latach 1995-2011 ...... 13 Rysunek 2. Korzystający krajowi z turystycznych obiektów zakwaterowania zbiorowego w województwie opolskim w latach 1995-2011 ...... 14 Rysunek 3. Korzystający zagraniczni z turystycznych obiektów zakwaterowania zbiorowego w województwie opolskim w latach 1995-2011 ...... 14 Rysunek 4. Udzielone noclegi korzystającym ogółem z turystycznych obiektów zakwaterowania zbiorowego w województwie opolskim w latach 1995-2011 ...... 15 Rysunek 5. Udzielone noclegi korzystającym krajowym z turystycznych obiektów zakwaterowania zbiorowego w województwie opolskim w latach 1995-2011 ...... 16 Rysunek 6. Udzielone noclegi korzystającym zagranicznym z turystycznych obiektów zakwaterowania zbiorowego w województwie opolskim w latach 1995-2011 ...... 16 Rysunek 7. Liczba korzystających ogółem z turystycznych obiektów zakwaterowania zbiorowego w województwie opolskim w latach 2009-2012 według miesięcy ...... 19 Rysunek 8. Liczba korzystajających krajowych z turystycznych obiektów zakwaterowania zbiorowego w województwie opolskim w latach 2009-2012 według miesięcy ...... 19 Rysunek 9. Liczba korzystających zagranicznych z turystycznych obiektów zakwaterowania zbiorowego w województwie opolskim w latach 2009-2012 według miesięcy ...... 20

Rysunek 10. Liczba udzielonych noclegów korzystającym ogółem z turystycznych obiektów zakwaterowania zbiorowego w województwie opolskim w latach 2009-2012 według miesięcy ...... 20 Rysunek 11. Liczba udzielonych noclegów korzystającym krajowym z turystycznych obiektów zbiorowego zakwaterowania w województwie opolskim w latach 2009-2012 według miesięcy ...... 21 Rysunek 12. Liczba udzielonych noclegów korzystającym zagranicznym z turystycznych obiektów zbiorowego zakwaterowania w województwie opolskim w latach 2009-2012 według miesięcy ...... 21 Rysunek 13. Kraje pochodzenia zagranicznych respondentów ...... 25 Rysunek 14. Miejsca zamieszkania respondentów według województw ...... 26 Rysunek 15. Struktura respondentów według statusu materialnego ...... 32 Rysunek 16. Struktura respondentów według podziału na turystów i odwiedzających jednodniowych ……………………………………………………………………………….33 Rysunek 17. Struktura bazy noclegowej wykorzystywanej przez respondentów w województwie opolskim ...... 40 Rysunek 18. Struktura wydatków ponoszonych przez respondentów w województwie opolskim ...... 43 Rysunek 19. Dwadzieścia najbardziej atrakcyjnych turystycznie miejscowości województwa opolskiego według respondentów ...... 46 Rysunek 20. Wykaz mocnych stron Opolszczyzny z perspektywy atrakcyjności turystycznej według respondentów ...... 48 Rysunek 21. Rekomendacja województwa opolskiego innym osobom przez respondentów 50 Rysunek 22. Ocena atrakcyjności województwa opolskiego według ankietowanych Czechów ...... 52 Rysunek 23. Najpopularniejsze potrawy kuchni regionalnej Śląska Opolskiego według opinii respondentów z Czech ...... 53 Rysunek 24. Przejawy bariery językowej na polsko-czeskim pograniczu wskazane przez respondentów z Czech przyjeżdżających do województwa opolskiego ...... 55

Spis tabel

Tabela 1. Korzystający z turystycznych obiektów zakwaterowania zbiorowego w województwie opolskim w latach 1995-2011 ...... 13 Tabela 2. Noclegi udzielone w turystycznych obiektach zakwaterowania zbiorowego w województwie opolskim w latach 1995-2011 ...... 15 Tabela 3. Średnia liczba noclegów udzielonych jednemu korzystającemu z turystycznych obiektów zakwaterowania zbiorowego w województwie opolskim w latach 1995-2011 ...... 17 Tabela 4. Wartość miesięcznych wskaźników sezonowości liczby korzystających z obiektów bazy noclegowej województwa opolskiego w latach 2009-2012 [%] ...... 22 Tabela 5. Wartość miesięcznych wskaźników sezonowości liczby udzielonych noclegów w obiektach bazy noclegowej województwa opolskiego w latach 2009-2012 [%] ...... 22 Tabela 6. Liczba oraz wskaźniki sezonowości korzystających z bazy noclegowej województwa opolskiego w latach 2009-2012 w ujęciu kwartalnym ...... 23 Tabela 7. Liczba oraz wskaźniki sezonowości udzielonych noclegów w obiektach bazy noclegowej województwa opolskiego w latach 2009-2012 w ujęciu kwartalnym ...... 23 Tabela 8. Pochodzenie geograficzne respondentów zagranicznych według krajów zamieszkania ...... 24 Tabela 9. Pochodzenie respondentów według zamieszkiwanych województw ...... 27 Tabela 10. Respondenci wg rodzaju zamieszkiwanej jednostki osadniczej...... 28 Tabela 11. Struktura ankietowanych odwiedzających województwo opolskie według wieku ...... 28 Tabela 12. Struktura ankietowanych według płci ...... 29 Tabela 13. Struktura respondentów według stanu cywilnego ...... 29 Tabela 14. Struktura respondentów według liczby osób w gospodarstwie domowym ...... 29 Tabela 15. Struktura respondentów według wykształcenia ...... 30 Tabela 16. Struktura respondentów według statusu zawodowego ...... 31 Tabela 17. Struktura respondentów według zawodów ...... 31 Tabela 18. Planowana długość pobytu respondentów w województwie opolskim...... 33 Tabela 19. Częstotliwość przyjazdów respondentów do województwa opolskiego ...... 34 Tabela 20. Liczba przyjazdów respondentów do województwa opolskiego ...... 34 Tabela 21. Struktura respondentów przyjeżdżających do województwa opolskiego według osób towarzyszących ...... 35

Tabela 22 Liczba osób towarzyszących respondentom w podróży do województwa opolskiego ...... 35 Tabela 23. Liczba dzieci towarzyszących respondentom...... 35 Tabela 24. Struktura respondentów według przyjazdu do województwa opolskiego bezpośrednio z miejsca zamieszkania ...... 36 Tabela 25. Źródła informacji respondentów o województwie opolskim ...... 36 Tabela 26. Motywy przyjazdów respondentów do województwa opolskiego ...... 37 Tabela 27. Organizator przyjazdu respondentów do województwa opolskiego ...... 38 Tabela 28. Środki transportu wykorzystywane przez respondentów ...... 38 Tabela 29. Struktura bazy noclegowej wykorzystywanej przez respondentów w województwie opolskim ...... 39 Tabela 30. Standard hoteli, w których nocowali respondenci ...... 40 Tabela 31. Struktura miejscowości w których nocowali respondenci w województwie opolskim ...... 41 Tabela 32. Konsumpcja usług turystycznych przez odwiedzających województwo opolskie 41 Tabela 33. Rodzaje wydatków ponoszonych w województwie opolskim przez respondentów...... 42 Tabela 34. Struktura respondentów przyjeżdżających do województwa opolskiego według skłonności do wydatkowania większej kwoty pieniędzy w przypadku poprawy oferty podażowej ...... 43 Tabela 35. Struktura respondentów przyjeżdżających do województwa opolskiego według rodzajów wydatków możliwych do zrealizowania w przypadku poprawy oferty podażowej . 43 Tabela 36. Ranking 20 największych atrakcji turystycznych województwa opolskiego według respondentów ...... 44 Tabela 37. Ranking 20 najbardziej atrakcyjnych turystycznie miejscowości województwa opolskiego według respondentów ...... 45 Tabela 38. Wykaz mocnych stron Opolszczyzny z perspektywy atrakcyjności turystycznej według respondentów ...... 47 Tabela 39. Wykaz słabych stron Opolszczyzny z perspektywy atrakcyjności turystycznej według respondentów ...... 48 Tabela 40. Średnia arytmetyczna ocen poszczególnych elementów oferty turystycznej województwa opolskiego w opinii respondentów ...... 49 Tabela 41. Deklaracja ponownych odwiedzin województwa opolskiego przez respondentów ...... 50 69

Tabela 42. Szacunkowa wielkość ruchu turystycznego przyjazdowego w województwie opolskim w roku 2012 ...... 51 Tabela 43. Wykaz skojarzeń respondentów z Czech związanych z województwem opolskim ...... 52 Tabela 44. Znajomość kuchni regionalnej według respondentów z Czech...... 53 Tabela 45. Występowanie braków w ofercie turystycznej na polsko-czeskim pograniczu według respondentów z Czech ...... 54 Tabela 46. Wykaz braków występujących w ofercie turystycznej na pograniczu polsko- czeskim według opinii respondentów z Czech...... 54 Tabela 47. Występowanie bariery językowej na polsko-czeskim pograniczu według respondentów z Czech ...... 54 Tabela 48. Potrzeba stworzenia wspólnej oferty turystycznej na pograniczu polsko-czeskim według opinii respondentów z Czech ...... 55 Tabela 49. Potencjalne obszary wspólnej oferty turystycznej na polsko-czeskim pograniczu, wskazane przez respondentów z Czech przyjeżdżających do województwa opolskiego ...... 56

Streszczenie

Głównym celem poznawczym badań było oszacowanie wielkości i struktury ruchu turystycznego przyjazdowego w województwie opolskim w roku 2012. W pracy wykorzystano cztery główne metody badawcze: badania dokumentów, heurystyczną, sondażu diagnostycznego oraz statystyczną. Główną metodą badawczą w pracy była metoda sondażu diagnostycznego, w ramach której wykorzystano technikę ankietową. Narzędziem badawczym był kwestionariusz ankiety ruchu turystycznego. Badania sondażowe przeprowadzono w okresie od marca do września 2012 w wytypowanych przez ekspertów miejscowościach województwa opolskiego. Zastosowano technikę ankietową audytoryjną, polegającą na samodzielnym wypełnianiu przez respondentów kwestionariusza ankiety. Po wstępnej selekcji merytorycznej i formalnej zebranych formularzy wyeliminowano kwestionariusze niespełniające wymogów jakościowych. Ostatecznie do analizy statystycznej przyjęto 3233 ankiety. Oszacowano, że w roku 2012 województwo opolskie odwiedzi w celach turystycznych około 766 469 osób, w tym około 682 086 turystów krajowych oraz około 84 383 turystów zagranicznych. Wśród uczestników badań sondażowych było około 69% turystów krajowych oraz około 31% turystów zagranicznych. Wśród turystów zagranicznych przeważali Niemcy i Czesi, zaś wśród turystów krajowych mieszkańcy województw: śląskiego, dolnośląskiego, małopolskiego, wielkopolskiego, łódzkiego i mazowieckiego. Wśród ankietowanych było około 45% odwiedzających jednodniowych oraz około 55% turystów nocujących na Opolszczyźnie, natomiast wśród obcokrajowców około 30% odwiedzających jednodniowych oraz 70% turystów. W badanej grupie turystów przeważały kilkudniowe pobyty, a respondenci byli najczęściej na Opolszczyźnie po raz pierwszy. Przeważającymi motywami przyjazdu były: wypoczynek, zwiedzanie zabytków, odwiedziny miejsc rodzinnych, udział w wydarzeniach oraz odwiedziny znajomych. Ankietowani zwykle przyjeżdżali na Opolszczyznę prywatnym samochodem, autokarem lub pociągiem oraz nocowali w hotelach lub u krewnych. Turyści krajowi deklarowali, że wydają średnio 525 złotych na dzień, najwięcej na: zakwaterowanie 94 złotych, leczenie 88 złotych, wyżywienie 60 złotych, rozrywki i inne wydatki po 51 złotych oraz zakupy 48 złotych. Turyści zagraniczni deklarowali natomiast średnie wydatki w kwocie 741 złotych na dzień, najwięcej na: zakupy 149 złotych, zakwaterowanie 114 złotych, atrakcje turystyczne 94 złotych, leczenie 72 złote oraz wyżywienie i rozrywki po 59 złotych. Za największe atrakcje turystyczne Opolszczyzny uznano: w opinii turystów krajowych – Zamek

w Mosznej, JuraPark w Krasiejowie oraz Górę Świętej Anny, natomiast według turystów zagranicznych – Górę Świętej Anny, miasto Opole oraz JuraPark w Krasiejowie. Najbardziej atrakcyjnymi miejscowościami były: Opole, Nysa, Moszna, Krasiejów i Góra Świętej Anny. Do mocnych stron województwa opolskiego z perspektywy atrakcyjności turystycznej zaliczono: walory turystyczne (naturalne i antropogeniczne), gościnność, dostępność komunikacyjną, atrakcje turystyczne oraz porządek. Najsłabsze strony regionu to natomiast: infrastruktura transportowa, zły stan gospodarki regionalnej, bardzo wysokie ceny oraz słabo rozwinięta infrastruktura turystyczna. Ankietowani turyści z Czech najczęściej wysoko lub średnio oceniali atrakcyjność turystyczną Opolszczyzny. Najpopularniejszymi wśród nich potrawami były: kluski śląskie, pierogi, żurek, rolada wołowa i bigos. Większość ankietowanych nie widziała poważniejszych braków we wspólnej polsko-czeskiej ofercie turystycznej. Ci, którzy dostrzegali takie braki optowali za realizacją wspólnych projektów dotyczących: Gór Opawskich, imprez kulturalnych, nauki języków obu krajów oraz inwestycji transportowych i turystycznych. Na podstawie analizy przeprowadzonych badań w pracy sformułowano rekomendacje dla przedsiębiorstw turystycznych oraz przedstawicieli jednostek samorządu terytorialnego. Zalecenia obejmowały działania umożliwiające wykorzystanie mocnych i zniwelowanie słabych stron Opolszczyzny, z perspektywy jej atrakcyjności turystycznej. Ich realizacja może przyczynić się do stworzenia kompleksowego produktu turystycznego województwa opolskiego, czego konsekwencją będzie poprawa atrakcyjności oraz wzrost popytu turystycznego (ruchu i wydatków) w województwie opolskim. Jest to szczególnie ważne w kontekście stymulowania procesu rozwoju turystyki na polsko-czeskim pograniczu.

Konferencja rozpoczynająca realizację projektu pn. „Badania ruchu turystycznego na pograniczu polsko- czeskim szansą na profesjonalizację wspólnej oferty Regionów”

73 Spotkanie robocze z Partnerem Zagranicznym projektu Klastrem Turystycznym Kraju Morawsko-Śląskiego KLACR o.s. z Ostrawy.

Kontrola ankieterów w Brzegu

74 Kontrola ankieterów w JuraParku w Krasiejowie

Kontrola ankieterów w Zamku w Mosznej

75 Kontrola ankieterów w Prudniku

Kontrola ankieterów w grodzie rycerskim w Biskupicach

Daniel Puciato, PhD Wyższa Szkoła Bankowa we Wrocławiu (Wrocław School of Banking) Tadeusz Grabiński, Professor Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego (Cracow Academy of Andrzej Frycz Modrzewski) Piotr Mielec, M.A. Opolska Regionalna Organizacja Turystyczna (Opole Silesia Regional Tourist Organization) Urszula Kiraga, M.A. Opolska Regionalna Organizacja Turystyczna (Opole Silesia Regional Tourist Organization)

The structure of the tourist flow as a premise of the tourist economy efficiency improvement in the Polish-Czech borderland

Summary

The increase of the tourist economy of the reception areas, requires monitoring of the demand for tourism. The analysis of the size and structure of the flow and expenditures on tourism is the basics of the correct identifying of the needs of tourists and creating a complex and complementary tourist offer in the Polish-Czech border. The cognitive aim of this research was to define the structure of the arrivals of the Czech tourists to opolskie voivodeship in 2012. In this research three methods have been applied: heuristic, a diagnostic survey, and statistical. The main method of research was the diagnostic survey, a questionnaire technique, based on a survey on the tourist flow. The survey was carried out between March and September 2012, in twenty most attractive touristy places of the Opole region. 194 correctly completed surveys were collected. During the course of the research it was established that most of the surveyed tourists were one day visitors. The Czech respondents arrived most frequently from : Olomouc region or Moravian-Silesian region. The most popular purposes for arrivals of the surveyed to Opole region were: leisure, knowing tourist values and entertainment. The surveyed most frequently spent money on: food, shopping, tourist attractions and souvenirs. On average they spent about 394 zlotys daily. The best tourist attractions the respondents considered: JuraPark in Krasiejów, Knights’ Town in Byczyna and harvest festival in Opole region. From the point of view of tourist attractiveness the Czech tourists regarded as the strong sides of the Opole region the following: hospitality, transport access and natural environment, while tourist infrastructure, disorder and high prices were found as the weak sides. Most of the surveyed were satisfied with their stay in opolskie

voivodeship and declared that they would recommend this region as a place worth visiting. In this research also recommendations for tourist companies and territorial self-government units have been presented, which implementation would enable stimulating processes of development of tourism in the Polish-Czech borderland.

Key words: efficiency, tourist flow, survey, tourism economy, Polish-Czech border

Introduction

The tourism economy covers these areas of activity which are determined by tourist demand in its wide range. This demand does not only refer to goods and services which are directly used for consumption, but also to such areas of business activity which are tightly or partly dependent on the travellers’ flows and which development would not be possible if not tourism1. The peculiarity of the spatial structure of tourism cause that the problems of its development should be considered mainly at local and regional level. It is in specific places or regions where the biggest tourist consumption takes place. It requires from the representatives of territorial self-governments taking actions connected with management of the tourist reception area. This process is, however characterised by a big complexity which results mainly from the necessity of simultaneous execution of targets: the tourism economy of the area itself (local or regional), autonomic business and social units (companies, organisations, associations), and also the spatial units in which it functions (commune, poviat, or voivodeship). In economy practice function two approaches to tourist area management: spontaneous approach and planned approach2. The spontaneous approach is a sign of economic liberalism and is based on the game of market forces. Its effect can be a spontaneous development of tourism economy and emerging products of tourism. The unreliability of the market mechanism is connected even with occurrence of the external effects (costs), e.g. ecological, it causes that the planned approach3 plays the dominating role in the contemporary world. Within its boundaries the intentional and purposeful tourist policy at the local and regional level is carried out.

1 A. Panasiuk, Ekonomika turystyki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007, p. 49. 2 E. Dziedzic, Obszar recepcji turystycznej jako przedmiot zarządzania strategicznego, Oficyna Wydawnicza Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, Warszawa 1998, pp. 35-38. 3 J. Stiglitz, Ekonomia sektora publicznego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008, pp. 79-91; D. Puciato, Rola turystyki w realizacji koncepcji zrównoważonego rozwoju w gminie Głuchołazy, w: Zrównoważony rozwój turystyki, red. S. Wodejko, Oficyna Wydawnicza Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, Warszawa 2008, pp. 279-290; D. Puciato, B. Goranczewski, Systemy zarządzania środowiskowego jako narzędzie budowania świadomości ekologicznej u interesariuszy przedsiębiorstw turystycznych, w: Turystyka wobec nowych zjawisk w gospodarce światowej, red. E. Dziedzic, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa, pp. 533-554.

Its main task is modelling processes of tourism development in the direction which enables increase of the effectiveness of the whole tourist economy of the reception area4. It is not possible however, without carrying out analytical activities, connected mainly with defining the size, the structure and the expenditures of the tourism. Only such approach can enable creating a competitive tourist offer, and as a consequence optimisation of the size and the structure of the tourism flow and increase of effectiveness of the whole tourism economy. It will enable generating excess revenues over finance costs for places and their region. It is especially important with respect to the reception areas which are in the direct neighbourhood of the state borders. The tourism is currently one of the most important areas of the trans- border cooperation between neighbouring countries, and the development of the tourism itself intensifies very often economic cooperation and contributes to the development of the borderland spatial units5.

1. Methodological aims of the research

As we have already stated the main problem of the research is the structure of the tourist arrivals from the Czech Republic to opolskie voivodeship. Apart from the existing multiple earlier researches about the tourist flow, there is lack of those which deal with tourism in the Polish-Czech border. In the previous researches the problem was not also dealt with respect to the opolskie voivodeship. The main aim of this research is to fill in this research gap. The following detailed problems will be solved based on empirical research: 1. What is the characteristics of the Czech tourists coming to Opole region, with respect to such socio-economic factors like: place of residence, age, sex, education, or professional status? 2. What is the characteristics of the stay of the surveyed in opolskie voivodeship with respect to such factors like: length, purposes, used means of transport, or purchased tourist services?

4 B. Goranczewski, D. Puciato, Zastosowanie analizy SWOT w formułowaniu strategii rozwoju turystyki na obszarach recepcyjnych, „Turyzm” 2010, nr 20, s. 45-55. 5 D. Puciato, Współpraca transgraniczna w obszarze turystyki na terenie Euroregionu Pradziad, w: Społeczno- gospodarcze aspekty turystyki regionów przygranicznych, red. J. Rut, A. Nizioł, Uniwersytet Rzeszowski, Rzeszów, s. 23-30; B. Woś., Problemy zagospodarowania turystycznego Gór Opawskich, „Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich” 2008, nr 8, pp. 115-122.

3. What was an average level of expenditures bore by the respondents during they stay in Opole Silesia? 4. Which places were the most interesting for the respondents? 5. What was an average evaluation grade of the respective elements of the tourist offer of the Opole region? 6. What activities stimulating the development of the borderland tourism should be taken by the Polish tourist companies and territorial self-governments? The object range of the research covers tourist arrivals, the subject range are the Czech tourists, the spatial range is covered by the administrative borders of the opolskie voivodeship, and the time range are the first three quarters of 2012. The information presented in the article is a part of the tourist flow research in opolskie voivodeship in 2012 which was carried out by Wyższa Szkoła Bankowa we Wrocławiu Wydział Ekonomiczny w Opolu (Wrocław School of Banking the Department of Economics in Opole) and Opolska Regionalna Organizacja Turystyczna (Opole Regional Tourism Organisation). The project titled “The research of the tourist flow in the Polish-Czech borderland a chance for professionalization of the common offer of the Regions” was co- financed from the funds of the European Regional Development Fund and the state budget. In the research the three research methods were applied: heuristic, diagnostic survey, and statistical. Within the framework of heuristic method (Delphic) a panel of experts was called which included recognized specialists dealing with economic and spatial aspects of tourism. The main tasks of the experts were: to select and evaluate the most attractive tourist places in opolskie voivodship and help to solve the current problems arising during the research. The main research method was the diagnostic survey method in which a questionnaire technique was used. The research tool was a survey on tourism flows prepared for the purpose of the research based on: similar questionnaires prepared previously in other areas of Poland (Małopolska) and experience and knowledge of the researchers. The survey was carried out between March and September 2012 in selected by the experts places of the opolskie voivodeship. Both the visitors and home and foreign tourists arriving to Opole region for the purposes other than permanent work and studies whose stay did not exceed 90 days were covered in this research. The auditorium survey technique was applied, which was based on individual self-reliant completion of the survey by the respondents. The pollster was nearby the respondents to explain any possible doubts. During the research a questionnaire in Czech language was used.

The statistical method was used to define the size of sampling and to carry out analysis of the results of the research. While defining the simple sampling the following formula was applied:

N n  (1) 4N 1d 2  1 2 ua where: N – estimated number of general population, uα – value of the cumulative distribution function of the standard normal distribution N(0,1) for a given level of significance α = 5%, d – precision level of the estimates of the structure indices (percentage)

The sampling was defined based on the GUS (Central Statistical Office) data from 2011 which referred to the use of collective accommodation places (Report KT-1). Stratified sampling (11 strata), where the stratum were different accommodation places was applied. The number of questionnaires which were to collect in respective places was proportional to the evaluation of their tourist attractiveness carried out by the experts included in the panel. After the initial content-related and formal selection of the questionnaires, those which did not come up to quality standards were eliminated. Finally to the statistical analysis 194 questionnaires were accepted which were completed by the tourist from Czech Republic, from 3233 which were collected during the whole research. Within the framework of statistical analysis the following were calculated: the number and the frequency of selecting respective answers and average arithmetic values of respective elements of the tourist offer in Opole region.

2. The characteristics of the surveyed tourists from the Czech Republic

In the surveyed group the similar percentage of the representatives of both sexes was observed. There were slightly more men (51,03%), as compared to women (48,97%). More than half of the surveyed (56,70%) were people between 21 and 40. More or less every sixth respondent was at the age between 41 and 50, and every tenth below 20 and between 51 and 60. The smallest number in the surveyed group (6,70%)constituted people at the age between 61 and 70 (tables 1-2). The surveyed tourist from the Czech Republic came to Opole region most frequently from the following regions: Olomouc (43,30%) and Moravian-Silesian (37,11%). Significantly less people came from other Czech regions i.e.: Zlin region (5,67%),

Pardubice region (4,64%), Middle Czech region (3,61%), South-Moravian region (2,58%) and Prague (1,55%). The smallest number came from the following regions: Hradec, Karlovy Vary and Usti regions (0,52% each). Among the surveyed dominated people from: small, counting below 20 thousand inhabitants towns (36,08%), villages (23,20%) and towns from 20 to 100 thousand inhabitants (21,65%). There was 7,73% of tourists from towns between 100 to 200 thousand inhabitants, however only 5,67% tourists came from cities between 200 and 500 thousand and more than 500 thousand inhabitants (tables 3-4).

Table 1. The structure of the surveyed according to sex Sex Number of surveyed Percentage of surveyed [%] Woman 95 48,97 Man 99 51,03 Total 194 100,00 Source: own research based on the survey.

Table 2. The structure of the surveyed according to age Age [years] Number of surveyed Percentage of surveyed [%] ≤ 20 20 10,31 21-30 52 26,80 31-40 58 29,90 41-50 31 15,98 51-60 20 10,31 61-70 13 6,70 Total 194 100,00 Source: own research based on the survey.

Table 3. The structure of the surveyed according to the region of residence Region name Number of surveyed Percentage of surveyed [%] Olomouc 84 43,30 Moravian-Silesian 72 37,11 Zlin 11 5,67 Pardubice 9 4,64 Middle Czech 7 3,61 South-Moravian 5 2,58 Prague 3 1,55 Hradec 1 0,52 Karlovy Vary 1 0,52 Usti 1 0,52 Total 194 100,00 Source: own research based on the survey.

Table 4. The structure of the surveyed according to the place of residence in which they lived Number of surveyed Percentage of surveyed Place of residence tourists tourists [%] Countryside 45 23,20 < 20 thousand inhabitants 70 36,08 20-100 thousand inhabitants 42 21,65 100-200 thousand inhabitants 15 7,73 200-500 thousand inhabitants 11 5,67 > 500 thousand inhabitants 11 5,67 Total 194 100,00 Source: own research based on the survey.

In the surveyed groups slightly dominated (51,55%) people living in permanent relationship as compared to those who were single (48,45%). In households of the respondents mostly lived: four (29,38%), three (25,77%), two (17,01%) or five people (15,46%). The biggest group of the respondents were people with secondary education (42,78%). 27,32% of the respondents had higher education (M.A.), while 15,46% had higher vocational education (B.A. level), vocational 10,31%, and 4,12% of the respondents had basic education (tables 5-7).

Table 5. The structure of the surveyed according to marital status Marital status Number of surveyed Percentage of surveyed [%] In a relationship 100 51,55 Single state 94 48,45 Total 194 100,00 Source: own research based on the survey.

Table 6. The structure of the surveyed according to the number of people living in the household Number of people Number of surveyed Percentage of surveyed [%] 1 14 7,22 2 33 17,01 3 50 25,77 4 57 29,38 5 30 15,46 6 8 4,12 7 2 1,03 Total 194 100,00 Source: own research based on the survey.

Table 7. The structure of the surveyed according to education level Percentage of surveyed Education Number of surveyed tourists [%]tourists Basic and junior secondary 8 4,12 Vocational 20 10,31 Secondary 83 42,78 Higher vocational (B.A. level) 30 15,46 Higher (M.A. level) 53 27,32 Total 194 100,00 Source: own research based on the survey.

Almost 60% of the surveyed were people professionally active. Most frequently they represented the following professions: teacher, service sector employee, state clerk, health service employee, economist and seller. There were 18,04% of students, 8,76% of retired people , 6,19% of housewives , 5,15% of unemployed, and 4,12% of secondary school students. Almost half of the respondents evaluated their incomes as average, 25,77% as low, 14,95% very low, 7,22% very high, while 5,67% as high (tables 8-10).

Table 8. The structure of the surveyed according to professional status Professional status Number of surveyed Percentage of surveyed [%] Professionally active 112 57,73 Retired 17 8,76 Students 35 18,04 Housewife 12 6,19 Secondary school students 8 4,12 Unemployed 10 5,15 Total 194 100,00 Source: own research based on the survey.

Table 9. The structure of the surveyed according to profession Profession Number of surveyed Percentage of surveyed [%] Teacher 18 23,68 Service sector employee 9 11,84 State clerk 7 9,21 Health Service employee 6 7,89 Economist 6 7,89 Seller 5 6,58 Entrepreneur 4 5,26 Technician 4 5,26 Engineer 4 5,26

Uniformed services 4 5,26 Manager 3 3,95 Construction worker 2 2,63 Production worker 2 2,63 Lawyer 1 1,32 Freelancer 1 1,32 Total 76 100,00 Source: own research based on the survey.

Table 10. The structure of the surveyed according to the evaluation of their own income Income evaluation Number of surveyed Percentage of surveyed [%] Very low 29 14,95 Low 50 25,77 Average 90 46,39 High 11 5,67 Very high 14 7,22 Total 194 100,00 Source: own research based on the survey.

3. The organisation of the trip and stay in opolskie voivodship

Among the surveyed 70% were one day visitors, and 30% were visitors spending in opolskie voivodship at least 24 hours. Among one day tourists dominated people who spent one day in Opole region without lodging for the night (58,25%), and among tourist lodging for the night who spent here a few days it was (22,16%). The representatives of the latter group of the surveyed spend in opolskie voivodeship on average around 6,35 nights. 31,94% of the respondents were in opolskie voivodeship for the first time, 28,27% were here previously a few times, 24,08% came for the second time, and 15,71% of the respondents often visited Opole region. Among those people dominated tourists who came to Opole Silesia more than 7 times. (Tables 11-13).

Table 11. The structure of the surveyed according to the lenghth of stay in opolskie voivodship Length of stay Number of surveyed Percentage of surveyed [%] Up to 3 hours 20 10,31 One day without lodging 113 58,25 One day with lodging for the night 18 9,28 A few days 43 22,16 Total 194 100,00 Source: own research based on the survey.

Table 12. The structure of the surveyed according to the frequency of visits in Opole region

Frequency of visits Number of surveyed Percentage of surveyed [%]

For the first time 61 31,94 For the second time 46 24,08 I was here a few times 54 28,27 I often come here 30 15,71 Total 191 100,00 Source: own research based on the survey.

Table 13. The structure of the surveyed according to the number of arrivals to Opole region

Number of arrivals Number of surveyed Percentage of surveyed[%]

3 4 14,81 4 3 11,11 5 1 3,70 6 2 7,41 ≥7 17 62,96 Total 27 100,00 Source: own research based on the survey.

During the stay in Opole region the respondents were most frequently accompanied by the members of their family (42,55%), organised groups (23,40%) or friends (13,30%). 17,55% of the Czech respondents came to opolskie voivodeship alone. The respondents who travelled in a group were most frequently accompanied by: from one to three people (on average 2,60), or / and one or two children (on average 1,73) (tables 14-16).

Table 14. The structure of the surveyed according to the number of people accompanying them during the stay in Opole region People accompanying during travel Number of surveyed Percentage of surveyed[%] Family 80 42,55 Organised group 44 23,40 Nobody 33 17,55 Friends 25 13,30 Family and friends 5 2,66 Others 1 0,53 Total 188 100,00 Source: own research based on the survey.

Table 15. The structure of the surveyed according to the number of people accompanying them during the stay in Opole region Number of people Number of surveyed Percentage of surveyed[%] 1 28 25,69 2 25 22,94 3 32 29,36 4 17 15,60 5 3 2,75 6 2 1,83 ≥ 7 2 1,83 Total 109 100,00 Source: own research based on the survey.

Table 16. The structure of the surveyed according to the number of children accompanying them during they stay in opolskie voivodeship Number of children Number of surveyed Percentage of surveyed[%] 1 9 40,91 2 10 45,45 3 3 13,64 Total 22 100,00 Source: own research based on the survey.

The most frequently used sources of information about opolskie voivodeship were: families (39,66%), Internet and leaflets and brochures (10,97% each), school (7,59%) and guidebooks (7,17%). The least popular sources of information were traditional media, such as TV and radio (2,11% each). The most frequent purposes for respondents’ arrival to opolskie voivodeship were: rest (23,10%), exploring tourist anthropogenic attractions (11,81%) natural environment attractions (10,50%), entertainment (8,92%), shopping (8,14%), visiting friends (7,87%), taking part in events (6,56%) health (5,77%). Rarely, the respondents gave other purposes. (tables 17-18).

Table 17. The structure of the surveyed according to the used sources of information about opolskie voivodeship Source of information Number of surveyed Percentage of surveyed[%] Family 94 39,66 Leaflets and brochures 26 10,97 Internet 26 10,97 School 18 7,59 Guidebooks 17 7,17 Others 12 5,06

Work 10 4,22 Press 9 3,80 Tourism fair 8 3,38 Travel catalogues 7 2,95 Radio 5 2,11 TV 5 2,11 Total 237 100,00 Source: own research based on the survey.

Table 18. The structure of the surveyed according to the most important purpose for arrival Purpose of stay Number of surveyed Percentage of surveyed[%] Rest 88 23,10 Sightseeing 45 11,81 Exploring natural environment 40 10,50 Entertainment 34 8,92 Shopping 31 8,14 Visiting friends 30 7,87 Taking part in events 25 6,56 Health 22 5,77 Agritourism 10 2,62 Transit 9 2,36 Visiting relatives 9 2,36 Sport activities 9 2,36 Taking part in training 8 2,10 Education 8 2,10 Religion 4 1,05 Taking part in integration events 3 0,79 Business 3 0,79 Visiting family places 2 0,52 Other 1 0,26 Total 88 100,00 Source: own research based on the survey

More than half of the respondents organised their stay in opolskie voivodeship on their own. Friends organised arrivals for 10,82% of the respondents, families for 9,79%, while work places and schools for 8,25% of them. Only 6,70% of the Czech respondents used services of travel offices. More than 60% of the respondents came to Opole region by their own car, 14,95% by coach, by bike or on foot 8,25%, while 6,19% came by transport van. Rarely the tourists used other means of public transport such as: a regular city bus, or a train. (tables 19-20).

Table 19. The structure of the surveyed according to the stay organiser

Organiser of arrival Number of surveyed Percentage of surveyed[%]

Arriving person himself/herself 100 51,55 Friends 21 10,82 Family 19 9,79 Work place 16 8,25 School 16 8,25 Travel office 13 6,70 Other 8 4,12 Parish church 1 0,52 Total 194 100,00 Source: own research based on the survey.

Table 20. The structure of the surveyed according to the used means of transport

Means of transport Number of surveyed Percentage of surveyed[%]

Car 122 62,88 Coach 29 14,95 Other 16 8,25 Transport van 12 6,19 City bus 8 4,12 Train 7 3,61 Total 194 100,00 Source: own research based on the survey.

The Czech tourists coming to opolskie voivodeship spent at least one night at different hotel facilities such as: hotel (24,14%), lodging house (22,41%) and camp site (17,24%). A very popular accommodation facility among the respondents was also the Knights’ Town in Byczyna which was chosen by 5,52% of the respondent. Rarely the tourist chose: agritourism farm, family or friends’ flat, family house, motel or a youth hostel. The places in which the Czech tourists spent nights were most frequently located in: Opole, Nysa and Byczyna. Almost 70% of the respondents did not use any local tourist services apart from, accommodation facilities and restaurants. The others used services of experienced tourist guides, recreation instructors, leisure time all-round entertainers, tourist information employees and tour guides. (tables 21-24).

Table 21. The structure of the surveyed according to the used accommodation facilities

Accommodation facility Number of surveyed Percentage of surveyed[%]

Hotel 14 24,14 Lodging house 13 22,41 Camp site 10 17,24 Knights’ Town 9 15,52 Agritourism 3 5,17 Family flat 3 5,17 Family house 2 3,45 Motel 2 3,45 Friends 2 3,45 Youth hostel 1 1,72 Total 58 100,00 Source: own research based on the survey.

Table 22. The structure of the surveyed tourists staying at hotels according to the hotel category Hotel category Number of surveyed Percentage of surveyed[%] ** 3 25,00 *** 9 75,00 Total 12 100,00 Source: own research based on the survey.

Table 23. The structure of the surveyed tourists according to the accommodation places

Place Number of surveyed Percentage of surveyed[%]

Opole 20 32,79 Nysa 9 14,75 Byczyna 9 14,75 Otmuchów 3 4,92 Kolonowskie 3 4,92 Głubczyce 3 4,92 Namysłów 3 4,92 Głuchołazy 2 3,28 Jarnołtówek 2 3,28 Turawa 2 3,28 Grodziec 2 3,28 Paczków 2 3,28 Krasiejów 1 1,64 Total 61 100,00 Source: own research based on the survey.

Table 24. The structure of the surveyed according to the used local tourist services

The use of tourist services Number of surveyed Percentage of surveyed[%]

No tourist service used 133 69,63 Tourist guide 28 14,66 Recreation instructor 18 9,42 Other 10 5,24 Tour guide 2 1,05 Total 191 100,00 Source: own research based on the survey. 4. Expenditures of the Czech tourists

The surveyed declared that they spent money most frequently on: food (62,37%), shopping (45,88%), tourist attractions (37,63%), souvenirs (30,93%), accommodation (21,65%), entertainment (18,56%) and sport (12,37%). The biggest average amounts of money the respondents spent on: accommodation 75 zlotys, food 71 zlotys, shopping 60 zlotys, tourist attractions 47 zlotys and souvenirs 35 zlotys. On average each Czech tourist spent in opolskie voivodeship 394 zlotys daily (table 25). Most of the respondents did not see a possibility of spending bigger amounts of money, in case the tourist offer in the region is broadened. Those who could see such a possibility would spend extra money on: shopping, food, souvenirs, health, culture, tourist attractions, sightseeing, entertainment, recreation, and accommodation (tables 25-27).

Table 25. The structure of the surveyed according to the types and average amount of expenditures in opolskie voivodeship.

Number of surveyed Percentage of the Average expenditures Type of expenditure declaring surveyed declaring declared by the expenditures expenditures [%] surveyed [zlotys]

Food 121 62,37 71 Shopping 89 45,88 60 Tourist attractions 73 37,63 47 Souvenirs 60 30,93 35 Accommodation 42 21,65 75 Entertainment 36 18,56 30 Sport 24 12,37 29 Culture 17 8,76 27 Health treatment 6 3,09 10 Others 6 3,09 10 Total × × 394 Source: own research based on the survey.

Table 26. The structure of the surveyed according to the potential of spending bigger amount of money during the stay in Opole region Possibility of spending bigger Number of surveyed Percentage of surveyed[%] amount of money No 116 68,24 Yes 54 31,76 Total 170 100,00 Source: own research based on the survey.

Table 27. The structure of the surveyed declaring possibility of spending bigger amounts of money on tourist expenditures, according to their types

Types of potential expenditures Number of surveyed Percentage of surveyed[%]

Shopping 13 32,50 Food 8 20,00 Souvenirs 4 10,00 Health treatment 4 10,00 Culture 3 7,50 Tourist attractions 2 5,00 Sightseeing 2 5,00 Entertainment 2 5,00 Recreation 1 2,50 Accommodation 1 2,50 Total 40 100,00 Source: own research based on the survey

5. The evaluation of selected elements of tourist offer of the Opole region

The respondents from the Czech Republic found the following tourist attractions of the Opole region as the biggest: JuraPark in Krasiejów, Knights’ Town in Byczyna, harvest festival in Opole region. Among other tourist attractions were also: the city of Opole, the Opole Open-Air Museum of Rural Architecture in Opole-Bierkowice, the castle in Moszna, the city of Nysa, Opawskie mountains, the Zoo in Opole, the city of Paczków, St. Ann’s mountain (Góra Świętej Anny), Jarnołtówek, Głuchołazy, the city walls in Paczków, lakes: Nyskie and Otmuchowskie, the city of Otmuchów, Amphitheatre in Opole, churches in Brzeg and the Museum of Gas industry in Paczków (table 28).

Table 28. Ranking of 20 best tourist attractions of Opole region according to the surveyed Number of Ranking position Name of the tourist attraction surveyed tourist

1 JuraPark in Krasiejów 24 2 Knights’ Town in Byczyna 21 3 Harvest festival in Opole region 20 4 Opole 16 The Opole Open-Air Museum of Rural Architecture 5 15 in Opole 6 The castle in Moszna 12 7 Nysa 11 8 Opawskie mountains 10 9 Zoo in Opole 9 10 Paczków 9 11 Góra Świętej Anny (St. Ann’s mountain) 6 12 Jarnołtówek 6 13 Głuchołazy 5 14 City walls in Paczków 5 15 Nyskie lake 4 16 Otmuchowskie lake 4 17 Otmuchów 4 18 Amphitheatre in Opole 3 19 Churches in Brzeg 3 20 The Museum of Gas Industry in Paczków 3 Source: own research based on the survey.

Among the strong sides of the Opole region, from the point of view of tourist attractiveness, the tourists included: hospitality, transport access, natural environment, tourist attractions, anthropogenic attractions, close distance to the country borders, and regional cuisine. (table 29). As the weakest sides, in this context, the respondents found: tourist infrastructure, disorder, high prices, bad condition of regional economy (table 30). Evaluating respective elements of the tourist offer of the voivodeship the respondents found the following elements as the strongest sides: hospitality, good atmosphere, quality of tourist service, tourist information and security, while the following were evaluated as the weakest; public toilets, regional and local transport, clean street and marking of tourist facilities (table 31).

Table 29. The strong sides of the Opole region according to the surveyed

Strong sides Number of surveyed Percentage of surveyed[%]

Hospitality 27 19,0 Transport access 20 14,1 Natural environment attractions 20 14,1 Tourist attractions 16 11,3 Anthropogenic attractions 12 8,5 Close to the country borders 11 7,7 Regional cuisine 10 7,0 Tourist infrastructure 9 6,3 Attractive prices 7 4,9 Tradition 4 2,8 Security 2 1,4 Order 2 1,4 Regional economy 1 0,7 The capital of the region 1 0,7 Total 142 100,0 Source: own research based on the survey.

Table 30. The weak sides of the Opole region according to the surveyed

Weak sides Number of surveyed Percentage of surveyed[%]

Transport infrastructure 33 34,02 Disorder 17 17,53 High prices 10 10,31 Condition of regional economy 9 9,28 Tourist infrastructure 6 6,19 Lack of hospitality 5 5,15 Eating out 4 4,12 Weak promotion 4 4,12 Few interesting events 4 4,12 Lack of public toilets 3 3,09 Internet 1 1,03 Natural environment attractions 1 1,03 Total 97 100,0 Source: own research based on the survey.

Table 31. Arithmetic mean of respective elements of the tourist offer of the region according to the surveyed

Element of the tourist offer Average grade from 1 to 6

Kindness 5,00 General atmosphere 4,86 Hospitality 4,82 Quality of tourist service 4,80 Tourist information 4,78 Security 4,77 Eating out 4,71 Accommodation 4,64 Tourist guide services 4,63 Access to bank services 4,60 Mass events (e.g. cultural) 4,57 Access to wireless Internet 4,54 Travelling to Opole region 4,50 Entertainment (e.g. pubs, clubs) 4,44 Marking of Tourist facilities 4,42 Clean streets 4,37 Regional and local transport 4,22 Public toilets 3,86 Arithmetic mean 4,59 Source: own research based on the survey.

The majority of the respondents was satisfied with their stay in Opole region (96,91%) and declared that they would recommend opolskie voivodeship to their relatives as a place worth visiting. However, a numerous group did not see the need of coming to opolskie voivodeship again (28,35%), or did not have their own opinion on this issue yet (21,65%). The intention to visit the region again was declared by 19,59% of the respondents, while 15% definitely said yes and no. (tables 32-33).

Table 32. The structure of the surveyed according to the declaration of recommendation of the Opole region to their relatives Recommendation of the Opole Number of surveyed Percentage of surveyed[%] region No 6 3,09 Yes 188 96,91 Total 194 100,00 Source: own research based on the survey.

Table 33. The structure of the surveyed according to the intention to visit opolskie voivodeship again

Coming to Opole region again Number of surveyed Percentage of surveyed[%]

Definitely not 28 14,43 No 55 28,35 Hard to say 42 21,65 Yes 38 19,59 Definitely yes 31 15,98 Total 194 100,00 Source: own research based on the survey.

6. The proposed directions for improvement of the tourist economy efficiency in the Polish-Czech borderland

Analysing the results of the carried out survey the following recommendations can be formulated for the Polish tourist companies and territorial self-governments, which implementation can contribute to improvement of the quality of service for the Czech tourists coming to Poland, and as result to improvement of the tourist economy efficiency in the Polish-Czech borderland: I. Tourist companies 1. The carried out survey shows that most of the respondents from the Czech Republic are one day visitors. On one hand appropriate offers should be prepared for such tourist, however on the other hand measures should be taken to prolong the average stay of the Czech tourists in opolskie voivodeship. It will enable to increase tourist expenditures and may result in increasing the efficiency of economic units, described as the relation of the efficiency of business activity to the expenditures invested in its course. 2. The most frequently used sources of information about opolskie voivodeship by the respondents : different forms of the so called word of mouth marketing (family, friends, work places, schools), leaflets brochures and the Internet. Moreover more than 80% of the respondents came to Opole region from Olomouc region and Moravian-Silesian region. If the tourist companies want to increase the effectiveness and improve efficiency of marketing activities, they should use the most popular information channels and direct the message mainly to people from the named Czech regions. Apart from the tourist companies it also refers to the territorial self-government units, and trade organisations and associations. 3. Very few respondents declared using services of travel offices. It can be, to some extent, explained by the fact that very often to opolskie voivodeship came tourists from the

neighbouring Czech regions. There is no doubt, that there is here a big possibility of increasing the demand for services of the tourist organisers and middlemen. Hence, it should be recommended to travel offices to create a special offer for tourists from the most popular Czech emission markets and development of distribution and promotion on these markets. 4. Most of the respondents did not use any local tourist services, apart from accommodation and eating out. After taking special stimulating demand activities, some of these people should be interested, among other things, in services provided by: tourist guides, tour guides, leisure time all-round entertainers, or fitness and recreation instructors. It seems that in the long run, the demanded effect can be achieved by: creating, promoting and sales of attractive tourist packages, created by cooperating entities of tourism economy. This type of net activities could be implemented, for example, based on the so called mega tourist cluster (“the cluster of the clusters”). This is a solution applied in some countries with a high level of economy development, based on linking the potential of a few clusters together, in this case linking tourist cluster on both sides of the border, and achieving the effects of: synergy, scale, and range. 5. During the course of the analysis of the types and amount of tourist expenditures, it must be stated that relatively high effective demand refers to the offer of such economic entities like: restaurants and eat out points, shops, entities offering tourist attractions (e.g. theme parks, recreation and education places), and companies dealing with production and sales of souvenirs. 6. Every third respondent notices the possibility of increasing the tourist expenditures, in case new and appropriate offers appear. The people were interested in spending bigger amounts of money mainly on: shopping, food, souvenirs and medical treatment. II. Territorial self-government units 1. The analysis of the main purposes for arrival of the respondents to opolskie voivodeship shows, that most frequently their favourite forms of tourism are: rest, learning, and culture. Hence, the above mentioned types of tourism should constitute the most important elements of mutual Polish-Czech offer. 2. The most attractive for the respondents were: JuraPark in Krasiejów, Knights’ Town in Byczyna, harvest festival in Opole region, the city of Opole, the Opole Open-Air Museum of Rural Architecture in Opole, the castle in Moszna, the city of Nysa, and Opawskie mountains.

3. The respondents were very critical about the transport infrastructure in Opole region. In this context it must be stated, that a very important factor stimulating the process of the development of tourism in Polish-Czech borderland would be launching new train and bus services linking both bordering countries. 4. The analysis of the research results entitles to state that, the following areas are especially important in implementing mutual Polish-Czech projects: a) Tourist management and development of the Opawskie mountains, with special emphasis on the Kopa Biskupia (the “Bishop’s mountain”) b) Mutual ventures: cultural, educational, tourist, promotional. c) The development of transport, tourist and IT (Internet) infrastructure. d) The development of tourist routes (for walkers, bikers and water routes). e) Mutual social campaigns aiming at popularisation of: tourism, healthy lifestyle , and cultural cooperation in Polish-Czech borderland. 5. There i also the necessity of intensifying of the trans-border cooperation within Euroregions : Praded (the ”Grandfather”) and Silesia, aiming at creating mutual Polish- Czech tourist product of the Polish-Czech borderland.

Literature

Dziedzic E., Obszar recepcji turystycznej jako przedmiot zarządzania strategicznego, Oficyna Wydawnicza Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, Warszawa 1998. Goranczewski B., Puciato D., Zastosowanie analizy SWOT w formułowaniu strategii rozwoju turystyki na obszarach recepcyjnych, „Turyzm” 2010, nr 20, pp. 45-55. Panasiuk A., Ekonomika turystyki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007. Puciato D., Rola turystyki w realizacji koncepcji zrównoważonego rozwoju w gminie Głucho- łazy, w: Zrównoważony rozwój turystyki, red. S. Wodejko, Oficyna Wydawnicza Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, Warszawa 2008, pp. 279-290. Puciato D., Współpraca transgraniczna w obszarze turystyki na terenie Euroregionu Pradziad, w: Społeczno-gospodarcze aspekty turystyki regionów przygranicznych, red. J. Rut, A. Nizioł, Uniwersytet Rzeszowski, Rzeszów 2009, pp. 23-30. Puciato D., Goranczewski B., Systemy zarządzania środowiskowego jako narzędzie budowania świadomości ekologicznej u interesariuszy przedsiębiorstw turystycznych, w: Turystyka wobec nowych zjawisk w gospodarce światowej, red. E. Dziedzic, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa 2011, pp. 533-554. Stiglitz J., Ekonomia sektora publicznego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008. Woś B., Problemy zagospodarowania turystycznego Gór Opawskich, „Infrastruktura i Ekolo- gia Terenów Wiejskich” 2008, nr 8, pp. 115-122.