Wycieczka nr 45 (miasto)– ŁOBACZEW MAŁY – KOBYLANY – – – TERESPOL (przej ście graniczne) Dystans: ok. 34-37 km Rodzaj wycieczki: mieszana (samochodowa i piesza) Stopie ń trudno ści: niski Minimalny wiek uczestnika: 9 lat

Fragment mapy przedstawionej powy żej, pochodzi z systemu map internetowych OpenStreetMap (źródło: http://openstreetmap.org/ ). W/w mapa została doł ączona do Opisu na warunkach licencji Uznanie autorstwa na tych samych warunkach 2.0 (CC-BY-SA 2.0). Legenda i trasa wycieczki została wprowadzona przez autora w/w Opisu. 1 Witam na kolejnej wycieczce krajoznawczej w okolicy Terespola. Jak zapowiadałem ostatnio, dzisiejsza wycieczka po świ ęcona b ędzie tutejszej, niew ątpliwie bardzo ciekawej atrakcji, zlokalizowanej w kilku miejscowo ściach tj. dawnych fortyfikacjach Twierdzy Brzeskiej. Z tego powodu my ślę, i ż poni ższa wycieczka b ędzie niew ątpliwie bardzo ciekawa szczególnie dla chłopców, gdy ż b ędziemy podziwia ć naprawd ę du że bunkry. No to zaczynamy. Wycieczk ę zaczynamy od pozostawienia samochodu w dogodnym miejscu w Terespolu. Nie będę tym razem wskazywał w którym, pozostawiam to do wyboru na miejscu. W samym mie ście Terespol, mo żna zobaczy ć ró żne ciekawe zabytki (odsyłam do opisu Wycieczki nr 44) , gdzie przedstawiłem te najwa żniejsze. My ślę, że b ędąc w Terespolu, z pewno ści ą warto je zobaczy ć. Rozpoczynaj ąc w ędrówk ę po dawnych fortyfikacjach Twierdzy Brzeskiej, z których znaczna cz ęść wpisana jest do rejestru zabytków, warto zapozna ć si ę z krótkim opisem Twierdzy Brzeskiej, co niew ątpliwie b ędzie pomocne w pełnym zwiedzaniu w/w zabytków. Dodam, na samym wst ępie, i ż źródłem znacznej cz ęś ci informacji, jest portal po świ ęcony zabytkom Twierdzy Brzeskiej tj. http://twierdza.org/ . Gor ąco polecam t ą stron ę, która oprócz samych opisów tekstowych, zawiera mnóstwo zdj ęć i innych dokumentów, przedstawiaj ących historyczne uwarunkowania powstania fortów brzeskich. Twierdza Brzeska – zespół fortyfikacji, zbudowanej przez Rosjan w pobli żu Brze ścia przy uj ściu rzeki Muchawiec do Bugu. Budowa fortyfikacji przebiegała etapowo, począwszy od roku 1833, kiedy to ruszyły pierwsze prace in żynieryjne (przygotowanie placu budowy). Jak czytamy na wspomnianej przeze mnie powy żej stronie internetowej: twierdza.org, plany powstania twierdzy pojawiły si ę ju ż znacznie wcze śniej. Na pocz ątku XIX wieku, teren imperium rosyjskiego bardzo przesun ął si ę na zachód, w zwi ązku z czym pojawiła si ę konieczno ść zabezpieczenia nowej, ponad 1200 kilometrowej, granicy. Dodatkowo Rosjanie bali si ę rosn ącej w sił ę, napoleo ńskiej Francji, która realnie zacz ęła zagra żać Rosji. Jednak ówczesne wydarzenia, m.in. wybuch powstania listopadowego, zahamowały rozpocz ęcie budowy. Dopiero w 1833 r. rozpocz ęto budow ę w okolicy Brze ścia, zwanego w tamtych czasach Litewskim. Nie b ędę dokładnie opisywał etapów budowy poszczególnych fortyfikacji, mo żna to przeczyta ć na wielu stronach w internecie, niemniej tylko wspomn ę, i ż pierwszym etapem była budowa cytadeli , zlokalizowanej na miejscu starego miasta Brze ścia Litewskiego. Na cele tej budowy, zniszczone zostały zabytki starego miasta m.in. wiele budynków sakralnych, jednocze śnie wybrane ko ścioły i klasztory zostały wykorzystane na potrzeby budowanej twierdzy. Co ciekawe, jak wspominałem o tym w opisie Wycieczki nr 44, przedmie ście brzeskie, zostało przeniesione o ok. 2 km na wschód od twierdzy. Dodam, i ż cytadel ę uko ńczono w 1842 r. (po 6 latach od wmurowania kamienia węgielnego). Jak du ża był ą to inwestycja, mo żna poda ć, i ż same koszary, otaczaj ące cytadel ę miały około 1800 metrów długo ści, mie ściło si ę w nich 500 izb, a grubo ść murów wynosiła około 2 metrów. 2 Koszary mogły pomie ści ć ok. 12 tys. żołnierzy. Przegl ądaj ąc Wikipedi ę (link na ko ńcu Opisu), mo żemy dowiedzie ć si ę, że po uko ńczeniu budowy cytadeli, rozpocz ęto budow ę zewn ętrznych obwarowa ń (tzw. przedmo ści) tj.: a) przedmo ście kobry ńskie b) przedmo ście woły ńskie c) przedmo ście terespolskie Obecnie tereny, obejmuj ące dawniej zewn ętrzne obwarowania nale żą do Białorusi. Nawet teren zlokalizowany po lewej stronie Bugu, w okolicach Terespola (dawniej znajdowało si ę tu przedmo ście terespolskie) nale ży do Białorusi. Wst ęp na tzw. wysp ę pograniczn ą jest zabroniony. Dodam, i ż przedmo ście terespolskie poł ączone były z twierdz ą, mostem wisz ącym, który w tamtych czasach nale żał do najdłu ższych w Europie. Po wybudowaniu Przedmo ści, przyst ąpiono do budowy tzw. fortyfikacji zewn ętrznych. W latach 1878- 1888 zbudowano wokół twierdzy pier ście ń składaj ący si ę z 10 fortów o oznaczeniach od I-X. Jednym z tych fortów był fort VII, znajduj ący si ę w miejscowo ści Łobaczew , który mieli śmy okazj ę zobaczy ć. Odległo ść wspomnianych powy żej fortów wynosiła od 2,5 do 5 km od centralnej cz ęś ci twierdzy. Po zako ńczeniu budowy pierwszego pier ścienia fortów, kontynuowano dalsz ą rozbudow ę twierdzy, buduj ąc koszary, prochownie, sieci dróg. w roku 1912 zatwierdzono plan kolejnej rozbudowy Twierdzy Brzeskiej tj. wybudowanie drugiej linii fortów , które miały stanowi ć główn ą lini ę obrony o długo ści ok. 40 km. Drugi pier ście ń fortyfikacji składał si ę z 12 fortów, oznaczonych literami (rosyjskimi). Z drugiego pier ścienia fortów, cztery znajduj ą si ę na terenie Polski, s ą to: I – Żuki K- Kobylany L-Lebiedziew O- W czasie tej wycieczki b ędziemy mieli okazj ę, zobaczy ć i zapozna ć si ę z dwoma fortami tj. fortem K i L. Ko ńcz ąc ten ogólny i bardzo skrócony opis fortyfikacji brzeskiej, dodam, i ż od 1919 r. twierdza nale żała do Polaków. Po wybuchu drugiej wojny światowej, twierdza została przej ęta przez Niemców, po bohaterskiej, lecz mało znanej z podr ęczników historii, obronie jej przez Polaków w połowie wrze śnia 1939 r. Potem w wyniku umowy granicznej, zawartej mi ędzy ZSRR a Niemcami, znalazła si ę na terenie sowieckim. Po agresji Niemiec na ZSRR w 1941 r., doszło do walki wojsk niemieckich z radzieckimi, które zakładały przej ęcie twierdzy przez Niemców. Obrona twierdzy przez sowietów w 1941 r. została wykorzystana propagandowo przez ówczesne władze sowieckie, pomimo, że nie miała wi ększego znaczenia militarnego. Została wyniesiona do rangi symbolu bohaterstwa radzieckiego żołnierza. W 2010 r. powstał białoruski film pt. „Twierdza Brzeska”, przedstawiaj ąca obron ę twierdzy przez sowietów. Osobi ście nie miałem okazji obejrze ć tego filmu, ale postanowiłem, że wkrótce to uczyni ę ( źródła tekstu na ko ńcu Opisu).

3 Pierwsz ą atrakcj ą, któr ą spotykamy ju ż w Terespolu, a która stanowiła element twierdzy brzeskiej, jest terespolska prochownia (patrz zdj ęcia nr 1,2). Aby do niej trafi ć, nale ży przy obelisku, upami ętniaj ącym wybudowanie traktu brzeskiego w 1923 r., skr ęci ć w ulic ę, odchodz ącą od ul. Wojska Polskiego w praw ą stron ę, id ąc od ko ścioła.

Zdj ęcie nr 1 – Budynek dawnej prochowni z 1913 r. w Terespolu

Prochownia w Terespolu – obok głównych fortów do kompleksu Twierdzy Brzeskiej nale żą te ż ró żnego rodzaju budynki pomocnicze np. prochownie. Jednym z takich budynków jest prochownia w Terespolu., zbudowana w 1913 r. Pełniła ona funkcj ę magazynu amunicyjnego, daj ącego zaopatrzenie obiektom zlokalizowanym na terenie Przedmo ścia Terespolskiego. Jak mo żemy przeczyta ć na tablicy informacyjnej, znajduj ącej si ę przy budynku, od 2011 r. opiek ę nad prochowni ą sprawuje Koło Miło śników Fortyfikacji i Historii w Terespolu. Obecnie w budynku funkcjonuje mini-muzeum czynne w pn - sb od 09.00 do 13.30 , niedziele od 15.00 do 17.00 (w okresie letnim 01.07-30.09). Telefon kontaktowy: 798-091-475.

4 Zwiedzaj ąc prochowni ę, warto zwróci ć uwag ę na stare tory kolejowe – pozostało ści bocznicy kolejowej, ł ącz ącej magazyny z tras ą kolejow ą Warszawa-Brze ść . Akurat podczas naszego zwiedzania prochownia była zamkni ęta, a tak w ogóle to teren na którym znajduje si ę ten zabytek, równie ż był zamkni ęty, ale dostali śmy si ę do niego, odsuwaj ąc bram ę. Nikogo nie namawiam do wchodzenia na teren zamknięty i ogrodzony bez zgody wła ściciela, ale akurat tego dnia nie było kogo si ę zapyta ć o zgod ę. Nie mniej zach ęcam od jej odwiedzenia w porze, kiedy jest czynne muzeum. Wracamy do ul. Wojska Polskiego i udajemy si ę nast ępnie w kierunku Dworca PKP. Naszym kolejnym celem jest dobrze zachowane i niezmiernie ciekawe fortyfikacje w Łobaczewie , miejscowo ści sąsiaduj ącej z Terespolem. Aby si ę dosta ć na ich teren, nale ży przej ść tunelem pod torami przy Dworcu PKP i nast ępnie skr ęci ć w praw ą stron ę. Przy okazji mo żemy podziwia ć nowoczesny budynek stacji w Terespolu. Po wyj ściu z tunelu, zauwa żymy drog ę, która zakr ęca ostrym łukiem w lew ą stron ę. Id ąc ni ą, chwil ę potem zauwa żymy, odchodz ącą w praw ą stron ę drog ę asfaltow ą, któr ą dalej pod ąż amy. Po przej ściu około kilometra dojdziemy do ulicy Fortecznej w Łobaczewie, odchodz ącej w lew ą stron ę. Udajemy si ę ni ą, dzi ęki temu mamy okazj ę obejrze ć budynki fortyfikacji tzw. Fortu VII w Łobaczewie, od strony zewn ętrznej, tzn. za fosy (patrz zdj ęcie nr 3).

Zdj ęcie nr 3 – Widok na fort w Łobaczewie k/Terespola. 5 Ulic ą Forteczn ą obchodzimy wzdłu ż fosy, dookoła fortyfikacji. Z tej perspektywy mo żemy zobaczy ć, jak du że były to obiekty. Poni żej umieszczam krótki opis w/w fortu. Fort VII w Łobaczewie – jak podałem wcze śniej, nale żał do jednego z fortów, wchodz ących w skład I pier ścienia fortów Twierdzy Brzeskiej, rozlokowanych w odległo ści 2,5km-5km od centralnej cz ęś ci Twierdzy. Został zbudowany w 1879 r. Szczegółowy opis planu i wygl ądu fortu, mo żna przeczyta ć na stronie twierdza.org ( link podaj ę na ko ńcu Opisu). Fort w Łobaczewie jest jednym z nielicznych fortyfikacji twierdzy brzeskiej, szczególnie po stronie polskiej, po której mo żna si ę swobodnie porusza ć (patrz zdj ęcia nr 4,5). Same umocnienia zachowały si ę w dobrym stanie, natomiast umocnienia ziemne, którymi przykryta była wi ększo ść budynków, została usuni ęta na okoliczne budowy. Cało ść fortu otoczona jest fos ą, wzdłu ż której mieli śmy okazj ę w ędrowa ć.

Zdj ęcie nr 4 – Widok ze szczytu jednego z budynków Zdj ęcie nr 5 – Korytarz wewn ątrz jednego z budynków fortyfikacyjnych Jak czytamy na stronie twierdza.org, w latach 1912-1913 fort został gruntownie przebudowany i przystosowany do funkcji przeciw-szturmowej ( źródła tekstu na ko ńcu Opisu).

Obchodz ąc dookoła fort, wychodzimy ponownie na ulic ę Forteczn ą, przy której po przej ściu niewielkiego odcinka zauwa żymy niezbyt szerok ą drog ę, przez któr ą mo żemy dosta ć si ę na teren fortu. Tak jak pisałem powy żej, jest mo żliwo ść swobodnego poruszania si ę po terenie fortu, niemniej jednak prosz ę o zachowanie du żej ostro żno ści, szczególnie zwiedzaj ąc to miejsce z małymi dzie ćmi. Zwiedziwszy fort w Łobaczewie, wracamy t ą sama drog ą do Terespola i do miejsca, gdzie zostawili śmy samochód. To tyle je śli chodzi o nasz ą obecno ść w mie ście Terespol. Nast ępnym etapem podró ży jest przejazd do znanej nam ju ż miejscowo ści Kobylany, gdzie zapoznamy si ę w pozostało ściami fortyfikacji twierdzy brzeskiej. Aby tam trafi ć najwygodniej jest wróci ć do trasy nr 2 i przejecha ć kilka kilometrów w kierunku Warszawy.

6 Po skr ęcie w lew ą stron ę w kierunku Kobylan, dojedziemy do rozległego terenu, gdzie po środku zobaczymy zbiornik wodny, pełni ący funkcj ę miejscowego k ąpieliska (patrz zdj ęcie nr 6). W pobli żu te ż zobaczymy wzniesienie, które w okresie zimowym służy za stok narciarski. Wzniesienie to okrywa jedn ą z lokalnych atrakcji, czyli dawn ą prochowni ę, element Twierdzy Brzeskiej (patrz zdj ęcie nr 7). Zanim przyst ąpimy do jej zwiedzania, przedstawi ę krótki opis tego zabytku.

Zdj ęcie nr 6 – Kąpielisko w Kobylanach k/Terespola.

Prochownia w Kobylanach – została zbudowana w ostatnim etapie rozbudowy Twierdzy Brzeskiej tj. tu ż przed wybuchem I Wojny Światowej. Miała za zadanie zaopatrywa ć w amunicj ę forty w

Kobylanach i Koroszczynie. Kilka lat temu funkcjonował w niej bar, dzi ęki czemu została odnowiona, co uchroniło j ą od zniszczenia. Obecnie w Prochowni działa małe muzeum , gdzie gospodarz p. Bogdan Zdj ęcie nr 8 –Prochownia w Kobylanach, drugi z lewej p. Bogdan Greczuk, opiekun muzeum

7 Greczuk udost ępnił do ogl ądania i nie tylko, wspólnie z Urz ędem Gminy w Kobylanach, szereg bardzo ciekawych eksponatów np. stare mundury wojskowe (polskie i radzieckie), ró żne rodzaje broni, karabiny z czasów wojennych i powojennych, zdj ęcia i inne ciekawe przedmioty, funkcjonuj ące w wojsku. Pan Bogdan jest nietuzinkowym kustoszem. W jego muzeum wyj ątkowo mo żna dotyka ć eksponaty, przymierza ć mundury i celowa ć z karabinów ( patrz zdj ęcie nr 8). Ponadto w dawnej prochowni znajduje si ę długi korytarz tzw. Korytarzem Nieboszczyka i W ściekłego Psa , którym przej ście z pewno ści ą dostarczy dzieciakom niezapomnianych wra żeń ( patrz zdj ęcie nr 9). Poni żej podaj ę numer telefonu do p. Bogdana 502-690-287, samo muzeum czynne jest od środy do niedzieli od 11.00 do 17.00. Przed przyjazdem proponuj ę skontaktowa ć si ę z p. Bogdanem i potwierdzi ć otwarcie muzeum.

Zdj ęcie nr 9 – Tajemniczy korytarz w Muzeum w Prochowni w Kobylanach.

Po odwiedzinach w muzeum, przeje żdżamy dalej w kierunku Kobylan, doje żdżaj ąc do skrzy żowania dróg, zlokalizowanego w pobli żu zabytkowej, w tej chwili odnawianej cerkwi oraz nowo wznoszonego ko ścioła katolickiego. B ędąc w tej miejscowości, warto zwróci ć uwag ę równie ż na pobliski cmentarz, który opisałem i przedstawiłem w opisie poprzedniej wycieczki (patrz wycieczka nr 44). Naszym kolejnym punktem wycieczki jest kolejna fortyfikacja, b ędąca niegdy ś elementem Twierdzy Brzeskiej, tj . fort w Kobylanach. Aby do niego trafi ć, nale ży na wspomnianym wy żej skrzy żowaniu, skr ęci ć w praw ą stron ę, w ulic ę ładnie nazwan ą Alej ą Wspomnie ń. Jad ąc ni ą, po prawej stronie w pewnym oddaleniu znajduje si ę cmentarz, na który warto wst ąpi ć, mijaj ąc go, dojedziemy chwil ę potem do pomnika, znajduj ącego si ę z kolei po lewej stronie drogi. Pomnik ten po świ ęcony jest żołnierzom polskim, poległym w bitwie pod Kobylanami w 1919 r. (patrz zdj ęcie nr 10). 8 Tu ż przy pomniku, znajduje si ę mały parking, gdzie mo żemy zaparkowa ć samochód. W tym momencie powiem, i ż w pobli żu zobaczymy tablic ę informacyjn ą z napisem Wst ęp Zabroniony, jednak że warto nasłuchiwa ć, czy słycha ć w pobli żu strzały. Otó ż na terenie dawnego fortu w Kobylanach, znajduje si ę obecnie strzelnica sportowa. Kiedy jest czynna, radz ę zrezygnowa ć z wej ścia na teren fortu. Jednak że jak nie słycha ć żadnych strzałów, sądz ę, że mo żna wej ść i poogl ąda ć dawne, nieco podniszczone fortyfikacje. Tu ż za pomnikiem, znajduje si ę droga le śna, która poprowadzi nas w kierunku fortu. Po przej ściu około 200 metrów, dochodzimy do miejsca, gdzie po prawej stronie znajduje si ę wspomniana wcze śniej strzelnica (patrz zdj ęcie nr 11). Mieli śmy okazj ę porozmawia ć z opiekunem strzelnicy, który wyja śnił nam, że na strzelnicy oprócz Zdj ęcie nr 11 – Strzelnica w Kobylanach k/ Terespola, teren dawnego fortu K. regularnych zaj ęć tutejszego koła strzeleckiego, równie ż odbywaj ą si ę rodzinne pikniki, na których za opłat ą, równie ż mo żna postrzela ć. Zwiedziwszy strzelnic ę, pod ąż amy na drug ą stron ę naszej le śnej drogi, gdzie znajduj ą si ę pozostało ści dawnego fortu K w Kobylanach (patrz zdj ęcie nr 12). Poni żej umie ściłem gar ść informacji na temat tego fortu. Fort w Kobylanach – oznaczony przez Rosjan fortem K, nale żał do II pier ścienia fortów Twierdzy Brzeskiej, oddalony o ok. 7 km od centralnej cz ęś ci Twierdzy Brzeskiej. Jak pisałem wcze śniej, plany rozbudowy Twierdzy Brzeskiej powstały w 1912 r. Jak mo żemy przeczyta ć na stronie twierdza.org, fort K zajmował obszar 550 m x 400 m. Otoczony był fos ą, zasiekami z drutu kolczastego oraz polem minowym. Obecnie wpisany jest do rejestru zabytków.

Zwiedzaj ąc fort, zobaczymy z pewno ści ą, i ż w wielu miejscach jest on mocno zniszczony. Warto jednak zwróci ć uwag ę, jak pot ęż ne to były fortyfikacje. Jak grube posiadały mury. Ile pracy musiano wło żyć w budow ę tego typu obiektów. Przy okazji zwiedzania z dzie ćmi, apeluj ę o uwag ę i zdrowy rozs ądek, gdy ż o wypadek naprawd ę nietrudno.

9 Zdj ęcie nr 12 – Jeden z budynków fortowych, znajduj ących si ę na terenie dawnego fortu K w Kobylanach.

Po obejrzeniu fortu K, wracamy do samochodu i pod ąż amy w kierunku miejscowo ści Lebiedziew , wcze śnie przeje żdżaj ąc przejazd kolejowy, za którym skr ęcamy w praw ą stron ę. Podobnie jak w przypadku ostatniej wycieczki, mijamy po prawej stronie w pewnym oddaleniu od drogi, pot ęż ne zbiorniki paliwowe, nale żą ce do firmy OLPP (Operatora Logistycznego Paliw Płynnych). Proponuj ę zjecha ć na jedn ą z le śnych dróg i podej ść do siatki, ogradzaj ącej teren rozlewni paliwa. Dopiero b ędąc w bezpo średniej blisko ści, ocenimy jak du że i pojemne są to zbiorniki. Jad ąc w kierunku Lebiedziewa, miniemy równie ż znany nam tatarski cmentarz w Zastawku tzw. mizar. Podobnie jak inne atrakcje tego regionu, przedstawiłem je w opisie wcze śniej odbytej wycieczki (patrz wycieczka nr 44). Oczywi ście dodam, i ż obowi ązkiem jest zwiedzi ć ten cmentarz, przeje żdżaj ąc przez Zastawek. Aby do niego trafi ć, nale ży dojecha ć do drogi prowadz ącej do Lebiedziewa (na krzy żówce skr ęcamy w lew ą stron ę) i przejecha ć niewielki odcinek. Cmentarz znajduje si ę po prawej stronie drogi, zreszt ą przy nim znajduje si ę małe miejsce parkingowe na kilka samochodów.

10 Odwiedziwszy mizar w Zastawku, pod ąż amy dalej w kierunku ostatniej dzisiejszej atrakcji historycznej tj. fortu w Lebiedziewie. Aby tam trafi ć, nale ży drog ą asfaltow ą dojecha ć do Lebiedziewa, dojecha ć do drogi nr 816, skr ęci ć na niej w lew ą stron ę i przejecha ć niewielki odcinek, a ż do miejsca, gdzie krzy żuje si ę ona z mniejsz ą drog ą poln ą. Wiem, że opis jest bardzo lakoniczny, ale sam dojechałem do fortu w Lebiedziewie, klucz ąc przez miejscowo ść i b ędąc zmuszonym pyta ć okolicznych mieszkańców. Dlatego chciałbym zaoszcz ędzi ć jazdy na około, st ąd jak pó źniej zauwa żyłem, najkrótszy dojazd jest przez Lebiedziew. Na wspomnianej krzy żówce, skr ęcamy w mał ą drog ę w praw ą stron ę i przeje żdżaj ąc niewielki odcinek zgodnie z widocznym oznaczeniem szlaku czerwonego, dojedziemy do fortu w Lebiedziewie (patrz zdj ęcia nr 13,14). Fort w Lebiedziewie – oznaczony przez Rosjan fortem VI, został zbudowany w latach 1878-1885 r. jak pisałem wcze śniej wchodził w skład I pier ścienia fortów rozlokowanych w odległo ści 2,5-5, km od centralnej cz ęś ci Twierdzy Brzeskiej. Jak czytamy na znanej nam ju ż stronie twierdza.org (link na ko ńcu opisu), nale ży do najlepiej zachowanych fortów Twierdzy Brzeskiej. Przeszkod ą w obejrzeniu tego fortu jest to, że obecnie znajduje si ę w r ękach prywatnych, nie jest udost ępniony do zwiedzania. Fort, podobnie jak wiele innych tego typu obiektów, otoczony jest fos ą, wzdłu ż której biegnie droga, co umo żliwia obejrzenie zewn ętrznych fragmentów konstrukcji fortowych ( źródła tekstu na ko ńcu Opisu). Jak wspomniałem powy żej fort teren fortu jest obecnie terenem nale żą cym do osoby prywatnej, zreszt ą ogrodzonym. Oczywi ście mo żna dosta ć si ę na teren fortu, nie przestrzegaj ąc zakazu, ale ka żdy czyni to na własn ą odpowiedzialno ść . Zdj ęcie nr 14 – Widoczny zza fosy, zewn ętrzny fragment fortu w Lebiedziewie.

11 Zwiedziwszy fort w Lebiedziewie, powoli ko ńczymy nasz ą dzisiejsz ą wycieczk ę i spotkanie z dawnymi fortyfikacjami, nale żą cymi do Twierdzy Brzeskiej. W tym miejscu mog ę zaproponowa ć jeszcze udanie si ę na posiłek do znanego nam baru na przej ściu granicznym w Terespolu, gdzie panie kucharki przygotowuj ą pyszne jedzonko za niewielkie pieni ądze. Tak zreszt ą my zrobili śmy, gdzie zako ńczyli śmy nasz ą dzisiejsz ą wycieczk ę. Jednocze śnie zapraszam na nast ępn ą, na której zwiedzimy jeszcze głównie samochodem dwie znane miejscowo ści tj. Kostomłoty i Kode ń. Do zobaczenia wkrótce.

12 Uwagi i komentarze prosz ę kierowa ć na: [email protected] Życz ę Przyjemnej Wycieczki… Autor

Dokumentacja zdj ęciowa: • Zdj ęcia nr: 1,2,3,4,5,6,7,8,9,10,11,12,13,14 - Autor

Źródła internetowe (linki):

• Twierdza Brzeska i jej fortyfikacje o http://twierdza.org/budowa/projekt-twierdzy o https://pl.wikipedia.org/wiki/Twierdza_Brzeska o http://twierdza.org/fortyfikacje-twierdzy-brzeskiej/forty/40-fort-vii-lobaczew

13