Zachowanie Lokalnego Dziedzictwa
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
pod redakcją Moniki Bulińskiej Zachowanie lokalnego dziedzictwa - świątki przydrożne, kościoły i cmentarze w regionie śremskim Praca pod redakcją: Moniki Bulińskiej Teksty: Opis świątków przydrożnych i kościołów: Anna Michalak, Ryszard Ratajczak Opis cmentarzy katolickich: Monika Bulińska Opis cmentarzy ewangelickich: Bogusław Kuik Opis cmentarzy żydowskich: Monika Bulińska Zebranie materiałów: Monika Bulińska, Bogusław Kuik, Anna Michalak, Ryszard Ratajczak Zdjęcia: Monika Bulińska, Anna Michalak, Bogusław Kuik, Muzeum Archidiecezjalne w Poznaniu (str. 456 i 457), Muzeum Narodowe w Poznaniu (str. 5) Korekta tekstu: Anna Augustyniak-Osiewicz spis treści 3 Projekt graficzny i skład: Elżbieta Kidacka (www.kidacka.pl) Wstęp · 4 Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Brodnickiej GNIAZDO · 8 Wydawca: Unia Gospodarcza Regionu Śremskiego Kapliczki, figury i krzyże przydrożne · 10 – Śremski Ośrodek Wspierania Małej Przedsiębiorczości Kościoły i kaplice · 288 ul. Okulickiego 3, 63-100 Śrem Cmentarze w regionie śremskim · 330 tel. / fax: +48 61 28 32 704 - ewangelickie · 332 [email protected] - katolickie · 360 www.unia.srem.com.pl - żydowskie · 458 Współpraca: Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Brodnickiej GNIAZDO Wykaz osób, które udzieliły informacji niezbędnych przy tworzeniu wydawnictwa · 461 Grzybno 32, 63-112 Brodnica tel. 601 509 600 Bibliografia · 468 [email protected] www.tpzb.org Śrem 2013 Wstęp 4 Wstęp 5 Książka, którą trzymacie Państwo w ręku, jest kontynuacją projektu „Zachowanie lokalnego dziedzictwa – świątki przydrożne i kościoły w regionie śremskim”, reali- zowanego przez Stowarzyszenie Unia Gospodarcza Regionu Śremskiego – Śremski Ośrodek Wspierania Małej Przedsiębiorczości. Głównym celem projektu jest po- pularyzacja wiedzy na temat dziedzictwa kulturowego regionu śremskiego poprzez inwentaryzację obiektów sakralnych – świątków przydrożnych, kościołów i cmenta- rzy – oraz wydanie publikacji opisującej obiekty będące przedmiotem inwentaryza- cji wraz z ich charakterystyką architektoniczną, genezą powstania i śladami ludzkiej działalności jako przejawem kultywowania lokalnych tradycji. W latach 2007–2010 Stowarzyszenie wydało cztery zeszyty dotyczące świątków przydrożnych i kościołów w regionie śremskim (Zeszyt I – Książ Wlkp., Zeszyt II – Brodnica, Zeszyt III – Dolsk, Zeszyt IV – Śrem). „Zachowanie lokalnego dziedzictwa – światki przydrożne, kościoły i cmentarze Portret trumienny w regionie śremskim” to wydawnictwo w dużej części wykorzystujące materiały ze- kobieta z Dolska, brane podczas prac nad wspomnianymi powyżej czterema zeszytami. Opublikowanie Muzeum Archidiecezjalne tej książki wymagało jednak odwiedzenia raz jeszcze wszystkich obiektów sakralnych w Poznaniu Zachowanie lokalnego dziedzictwa ... Wstęp w regionie śremskim. Wędrówka ta rozpoczęła się w czerwcu 2011 r., kiedy to wraz są w centrum zainteresowania, a instytucje i mieszkańcy chcą uczestniczyć w posze- z nadejściem ciepłych dni, począwszy od gminy Brodnica, rozpoczęto aktualizację rzaniu wiedzy w tym zakresie, tak długo będzie trwało jego uzupełnianie. fotografii kapliczek, kościołów, figur i krzyży. I tak od krzyża do figury, od figury do I tak oto oddajemy w Państwa ręce niniejszą książkę. Niech wywoła ona chwilę krzyża zrobiono ponad 3000 zdjęć, z których te najładniejsze mają Państwo okazję zadumy i refleksji nad tym, czego nie znamy, a co jest tuż obok nas. Niech rozbudzi tu i teraz zobaczyć. Nie wszystkie są idealne, choć robione były z wielką starannością, w nas zainteresowanie o obiektach sakralnych, a pogłębianie o nich wiedzy właściwie aczkolwiek należy zaznaczyć, że amatorską ręką. przekazanej naszym dzieciom niech będzie najcenniejszym prezentem dla kolejnych Opisy bazują głównie na ustnych relacjach mieszkańców naszego regionu. Mimo pokoleń. że zostały zaktualizowane, poprawione, wzbogacone o dodatkowe informacje, nie za- wsze prezentują tylko i wyłącznie prawdę. Pamięć ludzka bywa bowiem ulotna, a mija- Miłej lektury życzą jący czas tylko potęguje jej zanikanie. Dlatego tak ważne jest przekazywanie informa- Monika Bulińska, Anna Michalak, Bogusław Kuik cji z pokolenia na pokolenie, aby właśnie ocalić je od zapomnienia. Jakże więc trafne okazują się słowa Tadeusza Kotarbińskiego, że „przeszłość zachowana w pamięci staje się częścią teraźniejszości”. Przypomnijmy, że wszystko zaczęło się od osoby p. Leszka Dudziaka i jego pomysłu 6 zinwentaryzowania świątków przydrożnych, który powstał w 2004 r. Olbrzymią pracę 7 wykonali pracownicy Centrum Kultury w Książu Wlkp. z p. dyr. Ireną Sikorą na czele. W 2006 r. Stowarzyszenie Unia Gospodarcza Regionu Śremskiego – Śremski Ośro- dek Wspierania Małej Przedsiębiorczości powróciło do tematu. Dzięki uzupełnieniu posiadanych już informacji udało się sfinalizować prace i wydać w 2007 r. pierwszy zeszyt opisujący obiekty sakralne w gminie Książ Wlkp. W kolejnych latach zrealizo- wano ten temat w podobny sposób w gminach: Brodnicy, Dolsku i (w 2010 r.) w Śre- mie. Osobą, która opracowała zebrane informacje do wyżej wymienionych zeszytów, był p. Ryszard Ratajczak, początkowo stażysta w Centrum Kultury, później pracownik Stowarzyszenia. Pod koniec 2011 r. po raz kolejny pojawił się pomysł uzupełnienia publikacji o informacje dotyczące cmentarzy katolickich, ewangelickich i żydowskich. Jednocze- śnie zapadła decyzja o połączeniu informacji o wszystkich obiektach sakralnych ze wszystkich gmin w jedno wydawnictwo dotyczące regionu śremskiego. W nasze prace chętnie włączyło się Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Brodnickiej „GNIAZDO”, które opracowało materiał związany z cmentarzami ewangelickimi. Książka „Zachowanie lokalnego dziedzictwa – świątki przydrożne, kościoły i cmen- tarze w regionie śremskim” nie wyczerpuje tematu, bo tak długo, jak obiekty sakralne Śrem 2013 Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Brodnickiej GNIAZDO wszechnienie walorów: krajobrazowych, cennych miejsc dziedzictwa kulturowego, obiektów przyrodniczych i architektonicznych regionu, - „Konkurs Hodowli Dyni Olbrzymiej” - promocja gminy Brodnica oraz upo- wszechnianie i popularyzacja uprawy dyni. Projekty zrealizowane w pierwszych kilkunastu miesiącach działalności stowarzy- szenia, potwierdzają pasję i zaangażowanie członków w działalność na rzecz lokal- nego środowiska. TPZB Gniazdo jest stowarzyszeniem „młodym”, a już pozytywnie zaznaczyło się na terenie gminy Brodnica, w której skupia swoje działania. Przy okazji renowacji cmentarzy w gminie Brodnica, zrodził się pomysł stworze- nie pełnej ewidencji cmentarzy ewangelickich na terenie powiatu śremskiego – jest ich łącznie 16. W roku 2011 została wykonana dokumentacja fotograficzna i opisowa wszystkich cmentarzy ewangelickich, uzupełniona o dane znajdujące się w archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Poznaniu. Wyniki zostały opubliko- Towarzystwo Przyjaciół Ziemi wane na stronie internetowej grzybno.info.pl. 8 Brodnickiej GNIAZDO Dodatkowo materiał na temat cmentarzy ewangelickich w powiecie śremskim został 9 wykorzystany w tej wydanej przez Stowarzyszenie Unia Gospodarcza Regionu Śrem- skiego - Śremski Ośrodek Wspierania Małej Przedsiębiorczości książce. Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Brodnickiej GNIAZDO powstało w 2011 r. Stowa- rzyszenie skupia osoby cechujące się aktywnością w działalności społecznej, zainte- resowane działaniami związanymi z pielęgnowaniem tradycji, pobudzaniem świado- mości społecznej, popularyzacją regionu i jego walorów zarówno historycznych jak i współczesnych, np. turystycznych i przyrodniczych. Funkcjonowanie w ramach sto- warzyszenia pozwala na profesjonalne działania oraz uzyskanie podmiotowości, nie- zbędnej przy realizacji projektów i kontaktach z innymi organizacjami i instytucjami. Dotychczas stowarzyszenie zrealizowało projekty: - „Przebierańcy Wielkanocni w Grzybnie” - przywrócenie we wsi Grzybno zanie- chanej od ponad 20 lat ludowej tradycji, nadanie jej oprawy nawiązującej do lokal- nych zwyczajów kultywowanych przez dziesiątki lat (kontynuacja w kolejnych la- tach), - „Pamiętajmy o cmentarzach” - renowacja cmentarzy ewangelickich w Żabnie oraz Brodniczce, przywrócenie cmentarzy do lokalnej świadomości społecznej, upo- rządkowanie i nadanie tym miejscom właściwego charakteru, - „Uroki Ziemi Brodnickiej” - konkurs fotograficzny, którego celem jest upo- Kapliczki, figury i krzyże przydrożne Anna Michalak, Ryszard Ratajczak 10 Kapliczki, figury i krzyże przydrożne 11 Krzyże przydrożne, kapliczki oraz figury świętych stanowią obiekty małej architek- tury sakralnej i są nieodłączną częścią naszego krajobrazu. Lokalizacja tych obiektów zwykle też nie jest przypadkowa. Dawniej stawiane były głównie na rozstajach dróg wskazując wędrowcom drogę, ale były też znakami ułatwiającymi orientację. Po- wstawały również w przydomowych ogrodach, w szczerym polu czy po prostu przy drodze. Kapliczki pełniły szereg funkcji. Najczęściej powstawały w intencjach dziękczyn- nych, pochwalnych lub błagalnych. Stawiano je również na mogiłach znanych lub nie- znanych osób lub dla upamiętnienia ich samych bądź związanych z nimi wydarzeń. Dlatego każdy ze świątków przekazuje nam inną opowieść, inną historię. Wielo- krotnie wznoszone celem podziękowania Bogu symbolizują one ludzkie zwycięstwa, ale jakże często są też niemymi świadkami ludzkich słabości i tragedii. To właśnie te krzyże, figury świętych i kapliczki, na które większość z ludzi nie zwra- (22) (11) ca już dziś uwagi, pozostają niezauważalne, a przecież kryją tak wiele różnych historii, Błociszewo, gm. Śrem Błażejewo, gm. Dolsk Figura Krzyża Świętego Krzyż przydrożny wartych poznania i przekazania następnym pokoleniom. Zachowanie lokalnego