MISCELLANEA GENEKALIA 17

UNISA Joubero Malherbe

Universiteit van Suid-Afrika, Pretoria © 1995 Universiteit van Suid-Afrika Eerste uitgawe, eerste druk 1995 Eerste uitgawe, tweede druk 1997

ISBN 0 86981 901 1

Uitgegee deur Unisa Uitgewers, Universiteit van Suid-Afrika, Posbus 392, 0003 Pretoria Geset deur Pretoria Setters, Pretoria Gedruk deur Nasionale Boekdrukkers, Kaapstad

Uitgewersredakteur: Sarie Moolman Uitleg en omslag: Karin Maul

© Alle regte voorbehou. Geen gedeelte van hierdie boek mag op enige manier - hetsy meganies of elektronies, met inbegrip van plaat- en bandopnames en fotokopiëring - gereproduseer word sonder die skriftelike toestemming van die uitgewer nie, met die uitsondering van die redelike gebruik van aanhalings vir navorsings- of resensiedoeleindes.

'n Geldelike bydrae van die Unisa Transnet Musiekstigting word met dank erken.

Van die sketse het onder die titel 'Ricordare’ in Musicus verskyn en word met die goedgunstige toestemming van die redakteur in Refrein opgeneem. u I I

) l-----3 Tito Qobbi 1

Cecilia Wessels 7 c Qary Karr 16 Elsie Hall 20

Mimi Coertse 25

Hennie Joubert 33

Helena Strauss 39

Dirkie de Villiers 44

Betty Pack 48

Marina de Gabarain 56

Suna Korat 60

Qé Korsten 63

Philip McLachlan 69

Emma Renzi 75

Stephen Eyssen 81 Blanche Qerstman 85

Hannes Uys 90

Babsita Moolman 95

Dawid Roode 99

Irmgard Seefried 103

Steven de Groote 107

Joyce Barker 112

Albrecht Lewald 116

Marita riapier 122

Hubert du Plessis 126

Qeorge Fourie 129

Musiekkompetisies 131

Beoordelaars 136

Johan Coetsee 138

Joyce Cooper 142

Mozart 144

Van orrels en orreliste 149

Joubero Malherbe 157

Haamregister 160

Doodsberigte fassineer my nog al die jare, maar elke keer as 'n beroemde kunste- naar se naam verskyn, besef 'n mens met 'n skok hoeveel van die wêreld se be- Miskien moet ek die woning vir u beskryf. roemdste musici se stemme al stil geword Dit was 'n groot grys gebou met netjiese het. Daarom wil ons onthou ... simmetriese grasperke voor, omring deur Een van die grotes - groot van gees met smal blombeddings. Die vensters was enorme talent - was seker die bariton Tito groot en vierkantig. In die voorportaal Gobbi. was daar reuseplante. Dit was vir my so 'n skrille kontras met die ou ruïnes van die Vir baie jare was hy 'n huishoudelike ewige stad Rome. naam in menige huis. Deur sy rolprente, waarvan daar 27 of 28 gemaak is omdat Een van die treffendste opmerkings wat hy destyds nie werk kon kry nie, het hy Gobbi tydens hulle gesprekke oor Tosca hom kom tuismaak by ons. Wie onthou gemaak het, was 'Die rol van Scarpia is so nie The Glass Mountain en die talle opera- 'n groot stuk werk dat jy 'n leeftyd nodig rolprente nie? het om dié rol te verstaan.' Met sy besoek aan Suid-Afrika as lid van Volgens Meels Hansen was Gobbi iemand 'n Italiaanse operagroep in 1952, kon wat gesoek en gedelf het na verborge din- mens maar net van 'n afstand na hom ge in die opera. Hy het honderde verwy- luister en hom bewonder, maar toe Truk singspunte gehad. Histories kon hy elke Tito Gobbi in 1971 genooi het om die be- gebeurtenis musikaal of toneelmatig uit- langrike rol van Scarpia in La Tosca van wys presies soos Puccini dit wou gehad Puccini te kom sing, was die geluksgodin het. So was Gobbi baie gesteld daarop dat aan ons kant. Die opgewondenheid was wanneer hy as Scarpia sy eerste versky- groot ... dat ons almal nader kennis kon ning in die kerktoneel maak, almal op die maak met hierdie reus van die operawê- verhoog moet vries. Ongelukkig het twee reld was wonderlik. figurante die aand met die kleedrepetisie Meels Hansen, die bekende regisseur, voor 'n genooide gehoor die bevel veront- moes Tosca afrig. Omdat Tito Gobbi eers agsaam en so die ontsettende vreesgevoel twee dae voor die openingsaand in Suid- vir Scarpia versteur. Met sy welluidende Afrika sou aankom, het Meels na Rome ge- baritonstem kom dit toe: 'And where are vlieg om die opera met Gobbi te bespreek. you going?' Die Gobbi's het hulle harte en huis oopge- Ja, Qobbi was streng met jong kunste- gooi, en in die ruim woning is Tosca tot in naars, maar dan was hy nog strenger met die fynste besonderhede ontleed. homself. Hy het 'n wonderlike invloed uitgeoefen, hy het medekunstenaars Dit was asof daar op die verhoog die geïnspireer en dan het hy 'n buitengewone aand 'n magiese krag uit Qobbi se hand instink gehad vir dit wat toneelmatig was, gevloei het en voor ek my kon kry 'n instink waarmee hy ryklik geseënd was. het ek in angs en bewing voor hom ge- Dit was ook geen wonder dat sy meester- kruip net soos die rol dit verg/ vertel klasse so in aanvraag was nie. Qeorge. Qeorge Kok, die tenoor wat die rol van Hog 'n moment in hierdie opera waar Qob- Spoletta, Scarpia se handlanger, vertolk bi met sy wonderbaarlike speeltalent al het, was een van die gelukkiges wat son- die deelnemers hulle asems laat ophou het, was nadat Caravadossi skree van die der om daarvoor te vra onverwags privaat- pyn van die foltering en Tosca dan sis 'As- onderrig van Qobbi ontvang het. sasino!' Qobbi het sy hand opgetel, byna Om sesuur die aand het Qobbi vir Qeorge soos 'n klou, so asof hy Tosca wou verbry- gevra om in die Pretoriussaal by die Preto- sel. Almal het verstyf ... stadig het hy sy riase Stadsaal te kom repeteer aan die arm laat sak en eers toe hy die krom vin- eerste bedryf. Hy het 'n stoel in die middel gers laat ontspan, is die geweldige span- van die saal gesit en gesê: 'As ek by die ning verbreek. stoel verby is dan is dit twaalf tree ... jy Miskien kan ons hier maar die bekende moet sorg dat jy nege tree agter my bly. storietjie inlas oor sy eerste optrede as Dit moet die hele tyd so bly want jy is my Scarpia. Hy het sy hele familie uitgenooi skaduwee. As ek staan, staan jy, maar die na die opvoering en na die tyd het hy hul- moment wat ek na vore draai moet jy ag- le almal na 'n restourant geneem. Hy was ter my inglip ... soos 'n skadu op 'n muur nog so in sy rol verdiep dat hy al die kel- wanneer jy nader aan die straatlig be- ners gehiet en gebied het met dreigemen- weeg, en onthou, jy beweeg geruisloosl' te totdat sy vader hom op die skouer ge- Dit het volgens Qeorge presies so gewerk tik het met: 'Jy is nie meer Scarpia nie, jy op die verhoog, want toe Qobbi gaan is Tito/ staan, was dit twaalf tree. Hoe 'n soort mens was Tito Gobbi? Hy was In 'n ander toneel in hierdie opera gee nederig, 'n fyn mens sonder enige preten- Scarpia vir Spoletta so 'n harde oorveeg sies, met 'n ontspanne persoonlikheid wat dat hy moet val. George was bekommerd met 'n vriendelike geskerts spanning kon oor hoe hy moes val en het Qobbi daarna breek en almal op hulle gemak laat voel. uitgevra. 'Toe maar,' het Qobbi geant- So was daar met die eerste orkesrepetisie woord, 'jy sal weet hoe om te val as ons 'n bietjie spanning en toe die dirigent vir op die verhoog is.' Qobbi vra om in die tweede bedryf na

2 Tito Gobbi in die rol van Scarpia in Tosca van Puccini

3 hom te kyk vir die moeilike inval saam vertolk moet maak. Dit is bekend dat daar met die Franse horings, was Qobbi se ver- sekere rolle was waaraan Qobbi byna 'n weer: 'Jy sien, ek kan jou in elk geval nie jaar gewerk het. Een van sy metodes was sien nie want ek repeteer sonder bril ... om op straat mense te betrag en te bestu- dus, wanneer ek reg is vir die inval sal ek deer en al hulle maniertjies en aanwend- my sakdoek uithaal en waai! Hoe klink sels aan te teken. dit?' Qrimering was vir Qobbi van die grootste Dit was my voorreg om vir Tito Qobbi en belang. Om sesuur die aand van 'n opvoe- sy sjarmante vroutjie, want sy was klein ring kon jy hom al in sy kleedkamer aan- van gestalte, te neem na die Hdebele-stat tref, besig om tydsaam te grimeer en te en met 'n omweg na die Hartbeespoort- akklimatiseer. dam en terug. Ek weet ook nie in hoeverre dit bekend is Dit was Juiie/Augustus en die Gobbi's kon nie, maar voordat Qobbi hier op die ver- nie uitgepraat raak oor die 'colores' van hoog gestap het, het hy altyd eers op sy die bome en struike en die pragtige ko- knieë geval en vir byna 'n minuut gebid raalbome wat daardie jaar besonder mooi om die Heer se seën te vra. was nie. Hy was die aand by ons ook entoesiasties Ek het toe soos die spreekwoordelike oor die someroperaskool wat hy in Florence 'fools rush in' 'n waterverfskilderytjie van geloods het en wat so suksesvol was. Ek 'n koraalblomtak gemaak en aan die Qob- hoor nog madame Qobbi skertsend sê: 'Ail bi's gegee met hulle vertrek ... net om uit those students in adoration of Qobbi! Poor te vind dat Qobbi op 'n stadium in sy lewe things!' nie kon besluit of hy moes skilder of sing Hy het vertel hoe hy een aand in 'n opera nie! saam met Tito Schipa moes sing. Schipa Later was hulle toe vir ete by ons aan was nie meer so jonk nie en kon nie meer huis. Waaroor gesels 'n mens op so 'n die hoë note sing nie. Sonder om vir Gobbi aand? Dit was een van die stimulerendste te sê het hulle die hele opera met l j tone aande in jare. Die gesprekke het gewissel verlaag. Qobbi het byna tien dode gesterf van Picasso tot leeuwelpies, en ons het omdat hy gedink het daar is iets met sy gekuier en gesels tot drie-uur die oggend. stem verkeerd. Tosca het natuurlik ter sprake gekom. Op 'n keer wou ons weet hoe op aarde hy Qobbi het gemeen dat die toneelspel gelyk dit regkry om net sy een wenkbrou so ver- moet staan aan die sang en dat jy 'n skriklik hoog te lig, veral in die rol van deeglike studie van elke karakter wat jy Scarpia? En toe volg 'n ongewone verhaal. /I As jong seun het Tito Qobbi swaar asma- Cecilia gaan eendag vir Figaro Kuier. Aan aanvalle gekry. Op n Keer toe sy vader, die geroep van 'Figaro, Figaro!' het die wat 'n saKeman was, na AmeriKa gegaan leeu hom nie gesteur nie, want boKant die het, het 'n goeie vriend wat 'n afrigter in hoK was daar 'n bordjie, waarop gestaan sKermKuns vir deelnemers aan die Olim- het 'Figaro, 'n gesKenK van Tito Gobbi' en piade was, aangebied om die tengerige almal het maar geroep, 'Figaro'. Sy dog- jong Tito onder sy sorg te neem. Tito het tertjie het egter weggedwaal en toe Qobbi nie geweet wat op hom wag nie. Soggens roep: 'Cecilia, Cecilia' het die leeu byna vroeg moes hy gaan draf in die sneeu. rasend geword. Hy het na die tralies ge- Daarna het oefening na oefening gevolg. storm en sy snoet probeer deursteeK so- Sy borsKas het verbreed en hy het 7 cm dat Qobbi hom Kon Kielie soos hy altyd gegroei. gemaaK het. Ha mooipraat het die bewaar- Sy spiere het in so 'n mate ontwiKKel dat der Qobbi in die hoK toegelaat. Figaro het hy op bevel van sy leermeester 'n enKele sy pote op Qobbi se sKouers gesit en hom spier Kon roer wanneer daar op die beson- begin leK. dere spier gedruK is met 'n rapier. Van- Die baadjie wat hy aangehad het, het 'n daar die een geligte wenKbrou en die dun sKeur geKry, maar Tito Qobbi wou dit nooit hemp, sonder froKKie, in die middel van laat stop nie ... dit was sy soewenier. ons winter. Later het hulle Figaro oorgeplaas in 'n Hog 'n interessante vertelling was oor opelughoK en vir hom 'n wyfie geKry, en Qobbi se leeu, Figaro. Toe die Gobbi's in volgens Qobbi, 'They made babies eleven 1952 in Suid-AfrÍKa was, het hy 'n pragti- times.' OngeluKKig het die wyfie gesterf. ge leeuwelpie present geKry. 'Ja/ het sy Figaro het so oor haar getreur dat hy op vrou hom in die rede geval, 'daardie Klein 'n eetstaKing gegaan het en self gesterf leeuwelpie was 'n baie moeiliKer baba as het. Soos Qobbi dit so mooi gesê het: 'A ons dogter Cecilia toe sy Klein was. Julle beautiful story. My poor Figaro, he died moes my op die vliegtuig gesien het met for love.' die Klein diertjie in my arms. EIKe paar In sy memoirs 5 000 riights at the Opera uur moes hy gevoed word en net as eK vertel Rudolf Bing, destydse grootbaas hom neersit na 'n lang gesus dan begin van die Metropolitaanse operahuis in Hew hy Kriewel. EK was gedaan.' YorK, dat die einste Figaro amper 'n stoK- Klein Eigaro het by die Gobbi's in die huis Kie voor Qobbi se loopbaan aan die Met gewoon totdat hy as groot leeu aan die gesteeK het. dieretuin gesKenK is. Qobbi vertel toe die Bing wou graag vir Qobbi hoor sing, maar volgende mooi storie: Hy en sy dogtertjie het gereKen dat hy nie iemand met Qobbi

5 se status aan 'n oudisie kon onderwerp nie. Qobbi het hom goedgunstiglik na sy huis genooi waar hy vir hom sou sing. Bing het hom tuisgemaak in n leunstoel en die pianis het die eerste akkoorde gespeel. Toe Qobbi egter begin sing, kom Figaro die kamer binnegestorm en peil reguit op Bing af. Bing was asvaal geskrik en is haastig daar weg nadat Cecilia vir Figaro aan sy stert uit die kamer gesleep het. Eers heelwat later het Qobbi die eer gehad om in die Met te sing. Tito Gobbi, gebore 24 Oktober 1913 en oorlede 5 Maart 1984, se nalatenskap is nie net prag-plaatopnames, films en 'n boek, Tito Gobbi on his World of Italian Opera, nie, maar ook 'n voorbeeld van toe- Tito Qobbi as Scarpia gewydheid en groot nederigheid. J j ESSELS 'Mou kyk, my "darling", in vanaand se konsert, wat jou liewe, gawe man gereël het vir my, sê jy asseblief vir al daardie grênd ladies wat daar in die "front seats" soet en strelend bo die begeleiding uit- sit, dat as hulle vir my hande klap, hulle gestyg. Dit was 'n natuurlike, Godgegewe asseblief hulle handskoene moet uittrek!' 'wonder'-stem. Waaraan het sy dit En Cecilia Wessels skink vir ons tee uit 'n toegeskryf? silwer teepot. 'En ... o ja, sê vir Etienne hy 'Jy sing soos jy praat, heel voor in die moet my so teen vieruur se kant kom haal mond,' het sy eenkeer gesê. 'Jy moet ge- en saal toe neem. Jy weet ek hou daarvan maklik wees en goed asemhaal. Jy het jou om al my "toiletries", my vitamienpille- longe gekry en die "diaphragm!" ... haal tjies en my "make-up" uit te pak en my- daarmee asem. Dis net asem en as die self gewoond te maak aan die saal. You asem nie meer daar is nie ... dan is dit know, you have to make friends with the klaar!' hall.' Baie mense het gedink Cecilia blaas haar Dit was hier in die vroeë sestigerjare, toe eie beuel. Sy het rede gehad daartoe ... die intieme Voortrekkergedenksaal in Vi- maar dit was juis die byna naïewe manier sagiestraat nog dié saal in Pretoria was waarop sy dit gedoen het wat haar in jou waar alle groot kunstenaars soos Heinrich hart laat inkruip het; soos die keer toe sy Schlusnus en Gérard Souzay opgetree het. gevra is of sy plaatopnames gemaak het Ma talle briewe uit die Kaap oor program- en, indien wel, waarom ons dit nooit hoor me, begeleiers, ens, is alles finaal gereël nie. 'Hulle is in Johannesburg ... in die en kon sy net na vieruur die middag opge- "pigeon holes" ... beautiful singing, laai word met haar mooimaaktassie, haar beautiful.' aandrok met al sy blinkertjies, 'n mantel In werklikheid het die eer wat haar moes op 'n skouertjie en 'n fles met tee ... En toekom soms nie gerealiseer nie en moes die konsert die aand? 'n Reuse-triomf, sy haar bates onder gesaghebbendes se soos al haar optredes tot in haar sewen- aandag bring. In briewe aan ons is dit by- tigs. na pateties hoe sy moes smeek vir orkes- Cecilia Wessels word vandag nog gereken optredes. Tog was daar 'n nederigheid oor as een van die beste - indien nie dié haar talent. 'Daar is nie so 'n ding soos beste nie - dramatiese soprane wat hier- temperament nie. Daar is geen hoogmoed die land nog opgelewer het, veral in nie. Talent ... dié moet van Bo kom ... jy Wagner-rolle. Die stem was ryk, groot, kan dit nie maak nie,' het sy dikwels gesê. sonder vibrato en suiwer. Die hoë note het Cecilia Wessels (gebore 7 Augustus 1895 7 - oorlede 14 Desember 1970) was die Queen's Hall tydens die Promenadekonser- jongste van dertien kinders van sir Corne- te onder sy leiding. (Sy kon so met smaak lius Wessels, toe administrateur van die vertel dat hy vir haar gesê het, 'Wessels, OVS. Sy het haar kinderjare op Kwagga- don't let anybody touch your voice! ) fontein, sowat tien kilometer buite Bloem- Haar konsert was so 'n groot sukses dat fontein, deurgebring. Terwyl sy 'n leerling sy vir drie agtereenvolgende seisoene ge- aan die Hoër Meisieskool Oranje in Bloem- kontrakteer is. Die Old Vic Opera Compa- fontein was, het die sangonderwyseres Hina ny het haar ook drie operarolle aangebied Reinecke Cecilia aangeraai om 'n sang- waaronder Elisabeth in Tannháuser van loopbaan te volg. Aanvanklik het sy by Wagner en Leonora in II Trovatore van prof P K de Villiers musiekonderrig ont- Verdi. vang, maar is later (in so ongeveer 1915/16) Ha haar vader se dood keer sy in 1925 te- na die SA Kollege vir Musiek in Kaapstad rug na Suid-Afrika om in Kaapstad met 'n waar prof W H Bell die hoof was. Haar lek- Hieu-Seelander, Ernest Beecroft, in die hu- tore was Eveline Fincken vir sang, Mina welik te tree. Uit hierdie huwelik is daar Freud vir voordrag en Pierre de Beer vir twee kinders gebore, Cecilia en John Ed- klavier. Reeds toe het sy al saam met die win. Een van Cecilia se mooiste stories da- Kaapse Simfonieorkes onder leiding van teer uit hierdie tydperk. 'n Mens moes Theo Wendt opgetree. haar dit eintlik self hoor vertel. Ek haal Cecilia wou bitter graag vir verdere studie plek-plek aan uit 'n vertelling wat op band oorsee gaan, maar ou sir Cornelius Wes- vasgelê is. sels het gesê: 'Eers as jy 'n getroude vrou Een slag is ek gevra om in Keetmans- is, mag jy gaan.' In 1920 is sy toe getroud hoop te sing. Ek het daar gewoon met met 'n Skot, prof James Hutcheson. Ha my man (hy was 'n mynmagnaat) en slegs vyf maande is hy oorlede en, soos twee klein kindertjies. Ek was so Cecilia self vertel het, het sy haar pa ge- angstig om te sing want ek het nou konfronteer met, 'Hou kan Pa my nie meer kort van Engeland af gekom en die keer nie want ek is mos nou 'n getroude stem was so pragtig. Ek het uitgevinne vrou!' ... Hee, sê hulle, daar is g'n konsertsaal In 1922 begin sy haar sangstudies aan die nie, daar's net die kerk maar hulle hou RAM (Royal Academy of Music) in Londen. nie konserte in die kerk nie; O nee, dis Een van haar lektore was sir Qeorge Hen- 'n ding wat hulle nooit doen nie. schel. Dit was egter die beroemde sir Hen- Ek ontmoet die predikant en ek sê: 'Me- ry Wood wat haar raakgesien het en ge- neer, dis nie 'n konsert nie. Ek sal net sorg het vir haar debuut in 1925 in die sing met kollekte dan moet hulle ekstra 8 Cecilia Wessels na afloop van haar Qoue JubileumKonsert in die Stadsaal van Kaapstad saam met die Staatspresident en mev Fouché (foto: Colin Edwards)

Q insit vir die weeshuis of die kruppel kin- Suid-Afrika gegee, maar die omstandig- dertjies.' Hy sê nou goed. Hulle së toe hede was soms maar primitief. Ek haal die stadsklerk se vrou, sy speel die or- aan uit een van haar briewe, geskryf kort rel so mooi. Ons gaan toe oefen by die voor haar Qoue Jubileumkonserte. kerk en daar vind ek uit dis 'n gewone I am happy and thankful to think that klein harmonium. Ek sé vir haar, 'Kyk, it has taken me fifty years of hard work vanaand moet jy baie hard speel want to prove to South Africa that we have ek gaan nog nooit hierdie orreltjie hoor the talent in our country, if only they nie.' will recognise that talent. Believe me, I Die tyd kom, die kerk was gepak. Daar have had to struggle to get recognition was Engelse, Jode, al die nasies, en dié because when I started there were no wat nie kon inkom nie het buite decent concert halls, no concert agents, gestaan ... Dit was so 'n stil aand, dan no airplanes, no wonderful motoring kan jy die stem so vér hoor, en die pre- roads. You had to struggle. Today that dikant, 'n wonderlike liewe man, sé: same voice is competing with the mo- 'Ons suster Cecilia sal nou sing.' Ons dern musicians, and I am able to hold beginne en toe ek so die laaste noot my own after fifty years of giving my van die Hallelujah vat ... toe hoor ek voice to the good of my country. zieeeeng, zieeeeng, sê die orrel en so In 1935 keer sy terug na Europa en Engeland. uit die kant van haar mond sé die orre- Onmiddellik het sir Henry Wood haar gevra om lis: 'Die orrel is gebreek.' Hó, ek dag dit in die 'Prom' te sing. Qou het die nuus ver- was te snaaks. Sy begin toe lag en ek sprei dat 'n Wagneriaanse sopraan van wéreld- begin te lag. Die predikant bedank my gehalte haar opwagting gemaak het. Almal toe; hy't so mooi gepraat ek het amper wou haar gebruik. Sir Thomas Beecham, trane in my oë gekry ... maar nou moet asook Sadler's Wells-opera, waar sy reuse- ek vir hom gaan sé ek het die orrel ge- sukses behaal het in Die Walkúre as Brunn- breek. Ek het later 'n bietjie koerasie hilde, in Cavalleria Rusticana as Santuzza gekry en bang-bang die konsistorie bin- en as Venus in Tarxnháuser, het haar geloof. negekom. Toe hy my sien vat hy my so In Parys het sy 'n opskudding veroorsaak in sy arms en sé 'Ag, mej Wessels, baie aan die Opéra-Comique tydens 'n Wagner- dankie vir die wonderlike sang en báie fees. Die dirigent Karl Elmendorff van Bay- dankie dat jy die orrel gebreek het ... reuth-faam wou weet waarom sy in Suid- ons moes al lankal 'n nuwe een gehad Afrika bly, met so 'n besondere stem. Op het.' kenmerkende Cecilia-manier het sy geant- Byna tien jaar lank het sy konserte oral in woord, 'Because, you see, I love my country.' Met die uitbreeK van die Tweede Wêreld- Sy het 'n toer deur die destydse Rhodesië oorlog het sy teruggekeer, maar nooit onderneem en in 1950 die hele Suid-Afrika opgehou sing nie. Dit was nooit nodig om deurreis toe SAMUT haar gekontrakteer Cecilia te smeek om te sing nie. Hie alleen het vir dertig konserte. Haar begeleier was het sy dikwels saam met die Kaapse Sim- toe Ashley Hartley. Toe Bloemfontein hon- fonieorkes opgetree nie, maar by meer as derd jaar oud geword het, was sy die solis een feesgeleentheid het sy gesing: in 1938 saam met die destydse Johannesburgorkes met die simboliese ossewatrek, in 1947 met Jeremy Schulman as dirigent. Met die met die Koninklike besoek, en in 1949 op mondigwording van die SAUK in 1957 is 16 Desember met die onthulling van die sy gevra om te sing aangesien sy die heel Voortrekkermonument in Pretoria was sy eerste sangeres was wat uitgesaai het in die solis. Met die Van Riebeeck-fees in 1924, voordat die radiowese in Suid-Afrika 1952 het sy 'Die Stem van Suid-Afrika' bekend gestaan het as die SAUK. voor 40 000 mense gesing met M L de Vil- Há die oorlog het sy haar oorsese loop- liers voor die orrel as deel van die orkes. baan voortgesit. In 1947 het sy saam met Dit was ook die eerste keer dat 'Die Stem' die bekende LSO (London Symphony Or- in Engels gesing is. chestra) onder leiding van Basil Cameron die Royal Albert Hall vol gesing. Ander geleenthede waar sy opgetree het was by die begrafnis van dr T E Dónges, Koningin Elizabeth II het in 1952 die En- die inswering van president Jim Fouché gelse troon bestyg. Daar is toe besluit om en die aftrede van president C R Swart. Dit 'n koor van 400 uitgesoekte sangers uit was met hierdie laaste geleentheid dat die Qemenebes saam te stel om tydens daar weer so 'n tipiese 'Cecilia'-insident die kroning in Westminster-abdy te sing. was. Een van die liedere wat sy sou sing Cecilia het van hierdie koor gehoor en was 'n komposisie van Dirkie de Villiers, haar opwagting gemaak. Sy het voorge- 'Brand, fakkel brand' met woorde deur sing, maar moes toe verneem dat daar 'n president C R Swart. Sonder om vir ie- ouderdomsperk van, ek is nou nie meer mand iets te sê het sy 'n klein flitsliggie seker nie, 35 of 40 was. Vir Cecilia was dit onder haar ryklik versierde mantel weg- geen probleem nie ... met 'n innemende gesteek. Toe sy by die hoog dramatiese glimlag sê hierdie vrou van toe 57 jaar 'Brand, fakkel brand' kom, het sy die - Tsn't it wonderful? I just make it!' En flitslig aangeskakel en triomfantlik om- siedaar, nie alleen het sy tydens die kro- hoog gehou: 'Ag nee wat, 'n mens moet ning gesing nie, maar ook in Sint Paulus- darem sorg vir die "lighter moments!",' katedraal. Die daaropvolgende Gala- het sy gesê. konsert in Sint James-paleis tesame met die beroemde pianis Qina Bachauer was 'n Suid-Afrika het weer geroep en Cecilia het hoogtepunt, en ek onthou hoe sy eenkeer teruggekeer na haar groot herehuis in in 'n radioprogram vertel het van die won- Kaapstad (die huis bestaan nog). Hier in derlike konsert waar sy die 'koningin- die Kaap was sy seker een van die be- moederin' ontmoet het. kendste figure. Sy was lief om te onthaal, Dit was in dié tyd dat sy met die BBC on- tuis sowel as in die teekamer van Stutta- derhandel het om Arnold van Wyk se Kers- fords. Een oggend in die week het die per- kantate uit te saai. Sy het as solis opge- soneel gesorg dat mej Wessels se teetafel tree saam met die BBC-orkes onder lei- smaakvol gedek is, want dit was waar sy ding van sir Adrian Boult. soos 'n ware diva die septer geswaai het. Die jaar 1953/54 was 'n bedrywige jaar Hier kon sy heerlik gesels oor haar oorse- vir haar. In Belfast het sy Aïda gesing, se ervarings, oor oudhede wat sy versamel asook in twee seisoene van orkes- en het, oor blomme waarvoor sy lief was, oor oratorium-uitvoerings. Vir Radio Hilver- resepte waarvan sy baie geweet het, oor sum het sy Transe kunsliedere in 'n kon- juwele wat sy geken het, en miskien die sert gesing. Dan was daar nog 'n baie suk- graagste oor mooi klere en die heel sesvolle sanguitvoering in die bekende nuutste modes. Wigmore-saal met niemand minder nie as Tussendeur het sy nog gereeld konserte Qerald Moore as begeleier. gegee en opgetree saam met orkeste, Weer eens het sy, soos in die verlede, aan maar dis oor haar bewustheid van alle nu- die Proms (Promenadekonserte) deelge- we modes en giere dat ek graag 'n storie neem en terselfdertyd vir die BBC opge- wil vertel. (Ek is seker dat Cecilia nie sou tree. In September 1953 het sy Suid-Afrika omgegee het nie, want sy het 'n fyn sin verteenwoordig by 'n wêreldkongres in Ko- vir humor gehad.) penhagen. Dit is interessant om te sien As ek reg onthou, was dit hier in die laat saam met watter dirigente sy oorsee en sestigerjare dat vals wimpers wat jy so tuis opgetree het. Eerstens natuurlik sir aan jou ooglede plak hoog in die mode Henry Wood, dan Karl Elmendorff, sir Tho- was. Die byderwetse Cecilia het natuurlik mas Beecham, sir Adrian Boult, sir Malcolm onmiddellik vir haar ook wimpers aange- Sargent, Charles Qroves, Albert Coates, skaf. Hee kyk, al is jy amper sewentig - Walter Qoehr, Enrique Jorda, Basil Cameron, mode is mode. Charles Raybould, Hugo Rignold, Anatole Sy moes saam met Helena van Heerden, 'n Fistoulari, Pierre Colombo, Leo Quayle, bekende pianis, gaan optree in Stellen- Anton Hartman, Francesco Mander, Bernard bosch en wel in die ou Musiekkonserva- Heinze en Jeremy Schulman. toriumsaal. Sy was altyd baie gesteld op haar voorkoms en Helena is al 'n week te- die kleurryke lewe van 'n vrou wat 'n le- vore geskakel om te vra watter rok sy gende in haar eie leeftyd was. gaan aantrek, want eerstens moes die So dikwels vra mense hoe op aarde dit kleure nie bots nie en tweedens moes die moontlik was dat sy haar stem kon behou begeleidster darem nou nie die sangeres tot in haar sewentigerjare. Dit was 'n na- oorskadu nie. tuurlike stem waarmee gelukkig min ge- Vroegmiddag was Cecilia al by die saal, peuter is. Sy het verder oor besondere maar die aand merk Helena dat sy vir die asembeheer beskik maar boweal was sy 'n eerste keer aan haar wimpers borsel net sterk, gesonde mens met verstommende voordat hulle op die verhoog moet gaan. stamina. 'n Qoeie voorbeeld is toe sy as Hulle stap op, en daar bars 'n oorverdo- 72-jarige op kort kennisgewing van min- wende applous los. Soos een man staan der as 24 uur moes instaan vir 'n feeskon- die hele gehoor op om eer aan Cecilia te sert in die Kangogrotte naby Oudtshoorn. betuig, en dit voordat sy 'n enkele noot Hog iets wat baie jong sangers by haar gesing het. kan leer is dat sy nooit, soos so baie san- Die konsert begin. Die eerste Brahms-lied gers vandag, 'n paar uur of 'n dag voor 'n is gesing. Skielik sê Cecilia: 'Darling, ons optrede by haar bestemming aangekom gaan af, gehoor!' Verbaas kyk Helena op het nie. Sy het gesorg dat sy 'n paar dae en sien swart maskaratrane oor Cecilia se voor die tyd arriveer om aan die klimaat wange biggel. Sou sy so aangedaan wees en die hoogte bo seespieël gewoond te oor die roerende ontvangs wat sy gekry raak. Oor haar vroeë aankoms by die tea- het? Met 'n ondersteunende arm help sy ter om só rustig te raak, kan kunstenaars haar van die verhoog af tot voor die spieël maar nadink. in die kleedkamer. Verder was sy nie net 'n spontane mens 'Darling, ek sê vir jou hierdie "false eye- wat haar sê gesê het nie, maar was sy in lashes" kan hulle maar hou. Kyk nou hoe haar sang soms só spontaan dat dirigente lyk my make-up.' Toe Helena haar help nie altyd geweet het hoe lank sy 'n noot om die oorsaak van die trane af te trek, gaan aanhou of wanneer sy stadiger gaan kon sy haar lag nie bedwing nie: 'Maar Ce- sing nie. cilia, jy het dan die ellendige goed ag- Anton Hartman het altyd vertel dat hy Ce- terstevoor aangeplak. Qeen wonder die cilia se groottoon dopgehou het. As die omgekrulde haartjies het jou oogbolle ge- toon waarmee sy tyd gehou het stadiger krap nie!' Dit was die laaste sien van vals gaan, dan het hy 'n ritardando gedirigeer wimpers. en as die toon gaan stilstaan het, het hy Dit is maar een van die talle staaltjies uit geweet nou gaan sy die noot lank aanhou.

n Haar laaste sangjare was tog glorieryk. teure Halle', Tannháuser, Wagner. Here I Met die viering van haar Qoue Jubileum went all out singing four big arias with- van Sang is sy oral toegejuig en het sy die out turning a hair. I wore the same erkenning van haar musiekvriende ont- dress as in Pretoria with the diamond vang. (Die Suid-Afrikaanse Akademie vir tiara. Really, it was a great night. Then Wetenskap en Kuns het haar reeds in followed a reception by the Mayor in his 1959 vereer met 'n medalje.) parlour and here I received kisses from Die 13de Maart 1969 was vir Cecilia 'n on- him, the State President and the guests. vergeetlike aand. Dit was die viering van The State President made a wonderful haar vyftig jaar as sangeres. Die Stadsaal speech in my honour. So came the van Kaapstad was gepak. Die Kaapstadse great night of my career to an end. Stadsorkes is gedirigeer deur Derek Hudson. Die finale 'Vaarwel'-konserte het plaasge- Voor pouse het sy twee arias uit Franse vind in Oktober 1969. Die 17de Oktober operas gesing, naamlik 'Pleurez mes yeux' het sy die laaste keer saam met die SAUK- uit Le Cid van Massenet en 'Adieu, fórets' orkes onder leiding van Francesco Mander uit Jeanne d'Arc van Tsjaikowski. in die stadsaal van Johannesburg gesing, en die 31ste was ons bevoorreg om in Pre- Maar laat Cecila self vertel van hierdie, vir toria in 'n Truk-konsert met Leo Quayle haar, wonderlike aand. vir die heel laaste keer te kon luister na After the interval I was on. First with Cecilia, die sangeres met die fenomenale Senta's Ballade, Flying Dutchman, Wag- stem, en Cecilia, ons liewe vriendin. ner. This aria has a terrific cadenza Op 14 Desember 1970 is Cecilia Wessels that is sung like lightning at the end of oorlede in die Volkshospitaal, Kaapstad. the aria. Vroeër, in 1968, tydens 'n toer wat sy vir Well, this brought the house down and Kruik onderneem het, het sy by die trappe the audience started standing up and van die Veremarksaal in Port Elizabeth afge- shouting Bravo, Encore'. I returned se- val. Of dit 'n voorloper was van die beroerte- veral times to the platform with thunde- aanval of die oorsaak van die aanval was, ring applause. Then the State President sal niemand ooit weet nie. and Mrs Fouché and the Mayor rose in Hoe jammer dat sy so min plaatopnames their seats and the audience gave me a gemaak het. Sy het wel, so word vertel, standing ovation while I was receiving Afrikaners, landgenote' en 'Die Stem' op- many bouquets, cheers, etc. geneem in die Alhambrateater in Then the young conductor Derek Hud- Kaapstad, glo in die middernagtelike ure son, 38 years, wanted me to sing 'Dich om straatgeluide uit te skakel. Ek weet

H Cecilia Wessels (foto: J K de Vries) dat haar neef, mnr Schalk Visser, hom Cecilia Wessels was nie net 'n legende in beywer het vir 'n plaat. Die SAUK het wel haar leeftyd nie, sy sal vir altyd bly voortleef in 1969 die stem vir die nageslag opge- en sal onthou word nie net as 'n sangeres neem en selfs op die ouderdom van 74 nie maar as 'n vriendin met 'n warm hart stuur hierdie stem nog koue rillings langs wat uit dankbaarheid vir jou tjienkerientjees jou ruggraat af as sy die 'Liebestod uit uit die Kaap stuur. Tristan en Isolde sing.

5 storie met smaak vertel. In haar diep altstem kondig sy aan, Dis Madame Kous- sevitzky hier', en Gary, wat dag dat dit 'n Elke keer as ek die amusante video met vriend is wat met hom gekskeer, antwoord die vleidiertjiesorkes van McCartney se so ewe: 'Yeah baby, as u Madame Kousse- 'We all stand together' sien, dan dink ek vitzky is, dan is ek president Kennedy.' onwillekeurig aan Stokowski se woorde Qelukkig het sy gedink dis snaaks, want oor Qary Karr, die kontrabasspeler: 'Qary die doel van haar oproep was om Serge het die klank van die brulpadda in die le- Koussevitzky se kosbare Amati-kontrabas lievywerorkes omskep in iets wat musiek aan hom te skenk. maak, wat woorde nie kan beskryf nie.' Om met so 'n instrument van byna 400 Toe dit bekend word dat Qary Karr aan jaar die wêreld vol te reis skep nogal pro- Suid-Afrika besoek sou bring, het menige bleme. Soos Qary vertel: 'Ek moet 'n hulle wenkbroue gelig - 'n solo-uitvoering ekstra plek op die vliegtuig vir hierdie op 'n kontrabas! riee dankie! Wat 'n ver- "girlfriend'' van my bespreek - die ekstra rassing het nie op hulle gewag nie! Hy ete wat ek kry vergoed nou nie juis nie!' kon daardie logge instrument laat sing, Medereisigers het hom al heerlik geterg, laat dartel en laat spreek tot jou diepste maar hy geniet dit. 'Haai, hoekom speel jy wese. nie liewers piccolo nie?' 'Hoor hier, sit die Aan sy kosbare Amati-kontrabasviool is 'n ding onder jou ken!, of 'Is dit jou beste?' mooi storie verbonde. Dié unieke instru- waarop hy dan antwoord: 'Ja, en kyk hoe ment (waarvan Amati slegs drie gebou gelukkig is ek - sy kla nie en dank vader, het, in 1611) het behoort aan Serge Kous- sy kan nie terugpraat nie.' sevitzky, wat 'n baie bekende kontra- Qary kom uit 'n kontrabasspelerfamilie. basspeler was voordat hy hom op dirigeer- Hy is in 1941 in Los Angeles gebore. Sy werk toegelê het. Toe Koussevitzky 'n ere- oupa het hom op negejarige leeftyd agter doktorsgraad ontvang het, het hy in plaas 'n kontrabas ingedruk om saam met sy van 'n bedankingstoespraak 'n solo op sy oupa, sy pa, twee ooms en drie nefies te kontrabas gespeel. In 1929, pas na sy speel. Toe hy dertien jaar oud was, het hy enigste plaatopname, het hy die Amati vir reeds oral opgetree. Hy het sy studies aan altyd gebêre. die Julliard-musiekskool in Hew York voort- Hadat die weduwee van Koussevitzky een gesit, en was 'n tyd lank lid van die fakul- aand 'n uitvoering deur die jong Qary Karr teit. bygewoon het, skakel sy hom die volgen- Vandag is hy wêreldwyd bekend en word hy de oggend in sy hotelkamer. Qary kon dié as die volwaardige opvolger van Domenico Dragonetti, Giovanni Bottesini en Serge Die kinders het hom aanbid - geen won- Koussevitzky gereken. Omdat daar nie 'n der nie dat hulle die aand van 4 Julie ná groot repertorium vir solokontrabas sy solo-uitvoering in die Musaion aan die bestaan nie, het verskeie komponiste, by- einde van die program en masse na die voorbeeld Hans Werner Henze en Alec Wil- verhoog gestorm en uitgeroep het: 'The der, werke vir Gary gekomponeer. fly and the elephant, please!!' Hierdie wer- Gary het ai as solis met meer as honderd kie dien eintlik as 'n demonstrasiestuk om orkeste opgetree en ontelbare uitvoerings te wys watter groot verskeidenheid van dwarsoor die wêreld gegee. Sy uitvoerings klanke die kontrabas kan optower. In Gary is werklik ’n belewenis. Van die ernstigste Karr se hande het dit 'n ware juweel ge- werke, byvoorbeeld die 'Kol Hidrei' van word. Sy meegaande vertelling van die Max Bruch, tot die vermaaklike Die vlieg vliegie wat op die ou olifant verlief geraak en die olifant', vind n plek in sy program. het was 'n fees. Die fyn stemmetjie van Hy het 'n aansteeklike humorsin en dik- die vliegie in kontras met die diep klanke wels skaterlag sy gehoor, veral as sy spel van die olifant was tog te beskrywend. Die met allerlei gebare opgeluister word. Soos kleingoed kon net nie genoeg hoor nie en iemand opgemerk het: 'Mens kan sien hy Gary moes dit warempel herhaal, tot groot kom uit Hollywood.' vermaak van die gehoor. Dit is juis hierdie vermoë om musiek pret- Dit het 'n mens laat besef waarom sy TV- tig te maak wat hom so gesog maak om aanbiedings vir die jeug in die VSA so meesterklasse aan te bied. Hy het 'n byna suksesvoi was. hipnotiese effek op sy talryke kindergeho- Maar nou kom ons by 'n heerlike storie re. Hulle hang behoorlik aan sy lippe en oor Gary Karr. Hy was in Johannesburg doen alles wat hy vra. Menige jongmens tuis en het oorgery na Pretoria vir sy uit- in Suid-Afrika kan hiervan getuig, want dit voering. Ons het hom genooi om ná sy so- was my voorreg om so 'n meesterklas lokonsert by ons te oornag sodat ons vroeg deur hom op 30 Julie 1979 te organiseer. die volgende oggend na die Ben Alberts- Ek was destyds verbonde aan die instituut wildtuin by Thabazimbi kon vertrek. vir Voortgesette Opleiding van Unisa en Gary was baie opgewonde oor die besoek het besef: dié klas sou 'n wenner wees. - sy tyd was beperk en buitendien is hy Dit was dan ook so - ek wonder hoeveel geweldig lief vir diere. Sy huis in Amerika ouers my verkwalik het, want dat daar om is aan die rand van 'n bos en klein wilds- hulle geneul is om kontrabas te speel was bokkies kom loer dikwels by hom in, veral verseker. Soos een van die geteisterde ou- in die winter wanneer die sneeu sy wit ers gesê het: 'Wat het jy aan ons gedoen!' donskombers uitgesprei het. / Qary Karr met sy Amati-kontrabas Na die uitvoering was daar n onthaal, en Saam kon ons die diere dophou en een toe ons wou huis toe gaan ontdek Qary met die natuur word. Te gou moes ons te- met 'n skok dat sy tas met sy klere en an- rug. Qary was geamuseerd deur die eien- der benodigdhede terug is na Johannes- aardige manier waarop 'n volstruis 'n ap- burg saam met sy gasheer en gasvrou. pel of lemoen so al langs sy lang nek laat Maar, tipies van Qary, bars hy uit van die dribbel tot in sy maag. Met ons vertrek lag want daar staan hy in sy manelpak, kom 'n pragtige volstruismannetjie na die blinkleerskoene en Iigblou valletjiesaand- omheining van die kamp - miskien om te hemp - reg vir die wildtuin! 'I'm afraid groet. Qary wou graag iets vir hom gee, this is going to be a very formal visit to en toe hy 'n appel deur die draad steek the game park!' sê hy laggend. begin die voël te dans. Hy buig voor Qary, strek sy vlerke wyd uit, flap hulle op en af By die huis aangekom het ons begin soek en begin draaibewegings met sy nek maak na iets wat hy kon dra. Sy nagklere? 'n - so 'n ware rituele dans van aanbidding! Vroumens se 'shortie' T-hemp-nagrok. Tandeborsel - gelukkig 'n nuwe. Skoene - Ons wou ons breek van die lag en tot van- almal te klein, so ook broeke. 'n Trui - ge- dag toe bly ons oortuig daarvan dat dit lukkig een wat pas - en so het die passery sekerlik daardie ligblou valletjieshemp en aangegaan totdat ons laggend besef het blink skoene was wat die voël bekoor het. dat Qary regtig die wildtuin formeel sou Qary teken altyd sy naam met 'n G-sleutel moes besoek, blink skoene en valletjies- vir die Q - miskien is dit tekenend van ie- hemp inkluis! mand wat die sleutel het tot die musiek- Die twee dae was heerlik - saans om die wêreld vir kinders en jongmense. braaivleisvuur kon ons ure gesels en lag.

Q 'n eeu oud en haar gesondheid is nie meer van die beste nie. Sal u haar asse- blief nou laat gaan?' Elsie het na hom ge- 'Has the piano been cleaned?' en met 'n draai en in haar diep stem verontwaardig deurdringende blik en haar klein figuur- uitgeroep: 'How dare you spoil my tjie penorent spreek die 95-jarige Elsie concertl' Hall my man aan. But of course, doctor' Daardie aand het daar egter tydens een (sy het in 1957 'n eredoktorsgraad van die van haar toegifte 'n sagte gegiggel deur Universiteit van Kaapstad ontvang). die saal getrek. Sy het baie blomme ont- 'That's no good. Where can I find some vang, wat sy sonder enige ophef op die dirt?' En soos 'n wakker meerkatjie loer sy klavier neergeplak het. In die een stuk agter die skerms van die verhoog rond op was daar 'n lang gedeelte vir die linker- soek na 'dirt'. Wonder bo wonder, en tot hand alleen - en al spelend sien sy die my man se verligting, want hy het die ruiker se kaartjie afhang. Daar en dan konsert gereël, staan daar 'n potplant. draai sy dit met haar regterhand om, kyk Soos 'n valk op sy prooi peil sy af op die van wie dit gekom het - en gaan doodlui- plant, vryf haar hande in die grond en ters aan met speel. met 'n tevrede glimlag sê sy: 'Qood - now I can play. I need some dirt so my fingers Elsie Hall was 'n ware Wunderkind. Op won't slip.' tweejarige leeftyd het sy al wysies op die klavier uitgedruk. Haar moeder, wat 'n En wat 'n onvergeetlike aand was dit nie musiekonderwyser in Toowoomba in in 1973, daar in die intieme Kleinteater in Queensland in Australië was, het besef Skinnerstraat in Fretoria nie. In haar blou dat daar groot talent verskuil is in dié Viktoriaanse fluweelrok het die witkop- kind van haar. Toe Elsie se vader, wat 'n vroutjie ons meegevoer van Bach tot die joernalis was, 'n pos in Sydney aanvaar twintigste-eeuse komponiste. Die applous het, is Elsie, toe vyf jaar oud, vir lesse na was oorweldigend en toegif na toegif het ene Herr Kretschmann. Sy het so vinnig gevolg. Sy was in haar element en self so gevorder dat sy reeds in 1886 in die Uni- meegevoer dat haar wangetjies al rooier versiteitsaal van Sydney Beethoven se en rooier geword het. Derde Klavierkonsert gespeel het. Kort Haar mediese dokter, dr Ingram Anderson, daarna is sy as negejarige saam met haar was bewus van haar hoëbloeddruk-kwaal, moeder en jonger sussie, Muriel, na Stutt- en het hom na die verhoog gehaas, verlof gart waar sy agtien maande lank aan die gevra, Elsie Hall se hande gevat en aange- Konservatorium studeer het, want, soos kondig: 'Dames en here, Elsie Hall is byna Elsie gesê het, 'I had very religious parents Elsie Hall

2 and they regarded my talent as a gift heel besonders omdat Clara die middag from Qod that had to be looked after/ na Elsie se oggendbesoek oorlede is. Maar kinders moet skoolgaan, en so is Terug in Austraiië het die negentienjarige Elsie na Engeland, nadat sy 'n studiebeurs Elsie en haar begaafde violis-suster Muriel in Frankryk van die hand gewys het. konsertreise deur Australië onderneem, en Sy het les geneem by John Farmer, die het Elsie les gegee aan die Musiekkonser- orrelis van Balliol College in Oxford, en vatorium in Adelaide. uitstekend gevorder. Aan huis van die Optree-geleenthede was destyds maar oudste dogter van Felix Mendelssohn ont- skaars in Australië en Elsie was gretig om moet sy toe eendag die wêreldberoemde haar konsertloopbaan voort te sit. So is sy Hongaarse violis Joseph Joachim. Ek kan dan terug na Engeland. Daar het sy elke my goed voorstel hoe die jong Elsie in be- geleentheid om op te tree aangegryp wondering geluister het na die Joachim- - soveel so, dat sy selfs in die gewilde kwartet wat daar opgetree het. Music Halls opgetree het saam met onder Buig of bars, Elsie moes speel vir Joachim, meer Maurice Chevalier en Sarah Bernhard. want hy was hoof van die Berlynse Hoër- Skynbaar was daar 'n tussenpose waar sy skool vir Musiek. Die nederige en vriende- klassieke musiek kon speel. Die klavier like man was so beïndruk dat hy daarop was 'n reuse-konsert-Steinway, en vir Elsie aangedring het dat Elsie so gou as moont- was dit 'a dream come true'. lik na Berlyn moes kom. 'Sy het 'n gawe Sy het oral op verskeie plekke in Engeland van Qod ontvang, en daarby is sy geseën begin optree, en tot haar groot vreugde in met wonderlike vingersi' was sy kommen- 'n Promenadekonsert onder leiding van sir taar. Henry Wood asook in konserte met sir So het sy dan die voorreg geniet om tot Thomas Beecham. Een van die snaaksste 1896 in Berlyn by 'n groot vriend van Cla- konserte wat sy tydens haar oorsese be- ra Schumann, dr Ernst Rudorff, musiek- soeke in daardie jare gegee het, was toe onderrig te ontvang. Die musikale hoogte- sy genader is om vir die gesluierde vroue punt was dat sy in daardie jaar die eerste in 'n Turkse harem klavier te speel. Engelse pianis was wat die gesogte 'n Bewonderaar het haar lewe binne- Mendelssohn-prys ontvang het. Die hoof- gesluip, en in 1913 is sy met dr F O Stohr werk was Schumann se Fantasie Opus 17. getroud, min wetend dat sy in Zambië op Vir Elsie was die hoogtepunt egter die per- 'n verafgeleë plek, honderd kilometer van soonlike kennismaking met Joachim se die naaste stasie, sou beland. Hy is gevra groot vriend Johannes Brahms, en 'n heel om navorsing oor die tsetsevlieg te doen. besondere besoek aan Clara Schumann - Hiks, maar niks, selfs nie eens tsetsevlieê nie, sou Elsie weghou van haar voorneme Toe sy al oor die negentig was, het sy na om 'n uitvoerende pianis te wees nie. Amerika gevlieg. Toe die vliegtuig land, riou het sy haar tyd verdeel tussen Suid- kom die lughawepersoneel daar aan met AfriKa, Zambië en Europa. In Erankryk het 'n rystoel. Hulle het nie geweet wat hulle sy selfs gaan kers opsteek by Gabriel sou tref nie! 'How dare you ... what do you Eauré, en in Italië by Hermann Scherchen. think I am ... an invalid!? Away with you!' In die laaste jare van die Tweede Wêreld- En net so flink soos wat sy altyd op die oorlog het sy ook vir die troepe in Kaïro, verhoog opgestap het (iemand het gesê elders in Egipte, en in Oostenryk en Italië dit lyk asof sy inkopies gaan doen) het sy konserte gegee. die trappies afgeklim, met die wit koppie trots omhoog. Kamermusiek het haar na aan die hart gelê. Sy het dan ook gesorg dat kamer- Met haar negentigste verjaarsdag op 22 musiekgroepe soos die beroemde Loewen- Junie 1967 het Kaapstad haar vereer in die guthkwartet Suid-Afrika besoek. Ha haar Stadsaal. Sy het die Schumann-Fantasie man se dood in 1948 het sy saam met Opus 17, haar Mendelssohn-prysstuk, ge- die violis Hermann Solomon konsert- speel. Meer as 'n duisend konsertgangers reise in Suid-Afrika en ook in Engeland, het haar toegejuig en staande toegesing Frankryk, Holland en Switserland onder- toe die sleutels van die stad aan haar oor- neem. handig is. 'Oh, they made quite a fuss,' In 'n onderhoud het sy gesê: 'Chamber volgens haar, maar in haar hart was daar music is my first love.' Toe sy gevra is diepe waardering. watter komponis haar gunsteling is, het Sy het soms 'n ongeërgde houding, wat sy, nadat sy 'n hele paar genoem het, ge- haar amper bot laat voorkom het, gehad. sé: 'I suppose, like Pablo Casals, whom I Sy was effe hardhorend en miskien was met and played with, my favourite compo- dit 'n dop waarin sy kon skuil. ser is ... old Bach.' Ek het self deurgeloop. Sy was al in die Gevra of sy baie oefen, was haar ant- negentig toe sy een aand in die huis van woord, 'niks meer as twee uur per dag die vrolike musiekonderwyseres Joyce nie'. Trouens, Christobel Edwards, by wie Joubert 'n konsertjie gegee het. Ek het my sy tuis was in Pretoria, het vertel dat Elsie vergaap aan haar onortodokse en byna in daardie tyd feitlik nooit aan die klavier moeitelose tegniek. Ha die konsert toe ek geraak het nie. Sy het gesien hoe die klein haar bedank, sê ek: 'May I say something figuurtjie in die bed lê, met die laken op- about your extraordinary technique?' Soos getrek en met die vingertjies aan die be- 'n kobra trek sy haar regop, reg op te pik, weeg, asof sy speel. en met 'n frons sê sy: 'Why? Is there something wrong with it?' Ek wou haar word die sang van die nagtegaal vir 'n ruk net sê ek bewonder dit. Ons kon darem uitgebeeld in die hoë register van die kla- later lekker lag daaroor. vier ... en terwyl ons ver weggevoer word, Daardie aand was een van daardie wat jy draai sy skielik om en sê: 'Ag, you know, nie eens in 'n dagboekie hoef aan te teken lots more of this/ en sy speel so 'n regte nie - jy sou dit nooit, maar nooit, vergeet triller, sekerlik langer as wat Granados nie. Bach, Beethoven, Schumann is deur aangedui het. haar spel lewendig voor ons gemaak. Die Geen wonder nie dat haar uitgesproke laaste stuk was die tere 'Meisie en die standpunt was: Xk wil altyd iemand bly Magtegaal' van Qranados. Sy het ons mee- wat speel wat ek wil, wanneer ek wil en gesleur na die Spaanse tuin met sy geuri- hoe ek wil.' ge blomme, die donkerkopmeisie en die Dit het die legendariese Elsie liall getrou nagtegaal. Aan die einde van die stuk uitgeleef.

24 'Joubie, hoe lyk dit - sal julle my help? Etienne is mos die sekretaris van die Afri- kaanse Musiekklub. Kan ons nie 'n kon- sert vir Mimi Coertse reël voor sy oorsee stukke wat hy raakgeloop het. Toe sy elf gaan nie?' jaar was het hy vir haar een van haar Vir ons dierbare vriendin Helena Strauss grootste geskenke vir Kersfees gegee: 'n was dit altyd lekker om iets te doen, en boek oor musiek! Die titel, Music and its buitendien is ons groot bewonderaars van Makers. Mimi. 'Weet jy, Mimi, jy gaan eendag 'n groot Daardie aand in die stampvol saal van die sangeres word,' het hy altyd vir haar gesê, ou Onderwyskollege het Mimi nie net pragtig en haar dan net daarna geterg. Met twee gesing nie, maar ook gesprankel. Miskien broers wat soveel ouer was, het sy gou- was die mooi swart rok met sy wye tulle- gou geleer om haar weg oop te veg. 'Ja- romp vol blinkertjies 'n voorspelling dat nee, jong, ek het 'n bek aan my gehad, sy later op beroemde operaverhoë sou maar weet jy, eintlik was ek tog baie een- skitter in die gesogte maar veeleisende rol saam - dan skep jy mos maar vir jou 'n van Koningin van die Hag in Mozart se denkbeeldige maatjie. Hy het 'n doodge- Towerfluit. wone naam gehad: Piet, ja, Piet! Vir hom Mimi, die jong dogtertjie met die ondeun- het ek alles vertel.' de donker ogies, wipstert-vlegseltjies en Kunswedstryde was aan die orde van die snipgesiggie, het van kleinsaf geweet sy dag. Wanneer sy nie gewen het nie, het dit wil sing. Toe sy as sewejarige op 'n ver- haar net meer vasberade gemaak. 'Ek sal hoog in Qermiston getel is om te sing, het hulle wysl', was haar leuse. Dit het nie net sy duiselig geword met die oorweldigende by sang gebly nie - van haar hoogste bewuswording dat dít is wat sy eendag punte het sy gekry vir voordrag en mono- wou doen. Soos sy in haar dagboek ge- loë. As jy nou regtig wil lag dat jou ribbes skryf het: 'O, ek wil eendag die wêreld se seer word, vra dan vir Mimi om te vertel beste sangeres word en dan wil ek ook in en te demonstreer hoe Martha Módl gedu- 'n opera speel - as 'n sigeunerin met 'n rende 'n opvoering haar glas-kontaklens wit satynbloese en goue sterretjies op 'n op die verhoog verloor het. Daardie eier- swart ferweelbaadjie en rooi skirt en swart dans van almal wat bang was hulle trap stewels.' Hoe waar het dit nie geword nie! daarop en Martha se dramatiese uitroepe Dit was veral Willie, haar broer, wat twaalf van 'Mein Aug, Mein Aug!!' kan net Mimi jaar ouers as sy was, wat plate aangedra nadoen. Qeen wonder dat sy so 'n uitste- het en haar begelei het met nuwe sang- kende Musetta in La Bohéme van Puccini vir Truk was nie - dit was die ondeundste Eintlik wou Mimi na Wenen gaan. Op Musetta wat ek nog gesien het. Mozart se verjaarsdag kom sy en Dawid in Musiekmense het begin kennis neem van díe musiekstad aan. Hoor hier, gee my hierdie vars, natuurlike en soet stem. Qe- net twee jaar, dan sing ek op daardie ver- lukkig het sy by Aimee Parkerson begin hoog van die Staatsopera,' het sy met 'n les neem: 'n uitsonderlike sangonderwy- tikkie bravura van die ou Mimi gesê. Die ser, wat, gode sy dank, geen skade aan huwelik was aan die verbrokkel en dit was die stem aangerig het nie, maar eerder asof sy besef het dat van nou af aan is die grondlegger van 'n stewige tegniek die lewe vir haar net SAHQ. was. Mimi het oral begin sing - selfs ter- Sommer die dag na haar aankoms in Wenen wyl sy op vakansie was, het sy 'n eerste het sy Frau prof Maria Hittorf geskakel. konsert saam met 'n orkes in Durban, 'Ek wil graag by u kom sangles neem. Kan haar geboortestad, gegee. Terug in Johan- ek móre kom?' Ai, die frustrasie! Die nesburg het sy n stemtoets by die SAUK eerste klompie maande is sy, wat net wou geslaag, en op 1 Mei 1952 het sy Dawid sing, net toegelaat om toonlere te oefen. Engela, 'n jong komponis, daar ontmoet. By die Akademie se operaskool het Mimi Nou was daar sterre in haar oë. Hier was gedurig, soos 'n jong perd wat geleer haar groot liefde waarvan sy gedroom het. word, die toom en saal wou afgooi. Die feit dat hy musikaal was en, nes sy, 'Van die ander sangers het hier en daar 'n ideale gekoester het van 'n wonderlike rolletjie gekry, maar ek vervloeks niks,' loopbaan vorentoe, het sekerlik die bande was haar klaaglied. Daar was 'n rede voor. vaster geknoop. Alles het so vinnig ge- Prof Josef Witt het haar versigtig voorbe- beur. 'n Maand na hulle ontmoeting het rei vir 'n groot loopbaan. hulle stilletjies plekke gaan bespreek op Op 20 Januarie 1955 sing sy een van die 'n boot na Engeland. Hulle wou net trou. blommemeisies in Parsifal van Wagner as A1 die waarskuwings teen so 'n haastige gas van die Weense Staatsopera wat op trouery het op dowe ore geval. besoek was aan die San Carlo-operahuis Met die Arundel Castle is hulle na Engeland. in Hapels. Karl Bóhm was die dirigent. Hy In Londen het Mimi baie siek geword. Lloyd het dadelik die nuwe gesiggie gesien. Die Strauss-Smith, die tenoor, was 'n baie goeie volgende storietjie is in die boek Warten vriend. Op 'n dag toe hy by Mimi en Dawid se auf tlohe C van Witeschnik aangeteken: kelderkamer aanklop, vind hy Mimi ylend en 'Wie is dié een dan? Waar kom sy van- brandend van koors. Hy het dadelik 'n daan?' 'Uit Suid-Afrika,' antwoord Mimi. ambulans laat kom, en in 'n Londense Maar dit kan mos nie wees nie,' sê Bóhm, hospitaal het sy eers tot verhaal gekom. 'Jy is dan nie swart nie!' Vir baie jare sou Mimi Coertse as Musetta saam met Dawie Couzyn in Truk se aanbieding van La Bohême van Puccini in 1987 (foto: Truk)

21 sy met hierdie interessante dirigent Haar beker van geluk het oorgeloop. Roelof, saamwerk. haar ouer broer, 'n mediese dokter, kon In Junie 1955 slaag sy haar Akademie- haar sien triomfeer, al was hy 'n baie siek eksamen met lof. Die Weense Staatsopera man. Een van die voorste handeklappers het van hulle laat hoor, en skielik het die daardie aand was die nou beroemde diri- toekoms soos 'n lenteboom begin bot. gent Zubin Metha. 'Ons vriendskap het op Haar hartseerjare saam met Dawid, haar 'n snaakse manier begin,' vertel Mimi. tuiskoms na haar derde miskraam toe 'Dawid en ek was een aand laat op pad daar geen kos of geld in die solderkamers huis toe toe ons hierdie verdwaalde jong was nie en 'n onbekende Samaritaan 'n man op die sypaadjie sien staan het, met mandjie met brood en melk neergesit het, 'n afgeleefde ou tas langs hom. In stame- was alles verby. Dawid is terug na Londen, lende Duits vra hy waar 'n Jugendheim is. en so is hulle huwelik in Januarie 1956 Toe ons hom in Engels antwoord en nooi beëindig. om maar by ons te kom bly, is 'n lewens- lange vriendskap vir my gesluit. Sy ouers Ma twee optredes in Basel en Hapels as het kom kuier en ons was soms agt hon- Koningin van die Hag in die Towerfluit, ger studente aan tafel om aan sy ma se word Mimi se droom waar. Op 17 Maart Bombaai-kerrie te smul, maar ai, vir weke 1956 maak sy as jong sangeres van 23 daarna het my kookpotte nog die ene ker- jaar haar debuut by die Weense Staats- rie geruik.' opera, en wel as Koningin van die Hag, Opvoering na opvoering het gevolg. Sy onder leiding van Heinrich Hollreiser. Sy was die nuwe vonds. In Augustus van die- sou dié rol meer as 500 keer sing. Sy wat selfde jaar sing sy 'n asemrowende op 5 Hovember 1955 met die heropening Konstanze in Die Entfuhrung aus dem Se- van hierdie 'tempel' van opera buite ge- rail van Mozart, en dit by die Salzburgfees. staan het terwyl sneeuvlokkies op haar jas Sy was 'n sensasie! en wimpers neergedartel het, was nou binne die poorte van die wêreldbekende en indruk- Claudio Arrau, die beroemde pianis, praat wekkende Staatsopera van Wenen. Sy was van die pragtige, nuwe Mozart-stem, maar nou een van die gesogte kunstenaars: 'Weet voeg so ewe by: 'But why such a name jy, ek was só opgewonde dat ek nie eens like Coo-êrtsel' Covent Qarden nooi haar, bang was nieí Ek kon nie glo dat die gehoor en weer eens skitter sy as Koningin van my drie keer teruggeroep het na my tweede die Piag. aria nie. Ek onthou dat een van die meer Wenen, die stad van musiek, romanse en ervare sangers, Erich Kunz, gesê het, "Wag schmaltz, se inwoners dra Mimi op die maar, kindjie, die senuwees kom later. " hande. Hulle doop haar 'Unsere Mimi'. Ek weet die Suid-Afrikaners dink húlle het daar en dan besluit dat hy alleen 'n bui- my ' Onse Mimi'' begin noem ... maar dit ging moes neem in die rigting van die was eintlik die Weners wat my daardie naam loge waar sy gesit het, en weet jy, ons was gegee het.' In hierdie stad het Mimi groot skoon aangedaan. Dit was darem 'n groot hoogtepunte belewe, nie net in die Staats- verlies toe hierdie wonderlike sanger en opera nie maar ook in die Wiener Volksoper, liewe vriend so vroeg gesterf het.' waar sy veral in operettes uitgeblink het, Een van die operas wat 'n ware triomf vir en in die Theater an der Wien. In die be- Mimi was, was Lucia di Lammermoor van roemde Musikverein het sy dikwels gesing. Donizetti. Die Wiener Volksoper het hierdie 'Weet jy/ het sy eendag gesé, 'dit was vir opera in Februarie 1965 spesiaal vir Mimi my die eienaardigste gevoel toe ek, 'n op die planke gebring. Hulle het geweet Boeremeisie, op die verhoog van die be- dit sou 'n treffer wees. Hierdie rol sou sy roemde Musikverein staan en ek besef dat talle kere sing. Min het Hans van Heerden ek nou 'n kollega is van al daardie musici geweet dat hy 'n deurbraak sou maak met wat hier opgetree het en wie se plate ek behulp van Mimi, juis in hierdie opera. Die versamel het. Dit was die senuagtigste Pretoriase Operagroep het vroeër dié ope- wat ek nog ooit was.' ra opgevoer met Hans as die priester. Mimi Aanvanklik het sy feitlik al die koloratuur- moes Lucia in die Graz-operahuis sing, en rolle gesing, soos Zerbinetta, Gilda, Lucia, toe die sanger wat die priester moes sing Fiakermilli en Konstanze. Later sou talle siek word, het Mimi dadelik vir Hans, wat rolle hare word, rolle soos Donna Elvira, pas in Wenen aangekom het, nader getrek. Nedda, Violetta, Donna Anna, Norma, Later sou sy die rol met groot sukses ook Aminta (Schweigsame Frau), Daphne en in Suid-Afrika sing, saam met Gé Korsten, vele ander. wat 'n skielike plaasvervanger was vir die Italiaanse tenoor Annaloro, wat net ver- Met beroemde sangers en dirigente het sy dwyn het. opgetree en bevriend geraak. Sy vertel so 'n mooi storie van Fritz Wunderlich dat ek Een aand na 'n Lucía-opvoering kom vier jong dit wil herhaal. Dit was gedurende 'n op- mans na haar kleedkamer. 'Ons het 'n guns voering van Díe Entfúhrung aus dem Serail om te vra. Een van ons is blind. Hy wil so dat Wunderlich so pragtig gesing het. Ge- graag aan u gesig raak want hy bewonder u.' durende die buigings fluister ek in sy oor: 'Hoe dinkjy lykek?' vra sy die blindejong- "Fritz, jy het jouself oortref vanaand." man. 'U het donker hare en oé - u neus is 'n "Daar is 'n rede voor," was sy antwoord, boheemse neus en u vel is ligen sagl' Toe "my dogtertjie Konstanze verjaar en ek hy liggies oor haar gesig streel, was dit vir het spesiaal vir haar gesing." Ons het Mimi 'n onvergeetlike oomblik. Mimi Coertse in die waansintoneel uit Lucia di Lammermoor van Donizetti {foto: Truk) 30 Haar vaderland het sy nooit vergeet nie. soek na belowende jong stemme vir die So dikwels as wat sy kon, het sy ons land Truk-aanbieding van Debuut met Mimi. besoek. Met die Uniefees in 1960 het sy 'n Vir die kunste beywer sy haar met doel- skitterende Qilda gesing. Die rolverdeling gerigtheid. het Qeorge Fourie as Rigoletto en Philip Op 'n besoek eendag sien ek, behalwe al Markgraaff as Sparafucile ingesluit, en die ander memorabilia, 'n silwer roos op daar word vir die waarheid vertel dat Mimi, 'n spesiale plek. Sy merk dat ek dit be- binne-in die sak, een aand laat val is. Mis- wonder en sy tel dit versigtig op. Hierdie kien is dit 'n Sak-Sarel-storie! roos beteken vir my byna meer as die ere- Met die opening van die Stadskouburg in toekenning van Kammersángerin wat ek Johannesburg was sy 'n onvergeetlike pop in 1966 van die Oostenrykse regering ont- in Die Verhale van Hoffmann van Offenbach. vang het of, weet jy, miskien ook meer as Sy het dikwels sanguitvoerings gegee, en die Dekorasie vir Voortreflike Diens van dan is die opbrengs daarvan geskenk vir Suid-Afrika ... Hierdie silwer roos word net jong sangers. Die Mimi Coertse-beurs het per spesiale geleentheid deur die beroem- sangers soos Wolfgang Annheiser en Qert de Weense Filharmoniese Orkes geskenk Potgieter op hulle loopbane geplaas. Baie en slegs aan die kunstenaars wat hulle as jare het sy saam met Pieter de Villiers as waardig beskou. Vir my 'n ware klein- begeleier opgetree. Pieter het die mooiste nood.' En saam met haar was ek bly dat musiek gekomponeer, wat sy wonderlik dit nie ook in die brand wat een aand in vertolk. Dink maar aan 'Aandblom' en haar musiekkamer uitgebreek het, vernie- Daar bo teen die rant' uit sy Sewe Boer- tig is nie. neefliedjies, as jy 'n rilling langs jou rug- Ek wonder soms of ons hier in Suid-Afrika graat wil voel. besef hoe diep Mimi in die harte van die Ha jare van sukses, van hartseer, van Weners gekruip het. Hulle het haar soos 'n groot verlange, nie net na haar tuisland koningin behandel. Ek was verstom om in nie, maar ook na 'n kindjie van haar eie, 'n onderhoud wat tydens 'n herbesoek aan het Mimi vir 'n wyle geluk gevind die dag Wenen op uitnodiging voor 'n stampvol toe sy met Werner Ackerman getroud is. saal met haar gevoer is te hoor hoe hulle Sy woon in 'n fraai Kaapshollandse strooi- haar aanspreek soos 'n ware hoogwaardi- dakhuis in Pretoria, en put oneindige ge. Daarby het daar 'n gevoel van liefde vreugde uit die grootword van twee prag- wat neig na aanbidding uit die aanmer- tige kinders. Sy sing gereeld in operas, kings vanuit die gehoor gestraal. Sy is operettes, konserte en in radio- en TV- nog steeds 'Unsere Mimi' vir hulle. Qeen aanbiedings. Sy reis ook deur die land op wonder nie dat hulle voorste rooskweker,

r -« u Josef Starkl, die roos wat hy uit Suid- 'Toe Willie gesterf het, was ek besig om in Afrika van Herholdts bestel het 'Mimi die Vrolike Weduwee van Lehár te sing - Coertse' gedoop het. Vandag pryk die rose en weer eens het ek iewers vandaan krag in die Hofburg- en Tuillerietuin. gekry. Die wonderlikste egter was toe ek 'n Paar dae na Hennie Joubert se dood het die oggend na Hennie se dood Suor Angelica ek haar besoek. Ons was albei diep be- van Puccini in Johannesburg moes op- droef oor die skielike heengaan van ons neem. Ek dink nie ek het al ooit so 'n by- vriend. Mimi en Hennie saam kon 'tower- na bonatuurlike ervaring beleef nie. Toe musiek maak - dit was asof daar bona- ek die laaste aria van boetedoening en tuurlike klanke deur hulle geskep is, en vergewing sing, was dit asof iets in my nou was hy weg. 'Dit is tog eienaardig hoe oorgeneem het - dit was asof ek Hennie musiek altyd 'n rol speel wanneer iemand se teenwoordigheid gevoel het.' wat ek liefhet, sterf/ en sy kyk ver terug Sy gaan na die speler, stel die kasset van in die verlede. hierdie enkelopname op, en skielik is die 'Toe my geliefde broer Roelof gesterf het, woonvertrek gevul met die suiwerste en moes ek die volgende dag saam met Viktor aangrypendste sang - en twee vroue Qraf my eerste plaat met Afrikaanse liede- staan en snik, nie net oor die kortstondig- re opneem. Ek was gebroke ... maar dit heid van die lewe nie, maar ook oor die was asof iemand my gedra het. A1 die lie- wondergawe van sang wat jou na geesteli- dere het ek net een maal opgeneem, be- ke hoogtes kan voer. Qeen wonder dat 'An halwe "Liefste Tannie" - ek kon nie die die Musik' van Schubert Mimi se credo ge- vrolike liedjie sing nie. word het nie.

32 Reg, stoot maar/ Kom dit van Etienne ag- ter die stuurwiel. Bo ons sif die reën sag- gies neer op 'n see van blare - á la Sangi- ro. Ons sit vas, en dit tussen die renosters Aan die Universiteit van Stellenbosch word van die Ben Alberts-wildtuin. hy 'n ster-student. Hy slaag in 1947 die Ons stoot (dis Mennie Joubert, John Roos BMus, cum laude, met Klavier en orrel as en eK) en die modder spat soos die motor hoofinstrumente, sy leermeester die be- vorentoe ruK. Langs my hoor eK net ’n uit- Kende prof Maria Fismer. Die oorsese mu- roep van totale walging. Dis Hennie wat sieKbeurs van Unisa wat hy in 1944 gewen met afsKu staan en KyK hoe die swart het, het hy veilig weggebêre sodat hy van modderKlei tussen sy tone uitpeul. 1948 tot 1951 in Zúrich Kon gaan studeer. Vir hom was dit geluKKige jare, en wan- Daardie prentjie van ons wonderliKe en neer hy later weer in Europa geKom het, sensitiewe vriend met sy opgerolde was dit een van sy vreugdes om sy vorige broeKspype en moddervoete sal eK nooit musieKvriende te gaan verras. vergeet nie. Vroeg reeds het hierdie Kersgety-Kind - hy Ha twee aanstellings as leKtor, een in Pot- is op 27 Desember 1926 gebore - teKens chefstroom en die ander in Stellenbosch, getoon van 'n reuse ingebore talent. In loK Londen hom weg vir verdere uitbou Bellville het hy, soos die meeste van ons van sy talente. maar in daardie jare, Klavieronderrig ont- In 1954 Keer hy terug na sy vaderland en vang. Sy musieKjuffrou was Kwaai - ooK breeK daar vir hom 'n besige tyd aan as maar goed so, want sy talent wou met hoof van die PiG RerK se musieKsKool in hom weghol. Heidelberg, Transvaal. Sy entoesiasme Toe eK hom eendag vra waarom hy nie laat die musieKtradisie van Heidelberg grcot werKe Komponeer nie, want sy wer- bloei. Vandag nog wanneer eK tussen ou Kies vir musieKeKsamens, Rersliedere en KoormusieK blaai, val daar bladsy na blad- KoorwerKe is ware juweeltjies, vertel hy: sy uit van KoorverwerKings van Hennie 'Jy sien, toe eK 14 jaar oud was en eK be- wat hy op ou Gestetner-masjiene afgerol gin grootKop Kry, het eK 'n werK van het. Hy rig Kore af, is orrelis, gee musieK- taamliKe omvang met 'n stel variasies ge- opleiding en Komponeer. Van die vandag Komponeer en trots en byna verwaand dit beKende Rerslied 'Rersnag', wat in die Jo aan my destydse leermeester gegee. Hadat Ross-versameling opgeneem is, vertel hy: hy daarna geKyK het, het hy voor my Kom 'EK was op pad terug van die SAUR in Jo- staan en gesê "So - jy dinKjy is Beethoven!" hannesburg waar eK opnames gemaaK Dit was die einde van my grootheidswaan.' het. Toe eK by die rante buite Heidelberg

nr — -< uu 1,

Hennie Joubert en Derik van der Merwe as duopaar, 1980 {foto: Unisa)

u Kom, lê die dorp met sy winkende liggies met hierdie, toe vir ons 'nuwe' talent in voor my. Die Kersgety was naby, en skie- Pretoria, dat daar nie net foto's geneem is lik was dit asof dit Bethlehem in Israel nie, maar dat ons hulle ook vir ete uitge- was wat aan my voete gelê het. Het daar nooi het. En dis toe ek my spesiale hoen- het hierdie Kerslied ontstaan.' dergereg voorgesit het dat ek sien hoe Unisa het van hierdie begaafde musikus Hennie so krap-krap in sy bord en so ver- kennis geneem en hom in 1959 gevra om by die hoender eet. Eers later sou ek van te eksamineer. So beïndruk was hulle met hom hoor dat hy nooit sy mond aan hoen- hom dat hulle 'n beurs aan hom toegeken der sit nie. het om eksamenstelsels oorsee te gaan Hy vertel: 'Toe ek so opgeskote was moes ondersoek. Terwyl hy in Frankryk, België, ek eendag die Sondaghoender vang en Hederland, Engeland en Duitsland was, is kop afkap - daardie rondhol-afkophoender hy gevra om later na hierdie lande terug het my 'n ewige renons in hoendervleis te keer vir klavieruitvoerings, met die gegee.' klem op Suid-Afrikaanse komposisies. Dit Terwyl hy onderdirekteur van die Konser- was egter met sy besoek aan Japan dat hy vatorium vir Musiek in Pretoria, en later 'n krater van homself gemaak het - die lektor aan die Toonkunsakademie van die kindertjies het spesiaal die volkslied, 'Die Universiteit van Pretoria en nog later Mu- Stem', aangeleer om hom te verwelkom, siekdirekteur by Unisa was, het hy dikwels en hy was só beïndruk dat hy nie die trap- in konserte opgetree. Hy was oral in aan- pies gesien het nie, en net daar neerge- vraag, nie net as begeleier nie maar ook slaan het 'dat die kranse antwoord gee'! as solis aan die klavier en die orrel. Vir ria sy terugkeer na Suid-Afrika in 1960 die SAUK het hy solowerke uitgesaai, en het Pretoria sy tuiste geword en het ons ook saam met die Hasionale Simfonieorkes vriendskap met Hennie begin, 'n heerlike, van die SAUK opgetree. Dit gebeur selde stimulerende vriendskap wat sou duur tot dat 'n kunstenaar twee concerto's op een die Sondag voor sy dood, toe hy vir die aand speel. Die Kapenaars onthou nog dat soveelste keer tussen die twee oggend- hy Richard Strauss se 'Burleske' as kla- dienste by Suidoos-Pretoria, waar hy orre- viersolis en Hándel se orrelkonsert op een lis was, by ons tee kom drink het. aand in Mei 1961 in die Stadsaal met die As sekretaris van die Afrikaanse Musiek- Kaapstadse Stadsorkes gespeel het, met klub van Pretoria het my man 'n konsert David Tidboald as dirigent. gereël vir Derek Ochse, wat in daardie jare Maar dis eintlik as begeleier dat Hennie dikwels as vioolsolis opgetree het. Hennie Joubert die Qerald Moore van Suid-Afrika was sy begeleier. Ons was so ingenome genoem is. Sy fyn aanvoeling, sy frasering wat saam met die sanger asemgehaal het, twee onbewusteliK meKaar aangevuur het en daardie seldsame gawe om intuïtief om sublieme oombliKKe te sKep, so asof aan te voel wat die solis gaan doen, het daar onverKlaarbare magte aan die werK van hom n ongeëwenaarde Kunstenaar was. Q'n wonder dat hulle aangetroKKe tot gemaaK. Qeen wonder nie dat wêreldbe- meKaar was nie. roemde Kunstenaars hom geloof het en As direKteur en later professor van MusieK- soms wou oorhaal om as hulle begeleier eKsamens aan Unisa het Hennie monu- wêreldwyd op te tree. En watter wonderli- mentale werK verrig. Hy het die land deur- Ke Kunstenaars was hulle nie! hathania reis om Kursusse aan onderwysers te gee. Davrath, die Israeliese sopraan, Montserrat Sy oogmerK was om standaarde te ver- Caballé met die pragtige stem, die tenoor hoog, maar ai, hoe boos was party onder- hicolai Qedda, die bariton Hermann Frey wysers nie omdat vrae oor die Komponiste en vele ander beroemdes. van die voorgesKrewe werKe by die eKsa- Hy het 'n besondere aanvoeling met Mont- mens ingesluit was, want nou moes hulle serrat Caballé gehad. Reeds by hulle oplees! EK onthou nog oproepe: 'Ag, help eerste repetisie, nadat hy die eerste lied asseblief. EK Kry nie iets oor Lemoine in begelei het, het sy na hom gedraai en ge- my boeK nie.' sê: 'You Know, we understand each other Hy het Komposisies van Suid-AfriKaners - we don't need another rehearsal.' Die ingesluit, self geKomponeer, en nuwe wer- uitvoering in die Staatsteater in Pretoria Ke aangevra vir die leerplanne. In 1981 in 1982 voor 'n volgepaKte saal was meer het hy ooK eKsamens vir blasers en Kla- as net 'n Konsert. Die atmosfeer was byna vierduo's ingestel. Die blad Musicus was bonatuurliK - die gehoor was gaande, en ooK sy breinKind. as eK reg getel het was daar sewe toegifte. Op 'n dag lui sy foon - dis Jenny Basson En toe gebeur daar iets so roerend: Mont- van Buitelandse SaKe wat sé: 'Hennie, hoe serrat haal 'n roos uit die ruiKer wat sy lyK dit, wil jy nie 'n beoordelaar wees by ontvang het, en met 'n innige omhelsing 'n internasionale musieKKompetisie in en 'n opregte soentjie gee sy dit aan Hen- Montevideo nie?' 'Ja, seKer/ antwoord nie. Vandag hang daar in sy musieKKamer Hennie spottend, 'my tas is al gepaK.' 'n foto van Hennie en Montserrat, met die Maar sy was doodernstig, en so is Hennie droë roos, saam geraam. na Uruguay. By 'n onthaal van ons diplo- Daar was min van ons eie Kunstenaars wat matieKe verteenwoordiger het die ideaal nie deur Hennie begelei is nie, maar wanneer posgevat om ooK in Suid-AfriKa so 'n hy en Mimi Coertse saam gemusiseer het, internasionale musieKKompetisie te het iets gebeur. Dit was byna asof die loods.

nn Een Sondag het hy soos 'n Kind wat nie n orKeste en dirigente, persvrystellings, groot geheim vir homself Kan hou nie, so huisvesting en vervoer van beoordelaars, 'n ietsie laat val van 'n groot gebeurtenis. ag, te veel om te noem. Hoe uitgeput hulle Dit was die geboorte van ons eie internasio- was, het eK een oggend om vyfuur besef. nale musieKKompetisies in 1982. Ons neem graag die beoordelaars na die AanvanKliK Kon hy geen groot borge vind Ben Alberts-wildtuin naby Thabazimbi ge- nie, en met 'n omweg het ons gehoor dat durende die twee dae wanneer die fina- hy 'n verband op sy huis geneem het om liste met die orKes repeteer. Saam met die die Kompetisie se Koste te dra. Unisa het Kos in ons motors - o ja, en Hennie was sy loKale aangebied, die Departement van nog leKKer Kwaad vir my want die marina- riasionale Opvoeding het 'n bydrae ge- de waarin eK die hoender gelê het, het in maaK en Morman ríossel, 'n groot musieK- sy Kar uitgeloop - wel, saam daarmee het liefhebber van die firma AdcocK-lngram, ooK die Kaartjies en bespreKingslyste ge- het die prysgeld van die wenner geborg. Kom wat hulle moes verwerK. Dit was egter nie genoeg nie. Hennie en John het hulle afgesonder en Hennie was voorwaar die vader van ons instruKsies gegee dat eK hulle die volgen- nou wêreldbeKende internasionale musieK- de oggend om vyfuur moes Kom waKKer Kompetisies, maar soos eK diKwels sê, maaK. Met twee Koppies Koffie in my han- sonder John Roos as peetpa sou die Kind- de Kry eK die twee uitgeputte mense, nog jie nie so gedy het nie. As iets dringend ten volle geKlee in hulle dagKlere, vas aan gedoen moes word, was John, Hennie se die slaap op stoelKussings op die vloer regterhand, daar. Met slegs 'n handjievol tussen al die Kaartjies. helpers en 'n groep gewillige dames om Hoe anders is alles nie vandag nie! Unisa Kos te maaK vir die belangriKe beoorde- dra met die hulp van groot borge soos laars van oorsee - dit was niKs vreemds Transnet die hele Kompetisie. Daar is talle om Hennie so tussendeur in die Klein Komitees wat alles reël, daar is TV- en ra- Kombuisie by die eetloKaal van die beoor- diodeKKing - verby is die dae dat eK op delaars 'n slaai te sien optower nie - is die trappe met 'n Klein opnemertjie gesit die eerste Kompetisie geloods, met deelne- het om opnames te maaK wat eK dan in mers van regoor die wêreld. die middernagteliKe ure in die Pretoriase Probleme het oral opgeduiK: veral met die SAUR-ateljee verwerK het vir uitsending uitreiK van Kaartjies. Hennie en John die volgende oggend. moes dit ooK behartig, te midde van al die As Hennie vandag nog daar was, sou hy honderde reëlings - plasing van Kandidate só trots Kon wees op hierdie troetelKind by gasouers, ooreenKomste met TruK, met van hom.

u Hennie was ook 'n goeie spreker. Dit was volgende Dinsdag. Hy was op pad om vir my 'n voorreg dat hy die ateljeegas weer 'n toekenning te voeg by dié van die met my heel eerste uitsending van 'Musiek- FAK, die Musiekonderwysersvereniging en posbus' vir die SAUK was. Unisa. Die Universiteit van Port Elizabeth Hennie was twintig jaar lank orrelis van sou 'n eredoktorsgraad aan hom toeken. ons gemeente, Suidoos-Pretoria, en elke Die Sondag besluit ek om los tee te ge- Sondag na die eerste diens het hy by ons bruik. Daar was blare in sy koppie. 'Joubero, kom tee drink. Dit was altyd te heerlik om kyk bietjie wat alles in my koppie staan/ sê te raai wat Hennie weer uit sy skatkissie Hennie. sou haal. Koeitjies en kalfies het nie eens Toe ek die koppie neem, was die eerste 'n wegkruipplek in hierdie kissie gevind wat helder en duidelik my oog vang, 'n nie. Ons gesprekke was, soos te verwagte, engeleharp. Ek onthou nog my woorde: meestal oor musiek en musiekgebeure. 'Hennie, die grootste ding wat met 'n Den van die klein wonders was dat ons mens kan gebeur, gaan met jou gebeur.' aanvoeling oor veral uitvoerings so een- Ek het gedink aan die eredoktorsgraad in ders was dat mens selfs in die konsertsaal Musiek en miskien 'n Presidentstoekenning oor 'n paar rye heen sy oog kon vang en vir sy bydrae tot musiek. Min het ons kon weet - ons dink eenders. droom dat dit ons vaarwel sou wees aan Sy laaste besoek aan ons was die Sondag ons heel besondere, liewe vriend, Hennie voor die noodlottige motorongeluk die Joubert.

n

U 8 IL E (1(1 SlftflUSS Allemintag! Moenie daar staan soos Lot se vrou nie! En wie het daardie noot so vals gesing? Meisiekind, het jy nog nooit pannekoeK gebak nie?' te stuur, was 'n wenner. Jan kon die span- Ons is besig om te repeteer vir Jan Fohl ning heerlik laat oplaai deur te maak asof se musiekblyspel In 'n Skewe Straatjie, en hy die koevert gaan oopskeur en dan te dis Anna Meethling-Pohl wat ons die lied- kom met allerlei gissings soos 'Moeder, jie Die boerenooiens bak sulke lekker dalk my moeder?' Uiteindelik lees hy dan: pannekoek' oor en oor laat doen. 'Blommetjie het gekalf.' Skielik warrel Jan Fohl met manuskrippapier Qert van den Bergh, ja, die bekende to- al swaaiend bo sy kop soos 'n wafferse neelspeler, was die teenvoeter vir Jan helikopter die Pretoriussaal binne. 'Hierdie Schutte. Sy tandpyntoneel het eienaardig lied moet in/ kondig hy aan. Met arm- genoeg 'n groot rol in my lewe gespeel. Ek geswaai en 'n kamma diep buiging voor het die rol van 'n verpleegster vir die onse Leentjie oorhandig hy dit aan haar. tandarts gespeel. Die tandarts? Miemand 'Leentjie, "Appelbloeisels'' het ek spesiaal anders nie as die bekende radioman Jan vir jou geskryf.' Ons liewe sonskynvriendin, Cronjé. Die tandtrekkery was eintlik Helena Strauss, het gestraal. Hierdie lied skreeusnaaks. Qert, doodbang, word bin- wat sy met haar warm mezzosopraanstem negestoot. Ek sing dan die inleiding van gesing het, was dan ook een van die hoogte- die kwartet uit Higoletto, Dokter, hier's punte in die opvoering. vir jou 'n pasiënt', so á la operastyl, en as Wanneer mens na die foto's kyk, staan jy Qert in die stoel vasgepen word, 'Hoe ys- verstom oor wie almal deel was van hier- koud is jou handjie' uit La Bohême. Maar die treffer. Daar was Jan en Elize, sy prag- wat die gehoor laat kruip het van die lag tige musikale vroutjie, en Anna, mede- was Jan Pohl wat op maat van Mendels- skryfster en dryfveer agter die aanbieding. sohn se bekende 'Spring song' arme Qert (Wie sal ooit Jan se weergawe van die met 'n vlieëspuit uitsit. 'Wurmlied' vergeet!) Min het ek geweet dat my toekomstige man Kobus Esterhuysen het die verbeeldingryke my daar vir die eerste keer raakgesien het. dekor geskep. Daar was Jan Schutte, later Rosina van der Schyff, toe Du Toit, was doktor, radioman en skrywer van Soet- met haar soet sopraanstem die nooientjie. melksvlei. Sy rol was dié van die romantiese En nou vir 'n verrassing: die leier van die held. Daardie toneel waar hy 'n telegram orkes? Miemand anders nie as die latere ontvang en almal dink dat dit geld gaan goewerneur van die Reserwebank, dr Qer- inbring om Leentjie vir sangstudies oorsee hard de Kock.

r —«q uU Maar in die hoofrol was ons alombeminde werf en selfs opnames gemaak. Sy kon so Helena Strauss, en aand na aand wanneer heerlik vertel van die opnames, waarvoor ons die slotliedjie, 'Liefste Leentjie', ge- elkeen twee ghienies (R4,40) gekry het. sing het, het sy onbeskaamd regte trane 'Daar al met die smal trappies op en langs afgevee. 'n donker gang het Rosina, Tina Stoffberg Reeds as klein dogtertjie op Terugkeer in en ek in die ou gebou in Rerkstraat ons die Wepener-distrik het sy almal verstom pad gesoek na die ateljee. Die sing voor met haar nootvas, soet stemmetjie. As die mikrofoon was 'n gedoente ... terwyl student in Pretoria het sy gou leiding ge- ons sing stoot die regisseur ons vorentoe neem in die Pro Arte-groep en oral gesing. of trek een van ons weer terug. En ek is Intussen het sy by Gladys Hewboult sang nogal 'n gewiggie! Maar, kyk, ons was lede studeer. Met 'n tikkie teleurstelling moes van die "Katdorings" wat orals konserte sy na voltooiing van haar studies hoor dat gegee het, ja selfs in gietende reën, bo-op sy na 'n tweemanskooltjie naby Venters- vragmotors, en ons was taai.' dorp uitgeplaas is. Tipies van Helena het Die 'Katdorings' was 'n groepie onder lei- sy eerder die mooi en snaakse dinge uit ding van Anna en Jan Pohl wat gedurende daardie dae onthou. die oorlogsjare met musiek, voordrag en Die dag toe Martha Human haar 'n pos sang oral volgepakte sale getrek het. aan die Hoër Huishoudskool by Hartbees- Hulle fyn gespot met al die gebeure in die poortdam aanbied, het Helena begin blom. land het hulle sukses verseker. In 'n kort tydjie het sy 'n dogterskoor In daardie jare het W E G Louw 'n pragtige gestig en so goed het die koor jaar na teks vir 'n Kersspel geskryf wat toe in jaar by kunswedstryde gevaar dat die be- Pretoria uitgevoer is. Lotte van Rheede ker later maar permanent aan die skool van Oudtshoorn het ons afgerig. Hier het geskenk is. Een van haar koorlede was Helena weer haar gewig ingegooi. Vir 'n hele Rosina van der Schyff. aantal jare was dit 'n gereelde instelling Dit was egter toe sy aan die Jacques in Pretoria en is 'n hele paar uitvoerings Pienaar-skool onderwys gegee het dat na mekaar aangebied. Later het Bosman haar kinderkoor met Anna Bender as be- de Kock, latere direkteur van Truk, ons af- geleidster bekendheid verwerf het. Dit was gerig. Hoe goed onthou ek nie ons afslui- die eerste kinderkoor wat uitgesaai het, tingspartytjie by die Fonteine nie. Ons sou en die Belgiese omroep het van die opna- vleis braai en vrolik wees, maar toe die mes aangevra. son met sy verfkwas rooi strepe in die lug Helena wou egter sing. Die Rotelina-trio verf en die aandster verskyn, val ons byna wat sy gestig het, het gou bekendheid ver- tegelyk in met 'Die mórester het opgegaan', /l en daar in die donkerwordende vallei, met Toe TV in die sewentigerjare ons woon- die bome as luisteraars, sing ons die hele kamers kom oorrompel het, was dit Helena Kersspel deur. se Cantare wat die eerste koor was om op In 1950 word Helena aangestel as dosent die kassie te verskyn - deftig in nuwe in musiek aan die Onderwyskollege in Pre- drag. Wat haar afrigting so besonders ge- toria, en na prof Gerrit Bon se aftrede maak het, was die fynste nuanses wat sy word sy hoof van die Musiekdepartement. met die kleinste gebare uit die koor kon Daar volg 'n bloeitydperk. Sy ontdek sang- optower. talent en spoor die jong sangers aan. So Sy was nie net 'n liefhebber van die kuns- het sy eendag by my gekom en gesê: lied nie, maar 'n ware kenner wat geput 'Joubie, hier is 'n student met die aller- het uit die skatkis van die beroemde Elena wonderlikste basstem. Dis 'n ongelooflike Gerhardt. Oor haar studies in Londen in 1949 talent. Kan hulle nie 'n musiekaandjie by kon sy liries raak. 'Ek het nooit gedink julle aan huis reël nie? My móét gehoor dat ek so 'n kans sou kry om by Elena word.' Hoe goed onthou mens nie die ver- Gerhardt te studeer nie. Dit was 'n droom basing op almal se gesigte nie toe Rudi wat waar geword het. Aan haar voete het Meitz se ryk stem oor ons spoel. Later sou ek geleer wat die woord vertolking bete- hy groot hoogtes bereik. Dan was daar ken. Sy was 'n harde leermeester. Sy het ook Ronel Markgraaf met haar ryk altstem self voor die klavier gesit en soms het sy wat veral bekendheid in oratorium-uitvoe- weggevoer geraak en self begin sing. Dit rings verwerf het, en Marie du Plessis, 'n was wonderlik. Hobby, haar swart spaniel, mezzo wat verskeie rolle vir die Pretoriase was altyd by en hoor hier, dis nie storie- Operagroep vertolk het. tjies nie, maar as jy lelik sing, begin hy Helena se sterkste aanspraak op roem was blaf. Dan sê sy: "Kyk, Hobby hou nie daar- nie soseer haar uitsendings van rolle in van nie." Ai, dit was goue dae.' operettes van Pierre Malan en Bosman de Geen wonder dat sy soveel sukses met die Rock nie, al het sy saam met sangers soos Cantare behaal het nie. Een van die hoog- Mimi Coertse en Gert Potgieter opgetree. tepunte was in 1977. Die Cantare het vir Haar forté was die Cantare-dameskoor, Truk 'n uitvoering in die Musaion gegee, wat een namiddag in 1956 in Marie du uitsluitlik van werke van ons eie Suid- Plessis se klaskamer gebore is. Afrikaanse komponiste. 'Kan jy glo, Pieter Helena het uitgesoekte stemme saamge- de Villiers het die "Op die Krovlak "-siklus snoer in 'n ensemble van die hoogste spesiaal vir ons gekomponeer! Is dit nie artistieke gehalte. Hulle was dan ook die iets wonderliks nie?' het sy opgewonde ge- wenners van 'n landwye SAUK-kompetisie. sê. Haar laaste optrede voor haar geliefde á