ISSN: 1380-8915 nr 122 Nieuwsbrief Kwartaalblad van de Stichting Werkgroep Zambia nr. 122 juni 2008 Een Speciale Dag INHOUD Voor Nederlanders die "iets" met Zambia hebben wordt 4 juli een speciale dag: oud-president Kenneth Kaunda is in het land; hopelijk Politiek Binnenland 2 hoort u bij degenen die hem kunnen ontmoeten; zie daarvoor de Economie 4 achterpagina. Landbouw 5 Economie ( + bijdrage ambassade) 6 In Zambia waren Wereldvrouwendag (8 maart) en Wereld Malaria dag (25 april) speciale dagen waarop aandacht besteed werd aan positieve Mijnbouw 9 ontwikkelingen op dat onderwerp. U leest daarover in deze Nieuwsbrief Energie 10 in de hoop dat die aandacht niet beperkt blijft tot die enkele dag. Transport 11 Je zult maar voor een enkele dag op bezoek zijn in Zambia en dan net Water 12 de grote stroomstoring meemaken of een overstroming. Of je hoort alleen van het prolongeren van de bokstitel door Esther Phiri of het Toerisme en Natuur 13 verlies van het Zambiaanse voetbalteam (0-1 in Togo). Als je het alleen Onderwijs 14 met die ervaring moet doen levert dat een beperkt beeld. Kinderen 16 Onze redacteuren volgen Zambia al lang, bekijken regelmatig het Vrouwen 17 nieuws en zoeken op internet in allerlei bronnen. Zo schetsen ze een evenwichtig beeld en daar leest u elk kwartaal weer over. Gezondheidszorg 18 In dit nummer bijvoorbeeld kijkt Jan Kees van Donge al vooruit naar de Religie, Cultuur, Boulevard 20 opvolging van de huidige president in 2011, belichten Martine Koopman Sport 22 en Arie Glas elk de voors en tegens van de productie van Ingezonden: Mpongwe 24 biobrandstoffen en bespreekt Ingezonden: IICD 26 Henny Gerner van de Reisverslag: Senanga 27 Ambassade de ontwikkeling Werkgroep Zambia 28 van het lokale bedrijfsleven. Dit zijn maar een paar voorbeelden; vanaf vorig nummer staan de auteurs met naam en toenaam bij de artikelen en staan zo ook een beetje in het zonnetje. Dat mag ook wel, want ze steken heel wat vrije tijd in het schrijven van deze stukken.

Ook in het land steken vrijwilligers veel tijd in acties die geld opleveren ten bate van ontwikkelingsprojecten in Zambia. Deze keer geven we weer enkelen van hen een kans om over hun project of actie te vertellen: Computers komen aan in Mpongwe, fietsen in Kasama, computernetwerken worden aangelegd voor gezondheidssector en voor boeren. Alles lijkt doordrenkt lijkt te zijn van hiv-aids-problemen merkte Nelke van der Lans tijdens haar bezoek, waarvan ze verslag doet.

Van al deze organisaties worden op 4 juli afgevaardigden uitgenodigd voor een bijeenkomst op het ministerie van Buitenlandse Zaken in Den Haag. Dit jaar zijn er niet alleen twee ambassadeurs aanwezig (de vertrekkende en de komende), maar is ook oud-president Kenneth Kaunda te gast. Daarmee zal voor de In oktober 2004 nam oud-president Kenneth Kaunda het zambia bezoekers ook 4 juli een speciale "Zambia"-dag worden. Boek in ontvangst van toenmalig ambassadeur Schönherr. Deze foto prijkte in december 2004 op de voorpagina van znb 108; Nu Ben Schulte, eindredactie is KK op 4 juli te gast in Nederland bij de Zambia-dag..

ZNB 122 -1/ juni 2008 Binnenlandse politiek Jan Kees van Donge

Wordt Maureen Mwanawasa de opvolgster van ? Mwanawasa's presidentiële termijn eindigt pas in 2011. Het is dus rijkelijk vroeg om aan opvolging te denken, maar toch was dat het belangrijkste politieke nieuws van de afgelopen maanden. Bezorgdheid over de gezondheid van de president kan daarvoor de reden zijn. Mwanawasa heeft in 1996 een ernstig auto-ongeluk gehad en is nooit helemaal over de gevolgen hiervan heengekomen. Dat blijkt bijvoorbeeld uit zijn slepende manier van spreken. Er zijn binnen de MMD verscheidene politici die interesse toonden in het presidentschap, zoals minister van Gezondheid, Brian Chituwo, minister van Financiën, Ngandu Magande, minister van Binnenlandse zaken, Ronnie Shikapashwa en minister van Voorlichting, Mike Mulungoti, maar de naam die in de eerste plaats genoemd werd is die van Maureen Mwanawasa, de echtgenote van de president. Maar het is de moeite waard eerst stil te staan bij Ludwig Sondashi, een politicus uit het Noord-Westen, die begin maart zijn interesse in de opvolging van Levy aankondigde. Die identifi catie met het Noord-Westen is belangrijk en brengt zaken naar voren die First Lady Maureen Mwanawasa arriveert bij Mulungushi International Conference buiten het zicht blijven in het rumoer rond een mogelijke kandidatuur van Maureen. Centre . als hijzelf, als vertegenwoordiger van Ludwig Sondashi, Het was een verrassing dat Ludwig het Noord-Westen, geen gooi naar het Benny Tetamashimba Sondashi in begin maart aankondigde dat presidentschap in gedachten heeft. Dit hij presidentskandidaat voor de MMD zijn overwegingen op de achtergrond en het Noord-Westen wilde zijn. Hij is minister voor de MMD In een presi dentiële race wordt er bij de roep om Maureen Mwanawasa geweest, maar verloor in de verkiezingen niet over regionale of tribale rivaliteit als opvolger, die later ongetwijfeld weer gesproken, want men wil stem men van 2006 zijn parlementszetel. Momenteel luider zullen gaan klinken. (TZ 15/03; 5/4 /08; Post 21, 24, 25/4/08 ) krijgen in het hele land.Toch was het is hij praktiserend advocaat en heeft hij overduidelijk dat presidents-kandidaat geen enkele politieke functie meer. Anderson Mazoka, van de UPND, in Als MMD voorlichter verwelkomde De opkomst van Maureen Het is nauwelijks in de pers opgemerkt 2001 veel steun kreeg in het Zuiden, Tetamashimba de intentie van Sondashi toen Mwanawasa in november 2007 zei Westen en Noord-Westen, maar elders om zich kandidaat te stellen. Opmerkelijk dat de MMD aan een opvolger voor hem heel weinig. Een onuitgesproken reden was dat hij dit deed daarvoor was dat het tijd werd om dit vanuit regionaal Sata's hartaanval en evacuatie vanuit die delen van Zambia kandidaten perspectief: Sondashi, Op 26 april werd president, , te rekruteren. Immers het Nyanja- was de enige persoon met spoed naar Milpark Hospital in sprekende deel van Zambia, het Oosten, die zich uit het Noord- afgevoerd vanwege een zware hartaanval. PF had een President geleverd in de persoon Westen kandidaat had secretaris, , merkte al snel op dat de van Kaunda, en het Noorden, het Bemba- gesteld. Hij sprak kosten voor rekening van de PF zouden komen. Dit sprekende deel was gerepresenteerd door daarbij de verwachting werd hem niet in dank afgenomen. Het was beneden Chiluba. Anderson Mazoka was een uit dat er wel sterkere peil, liet een regeringswoordvoerder weten, om een Tonga-spreker uit het Zuiden. De MMD kandidaten uit de levensbedreigende ziekte te politiseren. Er werd heeft in 2006 het Westen en het Noord- noordelijke, oostelijke gesuggereerd dat Scott persoonlijk gewin op het oog Westen teruggewonnen. Daar speelde en zuidelijke had en hem werd aangeraden zich aan te passen aan Solwezi MP, Benny Tetamashimba, een provincies zouden Zambiaanse normen en waarden. Inmiddels maakte heel belangrijke rol in, want hij was komen. Dat werd Sata goede vooruitgang en herstelde binnen redelijke overgegaan van UPND, Mazoka's partij, later gevolgd door termijn. Terug in Zambia bracht hij op 15 mei een naar Mwanawasa's MMD en bracht een andere uitspraak bezoek aan State House om president Mwanawasa daarmee de loyaliteit in de provincie van Tetamashimba: persoonlijk te bedanken voor zijn doortastende mee. Toen hij na de verkiezingen van Mwanawasa moet optreden. Dankzij diens toestemming immers, kon 2006 minister werd, werd dat overigens president van de MMD er een Airbus gecharterd worden die Sata midden in niet gezien als blijven, ook al is hij na de nacht naar Zuid-Afrika evacueerde. Het bezoek een beloning, 2011 geen president aan State House zou ook een nieuw hoofdstuk maar eenvoudig van Zambia meer, en in de relatie tussen Sata als een daad van Maureen Mwanawasa en Mwanawasa moeten rechtvaardigheid. moet de volgende inluiden. In een gesprek Hij is nu behalve presidentskandidaat achter gesloten deuren minister ook worden. Tetamashima hebben de politieke leiders voorlichter van de vindt het wellicht wijs eerdere geschillen bijgelegd partij. om niet ambitieus en betere samenwerking in over te komen, maar Ludwig Sondashi het vooruitzicht gesteld. het zou vreemd zijn Sata in goede doen

ZNB 122 -2/ juni 2008 Jan Kees van Donge Binnenlandse politiek

zou ook aan Poetin in Rusland kunnen Corruptiezaken denken, die zichzelf tot eerste minister benoemde toen hij grondwettelijk niet De aandacht gericht langer president kon zijn. Het is vreemd dat er niet meer protest is tegen een op Moses Katumbi en mogelijke opvolging van Maureen, gegeven de sterke sentimenten tegen Katebe Katoto presidenten die lang willen regeren. Moses Katumbi is de gouverneur van Katanga en samen met een familielid, Alleen de lokale weblog Times Katebe Katoto, alias Raphael Soriani, President Mwanawasa met Maureen staat vol met anti-Maureen commentaar. duiken zij keer op keer op in de moet gaan denken. Mwanawasa zei ook Het verschil met de eerder genoemde corruptiezaken rond Chiluba. Nadat dat hij iemand in gedachten had waar presidentsvrouwen is dat die politieke deze zaken net grote vooruitgang de partijraad geen bezwaar tegen kon ervaring hadden. Volgens de weblog hadden geboekt vanwege het vonnis hebben, maar dat hij de naam niet kon heeft Maureen geen enkele kwalificatie van de Londense rechtbank, was het noemen. De weblog Zambian Chronicle om president te zijn. Ze heeft als vreemd dat de Zambiaanse regering concludeerde gelijk dat hij zijn vrouw presidentsvrouw alleen wat liefdadige besloot alle zaken tegen Moses Katumbi Maureen bedoelde. Het gevolg was een stichtingen en NGO's gestimuleerd. te laten vallen. Mike Mulongoti, wijdverbreide steunverklaring voor haar Dan is er ook nog de constatering dat de regeringsvoorlichter, zei dat dit vanuit de MMD in alle provincies. zij vroeger Jehova's Getuige is geweest, puur uit economische overwegingen Al in januari was er veel steun voor wat zeker in het verleden animositeit was gebeurd. Moses Katumbi had Maureen binnen de MMD. kon oproepen. Zij is uit die beweging namelijk herhaaldelijk de grens tussen Simasiku Namakando, de MMD gezet omdat politiek bedrijven niet Zambia en DR Congo dichtgegooid. voorzitter van de Western Province verenigbaar is met deze geloofsrichting. De koperindustrie in Zambia en die in verzekerde haar van de totale steun Ze heeft zich inmiddels aangesloten bij Congo zijn dezer dagen nauw verweven, van die provincie als zij zou staan. De de charismatische Southern Baptists. dus leidde dit tot grote opstoppingen Mwanawasa's hebben veel gedaan voor Eind januari zou ze een verklaring over aan de grens van vrachtauto's met erts de provincie en we willen continuïteit, een mogelijke kandidatuur afleggen, dat aan Zambiaanse smelters geleverd merkte hij op. Maar de steun komt uit het maar dat is er nog niet van gekomen. moest worden. Mulongoti zei dat de hele land, de MMD in het Oosten, zowel keuze simpel was: of de Zambiaanse als in het Zuiden verklaarde zich voor En dan is er nog economie wordt lamgelegd, of de zaken Maureen. Lameck Chibombamilimo, Clive Chirwa worden op vriendschappelijke basis geregeld. Het gaat in het geval Katumbi MMD minister in de Noordelijke Clive Chirwa, Pofessor of Crash- vooral om bezittingen op de Copperbelt Provincie, zei onomwonden dat ze worthiness, bestaat heel groot in de die hij niet rechtmatig volgens hem presidenti'le allure heeft. weblogs, maar geniet verkregen zou hebben. Zijn Maar ook op een weblog van Zambianen in Zambia nauwelijks bankrekeningen zijn weer uit de United States, was sprake van bekendheid. In heropend en een grote kist veel steun. Daar werd het echter al snel november 2007 maakte met edelstenen is weer aan een feministische zaak. Niet alleen de hij bekend dat hij hem overgedragen. naam van Maureen werd genoemd, president van de MMD maar ook die van Inonge Lewanika. wilde worden en in 2011 Maar tegelijkertijd is wel Ms. Lewanika verloor spectaculair in de presidentskandidaat de rechtszaak tegen Chani presidentsverkiezingen van 2001. van de partij. Professor Fisheries, het bedrijf van Zambiaanse blogs noemen al de Chirwa werkt aan de Chirwa Katebe Katoto, heropend. vergelijking met Hillary Clinton en Bolton Universiteit Het bedrijf zou betrokken mevrouw Kirchner in Argentinië. Men in Engeland en doet duidelijk iets met zijn bij oplichting in verband met de het ontwerpen van automobielen. Hij levering van maïs en militair materieel. is van mening dat hij goed Zambiaanse Het kan dus zijn dat Katumbi een problemen kan inschatten, omdat een overeenkomst met de Zambiaanse perspectief van buiten Zambia zo veel justitie heeft gesloten die nu zijn maat helderder is. Hij is bevriend met Chief en familielid in moeilijkheden brengt. Bright Nalubamba in de Southern Op weblogs worden deze twee namen Province. Nalubamba is een politieke direct in verband gebracht met Vernon overlever die actief is geweest in de Mwaanga die al zijn functies kwijtraakte coöperatieve beweging en heel dicht bij na een omstreden bezoek aan deze twee Mwanawasa en Sata, goede vrienden?;(Courtesy of UNIP stond. personen. NIMD; foto genomen voorafgaand aan dialoog over (maravi.blogspot.com; www.mmegi.bw; zambianchronicle. grondwetsherziening in het Zambia Centre for Inter-Party com; www.lusakatimes.com) www.lusakatimes.com Dialogue.

ZNB 122 -3/ juni 2008 Economie Martine Koopman

Biodiesel: een vloek of een zegen voor de Zambiaanse economie?

‘Biodiesel is cruciaal voor het concurrentievermogen van de lidstaten’, volgens Mr. Mwencha, de Secretaris-Generaal van de Common Market for Eastern and Southern Africa (COMESA), maar Mr. Chipokolo van de Participatory Ecological Land Use Management Association (PELUM) is het daar niet mee eens: ‘Zambia zal moeten kiezen tussen het voeden van de bevolking of het voeden van het toenemend aantal auto’s en de vraag van de industrie’. Voor- en tegenstanders van biodiesel komen met andere argumenten, maar Zambia geeft ongeveer US$ 500 miljoen per jaar uit aan het importeren van olie. Dit wordt in de Indeni raffinaderij verder verwerkt tot de benodigde brandstof. De raffinaderij is verouderd en is regelmatig buiten gebruik. Biodiesel zou dan net het verschil kunnen maken. maken is dat biodiesel boeren naast Jatropha voedsel zullen van Jatropha vooral blijven verbouwen." De boeren in geproduceerd wordt North-Western Province, die op Jatropha door kleine boeren." overstappen verbouwen nog steeds maïs Voorlichting is hierbij dus en pinda's. North-Western Biopower Ltd cruciaal, want de Jatropha- heeft 1500 boeren gecontracteerd. En dit teelt is arbeidsintensief, gebeurt ook in andere provincies. en en boeren moeten 2 De regering heeft via de Energy jaar wachten op de eerste Regulation Board (ERB) de biodiesel oogst en pas vanaf het in Zambia gereguleerd via een licentie vierde jaar kan er twee systeem. Zij heeft ook gevraagd aan de keer per jaar worden Golden Valley Agricultural Research geoogst. Een Jatropha Trust (GART) om onderzoek te doen plant gaat echter 35 jaar naar de milieu-effecten. President mee. Mwanawasa heeft aangegeven Jatropha Biodiesel heeft voor- en te zullen verbieden als blijkt dat dit gewas Jatropha pers nadelen voor de Zambiaanse economie. de nitraatbalans in de grond verstoord, In Zambia komen verschillende gewassen De voedselprijzen gaan ook in Zambia maar onderzoek lijkt op het tegendeel te in aanmerking voor het produceren van omhoog, al heeft dit nog niet tot grote wijzen. Jatropha lijkt een stabiliserend biodiesel. Voedsel gewassen als maïs en protesten geleid. Maar doordat Jatropha effect op de grond te hebben en helpt soja zijn er echter niet echt effici'nt voor. lokaal verbouwd en verwerkt kan worden tegen bodemerosie. Maïs is nodig als voedsel en kost zelfs tot diesel, kan het een oplossing bieden (Wren media april 2008, TZ 27/2/07; 20/4/08, P 22/4/08, www. 30% meer energie om te produceren dan voor de sterk toenemende brandstofprijs. checkbiotech.org, ENN, Ecoworld april 2008) gewone diesel. Soja levert per hectare Zambia heeft bovendien nog veel land maar 0,8 ton diesel op. Suiker is een beter dat niet geschikt is voor het alternatief, maar heeft erg veel water verbouwen van voedsel, nodig (zo'n 800 liter per kg). In Zambia maar wel voor Jatropha. lijkt het biogewas van de toekomst de "Als 5% van dit land wordt Jatropha struik. Deze levert 2,5 ton diesel bebouwd met Jatropha, wordt per hectare op en kan groeien op plaatsen het energieprobleem kleiner waar voedsel niet kan worden verbouwd en creëren de boeren een of in combinatie met voedselgewassen. aanvullend inkomen. Dit zal Bovendien kan het restproduct gebruikt niet ten koste gaan van de worden als kookbrandstof, voor de voedselproductie", aldus Dr. fabrikage van zeep of als organische Judith Lungu, decaan aan de meststof. Landbouwfaculteit van de UNZA. "Ik heb nog nooit Tyson Bruno, de managing director van gezien dat katoen maïs heeft de Biofuels Association Zambia (BAZ): vervangen, dus ik denk dat "Eén ding dat we duidelijk moeten Jatropha plantage Kortom het lijkt dat biodiesel voor een aantal boeren een weg uit de armoede zou kunnen worden, zeker als er meer onbenutte grond wordt gebruikt. Maar 'biodiesel is geen magische uitweg uit de armoede. In Zambia wordt al jaren door kleine boeren katoen en tabak verbouwd. En hoeveel hebben er tot nu toe een weg uit de armoede gevonden?' vraagt Mr. Chitalu, CEO van Organic Producers and Processors Association of Zambia (OPPAZ) zich af.

ZNB 122 -4/ juni 2008 Arie Glas Landbouw

Biobrandstof als nuttig landbouwproduct? In internationaal verband is afgesproken dat in 2020 het aandeel van biobrandstoffen in de totale hoeveelheid brandstoffen 20 % moet bedragen. Hieraan wil ook de Zambiaanse overheid zijn deel bijdragen: 10% van de brandstofbehoefte zou lokaal als biodiesel geproduceerd moeten worden. Voor de energievoorziening is het gunstig, maar is het ook gunstig voor de landbouw? Via olie of ethanol en andere Afrikaanse Een groot aantal gewassen is geschikt landen gaan werken aan voor de productie van biobrandstoffen. biobrandstoffen. In het Hiertoe behoren grofweg twee soorten land wordt al standaard gewassen: enerzijds planten waaruit 10 procent ethanol uit olie geproduceerd kan worden, zoals cassave aan benzine toegevoegd. Ook Jatropha, Pongamia, koolzaad, oliepalm in Mozambique is een ethanolfabriek en pinda's en anderzijds gewassen opgestart. waaruit ethanol (alcohol) gemaakt wordt, In Zambia zijn de eerste projecten ook zoals suikerriet, maïs, soja en graan. Op van de grond gekomen, zoals op het wereldschaal ligt de grootste nadruk op bedrijf van Roger Sherrif in Serenje. Deze ethanolproductie. ondernemer laat zijn trekkers en trucks In Zambia is veel ervaring aanwezig met lopen op biodiesel uit zelf verbouwde suikerriet en maïs. Voor oliepalm valt zonnebloemen en pinda's en produceert er te weinig regen en met de productie 2000 liter diesel per dag. Kamal Desai, lid van de Biofuels van soja en graan is niet veel ervaring, meer dan maïs en graan. Ethanol is een Association of Zambia namens Marli bovendien geldt voor deze gewassen dat vluchtige stof die moeilijk door pijp- Investments, een investeringsbedrijf dat het rendement laag is. leidingen te vervoeren is. Hierom wordt brood ziet in de biobrandstoffen, pleit Jatropha is het gewas waarop men zich in ook wel gekeken naar de productie van voor een financiele injectie voor de Zambia concentreert, omdat dit goed in butanol; minder gevaarlijk en geschikt industrie om goed van start te komen. droge gebieden kan groeien en geschikt voor transport door bestaande leidingen. Marli Investments heeft 30-jarige is voor lokale productie en verwerking. De toepassingen van biobrandstoffen contracten afgesloten met 25 000 kleine Jatropha kan goed gebruikt worden als zijn legio. Neem bijvoorbeeld boeren, waaronder 65 % vrouwen, voor afscheiding in de vorm van een heg. De ethanolgel: een product uit ethanol, de levering van Jatropha zaden. Een plant is giftig voor dieren. In tegenstelling water en een verdikkingsmiddel dat gebrek aan startkapitaal vertraagt verdere tot wat wel eens geschreven wordt, heeft gebruikt kan worden om op te koken, aanplant en opbouw van infrastructuur. ook Jatropha een redelijke grondsoort en waarbij er geen brandhout meer nodig Desai ziet geen gevaar voor concurrentie onderhoud nodig. Voor plukken van de is en ademhalingsklachten voorkomen tussen Jatropha en voedselgewassen, zaden is veel arbeidskracht nodig. worden: de gel brandt rookvrij. omdat volgens hem land gebruikt kan Van plant tot biobrand- Projecten in Afrika worden dat anders braak ligt. De Zambiaanse overheid heeft K 600 stof: de verwerking en Zambia miljoen gereserveerd voor onderzoek Zaden van oliehoudende planten worden Succesvolle projecten op het continent naar Jatropha en heeft een team van uitgeperst, waarbij de koek die overblijft zijn er wel. In buurland Malawi zijn experts naar India gestuurd om daar geschikt is om te gebruiken als veevoeder onlangs een serie auto's ingevoerd die op ervaring op te doen. en als biologische bemesting. De ethanol of op een mengsel van benzine {zie ook IS 2008-2} productie van olie kan eventueel lokaal en ethanol kunnen rijden. In , (P, 15/1 15/04/08; British Petroleum: Operations in Zambia, op: http://www.bp.com/genericarticle., 15/05/08 Jatropha: worden uitgevoerd. waar veel cassave wordt verbouwd, van zaadje tot biodiesel, op:http://edu.chem.tue.nl/cke/ Ethanol wordt in een fabriek uit suiker- waaruit ethanol te winnen is, wordt een convocaten, 15/05/08; houdende gewassen gemaakt, waarbij onderzoekscomplex gebouwd waar http://www.minaraad.be, 15/05/08; http://www.hedon.info/ goto.php/EthanolGel, 15/05/08http://www.scidev.net/en/ suikerriet het meest rendabele gewas is, 1000 onderzoekers uit Nigeria, Brazilië features/biofuel-africas-new-oil.html, 15/05/08) Biobrandstof versus voedsel Op het moment dat boeren in Zambia meer geld gaan krijgen voor energiegewassen dan voor voedselgewassen, ontstaat het gevaar dat de voedselproductie in het land te laag wordt. Dit is uiteraard een ongewenste situatie. Verdringing van voedselgewassen is echter niet een nationale zaak, maar speelt op wereldniveau. Nu in de Verenigde Staten veel soja en graan wordt aangewend voor de productie van bio-ethanol, stijgen de internationale prijzen van deze producten. Met andere woorden: Zambia en Afrika staan niet alleen. Tegelijk wordt de kans op hoge voedselprijzen ook groter. Daar deze op de internationale markt bepaald worden, is dit iets wat de Zambiaanse politiek niet in de hand heeft. De vraag is niet óf Zambia te maken krijgt met biobrandstoffen, maar eerder hoe.

ZNB 122 -5/ juni 2008 Economie Henny Gerner NL Ambassade Lusaka

Kort nieuws Laatste ontwikkeling van de Toename van belasting- private sector in Zambia inkomsten door invoer nieuw belastingregime Zambia staat te laag op Citizens Economic voor (mijnbouw)bedrijven 'Doing Business' lijst Empowerment In april is de wijziging van het In 2006 is de CEE-wet aangenomen, belastingregime voor de mijnbouwsector De Zambiaanse autoriteiten hebben in die beoogt dat 'citizens' (zwarte en ingevoerd. Mijnbouwbedrijven gaan i.p.v. februari aan een zware Wereldbank- blanke Zambianen) meer participeren 0.6% van de omzet nu 3% aan royalties delegatie duidelijk gemaakt dat ze niet in het vermogen en het management betalen. De vennootschapbelasting stijgt tevreden zijn met hun notering op de van bedrijven. Dat is overigens niet van 25 naar 30%, maar bovenal wordt Doing Business lijst. Die was al twee dwingend, maar eerder een verwachting een 'windfall' belasting ingevoerd, die jaar niet meer aangepast. De Wereldbank (in tegenstelling tot Zimbabwe). Bij afhankelijk is van de koperprijs op de zou niet hebben meegekregen dat overheidsaanbesteding zouden de wereldmarkt. Als de prijs tussen de $ het mogelijk is om binnen een week 'citizens empowered' bedrijven voorrang 2.50 - $ 3.00 per pond ligt, moet 25% een bedrijfsnaam te registreren, een krijgen boven buitenlandse bedrijven. van de extra winst worden afgedragen, BTW-nummer aan te vragen en een Op dit moment zijn de verschillende een tarief dat oploopt naar 50% als de bankrekening te openen. De tijdrovende sectoren bezig hun eigen 'CEE-charters' prijs tussen $ 3.00 en $ 3.50 ligt en 75% procedures om goederen over de grens op te stellen waarin ze doelen en acties boven de $ 3.50. Op dit moment staat de te krijgen bij Chirundu zouden ook overeenkomen om CEE binnen hun prijs op een recordhoogte van $ 3.80. De flink zijn verbeterd, onder meer door sector te bevorderen. Ze moeten daarbij Zambiaanse regering verwacht hierdoor een elektronische documentverwerking. wel binnen de CEE-wet blijven en i.p.v. US$ 147 miljoen zo'n US$ 450 De afhandeling van werkvergunningen kunnen dus niet zelfstandig zeggen dat miljoen aan belasting binnen te halen. voor buitenlandse investeerders alle bedrijven binnen een sector een Deze inkomsten zullen vooral voor het verloopt nu veel meer gestroomlijnd Zambiaans meerderheidsbelang moeten verbeteren van de infrastructuur worden en is transparanter door het gebruik hebben. In het licht van CEE moet ook de gebruikt. Volgens Kalombo Mwansa, van zogenaamde 'Customer Service beursgang van verschillende initiatieven de minister van Mijnbouw, is "niemand Centers'. Maar de eisen zijn wel strenger worden gezien. De Copperbelt Energy bang voor belastingen, maar wel voor geworden. Men moet minstens US$ Corporation (CEC) is in januari 2008 instabiliteit. Wij creëren een stabiel en 250.000 investeren om recht te hebben naar de beurs gegaan en dat heeft zo'n voorspelbaar investeringsklimaat. De op werkvergunningen. Dat heeft alles 3200 Zambianen aandelen opgeleverd, realiteit in de regio is dat andere landen te maken met de Citizens Economic inclusief die van mijn tuinman. Celtel ook hun contracten gaan aanpassen, om Empowerment (CEE) wet. gaat binnenkort ook naar de Lusaka zelf ook meer te profiteren van de hogere Stock Exchange (LuSE), evenals de prijzen." De grootste uitdaging hierbij Zambia National Commercial Bank lijkt het kunnen leveren van voldoende en de Finance Bank. Deze bedrijven energie om de mijnbouw verder te kunnen laten groeien. The Doing Business project provides Zambia objective measures of business Region:Sub-Saharan Africa Lusaka Stock Exchange regulations and their enforcement Income category: Low income (LuSE) innoveert met invoer across 178 countries and selected Population: 11,862,035 cities at the subnational and regional GNI per capita (US$): 630.00 nieuw handelssysteem level Rank Zambia: 2008 2007 LuSE heeft een geautomatiseerd Economies are ranked on their Doing Business 116 103 handelssysteem in gebruik genomen, ease of doing business, from 1 - Starting a Business 82 69 waardoor de beurs verder kan groeien. 178, with first place being the best. Dealing with Licenses 148 144 Met het nieuwe systeem kan er voortaan A high ranking on the ease of doing Employing Workers 121 84 ook via internet gehandeld worden. business index means the regulatory Registering Property 125 118 Hierdoor wordt de beurs toegankelijk environment is conducive to the Getting Credit 97 94 voor een nieuwe groep handelaren. Het operation of business. This index Protecting Investors 64 62 systeem wordt door een Sri Lankaans averages the country's percentile Paying Taxes 30 31 IT-bedrijf geïnstalleerd en kan real time rankings on 10 topics, made up of Trading Across Borders 160 158 vraag en aanbod laten zien. Momenteel a variety of indicators, giving equal Enforcing Contracts 86 86 zijn er zo'n 170 ondernemingen weight to each topic. The rankings Closing a Business 84 92 beursgenoteerd. In tegenstelling tot vele are from the Doing Business 2008 (bron: http://www.doingbusiness.org/ExploreEconomies/ andere beurzen is LuSE dit jaar al ruim report, covering the period April 2006 ?economyid=207; 25/5/08) 20% gestegen. Vorig jaar was de beurs to June 2007 de best presterende van de regio.

ZNB 122 -6/ juni 2008 Henny Gerner NL Ambassade Lusaka Economie hebben ervoor gekozen om Zambianen te In Internationale Samenwerking zal Kort Nieuws laten participeren in het aandelenkapitaal binnenkort een stuk verschijnen over de en proberen ook meer kapitaal binnen te Rabobank-ervaringen in Zambia. Kwacha is sterke munt halen voor investeringen. t.o.v. de dollar Waardebonnen Verbeterde financiële De koers van de kwacha blijft stijgen. voor lokale MKB Eind 2007 stond de dollar op K 3850. dienstverlening De Zambia Development Agency Begin april was dit gezakt onder de K (ZDA) heeft Madison Investments 3500 naar K 3490. Een winst van zo'n en Zanaco gecontracteerd voor het distribueren Voor de sanering van de buitenlandse 10%. Dit wordt vooral veroorzaakt van waardebonnen (vouchers) voor schuld in 2005 werden banken in Zambia door de vraag naar Zambiaanse het lokale MKB. Die BDS vouchers slapend rijk met leningen aan de overheid staatsobligaties, waarbij gespeculeerd (BDS=Business Development Services) voor de financiering van de buitenlandse wordt op een verder dalende rente (die worden via de districtkantoren van de schuld, en waren zij absoluut niet nu nog op 18% staat). Bovendien is Zambia Chamber of Small and Medium geïnteresseerd in het lokale bedrijfsleven er bijna geen vraag naar buitenlandse Business Associations (ZCSMBA) en en in consumentenbelangen. Dat is nu wel valuta. De sterke koers van de kwacha van de Zambia National Farmers Union anders. Banken zijn een stuk dynamischer heeft natuurlijk ook te maken met de (ZNFU) beschikbaar gesteld voor de geworden. Barclays heeft bijvoorbeeld zwakke dollar. Ten opzichte van de Euro beste aanvragen. De gelukkige bedrijven het aantal bankkantoren verdubbeld en is de koerstijging minder spectaculair, kunnen met de bonnen dan adviesdiensten overal in het land zijn blauwe (service)- maar met 4% nog steeds opmerkelijk inhuren van aangesloten professionele containers neergezet. Barclays biedt (van K 5700 naar K 5466). De dienstverleners. Het bedrijf bepaalt zelf ook al 13% rente op spaartegoeden en koersstijging is goed voor consumenten het soort dienstverlening, bijvoorbeeld dit bij een inflatie die onder de 10% van geïmporteerde goederen, maar voor het opstellen van een bedrijfsplan, ligt. De kosten van het aanhouden van minder gunstig voor boeren en andere een marketing plan, het geven van rekeningen zijn flink verlaagd en in exporteurs, die hierdoor onder druk juridisch advies, etc. Daarnaast selecteert sommige gevallen zelfs helemaal gratis. komen te staan. de klant zelf de dienstverlener. Nadat de Finance Bank is kort geleden in zee (P19/2; 4/3; 8,22/4/08; zambian-economist.blogspot.com, TZ dienst is geleverd gaat de dienstverlener 29/2; 9/4/08) gegaan met Credit Suisse en heeft nu naar Madison voor het innen van z'n geld. ook zo'n 50 kantoren, waaronder ''n in De ZDA zet een monitoring systeem Kasumbalesa, de grootste grensovergang op en ziet er met DR Congo. De Zanaco boert bijvoorbeeld ook weer goed met nieuw Rabobank- op toe dat management. De kantoormanager in m i n s t e n s Petauke noemt met name de herinrichting 45% van de van bedrijfsprocessen waardoor zijn bonnen naar personeel meer tijd heeft voor de klant. vrouwelijke De kantoormanager Lundazi betaalt ondernemers geen overuren meer sinds er buiten gaat. Half april een geldautomaat staat. In Chipata 2008 zijn de is het aantal klanten toegenomen Z a m b i a a n s e van 9000 tot 12.000, ondanks grote partijen samen concurrentie van andere banken. E'n naar Zuid- van de drie Rabobank managers, Afrika geweest om ervaring op dit gebied Pieter van Barneveld, roemt vooral op te doen en systemen te kopi'ren. De het opschonen van het klantenbestand komende maanden zal het 'BDS voucher (politici) en het terugbrengen van de scheme' in vier districten, verspreid risico's. Rabobank is na één jaar Zanaco over verschillende delen van het land, dik tevreden, maar heeft ook grootse worden gelanceerd: Petauke, Mumbwa, plannen voor het tweede jaar, zoals Livingstone en Kasama. Vanaf 2009 zal het bedienen van de landbouwsector er een uitbreiding naar andere districten en het installeren van veel meer plaatsvinden. Het Zambiaanse systeem geldautomaten. De FMO (Nederlandse wordt gezamenlijk gefinancierd door Ontwikkelingsbank) gaat een grote de Zambiaanse regering, Nederland dollarlening aan Zanaco verstrekken. en Finland. De International Labour De Zambiaanse overheid zal Rabobank Organisation (ILO) geeft technische ook gaan inhuren voor de ontwikkeling assistentie. van een 'kredietgarantiefonds voor het lokale Midden & Kleinbedrijf' dat voor alle banken toegankelijk moet zijn.

ZNB 122 -7/ juni 2008 Economie Martine Koopman

India en China gaan elk hun eigen weg in Zambia

India hield dit jaar zijn eerste Afrika-top, waaraan 14 Afrikaanse landen waaronder Zambia deelnamen. China deed dit twee jaar geleden al met 40 landen en lijkt een voorsprong te nemen op India als men kijkt naar de profijtelijke grondstoffencontracten die China al heeft afgesloten. Maar op de achtergrond lijken beide landen toch een duidelijk andere benadering te kiezen. China is meer gericht op handel drijven en het verwerven van olie en mineralen, terwijl India Afrika meer als een partner lijkt te zien, die hulp nodig heeft om zich te ontwikkelen tot een volwaardige handelspartner ( al richt India zich zeker ook op verwerven van grondstoffen). China krijgt hierbij steeds meer kritiek te verduren, terwijl India’s aanpak positiever wordt beoordeeld. China en Zambia India en Zambia China en Zambia onderhouden al lang diplomatieke banden. India lijkt meer gericht te zijn op partnerschap. Tijdens de top in Vooral president Kaunda zocht tijdens de Koude Oorlog vaak Delhi is een blauwdruk gemaakt waarbij 14 Afrikaanse landen met met succes steun bij China. Denk hierbij aan de aanleg van India een samenwerkingsverband hebben gesloten op het gebied de - Zambia spoorlijn (TAZARA). Onder de MMD van economie zowel als wetenschap, toerisme, infrastructuur, heeft zich dit verder ontwikkeld. De Bank of China opende als energie en capacity building. Mr Kikwele, de voorzitter van de eerste in Afrika een vestiging in Lusaka en in 2000 heropende Afrikaanse Unie, geeft aan dat "deze overeenkomst, de Delhi China de Chambishi mijn. China heeft een aandeel van 15% Declaration, gebaseerd is op partnerschap en respect en dat in de Zambiaanse mijnbouwsector. Zambia heeft voor China het een verdieping betekent van verdergaande integratie van in Chambishi een vrijhandelszone gecreëerd waar het $ 900 India en Afrika". De drijvende kracht is hierbij niet zo zeer miljoen in wil investeren. China verstrekt Zambia zachte de overheid zoals in China, maar de private sector, zij het met leningen zonder dat daar privatisering, democratisering of steun van de overheid. India heeft een marktaandeel van 50% andere hervormingen tegenover hoeven te staan. Daar staat in de Zambiaanse mijnbouwsector, mede door het grote belang tegenover dat de lonen erbarmelijk laag zijn, er niet voldaan in Konkola Copper Mines Plc (KCM). Indi'rs die naar Afrika wordt aan de milieu- en veiligheidseisen en dat goedkope migreren, integreren beter en sneller in de Afrikaanse cultuur textiel en andere Chinese producten de markt overspoelen. Ook en nemen ook vaker de lokale nationaliteit aan (meer dan 50% worden in veel van de infrastructuurprojecten voornamelijk tegenover slechts 4% van de Chinese immigranten). Zambia Chinese arbeiders ingezet. De weerstand groeit. Michael Sata wil ook met India graag een vrijhandelszone cre'ren in de buurt maakte er een punt van tijdens de laatste verkiezingen en won van Kabwe, waar de nadruk op verwerking van grondstoffen mede door zijn anti-Chinese standpunt dik in de grotere steden. zou moeten liggen. Hierover bestaan reeds contacten met Tata, "Buitenlandse betrekkingen moeten ervoor zorgen dat alle maar ook andere Indiase bedrijven zijn geïnteresseerd. Zambia partijen voordeel hebben. Het mag geen eenrichtingsverkeer hoopt dat India, evenals zijn. De Chinese investeringen voegen te weinig waarde toe China in Chambishi, voor de lokale bevolking. Wij willen investeerders, die dat wel minimaal $ 900 miljoen doen.", aldus Michael Sata. Tegenstanders zien de Chinese wil gaan investeren. politiek vooral gericht op het leeghalen van het Afrikaanse continent en het dumpen van goederen 'n mensen. In Lusaka wonen momenteel 30.000 Chinezen. Felix Mutati, de minister van Handel ziet echter in China een snelle investeerder, die besluiten neemt in een veel kortere tijd dan organisaties als de Wereldbank en een partij die minder condities aan een lening verbindt. Voorstanders geven dan ook aan dat Chinese investeringen en handel een multiplier effect creëren, waardoor landen zich verder kunnen ontwikkelen en voor beide landen een win-win situatie ontstaat. Sinds de Chinese investeringen in Zambia zijn aangetrokken heeft het land consequent een groei laten zien van ongeveer 7%, ook al kan dit niet alleen aan China worden toegerekend.

Conclusie Beide landen kiezen dus een eigen benadering om hun weg te vinden in Afrika en worden er zelf in ie- der geval niet slechter van. Afrika lijkt hier ook van te profiteren enerzijds doordat beide landen de brood- nodige investeringen doen, anderzijds ook doordat hun snelle groei de vraag naar grondstoffen opdrijft, waardoor deze sterk in prijs zijn gestegen. Zambia profiteert duidelijk van de toegenomen koperprijs.

(Thai Indian news 9/4/08, TZ 5/2/07; 22/4/08, MWC News feb 2008, www.chinaview.cn, YaleGlobal Online, www.busrep.co.za, BBC News 3/4/08, American Chronicle 20/4/08, New Delhi Daily mail March 2008, Associated Press March 2008)

ZNB 122 -8/ juni 2008 Chris Cornelissen Mijnbouw

Demonstrerende mijnwerkers koelen woede Chinese topman gewond om Chinezen die zich hadden opgesloten K500mln schade aan De Chambishi kopermijn heeft wat betreft in hun kantoren te ontzetten. veiligheid en arbeidsomstandigheden Een dag na deze uitbarsting gingen eigendommen Chambishi Terwijl de mijnwerkers zowel kritiek een slechte reputatie. Bij een explosie in Zambiaanse arbeiders hun Chinese oogstten voor hun gewelddadige 2005 kwamen 50 mensen om het leven collega's met stokken en stenen te lijf uit optreden als begrip voor hun eisen voor en in 2007 gelastte de president van onvrede met het management en werden betere arbeidsvoorwaarden, lijkt de rust China een bezoek aan Chambishi af uit weer eigendommen van het mijnbedrijf in de mijn voorlopig weergekeerd. De vrees voor protesten. vernield. Secretaris Sun Chuanqui van de directie heeft verzekerd dat zij geen Chambishi-mijn betreurde het geweld arbeiders wil ontslaan, mits zij hun omdat op een bijeenkomst van onderhandelingen voeren volgens de management en de mijnwerkersbond vastgestelde procedures. NUMAF op 3 maart was overeengekomen (P 13/3/08) dat de arbeiders op 4 maart het werk zouden hervatten. Tevens zei hij dat de directie niet van zins was de loonsverhoging tot K 1,2 mln in te willigen. (BBC News 4/3/2008, P 5/3/2008) Gedenksteen voor de omgekomen mijnwerkers in Chambishi

Eind februari dit jaar heeft de Chambishi schorst staatssecretaris van Handel, Gao Chinese mijnwerker Chambishi Hucheng, de mijn alsnog bezocht. Hij stakende mijnwerkers Als reactie op de onlusten is een verzekerde de aanwezigen dat de banen Arbeidsonrust Kansanshi aantal leiders van de mijnwerkersbond bij de kopersmelter grotendeels door Ook in de Kansanshi kopermijn in NUMAW gearresteerd en heeft de Zambianen zullen worden vervuld en dat Solwezi liepen onderhandelingen directie 400 mijnwerkers geschorst. de Chinese technici na afronding van de over arbeidsvoorwaarden tussen de Algemeen NUMAW-secretaris Albert installatie zullen vertrekken. mijnwerkersbonden en de mijndirectie Mando, vond de arrestaties onjuist, In maart stak de controverse over slechte vast. De arbeiders eisten salarisverhoging, omdat de vakbondsleiders juist hadden arbeidsomstandigheden weer de kop op. verhoging van de onderwijs- en geprobeerd de situatie in de mijn te Op maandag 3 maart legden de vakantietoelage en verlenging van de kalmeren. Hij deed een beroep op het mijnwerkers hun werk neer en eisten duur van contracten. In dit geval heeft management om met de mijnwerkers te spoedige onderhandelingen en aanpassing de regering zich wel in de discussie overleggen en begrip te hebben voor hun van hun salaris van K 280,000 tot K gemengd. Zij gaf de directie tot 31 mei de problemen. De arbeidsomstandigheden 1,2 mln per maand. Geruchten dat het tijd om tot overeenstemming te komen. zijn misschien acceptabel voor Chinese, Chinese management op het punt stond In de discussies speelt vergelijking met maar niet voor Zambiaanse arbeiders. om met vakantie te gaan deed de vlam in de arbeidsvoorwaarden in andere mijnen Opvallend bij de onlusten in Chambishi de pan slaan uit angst voor uitstel van de een belangrijke rol. was dat de regering zich hierover niet onderhandelingen die al vanaf het begin (P 13/3/08; 9,12/4/08 ) heeft uitgelaten. Zij werd opgeroepen van het jaar werden gevoerd. dit in de toekomst wel te doen. Wellicht Tijdens de demonstratie van zo'n 500 wil de regering de kool en de geit Staking in steenkolenmijn mijnwerkers werden stenen gegooid naar sparen, met het oog op de moeizame In maart gingen de mijnwerkers van directieleden die hen wilden toespreken. discussies die zij met de mijnen voert de Colum steenkolenmijn (CCM) in Hierbij werd een Chinese topman over de verhoging van de belastingen op Sinazeze (Sinazongwe district, bij het zodanig geraakt, dat hij in het ziekenhuis gewonnen koper (zie: Economie, pagina Kariba-meer) in staking. Zij vinden dat moest worden opgenomen. Een keuken 6). Bij veel mijnen ontbreekt daarvoor de lonen niet in verhouding staan tot het voor Chinese arbeiders en het huis van het draagvlak. zware werk dat zij moeten verrichten. een opzichter werden in brand gestoken (P 6,7/3/2008) In september 2007 was er een akkoord en ramen van bereikt over een loonsverhoging van K een hostel 600.000, maar directeur Xu Zian Qun ingegooid. meldde dat de directie hiertoe niet bereid De politie was. Voorzitter Nyumbu van de vakbond m o e s t liet weten dat het ministerie van Arbeid ingrijpen om het geschil in behandeling heeft.(P 2,6/3/08) de orde te Politie zette traangas in bij herstellen en mijnbouwstaking

ZNB 122 -9/ juni 2008 Energie Chris Cornelisse

Zambia in het duister Geen snelle oplossing Mogelijke oplossingen voor stroomuitval energietekort Mijnen ontsnappen De elektriciteitsnetten van Zambia, Professor Venkatesh Seshamani, NamibiÎ, Mozambique, Zimbabwe, hoogleraar economie aan de Universiteit aan catastrofe , DR Congo and Zuid-Afrika van Zambia, vindt dat Zambia moet Een storing van het hoogspanningsnet zijn onderling verbonden. Deze door de uitzien naar alternatieve en goedkopere hulde Zambia op zaterdag 19 januari SADC in het leven geroepen Southern elektriciteit zoals kernenergie. Wanneer in het duister. Om 19:30 uur viel de Africa Power Pool maakt het mogelijk in Zambia uranium gewonnen wordt, stroom uit en het duurde tot 3:30 dat aangesloten landen naar behoefte kunnen de inkomsten hiervan worden uur voordat de stroomvoorziening stroom kunnen importeren en exporteren. geïnvesteerd in kerncentrales. weer op gang kwam. Als gevolg Het nadeel is dat een fout in een van de Daarnaast heeft de eerder genoemde daarvan viel de productie in mijnen landen een storing kan veroorzaken bij Southern Africa Power Pool plannen om alle anderen. Zesco zou gemakkelijk de projecten ter waarde van US$ 46 mld en fabrieken stil. In ziekenhuizen schuld bij een buitenlandse maatschappij op te zetten om tussen nu en 2025 een moesten operaties worden afgelast, kunnen leggen, maar bij nader onderzoek capaciteit van 50.000 MWatt elektriciteit terwijl patiënten bij kaarslicht blijken er ook veel oorzaken in Zambia te genereren. Begonnen wordt met werden verzorgd. In het Universitair zelf te liggen. Zo zou het tekort aan herstelwerkzaamheden aan bestaande Ziekenhuis in Lusaka konden stroom een gevolg zijn van te weinig installaties en kleinschalige uitbreiding dankzij noodaggregaten de intensive investeringen in nieuwe krachtcentrales. van de krachtcentrales tussen nu en care, operatiezalen en couveuses De vraag naar stroom bedraagt in 2010. blijven functioneren. De twee de piekuren 1300 MWatt. Zesco kan Professor Clive Chirwa, hoogleraar ziekenhuizen van werden echter niet meer dan 772 MWatt auto- en luchtvaarttechnologie aan voorzien van noodstroom, die echter leveren. Hiervan slorpen de mijnen het de Universiteit van Bolton (Verenigd al gauw weer uitviel ten gevolge van leeuwendeel op. Het stroomtekort is Koninkrijk), tevens kandidaat sinds vorig jaar gestegen van 250 MWatt voor de MMD voor de volgende het doorbranden van kabels. tot de huidige 528 MWatt. presidentsverkiezingen, ziet niets in Gelukkig slaagde Zambia's In de tweede plaats zou slecht onderhoud herstelwerkzaamheden aan de Kafue elektriciteitsbedrijf Zesco erin de van de infrastructuur een belangrijke Gorge elektriceitscentrale. Hij vindt dat ziekenhuizen te voorzien van stroom oorzaak zijn. Hoogspanningsmasten een te dure investering die bovendien uit DR Congo. Winkels, restaurants en zijn hier en daar ondeugdelijk, deels gepaard gaat met tijdelijke uitschakeling pompstations zaten nog tot zondagmiddag als gevolg van vandalisme, waardoor van een deel van de stroomvoorziening. zonder stroom. Bij het bedrijf Chambishi de kabels vlak boven het aardoppervlak In plaats daarvan pleit hij voor versnelde Metals viel driekwart van de dagelijkse hangen. Hier en daar worden aanleg van de waterkrachtcentrale van productie weg, terwijl Luanshya scheefgezakte hoogspanningsmasten Itezhi-Tezhi, meer stroomopwaarts in kopermijn een verlies meldde van US$ gestut door zandzakken, die bij de minste de Kafue in het zuidoostelijk deel van 100mln. De Konkola kopermijn meldde overstroming kunnen wegspoelen. Soms het Kafue National Park. Maar dit is pas dat een schacht gedeeltelijk vol water springen er vonken van de kabels, mogelijk als een milieueffectrapportage was gelopen en dat de smeltinstallatie waardoor brand kan uitbreken. het groene licht geeft. Hanson Sindowe, was uitgevallen. Dank zij het inzetten Ook zou een tekort aan reserveonderdelen voorzitter van de Zambiaanse Kamers van gasturbines en import van stroom en -materialen, bijvoorbeeld olie voor van Koophandel en tevens van de uit DR Congo konden de mijnwerkers de koeling van transformatoren, debet zijn Copperbelt Energiemaatschappij, vindt schacht zonder ongelukken verlaten. aan de problemen. De directie reageert dat de overheid voorlichting moet Twee dagen na deze stoomstoring viel de vaak onzorgvuldig op aanvragen van geven over energiebesparing en dat de elektriciteit in bijna het hele land opnieuw vitale onderdelen. Als excuus wordt bevolking moet worden aangemoedigd uit. Nu was de stroomvoorziening daarbij aangevoerd dat zij erg veel om zonne-energie te gaan gebruiken. betrekkelijk snel hersteld. De gedachte herstelwerkzaamheden onderhanden (P 26/1/08, TZ 28/2/08, P16,25/3/08) dat stroomuitval een constante factor zou heeft. Maar arbeiders kunnen worden heeft tot veel discussies gaven aan dat het juist de geleid over mogelijke oorzaken en gereviseerde turbines zijn oplossingen. (P 21,22/1/08, TZ 24/1/08) die problemen geven. Ten gevolge van te weinig transformatorolie kunnen koelsystemen stuklopen. (P 27/1/08)

De Karibadam levert veel elektriciteit

ZNB 122 -10/ juni 2008 Chris Cornelisse Transport

Zambian Airways in de lift Nieuwe dienstregeling Zambian Airways heeft een nieuw vluchtplan gelanceerd, met een capaciteit van meer dan 10.000 zitplaatsen per week. Het programma omvat internationale vluchten naar DR Congo, Tanzania en Zuid-Afrika en nationale vluchten tussen Lusaka en Ndola, Livingstone, Solwezi, Chipata en Mfuwe. Naar Mfuwe worden drie wekelijkse vluchten met een Boeing 737 onderhouden, met aansluiting op de intercontinentale vluchten van British Airways naar en van Londen. Operationeel directeur David Evans zei dat de nieuwe dienstregeling meer vluchten en meer keuzemogelijkheden biedt voor zowel De bestemmingen van Zambia Airways zakenreizen als voor toerisme. Om de nieuwe dienstregeling te kunnen realiseren heeft Zambian Airways van de Braziliaanse vliegtuigfabriek Embraer drie 30-zitters aangekocht. In de loop van dit jaar zal de vloot worden uitgebreid met een derde Boeing 737. Afrikaanse vliegtuigen ondeugdelijk Mogelijk enthousiasme wordt getemperd door directeur Infrastructuur & Diensten, Remmy Makumbe, van de Southern African Development Community (SADC). Hij vindt dat Afrikaanse vliegtuigen niet voldoen aan de internationale 'best standards'- praktijk en zelfs behoren tot de slechtste ter wereld. Daarom heeft de SADC een programma gelanceerd dat de luchtwaardigheid van vliegtuigen en de vluchtveiligheid Zambian Airways B737-200 gaat controleren en verbeteren. Daarvoor wordt de training van inspectiepersoneel onder de loep genomen. Ook zal de opleiding van personeel dat betrokken is bij de uitvoering van de vluchten en bij de luchtverkeersleiding worden verbeterd. Geen nationale luchtvaartmaatschappij Dertien jaar nadat de nationale luchtvaartmaatschappij Zambia Airways werd opgeheven, zijn er nog steeds mensen die vinden dat de regering opnieuw een door de overheid gerunde luchtvaartmaatschappij moet opzetten. Caleb Fundanga, directeur van de Zambiaanse Bank heeft tijdens de presentatie van het driejarenplan van (de private onderneming) Zambian Airways hierover zijn verbazing geuit. Hij is van mening dat Zambian Airways ieders steun verdient, zeker ook omdat het de Zambiaanse vlag en kleuren voert. Embraer 120 30-zitter (P 30/1/08; 3/3/08; 1,2/4/08) Toestand spoorwegen beschamend Dora Siliya is de nieuwe minister van Transport en Communicatie. Bij haar benoeming heeft zij van President Mwanawasa de opdracht gekregen te onderzoeken hoe het komt dat de spoorwegen in zo'n verwaarloosde toestand verkeren. Het concern Railway Systems of Zambia dat de concessie voor renovatie van de spoorlijn van Livingstone naar Chingola heeft gekregen, blijft in gebreke de spoorlijn op te leveren. De spoorlijn is regelmatig opgebroken en het rollend materieel is er slecht aan toe. Mwanawasa dreigt de concessie over te dragen aan Minister Dora Siliya in de trein andere geïnteresseerde investeerders. (TZ 27/2/08) Aanleg spoorlijn North-Western Province onzeker De onderneming Northwest Rail Company (NWR) heeft een opdracht verworven een spoorlijn aan te leggen die de Copperbelt moet verbinden met de Benguela spoorlijn, zodat koper kan worden geÎxporteerd via . Volgens plan moet het traject van 405 km tot aan de grens met Angola in 2010 operationeel zijn. NWR-voorzitter Enock Kavindele verwacht dat de Lumwana- en de Kansanshi-mijn, die samen de belangrijkste gebruikers van de spoorlijn zullen worden, hiervoor een afnemersovereenkomst zullen tekenen. Dit is een voorwaarde voor het verkrijgen van fi nanciering voor het project. Genoemde mijnen zijn echter terughoudend zich aan zo'n overeenkomst te binden. Zij hebben twijfels over de haalbaarheid van de geplande opleveringsdatum en willen daarvoor garanties van de NWR. Kavindele heeft de regering gevraagd, de mijnen te dwingen tot ondertekening van de afnemersovereenkomst. Hij zei dat de fi nanciers van het project het geld beschikbaar kunnen stellen binnen 30 dagen nadat de overeenkomst is getekend. Inmiddels heeft president Mwanawasa gedreigd de spoorlijn te zullen nationaliseren wanneer NWR niet spoedig met de aanleg begint. Daarop liet NWR-voorzitter Kavindele weten, dat de onderneming binnen 30 dagen aan de slag zal gaan. Met het graafwerk is al een begin gemaakt, en de benodigde apparatuur is ter plekke. Het wachten is nog op de milieueffectrapportage die binnen 30 dagen na 26 maart kan worden verwacht. (P25,28/3/08; 14/4/08)

ZNB 122 -11/ juni 2008 Water Chris Cornelisse

Overstromingen uitgeroepen tot nationale ramp; hulpgelden stromen binnen

Overheid heeft handen vol aan hulpoperaties Opnieuw heeft overvloedige regenval tussen medio januari en medio februari op veel plaatsen in het land tot rampspoed geleid. Rivieren zijn buiten hun oevers getreden, honderden huizen zijn weggespoeld en oogsten zijn verloren gegaan. In het hele land zijn duizenden mensen uit hun woningen verdreven. In South Luangwa National Park zijn lodges onder water komen te staan en de Great East Road werd voor een deel onbegaanbaar. De regering stelde alles in het werk om het leed van getroffen gezinnen te verzachten. Voedsel en tenten zijn naar de getroffen gebieden gestuurd. In het stroomgebied van de Kafue is hiervoor de Zambiaanse luchtmacht ingeschakeld met een vrachtvliegtuig en helicopters. President Mwanawasa heeft veel landen en hulporganisaties gevraagd om financiële bijstand. Het Rode Kruis, het Wereld Voedsel Programma, Unicef, Italië, Coca-Cola en enkele Zambiaanse Ook hoog water in de Zambezi, foto Nelke vd Lans bedrijven hebben geld en goederen beschikbaar gesteld voor de getroffen bevolking. (TZ 18,24/1/08; TZ 9,16,18,19,25,26/2/08; P 24/2/08) Ook townships Lusaka onder water Leger is stand-by in Kariba In buitenwijken van Lusaka kon het overtollige regenwater De hoge waterstand vormde een risico voor het doorbreken nergens heen. Sommige townships hebben geen deugdelijk van de Kariba Dam. Dat zou een humanitaire en economische riolerings- of afwateringssysteem. Gevolg hiervan is dat huizen ramp betekenen. Om dit te voorkomen heeft men een van de blank kwamen te staan, mensen door water moesten waden spuisluizen van de dam opengezet. om op hun werk te komen en scholen en klinieken gesloten Als gevolg daarvan kreeg de Zambezi veel meer overtollig water werden. Men hield rekening met uitbraak van cholera, wat te verstouwen, waardoor in Mozambique mogelijk 100.000 ook in normale regenseizoenen in Lusaka een niet ongewoon mensen moesten worden geëvacueerd. Zambia en Zimbabwe verschijnsel is. hielden daarom legereenheden paraat die eventueel daarbij (TZ 30/1/08, 2/2/08, IRIN 4/208) konden assisteren. Eerder in februari zijn in de Itehzi-Tehzi dam en in de Kafue rivier spui-sluizen in de dam opengezet. (BuaNews, 13/2/08) Weinig nutsbedrijf is, dat de overheid een betere greep krijgt op investeringen in nieuwe vooruitgang water- en rioleringsinfrastructuur in in Zambia de provincie als geheel. Ook wordt De uitkomst van onderzoek zo voorkomen dat de afzonderlijke door de organisatie Water districten langs elkaar heen werken, Aid in 12 Afrikaanse landen wat in het verleden wel eens tot slechte Lusaka Water dienstverlening heeft geleid. Voor het toont aan dat Zambia slecht presteert op en Rioleringsbedrijf wordt het gebied van sanitatie. Dit bleek uit het opzetten van het provinciale project heeft rapport 'Geef Sanitatie het Groene Licht' provinciaal nutsbedrijf de LWSC een lening van de Wereldbank van US$ 10 mln en een donatie van US$ tijdens de AfricaSan 2008 Conferentie in Toch kan niet gezegd worden dat de 5,25 mln van China gekregen. Durban. Het gebrek aan vooruitgang op Zambiaanse overheid heeft stilgezeten. Denemarken draagt US$ 50 mln bij aan dit gebied vormt een belemmering voor Eind vorig jaar heeft de regering het het NRWSP en levert tevens een aantal alle MDG's: gezondheid, onderwijs, Nationaal Ruraal Watervoorziening- voertuigen. Tijdens de overdracht hiervan gendergelijkwaardigheid, gezondheid en Sanitatie-Programma (NRWSP) aan minister Masebo zei deze dat de van moeders en van bestrijding van opgesteld. Eind januari kondigde minister regering US$ 126 mln heeft gereserveerd kindersterfte en honger. Water Aid Sylvia Masebo van Lokaal Bestuur en voor de doelen die in 2015 verwezenlijkt beleidsadviseur Oliver Cumming Huisvesting aan dat het Waterleiding- en moeten zijn. Ook Duitsland en de EU constateerde dat de wereldwijde Rioleringbedrijf van Lusaka (LWSC) een leveren samen een bijdrage van US$ sanitatiecrisis te wijten is aan provinciaal nutsbedrijf wordt, 16,8 mln. een te lage politieke prioriteit, dat vanaf 1 februari 2008 in combinatie met een tekort (P 27/2/08; P23/1/08; alle districten van de Central 15,25/3/08) aan investeringen. Volgens hem Province gaat bestrijken. Deze zou het Millenniumdoel voor maatregel doet recht aan de sanitatie met het huidige tempo water- en sanitatiewet van 1997. niet eerder dan in 2076 worden Voordeel van een provinciaal gehaald, 61 jaar te laat.

ZNB 122 -12/ juni 2008 Marjo Spronk Toerisme Ben Schulte Natuur

Southern Africa Unveils Inge en Frank in Kasanka Single Tourism Brand Sinds kort wonen en werken Inge Akerboom en Frank Willems in Kasanka National Park In verband met de Wereldkampioenschappen voetbal in en houden een aardige weblog bij: 2010 in Zuid Afrika wordt het tijd om aandacht te vragen voor het toeristische potentieel van zuidelijk Afrika. Dit http://ingefrankinzambia.blogspot.com. komt tegemoet aan de regionale afspraak dat niet alleen Ter illustratie iets over henzelf uit deze weblog. Zuid-Afrika economisch van het evenement zou moeten Mogelijk schrijven ze in volgende nummers nog profiteren, maar ook de omringende landen. Vandaar iets speciaal voor de Zambia Nieuwsbrief. dat op 10 mei het promotieconcept met de merknaam Boundless Southern Africa (BSA) is gelanceerd. Dit Frank gebeurde op een bijeenkomst in Durban van de negen Frank is een gerenommeerd vogelaar en SADC landen die zich aan dit het concept verbinden: houdt op zijn weblog een lijst bij van alle vogels die hij ter plekke tegenkomt: 'Franks Angola, Botswana, , Mozambique, Namibie, tuinlijst'. Op 25 mei telde de lijst al 162 Zuid-Afrika, Swaziland, Zambia en Zimbabwe. verschillende soorten. Over zijn taak schrijft hij zelf: Tijdens haar toespraak bij de lancering in Durban, zei Zuid- "M'n taak omvat coördinatie en uitvoering Afrika's plaatsvervangend minister van Milieu en Toerisme, van onderzoek en monitoring. Ik hoop eind van dit jaar met een Rejoice Mabudafhasi, dat hier een kans ligt om het imago van groot inventarisatieproject te beginnen, wat meteen de verdere zuidelijk Afrika op te poetsen op een manier die later misschien basis voor monitoring moet vormen. Momenteel bezig met niet meer mogelijk is. Het toeristische aanbod in de regio is dan fondsenwerving en methodieken verder uitwerken. Coördinatie ook ongeevenaard, aldus de minister. Er is een breed scala aan van onderzoek door anderen gaat op dit moment vooral via wildparken, en natuurlijk de bijzondere toeristische trekpleisters email, barst in juli los. als de Victoria Watervallen, De afgelopen maand was ik grofweg de helft van m'n dagen bezig het Ukhahlamba Drakensberg met bezoekersgidsen. Dat zijn grotendeels toeristen, gelukkig Park, de Okavango Delta, vaak vogelaars of op z'n minst mensen die 'echt geïnteresseerd' de Fish River Canyon, zijn. En da's heel wat plezieriger (en makkelijker!) dan mensen prachtige woestijnen en die op een ochtend de Big Five willen zien." indrukwekkende rivieren, en dat alles binnen de 'Trans Frontier Conservation Area.' Inge Inge is elke dag een paar uur bezig met, zoals ze dat zelf noemt "ondefinieerbare dingen of noem je dat dagelijks Boundless Southern Africa management?". Met de keuze van deze promotienaam wil men duidelijk de In haar weblog schrijft ze verder: nog redelijk nieuwe grensoverschrijdende wildparken, de "Ik heb ook een aantal afgebakende taken. De eerste is de Transfrontier Conservation Areas bij de promotiecampagne coördinatie van onze gesponsorde studenten. Ik beheer voor betrekken. Voorheen maakten de verschillende ongeveer 20 scholieren hun sponsorgeld dat we van particulieren grensoverschrijdende parken alleen reclame voor hun eigen (vaak bezoekers) krijgen en verzorg de correspondentie met de gebied, maar opgenomen in het grotere geheel, kunnen zij sponsors. (...) meeprofiteren van de promotiecampagnes die Boundless De tweede taak is de coördinatie van vrijwilligers. We krijgen Southern Africa ongetwijfeld gaat organiseren. wekelijks aanvragen binnen van mensen die vrijwilligerswerk (Bua News (Tshwane), 11/5/08, www.info.gov.za, www.travelwires.com. willen doen. Ik probeer te achterhalen of ze nuttig voor ons kunnen zijn en zo ja, bij welke klussen. Als ze eenmaal hier zijn K700 mln voor Lusenga ben ik hun vraagbaak. Plains National Park De derde taak is nu nog klein maar zal in de nabije toekomst In een editorial van de Times of Zambia wordt de regering full time worden: de Wereldbank. Kasanka heeft van de geprezen voor haar inzet om de noordelijke provincies te Wereldbank een jaar de tijd (en wat geld) gekregen om een openen voor het toerisme. Dit naar aanleiding van het feit dat de volledige aanvraag te schrijven voor het project 'Extension of overheid K 700 mln heeft vrijgemaakt voor de verbetering van Kasanka Management System het 240 km lange wegennet in Lusenga Plains National Park to Lavushi Manda National in Luapula Province. Het is de bedoeling om op de wegen een Park'. (..) Die papierhandel kiezellaag aan te brengen. Vorig jaar heeft de regering in het (...) ligt op mijn bordje." park nog verschillende soorten wild uitgezet, waaronder zebra's, kudu's en impala's. De verwachting is dat het programma van wegverbetering in Lusenga ook door andere parken zal worden overgenomen. (TZ 26/3/08)

ZNB 122 -13/ juni 2008 Onderwijs Mr. Webby Kasangula, Head of Deaf Unit & Lottie van Zwol

Special Education: Teaching the Deaf at Solwezi Basic School When the Unit for the Deaf at Solwezi Basic School opened on 16th May 1995, I was the only teacher of the five children brought in from the district. Thanks to recruitment initiatives and the positive attitude of the Head teacher of that time, the unit has continued to grow over the years. The recent opening of a boarding facility for 80 deaf children has resulted in a rapid increase in the number of students, brought in from all over the country. The unit now has approximately 90 pupils on its roll.

History of the unit and Father Pio Teaching the Deaf The history of the Deaf Unit in Solwezi is closely linked to Teaching deaf children is a true challenge requiring a lot of Father Pio (witte pater Harry Uitendaal-red) and his dedication commitment. We normally use sign language. Of course there to improve the fate of deaf children in the North-Western are some pupils that we call hard of hearing that may be able Province of Zambia. He first established a deaf unit at Ikelenge, to lip-read. For that reason, it is necessary to speak and face in Mwinilunga District, which was extended to Solwezi in 1995. the class while teaching. Our major constraint is the lack of Moving to Solwezi in 2001 himself, Father Pio got the idea of learning- and teaching materials available. This greatly limits building a boarding house similar to the one at Ikelenge. The the school's effectiveness. project commenced in 2001, and was completed by 2003. It was officially handed over to the government in 2005. Today the Audiometric testing government sends a monthly grant to the unit as a contribution At one stage a Norwegian volunteer came in to carry out pure in meeting the boarding expenses. From the time the boarding tone audiometric tests. These tests were conducted to determine house was completed enrolment increased dramatically. While the pupils eligibility for special education services, for placement it was originally purposes and above all to measure pupils' threshold of hearing. meant to provide This was meant to help teachers determine which pupils would accommodation for benefit from hearing aids. However, the absence of hearing aids pupils in the North- remains a frustrating problem. Western Province only, the unit is now Identifying deaf children and parent attitude confronted with the The age range of pupils differs considerably. It is quite common problem to also accept pupils from the Copperbelt and from to enroll pupils between the ages of six and fifteen. The trend other places in the country. has been that whenever parents or guardians make an attempt Recognition and Support to bring the child to the unit we enroll it, provided the child meets the criteria that are required. We are aware that, before In the beginning it was very difficult to run the unit. However, children are brought in, most parents go through a wide range of the efforts of the staff and management in the provision of emotions, including denial, anger or hopelessness. The reason special education to the deaf in Solwezi did not go unnoticed. is that having a child with disabilities carries a lot of stigma. We For instance, a year after opening the Head teacher of that time therefore like to reward the effort of parents and accept their was invited to attend a workshop on sensitizing administrators, child into school if only possible. Unfortunately, to this day it which was deemed necessary, because providing education to is not uncommon for Zambian parents to hide their disabled learners with special education needs was still frowned upon. children. In 1998 and 1999 the unit was privileged to receive a number of school materials from the ministry of Education. However, Life in boarding following the restructuring of the school system it has been A typical day for the deaf in boarding begins at 05.00 am. They increasingly difficult to find resources for special education. are expected to be up, do some cleaning of their rooms, take The donation of a number of books by the Zambia library a bath, eat service was greatly appreciated. their breakfast In the 90ies teachers were few and there was inadequate classroom and get ready accommodation, a for classes. problem that has Classes begin persisted to this day. at 07.00 am. Fortunately the staffing Lessons go level at the unit has on until 09.40 improved a great deal. when they At the moment, there go for break. are fifteen teachers, nine They get back female and five male. into classes

ZNB 122 -14/ juni 2008 Lottie van Zwol Onderwijs and continue with lessons until 12.40 pm when they break off First Girls Technical High School Opens for lunch. In mei is in Ndola, vlakbij de Dag Hammerskjoeld memorial Due to lack of classroom space, the senior classes that would crash site, de eerste technische school voor meisjes geopend. be expected to go back for classes in the afternoon, give room Tijdens een rondleiding in januari zei minister van Financien, to other grades. Because of this, they have to study from the Ng'andu Magande, dat 99% van de banen in de mijnbouw boarding. Dinnertime is between 5:00 pm and 6:30 pm. This door mannelijk personeel wordt ingenomen. Met deze high is followed by prep until 9:00 pm. The children are allowed to school hoopt de regering ook meisjes een kans op werk in de watch television up to 9:30 pm. and are expected to be in bed by mijnbouwsector te geven. Op de aanleg van het schoolcomplex, 10:00 pm, when the lights are switched off. waar plaats is voor zo'n 600 meisjes, lijken kosten noch moeite Visit to Mwinilunga gespaard. De overheid heeft US $6 mln geleend van het OPEC Fund for International Development (OFID), waarvan US$4.2 Recently, the deaf pupils and teachers went for an educational mln opging aan constructiewerk, aanschaf van materiaal en visit to Mwinilunga where the source of the mighty Zambezi docentenopleiding. Na een constructieperiode van drie jaar river is located. Among the places visited was the source itself, zijn er op het terrein onder andere 45 stafhuizen te vinden, a nursing school, a privately owned hydro-electric power plant zes waterputten, een duurzaam rioolsysteem, sportvelden voor and many other interesting places. It is hard to describe how tennis, basketbal, volleybal en netbal en een atletiekbaan."This excited the pupils were to see the things they could only imagine project has been challenging and exciting. In 20 years or so, existed. no school of this nature has been constructed. It is just like a For us to undertake this educational visit we had to go round, university. The standards of the facility are very high," aldus appealing to well wishers, business houses and government Edward Simwanza, een van de managers van het project. Het is institutions. The response was overwhelming. duidelijk dat veel ouders hun dochters graag naar deze school sturen, maar alleen leerlingen met meer dan 470 examenpunten Opportunities for deaf school leavers komen in aanmerking. De selectie voor mei dit jaar is gedaan Due to their hearing impairment deaf pupils have limited options en volgend jaar worden alleen meisjes met een puntenscore after completing primary school. Another limiting factor is the van 500 of meer toegelaten. Het zou allerminst verbazen als de theoretical bias of the primary school curriculum. Lately, efforts jongens van de Technical Boys School in Ndola (in Chiwala) are made to introduce more practical subjects that could provide zich enigszins bij de meisjes achtergesteld voelen. (TZ 29/4/08) school leavers with better opportunities. Currently there is also a teacher training college which helps to train deaf teachers so Cops shoot at UNZA students that they can get back into the system and teach their fellow Op de Universiteit van Zambia protesteerden docenten al enige deaf pupils. weken tegen het voortdurende gebrek aan fondsen, maar op 17 mei gingen studenten meedoen. Net als bij CBU eisten de Training teachers in special education. studenten een verhoging van de maaltijdtoeslag van K 300.000 The Zambia Institute of Special Education (ZAMISE) is the tot K 600.000. Zoals gebruikelijk begonnen ze stenen te gooien only institution that offers specialized in-service training for naar toevallig passerende voertuigen op de drukke, aan de teaching children with disabilities. The disabilities include the campus grenzende Great East Road. De oproerpolitie kwam visually impaired, the hearing impaired, learners with physical al snel in actie komt. Dit keer schoot de politie met scherp disabilities, learners with mental challenges and learners with en twee studenten moesten gewond worden afgevoerd naar attention deficit disorders. het ziekenhuis. Protest alom, tot Freedom Day, toen president Apart from offering training to Zambians, the college has Mwanawasa de gemoederen vanuit State House kalmeerde met also trained students from Malawi, Zimbabwe, , de belofte dat hij het onaanvaardbare politieoptreden zou laten , Burundi, Rwanda, Botswana, Swaziland and onderzoeken. (P 24/5/08) Lesotho. Teacher qualifications When the Solwezi Deaf Unit opened in 1995, I was recruited because I had completed certificate studies at ZAMISE. After some years I did diploma studies there and in 2004 I managed to complete a degree study in special education at the University of Zambia. Together with fellow special teacher Mr. Mulungu, who has put a lot of effort into the unit from the start, I was also invited to attend an awareness and sign language seminar and workshop. These were organized by the Norwegian government in conjunction with the Zambian government. All 15 teachers now attached to the unit, hold a certificate in special education, a diploma or a university degree. One of the teachers also holds Gesprek langs de weg naar Senanga met Nelke vd Lans, zie pagina 27 a diploma in guidance and counseling and another is qualified in science education. (zie ook www.eigenbenen.nl) foto Nelke vd Lans

ZNB 122 -15/ juni 2008 Kinderen Marleen Kramer

Adoptiedebat misbruik van kinderen onder de Levenslang voor In Nederland en andere landen 16 jaar (‘defilement’) worden nooit verkrachting meisjes woedt het adoptiedebat, en ook gemeld. Aandacht voor dit misdrijf is in Zambia wordt sinds kort over hoognodig en daarom is het goed dat 4 en 5 jaar adoptie gesproken. In de vorige ‘defilement’ de afgelopen tijd vaak In het bovengenoemde rapport van Nieuwsbrief (ZNB 121-18) schreef in de kranten ter sprake kwam. HRW uit 2001 staat dat de politie erg onvriendelijk is tegen meisjes die ik dat voor het eerst in de krant Verkrachting van aangifte willen doen en dat daders vaak melding werd gemaakt van adopties niet gestraft worden, ook al wordt er naar het buitenland. kinderen in 30% door aangifte gedaan. Er lijkt aan verandering Adopties tijdelijk familie gewerkt te worden. De president heeft de In het politie gevraagd een speciale unit op te opgeschort in 2001 zetten voor misdrijven tegen kinderen. In december vorig verschenen Aangiften worden serieuzer genomen jaar zag de regering rapport van en rechters delen zwaardere straffen uit. reden om alle adoptie- de mensen- In april zijn twee mannen tot levenslang en pleegzaken op te r e c h t e n - veroordeeld voor verkrachting van schorten. Eerdere organisatie meisjes van 4 en 5 jaar. (P 16/01, 5,29/02, Moeder met kind in ziekenhuis adopties waren niet H u m a n 5,15,18/03, 13,20/04/08; TZ 7/01, 5/02, 15/03, 23/04/08, via de juiste kanalen Rights Watch (HRW) 'Suffering in www.hrw.org/reports/2003/zambia) verlopen; betrokken silence. The link between human rights Michael Boogerd o r g a n i s a t i e s abuses and hiv-transmission to girls in waren niet als Zambia' staat dat in 30% van de gevallen in Zambia Adoptiemoeder met kind adoptieorganisatie in de dader nauw verwant is aan het kind. Zambia geregistreerd, de ouders waren Dat kan de vader of broer zijn, maar ook niet volgens de regels gescreend en het een familielid dat het weeskind opvangt. ministerie was niet op de juiste wijze Het kind is bang dat het uit huis wordt betrokken bij de procedure. De regering gezet of nog meer geweld moet ondergaan is beducht voor kindersmokkel naar als het spreekt over wat is gebeurd. Ook het buitenland waarbij kinderen terecht andere familieleden die van het misbruik komen in kinderarbeid of ten prooi weten houden uit schaamte of om een vallen aan seksueel misbruik. Nadat de schandaal in de familie te voorkomen Michael Boogerd tussen de kinderen in Chikombi regering met veel betrokken partijen vaak hun mond. In het kader van het tv-prog- heeft gesproken en een commissie Doordat 'defilement' nauwelijks ramma 'Waar is de mol?' bezocht opgezet heeft binnen het ministerie van gerapporteerd wordt, is niet te zeggen de wielrenner Michael Boogerd het Sociale Zaken die alle pleegzorg- en of seksueel misbruik van kinderen is project 'Right to Play' in Chikombi. adoptiezaken gaat beoordelen, is de toegenomen als gevolg van de aidscrisis, Hierbij zijn commentaar: opschorting op 5 mei opgeheven. en de mythe dat seks met een maagd aids "Zambia is één van de armste landen (P 24/03, 8/05/08; TZ 8/05/08; groups.yahoo.com/groups/ kan genezen. Mannen zijn ook op zoek zambia_adoptions ) ter wereld. Mijn verwachtingen naar jongere meisjes omdat die mogelijk waren daarom vooraf een beetje (nog) niet met hiv besmet zijn. Het Young 'Defilement' hot issue triest, zelfs een beetje angstig. Het Women Christian Association (YWCA) tegendeel was echter waar. Tijdens zegt dat in 85 % van de gevallen bij Wekelijks 33 kinderen het spelprogramma van Right To seksueel misbruik hiv of een andere Play zag je louter vrolijke kinderen, na verkrachting in UTH ziekte wordt overgedragen. die plezier maakten met elkaar. Dit In het universiteitsziekenhuis Er gaan steeds meer stemmen op om de kwam mede door de enthousiaste daders zwaarder te straffen. De nationale van Lusaka worden momenteel coaches. Right To Play leidt lokale vrouwenlobby, YMCA, vrouwelijke mensen op tot sport- en spelcoach. wekelijks 33 kinderen onder de 16 parlementariërs, maar ook enkele rechters jaar behandeld die slachtoffer zijn Deze coaches doen hun goede vinden de minimum gevangenisstraf van werk voor de kinderen vrijwillig. Zij geworden van verkrachting. In 2007 15 jaar onvoldoende. Naast zwaardere kwamen er 200 kinderen tussen de 0 brengen structuur in het leven van straffen is er nog veel voorlichtingswerk de kinderen. Het enthousiasme en 5 jaar, 170 kinderen tussen de 6 nodig en moeten meisjes en vrouwen dat de Right To Play-coaches ten en 10 jaar en 500 meisjes tussen de weerbaarder gemaakt worden. Bij toon spreiden, wordt onmiddellijk 11 en 15 jaar na verkrachting in het initiatieceremonies wordt meisjes overgenomen door de kinderen. ziekenhuis in Lusaka terecht. Dit is geleerd om onderdanig aan de man te De lach die je bij die kinderen ziet slechts het topje van de ijsberg, want zijn, zeker ook op seksueel gebied. Dit tijdens de spelletjes is echt prachtig moet veranderen. de meeste gevallen van seksueel om te zien!" (AD 24/04/08)

ZNB 122 -16/ juni 2008 Marleen Kramer Vrouwen

8 maart product uit de grond kunnen halen. In plaats van de vergunning in te trekken Wereldvrouwendag zouden vrouwen leningen moeten Zoals altijd rond 8 maart in de kunnen krijgen om machines te kopen kranten veel verslagen van speeches en zouden joint ventures gestimuleerd die gehouden worden op speciale moeten worden. (P 8/3, 7/4/08; TZ 4, 12/3/08) bijeenkomsten en diners ter ere van Wereldvrouwendag. Het thema Winnie Mandela te is, met een kleine nuance, elk jaar gast in Zambia hetzelfde, maar wat zijn de concrete Opmerkelijk voor de Wereldvrouwendag resultaten? van dit jaar was dat Winnie Madikizela- Financing for Mandela, de ex-vrouw van Nelson Geweld tegen vrouwen gender equality Mandela, op uitnodiging van het Het thema van wereldvrouwendag van persvrijheidcomité van de Post te gast niet afgenomen was in Zambia. Hoewel voor vele Vorig jaar was het thema 'BeÎindig dit jaar is: 'Investeer in vrouwen en anderen omstreden, is Winnie voor veel straffeloosheid bij geweld tegen meisjes'. Vertegenwoordiger van het Zambiaanse vrouwen een voorbeeld, vrouwen'. Maar het geweld tegen ontwikkelingsfonds van de Verenigde vanwege alle opofferingen die zij zich vrouwen lijkt nog niet te zijn afgenomen. Naties in Zambia, Aeneas Chuma, tijdens de apartheidsstrijd heeft getroost. Wel zijn er in Lusaka en Chipata drop- verbindt het thema van dit jaar aan dat Tijdens de bijeenkomst georganiseerd in centra voor slachtoffers opgezet, waar van vorig jaar: "This year we are looking door het persvrijheidcomité van The een klein aantal slachtoffers zich meldt. at providing more funding for women to Post ontmoette Winnie Kenneth Kaunda, Het centrum in Lusaka heeft vorig jaar be self-reliant so they are not abused just die veel voor de apartheidsstrijd in Zuid- van 76 zaken aangifte gedaan en daarvan because they are dependent on men as Afrika betekent heeft. Tijdens dezelfde zijn tot nu toe 16 daders veroordeeld tot breadwinners. " bijeenkomst kreeg Betty Kaunda de straffen rond de 15 jaar gevangenisstraf. Naar schatting 69% van de vrouwen Julia Chikamoneka Trofee door Winnie In de rest van het land bestaan dergelijke en kinderen in Zambia leeft onder de uitgereikt voor haar werk voor de centra niet en is het aantal slachtoffers armoedegrens. Veel van deze vrouwen vrouwenbeweging in Zambia. dat zich meldt veel lager.. leven op het platteland. Deze zouden veel In het periodieke overzicht van de meer betrokken moeten worden bij het mensenrechten in Zambia opgesteld door landbouwbeleid. Zij zijn degenen die het Human Rights Watch (HRW) van mei gezin van voedsel voorzien en het meeste dit jaar staat dat huiselijk geweld tegen werk op het land verrichten. Als vrouwen vrouwen in Zambia erg veel voorkomt, de beschikking zouden hebben over meer maar dat er geen specifieke wetten zijn arbeidsbesparende werktuigen en landbo tegen verkrachting in het huwelijk of uwproductiediensten, zou de taak van ander huiselijk geweld. Vrouwen kunnen de vrouw aanzienlijk worden verlicht zich slechts beroepen op de algemene en zou de landbouwproductiviteit en strafwet. Er is wel een speciale politie- daarmee de economische ontwikkeling Betty Kaunda krijgt Julia Chikamoneka trofee uitgereikt door Winnie Mandela eenheid die zich met dit soort misdrijven van het land toenemen. bezighoudt, maar die heeft niet genoeg De voorzitter van de non-gouvernementele 'Move away from speeches middelen om effectief te kunnen organisatie die vrouwenorganisaties in en replace them with action' opereren, aldus het HRW-rapport. Maar Zambia coördineert (NGOCC), Marian ook met goede wetgeving zijn we er Munyinda, is kritisch. Volgens haar Er waren veel speeches op deze nog lang niet. Zoals Elizabeth Mataka, doen beleidsmakers loze uitspraken als wereldvrouwendag. Maar wat zullen speciaal afgevaardigde van de Verenigde het om gelijke rechten voor vrouwen de resultaten zijn? Resultaten komen Naties voor aids zegt: " We can change gaat. Er zijn concrete maatregelen alleen als gehoor wordt gegeven aan de legislation, we can call for funding for nodig waarbij geïnvesteerd wordt woorden van Winnie: "There is need to nationally driven gender responses, we in vrouwen. Dergelijke maatregelen start celebrating women's day concretely, can do all of this, but nothing will change zijn in de kranten niet te vinden, to move away from speeches and replace for women unless we change our cultural integendeel. Vrouwen aangesloten bij de them with action.'"(P5, 8, 10/3/08) practices and personal attitudes". vereniging van vrouwen in de mijnbouw (P 8,24/3/08; TZ 20/2/08) protesteren tegen de nieuwe regel dat een mijnbouwvergunning ingetrokken kan worden als er niet of niet genoeg gemijnd wordt. Dit is ten nadele van kleine (vrouwelijke) mijneigenaren, die wel een goede mijn hebben, maar geen geld om machines te kopen die het

ZNB 122 -17/ juni 2008 Gezondheidszorg Esther Scheers

Personeelstekort en Nederlandse donatie aan Rapport Vrouwen en Aids Vrouwen in Afrika en AziÎ lopen extra gezondheidszorg het Zambia National risico om hiv en aids te krijgen door Aids Network ongelijkheid tussen mannen en vrouwen in beeld De Nederlandse ambassadeur, de heer en door aanhoudende en systematische In de Zambia Niewsbrief 121 van Middeldorp, tekende onlangs een schending van hun rechten. Dat concluderen VSO en ActionAID op maart meldden we goed nieuws financiele overeenkomst tussen het Zambia National Aids Network (ZNAN) basis van onderzoek in 13 landen. Het over 24 artsen die zijn teruggekeerd en de gezamelijke landendonoren. Als Engelstalige rapport uit het buitenland. Tegelijkertijd leaddonor stelde Middeldorp van de K 'Walking the Talk: zou de tendens dat er minder 48 bln, K 28 bln ter beschikking voor Putting women's gezondheidswerkers vertrekken uit een periode van drie jaar. Hij riep de rights at the heart Zambia hoopvol moeten stemmen. Zambiaanse overheid op om ook zelf of the hiv & aids Toch is er een groot tekort aan financieel over de brug te komen, omdat response' beschrijft personeel in de gezondheidszorg. zij niet op voortdurende financiele de problemen die vrouwen tegenkomen 'Putting the finger en technische steun van buitenlandse donoren kan rekenen. bij preventie, on the sore spot' Walking the Talk- De Nederlandse donatie is slechts een behandeling, zorg publicatie aanvulling op de bijdragen van grote en ondersteuning. A documentary film on donoren als Pepfar en het Global Fund. Ook geeft het rapport concrete the health worker crisis Die richten zich overigens vooral op het aanbevelingen aan donoren, overheden verstrekken van ARV's. Dat laat partners en het maatschappelijk middenveld in Zambia & zoals Nederland de ruimte de aandacht over manieren om veranderingen tot De korte documentaire 'Putting the te richten op preventie en ondersteuning. stand te brengen. U kunt het rapport finger on the sore spot' schetst een (capacity). Verder wees de ambassadeur gratis downloaden via www.vso.nl/over/ duidelijk beeld van het schrijnende erop dat de harmonisatie van de diverse publicaties.asp. tekort aan gezondheidszorgpersoneel in landendonoren extra inspanning Zambia. De film is een productie van de voorkomt wat betreft beleidscontroles ontwikkelingorganisatie Wemos samen bij het ZNAN. Vanwege de harmonisatie met het Centre for Health Science and volstaat een enkel rapport. Zo komt Social Research (CHESSORE) en is een er meer tijd vrij voor daadwerkelijke zoektocht naar de oorzaken van het tekort aanpak van de problemen. Gezondheid en gezondheidszorg aan personeel: te lage salarissen, hoge (P 20/4/08) werkdruk en een tekort aan apparatuur in Zambia- enkele gegevens en medicijnen. De gezondheidssector Zambia telt ruim 11,5 miljoen inwoners. vraagt veel van gezondheidswerkers. De Van het Bruto Nationaal Product wordt 5,6% combinatie van het tekort aan personeel uitgegeven aan gezondheid. 55 % van de totale en ontoereikende budgetten heeft ook tot uitgaven aan gezondheid zijn voor rekening gevolg dat veel Zambianen geen toegang van de Zambiaanse overheid. Donoren uit het hebben tot de meest elementaire zorg. De buitenland dragen 36% bij. makers van de documentaire bezoeken De levensverwachting van Zambiaanse vrouwen een gezondheidscentrum in Choma en mannen is 40 jaar. District en praten met verschillende Per 100.000 inwoners zijn er 12 artsen, 156 zorgverleners. Daarmee wordt de vinger verpleegkundigen en 46 verloskundigen. op de zere plek gelegd en worden er Per 1.000 levendgeborenen overlijden 104 suggesties gedaan voor een efficiÎntere kinderen voor het eerste levensjaar, 182 kinderen zorg met meer personeel. overlijden voor het vijfde levensjaar. 23 % van de Wemos en CHESSORE stimuleren kinderen onder de vijf jaar heeft ondergewicht. donoren en overheden om passende 94 % van de zwangere vrouwen brengt tenminste oplossingen te vinden voor genoemde één bezoek aan een zorgverlener voor controle problemen. Ze willen beleidsmakers van de zwangerschap, 14 % bevalt in het bijzijn ertoe te bewegen de middelen voor van een deskundige zorgverlener. zorgpersoneel te laten aansluiten Het officiÎle moedersterftecijfer is ongeveer 700 bij de behoeften in de districten. De per 100.000 levendgeborenen, terwijl dit in de documentaire is bestemd voor iedereen rurale gebieden dichter bij de 1200 per 100.000 met belangstelling voor dit vraagstuk en is levendgeboren kinderen ligt. voor € 7,50 te bestellen via www.wemos. (Bron:Wereldgezondheidsorganisatie-WHO; www.who.int) nl/publicatie of via email info@wemos. nl.

ZNB 122 -18/ juni 2008 Esther Scheers Gezondheidszorg

nationale wielercoach Wereldmalariadag Peter Chintu en Tour in Livingstone d'Afrique wielrenner Irmgard Bush, de enige vrouwelijke deelnemer. Veel bewoners van Livingstone Beiden dragen de anti- zullen zich de 25ste april van dit malaria campagne een jaar nog goed kunnen herinneren. goed hart toe, mede In Zambia’s toeristische hoofdstad door persoonlijke werd de eerste Wereldmalariadag ervaringen met malaria. (WMD) uit de geschiedenis gehou- De deelnemers werden den onder de aanwezigheid van vele met gejuich en applaus hoogwaardigheidsbekleders, waar- ontvangen toen ze Livingstone's Mukuni onder malaria goodwill ambassa- Park binnenreden en Muskietennet beschermt tegen malaria deurs, prinses Astrid van BelgiÎ en ook zij werden koninklijk ontvangen. de Zuid-Afri- Naast prinses Astrid en Yvonne Chaka de verklaring van Afrikaanse leiders op kaanse zan- Chaka schudde ook Zambia's vice- de Abuja summit in Nigeria in 2002, dat geres, Yvonne president Rupiah Banda hen de hand. het aantal malariaslachtoffers met 50% Chaka Chaka. teruggebracht moet zijn tegen het jaar Het thema van Speeches en beloften 2010. de dag was Natuurlijk werden er veel speeches ‘Malaria - A gehouden en veel beloften gedaan. De Donatie van Disease Wit- minister van Gezondheidszorg, Brian muskietennetten hout Borders’ met de begeleidende Chituwo, voorzitter van de, allemaal aanwezige gezondheidsministers van aan ziekenhuizen slogan, ‘United against Malaria’. de SADC landen, besteedde aandacht in Livingstone aan gezamenlijke SADC anti-malaria- Roll Back Malaria Partnership (RBM) Zambezi River of initiatieven. Ook wees hij er nog eens op directeur, Dr Awa Marie Coll-Seck Life Expedition dat malaria jaarlijks wereldwijd tussen gebruikte de dag om het initiatief de een en drie miljoen slachtoffers vergt, "Cover The Bed Net Gap" te lanceren. Ter gelegenheid van de Wereldmalariadag vooral onder kinderen beneden de vijf was ook een anti-malaria expeditie Het doel is om wereldwijd alle mensen en zwangere vrouwen. die het nodig hebben, tegen 31 decemebr op touw gezet, de Zambezi River of Vice-President Rupiah Banda merkte op Life Expedition onder leiding van de 2010 van een muskietennet ('bednet') dat Livingstone een toepasselijke plaats te voorzien. Zij hoopt hiermee alle Duitse journalist Helge Bendl en de is voor een Wereldmalariadag, omdat Zwitserse schipper, Andy Leeman. betrokken partners en het algemene Livingstone zelf overleed aan malaria. publiek te activeren om zich in te blijven De 2500 km lange boottocht startte Ook herinnerde hij de aanwezigen aan in Mwinilunga om te eindigen in zetten. Mozambique en deed uiteraard precies De fi rma PermaNet op 25 april Livingstone aan. Daar werd kwam onmiddelijk in de bemanning ontvangen door Prinses actie en gaf 300 met Astrid, Yvonne Chaka Chaka en dr. Awa insecticide behandelde Marie Coll-Seck, directeur van het Roll bednetten (ITNs) Back Malaria-partnerschap. Tijdens weg aan Livingstone de boottocht deelden de expeditieleden General en Batoka muskietennetten uit en stelden ze zich Hospitals. Ook andere op de hoogte van de problemen van fi rma's en organisaties de bewoners in het riviergebied, waar committeerden zich op malaria vooral in het regenseizoen veel deze dag aan de strijd slachtoffers maakt. tegen malaria en Ms. Coll-Seck bedankte Race against Malaria allen voor de gegeven steun. Een tweede evenement die de dag (TZ 25/4/08, http://allafrica.com, luister bij zette, was de Race against http://www.rbm.who.int/) Malaria, een 1000 km lange wielerrit van Chitambo Mission bij Serenje naar Livingstone. Twee van de 31 deelnemers Tour d'Afrique wielrenner Irmgard Bush en een medewielrenner van Race Against Malaria arriveren in Livingstone. verdienen speciale aandacht. Het zijn de

ZNB 122 -19/ juni 2008 Religie Cultuur Jelske van der Wal

Rel over anti- katholieke uitspraken Slavenhandel in Zambia? parlementariërs Tijdens ons bezoek aan Zambia in 2006 bezochten we de slavenboom in Twee UNDP-parlementariërs, Emmanuel Ndola, een nogal verwaarloosd monument. Onze Zambiaanse gastheer liet Hachipuka uit Mbabala en RaphaÎl tot onze verbazing weten dat er volgens hem helemaal geen slavenhandel Muyanda, uitten in januari kritiek op in Zambia had bestaan. Maar uit historisch onderzoek blijkt het tegendeel de katholieke kerk vanwege het besluit Donald Chikumbi, directeur van de eigen geschiedenis te schrijven en om niet deel te nemen aan de Nationale de National Heritage Conservation deze een plaats te geven in het nationale Constitutie Conferentie (NCC). Zij Commission (NHCC), maakte tijdens bewustzijn. waarschuwden voor de ondermijnende een workshop over slavernij- en En zo komen we terug bij de rol van de katholieke kerk, die zou kunnen ivoorhandel in Oost- en Centraal-Afrika, Mupapaboom aan de Makola Avenue uitmonden in een politieke oorlog. Paul in Bagamoyo (Tanzania), bekend dat in Ndola, het eerste en tot nu toe enige Samasuma, secretaris van de Zambia Zambia wel degelijk betrokken was nationale slavenmonument. De boom Episcopale Conferentie (ZEC) betitelde bij deze handelsactiviteiten. Het is waaronder ook slavenhandel heeft plaats deze aantijgingen als 'zeer ongelukkig vastgesteld dat rond 1860 grote aantallen gevonden: een voor vele Zambianen nog en onnodig'. Iedereen weet immers dat slaven werden aangevoerd, waardoor onbekend stuk geschiedenis. de kerk staat voor vrede en het opkomen veel leefgemeenschappen werden (P3/2/08) voor de armen. Ook de partijleiding ontwricht. De handel werd voornamelijk van de UNDP distantieerde zich van gedreven door Arabieren, Swahili's, de uitspraken van de parlementariÎrs. Portugezen, de Chikenda, Bemba, Lunda, In maart benadrukte bisschop O'Regan Mbunda, Mambari en Luvale en vond in zijn paasboodschap nog eens de vooral plaats in Northern, Northwest, noodzaak om de samenwerking Central and East Province, Luapula en tussen kerk en staat te verbeteren. De de Copperbelt. De Chikunda, Arabieren meningsverschillen tussen kerk en staat en Portugezen moedigden sterke doen geen van beide goed. Het onderwijs stamhoofden aan om oorlog te voeren en de gezondheidszorg hebben te kampen tegen zwakkere stammen om zo aan met een groot gebrek aan geld. We zullen slaven te komen. Naar schatting 19.000 Slavenhandelmonument aan de Makoli Avenu in Ndola de handen ineen moeten slaan om de slaven uit Zambia en Malawi passeerden mogelijke voedseltekorten wegens de op deze manier het inklaringshuis op stijgende prijzen samen op te lossen. , waar verscheping plaats Mode ministerie Ook riep hij op om vijandigheden tegen vond. Daarnaast werden nog eens 5000 Vier lokale ontwerpers hebben een Chinezen, vooral in de Copperbelt, te Zambianen direct verhandeld aan de 'ministerie' opgericht om mode-trends staken Sultan. Mbala was in 1890 een centrale beter te kunnen beïnvloeden. Na drie (P24,25,26/1/08, P 24/3/08) buitenpost op de slavenroutes naar het maanden voorbereiding werd het oosten en werd ook de residentie van de ministerie op 7 januari geregistreerd in British South Africa Company. De ruïnes samenwerking met Alliance Francaise. van de BSAC-gebouwen zijn nog terug De vier ontwerpers zijn Trudy Kaumba te vinden. De residentie had uitzicht van Tru-designs, Petros Gianakakis van op de Stevensonweg, die in 1883 werd PG Designs, Nada van Nada C Fashions aangelegd tussen Kawimbe Missie naar en Angela Mulenga van Queens Wear. Chibuta-haven aan het Tangayika meer. Trudy Kaumba zei dat het viertal de De slavenroutes werden ook gebruikt Franse cultuur wil promoten en daarom door David Livingstone, die er als eerste graag naar Parijs en andere modecentra over rapporteerde. Op deze route ligt de wil gaan om meer kennis op te doen. rustplaats Ikombe, in Nakonde district, Het mode-ministerie is officieel van start met de bekende Mpunduboom, waar de gegaan op 1 februari en de lancering slavencaravanen de zwakkere slaven ervan werd muzikaal omlijst door achterlieten om te sterven. artiesten zoals Alice Chuma. Precious David Chikumbi bepleitte het behoud Mumbi, de huidige Miss Zambia, en van bedreigde historische vindplaatsen Karishma Patel, Miss Toerisme 2007, als cultureel erfgoed. Zoals in veel zullen met anderen als modellen de Afrikaanse landen zijn deze zaken nieuwe ontwerpen presenteren. Daarna na de onafhankelijkheid vaak op de trekt de show het land door. lange baan geschoven terwille van de ( P25/1/08) Mutale Nkonde van Talez Designs gevoelige stammenrelaties. Het is na 43 jaar onafhankelijkheid tijd geworden om

ZNB 122 -20/ juni 2008 Jelske van der Wal Boulevard

Improve communication De Chinese ambassadeur, Li Qiangmin, Two wheels good In januari deed President Mwanawasa maande de Chinezen zich te houden aan tijdens het Chinese nieuwjaarsfeest de Zambiaanse wetten en respect te tonen in Chipata Op verschillende plaatsen langs de een dringende oproep aan Chinese voor lokale gebruiken. In maart werden Umodzi highway in Chipata verzamelen investeerders om de communicatieve negen Chinezen gearresteerd voor zich elke dag meer dan 50 fietstaxi's om vaardigheden te verbeteren teneinde illegale handel in ivoor. Eén Chinees schoolkinderen, leraren, verpleegsters en onbegrip en aversie van de lokale werd op Lusaka International Airport ambtenaren naar het werk te vervoeren. bevolking te vermijden (zie religie: gepakt toen hij ivoor in zijn sokken het Zelfs boeren gaan met hun waar achterop waarschuwing bisschop O'Regan). Hij land uit wilde smokkelen. Ivoor is in de fiets naar de markt, soms met een prees de Chinezen voor hun belangrijke China een gewild product en de zwarte blatende geit of een luid krijsend varken bijdrage aan de economie, met name handel tiert er welig. balancerend op de bagagedrager.. aan de vrijhandelszone in Chambishi. (TZ 2/1/08, P 3/3/08) Vanwege de lage kosten (varierend van ZK 1000 tot 10.000 voor de langste Gelezen afstand van 11 km), is dit vervoer erg populair en kan het een dagopbrengst van Honingvogelmuziek wel ZK 100.000 opleveren. Sommige ouders kopen voor hun schoolgaande In NRC van 22 maart schreef Berthold kinderen een abonnement omdat de kosten voor de (school)bus te hoog van Maris een interview met musicoloog opgelopen zijn. (TZ 2/1/08) Jan IJzermans die afgelopen winter promoveerde op het onderzoek naar bezetenheidsrituelen dat hij Idols in Zambia in Zambia deed. ‘Muziek wordt niet door mensen gemaakt, maar De zoektocht naar nieuw zangtalent in komt als een honingvogel omlaag uit de wereld der geesten.’ Oost- en Zuidelijk Afrika is met POP Idols ook in Zambia begonnen, en wel Muziek moet vliegen als een honingvogeltje. Dat ontdekte musicoloog Jan in Lusaka's Cresta Golfview Hotel. Zo'n IJzermans. Tenminste, hij ontdekte dat mensen er zo over denken in Chibale, 1500 deelnemers, tussen 18 en 27 jaar, een plattelandsstreek in Zambia, waar IJzermans onderzoek deed naar de kunnen zich inschrijven voor de eerste muziek van 'bezetenen'. Samen met de meesters in dit genre ging hij op zoek auditie die de komende dagen wordt naar de theorie achter hun muziek. Het woord sensenta (de vlucht van het gehouden. Reeds eerder zijn auditites honingvogeltje) bleek een sleutelbegrip te zijn. gehouden in , Dar es Salaam 'Het honingvogeltje leeft in het bos en komt op mensen af', vertelt IJzermans. en Kampala. Provider Celtel heeft als 'Hij komt uit een boom omlaag, vliegt om je heen en geeft bepaalde signalen. sponsor US$ 475.000 bijgedragen, terwijl Als je hem volgt, brengt hij je bij een honingraat. Het is de bedoeling dat jij die Sony als hoofdprijs een opnamecontract uitrookt en leeghaalt, en dat je de larven voor hem laat liggen: die eet hij dan op. ter waarde van US$ 80.000 aanbiedt. De Je kunt hem ook oproepen door op een bepaald instrument, een soort ocarina televisiereportages worden gepresenteerd een fluit, red., te blazen - een techniek die veel gebruikt wordt door commerciële door de Zimbabwaanse student Lebohang honingverzamelaars in die streek.' Mzwimbi. Na de lokale audities werd Waar het om gaat, legt IJzermans uit, is die beweging: iets dat tot de niet-menselijke bekend gemaakt dat 16 Zambiaanse wereld behoort komt omlaag en maakt contact met de menselijke wereld. 'Het deelnemers doorgaan naar de top 100 vogeltje laat zich even zien en vliegt dan vooruit: het is deze kant op, volg mij. selectie, een hoge score. Volgende Maar de mens loopt traag, dus komt het vogeltje terug, en daarna gaat hij weer. maand wordt in Kenya gestreden om de Zijn vlucht is een cyclische, op en neer en heen en weer gaande beweging, die top 24, waarna televisiekijkers uit alle moeilijk in woorden te beschrijven is. Hij vliegt even laag over de grond en gaat deelnemende landen met hun stem de daarna weer omhoog. Hij vliegt vooruit, maar komt ook weer terug. En dat is nou top 10 mogen kiezen. Daarna volgt een precies wat die muziek ook moet doen.' wekelijkse competitie tot de finale op 26 Hoewel hij er pas deze winter op promoveerde, deed IJzermans het belangrijkste juli. deel van zijn onderzoek al in de jaren tachtig, toen de bezetenheidscultus in (P14,21/3/08) dat deel van Zambia een plotselinge opleving doormaakte. Tijdens grote, druk bezochte bijeenkomsten werd onder leiding van ingewijde 'bezeten' zangers contact gemaakt met 'geesten'. Met drie van deze ingewijden had IJzermans lange gesprekken over de ordeningsprincipes van hun muziek. Hij ontdekte dat de vlucht van het honingvogeltje voor hen een metafoor is voor hoe muziek tot stand komt: muziek wordt niet door mensen gemaakt, muziek 'komt omlaag'. Het is een metafoor voor wat muziek moet doen: contact maken met de natuur en de geesten. Maar daarnaast verwijst het ook naar concrete muzikale figuren en vormprincipes.

ZNB 122 -21/ juni 2008 Sport Ben Schulte

Voetbal

Hervé Renard is de nieuwe coach van Nationale Team

Eindelijk is de nieuwe voetbalcoach gekozen uit de laatste drie kandidaten, allen uit Europa. , de kersverse voorzitter van de voetbalbond, verwacht dat Zambia met Renard tot grotere hoogte kan stijgen. Renard Felix Katongo in het duel tegen Egypte op 30 januari 2008; tekende op 16 mei een 3-jarig contract voor ongeveer US$ 15.000 per Zambia was het enige land waarvan Egypte bij de AfricaCup niet heeft gewonnen maand. Dankzij sponsoring door Konkola Mines kan de bond dit betalen. Het schijnt dat de andere twee kandidaten (een Duitser en Stadions een Nederlander) niet op het aanbod in wilden gaan. De Nederlander Her Konkola stadion in Chililabombwe is net op tijd gereed voor de Stanley Menzo werd genoemd als een van de kandidaten. kwalificatiewedstrijden voor het De nieuwe coach Renard wacht een naar Nkana wereldkampioenschap in 2010. De Fifa mooie taak, want na de teleurstellende Nog voordat de nieuwe coach bekend heeft op 21 mei het stadion goedgekeurd, prestatie bij het Afrikaans kampioenschap werd is het per 31 maart aflopende mits de geplande werkzaamheden in , wordt het eindelijk tijd contract met Patrick Phiri niet meer doorgaan. Bij paniek na afloop van de dat Zambia gaat schitteren bij het verlengd. Hij is weer terug bij de wedstrijd tegen Congo op 2 juni vorig Wereldkampioenschap in 2010 in Zuid eredivisieclub Nkana, die hij anderhalf jaar vielen er 12 doden en 20 gewonden. Afrika. De kwalificatie-wedstrijden jaar tevoren verliet om bij het nationale Een grote horde fans probeerde het zijn daarvoor al bezig. Voor de eerste team te dienen. De voormalige coach stadion te verlaten door een enkel wedstrijd tegen Togo oefende het team heeft nog veel geld tegoed van de bond, uitgangshek. Onderzoek toonde onder onder de nieuwe leiding tegen LybiÎ in zelfs nog uit 2004, toen hij ook al diensten meer aan dat het stadion moest worden Tripoli (uitslag 2-2) en in Teheran tegen voor de bond heeft verricht. Een mooie aangepakt om (weer) aan de Fifa- Iran (3-2). uitdaging voor het nieuwe bondsbestuur normen te gaan voldoen. Eind februari om dit snel op te lossen. kreeg de Chinese aannemer New Era Togo beat Zambia 1-0 Zambia Ltd de opdracht om voor K Met de uitslag van de eerste wedstrijd Eyes on the Ball 2,7 mld de benodigde aanpassingen tegen Togo (1-0 verlies) heeft de Franse Met het motto 'Eyes on the Ball' is uit te voeren. Ondanks tegenslagen, coach een moeilijke start en een lastige Kalusha Bwalya aan het werk als nieuwe zoals gebrek aan cement, levert New vervolgopdracht. In de 16e minuut voorzitter van de voetbalbond. Hij werd Era het stadion op tijd op. Het stadion kwam Zambia op achterstand en kon met een ruime meerderheid van stemmen heeft dan onder andere acht veilige dat gedurende de rest van de tijd niet (120)gekozen ten opzichte van zijn uitgangen, extra toiletblokken, hekken meer rechtzetten. Door een rode kaart rivalen Teddy Mulonga (66 stemmen) rond het veld, genummerde plaatsen en voor Isaac Chansa speelde Zambia en Hanif Adams (11 stemmen). Van gemoderniseerde kleedkamers. een groot deel van de tijd met 10 man. Fifa-voorzitter Sepp Blatter kreeg hij de (TZ 30/4, 15,25/5/08; www.zambiafootball.com). Door een stadionverbod in verband met felicitaties voor zijn benoeming: 'Met supportersrellen vorig jaar, werd gespeeld jouw ervaring als wereld-speler, coach in buurland Ghana. Om zich toch nog te en bestuurder heeft Zambia een kans plaatsen voor zowel de Africacup als om de uitdaging waar te maken, het Kwalifcatiewedstrijden het wereldkampioenschap moet Zambia geluk te keren en zo de droom van al AfricaCup en WK2010 eigenlijk alle drie resterende wedstrijden die Zambiaanse voetballiefhebbers uit te winnen. In deze poule 11 heeft Eritrea laten komen.' Datum Wedstrijd Uitslag zich teruggetrokken, waardoor alleen de Financieel liggen er kansen, want winnaar van de poule zich kwalificeert. via een lucratief vierjarig contract 31 mei Togo - Zambia 1-0 Als u dit leest zijn beide wedstrijden met het televisie-kanaal Supersport 13 juni Swaziland - Zambia tegen Swaziland waarschijnlijk net (betaaltelevisie uit Zuid-Afrika) krijgen 20 juni Zambia - Swaziland gespeeld en zijn dus de uitslagen op de clubs en de bond de beschikking over 5 sept Zambia - Togo www.fifa.com te vinden. U weet dan of meer geld. Het betalen van achterstallige er nog hoop is voor Zambia en het nog rekeningen hoeft dan ook niet zo'n lastige Nb Eritrea heeft zich tot 5 september spannend is. klus te zijn, lijkt het. Supersport zendt teruggetrokken waardoor de vanaf augustus eredivisiewedstrijden uit poule maar drie ploegen bevat.. Zambia uit en betaalt daarvoor US$2,7 (www.fifa.com, zoekterm zambia) mln. (TZ (3,29/5/08; fifa.com en bbc.com tot en met 1 juni)

ZNB 122 -22/ juni 2008 Ben Schulte Sport

U-23 (Panderborn 07, Duitsland) en Moses in het Afrikaans kampioenschap in Het team onder de 23 heeft de Sichone (Kickers Offenbach, Duitsland). Addis Abeba; hij was daarmee ruim een laatste wedstrijd in het olympisch De beide laatste spelers hebben inmiddels halve minuut langzamer dan de winnaar. kwalificatietoernooi tegen Mali netjes hun contract opgezegd omdat zowel Rachel Nachula verdiende tijdens dit met 4-1 gewonnen, al stond er niets Paderborn als Kickers Offenbach zijn kampioenschap een bronzen medaille. meer op het spel. Het was wel een goede gedegradeerd. Twee zwemmers, Ellen Hight en de in oefening voor het volgende toernooi Clifford Mulenga, die uitverkozen is AustraliÎ wonende Zane Jordan, mogen dat het Afrikaans kampioenschap voor als Afrikaans jeugdvoetballer van 2007, ook naar de Spelen met een wildcard. landenteams wordt genoemd (''CHAN- speelt bij Maccabi-Petach in Israel. Daarmee zal Zambia ook in 2008 niet 2009'') dat in 2009 in Ivoorkust wordt (http://www.national-football-teams.com; TZ 9/2; 20/4; verder komen op de eeuwige olympische gehouden. In deze landenteams mogen 22/5/08; http:\\zambianfootball.com, 5/5/08) ranglijst waar tot nu toe slechts twee alleen spelers worden opgesteld die in medailles voor Zambianen prijken: Keith eigen land spelen. Clubvoetbal Mwila (1984, boksen, brons) en Samuel De kwalificatiewedstrijden zijn inmiddels In de Afrikaanse club-toernooien hebben Matete (1996, 400m horden, zilver). begonnen. In de eerste voorronde won beide Zambiaanse clubs de tweede ronde Zambia van Swaziland (1-1 en 3-0), niet overleefd. 2011 en moest in de volgende ronde tegen In de Champions league (net als in De meeste sporters kijken vooruit naar Botswana, waarvan de eerste wedstrijd Europa voor landskampioenen) speelde de All-Africa Games van 2011 die in (in ) op 3 mei met 1-0 werd Zesco United, In de eerste ronde werd Zambia worden gehouden. Daarvoor verloren (eigen goal van simwanza); de gewonnen van de Oegandese club worden allerlei stimuleringsprogramma's return op 17 mei werd gelukkig met 3-0 Uganda Revenue Authority (2-0 en 0-0) opgezet om vooral jeugdig sporttalent gewonnen. De laatste ronde wordt later maar verloor in de tweede ronde van Al verder te krijgen. De boksbond heeft dit jaar gespeeld tegen Angola. Hilal uit Soedan (0-2 en 1-1). begin mei tijdens een jeugdtoernooi (U- In de Confederations Cup (vergelijkbaar 20) al 16 jonge boksers uitgekozen voor Voetbalsterren stralen met de Europese Uefa-Cup) leverde een grote groep bokstalenten die voor Het toernooi in Ghana is voor voetballers Green Buffaloes met succes strijd tegen de Spelen van 2011 intensief worden belangrijk om zich in de kijker te Chipukizi uit Zanzibar (eerste ronde, begeleid en waarvan er uiteindelijk 15 spelen. Felix Katongo heeft dat zeker 5-0 en 2-0) maar tegen de Bulawayo zullen worden uitgekozen. gedaan en de Franse club Rennes heeft Highlanders uit Zimbabwe konden ze hem gecontracteerd. De 23-jarige niet op (1-1 en 0-1). (www.cafonline.com) Esther Phiri wint middenvelder is erg blij met deze kans: op 26 april 'I feel great to play with some of the Olympische Spelen Met een overwinning op de Duitse Elina top players in Europe. I'll work hard to Tessen heeft Esther Phiri haar wereldtitel ensure I reach the class of the likes of More officials than boksen van de GBU-bond in het super Cristiano Ronaldo and other top players vedergewicht voor de derde keer in Europe,' zei hij bij zijn vertrek naar athletes at the olympics Slechts zes Zambiaanse atleten bevestigd. Het gevecht duurde de volle Frankrijk. tien rondes, waarbij Esther op punten gaan naar de Olympische Spelen. Felix Katongo leaves for France wist te winnen. Direct na het gevecht Drie van hen hebben echt de limiet maakte haar manager bekend dat Esther Ook gaat in Europa gehaald; de andere drie zijn via spelen en heeft medio april een vijfjarig voortaan een gewichtsklasse zwaarder de “achterdeur” toegelaten. contract met de (de klasse 'lichtgewicht') zal gaan boksen. Een veelvoud van dit aantal gaat mee Portugese club Het bleek dat ze veel moeite heeft gehad als begeleider, fysiotherapeut, dokter of Braga getekend. om onder de maximale gewichtsgrens official. De All-Africa Games in 2011 in Inmiddels spelen van het super-veder te blijven en dat dat eigen land krijgen op dit moment meer er in seizoen haar kracht niet heeft goed gedaan. aandacht 07-08 heel wat (TZ 28/4/08) Zambianen in Europa: Jacob Deelnemersveld Bij het boksen had Hastings Bwalya Mulenga (Racing (licht-weltergewicht) zich in januari al Strasbourg, Franktijk), Christopher geplaatst. Eind maart kwam daar Cacius Katongo (Brondby, Denemarken), Chiyanika (vedergewicht) bij. (Bursaspor, Turkije), Bij atletiek heeft Rachel Nachula (400 Isaac Chansa (Helsingborgs,Zweden), m vrouwen) zich tijdens een toernooi Edwin Phiri (Ljungskile, Zweden), in op 15 april geplaatst Nchimunya Mweetwa, Chileshe Chibwe, met een tijd van 52.21. Voor de 5000 Chanda Mwaba (alle drie RoPS, Zambia's Esther Phiri (L) plaatst een linker hoek tegen Elina m mannen heeft Tony Wamulwa, een Finland), Dominic en Dornwell Yobe Tissen tijdens het GBU-titelgevecht op 26 april in Lusaka; wildcard gekregen. Met een tijd van foto REUTERS/Mackson Wasamunu (ZAMBIA) (Fc Oulu, Finland), Andrew Sinkala 14:20.31 kwam hij op een achtste plaats

ZNB 122 -23/ juni 2008 Nederlandse initiatieven Ton Korsten-Korenromp

Stichting 'Geef de kinderen van Mpongwe een toekomst' Tijdens een werkbezoek aan het Mpongwe Mission Hospital bezocht ik samen met de aids-coördinator dorpen en scholen in het district. Overal waar ik kwam werd ik geraakt door de gevolgen van de aids- epidemie: weeskinderen, jonge vrouwen aan het hoofd van het gezin, scholen en gezondheidsinstellingen die kampten met een tekort aan werknemers en de vele begrafenissen. Als antwoord hierop richtte ik in 2001 de stichting ‘Geef de kinderen van Mpongwe een toekomst’op. In november 2005 werd de stichting ook door de Zambiaanse regering erkend en staat daar geregistreerd onder de naam ‘Give the children of Mpongwe a future’. Was het eerst alleen de bedoeling de weeskinderen in het district te steunen, in de loop der jaren is de doelstelling verbreed. Dit vereist veel inzet en daarom is de stichting hard op zoek naar vrijwilligers met deskundigheid op het gebied van project- en financieel management, die eventueel bereid zijn een periode in Zambia door te brengen. Daarnaast is de stichting in Nederland op zoek naar fondsenwervers. Doel van de stichting gezondheidszorg. Samenwerken en vraaggericht werken - Het bevorderen van onderwijs, gezondheidszorg en betekent ook dat de bevolking bij elk project concreet aangeeft economische ontwikkeling in het Mpongwe district, met name op welke wijze zijzelf een bijdrage levert aan de realisering voor kwetsbare kinderen, jongeren en vrouwen. van het project. Tijdens regelmatige - Duurzame ontwikkeling en armoedebestrijding d.m.v. van een bezoeken van Ton en George Korsten brede, transdisciplinaire benadering van de problematiek. aan Mpongwe worden de projecten - Een ontmoeting tot stand brengen tussen Noord en Zuid. bezocht en vindt er uitvoerig overleg - Aansluiten bij de millenniumdoelen. plaats met alle partijen. Er wordt gesproken over het ontwikkelen van Mpongwe Basic School computer beleid op langere termijn en ook Vraaggericht werken netwerk, aangelegd door Paul Nolles De uitvoering van de projecten in het Mpongwe District is in (foto) en Lutz Engels, studenten van over de beleidsontwikkelingen bij handen van een comité ter plekke met vertegenwoordigers uit Hoge School Zuyd de Nederlandse donororganisaties de gezondheidszorg, landbouw, onderwijs, de bevolking, de Vastenactie/Cordaid, NCDO en District Aids Task Force, de Mpongwe Baptist Association en Wilde Ganzen. Nederlands donorbeleid heeft immers ook de chieftainess. consequenties voor de projecten in Mpongwe. Zonder uitvoerend comité zou het niet mogelijk zijn om vraaggericht te werken en duurzame ontwikkeling op gang Samenwerking met de faculteiten te brengen. Het comité zorgt voor draagvlak en werkt nauw van de Hogeschool Zuyd te Heerlen samen met het District Development Co-ordinating Committee Studenten van de Hogeschool Zuyd hebben de mogelijkheid om (DDCC) dat onder het districtshoofd valt. Het comite sluit aan bij hun stage of afstudeerproject in Mpongwe te doen. De problemen de probleemgebieden die in het "Poverty Assessment" rapport in het Mpongwe district zijn complex en hangen veelal samen. en het rapport 'Poverty Reduction Strategy 2005-2007 'van het Dit vraagt om een transdisciplinaire inzet van studenten. Bij DDCC zijn geformuleerd en rapporteert 3-maandelijks aan het de invulling van hun stage gebruiken de studenten het DDCC DDCC. Alle aanvragen van de bevolking worden door het rapport over armoedebestijding als vertrekpunt. De stichting wil comité getoetst aan de probleemgebieden uit bovengenoemde nadrukkelijk een ontmoeting tot stand brengen tussen Noord en rapporten. Zuid en hoopt daarmee de solidariteit van jongeren in Nederland met jongeren in ontwikkelingslanden te vergroten. Eén van de Samenwerking met de bevolking, de grootste uitdagingen voor zowel de stichting in Nederland als leerkrachten en plaatselijke comités voor het uitvoerend comité in Mpongwe was het werkbezoek Het uitvoerend comité stimuleert de bevolking en de leerkrachten van 20 jongerenen 3 begeleiders in juli/augustus 2007 (Zie ook om per school ook een comité op te zetten, bestaande uit ouders, ZNB 119-27). Dit werkbezoek was een initiatief van de MOV- o n d e r w i j z e r s groep Heeten en werd gesubsidieerd door Xplore. De jongeren uit en leerlingen. Heeten en omgeving werden geselecteerd op een aantal criteria, H e t z e l f d e zoals motivatie, persoonlijke kwaliteiten, vaardigheden en de gebeurt met bereidheid om na terugkeer draagvlakversterkende activiteiten projecten in de te verrichten. Zij waren tijdens hun verblijf gekoppeld aan 20 jongeren in Mpongwe. Samen met deze jongeren hebben zij tal van activiteiten ondernomen. Terug in Nederland hebben de jongeren veel verschillende draagvlakversterkende activiteiten uitgevoerd. Uitgebreide informatie is te vinden op: www.heetenontmoetzambia.nl

Dorpsvergadering in Ibenga

ZNB 122 -24/ juni 2008 Ton Korsten-Korenromp Nederlandse initiatieven

Eerste stap op weg werktuigkunde, naaien) en allerlei noodzakelijke vaardigheden om te overleven, kunnen leren. Dit is tevens een 'Income naar economische Generating Project'.(afgerond) onafhankelijkheid: - De aanleg van elektriciteit op Mpongwe Upper Basic school, zodat 2e kans onderwijs en computeronderwijs in de avonduren bouw van een mogelijk wordt. (afgerond) - De aanleg van een computernetwerk op de Mpongwe Upper gastenverblijf Gastenverblijf in aanbouw Op dit moment bouwt de stichting Basic school. (afgerond) een gastenverblijf met 6 kamers (waarvan 2 en-suite), een - Een maïsmolen voor de vrouwen van Switi village en de aanleg conferentieruimte, kantoor en een internetcafé. van elektriciteit( afgerond) Tot nu toe is het uitvoerend comité in Mpongwe geheel - De bouw van een guesthouse en internetcafé ( afronding rond afhankelijk van de donaties van de stichting in Nederland. Met september a.s.) dit project hoopt de stichting deze afhankelijkheid te reduceren. door eigen inkomen te verwerven uit de opbrengsten van het Voor meer informatie kijk op www.mpongwe.nl waar de laatste gastenverblijf en het internetcafé. Ook biedt dit project uitkomst nieuwsbrief en het jaarverslag 2007 te vinden is of via e-mail voor de grote huisvestings- en communicatieproblemen in [email protected] Mpongwe. Met name studenten van de Hogeschool Zuyd, vertegenwoordigers van instanties zoals de VN en de UNDP uit Lusaka en werknemers van het ziekenhuis zullen in de nabije toekomst van goede en veilige accommodatie gebruik kunnen maken. Tot slot zal een aantal mensen uit de lokale bevolking hier werk vinden. Ontwikkeling is een proces en het succes van ontwikkeling is pas zichtbaar als steun vanuit Nederland gereduceerd wordt of niet meer vereist is. Dit is het uiteindelijke doel van de stichting in Nederland en Zambia. Beide partijen werken hier met veel inzet en enthousiasme aan. Tot slot enkele resultaten na 6 jaar - Het onderwijsprogramma : financiering van de onderwijskosten voor 100 kwetsbare kinderen (boeken, schoenen, uniform, schoolgeld). - Financiering van de onderwijskosten van een 5-tal jongeren in het vervolgonderwijs. Allemaal op de fiets - Twee onderwijzers, die op kosten van de stichting hun diploma Ter gelegenheid van zijn 40-jarig priester- en hebben behaald en werkloos zijn, verzorgen op 2 community missionaris-feest heeft Antoon Oostveen, witte scholen onderwijs tegen een vergoeding. pater in Kasama, eind 2007 een inzamelingsactie - De bouw van community scholen in Shingwa, Bilima, gehouden om goede fietsen naar Zambia te Musangashi,(afgerond) Lwanyanshi ( nog niet afgerond) halen. De foto's tonen het resultaat in maart 2008: - Het bouwen van een kleurrijke fietsen voor de priesterstudenten. onderwijzerswoning in Musangashi(afgerond) en 2 onderwijzerswoningen in Chisanga(nog niet afgerond) - De renovatie van de tuberculoseafdeling, de wasserij en het v o e d i n g s c e n t r u m van het ziekenhuis in Mpongwe. (afgerond) - De bouw van een vaardigheidscentrum in Ibenga, waar jongeren en vrouwen een ambacht(timmeren,

Dorpskinderen in Bilima metselen, landbouw,

ZNB 122 -25/ juni 2008 Nederlandse initiatieven Martine Koopman

Het stimuleren van ICT: sleutel voor onwikkeling Het International Institute for Communication and Development (IICD)

Een goede toegang tot informatie en communicatietechnologie (ICT) kan de kwaliteit van leven van mensen in ontwikkelingslanden aanzienlijk verbeteren, niet in het minst doordat het de kans op werk en inkomen vergroot. Vandaar dat het IICD als onafhankelijke non-profit organisatie lokale organisaties in ontwikkelingslanden met kennis, innovatie en financiÎle middelen ondersteunt. Het IICD is momenteel actief in Afrika, Latijns-Amerika en het Caribische gebied waar het zich concentreert op onderwijs, goed bestuur, levensonderhoud (voornamelijk landbouw), gezondheidszorg en milieu. De aanpak omvat enerzijds het formuleren en implementeren van door ICT ondersteund regeringsbeleid en anderzijds het ontwikkelen van projecten gericht op armoedebestrijding. Het IICD is in 1996 opgericht door het Nederlandse ministerie van Buitenlandse zaken. De belangrijkste donoren zijn het Nederlandse Directoraat-Generaal voor Ontwikkelingssamenwerking (DGIS), het Britse Departement voor Internationale Ontwikkeling (DFID) en het Zwitserse Agentschap voor Ontwikkeling en Samenwerking (SDC). Daarnaast werken IICD intensief samen met de Nederlandse non-profit organisaties Cordaid, Hivos en PSO. Het IICD in Zambia districten. Dit kan dan gedeeld worden Het IICD is al 10 jaar actief in Zambia. met verschillende partijen, zoals bij de ' In 1998 werd er een landelijke ' Round Home Based Care' (thuiszorg) in Mongu table' georganiseerd met deelnemers al gebeurt. Hierdoor ontstaat beter inzicht uit verschillende sectoren. Het IICD in ziektebeelden en kunnen patienten sloot vervolgens aan bij de ' Sector-wide beter worden behandeld. Approach (SwaP), waarbij in 2002 gestart werd in de landbouw, gevolgd door het Armoedebestrijding onderwijs (2003) en de gezondheidszorg ICT op school in de Copperbelt in de landbouw (2006). Uit deze drie 'Round Tables' zijn 80% - 90% van de Zambiaanse de les wordt geintegreerd 13 projecten voortgekomen. Projecten zijn landbouwers bestaat uit kleine boeren, * Het verbeteren van management en erop gericht ICT zodanig in de organisatie die geen toegang hebben tot de juiste administratie van de scholen te introduceren en te integreren, dat het na landbouwinformatie. Het IICD werkt Met ICT kunnen scholen gemakkelijker afloop zelfstandig kan worden voortgezet. samen met het ministerie van Landbouw materiaal ontwikkelen dat aansluit bij Daarom traint het IICD ook lokale en het Zambian Agriculture Research de lokale situatie en de belevingswereld partners. Daarnaast wordt samengewerkt Institute (ZARI) om wetenschappelijke van de leerlingen, bijvoorbeeld over met E-Brain het Zambiaanse nationale en andere relevante landbouwinformatie malaria. Leerlingen hebben recht op 2 ICT for Development (ICT4D) netwerk. zo te vertalen dat extentiewerkers uur computertijd per maand, maar halen E-Brain bestaat deels uit IICD partners, de boeren op het platteland hiermee dat vaak niet. Dus toegang tot meer maar heeft daarnaast ook veel individuele kunnen bereiken. Ook is het IICD bezig computers is voor scholen nog steeds erg leden, die zijn geinteresseerd in ICT4D. met een project waardoor organische belangrijk. Het IICD helpt de overheid E-Brain organiseert seminars en boeren eenvoudiger een internationale ook om ICT in het schoolcurriculum in bijeenkomsten op het gebied van ICT4D, certificering kunnen krijgen en daarmee te bouwen. maar adviseert ook de overheid bij het betere toegang tot exportmarkten. Op dit opstellen en invoeren van het nationale moment vindt er bijvoorbeeld al export ICT beleidsplan. Het verbeteren van van organische honing naar Duitsland de kwaliteit van de plaats. Voor meer informatie, kijk op www.iicd.org Verbeteren van onderwijs gezondheidszorg door inzet ICT Het IICD richt zich in de Het IICD gebruikt ICT in het onderwijs gezondheidszorg vooral op het niet alleen voor het vereenvoudigen verbeteren van de informatietoegang. van informatieverzameling voor de Voor verpleegkundigen bijvoorbeeld leerlingen. Het gaat ook om wat scholen zijn computercentra opgezet. Dit is verder met computers kunnen doen: vooral belangrijk op het platteland. * Het verhogen van de kwaliteit van Verpleegkundigen krijgen zo toegang leraren door ze computer 'literate' te tot studiemateriaal en naslagwerk. maken Daarnaast kan men patientinformatie * Het ontwikkelen van interactieve, vastleggen., ook van patiÎnten uit de ICT training in buitenlucht lokale onderwijsmiddelen waarbij ICT in

ZNB 122 -26/ juni 2008 Nelke van der Lans Bezoek aan Zambia, Senenga

'Zoeven over prima asfalt' In februari ben ik, na vier jaar, weer eens naar Zambia en Senanga gereisd, waar ik drie jaar doorbracht in de jaren 70. Dat betekent een rit van ruim 600 km naar Mongu en dan nog eens 100 km naar Senanga. Met dank aan de Chinezen zoefden we van Lusaka naar Mongu over prima asfalt. De weg van Mongu naar Senanga, was de eerste helft redelijk berijdbaar ondanks de vele potholes. Precies halverwege begint een traject van 15 km waarin het asfalt volledig heeft plaatsgemaakt voor het oude zand. De laatste 35 km waren weer helemaal intact met asfalt en al.

vervangen door stenen gebouwtjes. Hierdoor is de gemoedelijke marktsfeer totaal veranderd en moeten marktkooplieden bovendien een hogere huurprijs betalen. Ook zijn alle leuke restaurantjes verdwenen, waar 's avonds overal mensen zaten te eten. Nu is het er doods en lopen er alleen dronken mannen rond. Voor het eten waren we weer alleen aangewezen op Senanga Safaris Camp, waar we ook logeerden. Een ander voorbeeld van strikter overheidsbeleid is de eis dat iedereen in de lokale bootjes, die al duizenden jaren Route Senanga-Livingstone mensen overzetten, een duur zwemvest moet dragen. Het zou Jammer genoeg is de afstand tussen Senanga en Livingstone, beter zijn geweest als de overheid, tegelijk met het instellen van grotendeels langs de prachtige Zambezi, nog steeds niet deze maatregel, een financiÎle bijdrage voor de aanschaf van overbrugbaar, omdat een deel van de weg door overstromingen reddingsvesten had verstrekt. is verdwenen. Jammer, omdat dit zo¥n aantrekkelijke route voor toeristen zou kunnen zijn. Het zou de Zambezi veel meer toegankelijk maken voor economische activiteiten, waarvan de lokale bevolking ongetwijfeld zou profiteren. Mogelijk komt er in 2009 een brug over de Zambezi bij Senanga. Armoede en economische ontwikkeling Zoals het nu is, blijven de mensen arm. Dat is een conclusie die je, na zoveel bezoeken, toch wel kunt trekken. Ik ben inmiddels bestuurslid van de Stichting Zambridge Senanga, die kleine Goede vooruitgang hiv-aidsbestrijding projecten steunt in Senanga op het gebied van onderwijs en Een heel groot verschil met vier jaar geleden is dat alles gezondheidszorg. Dat er nog steeds sprake is van grote armoede, 'doordrenkt' is met hiv/aids. Sinds de medicijnen gratis zijn blijkt uit de vele projectaanvragen die we binnenkrijgen. en dus voor iedereen beschikbaar, is de counseling enorm ‘Lange rijen voor de bank’ toegenomen en komen steeds meer mensen ervoor uit dat ze besmet zijn. Door de medische staf wordt sterke druk Er is wel duidelijk een middenklasse ontstaan van mensen met uitgeoefend op alle mensen die het ziekenhuis bezoeken om zich een redelijk betrouwbaar inkomen, meestal vanuit de overheid te laten testen. Er wordt zeer openlijk over de ziekte gesproken. (lokaal en nationaal), maar ook neemt het aantal ondernemers in Mensen die voorheen verstoken waren van medicijnen hebben de informele sector toe. Zo ontmoette ik iemand die ossekarren nu weer hoop van leven. Men spreekt van 'return to life'! Er maakt en deze ruilt voor vee, dat hij vervolgens weer verhandelt. zijn speciale programma's voor zwangere vrouwen, waarin de Senanga is daarom ook ontdekt door het bankwezen. Naast hiv-positieven medicijnen krijgen die hiv-besmetting van hun een bank waar mensen een spaarrekening kunnen openen, is babies voorkomen. De aanpak lijkt zeer succesvol te zijn. Er is er ook een vestiging van een nationale kredietbemiddelingsin duidelijk een taboe doorbroken. stantie neergestreken, die mikrokredieten verstrekt. Er is een grote toeloop naar de bank, getuige de lange rijen gedurende ‘Hiv/aids wordt overal bijgehaald om geld los te krijgen’ openingstijden. Wel lijkt deze ontwikkeling door te slaan naar de andere kant, Er zijn helaas ook andere maatregelen door de overheid getroffen omdat hiv/aids nu overal wordt bijgehaald om geld los te die juist weer tegen de ondernemingsgeest van gewone mensen krijgen. Zo heeft elk projectvoorstel tegenwoordig een hiv/aids ingaan, zoals de aktie 'Zambia clean', die in Senanga vertaald component. Voor ons, als bestuur van de Zambridge Senanga wordt met 'Senanga clean', waarbij alle marktkraampjes zijn Stichting, is het soms moeilijk daarmee om te gaan.

Het was fijn weer terug te zijn in Senanga. Ik voel me daar altijd onmiddellijk thuis dank zij de hartelijkheid van de vele bekenden. Ik wil dan eigenlijk niet meer weg. Maar er is altijd ook droefheid in mijn hart vanwege de velen die jong gestorven zijn en de grote aantallen weeskinderen onder de jonge generatie die onze hulp zo hard nodig hebben.

ZNB 122 -27/ juni 2008 Stichting Werkgroep Zambia Ben Schulte

Redacteuren Colofon Zoals u ziet zijn de redacteuren uit de anonimiteit gekomen. Bij elk artikel staat nu een auteur, die ook aanwijzingen geeft over de lay-out van de betreffende pagina. Er is op Aan dit nummer werkten mee daarmee ook wat meer verscheidenheid in de artikelen toegelaten. Als eindredactie Dietje van Andel (Wageningen) proberen we wel de basiskwaliteit en leesbaarheid te bewaken, maar meer variatie Chris Cornelisse (Enschede) in de artikelen hoeft daar zeker geen afbreuk aan te doen. Wat de lezer daarvan vindt Jan Kees van Donge (Den Haag), moeten we voorlopig gokken. We stellen het op prijs als u ons laat weten wat u goed Arie Glas (Wageningen), vindt en wat er beter kan. Mail ons op [email protected]. Marleen Kramer en Hans Konig (Wageningen), Oproep Martine Koopman (Rotterdam) Stichting 'Geef de kinderen van Mpongwe een toekomst' zoekt vrijwilligers met Nelke vd Lans (Utrecht) deskundigheid op het gebied van project- en financieel management die eventueel Bart van Lavieren (Randwijk), bereid zijn een periode in Zambia door te brengen. Ook fondsenwervers zijn zeer Henny Gerner vanuit de welkom. Voor informatie zie www.mpongwe.nl en pagina 24-25 van dit nummer. NL-Ambasade (Lusaka) Esther Scheers (Groningen) Agenda Ben Schulte (Westervoort), Edwin Schulte (Arnhem), Vrijdag 20 juni Zomerconcert Blaricum Marjo Spronk (Mariahout) Het Zomerconcert van St Francis' Hospital wordt dit jaar op 20 juni gehouden, zoals Anneke Veen (Cadier en Keer), vanouds in de tuin van het restaurant 'Rust Wat' in Blaricum. Dit jaar spelen Lars Jelske van der Wal (Hellum), Wouters van den Oudenwaijer (klarinet) en Pauline Ostenrijk (hobo) met het Collegium Lottie van Zwol (Almere) InstrumentaleBrugense o.l.v. I. van Meylemans. Zie www.zomerconcert.nl. Druk: Van Gils, Wageningen

Zondag 29 juni 2008 Wereldfestival in Meerlo De Zambia Nieuwsbrief is een In de Noordlimburgse gemeente Meerlo-Wanssum vindt uitgave van de Stichting Werkgroep het grote Wereldfestival plaats op zondag 29 juni van Zambia en verschijnt 4 keer per 11.00 tot 18.00 uur in een grote manege en op het daarbij jaar. U ontvangt het blad middels gelegen evenemententerrein aan de Megelsum te Meerlo. een donatie van minimaal € 12,50 De opbrengst is dit jaar voor een basisschool in Kalundu (of € 17,- in het buitenland). View in Zambia. Zie www.wereldfestival2008.nl. U kunt dit bedrag overmaken

De Ghanese band Yama Yama speelt op gironummer 44 73 757 tnv Vrijdag 4 juli: Zambiadag bij onder het motto 'Wil je feest, dan krijg je Werkgroep Zambia te Wageningen BuZa met KK als speciale gast feest' (foto Karla Hoffman) website : www.werkgroepzambia.nl Net als vorig jaar organiseert het ministerie van Buitenlandse Zaken samen met Donateursadministratie: de Nederlandse ambassade in Lusaka een Zambia-dag voor iedereen in Nederland Albardaweg 107, 6702 CW die betrokken is bij Zambia. Dit jaar is als speciale gast oud-president Kenneth Wageningen; e-mail: Kaunda aanwezig en kan ieder kennismaken met de nieuwe ambassadeur mr. Harry [email protected] Molenaar, die het stokje overneemt van scheidend ambassadeur Eddy Middeldorp. De Dit adres is voor nieuwe donateurs, bijeenkomst wordt op vrijdagmiddag 4 juli van 14u-18u gehouden op het ministerie adreswijzigingen of om de ZNB van Buitenlands Zaken in Den Haag. Sprekers zijn Kenneth Kaunda, Bas de Gaay digitaal te ontvangen (enkele Mb's) Fortman en ambassadeur Middeldorp. Verder is er tijd voor groeps-sessies op drie thema's en voldoende tijd voor informele ontmoetingen. Redactieadres: Alle bekende organisaties krijgen rechtstreeks een uitnodiging. . Marleen Kramer, Leonard Roggeveenstraat 49, Zaterdag 16 augustus Orange Babies Fancy Fair 6708 SL Wageningen, Op Zaterdag 16 augustus 2008 houdt Orange Babies van 10.00 - 22.00 uur een Fancy [email protected] Fair in de Westergasfabriek te Amsterdam. Infoteam Zambia: vragen over Orange Babies (www.orangebabies.com) is een stichting die zich ten doel stelt Zambia: p/a Lottie van Zwol, zwangere, hiv-geïnfecteerde vrouwen en hun baby's in Afrika te helpen. Nijvergouw 38, 1352 CD Almere, Wilt u een kraam huren of anders bijdragen neem dan contact op met de Fancy Fair organisatie; Herengracht 39, 1015 BB Amsterdam, telefoon 020-4222073. tel 036-5355007, e-mail: [email protected] Zaterdag 23 augustus Benefiet tbv Kasanka ISSN: 1380-8915 nr 122 Stichting Kasanka Nederland organiseert een benefiet voor het Kasankapark in Zambia als onderdeel van 'Kunst in de Tuin' in de Amsterdamase Valeriuspleinbuurt op zaterdagmiddag en -avond 23 augustus. Meer informatie op www.kasanka.nl

ZNB 122 -28/ juni 2008