Prognoza Oddziaływania Na Środowisko Ustaleń Studium Uwarunkowań I Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Brodnica

PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO USTALEŃ STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY BRODNICA

Cz ęść I

1. Wst ęp.

2. Informacje o głównych celach, zawarto ści projektu studium oraz o jego powi ązaniach z innymi dokumentami.

3. Istniej ący stan środowiska oraz potencjalne zmiany tego stanu w przypadku braku realizacji postanowie ń studium.

4. Stan środowiska na obszarach obj ętych przewidywanym znacz ącym oddziaływaniem.

Brodnica kwiecie ń 2010 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica

Niniejsze opracowanie składa si ę z: 1) cz ęś ci opisowej; 2) cz ęś ci graficznej.

opracowała: mgr Magdalena Stefaniak

2 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica

Spis tre ści 1. Wst ęp 1.1. Podstawy prawne - cel i zakres prognozy 1.2. Post ępowanie metodyczne zastosowane przy sporz ądzaniu prognozy 1.3. Wykorzystane materiały. 2. Informacje o głównych celach, zawarto ści projektu studium oraz o jego powi ązaniach z innymi dokumentami 2.1. Poło Ŝenie obszaru obj ętego projektem studium 2.2. Główne cele projektu studium 2.3. Zawarto ść projektu studium 2.4. Powi ązania projektu studium z innymi dokumentami. 3. Istniej ący stan środowiska oraz potencjalne zmiany tego stanu w przypadku braku realizacji postanowie ń studium 3.1. Analiza i ocena istniej ącego stanu środowiska 3.2. Potencjalne zmiany środowiska w przypadku braku realizacji postanowie ń studium. 4. Stan środowiska na obszarach obj ętych przewidywanym znacz ącym oddziaływaniem. 5. Istniej ące problemy ochrony środowiska istotne z punktu widzenia realizacji postanowie ń projektu studium, ze szczególnym uwzgl ędnieniem obszarów przyrodniczych obj ętych ochron ą prawn ą. 5.1. Obszary przyrodnicze obj ęte ochron ą prawn ą 5.2. Powi ązania ekologiczne 5.3. Istniej ące problemy ochrony środowiska istotne z punktu widzenia realizacji postanowie ń projektu studium 6. Cele ochrony środowiska ustanowione na szczeblu mi ędzynarodowym, wspólnotowym i krajowym, istotne z punktu widzenia projektu studium oraz sposoby, w jakich te cele i inne problemy środowiska zostały uwzgl ędnione podczas opracowywania studium. 7. Analiza i ocena przewidywanych znacz ących oddziaływa ń na środowisko realizacji postanowie ń projektu studium. 8. Rozwi ązania maj ące na celu zapobieganie, ograniczenie lub kompensacj ę przyrodnicz ą negatywnych oddziaływa ń na środowisko, mog ących by ć rezultatem realizacji postanowie ń projektu studium. 9. Propozycje rozwi ąza ń alternatywnych do rozwi ąza ń zawartych w projektowanym dokumencie. 10. Propozycje dotycz ące przewidywanych metod analizy skutków realizacji postanowie ń projektowanego dokumentu oraz cz ęstotliwo ść jej przeprowadzania. 11. Informacje o mo Ŝliwym transgranicznym oddziaływaniu na środowisko postanowie ń projektu studium. 12. Ocena ko ńcowa – wnioski. 13. Streszczenie w j ęzyku niespecjalistycznym. 14. Literatura.

3 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica

1. Wstęp Prognoza oddziaływania na środowisko została wykonana dla projektu Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Brodnica w ramach przeprowadzania strategicznej oceny oddziaływania na środowisko. W opracowaniu tym zagadnienia ochrony środowiska skonfrontowane zostały z zagadnieniami gospodarczymi i społecznymi, a nast ępnie ocenione pod k ątem ich zgodno ści z polityk ą zrównowa Ŝonego rozwoju. Odpowiedzialnym za wykonanie niniejszej Prognozy jest organ administracji publicznej opracowuj ący projekt studium, w tym przypadku Wójt Gminy Brodnica. Niniejsza prognoza jest niezb ędnym dokumentem dla wymaganych przepisami prawa uzgodnie ń i opiniowa ń, a tak Ŝe dokumentem pomocniczym przy konsultacjach społecznych projektu studium. Dokument ten jest wa Ŝnym źródłem informacji o środowisku, który powinien by ć powszechnie udost ępniany na zasadach okre ślonych przepisami prawa.

1.1. Podstawy prawne – cel i zakres prognozy Głównym celem sporz ądzenia niniejszej prognozy jest okre ślenie zagro Ŝeń i skutków mog ących wynikn ąć z realizacji nowo planowanych ustale ń zawartych w projekcie studium. Opracowanie to ma na celu równie Ŝ przedstawienie rozwi ąza ń eliminuj ących lub ograniczaj ących negatywne oddziaływanie na środowisko planowanych postanowie ń studium. Sporz ądzenie Prognozy oddziaływania na środowisko ustale ń Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Brodnica jest jednym z etapów strategicznej oceny oddziaływania na środowisko, o której mowa w ustawie z dnia 3 października 2008 r. o udost ępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społecze ństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 199 poz. 1227) – Dział IV i któr ą przeprowadza si ę obowi ązkowo w przypadku realizacji okre ślonych ustawowo projektów – art. 51 ust.1 tej samej ustawy. Przeprowadzenie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko projektu studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy jest zgodne z ustaleniami zapisów prawnych na poziomie mi ędzynarodowym: 1) Dyrektywy 2001/42/WE z dnia 27 czerwca 2001 r. w sprawie oceny wpływu niektórych planów i programów na środowisko (Dz. Urz WE L197) ; 2) Dyrektywy 2003/35/WE z dnia 26 maja 2003 r. przewiduj ąca udział społecze ństwa w odniesieniu do sporz ądzania niektórych planów i programów w zakresie środowiska oraz zmieniaj ącej w odniesieniu do udziału społecze ństwa i dost ępu do

4 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica

wymiaru sprawiedliwo ści dyrektywy rady 85/337/EWG i 96/61/WE (Dz. Urz. WE L 156) .

Zakres przedmiotowy i stopie ń szczegółowości prognozy ustalono na podstawie art. 51 ust. 2 i art. 52 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 3 pa ździernika 2008 r. o udost ępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społecze ństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 199 poz. 1227), po wcze śniejszym uzgodnieniu z Regionalnym Dyrektorem Ochrony Środowiska w Poznaniu (pismo RDO Ś-30-OO.III-7041-249/08/mm) oraz Pa ństwowym Wojewódzkim Inspektorem Sanitarnym w Poznaniu (pismo NS-72/9-4/09).

Niniejsza prognoza uwzgl ędnia równie Ŝ inne przepisy prawne obowi ązuj ących ustaw, rozporz ądze ń Rady Ministrów i innych aktów wykonawczych, maj ących zastosowanie w niniejszym dokumencie.

1.2. Postępowanie metodyczne zastosowane przy sporządzaniu prognozy Post ępowanie metodyczne w sprawie opracowania niniejszej prognozy składało si ę z: 1) prac kameralnych polegaj ących na przestudiowaniu materiałów archiwalnych; 2) wizji w terenie, polegaj ącej na ogólnym przegl ądzie przyrodniczym oraz inwentaryzacji urbanistycznej, umo Ŝliwiaj ącej weryfikacj ę uzyskanych wcze śniej danych archiwalnych w zakresie aktualizacji stanu poszczególnych elementów środowiska i sposobu zagospodarowania oraz odniesienia ich do propozycji przyszłego zagospodarowania analizowanych terenów; 3) przedstawienia problematyki prognozy w formie tekstowej i graficznej.

1.3. Wykorzystane materiały Prognoz ę oddziaływania na środowisko wykonano wykorzystuj ąc nast ępuj ące rodzaje materiałów:

– opracowanie ekofizjograficzne sporz ądzonego na potrzeby studium,

– materiały planistyczne obowi ązuj ące dla tego obszaru – miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego oraz obecnie obowi ązuj ące studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego dla gminy Brodnica,

– mapy topograficzne w skalach 1:10 000 i 1:25 000,

– mapy glebowo-rolnicze w skali 1:5 000,

– mapy hydrograficzne w skali 1:50 000,

– mapy geo środowiskowe w skali 1:50 000,

– mapy hydrogeologiczne w skali 1:50 000,

5 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica

– mapy sozologiczne w skali 1:50 000,

– raporty o stanie środowiska WIO Ś,

– program ochrony środowiska dla gminy Brodnica,

– plan gospodarki odpadami dla gminy Brodnica,

– inne opracowania bran Ŝowe i naukowe.

2. Informacje o głównych celach, zawartości projektu studium oraz o jego powiązaniach z innymi dokumentami

2.1. PołoŜenie obszaru objętego projektem studium Projekt Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Brodnica został wykonany dla całego obszaru gminy. Gmina Brodnica poło Ŝona jest w centralnej cz ęś ci województwa wielkopolskiego, około 35 km na południe od Poznania, w północno-zachodniej cz ęś ci powiatu śremskiego. W granicach tego powiatu s ąsiaduje od strony wschodniej i południowo-wschodniej z gmin ą Śrem. Z innych stron gmina Brodnica s ąsiaduje z gminami nale Ŝą cymi do innych powiatów: od strony północnej z gmin ą Mosina (powiat pozna ński), od strony zachodniej i południowo-zachodniej z gmin ą Czempi ń (powiat koscia ński). Ł ączna powierzchnia gminy wynosi 9583 1. Sie ć osadnicz ą gminy Brodnica tworzy 26 miejscowo ści, w tym 15 wsi, 10 osad i jedna le śniczówka. Według podziału fizycznogeograficznego J. Kondrackiego, cała gmina Brodnica znajduje si ę w podprowincji Pojezierza Południowobałtyckie (315). Wi ększa cz ęść gminy poło Ŝona jest makroregionie Pradolina Warcia ńsko-Odrza ńska (315.6) oraz mezoregionie Kotlina Śremska (315.64). Południowo-zachodnie kra ńce gminy znajduj ą si ę w graniach makroregionu Pojezierze Leszczy ńskie (315.8) i mezoregionu Równiny Ko ścia ńskiej (315.83). W podziale B. Krygowskiego Wielkopolski na regiony geomorfologiczne, gmina Brodnica poło Ŝona jest w regionie Pradoliny Warszawsko-Berli ńskiej (B), subregionie

Odcinek Śremski (B 4). Południowo-zachodnie kra ńce gminy le Ŝą w granicach regionu

Wysoczyzny Leszczy ńskiej (IV), subregionu Równiny Ko ścia ńskiej (IV 5).

2.2. Główne cele projektu studium

Zgodnie z art. 3 ust.1 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 80 poz.717 z pó źn. zm.) kształtowanie i prowadzenie polityki przestrzennej na terenie gminy, w tym uchwalanie studium

1 wg stanu na dzie ń 01.01.2009 r.

6 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, nale Ŝy do zada ń własnych gminy. Obecnie na obszarze gminy Brodnica kształtowanie i prowadzenie polityki przestrzennej odbywa si ę w oparciu o Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Brodnica sporz ądzone na podstawie art. 6 ustawy z dnia 7 lipca 1994 roku o planowaniu przestrzennym i przyj ęte uchwał ą Nr XXV/113/2000 Rady Gminy w Brodnicy z dnia 28 lutego 2001 r. w sprawie studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Brodnica. W trakcie obowi ązywania studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Brodnica nast ąpiło wiele istotnych okoliczno ści, które wpłyn ęły na zmian ę zagospodarowania gminy. W wyniku przeprowadzenia przez Wójta Gminy Brodnicy, zgodnie z art. 32 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, „Oceny aktualności studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Brodnica” , stwierdzono potrzeb ę zaktualizowania ustale ń studium o nast ępuj ące zagadnienia: 1) warunków geologicznych: − uwzgl ędnienie potrzeb eksploatacji złó Ŝ kopalin; 2) wód i warunków hydrogeologicznych: − zaktualizowanie danych o zasobach wód podziemnych (Regionu Pozna ńskiego Dorzecza Warty), − uwzgl ędnienie zmian w organizacji gospodarki wodami podziemnymi Regionu Pozna ńskiego Dorzecza Warty oraz Zlewni Warty od Prosny do Kanału Mosi ńskiego; 4) uwzgl ędnienie nowych form ochrony przyrody, w tym projektowanych obszarów Natura 2000 – Rogali ńska Dolina Warty PLH300012, istniej ących i projektowanych uŜytków ekologicznych; 5) wprowadzenie zasad ochrony środowiska zgodnie z zapisami Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Brodnica; 6) zaktualizowanie stanu rolniczej i le śnej przestrzeni produkcyjnej; 7) wprowadzenie nowych zasad w gospodarowaniu odpadami zgodnie z krajowym, wojewódzkim, powiatowym i gminnym planem gospodarki odpadami. W zwi ązku z powy Ŝszym, zgodnie z art. 9 ust. 1 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, Rada Gminy podj ęła uchwał ę o przyst ąpieniu do sporz ądzenia zmiany Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Brodnica – uchwała Nr XVI/63/2007 Rady Gminy Brodnica z dnia 11 grudnia 2007 r., w sprawie przyst ąpienia do zmiany Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Brodnica.

7 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica

2.3. Zawartość projektu studium Obowi ązek sporz ądzenia studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy wynika z ustawy z dnia 27 marca 2003 r. ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 80 poz.717 z pó źn. zm.). Studium sporz ądza si ę dla obszaru w granicach administracyjnych gminy, a jego ustalenia s ą wi ąŜą ce dla organów gminy przy sporz ądzaniu planów miejscowych. Zgodnie z art. 9 ust. 2 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, Wójt Gminy Brodnica sporz ądził projekt studium zawieraj ący cz ęść tekstow ą i graficzn ą, Projekt ten uwzgl ędnia zasady okre ślone w koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, ustalenia strategii rozwoju i planu zagospodarowania przestrzennego województwa, ustalenia strategii rozwoju powiatu śremskiego oraz strategii rozwoju gminy Brodnica. Projekt studium został wykonany zgodnie z zaleceniami Rozporz ądzenie Ministra Infrastruktury z dnia 28 kwietnia 2004 r. w sprawie zakresu projektu studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy (Dz. U. Nr 118 poz.1233). Szczegółowy zakres rzeczowy projektu studium został wykonany zgodnie z zapisami ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (art.10 ust. 1 i 2). Projekt Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Brodnica składa si ę z cz ęś ci tekstowej i graficznej. Cz ęść tekstowa składa si ę z czterech głównych cz ęś ci:

CZ ĘŚĆ I – WPROWADZENIE 1. Przedmiot i cel opracowania 2. Zagadnienia zawarte w studium, forma opracowania 3. Tok formalno – prawny opracowania

CZ ĘŚĆ II – DIAGNOZA STANU, FUNKCJONOWANIA I ZAGOPODAROWANIA PRZSTRZENNEGO GMINY 1. Zarys historyczny gminy Brodnica 2. Charakterystyka środowiska przyrodniczego gminy Brodnica 2.1. Budowa geologiczna, rze źba terenu i wyst ępowanie surowców mineralnych na obszarze gminy 2.2. Gleby 2.3. Warunki klimatyczne 2.4. Wody powierzchniowe i podziemne 2.5. Środowisko przyrodnicze 3. Charakterystyka społeczno - gospodarcza gminy Brodnica 3.1. Poło Ŝenie gminy w układzie administracyjnym i osadniczym

8 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica

3.2. Dost ępno ść komunikacyjna gminy 3.3 Charakterystyka ludno ściowa 3.4. Funkcje gospodarcze gminy 3.4.1. Charakterystyka sektora rolniczego 34.2. Charakterystyka sektora przemysłowego i budowlanego90 3.4.3. Charakterystyka sektora usługowego 3.4.4. Charakterystyka własno ściowa gruntów w gminie 3.5. Infrastruktura społeczna 3.5.1. Mieszkalnictwo 3.5.2. Słu Ŝba zdrowia 3.5.3. Oświata, kultura i turystyka, Potrzeby i aspiracje lokalnej społeczno ści 3.5.4. Administracja samorz ądowa 3.6. Infrastruktura techniczna 3.6.1. Sie ć wodoci ągowa 3.6.2. Sie ć kanalizacyjna 3.6.3. Sie ć gazowa 3.6.4. Sie ć energetyczna 3.6.5. Sie ć telekomunikacyjna i komórkowa 3.6.6. Sie ć drogowa 4. Stan przestrzeni 5. Ocena istniej ącej sytuacji w Brodnicy przez władze gminy 6. Ocena stanu środowiska przyrodniczego oraz sytuacji społeczno-gospodarczej gminy Brodnica w kontek ście jej słabych i mocnych stron 7. Charakterystyka gminy Brodnica na tle innych gmin wiejskich województwa pozna ńskiego w świetle wybranych wska źników społeczno - gospodarczych 8. Ocena danych i materiałów statystycznych wykorzystanych w niniejszym opracowaniu 9. Zał ączniki

CZ ĘŚĆ III – UWARUNKOWANIA ROZWOJOWE ORAZ KIERUNKI ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY 1. Wst ęp 2. Uwarunkowania rozwoju gminy 2.1. Czynniki aktywizuj ące rozwój gminy Brodnica 1.1.1. Determinanty zewn ętrzne wynikaj ące z poło Ŝenia w ponadlokalnym systemie osadniczym geograficznym i technicznym 1.1.2. Determinanty rozwoju wynikaj ące z uwarunkowa ń wewn ętrznych 1.1.3. Uwarunkowania po średnio wpływaj ące na rozwój gminy

9 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica

2.2. Czynniki wpływaj ące na spowolnienie procesów rozwojowych w gminie 3. Generalna koncepcja rozwoju gminy 3.1. Cele rozwoju i zasady polityki przestrzennej 3.2. Schemat gospodarowania i podmioty działa ń na rzecz rozwoju 3.3. Sfery polityki przestrzennej 3.4. Funkcje gminy 3.5. Strefy funkcjonalno - krajobrazowe gminy i zasady ich zagospodarowania 3.6. Funkcje i zasady rozwoju jednostek osadniczych 3.7. Kierunki rozwoju poszczególnych miejscowo ści w strefach funkcjonalno- krajobrazowych 4. Zasady aktywizacji funkcji gminy 5. Działania na rzecz ochrony środowiska 6. Działania na rzecz ochrony zabytków archeologicznych 7. Kierunki rozwoju infrastruktury technicznej

2.4. Powiązania projektu studium z innymi dokumentami W trakcie sporz ądzania projektu studium wykorzystano inne liczne dokumenty planistyczne i strategiczne opracowywane: 1) na szczeblu krajowym:

– Koncepcj ę Polityki Przestrzennego Zagospodarowania Kraju;

– Krajowy plan gospodarki odpadami,

– Krajowy plan ochrony środowiska,

– Polityka ekologiczna Pa ństwa; 2) na szczeblu wojewódzkim:

– Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Wielkopolskiego (uchwała Nr XLI/628/2001 Sejmiku Województwa Wielkopolskiego z dnia 26 listopada 2001 r.,

– Projekt zmiany Planu zagospodarowania przestrzennego województwa wielkopolskiego,

– Strategi ę Rozwoju Województwa Wielkopolskiego,

– „Program budowy urz ądze ń małej retencji wód powierzchniowych do 2015 z uwzgl ędnieniem potrzeb obszarów małej retencji, warunków efektywno ści ekonomicznej” – tom IV Programu „Mała retencja wodna na terenie województwa wielkopolskiego. Aktualizacja”, (WZMiUW w Poznaniu, 2005r.),

– „Program małej retencji wodnej na terenie działania Regionalnej Dyrekcji Lasów Pa ństwowych w Poznaniu” (2005);

10 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica

3) na szczeblu ponadlokalnym:

– Plan gospodarki odpadami dla powiatu śremskiego,

– Trasy rowerowe – Mapa Turystyczna Regionu Śremskiego, (Powiat śremski 2008r.),

– Projekt Planu Ochrony Rogali ńskiego Parku Krajobrazowego z 2008r.,

– Program środowiska dla powiatu śremskiego,

– Strategi ę rozwoju społeczno-gospodarczego powiatu śremskiego 2004-2014; 4) na szczeblu lokalnym:

– obecnie obowi ązuj ące studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Brodnica,

– Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Brodnica na lata 2004-2006 i 2007-2013,

– „Program Ochrony Środowiska dla Gminy Brodnica”,

– „Plan Gospodarki Odpadami dla Gminy Brodnica na lata 2004-2007 z perspektyw ą 2008-2015”,

– Plan rozwoju o światy gminy Brodnica na lata 2007-2015”,

– ocen ę aktualno ści studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Brodnica,

– analizy obowi ązuj ących miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego

– obowi ązuj ące miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego na terenie gminy Brodnica,

– wykaz zabytków obj ętych rejestrem i ewidencj ą Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków,

– Inwentaryzacja pomników przyrody w gminie Brodnica (RDO Ś w Poznaniu, 2009r.),

– „Ocena aktualno ści Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Brodnica”, 2007 r.

– Studium okre ślaj ące granice bezpo średniego zagro Ŝenia powodzi ą dla zlewni rzeki Warty, (Regionalny Zarz ąd Gospodarki Wodnej w Poznaniu, 2008r.).

3. Istniejący stan środowiska oraz potencjalne zmiany tego stanu w przypadku braku realizacji postanowień studium

3.1. Analiza i ocena istniejącego stanu środowiska

3.1.1. Rzeźba terenu Powierzchnia gminy Brodnica mie ści si ę w przedziale wysoko ściowym 58,0-103,0 m n.p.m. Najni Ŝej poło Ŝony punkt w gminie znajduje si ę na północno-wschodnich jej kra ńcach, przy linii brzegowej rzeki Warty i wynosi 58,0 m n.p.m. Tereny najwy Ŝej

11 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica poło Ŝone w gminie znajduj ą si ę w północnej jej cz ęś ci, mi ędzy Sulejewem a śabnem, w obr ębie tzw. „śabnowskich Gór” – 103,0 m n.p.m. Głównymi elementami rze źby w gminie jest dolina Warty i wysoczyzna morenowa. Obecna rze źba terenu gminy Brodnica ma poligenetyczny charakter. Pod cienk ą pokryw ą utworów najmłodszego plejstocenu zachowały si ę elementy starszej rze źby. W obecnym ukształtowaniu terenu przebija si ę rze źba wywodz ąca si ę ze zlodowacenia środkowopolskiego. W obr ębie gminy wyró Ŝni ć mo Ŝna dwie strefy wysoko ściowe, które swoim poło Ŝeniem nawi ązuj ą do poło Ŝenia poszczególnych form geomorfologicznych. Pierwsza z nich obejmuje tereny tworz ące fragment doliny Warty, a wi ęc wschodni ą i północn ą- wschodni ą cz ęść obszaru gminy o szeroko ści do 8 km. W obr ębie tej jednostki poszczególne powierzchnie wyst ępuj ą w przedziale wysoko ściowym 58,0 – 70,0 m n.p.m. Obszar doliny Warty w obr ębie gminy Brodnica oddziela od wysoczyzny stromy załom o wysoko ści do 10 m. W obr ębie doliny Warty deniwelacje s ą stosunkowo małe. Najwa Ŝniejsze elementy w tej cz ęś ci gminy to płaskie rozległe terasy nadzalewowe doliny rzeki Warty, w obr ębie której wyst ępuj ą, zarówno formy wkl ęsłe, jak i wypukłe. Do form wkl ęsłych nale Ŝy wymieni ć, oprócz koryta rzeki Warty, liczne s ąsiaduj ące z nim starorzecza. Dodatkowo poszczególne terasy nadzalewowe rozci ęte s ą płytkim obni Ŝeniem, którym płynie okresowy ciek na południe od Brodniczki, Esterpola i ko ńczy swój bieg uchodz ąc do Warty na północ od wsi Jaszkowo. Na wschód od Esterpola jest jeszcze inne wi ększe obni Ŝenie wykorzystane przez okresowo płyn ący ciek, które kształtem nawi ązuje do dawnego przebiegu koryta Warty. W śród form wypukłych, w obr ębie doliny nale Ŝy wymieni ć kilkumetrowe wały wydmowe oraz ni Ŝsze powierzchnie piasków przewianych. Druga strefa wysoko ściowa obejmuje powierzchnie tworz ące wysoczyzn ę morenow ą, która zajmuje centraln ą i zachodni ą cz ęść gminy. Powierzchnie te mieszcz ą si ę w przedziale wysoko ściowym 75,0 – 103,0 m n.p.m. Główn ą powierzchni ę tej strefy tworzy wysoczyzna morenowa płaska, falista i pagórkowata, z licznymi kulminacjami o wysoko ści do kilku metrów (3-10 m). Najbardziej charakterystycznym elementem rze źby całej gminy jest ci ąg wzniesie ń ozu o wysoko ściach wzgl ędnych do 20 m od strony wysoczyzny i do 25 m od strony doliny Warty (tzw. „śabnowskie Góry” ). Du Ŝo ni Ŝsze wzniesienia ozowe wyst ępuj ą w rejonie wsi Manieczki. W śród form wkl ęsłych w obr ębie wysoczyzny nale Ŝy wymieni ć dwie doliny biegn ące równolegle do siebie w kierunku południowo-wschodnim. Dolinami tymi płyn ą cieki, pierwsz ą od zachodu Kanał Piotrowo- Iłówiec, a nast ępn ą dolin ą Kanał Szymanowo-Grzybno. Najbardziej przekształconymi antropogenicznie elementami rze źby w granicach gminy Brodnica s ą miejsca po nieuporz ądkowanej eksploatacji kruszywa. Znajduj ą si ę one, mi ędzy innymi, w rejonie: śabna, Manieczek, Grzybna, Jaszkowa, Piotrowa, oraz

12 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica mi ędzy Ludwikowem a Jaszkowem. Niewielkie przekształcenia rze źby (niwelacje, b ądź nasypy) wyst ępuj ą tak Ŝe w obr ębie pasów drogowych poszczególnych dróg oraz w granicach terenów zabudowanych.

3.1.2. Geologia Gmina Brodnica znajduje si ę na platformie waryscyjskiej – monoklinie przedsudeckiej, granicz ącej od północnego wschodu z prekambryjsk ą platform ą wschodnioeuropejsk ą. Monoklina ta zbudowana jest ze skał permsko-mezozoicznych. Dodatkowo północno-zachodnia i zachodnia cz ęść gminy znajduje si ę w obr ębie rowu tektonicznego zwanego Rowem Poznania. Strop tego rowu, zbudowanego z osadów jury zalega na poziomie ok. 300 m p.p.m. Cały obszar gminy pokryty jest utworami trzeciorz ędowymi. Składaj ą si ę one z kompleksów osadów: piaszczysto-ilastych oligocenu, piaszczysto-ilastych miocenu (z węglem brunatnym) oraz piaszczysto-ilasto-pylastych pliocenu (w tym z tzw. pstrych iłów pozna ńskich). Najgł ębiej zalegaj ą osady oligocenu, od kilku metrów w dolinie Warty do kilkudziesi ęciu metrów w zachodniej cz ęś ci gminy, w obr ębie Rowu Poznania. Najbardziej charakterystycznymi osadami mezozoicznymi dla obszaru gminy s ą osady mioce ńskie. Tworz ą one w granicach gminy ci ągł ą warstw ę o mi ąŜ szo ści od 150-200 m w obr ębie Rowu Poznania, a w pozostałej cz ęś ci gminy o mi ąŜ szo ści powy Ŝej 100 m, zwi ększaj ącej si ę w kierunku wschodnim do ponad 200 m przy południowo-wschodniej granicy gminy. W obr ębie osadów mioce ńskich w granicach Rowu Poznania, na gł ęboko ści 220-250 m p.p.t. wyst ępuj ą zło Ŝa w ęgla brunatnego. Osady mioce ńskie w granicach gminy przykryte są warstw ą osadów plioce ńskich (głównie tzw. pstrych iłów plioce ńskich) o mi ąŜ szo ściach mniejszych od 25 m w obr ębie doliny Warty i nie przekraczaj ących 70 m w pozostałej cz ęś ci gminy. Przy wschodniej granicy gminy, iły plioceńskie mog ą lokalnie wyst ępowa ć na zerodowanych obszarach, blisko powierzchni. Dla obecnego rozwoju przestrzennego gminy najwi ększe znaczenie ma budowa przypowierzchniowych warstw geologicznych – osadów czwartorz ędowych. Osady czwartorz ędowe w granicach gminy tworz ą pokryw ę o zmiennej mi ąŜ szo ści. W obr ębie doliny Warty mi ąŜ szo ść tych osadów nie przekracza 10 m, w obr ębie centralnej i północnej cz ęś ci gminy wynosi 20-40 m, a w południowej cz ęś ci gminy zwi ększa si ę do ponad 75 m. Utwory czwartorz ędowe tworz ą osady akumulacji lodowcowej (glacjalnej) i wodnolodowcowej (fluwioglacjalnej). W centralnej i zachodniej cz ęś ci gmin wyst ępuj ą na powierzchni gliny zwałowe: osady moren czołowych oraz osady piasków lodowcowych. W północnej cz ęś ci gminy wyst ępuj ą du Ŝe nagromadzenia piasków fluwioglacjalnych tworz ących wzniesienia ozowe. W północno-wschodniej cz ęś ci gminy, na powierzchni wyst ępuj ą osady plejstoce ńskie i holoce ńskie zwi ązane z działalno ści ą wód płyn ących. S ą

13 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica to piaski i Ŝwiry starszych teras nadzalewowcyh (pradolinnych) oraz piaski, Ŝwiry i mady terasy zalewowej. Na wszystkich powierzchniach terasowych piaski eoliczne wytworzyły wały wydmowe oraz powierzchnie piasków przewianych. Dodatkowo w obecnej dolinie Warty wyst ępuj ą osady hydrogeniczne – torfy i namuły. Osady hydrogeniczne spotykane są równie Ŝ w obrębie wysoczyzny w granicach bezodpływowych zagł ębie ń, w zasi ęgu podmokłych dolin rzecznych Kanału Szymanowo-Grzybno i Kanału Piotrowo-Iłówiec, a tak Ŝe w granicach dolin małych cieków wodnych. Cz ęstymi osadami wyst ępuj ącymi u podnó Ŝa stromych zboczy, zarówno wysoczyzny, jak i terasa pradolinnych s ą piaski i gliny deluwialne. Wśród osadów holoce ńskich wyst ępuj ą piaski rzeczne, skupione głównie w obr ębie Pradoliny Warty, gdzie tworz ą współczesne dno doliny Warty. S ą to najcz ęś ciej drobno i średnioziarniste piaski z mułkami i domieszk ą substancji organicznych. Osady rzeczne z tego okresu wyst ępuj ą tak Ŝe w dolinie Kanału Szymanowo-Grzybno i Kanału Piotrowo- Iłówiec. Składaj ą si ę one w tym miejscach z: ró Ŝnoziarnistych piasków ze Ŝwirami i domieszk ą humusu, szcz ątków ro ślin i torfów. W obr ębie drobnych cieków i zagł ębie ń poło Ŝonych w granicach wysoczyzny i powierzchni terasowych wyst ępuj ą namuły piaszczyste i torfiaste. S ą to osady piaszczysto-mułkowate z domieszk ą substancji humusowych i torfów.

3.1.3. Gospodarka surowcami Obecnie na obszarze gminy Brodnica nie wyst ępuj ą Ŝadne zinwentaryzowane zło Ŝa, które byłyby zarejestrowane w systemie “MIDAS” 2. Na terenie gminy brak jest tak Ŝe obszarów i terenów górniczych utworzonych w zwi ązku z wydobywaniem ropy naftowej i gazu ziemnego. W granicach gminy znajduje si ę jeden zlikwidowany odwiert (Brodnica 1) 3. Nale Ŝy zaznaczy ć, Ŝe obszar gminy Brodnica obj ęty jest dwoma koncesjami na poszukiwanie i rozpoznawanie złó Ŝ ropy naftowej i gazu ziemnego: Koscian-Śrem nr 27/2001/p z dnia 28.09.2001 r. (wa Ŝna do 28.09.2010 r.), Śrem-Jarocin nr 29/2001/p z dnia 28.09.2001 r. – wa Ŝna do 28.09.2012 r. W granicach gminy wyst ępuje jedno miejsce potencjalnej eksploatacji piasków i Ŝwirów w miejscowo ści Grzybno. W granicach gminy, w zachodniej jej cz ęś ci, w obr ębie Rowu Poznania, stwierdzono wyst ępowanie znacznych złó Ŝ w ęgla brunatnego. Zasobno ść zło Ŝa Mosina – Gosty ń, wyst ępuj ącego na terenie ww. Rowu jest szacowana na 3 – 4 mld ton. W latach 70-tych planowano rozpocz ęcie eksploatacji w tym rejonie. Rachunek ekonomiczny oraz perspektywa nieodwracalnej degradacji środowiska naturalnego zdecydowały jednak o

2 “MIDAS” – System Gospodarki i Ochrony Bogactw Mineralnych Pa ństwowego Instytutu Geologicznego. 3 Wg danych PGNiG (psmo TK-4175-70/10/08).

14 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica ostatecznym zaniechaniu zamiarów wydobycia tego surowca. Obecnie zło Ŝe w ęgla brunatnego zostało szczegółowo udokumentowane i zewidencjonowane w systemie MIDAS w s ąsiedztwie zachodniej granicy gminy Brodnica (w gm. Czempi ń). Poza tym w granicach gminy rozpoznano udokumentowano wst ępnie zło Ŝa torfu wyst ępuj ące na terenie gminy w okolicach Szymanowo - Grzybno – Niesłabin.

3.1.4. Wody podziemne Według podziału hydrologicznego kraju, analizowany obszar nale Ŝy do regionu wielkopolskiego (XIII). Wi ększa cz ęść gminy nale Ŝy do rejonu Ko ścian-Chwałkowo Ko ścielne (XIIID). Jedynie północno-wschodnia i wschodnia cz ęść gminy nale Ŝy do rejonu Pradoliny Warcia ńsko-Odrza ńskiej (XIII B). Główny poziom u Ŝytkowy w regionie wielkopolskim stanowi ą utwory czwartorz ędowe. Dla rejonu Ko ścian-Chwałkowo Ko ścielne (XIIID) główny poziom u Ŝytkowy stanowi ą utwory trzeciorz ędowe. S ą to głównie osady piaszczysto-Ŝwirowe mioce ńskie, rzadziej oligoce ńskie i plioce ńskie, zalegaj ące na gł ęboko ści od 80 do 130 m p.p.t. Średnia wydajno ść studni z tego poziomu wynosi 30m 3/h, a lokalnie, szczególnie we wschodniej cz ęś ci gminy nawet 70-120 m 3/h. W przypadku północno-wschodniej cz ęś ci gminy (rejon Pradoliny Warcia ńsko-Odrza ńskiej-XIIIB), poziom u Ŝytkowy tworz ą utwory czwartorz ędowe. Wydajno ści z tego poziomu wynosz ą najcz ęś ciej 10-30 m 3/h, ale lokalnie mog ą si ę zwi ększa ć nawet do 120 m 3/h. Gł ęboko ść zalegania wód gruntowych uzale Ŝniona jest od poło Ŝenia w obr ębie poszczególnych jednostek geomorfologicznych i struktur geologicznych. W granicach gminy Brodnica wody gruntowe wyst ępuj ą najcz ęś ciej na poziomie od 3 do 8 m p.p.t., a w obni Ŝeniach terenu i dolinach rzecznych wypłycaj ą si ę do 0,5- 1,5 m p.p.t. W granicach gminy stwierdzono wyst ępowanie dwóch stref płytkiego zalegania wody gruntowej. Pierwsza z nich obejmuje północno-wschodni ą i wschodni ą cz ęść gminy, która pokrywa si ę z Pradolin ą Warty. W s ąsiedztwie samej rzeki Warty, je starorzeczy oraz wpływaj ących do Warty mniejszych cieków, poziom wody gruntowej wyst ępuje na gł ęboko ści do 1,0 m p.p.t. Wody gruntowe w tej strefie podlegaj ą oddziaływaniu wahaniom poziomu zwierciadła wody w rzece Warcie. W obr ębie teras nadzalewowych poziom wód gruntowych obni Ŝa si ę maksymalnie do 2,0 m p.p.t., o czym świadcz ą pomiary gł ęboko ści poziomu wody w wybranych w miejscowo ściach: Brodniczka – 1,6 m p.p.t., Esterpole – 1,7 m p.p.t., Jaszkowo – 1,4 m p.p.t. Ze wzgl ędu na du Ŝą przepuszczalno ść podło Ŝa, analizowana strefa jest obszarem zasilania gł ębszych warstw wodono śnych. Druga strefa płytkiego wyst ępowania wód gruntowych obejmuje tereny w obr ębie wysoczyzny morenowej. Tereny z płytkim zaleganiem wód gruntowych wyst ępuj ą głównie w obr ębie dwóch najwa Ŝniejszych dolin rzecznych rozcinaj ących wysoczyzn ę: Kanału Szymanowo-

15 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica

Grzybno i Kanału Piotrowo-Iłówiec. W obr ębie tych dolin poziom wód gruntowych nie przekracza gł ęboko ści 1,0 m p.p.t. Na pozostałej powierzchni wysoczyzny poziom wód gruntowych stabilizuje si ę na poziomie 2,0 – 3,0 m p.p.t. Jedynie w strefie wzniesie ń ozów (rejon mi ędzy Ludwikowem, a Grzybnem) oraz na obszarach o du Ŝych deniwelacjach terenu, poziom wód gruntowych zalega na poziomie 5 – 10 m p.p.t. i gł ębszym. W obr ębie wymienionych wy Ŝej dolin rzecznych istnieje stale powi ązanie hydrauliczne pomi ędzy wodami gruntowymi i powierzchniowymi. W konsekwencji wahania wód gruntowych nawi ązuj ą do zmian w poziomach stanów wód powierzchniowych. Amplitudy rocznych waha ń wód podziemnych w obr ębie mniejszych dolin rzecznych na wysoczy źnie wynosz ą 0,5 -1,5 m. Na pozostałych obszarach wysoczyzny średnie roczne wahania poziomu wód gruntowych wynoszą do 2,0 m. W przypadku terenów w obr ębie stref wododziałowych wahania zmian poziomu wód gruntowych mog ą by ć wi ększe i mog ą wynosi ć 3,0 m, a w sporadycznych warunkach nawet 4,0 m. W ci ągu roku najwy Ŝsze stany wód gruntowych obserwuje si ę od marca do przełomu kwietnia i maja. W okresie letnim, po okresach intensywnych opadów, obserwuje si ę okresy niewielkiego wzniosu. W dalszej cz ęś ci roku nast ępuje stopniowe obni Ŝanie si ę poziomu wód gruntowych, do czasu osi ągni ęcia minimum przypadaj ącego najcz ęś ciej na przełom pa ździernika i listopada. Obszar gminy znajduje si ę równie Ŝ w obr ębie zasi ęgu wód geotermalnych, których wykorzystanie do celów gospodarczych nie jest brane pod uwag ę, ze wzgl ędu na nisk ą temperatur ę. Wody te wyst ępuj ą w osadach kredowych na du Ŝych gł ęboko ściach 1400 – 1500 m p.p.t. Ich temperatura wynosi ok. 20 – 40 oC. W granicach gminy Brodnica znajduje si ę fragment czwartorz ędowego głównego zbiorników wód podziemnych (GZWP) – Pradolina Warszawsko-Berli ńska Nr 150. Ze wzgl ędu na ochron ę wy Ŝej wymienionego zbiornika, na powierzchni, w obr ębie doliny Warty, gdzie izolacja od powierzchni mo Ŝe by ć niewystarczaj ąca wyznaczono obszary ochronne – obszar wysokiej ochrony (OWO) w południowo-wschodniej cz ęś ci gminy oraz obszar najwy Ŝszej ochrony (ONO) w północno-wschodniej cz ęś ci gminy. Wody podziemne pi ętra czwartorz ędowego, które stanowi ą cz ęść głównego, regionalnego zbiornika, na zasobach którego bazuje uj ęcie wody dla miasta Poznania w Mosinie, s ą równie Ŝ źródłem zaopatrzenia w wod ę cz ęś ci mieszka ńców gminy Brodnica, szczególnie poprzez uj ęcie w Piotrowie. Dlatego te Ŝ północno-wschodnia cz ęść gminy (na północ od wsi śabno) znajduje si ę w granicach strefy ochrony po średniej uj ęcia wody oraz strefy ochrony chemicznej kompleksu uj ęć wody Mosina-Krajkowo dla miasta Poznania 4. Zgodnie z art.53 i 54 Prawa wodnego (t.j. Dz. U. z 2005 r. Nr 239 poz. 2019 ze zm.)w strefach ochronnych uj ęć wody obowi ązuj ą zakazy i nakazy oraz ograniczenia w zakresie

4 Wg informacji Aquanet Spólka Akcyjna (nr pisma DW/IP/253U/48490/2008).

16 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica uŜytkowania gruntów i korzystania z wody. W granicach obszaru ograniczonego t ą stref ą obowi ązuje, mi ędzy innymi, zakaz stosowania środków ochrony ro ślin, zakaz gromadzenia odpadów promieniotwórczych, produktów ropopochodnych i innych substancji chemicznych oraz zakaz magazynowania odpadów komunalnych. Nale Ŝy doda ć, Ŝe zlewnia Kanału Szymanowo-Grzybno proponowana jest do ochrony jako tzw. „zlewnia chroniona”, której wody powierzchniowe wykorzystywane s ą do zasilania infiltracyjnego uj ęcia komunalnego dla miasta Poznania w Mosinie.

3.1.5. Hydrografia Na obszarze Brodnicy, wody powierzchniowe zajmuj ą około 179 ha, co stanowi 1,8 % całkowitej powierzchni gminy. Uzupełnieniem tej sieci s ą liczne rowy, oraz dwa stawy rybne o ł ącznych powierzchniach 120 ha, znajduj ące si ę w okolicach wsi Grzybno i Manieczki.

Topograficzne działy wodne

Przez obszar gminy Brodnica w dwóch miejscach przebiegaj ą działy wodne III- rz ędu, oddzielaj ące od siebie zlewnie odwadniane przez Wart ę i jej dopływy. Dział wodny oddzielaj ący zlewnie bezpo średni ą Warty biegnie od Jaszkowa w kierunku północno- zachodnim, ok.,0,5 km na wschód od Esterpola oraz 1,5 km na wschód od Brodniczki. Drugi dział wodny III-rz ędu oddziela od siebie zlewnie dopływów Warty: Kanału Szymanowo-Grzybno i Olszynki, którego dopływem jest Kanał Piotrów-Iłówiec. Dział ten biegnie od wsi Grabianowo w kierunku północno-zachodnim i północnym, na wschód od wsi Piotrowo oraz przez tereny wsi Grzybno. W granicach gminy istnieje kilka obszarów bezodpływowych, zarówno ewapotranspiracyjnych, jak i chłonnych. Najwi ększy w gminie obszar bezodpływowy ewapotranspiracyjny rozci ąga si ę od Manieczek (na południu) do Brodnicy (na północy) i miejscowo ści Boreczek (na wschodzie). Inne obszary bezodpływowe tego typu znajduj ą si ę w rejonie Piotrowa oraz w obr ębie doliny Warty, na wschód od Brodniczki i Esterpola. Najwi ększy obszar bezodpływowy chłonny obejmuje wzniesienia ozowe nazywane „śabnowskimi Górami” i tereny s ąsiednie, a wi ęc rozległy obszar poło Ŝony na północny- wschód od wsi Brodnica. Du Ŝo mniejszy obszar tego typu wyst ępuje na północny zachód od wsi Jaszkowo, w obr ębie doliny Warty; a jeszcze inny obszar chłonny (bardzo mały) znajduje si ę na granicy gminy, mi ędzy Jaszkowem a Manieczkami.

17 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica

Zlewnie Obszar gminy Brodnica w cało ści nale Ŝy do zlewni rzeki Warty, która płynie przy wschodniej granicy gminy. Wschodnia cz ęść gminy odwadniana jest bezpo średnio przez Wart ę, a pozostała cz ęść gminy przez dwa główne cieki: Kanał Szymanowo-Grzybno i Kanał Piotrowo-Iłówiec. Pierwszy z nich jest bezpo średnim dopływem Warty (uj ście w rejonie Baranowa, ju Ŝ poza granicami gminy), a drugi dopływem rzeki Olszynki 5, która z kolei wpływa do Kanału Mosi ńskiego, b ędącego równie Ŝ lewym dopływem Warty. Zlewnia Kanału Szymanowo-Grzybno obejmuje centraln ą cz ęść gminy. W jej granicach znalazły si ę tereny nast ępuj ących wsi: śabno, Sulejewo, Esterpole, Brodnica, Przylepki, Górka, Grabianowo, oraz Manieczki. Jest to najwi ększa zlewnia w gminie (powierzchnia 105 km2). Długo ść samego Kanału wynosi ponad 70 km. Zlewnia Kanału Piotrowo-Iłówiec obejmuje zachodni ą cz ęść gminy (rejon wsi: Grzybno, Iłówiec, Iłówiec Wielki, Rogaczewo, Piotrowo, Chałwy, oraz Szołdry). Długo ść sieci szczegółowej kanału Piotrowo - Iłówiec wynosi blisko 30 km. Wschodnia cz ęść gminy znajduje si ę w zlewni bezpo średniej rzeki Warty, do której nadmiar wód opadowych i roztopowych odbywa si ę bezpo średnio lub przez okresowo płyn ące cieki. We wschodniej cz ęś ci gminy spływ wód powierzchniowych odbywa się w kierunkach wschodnich i północno-wschodnich (z pomini ęciem Warty, która płynie południkowo), natomiast z pozostałej jej cz ęś ci (wysoczyznowej) w kierunku północno- zachodnim.

Sie ć hydrograficzna Ze wzgl ędu na peryferyczny przebieg w stosunku do granic administracyjnych gminy Brodnica, rzeka Warta i jej dolina nie odgrywa tak istotnej roli w lokalnym systemie hydrograficznym na obszarze gminy Brodnica. Rzeka Warta płynie wzdłu Ŝ wschodniej granicy gminy Brodnica na długo ści ok. 7 km. W jej dolinie wyst ępuj ą niewielkie fragmenty starorzeczy oraz okresowo płynące niewielkie cieki. Dla lokalnej sieci hydrograficznej najwa Ŝniejszy jest Kanał Szymanowo-Grzybno, który przepływa przez centraln ą cz ęść gminy. Jest to naturalny ciek, który w wyniku zabiegów melioracyjnych zmienił swoje parametry hydrologiczne, pod wzgl ędem przepływów i stanów wody. Na niektórych odcinkach zmieniony został (wyprostowany) jego przebieg. Dodatkowo do Kanału doł ączony został system rowów, a w rejonie Manieczek i Grzybna wybudowano na jego przebiegu kompleksy stawów. Nieco mniejszy jest kolejny ciek odwadniaj ący zachodni ą cz ęść gminy - Kanał Piotrowo-Iłówiec. On równie Ŝ został cz ęś ciowo przekształcony w wyniku zabiegów melioracyjnych. Pierwotnie

5 Kanał Piotrowo-Iłówiec ma tak Ŝe poł ączenie przez system rowów z Kanałem Szymanowo-Grzybno.

18 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica był to prawy dopływ rzeki Olszynki płyn ącej przez obszar s ąsiedniej gminy Czempi ń. Obecnie, w wyniku zabiegów melioracyjnych, posiada poł ączenie, zarówno z rzek ą Olszynk ą, jak i Kanałem Szymanowo-Grzybno. W rejonie miejscowo ści Szołdry analizowany Kanał zasila wybudowane w jego s ąsiedztwie stawy.

Wody stoj ące Obszar gminy Brodnica jest bezjeziorny. Wody powierzchniowe stoj ące w granicach gminy Brodnicy reprezentowane s ą przez niewielkie zbiorniki, b ędące pozostało ści ą po starorzeczach Warty oraz kompleksy stawów zlokalizowane w Manieczkach, Szołdrach i najwi ększe w Grzybnie.

Charakterystyka hydrologiczna Rzeka Warta, najwi ększa rzeka w systemie hydrograficznymi gminy Brodnica, charakteryzuje si ę śnie Ŝno-deszczowym re Ŝimem zasilania, najcz ęś ciej z jednym maksimum i jednym minimum w ci ągu roku - wzrost stanów wody w rzece obserwowany jest w miesi ącach wiosennych (luty-marzec), podczas wiosennych roztopów, a nast ępnie stopniowe obni Ŝanie odbywa si ę a Ŝ do jesieni. W okresie wiosennym fala wezbra ń roztopowych trwa do 40 dni. Wyst ępuj ące w okresie letnim (lipiec, sierpie ń) wezbra ń mog ą trwa ć do 35 dni.

Charakterystyczne miesi ęczne stany wody (W - cm) i przepływy (Q - m 3/s). Km biegu, Rzeka, miesi ące profil, pow. zlewni, Rok lata m n.p.m. XI XII I II III IV V VI VII VIII IX X

Warta 243,6 SW 256 291 314 361 383 342 277 242 231 248 232 234 284 Pozna ń 1961- 25911 1990 49,46 SQ 96,9 118,4 123,7 155,4 177,3 156,3 105,3 81,6 74,3 80,0 71,1 78,3 109,9 wg danych Mapy Hydrograficznej, skala 1:50 000, arkusz Pozna ń.

Pozostałe cieki przepływaj ące przez obszar gminy charakteryzuj ą si ę równie Ŝ śnie Ŝno-deszczowo-gruntowym re Ŝimem. Wi ększo ść z nich ma bardzo niskie przepływy, dlatego te Ŝ ich dokładna charakterystyka hydrologiczna nie jest mo Ŝliwa. Ogólnie nale Ŝy stwierdzi ć, Ŝe przepływy w tych ciekach s ą bardzo nierównomierne, ale najcz ęś ciej nie przekraczaj ą 1,0 m 3/sek. Analizowane rzeki w obr ębie wysoczyzny, ze wzgl ędu na małe zasilanie z opadów i wód podziemnych, charakteryzują si ę du Ŝą nieregularno ści ą przepływów.

19 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica

W okresie wiosennym fala wezbra ń roztopowych trwa do 20 dni. Wezbrania opadowe pojawiaj ą si ę w okresie letnim, po intensywnych opadach, ale s ą o połow ę mniejsze od tych wiosennych.

Zestawienie pomiarów przepływów chwilowych. Warto ść obj ęto ści Rzeka, kanał Profil Data pomiaru przepływu [m 3/s] Sowinki- 0,4 1.09.2001 r. Kanał Szymanowo-Grzybno Baranówko Grzybno 0,3 1.09.2001 r.

Kanal Piotrow-Iłówiec Pecna 0,06 1.09.2001 r. wg danych Mapy Hydrograficznej, skala 1:50 000, arkusz Mosina.

W granicach gminy Brodnica strefa zagro Ŝenia powodzi ą od rzeki Warty obejmuje przestrze ń ograniczan ą załomami teras nadzalewowych. W przypadku terenów w obr ębie dolin Kanału Szymanowo-Grzybno i Kanału Piotrowo-Iłówiec, mo Ŝna mówi ć o okresowych lokalnych podtopieniach. W granicach gminy nie wyst ępuj ą wały przeciwpowodziowe.

Ochrona wód powierzchniowych Szczegółowym monitoringiem wód powierzchniowych, prowadzonym na podstawie Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych (Dz. U. Nr 162 poz. 1008), została obj ęta w granicach gminy Brodnica jedynie rzeka Warta. Rok wcze śniej (w 2007 r.) rzeka ta prowadziła wody IV klasy czysto ści. Na podstawie wyników bada ń WIO Ś w Poznaniu za rok 2008 r. (wodowskaz Śrem), przedstawiono poni Ŝej stan jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych rzeki Warty: a) klasa elementów fizyczno-chemicznych – jeden lub wi ęcej badanych wska źników jako ści wód wchodz ących w skład elementów fizykochemicznych przekracza warto ści okre ślone w zał ącznikach nr 1-4 do rozporz ądzenia dla klasy II; b) klasa elementów biologicznych – III (stan umiarkowany biologicznego wska źnika jako ści wód); c) potencjał ekologiczny w punkcie pomiarowo-kontrolnym – potencjał ekologiczny umiarkowany (III klasa jako ści wód). Wi ększo ść zanieczyszcze ń w rzece pochodzi z terenów poło Ŝonych poza gmin ą. Istotny wpływ na stan czysto ści wód powierzchniowych w gminie odgrywaj ą

20 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica niekontrolowane zrzuty ścieków oraz spływy powierzchniowe zwi ązków biogennych z terenów rolniczych. Szczególnie nara Ŝone na zanieczyszczenia s ą cieki o małych przepływach, takie jak Kanał Szymanowo-Grzybno, czy Kanał Piotrowo-Iłówiec.

Obiekty hydrotechniczne W granicach gminy Brodnica wyst ępuje kilka rodzajów obiektów hydrotechnicznych. W przypadku samej rzeki Wary s ą to ostrogi, które s ą budowane na brzegach rzeki, aby odsun ąć główny nurt rzeki na środek koryta. Pewnym rodzajem inwestycji hydrotechnicznych jest zabudowa techniczna pierwotnych cieków, obecnie nazywanych Kanałami; chodzi tu o Kanał Szymanowo-Grzybno i Kanał Piotrowo-Iłówiec. W s ąsiedztwie tych kanałów została rozbudowana sie ć rowów melioracyjnych. System kanałów i rowów ma spełnia ć funkcje odwadniaj ącą, pozwalaj ącą na rolnicze u Ŝytkowanie dolin i nawadniaj ącą – rozprowadzaj ąc, dopływaj ącą z wy Ŝszych obszarów zlewni, wod ę na tereny dolin rzek. Na kanałach i ciekach wybudowane zostały zastawki, jazy, przepusty.

3.1.6. Warunki klimatyczne i aerosanitarne W podziale rolniczo-klimatycznym Polski (wg Gumi ńskiego), gmina Brodnica znajduje si ę w środkowej (VII) dzielnicy. Według regionalizacji klimatycznej A. Wosia, badany obszar znalazł si ę w zasi ęgu regionu środkowowielkopolskiego. Obszar ten charakteryzuje si ę średni ą roczn ą temperatur ą 8,0 oC średnia temperatura w półroczu zimowym wynosi 2 o C, a w półroczu letnim 15 o C. Najzimniejsze miesi ące to stycze ń i luty. Najwy Ŝsze średnie temperatury miesi ęczne wyst ępuj ą w czerwcu, lipcu i sierpniu. Pod wzgl ędem ilo ści opadów region ten nale Ŝy do najbardziej ubogich – średnio 550-600 w ci ągu roku. Najbardziej intensywne opady zaobserwowano w miesi ącach letnich, od czerwca do sierpnia. Natomiast najmniej opadów w ci ągu roku przypada na miesi ące zimowe, od stycznia do marca. Gmina Brodnica znajduje si ę w strefie obszarów o najwi ększym deficycie wodnym w kraju. W ci ągu roku obserwuje si ę 30-50 dni mro źnych i do 100 - 110 dni z przymrozkami. Czas trwania pokrywy śnie Ŝnej wynosi od 38 do 60 dni. Okres wegetacyjny trwa tu od 200 do 220 dni. W granicach gminy Brodnica obserwuje si ę wzrost w kierunku północnym liczby dni mro źnych i mniejsz ą sum ę opadów. W ci ągu roku w gminie dominuj ą wiatry z kierunków zachodnich. Wiosn ą dominuj ą wiatry z kierunków od północnych do wschodnich, a w pozostałej cz ęś ci roku przewa Ŝaj ące s ą wiatry z kierunków południowo-zachodnich i zachodnich.

21 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica

Obszar, na którym znajduje si ę gmina Brodnica, jest obszarem, na którym stosunkowo cz ęsto mog ą pojawi ć si ę dni z pogod ą gor ącą. Średnio w roku wyst ępuje tutaj co najmniej jeden dzie ń z temperatur ą średni ą dobow ą przekraczaj ącą 25 oC i cz ęś ciej cechuje go pogoda słoneczna bez opadu, a rzadziej pogoda pochmurna równie Ŝ bez opadu. Do wzgl ędnie licznych, w porównaniu z innymi regionami kraju, nale Ŝą dni bardzo ciepłe z du Ŝym zachmurzeniem bez opadu. Mniejsz ą za ś frekwencj ą ni Ŝ w innych regionach klimatycznych odznaczaj ą si ę dni z typami pogody przymrozkowej bardzo chłodnej oraz przymrozkowej bardzo chłodnej bez opadu.

Opady normalne (N), roku wilgotnego (W) i suchego (S). Posterunek opadowy miesi ące H m n.p.m. Rok (lata) XI XII I II III IV V VI VII VIII IX X Brodnica N 39 43 34 27 30 35 47 63 80 62 38 39 537 75 (1967) W 38 79 59 62 47 36 76 99 80 102 62 61 801 (1965-90) (1982) S 39 57 38 16 24 29 34 37 24 13 3 12 326 Turew N 42 46 34 31 34 40 53 62 78 69 41 41 570 80 (1980) W 83 96 20 31 31 58 28 124 174 62 50 49 806 (1954-90) (1959) S 5 23 22 7 17 31 20 47 55 35 6 12 280 źródło: Mapa hydrograficzna, arkusz Czempi ń.

Na kształtowanie si ę mikroklimatu na obszarze gminy Brodnica, najwi ększy wpływ ma obecno ść wysoczyzny oraz doliny Warty. Rozległe i podmokłe dno doliny Warty wpływa na podwy Ŝszon ą wilgotno ść powietrza, głównie w północno-wschodniej cz ęś ci gminy. Konsekwencj ą tej sytuacji s ą mi ędzy innymi mniejsze amplitudy temperatur powietrza, zarówno tych dobowych, miesi ęcznych, jak i rocznych. Gromadzenie si ę wilgotnego powietrza w dolinie powoduje tak Ŝe cz ęstsze wyst ępowanie mgieł i zamgle ń. Powietrze o podobnych cechach kształtuje si ę tak Ŝe w obr ębie dolin rzecznych w centralnej i zachodniej cz ęś ci gminy oraz znajduj ącymi si ę w s ąsiedztwie stawami. Centralna i zachodnia cz ęść opracowania charakteryzuj ą si ę bardzo korzystnymi warunkami do przewietrzania ze wzgl ędu na korzystn ą konfiguracj ę terenu i wyniesienie nad poziom morza. W okresie pó źnego lata, gdy warstwa glebowa gruntów ornych pozbawiona jest jeszcze pokrywy ro ślinnej (ze wzgl ędu na wcze śniej prowadzone na nich zabiegi agrotechniczne), w okresach silnego przesuszenia i silnych wiatrów, dochodzi do silnego zapylenia powietrza. Szczególnie nara Ŝone na zapylenie s ą powierzchnie u Ŝytkowane rolniczo w obr ębie wysoczyzny morenowej, w centralnej i zachodniej cz ęś ci gminy. W obr ębie gminy wyst ępuj ą tak Ŝe wiatry o charakterze lokalnym; wyst ępuj ą one głównie w strefie kraw ędziowej Pradoliny Warty. Du Ŝe ró Ŝnice wysoko ściowe pomi ędzy

22 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica dnem Pradoliny a górnym załomem wysoczyzny oraz wzniesieniami ozów, maj ą istotny wpływ na lokaln ą cyrkulacj ę powietrza. W okresie letnim powietrze w strefach kraw ędziowych unosi si ę do góry po nagrzanych powierzchniach stoków. W okresie zimowym ruch powietrza odbywa si ę w przeciwnym kierunku, co ma zwi ązek ze spływem do dna doliny zimnych mas powietrza i powstawania inwersji termicznych. Równie Ŝ południkowy przebieg doliny Warty ma istotny wpływ na kierunek wiatrów lokalnych – wymusza południkowy przebieg kierunku wiatrów. Pewien wpływ na klimat lokalny ma równie Ŝ obecno ść kompleksów le śnych w granicach gminy. Przyczyniaj ą si ę one do obni Ŝania dobowych amplitud temperatur, utrzymuj ą wy Ŝsz ą wilgotno ść w okresach suchych i ograniczaj ą sił ę wiatrów. Zjawiska te dotycz ą głównie północno-zachodniej i wschodniej cz ęś ci gminy. Obszar gminy Brodnica, wg Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 6 marca 2008 r. w sprawie stref, w których dokonuje si ę oceny jako ści powietrza (Dz. U Nr 52 poz. 310), został zakwalifikowany do strefy ko ścia ńsko-śremskiej (kod: PL.30.10.z.03). Dla strefy tej została przeprowadzona przez WIO Ś w Poznaniu roczna ocena jako ści powietrza za rok 2008, uwzgl ędniaj ąca ochron ę zdrowia ludzi oraz ochron ę ro ślin. W przypadku klasyfikacji poszczególnych stref pod kątem ochrony zdrowia ludzi, polegaj ącej na ocenie st ęŜeń: dwutlenku siarki, dwutlenku azotu, kadmu, arsenu, niklu, ołowiu, benzenu i tlenku w ęgla, strefa, w której znajduje si ę gmina Brodnica, została zaliczona dla klasy A (st ęŜ enia zanieczyszcze ń na terenie strefy nie przekraczaj ą odpowiednio poziomów dopuszczalnych, poziomów docelowych, poziomów celów długoterminowych. Pod wzgl ędem ozonu cała strefa wielkopolska, w tym równie Ŝ gmina Brodnica, została zaliczona do klasy C (je Ŝeli st ęŜenia zanieczyszcze ń na terenie strefy przekraczaj ą poziomy dopuszczalne powi ększone o margines tolerancji, w przypadku gdy margines tolerancji nie jest okre ślony – poziomy dopuszczalne, poziomy docelowe, poziomy celów długoterminowych). Bior ą pod uwag ę warto ść st ęŜ eń pyłu PM10, strefa, w której znajduje si ę gmina Brodnica, zaliczona została do strefy A. W ci ągu roku najwi ększe st ęŜ enia pyłu PM10 obserwowano w okresie zimowym. Mo Ŝna wi ęc stwierdzi ć, Ŝe powodem wzrostu tych zanieczyszcze ń jest rozpocz ęcie sezonu grzewczego, w którym w mie ście pojawia si ę emisja niska pochodz ąca z sektora komunalno-bytowego. W przypadku klasyfikacji poszczególnych stref pod kątem ochrony ro ślin, uwzgl ędniaj ącej ocen ę st ęŜenia dwutlenku siarki i tlenków azotu, stref ę, w skład której wchodzi gmina Brodnica, zaliczono do klasy A. W przypadku tej samej oceny uwzgl ędniaj ącej st ęŜenie ozonu, cał ą stref ę wielkopolsk ą zaliczono do klasy C. Jako ść powietrza na omawianym obszarze obni Ŝana jest tak Ŝe przez emisje hałasu. Źródłem tego hałasu jest działalno ść usługowo-produkcyjna oraz ruch komunikacyjny na drogach.

23 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica

3.1.7. Warunki glebowe Pokrywa glebowa gminy Brodnica nawi ązuje w du Ŝej mierze do rozmieszczenia głównych jednostek geomorfologicznych. Na obszarze analizowanej gminy najwi ększa powierzchni ę, około 70%, zajmuj ą strefowe gleby brunatnoziemne. Reprezentowane s ą one przez gleby płowe (57,3%) oraz gleby brunatne wła ściwe i kwa śne (12,6%). Gleby te wyst ępuj ą w obr ębie płaskiej i falistej wysoczyzny morenowej powstałej w fazie leszczy ńskiej zlodowacenia Wisły. Wytworzone zostały z piasków (gliniastych lekkich, rzadziej słabo gliniastych) zalegaj ących na glinach. Analizowane gleby, ze wzgl ędu na dobr ą przydatno ść rolnicz ą, wykorzystywane s ą jako grunty orne. Zaliczane s ą głównie do III i IV klsy bonitacyjnej, do kompleksu Ŝytniego bardzo dobrego i dobrego. Wyst ępuj ą równie Ŝ w kompleksach: pszennym wadliwym czy Ŝytnim słabym. Gleby brunatne wyst ępuj ą tak Ŝe w dolinie Warty we wschodniej cz ęś ci gminy. Tworz ą powierzchnie na północ i południe od Jaszkowa. Wytworzone zostały z plejstoce ńskich i holoce ńskich piasków rzecznych Pradoliny Warcia ńsko-Odrza ńskiej. Zaliczono je do kompleksu Ŝytniego bardzo dobrego i dobrego. Wśród gleb strefowych stwierdzono wyst ępowanie tak Ŝe gleb bielicoziemnych: bielicowych, bielic i gleb rdzawych. Gleby te wyst ępuj ą głównie mi ędzy śabnem a Brodnic ą, w obr ębie Ozu Brodnickiego . Wytworzone zostały z piasków wodnolodowcowych ozu zakumulowanych w śród osadów lodowcowych wysoczyzny. S ą to gleby słabe, V i VI klasy bonitacyjnej, zaliczone do kompleksu Ŝytniego słabego (gleby rdzawe) i Ŝytniego bardzo słabego (gleby bielicowe). Znaczna cz ęść tych gleb (rdzawe i bielice) nie jest uprawiana rolniczo i wyst ępuje pod zbiorowiskami le śnymi – borami świe Ŝymi i borami mieszanymi świe Ŝymi. Gleby rdzawe wyst ępuj ą tak Ŝe (w konturach z glebami brunatnymi) we wschodniej cz ęś ci gminy, w dolinie Warty. Skał ę macierzyst ą tych gleb stanowi ą piaski rzeczne Pradoliny Warcia ńsko-Odrza ńskiej. Tworz ą one kompleksy Ŝytnie słabe i bardzo słabe. Wśród gleb śródstrefowych dominuj ą czarne ziemie nale Ŝą ce do gleb semihydrogenicznych. Tworz ą one dwie zwarte powierzchnie. Pierwsza z nich występuje w północnej cz ęś ci gminy, mi ędzy Iłówcem a śabnem. S ą to gleby u Ŝytkowane rolniczo, zaliczone do III, IV i V klasy bonitacyjnej, do kompleksów: Ŝytniego bardzo dobrego, Ŝytniego słabego oraz zbo Ŝowo-pastewnego mocnego i słabego. Wyst ępuj ą równie Ŝ w kompleksach średnich u Ŝytków zielonych. Czarne ziemie zlokalizowane s ą tak Ŝe w zachodniej cz ęś ci gminy. Poło Ŝone s ą w dolinie cieku wodnego mi ędzy Piotrowem a Iłówcem. Gleby te wytworzyły si ę z piasków zwałowych (o ró Ŝnym uziarnieniu) wysoczyzny morenowej. Wykorzystywane s ą głównie jako u Ŝytki zielone ( średnie), rzadziej jako grunty orne: klasa bonitacyjna III i IV, kompleks pszenny dobry i kompleks Ŝytni słaby. Ponadto czarne ziemie nieregularnie rozmieszczone na terenie całej gminy.

24 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica

Wyst ępuj ą w obr ębie obni Ŝeń śródmorenowych, gdzie w podło Ŝu zalegaj ą utwory nieprzepuszczalne. Gleby te zlokalizowane s ą głównie w okolicy Manieczek, śurowca, Brodnicy, Boreczka, Ludwikowa i Górki. Innymi glebami śródstrefowymi na terenie gminy s ą gleby hydrogeniczne. Wyst ępuj ą tu głównie gleby mułowe w dolinie Kanału Szymanowo-Grzybno. S ą to gleby uŜytków zielonych średnich, słabych oraz bardzo słabych. Lokalnie występuj ą tak Ŝe gleby torfowe i torfowo-murszowe (wytworzone z torfów niskich, cz ęsto zmurszałych). Zajmuj ą one obni Ŝenia w obr ębie wysoczyzny morenowej lub towarzysz ą glebom mułowym w dolinach cieków wodnych. W śród gleb hydrogenicznych pobagiennych wyst ępuj ą tak Ŝe gleby murszowate w podtypie murszastych. S ą to gleby mineralne, o piaszczystym, bardziej przepuszczalnym podło Ŝu. Sprzyja to szybszej mineralizacji masy organicznej. Zajmuj ą one niewielkie powierzchnie w rejonie Esterpola. Gleby te wykorzystywane s ą jako słabe i bardzo słabe u Ŝytki zielone (3z) lub grunty orne kompleksu 9 (zbo Ŝowo- pastewnego słabego) Istotnymi glebami śródstrefowymi s ą, nale Ŝą ce do gleb napływowych, mady rzeczne. Wyst ępuj ą one we wschodniej cz ęś ci gminy w dolinie Warty. Wytworzone zostały z warstwowanych osadów rzecznych Pradoliny Warcia ńsko-Odrza ńskiej. Gleby te głównie poro śni ęte s ą ł ęgami wierzbowo-topolowymi. Zaliczane s ą tak Ŝe do u Ŝytków zielonych: słabych i bardzo słabych, rzadziej u Ŝytków zielonych średnich. Lokalnie, w zagł ębieniach bezodpływowych wysoczyzny morenowej, wyst ępuj ą gleby deluwialne Obszar gminy w podziale Polski na regiony glebowo-rolnicze znajduje si ę w granicach dwóch regionów. Gmina w wi ększo ści nale Ŝy do Regionu Czempi ńskiego. Wyst ępuj ą tu przewa Ŝnie gleby kompleksu 4 z udziałem kompleksów 2 i 1, co umo Ŝliwia upraw ę ro ślin o du Ŝych wymaganiach glebowych. Jako ść gleb determinuje rolniczy sposób ich wykorzystania. Północna i północno-wschodnia część gminy, ł ącznie z glebami doliny Warty, zaliczona została do Regionu Nadwarcia ńskiego. Dominuj ą tu gleby pod lasami i uŜytkami zielonymi (2z i 3z). Rzadziej gleby te wykorzystywane s ą jako grunty orne i zaliczane s ą do kompleksów (6 i 7) o niskiej przydatno ści dla rolnictwa z udziałem kompleksu 5. Uwarunkowania glebowe wpłyn ęły na obecn ą struktur ę u Ŝytkowania. U Ŝytki rolne zajmuj ą 6577 ha – co stanowi 68,63% powierzchni gminy. W śród nich dominuj ą grunty orne – 5926 ha (90,10% powierzchni u Ŝytków rolnych). U Ŝytki zielone zlokalizowane s ą w zachodniej, północnej i wschodniej cz ęś ci gminy. Ł ąki zajmuj ą 405 ha (6,16%) natomiast pastwiska – 228 ha (3,47%). Zaledwie 0,27% (18 ha) gruntów wykorzystywanych rolniczo zajmuj ą sady. Stosunkowo du Ŝą powierzchni ę zajmuj ą lasy – 2299 ha (23,99% powierzchni gminy). Wyst ępuj ą one głównie obr ębie doliny Warty.

25 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica

3.1.8. Elementy systemu przyrodniczego Przestrze ń pokryta trwale lub okresowo ro ślinno ści ą w granicach gminy zajmuje 8876 ha, co stanowi ponad 92 % jej ogólnej powierzchni. Na przestrze ń t ą składaj ą si ę głównie tereny le śne, grunty orne, sady, ł ąki trwałe i pastwiska trwałe. Nale Ŝy zaznaczy ć, Ŝe przestrze ń przyrodnicza w rzeczywisto ści jest nieco wi ększa, gdy Ŝ w zestawieniach nie uwzgl ędniono powierzchni nieu Ŝytków oraz terenów wód powierzchniowych, które w cz ęś ci s ą tak Ŝe pokryte ro ślinno ści ą.

Ogólna struktura u Ŝytkowania gruntów w gminie Brodnica.

pastwiska Grunty Ogółem grunty orne sady łąki trwałe trwałe le śne razem Gmina ha Brodnica 6577 5926 18 405 228 2299 odsetek (%) 100 90,10 0,27 6,16 3,47 Źródło: GUS

Ziele ń naturalna Według geobotanicznego podziału kraju Pawłowskiego i Szafera, gmina Brodnica le Ŝy w obr ębie Okr ęgu Pozna ńsko-Gnie źnie ńskiego (7c), w Krainie Wielkopolsko-

Kujawskiej (7), wchodz ącej w skład Poddziału Pasa Wielkich Dolin (A 2) w Dziale Bałtyckim (A). W podziale Polski na regiony geobotaniczne, wg Matuszkiewicza, obszar gminy Brodnica usytuowany jest w granicach trzech podokr ęgów. Przewa Ŝaj ąca cz ęść obszaru gminy znajduje si ę w Podokr ęgu Ko ścia ńskim (B.2.3.d), który jest cz ęś ci ą Okr ęgu Ko ścia ńskiego (B.2.3). Północne kra ńce gminy znajduj ą si ę w Podokr ęgu Mosi ńskim (B.2.2.a), a wschodnia cz ęść gminy do Podokr ęgu Doliny Warty ( „Uj ście Prosny- Pozna ń”) (B.2.2.b). Dwa ostatnie Podokr ęgi s ą cz ęś ci ą Okr ęgu Śremskiego (B.2.2.). Z kolei wymieniony wy Ŝej Okr ęg nale Ŝy do Krainy Środkowowielkopolskiej (B.2), Działu Branderbursko-Wielkopolskiego (B), Podprowicji Środkowoeuropejskiej Wła ściwej, Prowincji Środkowoeuropejskiej. W podziale Polski na regiony przyrodniczo-le śne, wg Tramplera, gmina Brodnica le Ŝy w granicach Mezoregionu Pojezierza Wielkopolskiego(III.7b), w Dzielnicy Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej(III.7) w Krainie Wielkopolsko-Pomorskiej (III). Istotnym elementem przestrzeni przyrodniczej na obszarze gminy Brodnica s ą tereny le śne. Zajmuj ą one w gminie obszar 2299 ha, co stanowi 23,99% ogólnej jej powierzchni. Najwi ększe kompleksy le śne w gminie znajduj ą si ę we wschodniej cz ęś ci

26 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica gminy. Najbardziej cenne przyrodniczo lasy (pod wzgl ędem siedliskowym) znajduj ą si ę w obr ębie doliny Warty. W s ąsiedztwie samej rzeki oaz w obr ębie podmokłych terenów doliny wyst ępuj ą siedliska lasów ł ęgowych i olsów. Na terenach podmokłych wyst ępuj ą łęgi wi ązowo-jesionowe oraz zaro śla łozowe tworzone przez wierzby i kruszyn ę, tereny bagienne zajmuj ą natomiast lasy z olsz ą czarn ą Natomiast na powierzchniach zwydmionych teras wyst ępuj ą głównie siedliska borowe. Cz ęść z tych lasów, poło Ŝonych na północ od wsi Esterpole ma status lasów ochronnych. Drugi pod wzgl ędem wielko ści, kompleks le śny w gminie znajduje si ę w obr ębie kraw ędzi doliny Warty oraz wniesie ń ozowych nazywanych „śabnowskimi Górami” . Cały ten kompleks le śny ma status lasów ochronnych. Wi ększ ą cz ęść powierzchni wy Ŝej wymienionych terenów le śnych tworzona jest przez drzewostan sosnowy, z domieszk ą d ębu, świerka, brzozy, grabu i lipy. W gminie Brodnica wyst ępuj ą jeszcze dwa małe tereny le śne. Pierwszy z nich poło Ŝony jest po prawej stronie doliny Kanału Szymanowo-Grzybno, na północ od drogi mi ędzy Brodnica i Sucharzewem. Drugi teren le śny znajduje si ę na północ od wsi Iłówiec Wielki; ma on status lasów ochronnych. Nale Ŝy jeszcze wspomnie ć o małym terenie le śnym poło Ŝonym wokół drogi Grzybno-Konstantynowo oraz niewielkich zadrzewieniach w obr ębie doliny Kanału Piotrowo-Iłówiec. W drzewostanie lasów poło Ŝonych na terasach nadzalewowych doliny Warty przewa Ŝaj ą głównie bory sosnowe, typowe dla gleb suchych i piaszczystych. W obr ębie wysoczyzny, na glebach brunatnoziemnych, wyst ępuj ą lasy mieszane i li ściaste. Na lepszych, bardziej wilgotnych glebach. W śród gatunków drzew li ściastych rosn ą: d ęby, graby, brzozy oraz na terenach podmokłych – olsza. Bogate jest równie Ŝ podszycie le śne, które tworz ą m.in. leszczyna, głóg, bez czarny, tarnina, dere ń, świdwa, wawrzynek wilczełyko, kruszyna i kalina. Istotnym elementem systemu przyrodniczego gminy s ą ł ąki, w tym równie Ŝ te przekształcone na pastwiska. Najcenniejsze z nich znajduj ą si ę w strefie zalewowej doliny Warty. W obr ębi tych ł ąk spotka ć mo Ŝna cenne przyrodniczo gatunki ro ślin, takie jak: turzyce wysokie i niskie, mozgi trzcinowate, wiechliny ł ąkowe, śmiałki darniowe oraz kłosówki wełniste. Istotne dla systemu przyrodniczego gminy s ą równie Ŝ podmokłe ł ąki wyst ępuj ące w obr ębie dolin dwóch najwi ększych, oprócz Wary, cieków w gminie – Kanału Szymanowo-Grzybno i Kanału Piotrowo-Iłówiec.

Ziele ń urz ądzona Istotnym uzupełnieniem istniej ącej zieleni o charakterze naturalnym, s ą: parki podworskiego, licznie wyst ępuj ące zadrzewienia śródpólne, zadrzewienia w obr ębie cmentarzy oraz zadrzewienia ci ągn ące si ę wzdłu Ŝ ci ągów komunikacyjnych.

27 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica

Na obszarze gminy Brodnica do dnia dzisiejszego zachowało si ę dziesi ęć parków podworskich. Wi ększo ść z nich o zało Ŝenia o wieku przekraczaj ącym sto lat. Parki dworskie, jako kompozycje przestrzenne zało Ŝeń dworsko-pałacowo–parkowych, ł ącz ą walory przyrody i kultury, pełni ąc wa Ŝną funkcje krajobrazotwórcz ą. W du Ŝej cz ęś ci parki te s ą zaniedabne i niepiel ęgnowane, znaczna cz ęść starych drzew została w okresie powojennym wyci ęta, a na ich miejscu pojawiły si ę samosiewy.

Ewidencja zabytkowych parków podworskich w gminie Brodnica wg. miejscowo ści. Okres Pow. Wody Miejscowo ść Nr rej. Stan Wła ściciel powstania [ha] [ha] Brodnica wła ściciel prywatny 2 poł. XIX w. 1715/A 5.56 0,15 dobry Chaławy wła ściciel prywatny k. XIX w 2032/A 2.62 0,03 zanied. Grabianowo wła ściciel prywatny 1 poł. XIX w. 1820/A 2.36 0,35 dobry Grzybno Zespół Szkół Rolniczych 1 poł. XIX w. 2089/A 2.88 0,33 dobry Iłówiec St. Hod. Ro śl. Ogr. k. XVIII w. 1437/A 12.03 1,07 średni Jaszkowo wła ściciel prywatny p. XIX w. 2165/A 3.10 - zły Manieczki ANR Skarbu Pa ństwa XVIII/XIX w 347/A 6.51 0,75 dobry Piotrowo wła ściciel prywatny p XX w. 1543/A 4.43 0,27 dobry Przylepki wła ściciel prywatny k. XIX w. 2145/A 8.80 0,80 dobry Szołdry wła ściciel prywatny XVIII/XIX 322/A 4.21 0,40 zanied. RAZEM 52.5 Źródło: Materiały z UG w Brodnicy. Spis parków, Wojewódzki Oddział Słu Ŝby Ochrony Zabytków w Poznaniu, Wielkopolski Wojewódzki Konserwator Zabytków, 1999 rok.

Ziele ń urz ądzona wyst ępuje równie Ŝ w granicach cmentarzy, szczególnie tych historycznych. Najcz ęś ciej w ich granicach spotka ć mo Ŝna świerki pospolite, bluszcz zwyczajny d ęby, klony pospolite, robinie pseudoakacjowe, bez lilak.

Świat zwierz ęcy W granicach Brodnica bioró Ŝnorodno ść gatunkowa zwierz ąt odzwierciedla zró Ŝnicowanie siedliskowe, które na obszarze gminy wynika z obecno ści w granicach gminy doliny Warty, kompleksów le śnych oraz dolin mniejszych cieków wodnych. Obszarami skupiaj ącymi najwi ększ ą liczb ę zwierz ąt w gminie s ą kompleksy le śne w dolinie Warty oraz w jej s ąsiedztwie. Charakterystyka ptaków maj ących miejsca l ęgowe na obszarze gminy lub przebywaj ących tu okresowo, tak Ŝe w czasie migracji, zostanie przedstawiona w rozdz. 5.1 „Obszary Natura 2000”. W tym miejscu zostanie opisana jedynie ostoja ptaków na stawach w Grzybnie. Jest to miejsce koncentracji ptaków wodnych (głównie ró Ŝnych gatunków kaczek oraz łyski). W miejscu tym znajduje si ę tak Ŝe noclegowisko g ęsi zbo Ŝowych i białoczelnych (do 3500 osobników). Jest to tak Ŝe miejsc polowania pary bielików gniazduj ących w s ąsiedztwie.

28 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica

Na szczególn ą uwag ę zasługuje bóbr, gatunek reintrodukowany, obecnie powoli staje si ę bardzo powszechny, tak Ŝe w dolinach mniejszych rzek. W podobnym środowisku mo Ŝna spotka ć tak Ŝe wydry. W ró Ŝnych kompleksach le śnych na obszarze gminy, oprócz drobnych ssaków (wiewiórki, je Ŝe, gronostaje) i nieco wi ększych, jak borsuki, lisy i jenoty, wyst ępuje bardzo licznie zwierzyna łowna – jele ń europejski ( Cervus eraphus ), sarna (Capreolus capreolus ) dzik ( Sus scrofa ). Nale Ŝy tak Ŝe wspomnie ć o nietoperzach. Du Ŝa cz ęść gatunków zwierz ąt obserwowanych w granicach gminy obj ęta jest ochron ą gatunkow ą.

3.1.9. Zabytki kultury Obowi ązek spoczywaj ący na samorz ądzie gminnym w zakresie ochrony środowiska kulturowego wynika z zapisów zawartych w dwóch ustawach:

– Ustawie z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami

– Ustawie z dnia 8 marca 1990 roku o samorz ądzie gminnym, w której w zakresie zada ń własnych gmina realizuje sprawy dotycz ące ochrony zabytków i opieki nad zabytkami (art. 7 ust. 1 pkt 9). W ewidencji Wielkopolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków (2007), z terenu gminy Brodnica zostało wpisanych 60 pozycji; a w śród nich: zabytki architektoniczne, zespoły dworskie i pałacowe i folwarczne.

Na terenie gminy Brodnica ochrona środowiska kulturowego obejmuje: 1) obiekty znajduj ące si ę w rejestrze zabytków Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków: a) zało Ŝenia dworsko-parkowo-folwarczne – 7 (Chaławy, Grabianowo, Grzybno, Jaszkowo, Manieczki, Piotrowo, Szołdry); b) ko ścioły – 4 (Brodnica, Iłówiec, Jaszkowo, śabno); c) zało Ŝenia pałacowe-parkowo-folwarczne – 3 (Brodnica, Iłówiec, Przylepki); d) magazyn zbo Ŝowy – 1 (Chaławy); e) oddzielny folwark – 1 (Piotrowo); f) pomniki nagrobne i krzy Ŝ przydro Ŝny – 1 ( śabno); g) stanowisko archeologiczne – 1 (Chaławy). 2) obiekty obj ęte ochron ą, wpisane do ewidencji gminnej: a) zespoły pałacowo-parkowo-folwarczne – 2 (Iłówiec, Jaszkowo); b) zespoły dworsko-parkowo-folwarczne – 10 (Brodnica, Chaławy, Górka, Grabianowo, Grzybno, Manieczki, Piotrowo, Przylepki, Szołdry, śabno); c) folwarki – 3 (Boreczek, Ogieniewo, Sulejewo); d) zagrody – 13 (Brodnica, Esterpole, Iłówiec Wielki, Ludwiko, śabno, śabno Kolonia); e) domy – 8 (Brodnica, Kopyta, Sucharzewo, Szołdry, śabno);

29 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica

f) szkoły – 5 (Brodnica, Iłówiec, Przylepki, śabno); g) ko ścioły – 4 (Brodnica, Iłówiec, Jaszkowo, śabno); h) posterunki policji – 2 (Brodnica, śabno); i) dworce kolejowe – 3 (Grabianowo, Manieczki, Szołdry); j) le śniczówki – 2 (Grzybno, Tworzykowo); k) stodoły – 2 (Iłówiec Wielki, śabno); l) obory – 3 (Ludwikowo, śabno); m) chlewy – 2 (Brodnica, śabno); n) owczarnia – 1 ( śabno kolonia). Gmina Brodnica charakteryzuje si ę bogatym dziedzictwem kulturowym, wynikaj ącym z poło Ŝenia geograficznego w s ąsiedztwie doliny Warty oraz niezbyt du Ŝej odległo ści od Poznania. Obszar ten został zasiedlony ju Ŝ w czasach okresu neolitycznego, pozostał nadal atrakcyjny w okresie średniowiecza i w czasach pó źniejszych. Świadectwo tego mo Ŝemy znale źć w licznych odkryciach archeologicznych oraz pozostało ściach dawnego osadnictwa. Oprócz dobrze zachowanego na tym obszarze historycznego budownictwa wiejskiego, cenne pozostaj ą malowniczo poło Ŝone zało Ŝenia pałacowo- parkowe i dworsko-parkowe. Według opracowanego w 2004 r. „Raportu o stanie zabytków w gminie Brodnica” , powinny znale źć si ę w rejestrze zabytków nast ępuj ące obiekty:

– Kaplica Szołdrskich w Jaszkowie,

– dwór w Tworzykowie,

– dwór w śabnie,

– 26 stanowisk archeologicznych.

3.2. Potencjalne zmiany środowiska w przypadku braku realizacji postanowień studium Przedstawione w projekcie studium ustalenia s ą bardzo wa Ŝne dla kształtowania i prowadzenia polityki przestrzennej na obszarze gminy. W dokumencie tym zachowuje si ę podstawow ą struktur ę przestrzenn ą okre ślon ą poprzez przyrodniczy model przestrzeni, podzielony na cz ęść zwi ązan ą z dolin ą Warty oraz pozostał ą cz ęść wysoczyzny. Wprowadzone zmiany w zagospodarowaniu nie zmieniaj ą zasadniczo struktury wielkoobszarowych terenów ustalonej polityki przestrzennej gminy. Najwa Ŝniejsze zmiany dotycz ą wyznaczenia nowych stref aktywizacji gospodarczej oraz terenów powierzchni eksploatacji kruszywa naturalnego. Istotne dla przestrzeni gminy, szczególnie jej przyrodniczej cz ęś ci jest wyznaczenie terenu pod projektowany zbiornik wodny w dolinie rzeki Kanału Szymanowo-Grzybno.

30 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica

Niezrealizowanie postanowie ń studium mo Ŝe mie ć konsekwencje, zarówno pozytywne, jak i negatywne. Za negatywne nale Ŝy uzna ć brak dostosowania przyszłego zagospodarowania do nowych wymogów ochrony środowiska terenów znajduj ących si ę w granicach istniej ącego i projektowanego obszaru Natura 2000. Brak działa ń w zakresie ochrony tych obszarów b ędzie niezgodny z głównymi kierunkami rozwoju gminy i jej celami strategicznymi. W przypadku niezrealizowania ustale ń studium, mo Ŝe dochodzi ć do degradacji obszarów cennych przyrodniczo, gdyby nowe inwestycje mog ące znacz ąco oddziaływa ć na środowisko zacz ęły powstawa ć w miejscach, w których studium przewiduje zasi ęg obszarów wył ączonych z zabudowy. W przypadku odst ąpienia od ustale ń studium, mo Ŝe nast ąpi ć niedorozwój w zakresie infrastruktury technicznej, zarówno tej o charakterze tranzytowym, jak i lokalnej obsługuj ącej miejscow ą ludno ść . Niezrealizowanie przewidzianych w projekcie studium inwestycji infrastrukturalnych np. w zakresie sieci kanalizacji sanitarnej mo Ŝe mie ć negatywne skutki dla środowiska. Brak realizacji ustale ń studium mo Ŝe mie ć istotny wpływ na warunki Ŝycia mieszka ńców gminy. Bez nowych ustale ń studium utrudniona byłaby modernizacja dróg. W projekcie studium znalazły si ę tak Ŝe zapisy umo Ŝliwiaj ące w przyszło ści realizacj ę przedsi ęwzi ęć , które mog ą negatywnie oddziaływa ć na środowisko. Gdyby nie były one realizowane to uchroniłoby to środowisko od dodatkowych negatywnych oddziaływa ń.

4. Stan środowiska na obszarach objętych przewidywanym znaczącym oddziaływaniem

4.1. Degradacja powierzchni ziemi

Na obszarze gminy najwi ększymi obszarami przekształce ń rze źby o charakterze antropogenicznym s ą tereny powyrobiskowe, gdzie była prowadzona eksploatacja kopalin metod ą odkrywkow ą. Obecnie zidentyfikowano na obszarze gminy dziesi ęć odkrywek. Na dzie ń dzisiejszy na obszarze gminy nie jest prowadzona działalno ść górnicza polegaj ąca na wydobywaniu kopalin. Nieu Ŝytki antropogeniczne o charakterze powyrobiskowym wyst ępują, mi ędzy innymi: na południe od wsi Brodnica, w rejonie miejscowo ści śurawiec, na południowy zachód od Jaszkowa, w rejonie Brodniczki. W najbli Ŝszym nale Ŝy bra ć pod uwag ę powstania nowych obszarów przekształce ń powierzchni terenu o charakterze górniczym jedynie w rejonie Grzybna i śabna-Kolonii, gdzie wyst ępuje potencjalne miejsce eksploatacji piasków i Ŝwirów. Z punktu widzenia przepisów dotycz ących ochrony środowiska, potencjalna lokalizacja terenów górniczych w rejonie Grzybna nie musi stanowi ć zagro Ŝenia dla środowiska, pomimo, Ŝe mog ą one zosta ć wyznaczone w s ąsiedztwie obszarów Natura

31 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica

2000. Do czasu opracowania planów ochrony dla obszarów Natura 2000, nale Ŝałoby by si ę wstrzyma ć z lokalizacj ą terenów górniczych. Potencjalne eksploatacja złó Ŝ torfów w gminie, wydaje si ę mało realna, ze wzgl ędu na małe potencjalne zasoby oraz degradacj ę doliny Kanału Szymanowo-Grzybno, który pełni bardzo wa Ŝne funkcje w systemie przyrodniczym, w tym w powi ązaniach ekologicznych. Na stan obecny w planach inwestycji krajowych nie przewiduje si ę eksploatacji złó Ŝ w ęgla brunatnego znajduj ącego si ę przy zachodniej granicy gminy, w gminie Czempi ń.

4.2. Emisje hałasu Głównym źródłem hałasu na obszarze gminy Brodnica jest ruch komunikacyjny, głównie samochodowy. W graniach gminy koncentruje si ę on głównie na terenach sąsiaduj ących z przebiegiem drogi wojewódzkiej nr 310 Śrem - Czempi ń. Przy zachodniej granicy opracowania uci ąŜ liwy mo Ŝe by ć powstaj ący w wyniku ruchu kolejowego na znajduj ącej si ę w s ąsiedztwie (gm. Czempi ń) linii kolejowej Pozna ń-Wrocław. Inne powstaj ące emisje akustyczne na obszarze gminy dotycz ą głównie hałasów przemysłowych, komunalnych o charakterze lokalnym. Na obszarze gminy nie wyst ępuj ą obszary ograniczonego u Ŝytkowania, których ustanowienie wynikałoby z emisji hałasu o du Ŝym nat ęŜ eniu, np. w s ąsiedztwie lotnisk.

4.3. Działalność rolnicza Na obszarze gminy Brodnica, ze wzgl ędu na korzystne warunki glebowe, prowdzona jest w wielu miejscach intensywna działalno ść rolnicza. W przypadku działalno ści rolniczej powa Ŝnym zagro Ŝeniem dla środowiska jest powstawanie du Ŝej ilo ści obornika, gnojowicy i innych odpadów organicznych, które źle magazynowane, mog ą sta ć si ę źródłem zanieczyszcze ń gleb, wód gruntowych i powierzchniowych. Na obszarze gminy Brodnica istnieje 9 ferm produkcji zwierz ęcej 6 o obsadzie powy Ŝej 210 DJP. Znajduj ą si ę one na terenach nast ępuj ących miejscowo ści: Brodnica (ferma bydła i świ ń), Boreczek (ferma bydła), Manieczki (ferma drobiu), Manieczki (ferma bydła), Szołdry (ferma bydła), Chaławy (ferma bydła), Przylepki (ferma świ ń), Piotrowo (ferma świ ń), Grzybno (ferma drobiu - indyków).

6 Na podstawie zał ącznika do rozporz ądzenia Rady Ministrów w sprawie okre ślenia rodzajów przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko oraz szczegółowych uwarunkowa ń zwi ązanych z kwalifikowaniem przedsi ęwzi ęcia do sporz ądzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko z dnia 9 lipca 2004 roku z pó źniejszymi zmianami

32 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica

W granicach gminy brak jest zakładów utylizacji odpadów i produktów pochodzenia zwierz ęcego, które stanowi ą potencjalne zagro Ŝenie dla środowiska. Wszystkie odpady, które wy Ŝej wymieniono, odprowadzane s ą do zakładów utylizacyjnych poza obszarem gminy. Innym zagro Ŝeniem dla rolnictwa jest denudacja gleb. W granicach gminy, ze wzgl ędu na mał ą ilo ść opadów, gleby wykorzystywane rolniczo zagro Ŝone s ą przesuszaniem i erozj ą eoliczną. Dodatkowo na obszarze gminy mamy do czynienia z denudacj ą uprawow ą wyst ępuj ąca na powierzchniach o du Ŝym nachyleniu. Negatywny wpływ intensywnej działalno ści rolniczej na środowisko przejawia si ę równie Ŝ przez stosowanie zabiegów chemizacji (nawo Ŝenie stosowanie środków ochrony ro ślin). Działania te prowadz ą do koncentrowania si ę w glebie nie zawsze korzystnych dla środowiska substancji, które pó źniej mog ą si ę przedostawa ć do wód gruntowych. W roku 1999 r. w ramach krajowego monitoringu prowadzone były na obszarze gminy Brodnica badania gleb przez Okr ęgowa Stacj ę Chemiczno-Rolnicz ą w Poznaniu, które wykazały, Ŝe w wybrane profile glebowe posiadaj ą naturaln ą zawarto ść w glebach siarki siarczanowej i metali ci ęŜ kich. Na terenach, gdzie nast ępuje rozwój procesów urbanizacyjnych, wyst ępuj ą gleby przekształcone antropogenicznie o zmienionych profilach i składzie chemicznym. Nale Ŝą do nich, mi ędzy innymi urbanosole i industriosole.

4.4. Emisje zanieczyszczeń do powietrza Pogarszanie jako ści powietrza spowodowane działalno ści ą antropogeniczn ą obserwuje si ę mi ędzy innymi w s ąsiedztwie terenów komunikacyjnych. Tereny w ich sąsiedztwie nara Ŝone s ą zanieczyszczenie powietrza spalinami. W granicach gminy wi ększe emitory zanieczyszcze ń znajduj ą si ę w obr ębie zakładów produkcyjnych, np. Brodnicy.

Wa Ŝniejsze emitory zanieczyszcze ń do atmosfery.

Emisja [t / rok] Urz ądzenia redukuj ące Lp. Miejscowo ść Zakład gazy, zanieczyszczenia pyły gazy z CO 2 bez CO 2 Kombinat „Manieczki” Sp. 1. Brodnica 1,8 142,8 b.d. odpylaj ące z o.o. Gorzelnia Brodnica

Innym zjawiskiem obni Ŝaj ącym jako ść powietrza s ą tzw. niskie emisje zwi ązane z funkcjonowaniem indywidualnych systemów grzewczych. Obserwowane s ą one niemal we wszystkich miejscowo ściach gminy. Problem ten pojawia si ę cyklicznie w okresie zimowym. Obecno ść niskich emisji jest szczególnie uci ąŜ liwa dla mieszka ńców

33 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica miejscowo ści ni Ŝej poło Ŝonych o ograniczonej cyrkulacji powietrza (w obni Ŝeniach i dolinach rzek). Obni Ŝanie jako ści powietrza poprzez emisje odorów stwierdzono w s ąsiedztwie funkcjonuj ących na obszarze gminy ferm (Brodnica, Boreczek, Manieczki, Szołdry, Chaławy, Przylepki, Piotrowo, Grzybno.

4.5. Oddziaływanie pól elektromagnetycznych Źródłem promieniowania elektromagnetycznego na obszarze gminy s ą stacje telefonii komórkowej, stacje transformatorowe, systemy przesyłowe energii elektrycznej, cywilne stacje radiowe CB o mocy około 10 W; urz ądzenia nadawcze, diagnostyczne i inne, b ędące w posiadaniu policji, stra Ŝy po Ŝarnej, pogotowia i zakładów przemysłowych oraz urz ądzenia przemysłowe gospodarstwa domowego. Głównym źródłem emisji promieniowania elektromagnetycznego na obszarze gminy s ą linie elektroenergetyczne elektroenergetyczne linie napowietrzne SN 15kV, stacje transformatorowe SN 15 kV. Przez wschodnie kra ńce gminy przebiega pas ł ączno ści radiowo-telewizyjnej. Na obszarze gminy nie s ą planowane w przyszło ści Ŝadne elektroenergetyczne sieci przesyłowe wysokiego napi ęcia.

5. Istniejące problemy ochrony środowiska istotne z punktu widzenia realizacji postanowień projektu studium, ze szczególnym uwzględnieniem obszarów przyrodniczych objętych ochroną prawną Wysokie walory przyrodnicze i krajobrazowe terenów gminy Brodnica znalazły odzwierciedlenie w obecno ści licznych obiektów i obszarów obj ętych ochron ą prawn ą na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92 poz. 880 z pó źn. zm.): obszary Natura 2000, park krajobrazowy oraz pomniki przyrody. Najwi ęcej ogranicze ń zwi ązanych z ochron ą środowiska przyrodniczego dotyczy północno-wschodniej i wschodniej cz ęś ci gminy Brodnica (obszar doliny Warty). Na obszarze gminy wyst ępuj ą ró Ŝne formy ochrony prawnej środowiska.

5.1. Obszary przyrodnicze objęte ochroną prawną 5.1.1. Obszary Natura 2000 W granicach gminy Brodnica znajduj ą si ę dwa fragmenty dwóch obszarów Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000, maj ące znaczenie dla Wspólnoty: obszaru specjalnej ochrony ptaków „Ostoja Rogali ńska” (PLB300017) oraz specjalny obszar

34 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica ochrony siedlisk „Rogali ńska Dolina Warty” (PLH 300012), zatwierdzone przez Ministra Środowiska na podstawie Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (Dz. U. Nr 229 poz. 2313 ze zm.). Obszar specjalnej ochrony ptaków „Ostoja Rogali ńska” (PLB300017) w granicach gminy Brodnica zajmuje powierzchni ę 3442,7 ha. Obszar ten w granicach gminy Brodnica obejmuje fragment doliny Warty, zarówno z jej terasą zalewow ą ze starorzeczami, jak i zalesionymi wy Ŝszymi poziomami teras nadzalewowych. W obr ębie doliny Warty, jej strefy zalewowej wyst ępuj ą bagna, podmokłe ł ąki i lasy ł ęgowe. W granicach tego obszaru najwa Ŝniejsza jest ochrona ptaków i ich siedlisk. Na obszarze tym, w ró Ŝnych jego miejscach wyst ępuje 26 gatunków ptaków wymienionych w Zał ączniku I Dyrektywy Rady 79/409/EWG: b ąk, bocian czarny, bocian biały, trzmielojad, kania czarna, kania ruda, orzeł bielik, błotniak stawowy, błotniak zbo Ŝowy, błotniak ł ąkowy, orlik krzykliwy, kropiatka, derkacz, Ŝuraw, batalion, rybitwa rzeczna, rybitwa czarna, rybitwa białow ąsa, zimorodek zwyczajny, dzi ęcioł czarny, dzi ęcioł średni, lerka, świergotek polny, jerz ębatka, muchołówka mała, g ąsiorek, ortolan. Do regularnie wyst ępuj ących ptaków migracyjnych (nie wymienionych wy Ŝej) na tym obszarze nale Ŝy wymieni ć g ęś zbo Ŝow ą, tracz nurog ęś , rycyka oraz krwawodzioba. Na obszarze tym stwierdzono równie Ŝ obecno ść dwóch gatunków bezkr ęgowców wymienionych w Zał ączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG: skójk ę gruboskorupow ą oraz poczwarówk ę zw ęŜ on ą. W okresie l ęgowym obszar ten zasiedla ok. 1 % populacji krajowej kani czarnej i kani rudej, batalion gnie ździ si ę tu nieregularnie. G ęś zbo Ŝowa zimuje tu w liczbie nawet do 8000 osobników. Ostoja ta jest tak Ŝe jedn ą z najwa Ŝniejszych ostoi rybitwy czarnej i dzi ęcioła średniego. Presja na ten obszar polega głównie na: rozwoju funkcji turystycznych i rekreacyjnych w jego granicach lub w s ąsiedztwie, lokalizowaniu elektrowni wiatrowych, zmianie stosunków wodnych, zanieczyszczaniu wód gruntowych i powierzchniowych, zasypywaniu starorzeczy, wycinaniu lasów ł ęgowych. Problemem jest tak Ŝe zalesianie ł ąk, pastwisk, torfowisk i bagien, wyr ąb drzew, a tak Ŝe usuwanie martwego drewna z lasu. Drugi obszar, maj ący znaczenie dla Wspólnoty, obejmuj ący cz ęść gminy Brodnica, to specjalny obszar ochrony siedlisk „Rogali ńska Dolina Warty” (PLH 300012). Na obszar ten składa si ę fragment pradoliny Warty, z unikalnym krajobrazem meandruj ącej rzeki z licznymi starorzeczami i zastoiskami. Integraln ą cz ęś ci ą pradoliny s ą wyst ępuj ące w obr ębie terasy zalewowej podmokłe ł ąki i bagna. Znaczną cz ęść doliny porastaj ą lasy ł ęgowe, w tym tak Ŝe ł ęgi wierzbowe i topolowe. Na wy Ŝszych terasach pradoliny wyst ępuj ą kompleksy gr ądów.

35 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica

W granicach wyznaczonego obszaru rozpoznano 12 rodzajów siedlisk z Zał ącznika I Dyrektywy Rady 92/43/EWG:

– wydmy śródl ądowe z murawami napiaskowymi - kod 2330,

– starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami Nympheion, Potamion - kod 3150,

– zalewane muliste brzegi rzek - kod. 3270,

– ciepłolubne, śródl ądowe murawy napiaskowe ( Koelerion glaucae ) - kod 6120,

– zmiennowilgotne ł ąki trz ęś licowe ( Molinion ) - kod 6410,

– ziołoro śla górskie ( Adenostylion alliariae ) i ziołoro śla nadrzeczne ( Convolvuletalia sepium ) - kod 6430,

– łąki selernicowe ( Cnidion dubii ) - kod 6440,

– ni Ŝowe i górskie świe Ŝe ł ąki u Ŝytkowane ekstensywnie ( Arrhenatherion elatioris ) - kod 6510,

– gr ąd środkowoeuropejski i subkontynentalny ( Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum ) - kod 9170,

– pomorski kwa śny las brzozowo-dębowy ( Betulo-Quercetum ) - kod 9190,

– łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe ( Salicetum albo-fragilis Populetum albae, Alnenion ) - kod 91E0,

36 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica

– łęgowe lasy d ębowo-wi ązowo-jesionowe ( Ficario-Ulmetum ) – kod 91F0. Bogata jest te Ŝ w granicach tego obszaru flora ro ślin naczyniowych. Cho ć w jego granicach zinwentaryzowana tylko jeden gatunek ro ślin wymienionych w Zał ączniku II Dyrektywy Rady 92/43EWG (starodub ł ąkowy), to wyst ępuje tu wiele gatunków ro ślin wa Ŝnych z przyrodniczego punktu widzenia (najcz ęś ciej zwi ązanych z terenami podmokłymi): orlik pospolity, rze Ŝucha drobnokwiatowa, selernica Ŝyłkowana, go ździk siny, go ździk pyszny, rosiczka okr ągłolistna, kruszczyk szerokolistny, kruszczyk błotny, goryczka, kosaciec syberyjski, sit ostrokwiatowy, groszek błotny, lilia złotogłów, gr ąŜ el Ŝółty, grzybie ń biały, paprotka zwyczajna, pierwiosnek lekarski, jaskier le Ŝą cy, fiołek mokradłowy. W granicach tego obszaru wyst ępuj ą tak Ŝe rzadkie gatunki zwierz ąt. W zwi ązku z obecno ści ą licznego starodrzewu, obecne s ą tu rzadkie bezkr ęgowce wymienione w Zał ączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG, mi ędzy innymi kozioróg d ębosz i pachnica dębowa. Oprócz nich za rzadkie bezkr ęgowce wyst ępuj ące na omawianym obszarze nale Ŝy uzna ć tak Ŝe poczwarówk ę zw ęŜ on ą oraz jelonka rogacza. W śród ssaków wyst ępuj ą, w wy Ŝej wymienionej Dyrektywie, bóbr europejski i wydra europejska. Na uwag ę zasługuje równie Ŝ obecno ść na tych terenach borsuka. Gady na omawianym obszarze reprezentowane s ą mi ędzy innymi przez jaszczurk ę zwink ę i Ŝmij ę zygzakowat ą.

37 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica

Obszar ten ma tak Ŝe istotne znaczenie dla ochrony ptaków zwi ązanych z ekosystemami ł ąkowymi – stanowi on ostoj ę ptasi ą o randze europejskiej. Wyst ępuje tu 14 gatunków ptaków wymienionych w Zał ączniku I Dyrektywy Rady 79/409/EWG: bocian czarny, bocian biały, kania czarna, kania ruda, błotniak stawowy, zielonka, derkacz, Ŝuraw, rybitwa rzeczna, rybitwa czarna, zimorodek, lerka, świergotek polny, g ąsiorek. Obecnie najpowa Ŝniejszym zagro Ŝeniem dla tego obszaru jest zmiana stosunków wodnych w dolinie Warty, zanieczyszczenia wód powierzchniowych oraz wycinanie lasów łęgowych.

5.1.2. Parki krajobrazowe Północno-wschodnia cz ęść gminy poło Ŝona jest w granicach „Rogali ńskiego Parku Krajobrazowego”, powołanego Rozporz ądzeniem Nr 12/07 Wojewody Wielkopolskiego z dnia 26 marca 2007 r. w sprawie Rogali ńskiego Parku Krajobrazowego (Dz.U. Woj. Wlkp. Nr 49 poz. 122). Powołanie tego parku uzasadnione zostało konieczno ści ą ochrony niepowtarzalnych walorów przyrodniczo-krajobrazowo-kulturowych. W granicach obszaru obj ętego t ą form ą ochrony wyst ępuj ą wielowiekowe okazy d ębu szypułkowego, unikatowa rze źba terenu reprezentowana przez ro Ŝnorodno ść form powstałych w wyniku działania wód płyn ących, bogactwo flory i fauny. Fragment „Rogali ńskiego Parku Krajobrazowego” wyst ępuj ącego w granicach gminy Brodnica, to środkowa cz ęść Parku, w którym najwa Ŝniejszym elementem jest przełomowy odcinek rzeki Warty, nazywany Kotlin ą Śremsk ą lub Basenem Mosi ńsko- Śremskim. Na tym fragmencie doliny, na terasach nadzalewowych, tworz ą si ę liczne formy wydmowe i niecki deflacyjne, w obr ębie terasy zalewowej wyst ępuj ą głównie starorzecza o ró Ŝnym stopniu eutrofizacji i podmokłe ł ąki. Obecnie przygotowywany jest plan ochrony dla Rogalińskiego Parku Krajobrazwego. Celem ochrony środowiska w granicach tego obszaru jest :

– zachowanie kompleksu zbiorowisk ro ślinnych zwi ązanych z dolin ą Warty,

– zachowanie populacji rzadko wyst ępuj ących oraz zagro Ŝonych wygini ęciem gatunków ro ślin, zwierz ąt i grzybów wyst ępuj ących w dolinie Warty,

– zachowanie walorów biocenotycznych oraz bogactwa gatunkowego lasów porastaj ących dno doliny Warty oraz stopniowa renaturalizacja obszarów le śnych zniekształconych przez nadmierny udział drzewostanów sosnowych,

– zachowanie zgrupowa ń okazałych d ębów szypułkowych rosn ących na obszarze doliny Warty,

– zachowanie obecnego charakteru koryta rzeki Warty oraz charakterystycznych elementów geomorfologii doliny, w szczególno ści starorzeczy w ró Ŝnych stadiach lądowienia,

38 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica

– zachowanie urozmaiconego krajobrazu doliny Warty wraz z unikatowymi panoramami widokowymi,

– zachowanie elementów dziedzictwa kulturowego wraz z ich otoczeniem. Administrator tego obszaru (Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Wielkopolskiego) zło Ŝył szereg wniosków w zakresie: 2) zagospodarowania przestrzennego, dotycz ących:

– niedopuszczenia do zabudowy obszarów wyznaczonych w granicach Parku,

– niedopuszczenie do zabudowy terenów poza istniej ącymi skupiskami osadniczymi

– niedopuszczenie do tworzenia nowych skupisk osadniczych

– niedopuszczenie do zabudowy ł ąk i pastwisk trwałych, 2 – ustalenie minimalnych powierzchni działek ewidencyjnych na 2000 m , a powierzchni ę biologicznie czynn ą na minimum 80 % powierzchni działki przy dokonywaniu wtórnych podziałów na cele mieszkaniowe, 2 – dopuszczenia minimalnych powierzchni działek ewidencyjnych na 1500 m , przy zachowaniu powierzchni biologicznie czynnej ustalonej na minimum 80 % powierzchni działki przy dokonywaniu wtórnych podziałów na cele mieszkaniowe we wn ętrzach obszarów o zwartej zabudowie,

– dąŜ enie do stosowania w budownictwie typowych dla Wielkopolski styli nawi ązuj ących do tradycyjnych, regionalnych i historycznych wzorców architektonicznych,

– dąŜ enia do kształtowania zieleni w granicach terenów o zwartej zabudowie uwzgl ędniaj ącego realizacj ę Ŝywopłotów wokół posesji tworzonych z lokalnych gatunków drzew i krzewów,

– niedopuszczenia do zalesie ń ł ąk i pastwisk,

– niedopuszczenie do lokalizacji siłowni wiatrowych na obszarze całego Parku,

– niedopuszczenie do realizacji w dolinie Warty oraz w strefie do 200 m od kraw ędzi terasy zlewowej, lokalizacji dominant architektonicznych, w szczególno ści stacji nadawczych, naziemnych linii przesyłowych, oraz kominów o wysoko ści wi ększej ni Ŝ 10 m. 3) gospodarki le śnej:

– dąŜ enia do uzyskania drzewostanów o składzie gatunkowym zgodnym z potencjaln ą ro ślinno ści ą naturaln ą,

– niedopuszczenia do stosowania r ębni zupełnej, z wyj ątkiem drzewostanów sosnowych i świerkowych,

– dąŜ enia do pozostawienia przestoi drzew przy stosowaniu r ębni zupełnej,

– dąŜ enia w trakcie odnawiania poszczególnego lasu do uzyskania udziału sosny w drzewostanie na poziomie 60 % na siedlisku boru mieszanego świe Ŝego (BM ś) i do 40 % na siedlisku lasu mieszanego świe Ŝego (LM św),

39 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica

– dąŜ enia w trakcie zabiegów piel ęgnacyjnych do protegowania spontanicznie pojawiaj ących si ę gatunków li ściastych, w szczególno ści d ębu, kosztem sosny i brzozy,

– ustalenia wieku r ębno ści dla d ębu na nie mniej ni Ŝ 140 lat,

– niedopuszczenia do stosowania obcych geograficznie gatunków drzew i krzewów,

– dąŜ enia do usuwania obcych geograficznie gatunków drzew i krzewów, w szczególno ści robinii akacjowej, klonu jesionolistnego, czeremchy ameryka ńskiej,

– pozostawiania w drzewostanach u Ŝytkowanych gospodarczo co najmniej 10 martwych lub usychaj ących drzew, w szczególno ści d ębów, o obwodzie co najmniej 80 cm na 1 ha lasu,

– niedopuszczenia do wykonywania prac le śnych, zwłaszcza pozyskiwania drewna, w okresie od 1 kwietnia do 15 lipca; 4) gospodarki wodnej:

– niedopuszczenia do budowy wałów przeciwpowodziowych na obszarze Parku , z wyj ątkiem budowy wałów pierscieniowych zabezpieczaj ących uj ęcie wody dla miasta Poznania w miejscowo ści Krajkowo i Sowiniec,

– niedopuszczenia do prowadzenia prac melioracyjnych na Warcie, zwi ązanych z pogł ębianiem koryta rzecznego dla jednostek o du Ŝym zanurzeniu, z wyj ątkiem prac zwi ązanych ze zwi ększeniem wydajno ści uj ęcia promienistego (uj ęcia wody pitnej dla miasta Poznania), zlokalizowanego na dnie Warty w miejscowo ści Krajkowo,

– niedopuszczenia do usuwania le Ŝą cych na brzegach Warty drzew, z wyj ątkiem sytuacji, kiedy mog ą one powodowa ć zatory i podpi ętrzenia, stanowi ące zagro Ŝenie dla ludzi i mienia,

– dąŜ enia do poprawy stosunków wodnych poprzez budow ę obiektów małej retencji. 5) gospodarki rybackiej:

– niedopuszczenia do zarybiania wód obcymi geograficznie gatunkami ryb, w szczególno ści amurem białym, karpiem i tołpyg ą; 6) gospodarki łowieckiej:

– niedopuszczenia do introdukcji obcych geograficznie gatunków zwierz ąt, w szczególno ści norki ameryka ńskiej i jenota. Przez południowo-wschodnie kra ńce przebiega granica „Parku Krajobrazowego im. Gen. D. Chłapowskiego”, powołanego rozporz ądzeniem Wojewody Leszczy ńskiego i Wojewody Pozna ńskiego Nr 1 z dnia 1.12.1992 r., potwierdzonym Rozporz ądzeniem Nr 166/06 Wojewody Wielkopolskiego z dnia 31 lipca 2006 r. w sprawie Parku Krajobrazowego im. gen. D. Chłapowskiego (Dz. Urz. Woj. Wielkopolskiego Nr 132 poz. 3216).

40 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica

Podstawowym celem jego ustanowienia jest ochrona ukształtowanego w XIX w, przez gen. D. Chłapowskiego, rolniczego krajobrazu kulturowego z licznymi zadrzewieniami. W granicach tego parku dominuj ą tereny u Ŝytkowane rolniczo, niewielki jest natomiast udział terenów le śnych. Na podmokłych ł ąkach i trzcinowiskach spotka ć mo Ŝna ptaki wodno-błotne, takie jak: Ŝuraw, b ąk, wodniczka, remiz, rycyk. W granicach tego Parku mo Ŝna spotka ć rzadkie i zanikaj ące gatunki ro ślin zwi ązanych z uprawami rolnymi, np. niektóre chwasty (k ąkol) i ro śliny kiedy ś uprawiane (lnicznik siewny). W zadrzewieniach śródpolnych wyst ępuj ą rzadkie i chronione gatunki ro ślin le śnych i zaro ślowych (np. listera jajowata). Mozaika krajobrazu analizowanego obszaru sprawia, Ŝe jest to przestrze ń atrakcyjna dla zwierz ąt. W granicach całego obszaru Parku stwierdzono mi ędzy innymi 43 gatunki motyli dziennych i 600 gatunków motyli nocnych., wyst ępuj ą tu tak Ŝe rzadkie chrz ąszcze (biegacz skórzasty) błonkówki i muchówki. Szczególnie wa Ŝnym miejscem dla awifauny tego Parku jest staw w Manieczkach. Jest to miejsce koncentracji ptaków wodnych (głównie ró Ŝnych gatunków kaczek oraz ptaków siewkowatych – czajki i siewki złotej. Obserwowano tu skupiska siewek złotych licz ących 600-800 osobników oraz czajek licz ących do 1200 osobników. Do szczególnych celów ochrony na terenie Parku naleŜą :

– zachowanie historycznej sieci zadrzewie ń śródpolnych o du Ŝych warto ściach przyrodniczych, krajobrazowych, naukowo-dydaktycznych i kulturowych,

– zachowanie i popularyzacja zrównowa Ŝonego krajobrazu rolniczego,

– zachowanie bogactwa fauny i flory, W granicach obszaru poło Ŝonego w granicach tego Parku, ustala si ę, mi ędzy innymi, nast ępuj ące zakazy:

– zakaz realizacji przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko w rozumieniu art. 51 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 – Prawo ochrony środowiska (Dz. U),

– zakaz likwidowania i niszczenia zadrzewie ń śrópolnych, przydro Ŝnych i nadwodnych, je Ŝeli nie wynikaj ą z potrzeby ochrony przeciwpowodziowej lub zapewnienia bezpiecze ństwa ruchu drogowego lub wodnego lub budowy, odbudowy, utrzymania, remontów lub naprawy urz ądze ń wodnych,

– zakaz wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcaj ących rze źbę terenu,

– zakaz dokonywania zmian stosunków wodnych, je Ŝeli zmiany te nie słu Ŝą ochronie przyrody lub racjonalnej gospodarce rolno-le śnej, wodnej,

– zakaz budowania nowych obiektów budowlanych w pasie szeroko ści 100 m od linii brzegów rzek, jezior, i innych zbiorników wodnych, z wyj ątkiem obiektów słu Ŝą cych turystyce wodnej, gospodarce wodnej,

– zakaz likwidowania, zasypywania i przekształcania zbiorników wodnych starorzeczy oraz obszarów wodno-błotnych,

41 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica

– zakaz wylewania gnojowicy, z wyj ątkiem nawo Ŝenia własnych gruntów rolnych,

– zakaz utrzymywania otwartych rowów ściekowych i zbiorników ściekowych,

5.1.3. Pomniki przyrody Na obszarze gminy Brodnica zinwentaryzowano 22 pomniki przyrody. Pomnikami tymi s ą wył ącznie drzewa, pojedyncze lub zgrupowane, w tym tak Ŝe tworz ące aleje. Pojedyncze pomniki to najcz ęś ciej okazałe lipy drobnolistne, d ęby, wi ązy i jesiony wyniosłe. Na szczególn ą uwag ę zasługuj ą wyst ępuj ące na obszarze gminy aleje drzew, które s ą cenne, nie tylko ze wzgl ędów przyrodniczych, ale tak Ŝe krajobrazowych i kulturowych. Dwie takie aleje wyst ępuj ą w Brodnicy (kasztanowa, lipowa), a dwie nast ępne w przylepkach (d ębowa i lipowa). Interesuj ące s ą równie Ŝ platany klonolistne rosn ące w Szołdrach, Manieczkach. Bardzo okazale s ą równie Ŝ d ęby szypułkowe rosn ące w Brodnicy, Iłówcu, Górze.

Pomniki przyrody na obszarze gminy Brodnica, według stanu na rok 1999. Obw. pier ścienia Nr pomnika Gatunek drzewa Miejscowo ść ( w cm ) 708 dąb szypułkowy 322 Szołdry wi ąz 393 Szołdry 707 wi ąz 231 Grabianowo platan klonolistny 480 Szołdry 706 platan klonolistny 559 Szołdry platan kolonolisty 545 Szołdry aleja drzew (kasztanowiec - 663 Brodnica zwyczajny i lipa drobnolistna) 662 miłorz ąb trójklapowy 215 Brodnica 661 jesion wyniosły 500 Brodnica 660 dąb szypułkowy 340 Ludwikowo 615 aleja lipy drobnolistnej 130-180 Przylepki 616 aleja kasztanowca - Przylepki 619 dąb szypułkowy 455 Brodnica 634 kasztanowiec zw. 370 Manieczki 635 wi ąz szypułkowy 300 Manieczki 636 platan klonolisty 360 Manieczki lipa drobnolistna 315 Manieczki 637 lipa drobnolistna 340 Manieczki aleja lipy drobnolistnej i klonu - Piotrowo- 618 jaworowego Chaławy dąb szypułkowy 495 583 dąb szypułkowy 492 Brodniczka dąb szypułkowy 335 584 lipa drobnolistna 355 Brodniczka lipa drobnolistna 290 483 lipa drobnolistna 290 Manieczki lipa drobnolistna 340 345 dąb szypułkowy 540 Iłówiec 14 dąb szypułkowy 595 Góra jesion wyniosły 370 191 Brodnica jesion wyniosły 310 - bluszcz pospolity - Szołdry/Rogaczewo Źródło: Dane Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody, Pozna ń 1999 rok.

42 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica

5.1.4. Ochrona siedlisk Na terenie gminy Brodnica wyró Ŝni ć mo Ŝna równie Ŝ kilka rodzajów siedlisk przyrodniczych podlegaj ących ochronie, wymienionych w Rozporz ądzeniu Ministra Ochrony Środowiska z dnia 14 sierpnia 2001 r. w sprawie określenia rodzajów siedlisk przyrodniczych podlegaj ących ochronie (Dz.U. Nr 92 poz.1029). Nale Ŝą do nich mi ędzy innymi:

– starorzecza i inne naturalne, eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami Nympheion , Potamion - dolina Warty,

– zalewane muliste brzegi rzek ( Bidentetalia tripartiti ) – dolina Warty,

– śródl ądowe murawy napiaskowe ( Koelerion glaucae ),

– zmiennowilgotne ł ąki trz ęś licowe ( Molinion ) – dolina Warty, dolina Kanału Szymanowo-Grzybno, dolina Kanału Piotrowo-Iłówiec,

– łąki selernicowe ( Cnidion dubii ) dolina Warty,

– ni Ŝowe ł ąki u Ŝytkowane ekstensywnie ( Arrhenaterion elatioris ) dolina Warty, dolina Kanału Szymanowo-Grzybno, dolina Kanału Piotrowo-Iłówiec

– szuwary wielkoturzycowe - dolina Warty,

– torfowiska przej ściowe i trz ęsawiska ( Caricion lasiocarpae ) – dolina Warty,

– śródl ądowy bór chrobotkowy ( Cladonio-Pinetum ) - w obr ębie zwydmionych powierzchni teras doliny Warty.

– gr ąd środkowoeuropejski ( Galio sylvatici-Carpinetum ) – strefa kraw ędziowa wysoczyzny, wysoczyzna,

– gr ąd subkontynentalny ( Tilio-Carpinetum ) – strefa kraw ędziowa wysoczyzny, wysoczyzna,

– łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe, jesionowe, olsy źródliskowe (Salicetum albo- fragilis, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae ) – dolina Warty,

– łęgowe lasy d ębowo-wi ązowo-jesionowe ( Ficario ulmetum ) – dolina Warty,

– olsy i łozowiska ( Alnete aglutinosae ) – dolina Warty, Kanał Szymanowo-Grzybno, Kanał Piotrowo-Iłówiec,

– wydmy śródl ądowe z murawami szczotlichowymi ( Spergulo vernalis-corynephoretum ) – wały wydmowe w obr ębie doliny Warty.

5.2. Powiązania ekologiczne

Cz ęść terenów przyrodniczych poło Ŝonych w granicach gminy Brodnica pełni wa Ŝne funkcje w powi ązaniach ekologicznych ró Ŝnego szczebla. Według Koncepcji Krajowej Sieci Ekologicznej Econet-Polska, najwi ększe strategiczne znaczenie dla powi ąza ń ekologicznych ma dolina Warty (wschodnia cz ęść gminy), która uznawana jest

43 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica za korytarz ekologiczny o znaczeniu krajowym – 27 k ( korytarz Śremski Warty ). Obszar tej doliny stanowi główn ą o ś ekologiczn ą dla obszarów przyrodniczych centralnej cz ęś ci województwa wielkopolskiego. Rozległa, otwarta, niezabudowana przestrze ń doliny Warty, która ma charakter pradoliny, umo Ŝliwia migracje ro ślin i zwierz ąt w kierunkach południkowych. O jej funkcji ekologicznej decyduje nie tylko jej usytuowanie, ale tak Ŝe cechy siedliskowe - obecno ść rozległych powierzchni podmokłych ł ąk i lasów w s ąsiedztwie rzeki i jej zarastaj ących starorzeczy. Dolina Warty na omawianym odcinku jest tak Ŝe ł ącznikiem mniejszych korytarzy ekologicznych o znaczeniu ponadlokalnym i lokalnym. Ponadlokalne korytarze tworz ą tu doliny Kanału Piotrowo-Iłówiec oraz Kanału Szymanowo-Grzybno. Doliny te o przebiegu południowo-wschodnim umo Ŝliwiaj ą przemieszczanie si ę ro ślin i zwierz ąt z rejonu Wielkopolskiego Parku Narodowego (w Ekonet – obszar w ęzłowy o znaczeniu mi ędzynarodowym – 10 M Wielkopolski ) i terenów le śnych rejonu Kanału Mosi ńskiego w kierunku doliny Warty. Równoległy w stosunku do siebie dolin dwóch Kanałów (odległo ść mi ędzy nimi ok. 2,5 km) ułatwia przemieszczanie si ę zwierz ętom poprzez rolnicz ą przestrze ń w kierunkach równole Ŝnikowych. Do wzrostu atrakcyjno ści tych kanałów dla migracji zwierz ąt, szczególnie ptaków, s ą kompleksy stawów, powstałe w obr ębie dolin wy Ŝej wymienionych Kanałów. Bardzo wa Ŝnym elementem ekologicznych powi ąza ń ponadlokalnych jest kompleks lasów porastaj ących stref ę kraw ędziow ą doliny Warty i tzw. „śabnowskich Gór” . Przebiegiem kompleks ten nawi ązuje do wy Ŝej wymienionych dolin Kanałów. Jego strategiczne znaczenie wynika z faktu, i Ŝ ł ączy on dolin ę Warty z Kanałem Szymanowo-Grzybno, umo Ŝliwiaj ąc w ten sposób penetracj ę zwierz ętom, przebywaj ącym w dolinie na obszary wysuni ęte bardziej na zachód. Analizowane wy Ŝej korytarze umo Ŝliwiaj ą stosunkowo szybkie i bezpieczne przemieszczanie si ę zwierz ąt w obr ębie rolniczej przestrzeni gminy. Przestrze ń przenikania tych korytarzy tworz ą, oprócz terenów le śnych, liczne niewielkie zadrzewienia, ł ąki i oczka wodne.

5.3. Istniejące problemy ochrony środowiska istotne z punktu widzenia realizacji postanowień projektu studium

W projekcie studium uwzgl ędniono obecno ść w granicach gminy obszarów i obiektów przyrodniczych obj ętych ochron ą prawn ą na podstawie ustawy o ochronie przyrody. W projekcie studium, zarówno w cz ęś ci graficznej, jak i tekstowej, zostały uwzgl ędnione dwa obszary maj ące znaczenie dla Wspólnoty: obszar specjalnej ochrony ptaków „Ostoja Rogali ńska” (PLB300017) oraz projektowany specjalny obszar ochrony siedlisk „Rogali ńska Dolina Warty” (PLH 300012). Podobna cz ęść gminy znalazła si ę równie Ŝ w zasi ęgu granic parków krajobrazowych: „Rogali ńskiego Parku

44 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica

Krajobrazowego ”, a południowo-wschodnie kra ńce gminy w granicach „Parku Krajobrazowego im. Gen. D. Chłapowskiego” . W projekcie studium zostały równie Ŝ zawarte informacje o pomnikach przyrody i siedliskach przyrodniczych. Wy Ŝej wymienione fragmenty obszarów prawnie chronionych (obszarów Natura 2000 i parków krajobrazowych) wyst ępuj ących w granicach gminy Brodnica, w ustaleniach projektu studium znalazły si ę w zasi ęgu terenów wył ączonych spod zabudowy. Najbardziej cennym przyrodniczo elementem środowiska przyrodniczego gminy Brodnica jest dolina Warty. Na odcinku analizowanej gminy chroniona jest ona poprzez wyznaczenie w jej obr ębie Rogali ńskiego Parku Krajobrazowego oraz obszarów Natura 2000 – istniej ącego obszaru specjalnej ochrony ptaków „Ostoja Rogali ńska” (PLB300017) oraz projektowanego specjalnego obszaru ochrony siedlisk „Rogali ńska Dolina Warty” (PLH 300012). W stosunku do rzeki Warty i jej doliny, projekt studium zakłada w przyszłości pewne przedsi ęwzi ęcia, które mog ą oddziaływa ć na sam ą rzek ę i jej dolin ę. W projekcie studium zwrócono du Ŝo miejsca mo Ŝliwo ściom wykorzystania walorów przyrodniczych doliny Warty do rozwoju gospodarczego poprzez promowanie działalno ści zwi ązanych z turystyk ą i rekreacj ą. Według Rozporz ądzenia Rady Ministrów z dnia 7 maja 2002 r. w sprawie klasyfikacji śródl ądowych dróg wodnych (Dz. U. Nr 77 poz. 695), rzeka Warta na odcinku gminy Brodnica klasyfikowana jest obecnie jako droga wodna o znaczeniu regionalnym klasy – Ia (najni Ŝsza klasa dróg wodnych o znaczeniu regionalnym). Obecnie na rzece Warcie, na analizowanym odcinku, obserwuje si ę sporadycznie jedynie ruch turystyczny. Według zapisów projektu studium, aby system turystyki zwi ązany z Wart ą mógł dobrze funkcjonowa ć, powinien on obj ąć cały wielkopolski odcinek rzeki. O wykorzystaniu Warty do celów turystycznych mówi si ę głównie w kontek ście tworzenia tzw. „Wielkiej P ętli Wielkopolskiej – Warta-Note ć-Gopło-Warta”. Szlak ten jest atrakcyjny tak Ŝe z punktu widzenia mi ędzynarodowej turystyki wodnej dzi ęki mo Ŝliwo ści poł ączenia z sieci ą europejskich dróg wodnych. Według projektu studium uruchomienie Szlaku Warty poci ągnie za sob ą nast ępuj ące zadania: − uruchomienie Ŝeglugi pasa Ŝerskiej na Warcie z mo Ŝliwo ści ą etapowania trasy, − zorganizowanie przystani pasa Ŝerskiej, − zorganizowanie turystycznej Ŝeglugi na Warcie - kajakowej i łodziowej, wraz z pełn ą obsług ą – miejsca przystankowe, transport łodzi i kajaków w gór ę rzeki do punktu startowego oraz przewóz uczestników spływu. Przy dostosowywaniu rzeki Warty do Ŝeglugi turystycznej, mog ą nast ąpi ć pewne zmiany w dolinie, które jednak nie powinny w znacz ący sposób oddziaływa ć na obszary cenne przyrodniczo, w tym obszary Natura 2000 i Rogali ński Park Krajobrazowy . Główn ą inwestycj ą w dolinie b ędzie wybudowanie przystani pasa Ŝerskiej na brzegu rzeki. Inwestycja ta nie powinna spowodowa ć negatywnego oddziaływania na środowisko, cho ć

45 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica nale Ŝy zwróci ć uwag ę, aby była ona zrealizowana w miejscu, gdzie nie wyst ępuj ą przy brzegu rzeki cenne siedliska przyrodnicze oraz stanowiska chronionych gatunków ro ślin i miejsca bytowania chronionych gatunków zwierz ąt. Przy omawianiu doliny Warty nale Ŝy zwróci ć uwag ę na ochron ę cennych siedlisk, które wyst ępuj ą w jej obr ębie. Chodzi tu przede wszystkim o starorzecza, zarówno te istniej ące, jak i te zarastaj ące oraz cenne przyrodniczo zbiorowiska ro ślinne: torfowiska, ł ęgi, olsy oraz podmokłe ł ąki. Chodzi tu przede wszystkim o to, aby prowadzi ć w tym rejonie racjonaln ą gospodark ę le śną uwzgl ędniaj ącą wymogi ochrony środowiska oraz nie prowadzi ć Ŝadnych zabiegów melioracyjnych, które mogłyby spowodowa ć obni Ŝenie poziomu wód gruntowych w obr ębie dna doliny Warty. Obecnie i docelowo działania melioracyjne oraz gospodarka le śna w tym rejonie, powinny by ć zgodne z planami ochrony dla obszarów Natura 2000 i słu Ŝyć zachowaniu cennych przyrodniczo siedlisk. Zachowanie tych naturalnych siedlisk w dolinie Warty ułatwi zachowanie miejsc bytowania rzadkich zwierz ąt oraz miejsc lęgowych ptaków. W projekcie studium zwraca si ę równie Ŝ uwag ę na aktywizacj ę gospodarcz ą poprzez rozwój funkcji turystycznych i rekreacyjnych wykorzystuj ących dziedzictwo kulturowe oraz walory przyrodnicze gminy. Oprócz wspomnianej ju Ŝ Ŝeglugi turystycznej na Warcie, projekt studium zakłada rozwój tras rowerowych w gminie. Realizacja planowanych funkcji usług turystyki rekreacji w obrębie lub w s ąsiedztwie obszarów przyrodniczych prawnie chronionych mo Ŝe by ć oboj ętna dla środowiska, je Ŝeli prowadzona b ędzie zgodnie z przepisami o ochronie środowiska. Nowe ście Ŝki rowerowe nale Ŝy wytycza ć w s ąsiedztwie istniej ących ju Ŝ dróg, z dala od miejsc, które wymagaj ą szczególnej ochrony, np. ze wzgl ędu na miejsca l ęgowe ptaków, czy miejsca bytowania rzadkich gatunków zwierz ąt. Istotnym problemem z punktu widzenia ochrony środowiska jest wyznaczenie w projekcie studium nowych terenów górniczych ( PG – terenów powierzchniowej eksploatacji kruszywa naturalnego). Tereny te zaplanowane zostały w s ąsiedztwie granic obszarów Natura 2000 (od strony wschodniej) oraz Rogali ńskiego Parku Krajobrazowego i doliny Kanału Szymanowo-Grzybno (rejon wsi Grzybno) z rozległym stawem (ostoja ptaków), która pełni funkcje korytarza ekologicznego. Eksploatacja kruszywa naturalnego w granicach wyznaczonych obszarów musi by ć poprzedzona sporz ądzeniem miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego z uwzgl ędnieniem celów ochronnych obszarów Natura 2000 okre ślonych w planach ich ochrony i Rogali ńskiego Parku Krajobrazowego . Lokalizacja terenów górniczych w tym miejscu mo Ŝe powodowa ć w przyszło ści obni Ŝenie walorów krajobrazowych tej cz ęś ci gminy. Prowadzenie działalno ści górniczej emituj ącej hałas i mog ącej wpływa ć na zmiany warunków gruntowo-wodnych, w przyszło ści mo Ŝe oddziaływa ć na obszary Natura 2000. Lokalizowanie terenów górniczych w granicach lub w s ąsiedztwie terenów Natura 2000, powinno by ć mo Ŝliwe po spełnieniu wymaga ń

46 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica wynikaj ących ze stosownych raportów oddziaływania na środowisko oraz warunków realizacji przedsi ęwzi ęć okre ślonych w poszczególnych postanowieniach. Najcz ęś ciej pojawiaj ące si ę warunki, które nale Ŝy spełni ć przy prowadzeniu działalno ści górniczej, to:

– prowadzenie eksploatacji w taki sposób, aby nie zagra Ŝało wodom podziemnym i nie było szkodliwe dla środowiska;

– prowadzenie eksploatacji zło Ŝa kruszywa zgodnie z uzyskan ą koncesj ą, która u ści śli warunki wydobycia;

– uŜywanie podczas eksploatacji pojazdów i urz ądze ń sprawnych technicznie, aby wyeliminowa ć zagro Ŝenie zwi ązane z wyciekami płynów eksploatacyjnych i zanieczyszczeniem nimi środowiska gruntowo-wodnego;

– tymczasowe składowanie nadkładu na zwałowisku i systematyczne wykorzystywanie go do rekultywacji wyrobiska;

– wywo Ŝenie urobku o naturalnej wilgotno ści, zraszanie kruszywa w okresach bezdeszczowych, aby ograniczy ć wtórn ą emisje pyłu;

– w okresach wysokich temperatur zewn ętrznych, utrzymywanie w stanie wilgotnym tras przewozu urobku, a poza terenem górniczym, przykrywanie samochodów plandekami;

– minimalizowanie emisji wtórnej pyłu spowodowanej ruchem samochodów poprzez utwardzenie betonowymi płytami na okres eksploatacji dojazdu do kopalni;

– minimalizowanie uci ąŜ liwo ści zwi ązanej z emisj ą hałasu do środowiska przyrodniczego poprzez zastosowanie sprawnego technicznie sprz ętu;

– prowadzenie prac eksploatacyjnych w s ąsiedztwie terenów obj ętych ochron ą przed hałasem, wył ącznie w porze dziennej (6.00-22.00);

– minimalizowanie uci ąŜ liwo ści emisji hałasu do środowiska poprzez wła ściw ą organizacj ę robót i stosowanie sprawnego sprz ętu budowlanego na terenach znajduj ących si ę w s ąsiedztwie siedlisk l ęgowych ptaków;

– ograniczenie prac z wykorzystaniem koparko-ładowarki do operacji załadunku samochodu ci ęŜ arowego w s ąsiedztwie terenów zabudowy mieszkaniowej;

– w przypadku wyst ąpienia zanieczyszcze ń środowiska gruntowo-wodnego w zwi ązku z uŜytkowaniem sprz ętu mechanicznego, podj ęcie działa ń maj ących na celu ograniczenie rozprzestrzeniania si ę zanieczyszcze ń oraz jego wyeliminowania;

– zapewnienie wła ściwego gospodarowania odpadami poprzez minimalizacje ich ilo ści, selektywne magazynowanie w wydzielonych miejscach, w sposób zabezpieczaj ący przed zanieczyszczeniem środowisko gruntowo-wodne oraz poprzez zapobieganie rozwiewaniu odpadów, gromadzenie odpadów niebezpiecznych w oznakowanych pojemnikach lub kontenerach umiejscowionych na nieprzepuszczalnym podło Ŝu;

47 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica

– odprowadzanie na obszarze kopalni ścieków bytowych z zaplecza inwestycji do szczelnych pojemników systematycznie wywo Ŝonych do najbli Ŝszej oczyszczalni ścieków;

– transportowanie wydobytego kruszywa drogami biegn ącymi, o ile to mo Ŝliwe, poza obszarami chronionymi Natura 2000. Nale Ŝy doda ć, Ŝe w ka Ŝdym przypadku przy prowadzeniu działalno ści górniczej, nie mo Ŝe dochodzi ć do degradacji siedlisk oraz niszczenia miejsc l ęgowych ptaków, które s ą przedmiotami ochrony prawnej. W projekcie studium są zapisy okre ślaj ących sposób prowadzenia działalno ści górniczej, aby jej oddziaływanie na środowisko było jak najmniejsze, chodzi tu o obowi ązek rekultywacji terenów górniczych. Uwagi te dotycz ą tak Ŝe terenów, gdzie w przyszło ści prowadzona była taka działalno ść . Tereny górnicze po sko ńczonej eksploatacji powinny by ć przywrócone środowisku przyrodniczemu, z ewentualn ą mo Ŝliwo ści ą wykorzystania na cele zwi ązane z rozwojem wsi. Projekt studium nie przes ądza konkretnych lokalizacji farm elektrowni wiatrowych na obszarze gminy. Lokalizacj ę takie powinny by ć dokonywane poprzez sporz ądzanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Przy lokalizacji farm wiatrowych nale Ŝy zdawa ć sobie spraw ę, Ŝe elektrownie wiatrowe mog ą negatywnie oddziaływa ć na miejsca l ęgowe, a przede wszystkim na zachowania i przeloty ptaków oraz nietoperzy. Przyszłe lokalizacje elektrowni wiatrowych powinny uwzgl ędnia ć bezpieczn ą odległo ść od obszarów cennych przyrodniczo, szczególnie od doliny Warty, która jest wa Ŝną ostoj ą ptaków; z ni ą zwi ązana jest głównie awifauna przelotna, zimuj ąca i zalatuj ąca na obszar gminy. Projekt studium nie przewiduje realizacji nowych przebiegów dróg; planuje si ę jedynie modernizacje wybranych odcinków dróg na terenie gminy. Wi ększo ść inwestycji drogowych w przyszło ści b ędzie realizowana poza obszarami cennymi przyrodniczo obj ętymi ochron ą prawn ą, a ich oddziaływanie tych inwestycji na środowisko b ędzie nieznaczne lub nie b ędzie wcale wyst ępowa ć. W projekcie studium przewidziano rozwój przestrzenny miejscowo ści znajduj ących si ę w granicach obszarów przyrodniczych prawnie chronionych; chodzi tu głównie o śabno, Brodniczk ę i Esterpole. W obr ębie tych miejscowo ści przewiduje si ę nowe tereny wył ącznie pod zabudow ę mieszkaniow ą jednorodzinn ą, natomiast nie przewiduje si ę tu terenów o funkcji usług komercyjnych, czy produkcyjnych. W celu ochrony obszarów cennych przyrodniczo przed nieuporz ądkowanym zagospodarowaniem, projekt studium zakłada sporz ądzenia miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego dla miejscowo ści znajduj ących si ę w granicach Rogali ńskiego Parku Krajobrazowego oraz obszarów Natura 2000. Równie Ŝ w tym przypadku wszystkie inwestycje w przyszło ści musz ą by ć zgodne z planami ochrony, które powstan ą dla obszarów prawnie chronionych, w granicach, których znajduj ą si ę tereny planowane do zainwestowania.

48 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica

Bardzo du Ŝe znaczenie dla ochrony obszarów cennych przyrodniczo ma uzbrojenie miejscowo ści otaczaj ących te obszary w kanalizacj ę sanitarn ą, aby zminimalizowa ć niekontrolowane zrzuty ścieków. Projekt studium przedstawia rozwi ązanie tego zagadnienia dla miejscowo ści znajduj ących si ę w granicach obszarów prawnie chronionych. W przypadku wsi śabno, Brodniczki, Esterpola i śabinka, zgodnie z opracowan ą koncepcj ą programowo-przestrzenn ą, docelowo, ścieki bytowe z tych miejscowo ści maj ą by ć przetłaczane do przepompowni w Baranowie, dalej do Baranówka i st ąd trafia ć maj ą na oczyszczalni ę ścieków w Mosinie.

6. Cele ochrony środowiska ustanowione na szczeblu międzynarodowym, wspólnotowym i krajowym, istotne z punktu widzenia projektu studium oraz sposoby, w jakich te cele i inne problemy środowiska zostały uwzględnione podczas opracowywania studium W zapisach projektu studium zostały uwzgl ędnione cele zwi ązane z ochron ą środowiska zawarte w wielu dokumentach opracowanych na szczeblu krajowym, regionalnym (wojewódzkim), ponadlokalnym (powiatowym), a tak Ŝe lokalnym (gminnym). W niektórych zapisach projektu studium mo Ŝna znale źć równie Ŝ po średnie odniesienie do dyrektyw unijnych i do konwencji mi ędzynarodowych. O konieczno ści uwzgl ędnienia ochrony środowiska w zagospodarowywaniu przestrzeni mówi Polityka ekologiczna pa ństwa w latach 2009-2012 z perspektyw ą do roku 2016, która nawi ązuje do kierunków działa ń okre ślonych w VI Programie działa ń Unii Europejskiej. Dokument ten dostrzega wa Ŝną rol ę ekologizacji planowania przestrzennego i u Ŝytkowania terenu oraz edukacji ekologicznej. Podobne uwagi uj ęte s ą w Krajowej strategii ochrony i umiarkowanego u Ŝytkowania ró Ŝnorodno ści biologicznej, która mówi o konieczno ści zachowania rodzimej przyrody, bez wzgl ędu na jej form ę uŜytkowania oraz stopie ń przekształce ń. Ju Ŝ na samym pocz ątku rozdziału 1.1 Cele rozwoju gminy (cz ęść „ Kierunki” ), mówi si ę, Ŝe zapewnienie wła ściwego poziomu Ŝycia mieszka ńców gminy Brodnica ma si ę odbywa ć poprzez zapewnienie wysokich parametrów zagospodarowania - przestrzennych i środowiskowych. Ten główny cel ma by ć osi ągni ęty poprzez zrealizowanie, mi ędzy innymi celów proekologicznych: ochron ę powierzchni ziemi, ochron ę wód, ochron ę powietrza, ochron ę ziemi. W dalszej cz ęś ci mówi si ę tak Ŝe, Ŝe „Koncepcja rozwoju gminy powinna opiera ć si ę na zasadzie, Ŝe człowiek i przyroda oraz funkcjonalne, przestrzenne i społeczne struktury gminne tworz ą jeden zło Ŝony, współzale Ŝny i współdziałaj ący system, uwzgl ędniaj ący zło Ŝono ści wynikaj ące z poło Ŝenia w systemie osadniczym, przyrodniczym i technicznym rejonu”.

49 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica

W projekcie studium znalazły si ę równie Ŝ odniesienia do zapisów Strategii rozwoju województwa wielkopolskiego (dokument przyjęty 19 grudnia 2005 r.), w której mówi si ę mi ędzy innymi o poprawie jako ści przestrzeni województwa. W studium znalazły si ę zapisy mówi ące, Ŝe gmina Brodnica ma podejmowa ć działania na rzecz jej zrównowa Ŝonego rozwoju przestrzennego. Zrównowa Ŝony rozwój gminy ma polega ć nad ąŜ eniu w kierunku zmian jakościowych w przestrzeni gminy w strefie obj ętej ochron ą (Rogali ński Park Krajobrazowy, Natura 2000) oraz zmian jakościowo-ilo ściowych w strefie rolniczo - le śnej i zurbanizowanej. W tym kontek ście w projekcie studium przyjmuje si ę nast ępuj ące cele rozwoju przestrzennego:

– ochron ę i umacnianie środowiska przyrodniczego i kulturowego,

– popraw ę warunków Ŝycia mieszka ńców gminy, a w szczególno ści uzyskanie optymalnych warunków socjalnych, kulturowych i zdrowotnych. Według projektu studium ochrona charakterystycznych cech naturalnych środowiska przyrodniczego ma si ę odnosi ć w szczególno ści do: istniej ącego drzewostanu i skupisk zieleni, parków i cmentarzy, pomników przyrody, wód otwartych. Natomiast dąŜ enie do stanu równowagi ekologicznej ma polega ć, mi ędzy innymi, na:

– tworzeniu ci ągów zieleni ł ącznikowej pomi ędzy obszarami cennymi przyrodniczo na obszarze gminy a terenami o zasi ęgu ponadlokalnym,

– ochronie przed zabudow ą ci ągów dolinnych wzdłu Ŝ cieków wodnych,

– wzmacnianiu środowiska poprzez zalesiania i zadrzewienia gruntów słabych klas (VI i V),

– wprowadzaniu zadrzewie ń śródpolnych, nadwodnych i przydro Ŝnych, podejmowaniu działa ń na rzecz zwi ększenia retencji wód na terenie gminy. Zgodnie z Planem Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Wielkopolskiego (uchwał ą Nr XLII/628/2001 Sejmiku Województwa Wielkopolskiego z dnia 26 listopada 2001r. – Dz. Urz. Woj. Wlkp. Nr 35 / 2002 poz. 10529), gmina Brodnica znajduje si ę w obr ębie aglomeracji pozna ńskiej – strefie procesów koncentracji procesów urbanizacyjnych. W strefie tej, według Planu, utrzymuje si ę istniej ące jednostki osadnicze, tereny działalno ści gospodarczej i tereny rekreacyjne, a przestrze ń rolnicza (zarówno wsie jak i tereny upraw) stopniowo przekształcana b ędzie na osiedla mieszkaniowe z towarzysz ącą infrastruktur ą społeczn ą, na tereny działalno ści gospodarczej, terenochłonnych usług i zieleni wypoczynkowej dla mieszka ńców. Szczególnego potraktowania w obr ębie stref wymagaj ą wszystkie obszary cenne przyrodniczo, głównie obj ęte ochron ą prawn ą. Wschodnia cz ęść gminy w wy Ŝej wymienionym Planie, znalazła si ę w granicach strefy zwi ązanej z rzek ą Wart ą. W strefie tej zachodzi potrzeba prowadzenia działa ń zmierzaj ących do ograniczenia zagro Ŝenia powodzi ą, przywrócenia Ŝeglugi, realizacji przystani sportowych i turystycznych, rekreacyjnego zagospodarowania

50 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica dolin z uwzgl ędnieniem walorów przyrodniczych i kulturowych oraz ochrony środowiska przyrodniczego. Dodatkowo w Planie województwa wielkopolskiego na terenie gminy Brodnica wyznaczono inwestycje celu publicznego o znaczeniu ponadlokalnym:

– przebudowa drogi wojewódzkiej nr 310, w celu dostosowania jej parametrów do drogi klasy G,

– przebudowa dróg gminnych do klasy Z,

– utrzymanie we wła ściwym stanie technicznym drogi wojewódzkiej oraz dróg powiatowych,

– powstrzymanie dekapitalizacji i odbudowanie szlaku Ŝeglownego na Warcie,

– dostosowanie zagospodarowania terenów wzdłu Ŝ rzeki dla celów turystycznych. Natomiast w cz ęś ci dotycz ącej gospodarki wodnej i ochrony wód przewidziano do realizacji zbiornik retencyjny dolinowy „Brodnica” na kanale Szymanowo-Grzybno, zgodnie z „Syntezą programu retencji wód powierzchniowych w woj. wielkopolskim w latach 2001 – 2015” Wielkopolskiego Zarz ądu Melioracji i Urz ądze ń Wodnych w Poznaniu (2000 r.) oraz realizacj ę przedsi ęwzi ęcia podj ętego w ramach porozumie ń mi ędzygminnych, obejmuj ącego m.in. powiat śremski – „Grupa projektów w zakresie kanalizacji sanitarnej i oczyszczania ścieków na terenie obejmującym cze ść zlewni rz. Warty powy Ŝej powierzchniowego uj ęcia wody pitnej dla miasta Poznania”. Ponadto w zagadnieniach dotycz ących ochrony przyrody, w Planie województwa przewidziano dla gminy Brodnica pewne działania wytypowano Rogali ński Park Krajobrazowy, stanowi ący bogactwo ro ślin naczyniowych oraz gatunków ptaków, a nast ępnie zaproponowano wł ączenie jego cz ęś ci do obszarów europejskiej sieci ekologicznej NATURA 2000 pod nazw ą Rogali ński Park Krajobrazowy oraz do obszaru specjalnej ochrony Dolina Warty Śrem-Rogalinek. Do zagadnie ń ochrony środowiska w gminie w sposób po średni odnosi si ę Program Ochrony Środowiska dla Województwa Wielkopolskiego , a bezpo średnio powiatowy program ochrony środowiska. W dokumentach tych jest mowa o ochronie zasobów naturalnych, racjonalizacji ich zu Ŝycia oraz zminimalizowaniu negatywnych oddziaływa ń na środowisko. Przedstawione w wy Ŝej wymienionych dokumentach cele ochrony środowiska zostały uj ęte w projekcie studium. Na etapie uwarunkowa ń przedstawiono konieczno ść ochrony terenów cennych przyrodniczo poprzez ich zachowanie i ochron ę na zasadach okre ślonych w zapisach ustawy o ochronie przyrody. Obszary przyszłej aktywizacji gospodarczej gminy, gdzie mogłyby powstawa ć przedsi ęwzi ęcia mog ące znacz ąco oddziaływa ć na środowisko, wyznaczone zostały w bezpiecznej odległo ści od obszarów przyrodniczych. Tereny planowane pod działalno ść produkcyjn ą wyznaczone zostały głównie wzdłu Ŝ drogi wojewódzkiej nr 310, dróg powiatowych nr 2463P i 4063P, w s ąsiedztwie istniej ącej zabudowy produkcyjnej oraz na

51 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica terenach ju Ŝ wcze śniej zdegradowanych. Jednocze śnie w zapisach zwraca si ę uwag ę, Ŝe rozwój gminy w przyszło ści ma by ć silnie powi ązany z ochron ą terenów cennych przyrodniczo. Zagadnienia ochrony środowiska zwi ązane z gospodark ą wodno-ściekow ą porusza Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych. W projekcie studium w podrozdziale „Kierunki rozwoju systemów komunikacji i infrastruktury technicznej” zwraca si ę uwag ę, Ŝe rozwój nowych terenów zainwestowanych musi si ę odbywa ć jednocze śnie z rozbudow ą sieci wodoci ągowej i kanalizacyjnej. W projekcie studium przedstawiono ró Ŝne rozwi ązania gospodarki wodno-ściekowej, w zale Ŝno ści od poło Ŝenia, intensywno ści zabudowy i wielko ści poszczególnych miejscowo ści. Zwrócono tak Ŝe uwag ę na konieczno ść oczyszczania wód opadowych w obr ębie wi ększych jednostek osadniczych o zwartej zabudowie. Sposób post ępowania z odpadami na szczeblu krajowym okre śla Krajowy Plan Gospodarki Odpadami. Na szczeblu wojewódzkim zagadnienia te przedstawia Plan Gospodarki Odpadami dla Województwa Wielkopolskiego. Plan ten wyznaczył długookresowy cel w zakresie gospodarki odpadami jako „zminimalizowanie ilo ści wytwarzanych odpadów w sektorze komunalnym oraz wdro Ŝenie nowoczesnego systemu ich odzysku i unieszkodliwiana”. Na szczeblu ponadlokalnym zagadnienia gospodarowania odpadami, w przypadku gminy Brodnica okre śla – „Powiatowy Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Śremskiego ”, a na szczeblu i lokalnym – „ Plan Gospodarki Odpadami dla Gminy Brodnica”. W planach tych jest mowa o sposób post ępowania z wszystkimi rodzajami odpadów. W projekcie studium (rozdz. 3.3. Gospodarka odpadami w cz ęś ci „Kierunki” ) stwierdzono, Ŝe głównym zadaniem w zakresie gospodarki odpadami, na terenie gminy Brodnica, jest dostosowanie jej do zapisów, wymogów i ustale ń zawartych w dokumentach nadrz ędnych. W dokumencie tym okre ślone zostały tak Ŝe cele strategiczne w zakresie gospodarki odpadami. Przy charakteryzowaniu tych celów mówi si ę o konieczno ści segregacji odpadów, o realizacji instalacji unieszkodliwiaj ących odpady oraz o magazynowaniu odpadów niebezpiecznych. W projekcie studium porusza si ę tak Ŝe problemy odnosz ące si ę do:

– stworzenia systemu gospodarki odpadami wraz z ustaleniem zasad jego funkcjonowania,

– działania edukacyjnego zmierzaj ącego do ograniczenia odpadów w gospodarstwach domowych,

– promocji technologii o zmniejszonej ilo ści odpadów w śród podmiotów gospodarczych,

– ewidencja ilo ści odpadów w gminie,

– nadzoru w zakresie zezwole ń dotycz ących wytwarzania i unieszkodliwiania odpadów. W projekcie studium w sposób po średni s ą odniesienia do głównych zało Ŝeń „Strategii Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Śremskiego 2004 – 2014” . Za

52 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica główny cel przyszłego rozwoju całego śremskiego uznaje si ę stworzenie korzystnych warunkowo dla nowych i ju Ŝ istniej ących form działalno ści gospodarczej oraz działania na rzec edukacji, kultury i sportu. Przy rozwoju turystyki zwraca si ę uwag ę na konieczno ść tworzenia rozwoju infrastruktury chroni ącej środowisko przyrodnicze. W nast ępnych celach rozwoju zwrócono równie Ŝ uwag ę na kontynuowanie działa ń na rzecz ochrony zasobów przyrodniczych. Obecnie obowi ązuj ący dla gminy „Planie Rozwoju Lokalnego Gminy Brodnica na lata 2004-2006 i 2007-2013” oparty został na ustaleniach rozwoju okre ślonych w obowi ązuj ącym studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy. Zwraca si ę uwag ę w tym Planie na uwarunkowania w zagospodarowaniu przestrzennym wynikaj ącym z ochrony środowiska. Rozwój przestrzenny uwzgl ędniaj ący te uwarunkowania, według Planu, powinien uwzgl ędnia ć:

– kształtowanie układów przestrzennych w sposób minimalizuj ący ujemne skutki oddziaływania na środowisko,

– ochron ę terenów otwartych i d ąŜ enia do tworzenia ekologicznego systemu tych terenów, wypełnionych zieleni ą dla zabezpieczenia ich funkcji biologicznej,

– rozwój zieleni i gospodarki zieleni ą wł ączaj ąc wszystkie tereny biologicznie czynne w celu zabezpieczenia optymalnych warunków jej egzystencji i rozwoju. Przedstawione uwarunkowania w rozwoju przestrzennym znalazły si ę równie Ŝ w ró Ŝnych cz ęś ciach projektu studium.

PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO USTALEŃ STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY BRODNICA

Cz ęść II

7. Analiza i ocena przewidywanych znacz ących oddziaływa ń na środowisko realizacji postanowie ń projektu studium.

8. Rozwi ązania maj ące na celu zapobieganie, ograniczenie lub kompensacj ę przyrodnicz ą negatywnych oddziaływa ń na środowisko, mog ących by ć rezultatem realizacji postanowie ń projektu studium.

9. Propozycje rozwi ąza ń alternatywnych do rozwi ąza ń zawartych w projektowanym dokumencie.

10. Propozycje dotycz ące przewidywanych metod analizy skutków realizacji postanowie ń projektowanego dokumentu oraz cz ęstotliwo ść jej przeprowadzania.

11. Informacje o mo Ŝliwym transgranicznym oddziaływaniu na środowisko postanowie ń projektu studium.

12. Ocena ko ńcowa – wnioski.

13. Streszczenie w j ęzyku niespecjalistycznym.

14. Literatura.

Brodnica kwiecie ń 2010

54 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica

7. Analiza i ocena przewidywanych znaczących oddziaływań na środowisko realizacji postanowień projektu studium

7.1. Rzeźba terenu, geologia, gleby Według projektu studium, jednym z najwa Ŝniejszy działa ń w zakresie zachowania i ochrony zasobów środowiska przyrodniczego, jest ochrona przed przekształceniami rze źby terenu oraz działania z zakresu rekultywacji obszarów zdegradowanych. W dokumencie tym, przy omawianiu programów działa ń w poszczególnych sferach rozwoju, zwraca si ę uwag ę, Ŝe w ramach działa ń na rzecz ochrony środowiska, naleŜy hamowa ć procesy degradacji gleb w celu zachowania prawidłowej struktury pól uprawnych, ł ąk i zadrzewie ń. W projekcie studium, rozdz. 1.1. (cz ęść Kierunki ), poruszony został tak Ŝe problem wyst ępowania terenów potencjalnego zagro Ŝenia ruchami masowymi ziemi. Zagro Ŝenie wyst ąpienia takich procesów na obszarze gminy Brodnica jest niewielkie. Tereny wyst ępowania potencjalnych osuwisk s ą tereny docelowej eksploatacji kruszywa oraz tereny poeksploatacyjne niezrekultywowane, głównie w rejonie Piotrowa i Jaszkowa. Gł ębokie odkrywki oraz strome nieumocnione skarpy sprzyjaj ą powstawaniu osuwisk. Natomiast w rozdz. 3.1. (cz ęść Kierunki ), stwierdza si ę, Ŝe dla zachowania wła ściwego kształtowania środowiska przyrodniczego, wymagana jest rekultywacja i wykorzystanie dostosowane do wymogów środowiska gruntów zdegradowanych: wyrobisk po eksploatacji kopalin oraz nielegalnych wysypisk odpadów. Realizacji celów zwi ązanych z ochron ą powierzchni ziemi ma słu Ŝyć, mi ędzy innymi, wył ączenie z zabudowy obszarów le śnych, dolin rzecznych oraz naturalnej rze źby terenu, w szczególno ści kształtuj ącej dolin ę Warty. Ochrona ta powinna polega ć tak Ŝe na respektowaniu wyznaczonych stref ochrony archeologicznej oraz rekultywacji terenów po eksploatacji kopalin. W wyniku realizacji ustale ń projektu studium, w wybranych miejscach na obszarze gminy Brodnica, nast ąpi ą zmiany w ukształtowaniu terenu. Najwi ększe zmiany rze źby terenu na omawianym obszarze zwi ązane b ędą z realizacj ą nowych obiektów działalno ści gospodarczej, górniczej i terenów komunikacyjnych. Zmiany te wyst ępowa ć b ędą, mi ędzy innymi w rejonie wsi: − Manieczki i Grabianowo wzdłu Ŝ drogi wojewódzkiej nr 310, w s ąsiedztwie istniej ącej zabudowy produkcyjnej; − w śabnie wzdłu Ŝ drogi powiatowej nr 2463P, w s ąsiedztwie istniej ącej zabudowy produkcyjnej; − w Grzybnie, po północno-wschodniej stronie stawów hodowlanych (potencjalny teren powierzchniowej eksploatacji złó Ŝ piasków i Ŝwirów), teren pod rozbudow ę fermy hodowlanej s ąsiaduj ący z istniej ącą ferm ą hodowlan ą;

55 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica

− w Szołdrach – drugi znacz ący kompleks przestrzenny, pod obsług ę produkcji rolniczej, zlokalizowany po stronie zachodniej od drogi powiatowej 4063P; − w Brodnicy jako poszerzenie istniej ącego terenu zabudowy przemysłowej. Pewne niewielkie niwelacje powierzchni mog ą wyst ępowa ć tak Ŝe w s ąsiedztwie dróg wymagaj ących przebudowy. W projekcie studium znalazły si ę równie Ŝ propozycje przedsi ęwzi ęć , które wymaga ć będą prac ziemnych, a wi ęc mog ą spowodowa ć zniszczenie przypowierzchniowych warstw geologicznych. Chodzi tu przede wszystkim o realizacj ę sieci infrastruktury technicznej, w miar ę post ępuj ącej urbanizacji nowych terenów gminy. Prace ziemne wyst ępowa ć b ędą tak Ŝe przy realizacji nowych obiektów mieszkalnych i produkcyjnych w ró Ŝnych cz ęś ciach gminy. W przypadku modernizacji poszczególnych odcinków dróg, gł ęboko ść prac ziemnych nie powinna przekracza ć gł ęboko ści 1,0 m. Gł ębsze prace ziemne prowadzone b ędą przy realizacji budynków o ró Ŝnej funkcji. Jednak najwi ększy zakres prac ziemnych mo Ŝe si ę pojawi ć w przypadku rozpocz ęcia działalno ści górniczej, która obecnie jest planowana w rejonie wsi Grzybno. Działalno ść górnicza mo Ŝe spowodowa ć powstanie zagł ębie ń o gł ęboko ści do kilkunastu metrów. W projekcie studium zachowuje si ę, wyznaczone w obecnie obowi ązuj ącym studium, obszary projektowanej eksploatacji piasków i Ŝwirów w miejscowo ści Grzybno wraz z wyznaczeniem kierunku rekultywacji jako rolno-le śny z zachowaniem powstałych oczek wodnych z docelow ą mo Ŝliwo ści ą przeznaczenia na tereny usług sportu. Poza tym w projekcie studium jest mowa, Ŝe na terenie gminy powierzchniow ą eksploatacj ę dopuszcza si ę na obszarach udokumentowanych złó Ŝ. Projekt studium przedstawia tak Ŝe zasady ochrony i kierunki jego kształtowania w zakresie ochrony zasobów kopalin. Zasady te maj ą polega ć, mi ędzy innymi, na racjonalnym gospodarowaniu kopalinami oraz przeprowadzaniu rekultywacji obszarów pogórniczych. W projekcie studium przedstawiono równie Ŝ zagadnienia zwi ązane z projektem zagospodarowania zło Ŝa (Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 27 czerwca 2005 r. w sprawie szczegółowych wymaga ń, jakim powinny odpowiada ć projekty zagospodarowania złó Ŝ – Dz. U. Nr 128, poz. 1075), który powinien uwzgl ędnia ć optymalny wariant wykorzystania zasobów zło Ŝa, z uwzgl ędnieniem geologicznych warunków jego wyst ępowania, wymaga ń w zakresie ochrony środowiska, bezpiecze ństwa Ŝycia i zdrowia ludzkiego, technicznych mo Ŝliwo ści oraz ekonomicznych uwarunkowa ń wydobywania kopaliny. Istotnym problemem przedstawionym w projekcie studium jest mo Ŝliwo ść produkcyjnego wykorzystania pokrywy glebowej wyst ępuj ącej na obszarze gminy. W tym przypadku wła ściwe kształtowanie środowiska przyrodniczego według projektu studium ma polega ć na ochronie rolniczej przestrzeni produkcyjnej przed przekształceniami na cele nierolnicze a zwłaszcza zwartych kompleksów gleb II i III klasy bonitacyjnej. W analizowanym dokumencie zasady ochrony środowiska W zakresie gospodarki rolnej i

56 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica ochrony gleb ma polega ć, mi ędzy innymi, na: − ochronie gleb, zwłaszcza tych o najwy Ŝszej jako ści; − przeciwdziałaniu umniejszaniu rolniczej przestrzeni produkcyjnej; − ochronie trwałych u Ŝytków zielonych przed zainwestowaniem. Na obszarze gminy Brodnica dominuje gospodarka rolnicza i le śna. Du Ŝe kompleksy pól uprawnych wyst ępuj ą w zachodniej i południowej cz ęś ci gminy, u Ŝytki zielone wzdłu Ŝ cieków wodnych (dolina Warty, Kanał Szymanowo-Grzybno i ciek wodny mi ędzy Iłówcem i Piotrowem), natomiast lasy wyst ępuj ą w płn.-wsch. jej cz ęś ci. Gleby wykorzystywane rolniczo charakteryzuj ą si ę dobr ą jako ści ą (80% to gleby II, III i IV klasy bonitacyjnej). Dogodny klimat (oprócz za niskiej rocznej sumy opadów) stwarza mo Ŝliwo ści intensywnej gospodarki rolnej. Przy intensywnym gospodarowaniu rolnicz ą przestrzeni ą produkcyjn ą wa Ŝne s ą zasady zawarte w Kodeksie Dobrej Praktyki Rolniczej. W tym przypadku nale Ŝy pami ęta ć o optymalnym nawo Ŝeniu, organicznym i mineralnym, oraz stosowaniu środków ochrony ro ślin, aby przeciwdziała ć spływowi powierzchniowemu azotanów i siarczanów oraz kumulowaniu w glebie substancji chemicznych. Bardzo wa Ŝne jest utrzymywanie wysokiej jako ści gleby oraz jej zdolno ści buforowych, które zapobiegaj ą gwałtownym zmianom w zakwaszeniu gleb. W krajobrazie rolniczym gminy nale Ŝy zachowa ć i odnawia ć bariery biogeochemiczne, które s ą w stanie przeciwdziała ć eutrofizacji i zanieczyszczeniu gleby i wód podziemnych. Gleby w gminie nara Ŝone s ą tak Ŝe na zanieczyszczenia w wyniku niedostatecznie rozwini ętego systemu odprowadzania ścieków bytowo-gospodarczych oraz przemysłowych. UciąŜ liwe dla gleb są tak Ŝe miejsca intensywnej produkcji zwierz ęcej w postaci 9 ferm hodowlanych zlokalizowanych w: Brodnicy, Boreczku, Manieczkach, Szołdrach, Chaławach, Przylepkach, Piotrowie i Grzybnie. W tych miejscach szczególnie istotne jest wła ściwe składowanie obornika i gnojowicy. Nale Ŝy aktywizowa ć hodowl ę zwierz ęcą w kierunku nieuci ąŜ liwych dla środowiska ferm hodowli bydła, koni, kóz i owiec. Ponadto nale Ŝy umiej ętnie gospodarowa ć na glebach hydrogenicznych (mułowo-torfowych, torfowych i torfowo-murszowych) zlokalizowanych wzdłu Ŝ głównych cieków wodnych. S ą to gleby trwałych u Ŝytków zielonych, nale Ŝy wi ęc zaniecha ć na nich uprawy płu Ŝnej. Na obszarach torfowisk utrzymywa ć wysoki poziom wody gruntowej umo Ŝliwiaj ący wyst ępowanie tam gatunków ro ślin torfotwórczych i akumulacji materii organicznej. Miejsca te pełni ą istotn ą rol ę w krajobrazie rolniczym; s ą barierami biogeochemicznymi i wa Ŝnym ogniwem w retencji wodnej. Nale Ŝy tak Ŝe przeciwdziała ć erozji wietrznej gleb poprzez wprowadzanie zadrzewie ń i zakrzacze ń śródpolnych. Optymalne gospodarowanie zasobami glebowymi prowadzi równieŜ do aktualizacji granicy rolno-le śnej, poprzez zalesienie gleb słabej jako ści (V i VI klasy bonitacyjnej). Procesy te maj ą na celu popraw ę struktury ekologicznej gminy.

57 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica

Oprócz głównych funkcji gminy mo Ŝna wymieni ć tak Ŝe funkcj ę mieszkaniow ą oraz działalność gospodarcz ą. Mieszkalnictwo rozwija si ę głównie wokół istniej ących miejscowo ści. Najintensywniej wzdłu Ŝ drogi wojewódzkiej nr 310 (Manieczki, Grabianowo). W wyniku tych prac cz ęść naturalnych gleb zostanie utracona lub przekształcona w gleby antropogeniczne. Nale Ŝy tak planowa ć inwestycje budowlane, aby zajmowały one powierzchni ę gleb o małej przydatno ści bonitacyjnej, poza rolnicz ą przestrzeni ą produkcyjn ą. Na glebach wy Ŝszych klas bonitacyjnych nale Ŝy dopu ści ć wył ącznie zabudow ę zagrodow ą lub inwestycje celu publicznego. Na zanieczyszczenie metalami ci ęŜ kimi oraz substancjami ropopochodnymi z wód opadowych i roztopowych zagro Ŝone s ą tak Ŝe gleby wzdłu Ŝ ucz ęszczanych szlaków komunikacyjnych w gminie (droga wojewódzka nr 310 Śrem-Manieczki-Czempi ń). Na terenie gminy istnieje 10 wyrobisk poeksploatacyjnych – 3 po glinie oraz 7 po Ŝwirze i pospółce (7). Zło Ŝa torfów na terenie gminy (w okolicach Szymanowo-Grzybno- Niesłabin) s ą udokumentowane, brak jest natomiast dokumentacji geologicznej. Rozpoznane zło Ŝa w ęgla brunatnego w obr ębie Rowu Pozna ńskiego (Mosina-Gosty ń) nie są, podobnie jak zło Ŝa torfów, eksploatowane. Zagro Ŝeniami gleb w tym przypadku s ą nielegalne wysypiska śmieci oraz tereny o przekształconej rze źbie na skutek eksploatacji kruszywa naturalnego, które nie zostały poddane rekultywacji. Nie s ą to znacz ące tereny w powierzchni gminy, nale Ŝy jednak pami ęta ć o wła ściwie przeprowadzonej rekultywacji, głównie w kierunku rolno-le śnym.

7.2. Wody podziemne i powierzchniowe W projekcie studium ochron ę wszystkich wód uznaje si ę za jeden z głównych celów proekologicznych. W rozdz. 1.3. (cz ęść Kierunki ) projektu studium, przy okre ślaniu programu działa ń w zakresie ochrony środowiska, zwrócono uwag ę na ochron ę wód poprzez realizacj ę wymienionych ni Ŝej zada ń: − rozwój sieci infrastruktury technicznej, w miar ę post ępuj ącej urbanizacji nowych terenów gminy; − budow ę sieci kanalizacji sanitarnej na terenie gminy oraz propagowanie rozwi ąza ń indywidualnych oczyszczalni zagrodowych na terenach le Ŝą cych poza systemem kanalizacji − propagowanie idei i organizowanie segregacji odpadów i kompostowania odpadów organicznych oraz rozwój zorganizowanego odbioru odpadów. W analizowanym dokumencie mówi si ę tak Ŝe o sposobie gospodarowanie w przestrzeni w strefie rolniczo – le śnej ; zwraca si ę uwag ę na konieczno ść ochrony i rekonstrukcji stosunków wodnych

58 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica

W rozdz. 3.1. (cz ęść Kierunki ) projektu studium, przy wymienianiu ogólnych zasad gospodarowania, zwraca si ę uwag ę na konieczno ść : − działa ń zmierzaj ących do ochrony zasobów wód powierzchniowych i podziemnych gminy poprzez: przeciwdziałanie zanieczyszczaniu wód stoj ących i płyn ących, ograniczenie spływu zanieczyszcze ń, nawozów i środków agrochemicznych do wód, stosowanie barier bio-geo-chemicznych oraz wła ściw ą gospodark ę wodno-ściekow ą; − prowadzenia wła ściwej melioracji uwzgl ędniaj ącej wymogi ochrony ekosystemów dolin rzecznych oraz ł ąk. Przeciwdziałanie obni Ŝaniu poziomu wód gruntowych, a tak Ŝe zachowanie siedlisk ro ślin na torfowiskach i przy wodach. Dalej w tym samym rozdziale nast ępuje sprecyzowanie zasad gospodarowania zasobami wód powierzchniowych i podziemnych. Zwraca si ę uwag ę na konieczno ść : − ochrony wód powierzchniowych i podziemnych przed zanieczyszczeniami oraz powi ększanie retencji wód w gminie. Do najwa Ŝniejszych zada ń nale Ŝy pełne skanalizowanie gminy zwłaszcza na terenie Rogali ńskiego Parku Krajobrazowego ; − powi ększania na terenie gminy zasobów wodnych na podstawie „Programu budowy urz ądze ń małej retencji wód powierzchniowych w województwie wielkopolskim do 2015 roku z uwzgl ędnieniem potrzeb obszarowych małej retencji i warunków efektywno ści ekonomicznej”(tom 4 opracowania „Mała retencja wodna na terenie województwa wielkopolskiego. Aktualizacja” ). Zgodnie z tym programem w gminie planowana jest budowa zbiornika Brodnica, − rozbudowy systemu melioracji zgodnie z pozwoleniem wodno-prawnym i innymi przepisami szczególnymi oraz odpowiednie wykorzystanie tego systemu, oraz mo Ŝliwo ść budowy zbiorników wodnych melioracji szczegółowej na terenach rolnych, a w szczególno ści na nieu Ŝytkach lub gruntach V i VI klasy bonitacji w celu retencjonowania wody na terenach rolnych; − przestrzegania przepisów zwi ązanych z wyst ępowaniem na terenie gminy obszarów słu Ŝą cych przepuszczaniu wód powodziowych, zwanych w świetle ustawy Prawo wodne „obszarami bezpo średniego zagro Ŝenia powodzi ą” W projekcie tym zwraca si ę uwag ę na fakt, Ŝe jednym z najwa Ŝniejszych sposobów ograniczenia zagro Ŝenie dla wód jest realizacja infrastruktury w zakresie gospodarki wodno-ściekowej. W projekcie studium zachowuje si ę istniej ący system zaopatrzenia gminy w wod ę, oparty na trzech źródłach zasilania:

– stacji wodoci ągowej w Śremie,

– stacji wodoci ągowej w Czempiniu,

– stacji uzdatniania wody (SUW) w Mosinie ( śabno, Brodniczka, Esterpole). Dodatkowo zachowuje si ę uj ęcie gminne w Piotrowie, który ma stanowi ć podstaw ę dla dalszej rozbudowy sieci wodoci ągowej na terenie gminy. Ponadto projekt studium

59 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica wymienia prace modernizacyjne, które planuje si ę przy sieciach wodoci ągowych; zakłada si ę bie Ŝą ce remonty sieci i stacji wodoci ągowych w Piotrowie i Tworzykowie. W celu ochrony wód podziemnych i powierzchniowych, projekt studium przewiduje tak Ŝe kompleksowe rozwi ązania w zakresie kanalizacji sanitarnej. Obecnie ścieki bytowe, komunalne i przemysłowe z obszaru gminy odprowadzane s ą do dwóch oczyszczalni ścieków: ze wschodniej cz ęś ci do oczyszczalni w Śremie, a z zachodniej cz ęś ci do oczyszczalni w Czempiniu. Istnieje projekt aby ścieki z północnej cz ęś ci gminy (rejon wsi Brodnickza, śabno, Esterpole, śabinko) odprowadzane były do oczyszczalni w Mosinie, dzi ęki przepompowni w Baranowie (wg Koncepcji programowo-przestrzennej kanalizacji sanitarnej dla wsi śabno, Brodniczka, Esterpole i śabinko – 2003 r. ). W analizowanym dokumencie zwraca si ę uwag ę na fakt, Ŝe budowa sieci kanalizacji sanitarnej w pierwszej kolejno ści powinna by ć dotyczy ć nowych terenów mieszkaniowych, przemysłowych i usługowych. W przypadku terenów o ekstensywnej zabudowie, dopuszcza si ę odprowadzanie ścieków bytowych w sposób indywidualny, poprzez gromadzenie ich w szczelnych zbiornikach bezodpływowych lub poprzez zastosowanie w gospodarstwach domowych i innych obiektach, przydomowych oczyszczalni ścieków. Ścieki gromadzone w szczelnych zbiornikach bezodpływowych winny by ć wywo Ŝone do punktów zlewnych najbli Ŝszych oczyszczalni. W związku z uczestnictwem gminy w aglomeracji Czempi ń, Mosina i Śrem, gmina Brodnica zobowi ązała si ę do roku 2015 do wyposa Ŝenia aglomeracji w systemy kanalizacji zbiorczej. W miejscowo ściach na terenie gminy nie ma systemów kanalizacji deszczowej. Projekt studium przewiduje realizacj ę kanalizacji deszczowej tylko w obr ębie wi ększych jednostek osadniczych o zwartej zabudowie, gdzie koncentracja ścieków deszczowych jest najwi ększa z uwagi na umocnione nawierzchnie dróg, placów, powierzchni dachowych. Przy odprowadzaniu cieków deszczowych do odbiornika konieczne jest ich podczyszczenie. Z Programu ochrony środowiska sporz ądzonego dla gminy Brodnica wynika, i Ŝ wi ększo ść cieków przepływaj ących przez obszar gminy prowadzi wody nieodpowiadające wymaganym klasom czystości. Pomiary wód Kanału Szymanowo-Grzybno przeprowadzone w 2000 roku wykazały przekroczenia azotu aztynowego, fosforanów i fosforu ogólnego. Za główne źródła zanieczyszcze ń wód powierzchniowych uznano tereny zabudowy wiejskiej (obiekty inwentarskie) oraz zanieczyszczenia obszarowe w postaci nawozów mineralnych i organicznych oraz środków ochrony ro ślin. Wyst ępuj ące zanieczyszczenie wód azotanami spowodowane s ą przesi ąkaniem do nich gnojowicy lub roztworów wymywanych ze źle składowanych odpadów, pryzm obornika i naturalnego procesu wymywania azotanów z pól uprawnych i u Ŝytków zielonych.

60 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica

W projekcie studium zwraca si ę uwag ę na mo Ŝliwo ść wykorzystania drogi wodnej rzeki Warty do celów turystycznych. Warta aktualnie prawie nie jest wykorzystywana turystycznie. Aby system turystyki zwi ązany z Wart ą mógł dobrze funkcjonowa ć powinien on obj ąć cały wielkopolski odcinek rzeki. Szczególnie jednak interesuj ący z punktu widzenia turystycznego jest system wodny tzw. „Wielka P ętla Wielkopolska Warta – Note ć-Gopło-Warta”. Szlak ten jest atrakcyjny tak Ŝe z punktu widzenia mi ędzynarodowej turystyki wodnej. Poprzez kanał Odra – Szprewa mo Ŝna wpłyn ąć w Kostrzyniu na Wart ę i dalej na Wielk ą P ętl ę. Według zapisów projektu studium wykorzystanie do celów turystycznych rzeki wi ąza ć si ę b ędzie z: uruchomieniem Ŝeglugi pasa Ŝerskiej, w tym kajakowej i łodziowej na Warcie oraz zorganizowaniem przystani pasa Ŝerskiej i miejsc przystankowych. Północno-wschodnie kra ńce gminy (rejon śabna) znajduj ą si ę w granicach strefy ochrony po średniej ujęć wody Mosina-Krajkowo (ustanowionej Rozporz ądzeniem Wojewody Wielkopolskiego nr 51/01 z dnia 14 grudnia 2001 r. – Dz. Urz. Woj. Wlkp. Nr 163/2001 z dnia 28 grudnia 2001 r.), dla której obowi ązuj ą ograniczenia w zagospodarowaniu (przepisy o ochronie uj ęć wody), w tym zakaz stosowania środków ochrony ro ślin, zakaz gromadzenia odpadów promieniotwórczych, produktów ropopochodnych i innych substancji chemicznych oraz zakaz gromadzenia odpadów komunalnych. Je Ŝeli chodzi o parametry wód podziemnych zlokalizowanych na terenie gminy to na podstawie bada ń przeprowadzonych przez Wojewódzk ą Stacj ę Sanitarno- Epidemiologiczn ą stwierdzono:

– jako ść wód w latach 1997-2000 odpowiadała klasie II- wody średniej jako ści

– jako ść wód w roku 2001 odpowiadała klasie III- wody niskiej jako ści,

– jako ść wód w roku 2002 odpowiadała klasie II- wody średniej jako ści Zaproponowany w projekcie studium sposób zagospodarowania terenów znajduj ących si ę w granicach obszarów ochronnych dla czwartorz ędowego zbiornika wody podziemnej Nr 150 Pradolina Warszawa-Berlin (wschodnia cz ęść gminy – dolina Warty), nie powinien kolidowa ć z funkcjami ochronnymi tych terenów. Według projektu studium w tej cz ęś ci gminy nie s ą planowane Ŝadne przedsi ęwzi ęcia, które mogłyby negatywnie oddziaływa ć na stan czystości i sposób zalegania wód podziemnych. Przedstawione w projekcie studium zapisy nie powinny spowodowa ć pogorszenia tak Ŝe stanu czysto ści wód powierzchniowych. Nale Ŝy pami ęta ć, Ŝe podj ęte działania na rzecz poprawienia czysto ści Warty maj ą ograniczony charakter ze wzgl ędu na fakt, Ŝe rzeka ta wpływaj ąc na obszar gminy Brodnica, niesie ju Ŝ bardzo du Ŝo zanieczyszcze ń z obszarów wy Ŝej poło Ŝonych.

61 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica

7.3. Powietrze emisja zanieczyszczeń do powietrza W rozdz. 3.1. (cz ęść Kierunki ) projektu studium, przy okre ślaniu zasad ochrony środowiska przyrodniczego i kierunków jego kształtowania, wymienia si ę: − przeciwdziałanie i zmniejszanie zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego zwłaszcza ze źródeł punktowych rozproszonych na terenie gminy; − wprowadzenie na szerok ą skal ę ekologicznych-niskoemisyjnych paliw w miejsce wykorzystania w ęgla; − zwi ększenie udziału energii pochodz ącej ze źródeł odnawialnych. Jako ść powietrza na omawianym obszarze pogarszana jest głównie przez tak zwane emisje niskie, pojawiaj ące si ę w okresie jesienno-zimowym z indywidualnych systemów grzewczych i lokalnych kotłowni. Na obszarze gminy w dalszym ci ągu najcz ęś ciej do ogrzewania wykorzystywany jest w ęgiel, drewno oraz w niewielkim stopniu gaz, olej opałowy oraz energia elektryczna. Obecnie niekorzystna sytuacja aerosanitarna dotyczy, miejscowo ści poło Ŝonych w obr ębie doliny Warty (Jaszkowo, Esterpole, Brodniczka), gdzie mog ą wyst ępowa ć ograniczenia w przewietrzaniu poszczególnych obszarów. Dlatego te Ŝ w pierwszej kolejno ści dla tych wsi powinny zosta ć podj ęte działania polegaj ące ma modernizacji istniej ących systemów grzewczych. Zapisy projektu studium nie przewiduj ą budowy nowych systemów ciepłowniczych. Zostaje zachowany istniej ący system zaopatrzenia w ciepło, oparty o lokalne źródła ciepła – kotłownie w ęglowe, olejowe i gazowe oraz ogrzewanie indywidualne. Planowane jest jedynie wykorzystanie post ępu gazyfikacji gminy do wykorzystywania w ogrzewnictwie paliw gazowych. Dla terenów gminy, które nie zostan ą obj ęte programami rozbudowy sieci gazowej, zaproponowano preferowanie indywidualnego ogrzewania budynków w oparciu o energi ę nieszkodliw ą dla środowiska, ze szczególnym uwzgl ędnieniem odnawialnych źródeł energii. Innym zagadnieniem s ą niedogodno ści zwi ązane z pojawianiem si ę w powietrzu substancji o nieprzyjemnym zapachu, w tym odorów. Tereny, gdzie pojawiaj ą si ę w powietrzu te substancje na obszarze gminy to tereny ferm hodowlanych. W s ąsiedztwie tych obiektów nale Ŝy unika ć wprowadzania zabudowy mieszkaniowej i wprowadza ć pasy zieleni izolacyjnej. Pewien wpływ na obni Ŝanie si ę jako ści powietrza w granicach gminy ma oddziaływanie ruchu komunikacyjnego. W przyszło ści rozbudowa układu komunikacyjnego wymaga ć b ędzie zabezpieczenia terenów mieszkaniowych przed negatywnym wpływem spalin i hałasu, poprzez stworzenie systemu zieleni izolacyjnej. W projekcie studium znalazły si ę zapisy, dzi ęki którym tereny nowej zabudowy b ędą mniej nara Ŝone na zanieczyszczenia powietrza zwi ązane z ruchem samochodów. Chodzi tu o

62 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica okre ślenie odległo ści terenów nowej zabudowy od kraw ędzi jezdni, w zale Ŝno ści od kategorii drogi (patrz rozdz. 7.4.).

7.4. Hałas W granicach gminy Brodnica obserwowane s ą ró Ŝne źródła hałasu: drogowego, kolejowego, produkcyjnego. Jednocze śnie w granicach gminy Brodnica wyst ępuj ą ró Ŝne kategorie terenów (tereny zabudowy mieszkaniowej, tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej, tereny zabudowy zagrodowej, tereny rekreacyjno-wypoczynkowe, tereny mieszkaniowo-usługowe, tereny zabudowy zwi ązanej ze stałym lub czasowym pobytem dzieci i młodzie Ŝy), dla których obowi ązywa ć b ędą dopuszczalne poziomy, okre ślone w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. Nr 120 poz. 826). W projekcie studium (rozdz. 3.1. – cz ęść Kierunki ), zwraca si ę uwag ę na ochron ę przed hałasem w ramach prowadzenia ochrony środowiska i jego kształtowania. O ochronie akustycznej w projekcie studium jest mowa przy rozwa Ŝaniu potencjalnych mo Ŝliwo ści lokalizacji elektrowni wiatrowych (rozdz. 5.5. cz ęść Kierunki ). Z lokalizacji tej wył ącza si ę obszary wymagaj ące ochrony akustycznej. Jednocze śnie zwraca si ę uwag ę, Ŝe przy lokalizacji elektrowni wiatrowych nale Ŝy zachowa ć odpowiednie odległo ści od obiektów obj ętych ochron ą przed hałasem i zastosowa ć technologie ograniczaj ące hałas. Proponowane w projekcie studium zapisy nie powinny spowodowa ć drastycznego obni Ŝenia klimatu akustycznego na obszarze gminy Brodnica. Ustalenia o modernizacji dróg, zarówno wojewódzkich, powiatowych, jak i gminnych, mog ą spowodowa ć wi ększe nat ęŜ enie na nich ruchu komunikacyjnego. Wzrost hałasu komunikacyjnego nale Ŝy prognozowa ć przede wszystkim na drodze wojewódzkiej nr 310 Śrem-Czempi ń, biegn ącej przez południow ą cz ęść gminy. Wi ększe nat ęŜ enie tej kategorii hałasu mo Ŝe tak Ŝe si ę pojawiać na drogach powiatowych prowadz ących do wsi Brodnicy – głównego centrum administracyjno-gospodarczego gminy. Nale Ŝy te Ŝ wspomnie ć o hałasie kolejowym, który mo Ŝe by ć obserwowany, szczególnie w okresie nocnym, na terenach wschodnich kra ńców gminy. W niedalekiej odległo ści od granic gminy, przebiega linia kolejowa Pozna ń - Wrocław, na której wyst ępuje du Ŝa intensywno ść ruchu poci ągów. Ograniczeniu negatywnego wpływu hałasu komunikacyjnego na now ą zabudow ę maj ą słu Ŝyć, mi ędzy innymi, zapisy w projekcie studium odnosz ące si ę do lokalizacja obiektów przy drogach, które powinny by ć oddalone od kraw ędzi poszczególnych jezdni na bezpieczn ą odległo ść . Dla terenów przyległych do dróg wojewódzkich ustala si ę lini ę zabudowy w odległo ści 20,0 m od zewn ętrznej kraw ędzi jezdni. Natomiast dla terenów przyległych do dróg powiatowych i gminnych lini ę zabudowy dla obiektów z pomieszczeniami ustala si ę:

63 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica a) na terenie zabudowy wsi: - drogi powiatowe - 8,0 m, - drogi gminne - 6,0 m; b) poza terenem zabudowy: - drogi powiatowe - 20,0 m, - drogi gminne - 15,0m. Dla terenów przyległych do linii kolejowej, lini ę zabudowy nale Ŝy przyjmowa ć 10,0 m od granicy obszaru kolejowego lub 20,0 m od osi skrajnego toru. W kilku miejscach na obszarze gminy Brodnica stwierdzono bezpo średnie sąsiedztwo istniej ących i planowanych terenów, wymagaj ących ochrony akustycznej oraz terenów mog ących generowa ć hałas – tereny zabudowy techniczno-produkcyjnej z dopuszczeniem usług ( P), tereny ferm hodowlanych ( RU/P) , tereny usług zabudowy usługowej ( U). S ąsiedztwo wy Ŝej wymienionych terenów stwierdzono, mi ędzy innymi, w takich miejscowo ściach, jak: Brodnica, Chaławy Iłówiec, Grabianowo, Grzybno, Manieczki, Piotrowo, Szołdry. W przypadku ju Ŝ istniej ących terenów działalno ści produkcyjnej i usługowej, nie stwierdzono przekraczania na terenach s ąsiednich dopuszczalnych poziomów hałasu w zwi ązku z prowadzon ą działalno ści ą o charakterze gospodarczym. Ustalenia studium jednoznacznie nie okre ślaj ą charakteru prowadzonej w przyszło ści działalno ści usługowej i produkcyjnej, dlatego te Ŝ nale Ŝy przyj ąć hipotetycznie, Ŝe mo Ŝe tam powstawa ć hałas, który b ędzie negatywnie wpływa ć na klimat akustyczny terenów s ąsiednich. W przypadku lokalizacji w przyszło ści zakładów o funkcji usługowej lub produkcyjnej, które mogłyby generowa ć nadmierny hałas, nale Ŝy zachowa ć odpowiedni ą odległo ść , zastosowa ć rozwi ązania technologiczne instalacji lub techniczne odpowiednich obiektów, aby zminimalizowa ć negatywne oddziaływanie hałasu na tereny sąsiednie. Najcz ęś ciej stosowan ą metod ą ograniczaj ąca hałas, oprócz zachowania odpowiedniej odległo ści (co nie zawsze jest mo Ŝliwe), jest wprowadzanie pasów wysokiej zieleni izolacyjnej o du Ŝym stopniu zag ęszczenia. Rozwi ązania technologiczne, których celem jest ograniczenie hałasu, b ędą uzale Ŝnione od specyfiki prowadzonej działalno ści, dlatego te Ŝ na etapie studium, ich charakterystyka jest niemo Ŝliwa. W przypadku rozwi ąza ń technicznych ograniczaj ących hałas, nale Ŝy bra ć pod uwag ę realizowanie nowych obiektów o funkcji usługowej i produkcyjnej w taki sposób, aby ograniczy ć do minimum przedostawanie si ę hałasu na zewn ątrz i przy jednoczesnym zachowaniu norm akustycznych dla przebywaj ących w tych obiektach ludzi. Chodzi tu przede wszystkim o stosowanie materiałów w budynkach, które ograniczają wibracje i tłumi ą hałas. Wyznaczanie nowych terenów, gdzie w przyszło ści mo Ŝliwa b ędzie lokalizacja obiektów usługowych i produkcyjnych, wynika z konieczno ści rozwoju przestrzennego i wielofunkcyjnego poszczególnych wsi. W wi ększo ści przypadków nowe tereny o wy Ŝej wspomnianej funkcji, gdzie mog ą powstawa ć nadmierne emisje hałasu, zostały

64 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica zlokalizowane w peryferyjnych cz ęś ciach poszczególnych miejscowo ści. W przedstawionych w projekcie studium lokalizacjach nowych terenów działalno ści produkcyjnej i usługowej oraz zabudowy usługowej, nie stwierdzono przypadków, które wymagałyby zmiany lokalizacji, ze wzgl ędu na powa Ŝne zagro Ŝenie emisj ą hałasu terenów sąsiednich. Na obszarze gminy ochronie przed hałasem powinna słu Ŝyć realizacja systemów zieleni i obszarów wył ączonych z zabudowy oraz zieleni przydro Ŝnej i izolacyjnej. Ochron ą przed hałasem nale Ŝy zabezpiecza ć równie Ŝ obszary s ąsiaduj ące z wyznaczonymi terenami zabudowy produkcyjnej i produkcji elektroenergetycznej.

7.5. Oddziaływanie na ludzi promieniowania niejonizującego Celem ochrony przed polami elektromagnetycznymi jest zapewnienie jak najlepszego stanu środowiska poprzez utrzymanie poziomu pól elektromagnetycznych poni Ŝej dopuszczalnego lub co najmniej na tym poziomie oraz zmniejszenie poziomu pól elektromagnetycznych do co najmniej dopuszczalnego, gdy nie jest on dotrzymany. Na obszarze gminy Brodnica nie wyst ępuj ą instalacje, które w wyniku zbli Ŝenia do nich, mog ą znacz ąco negatywnie oddziaływa ć na ludzi poprzez emisje promieniowania elektromagnetycznego. Przez obszar gminy nie przebiegaj ą te Ŝ Ŝadne linie elektroenergetyczne wysokiego napi ęcia. Z innym źródłem emisji promieniowania elektromagnetycznego mo Ŝemy mie ć do czynienia w przypadku realizacji elektrowni wiatrowych (wiatraków). Nale Ŝy zdawa ć sobie spraw ę, Ŝe budowa elektrowni wiatrowych wi ąza ć si ę b ędzie z budow ą sieci elektroenergetycznych WN, SN i GPZ, które b ędą źródłem promieniowania elektromagnetycznego.

7.6. Świat zwierząt, roślinność naturalna i urządzona Przeprowadzona analiza środowiska przyrodniczego wykonana przy sporz ądzaniu projektu studium rozdz. 3.1. (cz ęść Uwarunkowania ) i niniejszej prognozy (rozdz. 3.1.8. i 5.), wykazały, Ŝe na obszarze gminy Brodnica wyst ępuj ą cenne przyrodniczo siedliska oraz gatunki ro ślin i zwierz ąt obj ęte s ą ochron ą prawn ą na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (j.t. Dz. U. z 2009 r., Nr 151 poz. 1220). Z ustale ń projektu studium wynika, Ŝe ochrona zwierz ąt, ro ślinno ści naturalnej i urz ądzonej jest jednym z głównych działa ń na rzecz ochrony środowiska. W projekcie studium znalazły si ę zapisy mówi ące o bardziej kompleksowej ochronie ekosystemów cennych przyrodniczo i ró Ŝnorodno ści biologicznej, a tak Ŝe o zapobieganiu lub ograniczaniu negatywnych oddziaływa ń na środowisko, które mogłyby niekorzystnie wpływa ć na zasoby oraz stan

65 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica zwierz ąt i ro ślin. Według tego projektu, podstawow ą ochron ę środowiska przyrodniczego realizuje si ę poprzez ochron ę zwierz ąt i ro ślin, gwarantuj ącą zachowanie ekosystemów, ró Ŝnorodno ści biologicznej i równowagi przyrodniczej, zachowując ziele ń naturaln ą, ekosystemy ł ąkowe, bagienne oraz lasy. W ustaleniach projektu planu mało jest odniesie ń bezpo średnio odnosz ących si ę do ochrony ro ślin i zwierz ąt, natomiast du Ŝo jest zapisów mówi ących o ochronie obszarów, na których one wyst ępuj ą. W rozdz. 3.1. (cz ęść Kierunki ) projektu studium mówi si ę o konieczno ści ochrony bioró Ŝnorodno ści ro ślin i zwierz ąt, w tym kompleksów le śnych, zadrzewie ń, małych wysp le śnych, ł ąk, wód płyn ących i stoj ących, bagien i torfowisk. Szczególn ą uwag ę kładzie si ę na zachowanie zbiorowisk ro ślinnych zwi ązanych ze środowiskiem wodnym. W rozdz. 3.1.1. projektu studium zwraca si ę szczególn ą uwag ę na ochron ę stanu siedlisk przyrodniczych, w tym gatunków ro ślin i zwierz ąt, dla ochrony których wyznaczono obszary Natura 2000 i parki krajobrazowe. O konieczno ści ochrony ro ślin i zwierz ąt jest równie Ŝ mowa w rozdz. 3.1.2. (cz ęść Kierunki ), przy zwracaniu uwagi na konieczno ść ochrony istniej ących i tworzenie nowych korytarzy ekologicznych. Ochronie przestrzeni przyrodniczej w gminie Brodnica maj ą słu Ŝyć wyznaczone w projekcie studium tereny wył ączone z zabudowy. W granicach analizowanej gminy składaj ą si ę one z: lasów, ł ąk i pastwisk oraz wód otwartych, w tym rzeki Warty, cieków wodnych, sztucznych zbiorników i stawów. Analizuj ąc zapisy projektu studium, nale Ŝy stwierdzi ć, Ŝe istniej ą ustalenia, które mog ą negatywnie oddziaływa ć na szat ę ro ślinn ą i zwierz ęta. Nale Ŝą do nich mi ędzy innymi, planowane tereny górnicze na północny wschód od wsi Grzybno. Poło Ŝenie tych terenów w s ąsiedztwie doliny rzeki Kanału Szymanowo-Grzybno mo Ŝe oddziaływa ć na środowisko przyrodnicze, w wyniku działalno ści górniczej w s ąsiedztwie Kanału, mo Ŝe doj ść do zmian w podziemnym zasilaniu tej rzeki. Tereny górnicze s ą te Ŝ miejscami emisji intensywnego hałasu, a wi ęc mog ą te Ŝ odstrasza ć dziko Ŝyj ące zwierz ęta w tym rejonie. Rozwi ązaniem ograniczaj ącym negatywne oddziaływaniem przyszłych terenów górniczych na środowisko jest opracowanie dla nich takich projektów zagospodarowania złó Ŝ, które uwzgl ędniałyby konieczno ść ochrony szaty ro ślinnej i zwierz ąt. W rozdz. 2.3. (cz ęść Kierunki ) przedstawiono ustalenia dla obiektów i urz ądze ń telefonii komórkowej oraz lokalizacji wie Ŝ elektrowni wiatrowych. S ą to przedsi ęwzi ęcia, które mog ą negatywnie oddziaływa ć na zwierz ęta, szczególnie na ptaki i nietoperze. W projekcie studium nie wskazuje si ę konkretnych obszarów dla mo Ŝliwej lokalizacji urz ądze ń telefonii komórkowej oraz wie Ŝ elektrowni wiatrowych. Według projektu studium, dokładna lokalizacja, sposób zagospodarowania terenu, a tak Ŝe szczegółowe warunki lokalizacji elektrowni wiatrowych, powinny zosta ć okre ślone na podstawie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. W projekcie studium podaje si ę tylko ogólne zasady, jakimi nale Ŝy posługiwa ć si ę przy podejmowaniu decyzji o

66 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica lokalizowaniu stacji bazowych telefonii komórkowej i farm wiatrowych. Według nich, stacje bazowe telefonii komórkowych powinny by ć lokowane na istniej ących obiektach wysoko ściowych takich jak np. kominy lub na terenach infrastruktury technicznej czy przemysłowych, aby zredukowa ć negatywne oddziaływanie na otoczenie. W przypadku elektrowni wiatrowych, mówi si ę, gdzie przedsi ęwzi ęcia te nie powinny by ć lokalizowane. Do obszarów wył ączonych z mo Ŝliwo ści lokalizacji elektrowni wiatrowych nale Ŝą obszary istniej ących i projektowanych form ochrony przyrody oraz obszary obj ęte ochron ą konserwatorsk ą a tak Ŝe tereny bezpo średnio do nich przylegaj ące. Elektrownie wiatrowe najwi ększe zagro Ŝenie stanowi ć b ędą dla du Ŝych ptaków oraz ptaków chorych i młodocianych, które mog ą by ć nara Ŝone na kolizje z wiruj ącymi łopatami elektrowni wiatrowych. Elektrownie, jako źródła promieniowania elektroenergetycznego, mog ą stanowi ć tak Ŝe zagro Ŝenie dla nietoperzy. Obecno ść elektrowni wiatrowych mo Ŝe powodowa ć tak Ŝe istotne zmiany krajobrazu kulturowego, które nie zawsze s ą akceptowane przez miejscow ą ludno ść . Obecnie na obszarze gminy brak jest elektrowni wiatrowych. Przyszłe elektrownie wiatrowe oraz stacje bazowe telefonii komórkowej powinny by ć oddalone jak najdalej od obszarów cennych przyrodniczo, szczególnie od obszarów Natura 2000 i parków krajobrazowych, poniewa Ŝ w granicach tych obszarów skupia si ę najwi ęcej gatunków ptaków i nietoperzy. Dotychczas na obszarze gminy nie prowadzono szczegółowych bada ń chiropterologicznych. Nale Ŝy uzna ć, Ŝe naturalnym siedliskiem nietoperzy s ą tereny le śne, zadrzewione oraz niektóre obiekty budowlane, takie jak strychy domów, czy piwnice. Najwi ększym zagro Ŝeniem dla nietoperzy s ą emisje promieniowania elektromagnetycznego, zarówno z urz ądze ń stacji bazowych telefonii komórkowych, jak i elektrowni wiatrowych emituj ących promieniowanie elektromagnetyczne, mog ące zagłusza ć ich system echolokacji. Ze wzgl ędu na konieczno ść ochrony ptaków, nietoperzy, obszarów cennych przyrodniczo i krajobrazu, w przypadku lokalizacji elektrowni wiatrowych proponuje si ę odległo ści, co najmniej:

– 500 m od ściany lasu i od granic parków krajobrazowych;

– 3000 m od obszarów Natura 2000, o ile z planu ochrony obszarów Natura 2000 nie będzie wynikała inna odległo ść ;

– 1000 m od zwartej zabudowy wsi;

– 500 m od zabudowy przeznaczonej na stały pobyt ludzi;

– 500 m od linii brzegowej zbiorników wodnych (rzeki, jeziora, naturalne zbiorniki);

– 100 m od dróg wojewódzkich. Wyznaczone odległo ści, które musz ą by ć zachowane przy lokalizacji elektrowni wiatrowych, uwzgl ędniaj ą konieczno ść ochrony ptaków i nietoperzy oraz terenów, dla których obowi ązuj ą dopuszczalne poziomy hałasu. Odległo ści te zostały wyznaczone w

67 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica oparciu o wytyczne opracowane przez organizacje ekologiczne, wyniki przedrealizacyjnych analiz przyrodniczych oraz raporty o oddziaływaniu przedsi ęwzi ęcia na środowisko wykonywanych dla podobnych inwestycji. Lokalizacja elektrowni wiatrowych powinna uwzgl ędnia ć tak Ŝe strefy ochronne wokół stanowisk l ęgowych ptaków oraz odsuni ęcie poszczególnych elektrowni od stawów. Nale Ŝy równie Ŝ unika ć lokalizacji elektrowni wiatrowych na u Ŝytkach zielonych, które s ą dla ptaków miejscem zdobywania pokarmu. Ze wzgl ędu na bardzo mało informacji na temat obecno ści, migracji i zró Ŝnicowania gatunkowego nietoperzy, na obszarze gminy Brodnica, ich ochrona powinna polega ć na przestrzeganiu zalece ń ogólnych – zachowaniu bezpiecznych odległo ści farm wiatrowych od miejsc ich potencjalnego przebywania (terenów leśnych oraz strychów domów i innych obiektów budowlanych). W przypadku oddziaływania elektrowni wiatrowych na pozostałe zwierz ęta, to jest ono stosunkowo niewielkie. Wyznaczone miejsca przyszłej lokalizacji elektrowni wiatrowych, przy zachowaniu odpowiednich odległo ści od terenów cennych przyrodniczo, nie powinny stanowi ć przeszkody w swobodnym przemieszczaniu si ę wi ększo ści gatunków zwierz ąt. Je Ŝeli w czasie budowy farm wiatrowych zostan ą zachowane śródpolne zadrzewienia, zakrzewienia oraz oczka wodne, to penetracja tych terenów przez dziko Ŝyj ące zwierz ęta powinna zosta ć zachowana. Szczegółowa lokalizacja farm wiatrowych powinna by ć poprzedzona analizami przedrealizacyjnymi. Przy wytycznych dla ochrony ptaków (Wytyczne w zakresie oceny… P. Chylarecki, A. Pasławska 2008 r.), najcz ęś ciej badania ornitologiczne powinny by ć prowadzone w odległo ści min. 2 km od poszczególnych elektrowni wiatrowych. Natomiast według niektórych wytycznych (Porozumienie dla Ochrony Nietoperzy - Tymczasowe wytyczne…2008 r.) przy wy Ŝej wymienionej analizie odnoszącej si ę do ochrony nietoperzy, nale Ŝy szuka ć ich zimowisk, nie tylko w s ąsiedztwie planowanej inwestycji, ale tak Ŝe w strefie min. 1 km od granic lokalizacji, ze szczególnym uwzgl ędnieniem obiektów militarnych (bunkrów i schronów) oraz innych obiektów np. piwnic. Natomiast ostateczna lokalizacja elektrowni wiatrowych i infrastruktury im towarzysz ącej, powinna si ę odbywa ć w ramach przeprowadzania oceny oddziaływania przedsi ęwzi ęcia na środowisko oraz na obszar Natura 2000, zgodne z ustaw ą z dnia 3 pa ździernika 2008 r. o udost ępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społecze ństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U Nr 199 poz. 12227, z pó źn. zm.), w tym tak Ŝe poprzez wykonanie stosownego raportu.

68 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica

7.7. Powiązania ekologiczne Cz ęść terenów przyrodniczych poło Ŝonych w granicach gminy Brodnica pełni wa Ŝne funkcje w powi ązaniach ekologicznych ró Ŝnego szczebla i posiada zró Ŝnicowany zasi ęg oddziaływania. Według Koncepcji Krajowej Sieci Ekologicznej Econet-Polska, najwi ększe strategiczne znaczenie dla powi ąza ń ekologicznych ma dolina Warty (wschodnia cz ęść gminy), która uznawana jest za korytarz ekologiczny o znaczeniu krajowym – 27 k (korytarz Śremski Warty ). Obszar tej doliny stanowi główn ą o ś ekologiczn ą dla obszarów przyrodniczych centralnej cz ęś ci województwa wielkopolskiego. Za ponadlokalny korytarz nale Ŝy uzna ć dolin ę Kanału Szymanowo-Grzybno, a lokalny korytarz ekologiczny – dolin ę Kanału Piotrowo-Iłówiec. W gminie funkcjonuj ą korytarze ekologiczne o przebiegu południowo-wschodnim, które s ą równoległe do siebie. Mi ędzy nimi nie ma naturalnych poł ącze ń o kierunkach równole Ŝnikowych. Jedyne poł ączenie prowadzi przez rolnicz ą przestrze ń produkcyjn ą, wzdłu Ŝ drobnych cieków i rowów, śródpolnych zadrzewie ń i oczek wodnych. Ka Ŝdy z korytarzy przecinaj ących obszar gminy ma inn ą hierarchi ę wa Ŝno ści. Korytarze te umo Ŝliwiaj ą przemieszczanie si ę dziko Ŝyj ącym zwierz ętom od kompleksów le śnych Wielkopolskiego Parku Narodowego i rejonu Kanału Mosi ńskiego w kierunku doliny Warty (mi ędzy Jaszkowem i Śremem). Wi ększo ść terenów tworz ących wy Ŝej wymienione obszary, obj ęta jest ró Ŝnymi formami ochrony prawnej, została wył ączona z zabudowy lub w ich granicach wprowadzono ograniczenia w zagospodarowaniu. Wi ększo ść terenów pełni ących funkcje ekologiczne znalazło si ę w granicach dwóch głównych stref funkcjonalno-przestrzennych okre ślonych dla gminy – strefie obj ętej najwy Ŝsz ą ochron ą i strefie rolniczo – le śnej. W pierwszej z tych stref zagospodarowywanie przestrzeni podporz ądkowane jest ochronie obszarów cennych przyrodniczo – obszarów Natura 2000 i parków krajobrazowych. W strefie te zachowanie i utrwalanie funkcji korytarzy ekologicznych wydaje si ę niezagro Ŝone. W drugiej strefie nale Ŝy zwraca ć uwag ę na zagospodarowywanie poszczególnych terenów i sposób prowadzenia gospodarki le śnej w taki sposób, aby funkcje korytarzy ekologicznych były zachowane. Presja na rozwój intensywnego rolnictwa, coraz wi ększa wycinka drzew oraz rozwój funkcji turystyczno-rekreacyjnych na obrze Ŝach lasów, mo Ŝe powodowa ć utrudnienia dla poprawnego funkcjonowania korytarzy ekologicznych. Tereny znajduj ące si ę poza zasi ęgiem terenów wył ączonych z zabudowy, a pełni ące funkcje ekologiczne (tereny przy rowach, śródpolne zadrzewienia, śródpolne oczka wodne), tak Ŝe powinny pozosta ć niezabudowane. Bardzo istotnym zagadnieniem jest równie Ŝ utrzymanie odpowiednich stosunków wodnych w dolinach rzek, szczególnie w obr ębie doliny Kanału Szymanowo-Grzybno i Kanału Piotrowo-Iłówiec.

69 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica

W rozdziale 2.1. (cz ęść Kierunki ) projektu studium wyznacza si ę tereny wył ączone spod zabudowy. W śród nich s ą tak Ŝe tereny pełni ące funkcje korytarzy ekologicznych (lasy, ł ąki i pastwiska, wody otwarte, w tym rzeka Warta, cieki wodne, sztuczne zbiorniki i stawy). Przedstawione dla tych terenów ograniczenia w zagospodarowywaniu (np.: zakaz wyznaczania nowych terenów pod zabudow ę, dolinowe korytarze ekologiczne – zakaz zabudowy), s ą korzystne dla zachowania funkcji ekologicznych poszczególnych terenów i utrzymania okre ślonej stabilno ści systemu przyrodniczego gminy. Nowo wyznaczone tereny pod zabudow ę oraz inwestycje w zakresie infrastruktury technicznej i drogowej, nie powinny spowodowa ć powa Ŝniejszych zaburze ń w funkcjonowaniu ekologicznych powi ąza ń w gminie.

7.8. Ochrona prawna W projekcie zmiany studium uwzgl ędniono obecno ść w granicach gminy obszarów i obiektów przyrodniczych obj ętych ochron ą prawn ą na podstawie ustawy o ochronie przyrody. W projekcie studium, zarówno w cz ęś ci graficznej, jak i tekstowej, zostały uwzgl ędnione granice obszarów Natura 2000 ( Ostoja Rogali ńska , Rogali ńska Dolina Warty ). W projekcie studium uwzgl ędniono równie Ŝ, obejmuj ące swoim zasi ęgiem cz ęść gminy Brodnica, parki krajobrazowe ( Rogali ński Park Krajobrazowy, Park Krajobrazowy im. gen. D. Chłapowskiego ); zwrócono równie Ŝ uwag ę na pomniki przyrody. W analizowanym dokumencie zwrócono tak Ŝe uwag ę na warto ść przyrodnicz ą wymienionych obszarów i obiektów oraz na ich rol ę w kształtowaniu przestrzeni w gminie. W rozdz.2.1. (cz ęść Kierunki ) ustala si ę nast ępuj ące zakazy i ograniczenia dotycz ące obszarów przyrodniczych prawnie chronionych:

– adaptuje si ę istniej ącą zabudow ę oraz tereny wyznaczone pod zabudow ę przed wej ściem w Ŝycie Planu Ochrony Rogali ńskiego Parku Krajobrazowego;

– nie dopuszcza si ę wyznaczania nowych terenów pod zabudow ę, w obszarach wyznaczonych w Planie Ochrony jako obszary chronione przed zabudow ą i lokalizacj ą elementów niekorzystnie wpływaj ących na krajobraz;

– dopuszcza si ę zabudow ę zagrodow ą wzdłu Ŝ istniej ących szlaków komunikacyjnych;

– dolinowe korytarze ekologiczne – zakaz zabudowy. W opracowaniu tym zwrócono uwag ę, na mo Ŝliwo ść wykorzystania walorów przyrodniczych do rozwoju gospodarczego poprzez promowanie działalno ści zwi ązanych z turystyk ą i rekreacj ą. W granicach gminy Brodnica nie stwierdzono powaŜniejszych zagro Ŝeń dla obszarów i obiektów prawnie chronionych. Ze wzgl ędu na du Ŝy udział u Ŝytków rolnych w gminie, gdzie mo Ŝe by ć prowadzona intensywna działalno ść rolna, w s ąsiedztwie obszarów przyrodniczych, intensywno ść tych prac powinna by ć ograniczona. Chodzi tu

70 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica przede wszystkim o stosowane w s ąsiedztwie tych obszarów mniejszej ilo ści nawozów i środków ochrony ro ślin, aby zachowa ć okre ślony stan równowagi w środowisku. Ju Ŝ we wcze śniejszych rozdziałach przedstawiono metody ograniczenia negatywnego oddziaływania tych terenów na środowisko. Oprócz działalno ści rolniczej, inwestycji drogowych i działa ń zwi ązanych z modernizacj ą szlaku wodnego Warty, projekt studium nie przewiduje lokalizacji w granicach obszarów cennych przyrodniczo, obj ętych ochron ą prawn ą, przedsi ęwzi ęć , które mogłyby znacz ąco negatywnie oddziaływa ć na środowisko.

7.9. Krajobraz W projekcie studium znalazły si ę ustalenia, które zachowuj ą naturalne elementy krajobrazu, na który składaj ą si ę: lasy, ł ąki, pastwiska, zbiorniki wodne i rzeki, strome stoki w strefie kraw ędziowej wysoczyzny, skupiska zieleni wysokiej i ogrody działkowe. W poszczególnych wydzielonych w projekcie studium strefach o okre ślonej polityce przestrzennej, wyst ępowa ć b ędzie ró Ŝna intensywno ść zmian w krajobrazie. Najmniejsza zmiany naturalnego krajobrazu b ędą wyst ępowa ć w granicach strefy obj ętej najwy Ŝsz ą ochron ą, składaj ącą si ę głównie z obszarów wył ączonych z zabudowy, obejmuj ących swoim zasi ęgiem tak Ŝe obszary przyrodnicze obj ęte ochron ą prawn ą (obszary Natura 2000, parki krajobrazowe). Z nieco wi ększymi zmianami naturalnej przestrzeni nale Ŝy si ę liczy ć w przypadku terenów wchodz ących w skład strefy rolniczo – le śnej , gdzie ma by ć prowadzona kontynuacja aktywizacji rozwoju rolnictwa i gospodarki le śnej, a tak Ŝe rozwoju ró Ŝnorodnych form rekreacji, turystyki i wypoczynku. Nale Ŝy jednak podkre śli ć, Ŝe w strefie tej zwraca si ę uwag ę na konieczno ść : wła ściwego kształtowania systemu zieleni, ochrony i rekonstrukcji stosunków wodnych, wprowadzania rolnictwa ekologicznego. Najwi ększe zmiany naturalnego krajobrazu mog ą wyst ąpi ć na terenach tworz ących stref ę zurbanizowan ą. Projekt studium zakłada realizacj ę w tej strefie ró Ŝnych inwestycji zmieniaj ących dotychczasowy krajobraz, do których nale Ŝą , mi ędzy innymi: tereny mieszkaniowe, tereny usług, tereny aktywno ści gospodarczej, drobnego przemysłu i drobnej wytwórczości. W stosunku do tej strefy pojawiaj ą si ę zapisy w projekcie studium mówi ące, Ŝe nowe inwestycje powinny harmonijnie wpasowa ć si ę w krajobraz i nie powinny by ć uciąŜ liwe dla środowiska przyrodniczego. W strefie tej przewiduje si ę tak Ŝe działania na rzecz ochrony środowiska kulturowego i przyrodniczego.

7.10. Dobra kultury Realizacja postanowie ń projektu studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Brodnica w odniesieniu do zagadnie ń ochrony

71 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica dziedzictwa kulturowego na w/w obszarze, wi ąŜ e si ę przede wszystkim z problemami wynikaj ącymi z nast ępuj ących działa ń: − turystycznego zagospodarowania doliny Warty, − budowy elektrowni wiatrowych, − inwestycji celu publicznego o znaczeniu lokalnym, − wyznaczenia terenów pod zabudow ę mieszkaniow ą i produkcyjno-usługow ą, − modernizacji szlaków komunikacyjnych. W rozdz. 1.1. (cz ęść Kierunki ) rozwój kulturowy gminy jest jednym z wa Ŝniejszych jej celów rozwojowych. Działania w zakresie rozwoju kulturowego powinny obejmowa ć: − ochron ę obiektów zabytkowych; − ochron ę krajobrazu kulturowego; − harmonijne kształtowanie nowej zabudowy, dostosowanej do skali i charakteru zabudowy istniej ącej. Środowisko kulturowe gminy Brodnica jest cenne i bogate; dlatego te Ŝ powinno by ć one otoczone starann ą i dobrze przemy ślan ą ochron ą, która w przyszło ści mo Ŝe zaowocowa ć jej wi ększ ą atrakcyjno ści ą turystyczn ą. W przedstawionym projekcie studium rozpoznanie środowiska kulturowego gminny zostało przeprowadzone bardzo gruntownie (rozdz. 4.3. cz ęść Uwarunkowania ). W rozdz. 2.3. projektu studium (cz ęść Kierunki ) jest mowa, Ŝe szczególnej ochronie podlegaj ą obiekty cenne kulturowo, dlatego wprowadza si ę zakaz lokalizacji obiektów i urz ądze ń zwi ązanych z funkcjonowaniem telefonii komórkowej i farm elektrowni wiatrowych, na terenach i w rejonie obiektów obj ętych ochron ą konserwatorsk ą. W dokumencie tym zwraca si ę równie Ŝ uwag ę na wykorzystanie walorów krajobrazowych uzupełnionych bogactwem kultury do celów turystyki i rekreacji (rozdz. 3.2. cz ęść Kierunki ). Predyspozycje do tego typu działalno ści wykazuj ą przede wszystkim istniej ące na terenie gminy zespoły dworsko-pałacowe. W projekcie studium szczegółowo okre ślone zostały obszary i zasady ochrony znajduj ących si ę na obszarze gminy Brodnica zabytków kultury. Obszary i zasady ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej w sposób kompleksowy zostały przedstawione w rozdz. 4. (cz ęść Kierunki ). W projekcie studium stwierdza si ę, Ŝe kształtowanie i zagospodarowanie środowiska kulturowego powinno by ć zgodne z „Gminnym programem opieki nad zabytkami dla gminy Brodnica”, który nale Ŝy opracowa ć aby okre śli ć kierunki działa ń w celu ochrony dziedzictwa kulturowego. Według projektu studium, w zakresie ochrony krajobrazu, działania gminy sprowadzaj ą si ę, do przestrzegania ustale ń obowi ązuj ących miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego i niniejszego Studium. S ą one uzgodnione ze słu Ŝbami

72 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica konserwatorskimi i w zwi ązku z tym zabezpieczaj ą tereny cenne krajobrazowo przed degradacj ą. W przypadku realizacji wymienionych w projekcie studium ró Ŝnych przedsi ęwzi ęć, konieczne jest opracowanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego z uwzgl ędnieniem szczegółowych zasad ochrony istniej ącego dziedzictwa kulturowego. Realizacja ustale ń studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego przeprowadzona zgodnie z uwzgl ędnieniem zapisów dotycz ących ochrony konserwatorskiej nie powinna stanowi ć zagro Ŝenia dla środowiska kulturowego gminy.

7.11. Ryzyko wystąpienia nadzwyczajnego zagroŜenia środowiska Ryzyko wyst ąpienie nadzwyczajnego zagro Ŝenia środowiska na obszarze gminy mo Ŝe by ć spowodowane, zarówno zjawiskami naturalnymi, jak i antropogenicznymi. Najwa Ŝniejszym naturalnym zagro Ŝeniem jest niebezpiecze ństwo wyst ąpienia powodzi od strony rzeki Warty. Zagro Ŝenie to dotyczy terenów poło Ŝonych najcz ęś ciej w odległo ści od 2 do 4 km od obecnego głównego koryta rzeki. W przewa Ŝaj ącej cz ęś ci s ą to tereny niezamieszkane, oprócz miejscowo ści Jaszkowo. Nale Ŝy zauwa Ŝyć, Ŝe Warta na odcinku gminy Brodnica jest rzek ą cz ęś ciowo uregulowan ą, której brzegi zostały uzbrojone w ostrogi reguluj ące główny nurt rzeki. W przypadku innych cieków, moŜna jedynie mówi ć o zagro Ŝeniu wyst ąpienia lokalnych podtopie ń. Obszary nara Ŝone na zalewanie powinny by ć wył ączone z zabudowy i powinien zosta ć utrzymany ich dotychczasowy sposób zagospodarowania. Nast ępnym naturalnym zagro Ŝeniem mog ą by ć ruchy masowe, które powstaj ą na stromych powierzchniach, gdzie została zachwiana ich równowaga geodynamiczna, np. w wyniku długotrwałych opadów atmosferycznych i intensywnych roztopów wiosennych. Tereny takie na obszarze gminy Brodnica wyst ępuj ą głównie w strefie kraw ędziowej doliny Warty, na południowy zachód od śabna, Brodniczki, Esterpola. Nale Ŝy podkre śli ć, Ŝe wymieniona strefa kraw ędziowa jest w du Ŝej cz ęś ci zalesiona. Tereny takie nale Ŝy wykluczy ć z zabudowy. W wyj ątkowych sytuacjach zabudowa tych terenów musi by ć poprzedzona szczegółowymi badaniami geotechnicznymi. Jednym z najwa Ŝniejszych zagro Ŝeń antropogenicznych jest niebezpiecze ństwo ska Ŝenia wód powierzchniowych poprzez nielegalne zrzuty zanieczyszcze ń oraz zbyt intensywne nawo Ŝenie pól. Innym zagro Ŝeniem o charakterze antropogenicznym mog ą by ć wypadki samochodowe, szczególnie te, w których udział bior ą samochody przewodz ące substancje niebezpieczne dla środowiska. W tym przypadku pojawia si ę równie Ŝ zagro Ŝenie przeciwpo Ŝarowe. Zagro Ŝenie po Ŝarami terenów le śnych dotyczy północno-wschodniej cz ęś ci gminy, gdzie istniej ą rozległe kompleksy le śne.

73 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica

8. Rozwiązania mające na celu zapobieganie, ograniczenie lub kompensacje przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko, mogących być rezultatem realizacji postanowień projektu studium

8.1. W zakresie ochrony powierzchni ziemi Ochrona powierzchni ziemi w przyszło ści na obszarze gminy powinna by ć realizowana poprzez: − racjonalne ni ą gospodarowanie, − zachowanie jej warto ści przyrodniczych, − mo Ŝliwo ść produkcyjnego wykorzystania, − ograniczanie zmian naturalnego ukształtowania, − utrzymanie jako ści gleby co najmniej na poziomie wymaganych standardów, − zapobieganie ruchom masowym ziemi i ich skutkom. Przy przyszłym zagospodarowywaniu terenów, szczególnie tam, gdzie przewidziana jest funkcja terenów górniczych, nale Ŝy przestrzega ć warunków realizacji przedsi ęwzi ęć , okre ślonych w stosownych postanowieniach RDO Ś w Poznaniu oraz zapisów raportów oddziaływania na środowisko wykonanych dla tych przedsi ęwzi ęć . Najcz ęś ciej pojawiaj ące si ę warunki realizacji, to:

– prowadzenie eksploatacji w taki sposób, aby nie zagra Ŝało wodom podziemnym i nie było szkodliwe dla środowiska,

– prowadzenie eksploatacji zło Ŝa kruszywa zgodnie z uzyskan ą koncesj ą, która u ści śli warunki wydobycia,

– tymczasowe składowanie nadkładu na zwałowisku i systematyczne wykorzystywanie go do rekultywacji wyrobiska. Warunki pozyskiwania poszczególnych kopalin musz ą odbywa ć si ę na zasadach okre ślonych koncesjach uzyskanych dla poszczególnych złóŜ. Ochrona zasobów kopalin powinna polega ć na: − racjonalnym gospodarowaniu kopalinami, − wykorzystaniu do eksploatacji terenów o najwi ększych potencjalnych mo Ŝliwo ściach wykorzystania gospodarczego - zło Ŝa piasków i Ŝwirów w Grzybnie (konieczne jest udokumentowanie zło Ŝa), − przeprowadzaniu rekultywacji obszarów odkrywek po okresie eksploatacji zgodnie z obowi ązuj ącymi przepisami, − dostosowaniu kierunków rekultywacji do warunków lokalnych środowiska jak i spełniaj ących zapotrzebowanie miejscowej społeczno ści, − zaniechaniu eksploatacji piasków i Ŝwirów złó Ŝ pozabilansowych oraz rekultywacji tych obszarów.

74 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica

Przy eksploatacji zło Ŝa nale Ŝy: 1) chroni ć zasoby zło Ŝa; 2) chroni ć wody powierzchniowe i podziemne; 3) sukcesywnie prowadzi ć rekultywacj ę terenów poeksploatacyjnych, 4) prowadzi ć eksploatacje przy zastosowaniu środków ograniczaj ących szkody w środowisku Nale Ŝy zwraca ć uwag ę, aby sporz ądzane projekty zagospodarowania poszczególnych złó Ŝ w przyszło ści powinny uwzgl ędnia ć optymalny wariant wykorzystania zasobów zło Ŝa, z uwzgl ędnieniem geologicznych warunków jego wyst ępowania, wymaga ń w zakresie ochrony środowiska, bezpiecze ństwa Ŝycia i zdrowia ludzkiego, technicznych mo Ŝliwo ści oraz ekonomicznych uwarunkowa ń wydobywania kopaliny.

Na terenach zagro Ŝonych masowymi ruchami ziemi oraz w ich pobli Ŝu wszelkie zainwestowanie, musi uwzgl ędnia ć odpowiednie nakazy i zakazy oraz musi by ć poprzedzone odpowiednimi badaniami geologicznymi. Tereny te powinny by ć podane monitoringowi w celu okre ślenia zmian w zagro Ŝeniu masowymi ruchami ziemi. Sposób zabezpieczenia i szczegółowe mo Ŝliwo ści zagospodarowania tych obszarów nast ąpi na etapie sporz ądzania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Terenów zagro Ŝonych masowymi ruchami ziemi nie przeznacza si ę pod zainwestowanie kubaturowe. Eksploatacja złó Ŝ torfu i gytii na terenach obj ętych formami ochrony przyrodniczej, w tym Natura 2000, w miejscu wyst ępowania siedlisk ptaków i ro ślinno ści obj ętej ochron ą, nie mo Ŝe by ć prowadzona, a na pozostałym terenie winna by ć ograniczona do wielko ści opłacalnej zale Ŝnej od rodzaju kopaliny i nie wywołuj ącej skutków niepo Ŝą danych oraz zgodnie z obowi ązuj ącymi przepisami w tym zakresie. Istotnym elementem ochrony powierzchni ziemi jest ochrona pokrywy glebowej. Aby zapobiec erozji wietrznej gleb, wskazane jest zachowanie przydro Ŝnych szpalerów drzew oraz niewielkich zadrzewie ń i terenów le śnych występuj ących w obr ębie rolniczej przestrzeni. Wa Ŝne jest tak Ŝe wprowadzanie trwałej zieleni na powierzchniach o du Ŝym nachyleniu, chroni ące wyst ępuj ące tam gleby przed erozj ą. Prowadzenie działalno ści rolniczej na obszarze gminy powinno by ć oparte o Krajowy Program Rolno środowiskowy dla ochrony przyrody na terenach rolnych. Utrzymywanie korzystnych dla wilgotno ści gleb warunków gruntowo-wodnych mo Ŝliwe b ędzie dzi ęki utrzymywaniu dro Ŝno ści kanałów i rowów oraz zachowaniu oczek wodnych w obrębie bezodpływowych obni Ŝeń. Powinna by ć tak Ŝe prowadzona ochrona bagien i torfowisk na podstawie ustawy o ochronie gruntów rolnych i le śnych jako istotnych obszarów retencji wód w gminie. Nale Ŝy chroni ć przed zmian ą u Ŝytkowania szczególnie te fragmenty pokrywy glebowej, które charakteryzuj ą si ę wysok ą przydatno ści ą dla rolnictwa (wysokiej

75 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica bonitacji). W pierwszej kolejno ści na cele inwestycyjne w gminie przeznaczane powinny by ć powierzchnie wyst ępowania gleb o najmniejszej przydatno ści dla rolnictwa. Kolejnym działaniem ochronnym powinno by ć równie Ŝ niedopuszczenie do zabudowy nierolniczej wydzielonych obszarów rolniczej przestrzeni produkcyjnej. Nale Ŝy zaznaczy ć, Ŝe w przypadku przeznaczania pod zabudow ę wi ększych powierzchni terenów rolnych III-IV klasy bonitacji oraz gruntów organicznych obowi ązuj ą procedury zapisane w ustawie z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i le śnych (j.t. Dz. U. 2004 Nr 121 poz. 1266 ze zm.).

8.2. W zakresie wód podziemnych i powierzchniowych Głównym celem ochrony wód podziemnych i powierzchniowych powinno by ć utrzymanie jako ści wody co najmniej na poziomach wymaganych w przepisach oraz doprowadzenie jako ści wód do wymaganych poziomów, o ile nie s ą one zachowane. Wszystkie działania inwestycyjne w gminie winny by ć prowadzone z wyeliminowaniem zagro Ŝeń dla wód podziemnych i powierzchniowych. Aby ograniczy ć w przyszło ści negatywne oddziaływanie na wody powierzchniowe i podziemne planowanych inwestycji (rozwój zabudowy) nale Ŝałoby: − obj ąć jak najwi ększy obszar zabudowany zbiorcz ą kanalizacj ą sanitarn ą z podł ączeniem do oczyszczalni; − wprowadza ć, o ile to mo Ŝliwe, kompleksowych rozwi ąza ń odprowadzania ścieków opadowych, na terenach nie obj ętych kanalizacj ą; − wprowadza ć na obszarach nie obj ętych systemem kanalizacji sanitarnej, indywidualnego oczyszczania ścieków w przydomowych oczyszczalniach lub magazynowania ścieków w bezodpływowych szczelnych zbiornikach, w zale Ŝno ści od warunków gruntowo-wodnych; − dostosowywa ć nowe obiekty, szczególnie te uci ąŜ liwe dla środowiska, do struktur hydrogeologicznych; − ogranicza ć spływy powierzchniowych zwi ązków biogennych z terenów rolniczych. W przypadku gromadzenia ścieków w bezodpływowych szczelnych zbiornikach, nale Ŝy przestrzega ć zasady, aby ścieki te były regularnie wywo Ŝone przez koncesjonowanego przewo źnika do miejsc wskazanych przez słu Ŝby gminne. Na terenach płytkiego zalegania wód gruntowych powinny by ć realizowane wył ącznie szczelne bezodpływowe zbiorniki na ścieki bytowe. W miejscach, gdzie poziom wód gruntowych przekracza gł ęboko ść co najmniej 1,5 m p.p.t. pod dnem urz ądze ń rozs ączaj ących, mog ą by ć budowane tak Ŝe przydomowe oczyszczalnie ścieków. Nale Ŝy doda ć, Ŝe w ramach ochrony wód podziemnych i powierzchniowych, nale Ŝy zwróci ć równie Ŝ uwag ę na post ępowanie z odpadami, w tym niebezpiecznymi dla

76 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica

środowiska, aby było one zgodne z powiatowym, a docelowo tak Ŝe z gminnym planem gospodarki odpadami oraz przepisami odr ębnymi. Nale Ŝy tak Ŝe pami ęta ć o stosowaniu urz ądze ń oczyszczaj ących ścieki opadowe na powierzchniach utwardzonych, zanim zostan ą one wprowadzone do wód lub ziemi. Istotn ą spraw ą dla poprawnego funkcjonowania całego systemu hydrograficznego, szczególnie w obr ębie Kanału Szymanowo-Grzybno i Kanału Piotrowo-Iłówiec, jest odpowiednia konserwacja rowów i kanałów oraz pozostałych urz ądze ń hydrotechnicznych. Nale Ŝy te Ŝ pami ęta ć, aby sposób zagospodarowania obszarów bezpo średniego zagro Ŝenia powodzi ą nie utrudniał ochrony tych terenów przed powodzi ą. Dlatego te Ŝ nale Ŝy przestrzega ć nast ępuj ących zakazów okre ślonych w art. 82 ust.2 ustawy z dnia 18 lipca 2001 Prawo wodne (Dz. U. Nr 115 poz. 1229, ze zm.):

– wykonywania urz ądze ń wodnych oraz wznoszenia innych obiektów budowlanych,

– sadzenia drzew lub krzewów, z wyj ątkiem plantacji wikliny oraz ro ślinno ści stanowi ącej element zabudowy biologicznej dolin rzecznych lub słu Ŝą cej do wzmacniania brzegów,

– zmian ukształtowania terenu, składowania materiałów, a tak Ŝe innych robót. Przy przyszłym zagospodarowywaniu terenów w s ąsiedztwie sieci wodoci ągowych nale Ŝy uwzgl ędnia ć strefy ochronne (tereny wolne od zabudowy i nasadze ń zieleni wysokiej) dla:

– wodoci ągów do 250 mm – 3 m od skraju przewodu w obie strony,

– wodoci ągów do 250 mm – 5 m od skraju przewodu w obie strony,

– kanałów – 3 m od kraw ędzi kanału w obie strony.

8.3. W zakresie ochrony powietrza przed zanieczyszczeniami Ochrona powietrza na obszarze gminy Brodnica powinna by ć zapewniana poprzez utrzymanie poziomów substancji w powietrzu poni Ŝej dopuszczalnych dla nich poziomów oraz zmniejszanie poziomów substancji w powietrzu, gdy nie s ą one dotrzymane. Głównymi działaniami poprawiaj ącymi stan sanitarny powietrza na obszarze gminy Brodnica powinny by ć:

– monta Ŝ filtrów ograniczaj ących emisje zanieczyszcze ń do powietrza,

– promowanie ekologicznych paliw energetycznych: gazu, paliw płynnych (oleju opałowego), paliw stałych (biomasy, drewna) oraz energii elektrycznej,

– realizacja zwartych pasów zieleni izolacyjnej wokół emitorów uci ąŜ liwych zapachów. W przyszło ści, wraz z post ępuj ącym rozwojem technologicznym, nale Ŝy rozwija ć pozyskiwanie energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych poprzez wykorzystanie energii słonecznej, energii wiatru, energii geotermalnej, pomp ciepła, biomasy i biogazu.

77 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica

Pojawiaj ące si ę w przyszło ści emisje zanieczyszcze ń do powietrza na obszarze gminy nie powinny przekracza ć ostrzejszych warto ści dopuszczalnych st ęŜ eń substancji w powietrzu, okre ślonych w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 3 marca 2008 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. Nr 47 poz. 281) . Przy przyszłym zagospodarowywaniu poszczególnych wsi, nale Ŝy zapewni ć korzystne warunki dla przewietrzania terenów, aby nie dopu ści ć do powstania nadmiernego st ęŜ enia emisji przypowierzchniowej (niskiej). Przy realizacji nowych obiektów, zarówno mieszkaniowych, usługowych, jak i produkcyjnych, powinny by ć wprowadzone nakazy stosowania jedynie paliw ekologicznych o małych emisjach zanieczyszcze ń do powietrza, takich jak: gaz, olej opałowy, biomasa, drewno, energia elektryczna..

8.4. W zakresie ochrony powietrza przed hałasem W celu ograniczenia negatywnego oddziaływanie istniej ących i planowanych przedsi ęwzi ęć na klimat akustyczny gminy Brodnica, proponuje si ę: 1) wprowadzenie ci ągłych, w tym uzupełnienie istniej ących zadrzewie ń wzdłu Ŝ najwa Ŝniejszych dróg; 2) zachowywanie bezpiecznych odległo ści zabudowy wymagaj ącej ochrony akustycznej od głównych emitorów hałasu, czyli tam, gdzie przekraczane s ą standardy jako ści środowiska okre ślone w przepisach odr ębnych; 3) wprowadzenie pasów wysokiej zieleni izolacyjnej w s ąsiedztwie emitorów hałasu; 4) zastosowanie w obiektach budowlanych przeznaczonych na pobyt ludzi materiałów pochłaniaj ących d źwi ęki, a w obiektach gdzie jest wywoływany hałas, zastosowanie materiałów ograniczaj ących wibracje i tłumi ących hałas. Dla terenów obj ętych ochron ą akustyczn ą nale Ŝy utrzymywa ć poziomu hałasu poni Ŝej dopuszczalnego oraz zmniejsza ć poziom hałasu co najmniej do stanu dopuszczalnego, gdy nie jest on dotrzymany.

8.5. W zakresie ochrony przed polami elektroenergetycznymi Ochrona przed promieniowaniem elektroenergetycznym powinna polega ć głównie na wyborze lokalizacji przy sytuowaniu urz ądze ń emituj ących pola elektromagnetyczne poza terenami zabudowy mieszkaniowej i terenami przeznaczonymi do wielogodzinnego przebywania ludzi, a tak Ŝe na wysoko ściach niedost ępnych dla ludzi oraz na przestrzeganiu stref ochronnych wokół poszczególnych urz ądze ń. Równie Ŝ lokalizacja nowych terenów pod zabudow ę musi uwzgl ędnia ć odległo ści okre ślone w normach

78 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica obowi ązuj ących dla linii przesyłowych i innych urz ądze ń emituj ących promieniowanie elektroenergetyczne. W przypadku lokalizacji elektrowni wiatrowych nale Ŝy wyznaczy ć bezpieczne odległo ści inwestycji od:

– ściany lasu,

– od jezior o powierzchni min. 10 ha,

– od granicy parków krajobrazowych i obszarów Natura 2000,

– zabudowy przeznaczonej na stały pobyt ludzi,

– dróg wojewódzkich.

8.6. W zakresie ochrony zwierząt i roślin W przyszło ści, w ramach realizacji poszczególnych ustale ń studium, nale Ŝy zapobiega ć lub ogranicza ć negatywne oddziaływania na środowisko, które mogłyby niekorzystnie wpływa ć na zasoby oraz na stan zwierz ąt oraz ro ślin. Ochrona ta powinna by ć realizowana poprzez: 1) obejmowanie ochron ą obszarów i obiektów cennych przyrodniczo, 2) ograniczanie mo Ŝliwo ści wycinania drzew i krzewów oraz likwidacji zieleni urz ądzonej, 3) tworzenie skupisk zieleni, zalesianie, zakrzewianie, gdy potrzeba ta wynika z ochrony: gleby, zwierz ąt, przywracania równowagi przyrodniczej lub zaspokajania potrzeb rekreacyjno-wypoczynkowych ludzi, 4) odtwarzanie stanowisk ro ślin oraz zapewnienie reprodukcji dziko wyst ępuj ących zwierz ąt. Przy przyszłym zagospodarowywaniu doliny Warty, szczególnie tej podmokłej jej cz ęś ci, nale Ŝy uwzgl ędni ć konieczno ść zachowania tam siedlisk ł ąkowych z którymi zwi ązane s ą rzadkie ptaki, poprzez prowadzenie racjonalnej gospodarki rolnej (np. koszenie ł ąk o odpowiednich porach roku po uzgodnieniu z ornitologami, ograniczone nawo Ŝenie ł ąk). Pewne elementy sukcesji polegaj ącej na zarastaniu ł ąk olsami i ł ęgami ju Ŝ są obserwowane w dolinie Warty. Ze wzgl ędu na du Ŝy zasi ęg terenów przeznaczonych pod intensywn ą działalno ść rolnicz ą, proponuje si ę, w ramach realizacji zasady ekologizacji, tworzenie wi ększych enklaw lasu i zachowanie śródpolnych oczek, a tak Ŝe kształtowanie granicy mi ędzy lasem a gruntami rolnymi, poprzez tworzenie tzw. ekotonów, składaj ących si ę ze stopniowo obni Ŝanych wysoko ści nasadze ń: drzew, krzewów, bylin, traw.

79 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica

8.7. W zakresie ochrony dóbr kultury Ochrona krajobrazu kulturowego dotyczy głównie: − zachowania zidentyfikowanych warto ści zasobów dziedzictwa kulturowego, − zahamowania degradacji zabytków oraz zmian funkcjonalno-przestrzennych istniejących zało Ŝeń urbanistycznych, − odnowy istniej ących zasobów.

Szczególne warunki wynikaj ące z ochrony środowiska kulturowego powinny by ć realizowane zgodnie z formami ochrony okre ślonymi w ustawie z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, poprzez wpis do rejestru zabytków oraz ustalenia miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Działanie te, powinny dąŜ yć do: 1) zachowania obiektów architektury i zespołów dworsko (pałacowo)-parkowych (obj ętych rejestrem zabytków) w tym: ich warto ści historycznych i zało Ŝeń przestrzennych; 2) zachowania obiektów architektury i zespołów zabytkowych (obj ętych ewidencj ą) z dostosowaniem tych obiektów do nowych potrzeb, z zachowaniem ich warto ści historycznych; 3) zachowania zabytkowych układów ruralistycznych; 4) rewitalizacji zespołów dworsko (pałacowo)-parkowych i cmentarzy. Kształtowanie i zagospodarowanie środowiska kulturowego powinno by ć zgodne z „Gminnym programem opieki nad zabytkami dla gminy Brodnica”. Działania na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego powinny obejmowa ć: − sporz ądzenie gminnej ewidencji zabytków i jej systematyczn ą aktualizacj ę; − sporz ądzenie gminnej ewidencji zabytków archeologicznych i jej systematyczn ą aktualizacj ę; − sporz ądzenie gminnej ewidencji zabytków małej architektury (kapliczki, krzy Ŝe przydro Ŝne); − udost ępnienie i promocj ę zabytków nieruchomych; − edukacj ę w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego; − zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania; − popraw ę stanu zachowania zabytkowych cmentarzy; − stworzenie wykazu obszarów ruralistycznych, zespołów i obiektów nieruchomych, stanowisk archeologicznych typowanych do wpisu do rejestru zabytków z terenu gminy w celu uwzgl ędnienia w dokumentach planistycznych i inwestycyjnych gminy; − ochron ę archeologicznego dziedzictwa kulturowego w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego.

80 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica

Konsekwentne i planowe realizowanie zada ń kompetencyjnych samorz ądu dotycz ących opieki nad zabytkami jest potwierdzeniem uznania znaczenia dziedzictwa kulturowego dla rozwoju gminy. Władze samorz ądowe w swoich działaniach planistycznych powinny szczególnie uwzgl ędni ć:

– rygorystyczne przestrzeganie zakazów i nakazów obowi ązuj ących w stosunku do obiektów zabytkowych, obiektów znajduj ących si ę w gminnej ewidencji zabytków, stanowisk archeologicznych oraz stref ochrony konserwatorskiej,

– zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania,

– dopasowanie współczesnych programów mieszkalno-usługowych do historycznej funkcji obiektów i zespołów zabytkowych, poprzez ich adaptacj ę zgodn ą z zasadami ochrony zabytku,

– wyeksponowanie zabytków, dokładne ich oznakowanie oraz podkre ślenie walorów krajobrazu kulturowego,

– wykreowanie wizerunku gminy i to Ŝsamo ści mieszka ńców poprzez wspieranie aktywno ści lokalnej maj ącej na celu poszanowanie dziedzictwa kulturowego,

– zwi ększenie atrakcyjno ści zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych,

– uregulowanie stanu formalno-prawnego obiektów i obszarów zabytkowych,

– wspieranie inicjatyw sprzyjaj ących wzrostowi środków finansowych na opiek ę nad zabytkami, mi ędzy innymi przygotowanie wła ścicieli i dysponentów obiektów zabytkowych do wykorzystania w opiece nad zabytkami funduszy strukturalnych Unii Europejskiej,

– tworzenie miejsc pracy zwi ązanych z opiek ą nad zabytkami,

– powszechn ą edukacj ę w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego,

– zintegrowanie ochrony dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego oraz przyj ęcie odpowiednich zasad w polityce zagospodarowania przestrzeni: np. rozbudowa ście Ŝek - tras turystycznych z tworzeniem bazy noclegowo-Ŝywieniowej dla uczestników pieszych, rowerowych w ędrówek i spływów kajakowych i stateczków turystycznych po rzece Warcie.

9. Propozycje rozwiązań alternatywnych do rozwiązań zawartych w projektowanym dokumencie Nowe tereny pod zabudow ę planuje si ę głównie w s ąsiedztwie istniej ącej ju Ŝ zabudowy. Lokalizacje te wynikaj ą, z konieczno ści rozwoju wielofunkcyjnego poszczególnych miejscowo ści, a tak Ŝe wniosków prywatnych inwestorów.

81 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica

W zapisach projektu studium stwierdzono, i Ŝ ze wzgl ędu na istniej ące: rolnicze, przyrodnicze, kulturowe i społeczno-gospodarcze uwarunkowania rozwoju i zagospodarowania przestrzennego gminy oraz w miar ę równomierny rozwój poszczególnych funkcji i form zagospodarowania, jak równie Ŝ wyst ępowanie jednoznacznych czynników mog ących by ć motorem rozwoju wybranych dziedzin, nie znaleziono uzasadnienia do wariantowania rozwoju gminy. Niemo Ŝliwe wydaje si ę wprowadzanie rozwi ąza ń alternatywnych w przypadku obszarów wył ączonych z zabudowy. Zasi ęg tych terenów został wyznaczony w oparciu o analiz ę wyst ępowania w granicach gminy terenów cennych przyrodniczo oraz funkcjonowania powi ąza ń ekologicznych ró Ŝnego szczebla. Głównym celem obecności tych terenów w wyznaczonych miejscach jest, nie tylko zachowanie obszarów cennych przyrodniczo, ale tak Ŝe utrwalanie korytarzy ekologicznych, szczególnie tych o znaczeniu lokalnym i ponadlokalnym, które podlegaj ą bardzo silnym wpływom antropopresji. Wyznaczenie tych terenów w innych miejscach mogłoby negatywnie wpłyn ąć na funkcjonowanie całego systemu przyrodniczego gminy Brodnica i terenów s ąsiednich. Równie Ŝ wyznaczenie terenów rolniczej przestrzeni jest efektem analizy warunków glebowych przeprowadzonej na podstawie map glebowo-rolniczych. S ą to czynniki niezmienne, które w sposób jednoznaczny okre ślaj ą zasi ęg obszarów przydatnych dla intensywnej produkcji rolnej. Uwarunkowania glebowe były jednym z głównych czynników delimitacji obszarów struktury przestrzennej gminy Rozwi ązania wariantowe w zagospodarowaniu przestrzennym gminy Brodnica mog ą mie ć miejsce jedynie przy rozwi ązaniach poszczególnych elementów przestrzeni. Dla przykładu w przypadku rozwoju kanalizacji sanitarnej, projekt studium dopuszcza alternatywne rozwi ązania gospodarki ściekowej w gminie, oparte na istniej ących systemach kanalizacji sanitarnej. W gminie Brodnica w du Ŝej cz ęś ci rozwój przestrzenny jest determinowany przez przestrzenie o charakterze przyrodniczym, które w du Ŝej cz ęś ci obj ęte s ą ochron ą prawn ą, ograniczenia zwi ązane z konfiguracj ą terenu (du Ŝy udział powierzchni o nachyleniu uniemo Ŝliwiaj ącym realizacj ę zabudowy) oraz konieczno ści ą ochrony rolniczej przestrzeni produkcyjnej. W wi ększo ści przypadków nowe tereny pod zabudow ę wyznaczone zostały w s ąsiedztwie ju Ŝ istniej ących terenów zainwestowanych.

82 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica

10. Propozycje dotyczące przewidywanych metod analizy skutków realizacji postanowień projektowanego dokumentu oraz częstotliwość jej przeprowadzania Monitoring analizy skutków realizacji postanowie ń studium przestrzeni omawianego obszaru w przyszło ści powinien odbywa ć si ę poprzez standardowe działania prowadzone przez ró Ŝne instytucje działaj ące na ró Ŝnych szczeblach administracyjnych. Administracja gminna powinna by ć odpowiedzialna za prawidłow ą gospodark ę odpadami oraz prawidłowe odprowadzanie ścieków sanitarnych, a tak Ŝe wód opadowych i roztopowych. Działania te powinny by ć zgodne z powiatowym i gminnym programem ochrony środowiska oraz powiatowym i gminnym planem gospodarki odpadami. W przypadku realizacji obiektów budowlanych powinny by ć przeprowadzane analizy porealizacyjne. Proponuje si ę przynajmniej raz w okresie trwania kadencji rady gminy przeprowadzenie analizy stopnia zaawansowania realizacji ustale ń studium. Stan środowiska, równie Ŝ na obszarze gminy Brodnica, oceniany jest na podstawie bada ń prowadzonych w sieci punktów kontrolno-pomiarowych tworz ących jednolity system monitorowania środowiska. Najwa Ŝniejsze elementy środowiska (woda, gleba, powietrze) podlegaj ą w wybranych punktach standardowym i systematycznym pomiarom i obserwacjom. Badania wód podziemnych mog ą by ć prowadzone przez Pa ństwowy Instytut Geologiczny oraz Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu. Za monitoring stanu czysto ści wód rzeki Warty i innych rzek, a tak Ŝe jezior, odpowiedzialny jest Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu. Obserwacjami rzeki Warty (stany wody, przepływy) zajmuje si ę Regionalny Zarz ąd Gospodarki Wodnej w Poznaniu. Monitoring klimatu akustycznego na omawianym obszarze powinien by ć przeprowadzany przez powiatowe słu Ŝby inspektoratu sanitarnego. Cz ęstotliwo ść prowadzenia przyszłego monitoringu powinna by ć dopasowana do stopnia zaawansowania realizacji poszczególnych ustale ń studium. W granicach gminy Brodnica monitoring obszarów przyrodniczych prawnie chronionych odbywa ć si ę b ędzie zgodnie z planami ochrony, które s ą przygotowywane dla tych obszarów.

11. Informacje o moŜliwym transgranicznym oddziaływaniu na środowisko postanowień projektu studium Na mawianym obszarze nie przewiduje si ę realizacji w przyszło ści przedsi ęwzi ęć uj ętych w projekcie studium, które mogłyby mie ć transgraniczne oddziaływanie.

83 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica

12. Ocena końcowa – wnioski Powy Ŝsz ą prognoz ę wykonano w ramach przeprowadzania strategicznej oceny oddziaływania na środowisko. W dokumencie tym okre ślone zostały główne zagro Ŝenia i potencjalne skutki mog ące wynikn ąć z realizacji nowo planowanych ustale ń projektu studium. W prognozie przedstawiono równie Ŝ rozwi ązania, które maj ą ograniczy ć negatywne oddziaływanie na środowisko wybranych ustale ń. Konieczno ść zmiany obowi ązuj ącego dotychczas studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania gminy Brodnica wynikn ęła z pojawienia si ę nowych uwarunkowa ń środowiskowych, społecznych i gospodarczych, mog ących mie ć wpływ na dalszy rozwój gminy. W trakcie obowi ązywania obecnego studium, uchwalono Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Wielkopolskiego, który wyznaczył nowe zadania rz ądowe, regionalne i ponadlokalne na obszarze całego województwa wielkopolskiego. W mi ędzyczasie pojawiły si ę tak Ŝe rozporz ądzenia ustanawiaj ące i zmieniaj ące granice obszarów Natura 2000, obejmuj ące swoim zasi ęgiem znaczn ą cz ęść powierzchni gminy. Wraz z rozwojem przestrzennym i gospodarczym gminy, wyst ąpiła tak Ŝe konieczno ść wyznaczenia nowych terenów pod zabudow ę mieszkaniow ą i produkcyjno-usługow ą, a tak Ŝe pod tereny górnicze. Cz ęść z wymienionych wy Ŝej zada ń mo Ŝe mie ć znacz ąco negatywne oddziaływanie na środowisko. Do grupy tych przedsi ęwzi ęć nale Ŝy doda ć wyznaczone w projekcie studium tereny górnicze oraz modernizacje dróg. Dla wi ększo ść wy Ŝej wymienionych przedsi ęwzi ęć , wymagane b ędzie lub mo Ŝe by ć wymagane sporz ądzenie stosownego raportu, który w sposób precyzyjny powinien okre śli ć ich oddziaływanie na środowisko zgodnie z Rozporz ądzeniem Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2004 r. w sprawie okre ślenia rodzajów przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko oraz szczegółowych uwarunkowa ń zwi ązanych z kwalifikowaniem przedsi ęwzi ęcia do sporz ądzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko (Dz. U. Nr 257 poz. 2573 ze zm.). W prognozie przedstawiono tak Ŝe ogólne działania, które mo Ŝna podj ąć przy realizacji tych inwestycji, aby ich negatywne oddziaływanie na środowisko było jak najmniejsze. W granicach gminy Brodnica nie stwierdzono obszarów, gdzie nast ępowałyby powa Ŝne konflikty przestrzenne mi ędzy konieczno ści ą rozwoju przestrzennego, a ochron ą obszarów cennych przyrodniczo. Przedstawiony w projekcie studium podział gminy na strefy o okre ślonej polityce przestrzennej ( strefa obj ęta najwyŜsz ą ochron ą, strefa rolniczo-le śna , strefa zurbanizowana ) z punktu widzenia ochrony środowiska wydaje si ę uzasadniony. Z jednej strony uwzgl ędnia konieczno ść ochrony zasobów cennych przyrodniczo i kulturowo, a z drugiej strony wykorzystuje je do dalszego rozwoju, uwzgl ędniaj ącego zasad ę

84 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica

zrównowa Ŝonego rozwoju. Mo Ŝna te Ŝ stwierdzi ć po analizie poszczególnych zapisów studium, i Ŝ struktura przestrzenna gminy i wyznaczone dla niej kierunki zagospodarowania przestrzennego zostały podporz ądkowane w du Ŝym stopniu ochronie przestrzeni przyrodniczej. W zaprezentowanej w projekcie studium strukturze przestrzennej gminy wida ć wyra źny nacisk na mo Ŝliwo ść wykorzystania do rozwoju gospodarczego gmin jej walorów przyrodniczych i kulturowych. W ustaleniach projektu studium znajduje si ę wiele zapisów odnosz ących si ę do zasady zrównowa Ŝonego rozwoju. Zapisy te umo Ŝliwi ą zachowanie prawidłowych proporcji przy przeznaczaniu terenów na poszczególne cele oraz b ędą pomocne przy okre ślaniu zada ń zwi ązanych z ich zagospodarowaniem, pozwalaj ą na zachowanie lub przywrócenie na nich równowagi przyrodniczej i prawidłowych warunków Ŝycia. W dokumencie tym du Ŝo uwagi po świ ęca si ę obszarom przyrodniczym prawnie chronionym, wyst ępuj ącym w granicach gminy, okre śla si ę zasady ich ochrony na podstawie przepisów odr ębnych. W dokumencie tym znalazły si ę równie Ŝ zapisy odnosz ące si ę do funkcji i powi ąza ń ekologicznych wybranych terenów przyrodniczych, a tak Ŝe uwzgl ędniono kierunki powi ąza ń ekologicznych. Przejawem proekologicznego charakteru projektu studium maj ą by ć zapisy mówi ących o konieczno ści ochrony wszystkich obszarów i obiektów cennych przyrodniczo. Projekt studium zakłada równie Ŝ realizacj ę w przyszło ści wielu innych działa ń o charakterze proekologicznym, takich jak: rozwój sieci kanalizacji sanitarnej, rozwój siei gazoci ągowej. W projekcie studium znalazły si ę równie Ŝ działania do realizacji, których celem jest racjonalne wykorzystanie walorów przyrodniczych i kulturowych gminy, głównie do celów turystyki i rekreacji. Przedstawione w projekcie studium ustalenia maj ą stanowi ć podstaw ę do zmian przestrzennych w gminie Brodnica. Proponowane zapisy w projekcie studium, przy uwzgl ędnieniu wy Ŝej przedstawionych uwag, z punktu widzenia ochrony środowiska s ą mo Ŝliwe do realizacji.

13. Streszczenie w języku niespecjalistycznym

Sporz ądzenie powy Ŝszej prognozy jest jednym z etapów przeprowadzania strategicznej oceny oddziaływania na środowisko. Jest ona niezb ędnym dokumentem dla wymaganych przepisami prawa uzgodnie ń i opiniowa ń, jest tak Ŝe dokumentem pomocniczym przy konsultacjach społecznych projektu studium. Głównym celem sporz ądzenia prognozy jest okre ślenie zagro Ŝeń i skutków mog ących wynikn ąć z realizacji nowo planowanych ustale ń projektu studium. W prognozie zagadnienia gospodarcze i społeczne wynikaj ące z ustale ń projektu studium analizowane były z zagadnieniami w zakresie ochrony środowiska, a nast ępnie oceniane pod k ątem ich zgodno ści z polityk ą

85 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica zrównowa Ŝonego rozwoju. Przedło Ŝony do prognozy projekt zmiany studium, opracowywany dla całego obszaru gminy Brodnica, ma kształtowa ć i realizowa ć polityk ę przestrzenn ą na obszarze całej gminy. Konieczno ść przeprowadzenia zmiany dotychczasowego studium wynikała, mi ędzy innymi, z konieczno ści uwzgl ędnienia:

– ustale ń uchwalonego w 2001 r. Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Wielkopolskiego (nowych zada ń ponadlokalnych),

– nowych form ochrony przyrodniczej (w tym obszarów Natura 2000),

– nowych uwarunkowa ń prawnych w ró Ŝnych dziedzinach,

– nowych terenów pod zabudow ę mieszkaniow ą, produkcyjno-usługow ą,

– nowych terenów górniczych. W pierwszej cz ęś ci prognozy przedstawiono informacje wst ępne dotycz ące podstaw prawnych, metodyki oraz rodzaju wykorzystanych do prognozy materiałów. Nast ępnie scharakteryzowano w sposób ogólny zawarto ść i główne zało Ŝenia projektu studium. W strukturze przestrzennej gminy uwidacznia si ę wyra źny podział na: stref ę, gdzie rozwój przestrzenny podporz ądkowany jest ochronie środowiska ( strefa obj ęta najwy Ŝsz ą ochron ą), stref ę, gdzie procesy urbanizacyjne b ędą miały ograniczony charakter (strefa rolniczo-le śna ), oraz stref ę intensywnych procesów inwestycyjnych ( strefa zurbanizowana) . W dalszej cz ęś ci prognozy, wykorzystuj ąc informacje z cz ęś ci projektu studium „Uwarunkowania” , przeprowadzono ogóln ą charakterystyk ę stanu środowiska oraz analiz ę potencjalnych zmian w przypadku braku realizacji postanowie ń studium. W strukturze przestrzennej gminy wida ć wyra źną dwudzielno ść . Centralna z zachodnia cz ęść gminy, to przestrze ń zdominowana przez grunty rolne pomi ędzy, którymi zlokalizowana jest wi ększo ść miejscowo ści gminy. Wschodnia cz ęść gminy obejmuje dolin ę Warty, tereny cenne przyrodniczo, z du Ŝą powierzchni ą terenów le śnych i mał ą liczb ą jednostek osadniczych. W dalszej cz ęść prognozy dokonano rozpoznania wyst ępowania ró Ŝnych form ochrony prawnej terenów cennych przyrodniczo i przeanalizowano problemy zwi ązane z ich ochron ą. Cech ą charakterystyczn ą przestrzeni tej gminy jest fakt, Ŝe wi ększo ść jej terenów została w ró Ŝny sposób przekształcona antropogenicznie: fragment rzeki Warty został cz ęś ciowo uzbrojony, mniejsze cieki zostały skanalizowane, w ich s ąsiedztwie wybudowano stawy, a w przeszło ści prowadzono eksploatacj ę w kilku miejscach kruszywa naturalnego, co wi ązało si ę z trwałymi zmianami rze źby. Tereny cenne przyrodniczo gminy zostały obj ęte ochron ą w ramach dwóch obszarów Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 oraz granicami dwóch parków krajobrazowych; stwierdzono tak Ŝe du Ŝą , jak na powierzchni ę gminy, liczb ę pomników przyrody (22). Za główne problemy zwi ązane z ochron ą środowiska uznano presj ę terenów s ąsiednich na tereny cenne przyrodniczo. Coraz trudniej jest zachowa ć pierwotne stosunki gruntowo-wodne, a co za tym idzie

86 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica naturalne siedliska przyrodnicze, czysto ść wód powierzchniowych oraz ograniczy ć nawo Ŝenie gleb w s ąsiedztwie terenów cennych przyrodniczo. Nale Ŝy jednak podkre śli ć, ze na obszarze gminy nie wyst ępuj ą powa Ŝne konflikty mi ędzy rozwojem przestrzennym (urbanizacj ą), a ochron ą terenów cennych przyrodniczo. W dalszej cz ęś ci prognozy przeanalizowano odniesienie si ę zapisów zawartych w projekcie studium do celów ochrony środowiska ustanowionych na ró Ŝnych szczeblach, od mi ędzynarodowego pocz ąwszy, a na lokalnym sko ńczywszy. Najcz ęś ciej we wszystkich tych dokumentach pojawia si ę zapis mówi ący, Ŝe obecny rozwój gospodarczy, w tym równie Ŝ przestrzenny musi odbywa ć si ę poprzez realizacj ę, mi ędzy innymi celów proekologicznych. Odniesienia o proekeologicznym lub zrównowa Ŝonym rozwoju zawarte są w wielu zapisach projektu studium przy omawianiu ró Ŝnych zagadnie ń przestrzennych. Jedn ą z najwa Ŝniejszych cz ęś ci sporz ądzonej prognozy była analiza i ocena przewidywanych znacz ących oddziaływa ń na środowisko realizacji postanowie ń projektu studium. Zwrócono tu głównie uwag ę na wpływ na środowisko planowanych terenów górniczych, modernizacji dróg, a tak Ŝe rozwój terenów mieszkaniowych, produkcyjnych i usługowych. Przeprowadzona analiza wykazała istotny wpływ przestrzeni przyrodniczej na obecny rozwój przestrzenny i funkcjonalny gminy Brodnica. W analizie tej zwrócono tak Ŝe szczególn ą uwag ę na przydatno ść terenów pod planowane dla nich funkcje w projekcie studium. Okre ślono potencjaln ą odporno ść na zmiany wybranych elementów środowiska przyrodniczego. W kolejnej cz ęś ci przedstawiono szereg propozycji rozwi ąza ń maj ących na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensacj ę przyrodnicz ą zaproponowanych w projekcie studium negatywnych oddziaływa ń na środowisko. W stosunku do ka Ŝdego elementu środowiska, który w jaki ś sposób mo Ŝe zosta ć zagro Ŝony w wyniku realizacji ustale ń projektu studium zaproponowano rozwi ązania aby zminimalizowa ć negatywne oddziaływanie planowanych przedsi ęwzi ęć . Ze wzgl ędu na specyfik ę sposobu rozwoju i zagospodarowania przestrzennego gminy Brodnicy (równomierny rozwój poszczególnych funkcji i form zagospodarowania) nie znaleziono uzasadnienia do wariantowania rozwoju gminy. Dopuszcza si ę rozwi ązania wariantowe jedynie w przypadku inwestycji w zakresie infrastruktury technicznej (kanalizacji sanitarnej). Nast ępnie przedstawiono w prognozie propozycje metod analizy skutków realizacji postanowie ń ustale ń projektu studium. W tej cz ęś ci dokumentu znalazł si ę zapis mówi ący, Ŝe przynajmniej raz w okresie trwania kadencji rady gminy powinna zosta ć przeprowadzona analiza stopnia zaawansowania realizacji ustale ń studium. W prognozie przedstawiono równie Ŝ inne rodzaje monitoringu prowadzonego a obszarze gminy Brodnica, których wyniki mo Ŝna równie Ŝ wykorzysta ć do tych celów.

87 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica

W niniejszej prognozie nie stwierdzono, aby jakiekolwiek planowane przedsi ęwzi ęcie w projekcie studium miało w przyszło ści transgraniczne oddziaływanie. W niniejszej prognozie uznano, ze realizacja ustaleń studium, przy uwzgl ędnieniu wy Ŝej przedstawionych uwag, z punktu widzenia ochrony środowiska, jest mo Ŝliwa.

88 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica

14. Literatura 1. „Econet” Polska 1995 - Koncepcja Krajowej Sieci Ekologicznej, Fundacja IUCN, red. A. Liro, Warszawa [1998]. 2. Geografia Polski, Środowisko przyrodnicze, L. Starkel 1999. 3. Geografia regionalna Polski, J. Kondracki [1998]. 4. Katalog miejscowo ści województwa wielkopolskiego, US w Poznaniu 2000 r. 5. Krajowy plan gospodarki odpadami, uchwała Rady Ministrów Nr 219 z 29 pa ździernika 2002 r., w sprawie Krajowego planu gospodarki odpadami (M.P. z 2003 r. Nr 11, poz. 159). 6. Lokalizacje elektrowni wiatrowych energetycznych w studiach gmin i planach miejscowych, Nekanda-Trepka J. (w:) Problemy planistyczne wiosna 2009, Seminarium szkoleniowe, Wrocław, marzec 2009 r. 7. Mapa hydrograficzna, skala 1:50 000, arkusze Mosina, Czempi ń, Pozna ń 8. Mapa glebowo-rolnicza gminy Brodnica w skali 1:25 000. 9. Mapa sozologiczna, skala 1:50 000, arkusze Mosina, Czempi ń. 10. Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony A.S. Kleczkowski [1990]. 11. Mapy topograficzne, 1:50 000, arkusze Mosina, Czempi ń. 12. Ocena aktualno ści Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Brodnica. 13. Ocena planów i przedsi ęwzi ęć znacz ąco oddziaływuj ących na obszary Natura 2000, wytyczne metodyczne dotycz ące przepisów artykułu 6(3) i (4) dyrektywy siedliskowej 92/43/EWG, Komisja Europejska DG Środowisko, listopad 2001 r. 14. Obja śnienia do mapy obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony A.S. Kleczkowski, Wyd. AGH Kraków [1990]. 15. Obowi ązuj ące miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego na obszarze gminy Brodnica. 16. Obszary wa Ŝne dla ptaków w okresie gniazdowania oraz migracji na terenie województwa wielkopolskiego, WBPP, Pozna ń 2008 r. 17. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Wielkopolskiego (uchwała Nr XLI/628/2001 Sejmiku Województwa Wielkopolskiego z dnia 26 listopada 2001 r.), Pozna ń 2001 r. 18. “Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Wielkopolskiego, Kierunki Polityki Przestrzennej Synteza, J. Michałowski (red.), Wielkopolskie Biuro Planowania Przestrzennego, Pozna ń 2001. 19. Plan Gospodarki Odpadami dla gminy Brodnica na lata 2004-2007 z perspektyw ą na lata 2008-2015, 2004 r.

89 Studium uwarunkowa ń… gm. Brodnica

20. Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Brodnica na lata 2004-2006 i 2007-2013, Brodnica, sierpie ń 2004 r. 21. „Polityka ekologiczna pa ństwa w latach 2009-2012 z perspektyw ą do roku 2016” (Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 22 maja 2009 r. w sprawie przyj ęcia dokumentu „Polityka ekologiczna Pa ństwa w latach 2009-2012 z perspektyw ą do roku 2016” (M.P. Nr 34 poz. 501). 22. Powodzie a planowanie przestrzenne, poradnik, IGPiK, Kraków 1999. 23. Prognozowanie skutków przyrodniczych planu zagospodarowania przestrzennego” –poradnik metodyczny IGPiK Kraków 1998. 24. Projekt studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Brodnica, cz ęść Uwarunkowania i Kierunki. 25. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego. 26. Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 2008, WIO Ś 2009 r. 27. Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego powiatu śremskiego 2004-2014, Śrem czerwiec 2004 r. 28. Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Brodnica, Invest - Plan sp. z o.o. Biuro Planowania Przestrzennego, Architektury i Usług Inwestycyjnych, Brodnica, marzec 2000 r. 29. Systematyka Gleb Polski – Roczniki Gleboznawcze 1989. 30. Wojewódzka Ewidencja Zabytków.