Verkiezingsdebat Defensie Maandag 3 september 2012, Perscentrum Nieuwspoort

Op maandag 3 september, iets meer dan een week voor de Tweede Kamerverkiezingen, organiseerden de Atlantische Commissie en de Koninklijke Vereniging ter Beoefening van de Krijgswetenschap (KVBK) in Perscentrum Nieuwspoort een verkiezingsdebat over Defensie. Centraal stond uiteraard de vraag of er wel of niet verder zou moeten worden bezuinigd op Defensie, maar ook vraagstukken als Europese samenwerking, de JSF en het draagvlak van Defensie kwamen uitgebreid aan bod. Het leverde een levendig en soms fel debat op tussen de kandidaat-Kamerleden (PvdA), (CDA), (SP), André Bosman (VVD), (D66), Ard Kleijer (ChristenUnie) en Arjan El Fassed (GroenLinks), maar ook zeker met het aanwezige publiek dat zich volop mengde in de discussie.

Cruciaal kruispunt

Bram Boxhoorn, directeur van de Atlantische Commissie, en debatleider Leonard Ornstein openden de bijeenkomst met een korte introductie. Er staat voor Defensie veel op het spel bij de verkiezingen, al wordt er in de campagnes van de politieke partijen weinig aandacht besteed aan het thema. Volgens Ornstein staat Defensie op een cruciaal kruispunt in een tumultueuze tijd. Volgens velen begeeft de krijgsmacht zich in de gevarenzone, terwijl anderen zich juist afvragen of er nog wel een leger nodig is. Hoog tijd dus voor een debat over de plannen van de politieke partijen voor het Nederlandse veiligheids- en defensiebeleid.

Allereerst mochten alle deelnemers aan het debat aangeven wat hun eerste daad zou zijn als minister van Defensie. De aftrap werd verricht door PvdA-kamerlid Eijsink die ijverde voor duidelijkheid richting alle Defensiemedewerkers over waar Nederland naartoe gaat met de krijgsmacht en buitenlands beleid. Ook Bosman en Hachchi wezen op het belang van duidelijkheid naar het personeel toe, al zouden de drie kandidaten waarschijnlijk niet dezelfde boodschap verkondigen. Eijsink en Hachchi hamerden vooral op intensievere Europese samenwerking en de politieke moed om voor Europa te kiezen, ook als daarvoor autonomie moet worden opgegeven. De VVD wil daarentegen niet verder bezuinigen op Defensie, net zomin als de aanwezige christelijke partijen. Raymond Knops gaf zelfs aan dat hij, in het hypothetische geval dat hij zou worden gevraagd om minister Hillen op te volgen, alleen zou instemmen op voorwaarde dat er niet verder bezuinigd zou worden. Hij stond daarmee lijnrecht tegenover de SP en GroenLinks; Van Bommel wilde meteen

1 een einde maken aan de Kunduz-missie en El Fassed pleitte voor meer internationale samenwerking en minder verkokering.

Stelling 1: Nederland kan geen goed buitenlands beleid voeren zonder sterk Defensiebeleid

De eerste stelling ging over geïntegreerd buitenlands beleid maar indirect ook over de bezuinigingen op Defensie. Tasten die bezuinigingen ook de armslag van Buitenlandse Zaken aan? Voor PvdA, D66 en GroenLinks hoeft dit niet het geval te zijn mits er goed op Europees niveau wordt samengewerkt. Rusland en China, zo gaf Wassila Hachchi aan, geven minder geld uit aan Defensie dan Europa maar behalen een beter resultaat, juist omdat Europa op dit gebied te versplinterd is. De ChristenUnie en de coalitiepartijen reageerden hierop door te stellen dat Europese samenwerking en verder bezuinigen niet samengaan; Ard Kleijer merkte op dat Nederland dan voor een dubbeltje op de eerste rang wil zitten. De SP ten slotte wil wel bezuinigen maar vindt verdere Europese defensiesamenwerking onrealistisch zolang er geen gemeenschappelijk buitenlands beleid wordt gevoerd.

Vanuit de zaal werden in de loop van het debat veel vragen afgevuurd op de politici, met name door bezorgde (oud-)militairen. Zo werd er gevraagd hoe Nederland de door de NAVO geëiste 2% van het BNP aan Defensie zou uitgeven (antwoord van Van Bommel: “niet”) en of Srebrenica niet had aangetoond dat internationale samenwerking onmogelijk wordt gemaakt door de overheersing van nationale belangen. Volgens Hachchi moesten er vooral lessen worden getrokken uit het Srebrenica- debacle,

Stelling 2: Het maatschappelijk draagvlak voor Defensie zakt weg

Vervolgens werd de debaters gevraagd waarom het draagvlak voor Defensie onder de bevolking tegenwoordig zo laag is. Hiervoor werd een aantal verklaringen gegeven:

2 Vrede en veiligheid zijn vanzelfsprekend geworden (ChristenUnie) Afschaffing van de dienstplicht (ChristenUnie) De binding tussen het volk en de krijgsmacht is verminderd (PvdA) De politiek heeft het draagvlak ondermijnd door te “hakken” op Defensie (VVD, CDA) De politiek heeft het draagvlak ondermijnd door oorlog te voeren waar dat niet had gemoeten, zoals in Irak en Uruzgan (SP) De media besteden alleen aandacht aan de totstandkoming van een missie maar niet aan het resultaat (GroenLinks)

Ook de Joint Strike Fighter kwam hier nog kort ter sprake. Voor de SP en GroenLinks is de investering in de JSF een voorbeeld bij uitstek van een proces dat schade heeft aangericht aan het imago van Defensie. Bosman zag de aanschaf van het gevechtsvliegtuig juist als “het kopen van buitenlands beleid voor de komende 30 jaar”.

Stelling 3: Europese defensiesamenwerking is een excuus om minder te investeren in de Nederlandse krijgsmacht

Vervolgens bracht Ornstein de discussie terug op een onderwerp dat al vaker aan bod was gekomen: Europese defensiesamenwerking. Volgens Raymond Knops wordt deze samenwerking aangegrepen om gemakkelijker bezuinigingen op het Nederlandse defensiebeleid door te kunnen voeren. Knops stelde echter dat er eerst geïnvesteerd zou moeten worden in onze krijgsmacht voordat Nederland kan beginnen aan het opbouwen van een goede en betrouwbare Europese samenwerking. Volgens Hachchi is er van een smoesje absoluut geen sprake, en is er bij D66 wel degelijk zorgvuldig nagedacht over de 500 miljoen die de partij wil bezuinigen op Defensie. André Bosman gaf aan dat de VVD niet voor Europese samenwerking is, maar voor samenwerking binnen Europa.

3 Vanuit de zaal werd er gevraagd wat nu precies de concrete plannen zijn van de verschillende partijen wat betreft Defensie en hoe de bezuinigingen zullen worden doorgevoerd. Alle kandidaat- Kamerleden werd gevraagd kort op deze vraag te reageren. El Fassed van GroenLinks antwoordde door te stellen dat er bezuinigd zal moeten worden op zwaar materieel. Hachchi benadrukte nogmaals dat er beter nagedacht moet worden over Europa dan het afgelopen kabinet gedaan heeft. Europese defensie hangt samen met Europees buitenlands beleid en dit zou de politiek dan ook moeten laten zien. Volgens Van Bommel zijn de lidstaten van de EU echter niet bereid om hun soevereiniteit wat betreft hun krijgsmacht over te dragen aan Brussel. Bezuinigen op Defensie is alleen mogelijk als eerlijk wordt toegegeven dat dit gevolgen heeft voor de veelzijdigheid en de ambitie van de Nederlandse krijgsmacht.

Wachten tot 12 september

Al met al was er in het gehele debat een duidelijke trend te herkennen. PvdA, D66 en GroenLinks benadrukten vooral het belang van een geïntegreerd buitenlands beleid (naast defensie ook diplomatie en ontwikkelingssamenwerking) en zo veel mogelijk Europese samenwerking. Bezuinigingen zijn daarbij een noodzakelijk kwaad. VVD, CDA en ChristenUnie zien het daarentegen niet zitten om meer te bezuinigen en maken ook enkele kanttekeningen bij het streven naar internationale samenwerking. Nederland werkt in hun ogen al veel samen met andere landen en Europese integratie op het gebied van defensie mag niet worden gebruikt als excuus om minder militaire uitgaven te hoeven doen. De SP staat op veel punten redelijk alleen, aangezien de partij wel wil bezuinigen maar ernstige twijfels heeft over buitenlands beleid op internationaal niveau. De socialisten willen vooral het ambitieniveau van Defensie naar beneden bijstellen en effectiever beleid gaan voeren.

Ten slotte was het woord aan Frans Osinga (bestuurslid van de KVBK) die het debat, dat hij kwalificeerde als open en eerlijk maar ook fel, mocht afsluiten. Hoewel er volgens hem nog veel langer gediscussieerd zou kunnen worden, is het nu vooral tijd om de verkiezingen af te wachten. Na 12 september zullen we pas weten welke richting het Nederlands defensiebeleid in zal slaan.

Koen Janssen en Lisanne Brans

4