Redactie: Gera Arts en Marko Bos Vaste medewerkers: Paul de Hen, Malgorzata Bos-Karczewska, Bart van Riel en Stefanie de Geus
Reacties, artikelen, boekbesprekingen en andere bijdragen graag naar: [email protected]
Website: www.europesebeweging.nl
Secretariaat EBN: NIEUWSBRIEF OKTOBER 2012 [email protected] Postbus 93539 2509 AM Den Haag The Norwegian Nobel Committee has decided that the Nobel Peace Prize for 2012 is to be awarded to the European Union Contributie: € 40 per jaar; tot 26 jaar € 20; (EU) . The union and its forerunners have for over six decades voor 65+ minimaal € 30; contributed to the advancement of peace and reconciliation, ING nr. 5031 van de EBN te Den Haag democracy and human rights in Europe.
In the inter-war years, the Norwegian Nobel Committee made
several awards to persons who were seeking reconciliation INHOUDSOPGAVE between Germany and France. Since 1945, that reconciliation has become a reality. The dreadful suffering in World War II demonstrated the need for a new Europe. Over a seventy-year Agenda 2 period, Germany and France had fought three wars. Today ‘20 jaar interne markt – Kansen in een open war between Germany and France is unthinkable. This shows Europa’ 2 how, through well-aimed efforts and by building up mutual Praktijkgerichte training EU fondsenwerven confidence, historical enemies can become close partners. voor young professionals 2 Honderd jaar heimwee. De geschiedenis van In the 1980s, Greece, Spain and Portugal joined the EU. The Polen in Nederland 2 introduction of democracy was a condition for their De EU en de implicaties voor de rijksbegroting 2 1 Kennisproeverij 2 membership. The fall of the Berlin Wall made EU membership Europadag 2012 3 possible for several Central and Eastern European countries, EBN Jong 3 thereby opening a new era in European history. The division EBN Jong activiteit: ‘Achter de schermen bij… between East and West has to a large extent been brought to de lobby’ 3 an end; democracy has been strengthened; many ethnically- Debatavond HOPE XXL 3 based national conflicts have been settled. EBN Jong goes International 3 Scholenproject Young Ideas for Europe 3 The admission of Croatia as a member next year, the opening Geknipt voor U 3 of membership negotiations with Montenegro, and the granting Verkiezingen 2012 en Europa 4 of candidate status to Serbia all strengthen the process of Europa is Berlijn én Parijs 4 De EU als politieke unie: droom of reconciliation in the Balkans. In the past decade, the possibility nachtmerrie? 4 of EU membership for Turkey has also advanced democracy Europa onmisbaar voor de regio 5 and human rights in that country. Analyse en Opinie 6 Naar een derde Europa: het sluitstuk ontbreekt 6 The EU is currently undergoing grave economic difficulties and Het woord kan wonderen doen 8 considerable social unrest. The Norwegian Nobel Committee Roekeloos gedrag: Nederland en de wishes to focus on what it sees as the EU's most important bankenunie 10 result: the successful struggle for peace and reconciliation and Benoem een minister voor Europese Zaken in for democracy and human rights. The stabilizing part played by nieuw kabinet 11 the EU has helped to transform most of Europe from a Leestafel 12 ROB lezing: om de ziel van Europa 12 continent of war to a continent of peace.
The work of the EU represents "fraternity between nations",
and amounts to a form of the "peace congresses" to which Alfred Nobel refers as criteria for the Peace Prize in his 1895 will.
Oslo, 12 October 2012
AGENDA Honderd jaar heimwee. De geschiedenis van Polen in Nederland ‘20 jaar interne markt – Kansen in een open Zaterdag 10 november, 16 uur, Museon, Den Europa’ Haag Vrijdag 19 oktober, hele dag, Huis van Europa, Korte Vijverberg 5/6, Den Haag Op 10 november vindt de feestelijke lancering plaats van het publieksboek ‘Honderd jaar Op vrijdag 19 oktober organiseren het heimwee: de geschiedenis van Polen in Informatiebureau van het Europees Parlement Nederland’ door Wim Willems en Hanneke en de Vertegenwoordiging van de Europese Verbeek. Deze middag wordt georganiseerd Commissie samen met het Ministerie van door Campus Den Haag, uitgeverij Boom, de EL&I, een programma voor ondernemers in ambassade van de Republiek Polen en het Nederland naar aanleiding van het 20 jarig Haagse Museon. bestaan van de interne markt. Het programma begint om 16 uur, met bijdragen van de Poolse ambassadeur Jan Het programma ziet er als volgt uit: Borkowski, wethouder Marnix Norder en de 10.00 – 10.30 uur inloop redacteuren van het boek. 10.30 – 11.45 uur keynote speech Minister U kunt zich aanmelden door een email te Verhagen en Eurocommissaris Barnier sturen naar [email protected] . 12.00 – 13.00 uur gezamenlijke lunch 13.00 – 13.45 uur Opening middagprogramma door de heren Klom en Toine Manders De EU en de implicaties voor de 13.45 – 15.15 uur drie parallelle workshops rijksbegroting 1) Europese aanbestedingen 27 november, 15-18 uur, Huis van Europa, 2) Grensoverschrijdende dienstverlening Korte Vijverberg 5-6, Den Haag. in Europa Dit is een EU-netwerkbijeenkomst, 3) Subsidiering duurzaamheid georganiseerd door de Algemene 15.15 – 16.00 kort debat over de interne markt Rekenkamer. en afsluiting; daarna borrel Inleidingen worden verzorgd door: Corien Wortmann (EP), Focco Vijselaar Deelname is gratis. U kunt zich aanmelden (Ministerie van Financiën) en Gabe de Vries door een email te sturen aan (Eurostat). Gespreksleider is Kees Vendrik 2 [email protected] . (collegelid van de Algemene Rekenkamer).
Voor meer informatie over activiteiten in het Aanmelden kunt u door een e-mail te sturen kader van 20 jaar interne markt, zie de naar [email protected] speciale website van de Europese Unie www.singlemarket20.eu .
Kennisproeverij Praktijkgerichte training EU fondsenwerven vrijdag 30 november, 13.15- 17.00 uur, voor young professionals Maastricht University School of Business and Zaterdag 3 november, Universiteitsbibliotheek, Economics, Tongersestraat 53, Maastricht Singel 425 in Amsterdam, hele dag Voor professionals die willen investeren in Staat er in Brussel een pot met goud te persoonlijke ontwikkeling, hart hebben voor wachten je alleen nog moet vinden en hun organisatie en een steentje bij willen aanboren? Zo simpel is het zelden, maar met dragen aan onze samenleving, organiseert een beetje gericht zoeken zijn er misschien Maastricht University twee keer per jaar een meer mogelijkheden dan je denkt voor EU kennisproeverij. cofinanciering van je (non-profit activiteiten). Op 30 november is een seminar voorzien met als thema ‘de Eurocrisis in globaal perspectief’. Op 3 november organiseert Practice politics Onder leiding van prof.dr. Joan Muysken EU een training EU fondsenwerven voor young zullen verschillende academici de professionals. Voor meer informatie kun je achtergronden van de Eurocrisis bespreken en terecht op http://practicalpoliticseu.com . in een globaal perspectief plaatsen. Je kunt je aanmelden tot 26 oktober, door een email naar [email protected] . De Voor meer informatie en aanmelding kunt u kosten van de training bedragen 95 euro. terecht op Kennisproeverij 30 november
Europadag 2012 uitslag zijn voor de grote vraagstukken van maandag 10 december, 12.30-17.00 uur, deze tijd. Pakhuis de Zwijger, Amsterdam EBN Jong goes International Bent u benieuwd naar wat Europa doet voor de verbetering van publieksbereik? Of wilt u Vanaf nu gaan we ook op Europees niveau meer weten over de digitale ontwikkelingen in intensiever samenwerken. Je kunt je, naast je de culturele- en audiovisuele sector en over EBN-Jong lidmaatschap, aansluiten bij de internationale samenwerking binnen de totale Nederlandse tak van de Jonge Europese breedte van de creatieve industrie en het Beweging (JEB). De JEB coördineert vanuit maatschappelijk veld? Nederland de deelname aan diverse Kom dan maandag 10 december naar de internationale congressen, seminars en Europadag, een gezamenlijk initiatief van het trainingsweekenden in verschillende Europese Cultureel Contactpunt, Europe for Citizens landen. Je kunt deelnemen aan verschillende Point en MEDIA Desk Nederland. seminars, de kosten liggen tussen de 35 en 100 euro. Deelname is gratis. Voor meer informatie en aanmelding kunt u terecht op www.sica.nl . Deze internationale bijeenkomsten worden georganiseerd door het secretariaat in Brussel in samenwerking met de nationale secties in EBN JONG de verschillende EU landen. Enkele JEB secties in Europa: EBN Jong activiteit: ‘Achter de schermen - Duitse sectie: http://www.jeb-bb.de/ bij… de lobby’ - Engelse sectie: http://yem.org.uk/about/ - Franse sectie: http://www.jeunes- De eerste bijeenkomst 'Achter de schermen europeens.org/ bij.... de lobby" vindt plaats op donderdag 18 - Finse sectie: oktober. Miriam Offermans (Public Matters) en http://www.eurooppanuoret.com/in-english Myrthe Kusse (Natuurmonumenten) zullen - Italiaanse sectie: http://www.mfe.it/site/ tijdens deze avond meer vertellen over het - Spaanse sectie in Cataluyna: werk van de lobbyist. Wat houdt het werk in? http://jefcatalunya.wordpress.com/ Wat zijn de belangrijkste uitdagingen? Wat - Noorse sectie: 3 voor vaardigheden en opleidingen heb je nodig http://www.europeiskungdom.no/ om lobbyist te worden? etc. Daarna is er - Europees secretariaat: http://jef.eu/ natuurlijk ruimte voor vragen. We sluiten de avond af met een borrel! Voor de contactgegevens van de verschillende secties zie ook: http://www.jef- De bijeenkomst begint om 19.00 uur en vindt europe.net/index.php? plaats in De Lobby, Bezuidenhoutseweg 101a te Den Haag. We sluiten de bijeenkomst af met een borrel bij één van de kroegen in de Scholenproject Young Ideas for Europe Theresiastraat, vlakbij de locatie van de bijeenkomst. Dit najaar organiseert Merian Lelieveld voor de tweede maal het EU-brede scholenproject Young ideas for Europe dat wordt gesponsord Debatavond HOPE XXL door de Duitse Robert Bosch stichting. De voorbereidingen voor het EU-scholenproject Op donderdag 8 november organiseert HOPE zullen begin september aanvangen. Lijkt het je XXL in samenwerking met de EBN Jong een leuk om haar te helpen of ontvang je graag HOPE XXL tafeldebat in de kleine zaal van meer informatie over dit project stuur dan een Theater aan het Spui in Den Haag. Doel van email naar [email protected]. het tafeldebat is om op een bijzondere locatie (met jongeren) gesprekken te voeren over de grote vraagstukken van deze tijd: GEKNIPT VOOR U duurzaamheid, economie, oorlog & vrede en ontwikkelingssamenwerking. “Eigenlijk is Europa de grootste economie ter Tijdens het debat op 8 november kijken we wereld. Alleen weten wij dat heel goed te terug op de uitslag van de verbergen.” presidentsverkiezingen in de VS en vooruit naar wat de mogelijke gevolgen van deze DSM-topman Feike Sijbesma, Het Financieele Dagblad van 28 september
VERKIEZINGEN 2012 EN EUROPA Bontes (PVV), Gerard Schouw (D66), Raymond Knops (CDA) en Arjan El Fassed (GroenLinks). De PvdA (Frans Timmermans) In de aanloop naar de verkiezingen van 12 had zich afgemeld. september jl. organiseerde de EBN met een aantal partners twee politieke debatavonden over Nederland en Europa: in Den Haag en in Heerenveen. Daarvan doen wij hier verslag.
Naar aanleiding van onze oproep om opvallende zaken in de verkiezingscampagne door te geven ontvingen we de volgende bijdrage van Bob Molenaar, waarvoor hartelijk dank!
Europa is Berlijn én Parijs
Tijdens de verkiezingscampagne wilde CDA- leider Buma de sociaaldemocraat Samsom Maarten Bouwhuis toonde zich een vaardige voor Europa laten kiezen tussen zuinig Berlijn en deskundige debatleider. Eerst was het en spilziek Parijs. Zo’n keuze maakt Nederland woord aan de bomvolle zaal (ruim 300 tot een bijwagen van een van de grotere aanwezigen, jong en oud). Wie verwacht dat landen. Daarmee sta je buitenspel en ben je we over tien jaar nog met de euro betalen? alle invloed op de verdere vormgeving kwijt. Daar bleek de overgrote meerderheid (80- Door de jaren heen kon Nederland juist, vaak 90%) van de aanwezigen wel vanuit te gaan. samen met België en Luxemburg, door een Maar veel minder mensen verwachten dat ook eigen oordeelsvorming tegenstellingen helpen in Griekenland de euro blijft circuleren. overbruggen. Al in het prille begin bracht de Nederlandse secretaris-generaal van de In ronde 1 over de eurocrisis stonden Van kersverse Hoge Autoriteit, Max Kohnstamm, Bommel (SP) en Dijkhoff (VVD) tegenover namens voorzitter Jean Monnet elkaar. bondskanselier Adenauer (CDU) samen met De SP vindt dat de crisis wordt ‘misbruikt’ om 4 de Franse socialistenleider Guy Mollet. En zo’n grote stappen te zetten naar een politieke unie, samenspel van politieke tegenstrevers bracht en wil een grotere rol geven aan de Europese Europa steeds weer een stuk verder. Kohl Centrale Bank, in plaats van de in hun ogen samen met Mitterrand, Helmut Schmidt met ineffectieve noodfondsen waarvoor de Giscard d’Estaing als initiatiefnemers en lidstaten garant staan. Van Bommel begeleiders van de euro. Niet of, of, maar een benadrukte dat de SP de bestaande EU- gezamenlijk optreden, dat bepleitten al Verdragen respecteert, maar slechts een tientallen jaren met eigen suggesties de beperkte mate van dwang accepteert. Daar Nederlandse bewindslieden op het Europese horen geen boetes bij. vlak. Tot wij partij gingen kiezen en als beste De VVD wijst monetaire financiering via de jongetje van de klas wilden gaan optreden. Dat ECB af en wil de ‘no bail out’ (het niet voor was het einde van onze invloed op het elkaars schulden instaan) herstellen die in Europese gebeuren. En dat moet nu anders. voorbije jaren feitelijk door de kapitaalmarkten is ondergraven: ‘in feite hadden we al Bob Molenaar eurobonds, maar die moeten we zeker niet gaan invoeren’). Dijkhoff houdt Van Bommel voor dat als landen onderling afspraken maken, dat dan de Europese Commissie De EU als politieke unie: droom of daarop toezicht moet kunnen uitoefenen en zo nachtmerrie? nodig moet kunnen ingrijpen.
Onder die titel organiseerde de EBN, in samenwerking met De Haagse Hogeschool, Instituut Clingendael en het Montesquieu- Instituut op 27 augustus jl. een groot verkiezingsdebat over de toekomst van de Europese integratie. Welke Europa- woordvoerders namen deel? Harry van Bommel (SP), Klaas Dijkhoff (VVD), Louis
Ronde 2 over de vraag Naar een politieke Uit een opiniepeiling door Maurice de Hond unie? bracht Louis Bontes (PVV) en Gerard komt naar voren dat maar 11% van de Schouw (D66) bij elkaar aan tafel. ondervraagden ronduit ‘ja’ zegt op de vraag Het begrip ‘politieke unie’ is niet helder ‘Heeft u er vertrouwen in dat Nederlandse gedefinieerd en vraagt de nodige uitleg (o.a. politici de belangen van Nederland goed door Jaap de Zwaan). Voor Schouw aanleiding behartigen in de EU?’ (nog eens 41% heeft dat om te willen spreken over – en pleiten voor - vertrouwen soms, afhankelijk van het een ‘democratische unie’, met onder meer een onderwerp). Knops wijst erop dat het lastig is direct gekozen Europese president en om over het nationale belang te spreken; er Europese kieslijsten. Maar Bontes zal de hele zijn verschillende belangen en over die discussie over een politieke unie worst wezen: belangen wordt ook verschillend gedacht. hij ziet daarin een salamitactiek om alles Daarop inhakend bepleitte El Fassed tot slot Europees te regelen. Hem gaat het om het om twee soorten discussies uit elkaar te halen: herstel van Nederland als soeverein land. De over de toekomst van Europa, en over het PVV wil uit de EU stappen en vervolgens Nederlandse belang in Europa. bilaterale verdragen met de EU sluiten (behalve over personenverkeer) zoals ook Marko Bos Zwitserland heeft gedaan. Schouw betwijfelt of de EU genegen zal zijn een uittredend land zo’n uitweg te bieden en wijst fijntjes op de betrekkelijke mate van monetaire soevereiniteit Europa onmisbaar voor de regio die Nederland in de periode voor de EMU genoot (‘een minuut of tien’, volgens de Europese politici zijn in staat hun verschillende toenmalige DNB-president Duisenberg). zienswijzen te overbruggen, ondanks grote verschillen tussen partijprogramma’s. Vijf europarlementariërs en één senator bleken allen in staat een realistisch en pro-Europees verhaal te vertellen, op een verkiezingsbijeenkomst over Europa in Heerenveen op 6 september. Aan het kwalitatief hoogstaande debat namen deel: Gerben-Jan Gerbrandy (D66), Eric Smaling 5 (SP), Thijs Berman (PvdA), Esther de Lange (CDA), Bas Eickhout (GroenLinks) en Jan Mulder (VVD). De eurocrisis kwam uitgebreid aan bod. Esther de Lange zei: “onze pensioenfondsen hebben grote belangen in Zuid-Europa. Redding van die landen is dus in ons belang”. Ook Eric Smaling (kandidaat SP Tweede Kamerlid) In ronde 3 moest de betrokken burger centraal bleek geen voorstander van terugkeer naar de komen te staan. De vraag hoe we de burger gulden. Thijs Berman (PvdA): “de PVV heeft beter bij de Europese integratie kunnen het niet aangedurfd een terugkeer naar de betrekken, bleek nog niet zo gemakkelijk te gulden te laten doorrekenen door het Centraal beantwoorden. Arjan El Fassed (Groen Links) Plan Bureau, want dan waren hun – voorstander van een politieke unie – noemde koopkrachtplaatjes aanzienlijk verslechterd” staatssecretaris Henk Bleker (CDA) als een grote hinderpaal door zijn anti-Europese houding en uitlatingen. Zijn debatpartner Raymond Knops (CDA) zag het probleem juist in die partijen die menen iets extra’s te moeten toevoegen aan Europese regelgeving; dat werkt tegen de EU (een interessante observatie van een partij die het subsidiariteitsprincipe hoog in het vaandel heeft staan). Verder zit de EU buitengewoon ingewikkeld in elkaar en is de werking ervan Onder de circa 120 aanwezigen waren veel lastig uit te leggen; dat bemoeilijkt de boeren, die vragen stelden over de betrokkenheid van de burger. veranderingen in het Europees Landbouwbeleid, mestbeleid en
voedselpolitiek. ‘Groene’ belangen – wat is middel om toekomstige voedseltekorten in groen? – werden stevig maar wel op eigen Europa te voorkomen. Smaling: “Europa is nu wijze verwoord door De Lange en Eickhout. te afhankelijk van importen”. Jan Mulder legde uit waar de Europese Unie nu staat in de vaststelling van het Gerbrandy verdedigde het D66-voorstel om de meerjarenbudget 2014-2020. “Dit onderwerp is provincies op te heffen ten gunste van heet”, concludeerde debatleider Koos van ‘landsdelen’: “voor meer bestuurskracht”. Hij Houdt. kreeg de handen er niet voor op elkaar en moest het debat als eerste weer verlaten, Noordelijke akkerbouwers die begin september terug naar het verre Den Haag. waren getroffen door overstromingen als gevolg van hevige regenval, vroegen aandacht Het debat werd georganiseerd door het EU- voor de bruinrot. Doordat in de slootranden het netwerk voor Noord-Nederland, met steun van plantje bitterzoet volop groeit, kan de het Informatiebureau van het Europees bruinrotbacterie er zich handhaven. De Parlement in Den Haag. Dit was de tiende overstromingen maken een groot areaal activiteit van het netwerk, dat bestaat sinds pootaardappelen ongeschikt voor de export en oktober 2010. Het netwerk is een initiatief van zorgen dus voor een grote schadepost voor de de Europese Beweging Nederland en LTO boeren. De kans op overstromingen moet Noord – Europe Direct. verkleind worden en de bruinrotbesmetting van het oppervlaktewater teruggedrongen. De Klaas Johan Osinga, LTO Noord – Europe akkerbouwers overhandigden de forumleden Direct een bos bloemen, met daarin het gedicht (tekst van André Bouma): ANALYSE EN OPINIE Bitterzoet Is niet goed, Een verordening moet, Naar een derde Europa: het sluitstuk Met plezier, ontbreekt Groeien er dan weer Pootaardappelen hier. Het begin Voor een Hagenaar – die als student destijds 6 Jan Mulder mocht van discussieleider Koos aan de organisatie meewerkte – begint het van Houdt uitleggen hoe Nederland volgens de Europese integratiegebeuren in de Ridderzaal, VVD 2 miljard euro op de Nederlandse met het historische Congres van Europa in mei geldafdracht aan Brussel gaat organiseren. 1948. De twee concrete uitkomsten van het Mulder: “ik vertel u niets nieuws als ik zeg dat congres vormen nog steeds het eerste deel geen enkele partijprogramma na de van het hedendaagse Europese drieluik, de verkiezingen volledig uitgevoerd wordt”. Esther Raad van Europa in Straatsburg met nauw de Lange: “de VVD van Rutte speelt met vuur daaraan verbonden het Europese Hof voor de door minder aan Europa te willen afdragen. Rechten van de Mens en het, intussen hier en Daarmee zet je Nederland achteraan in de rij daar aangevulde, Europese Verdrag op de als het gaat om het uitdelen van Rechten van de Mens. De nu al 47 lidstaten onderzoeksgelden”. Berman: “Nederland is tellende Raad van Europa, met zijn Comité netto betaler. Wees blij dat we niet zo arm zijn van Ministers en Parlementaire Vergadering, als de Grieken. Wij blijven netto betaler”. krijgt in media en politieke opinie allang vrijwel geen aandacht meer. En het Straatsburgse Bas Eickhout kreeg de vraag waarom Hof met zijn verdrag komen doorgaans alleen Nederland volgens GroenLinks strengere in de krant als de eigen regering een dierenwelzijnsnormen moet aanhouden. schrobbering krijgt. Afhandeling van klachten Eickhout: “Nederland moet het hebben van zijn duurt eindeloos lang, want voor een vrijwel koploperspositie, ook op dit terrein”. Gerbrandy vergeten instelling hebben regeringen ook kreeg kritiek uit de zaal toen hij boeren vrijwel geen geld over. Toch heeft de Raad vergeleek met ambtenaren: “ze kunnen net als van Europa – niet te verwarren met de ambtenaren niet zonder Europees geld. Europese Raad, zoals journalisten nogal eens Volgens mij willen boeren dat zelf ook niet”. doen – heel wat nuttige conventies De politici spraken uitgebreid over de opgeleverd, is Straatsburg actief op het gebied voedselvoorziening in de wereld. Alleen Eric van onderwijs, kunst en cultuur en wisselen Smaling toonde zich voorstander van lokale bestuurders uit de nu 47 lidstaten ‘voedselsoevereiniteit’, volgens hem een jaarlijks in een Europese Conferentie van Gemeenten en Regio’s ervaringen uit. En de
alom bekende Europese vlag met zijn cirkel Een derde Europa is een feit van 12 sterren, nee, die is niet een vinding van Maar voor de Europese burger een de Europese Gemeenschap of de Europese onbegrijpelijk en misschien wel kostbaar Unie. Die mogen het door de Raad van Europa rommeltje. Er is een nieuw speciaal verdrag al in de oertijd vastgestelde dundoek met overeengekomen, dat naast het bestaande goedkeuring van ontwerper en eigenaar grote Unieverdrag hangt. En dat verdrag van gebruiken, en doen dat met verve of het hun de 27 was met de begrotingsrichtlijn en vinding is. toezicht van de Europese Commissie ook al ingezet om de nodige discipline te handhaven, De doorbraak naar het tweede Europa die als garantie voor het te hulp schieten van Maar al gauw bleek er behoefte aan een zwakke broeders onmisbaar is. Geplaagd door nieuwe opzet die de vijanden van gisteren tot nabije verkiezingen is er een nare mix partners van morgen moest maken en de ontstaan van mooie verklaringen over wat de moeizaam opkrabbelende economie een toekomst zou moeten brengen en fatale nieuwe stimulans moest geven. Schuman vertragingen in wat er nu nodig is, waardoor de lanceerde op 9 mei 1955 de Europese crisis alleen maar erger wordt. Gemeenschap voor Kolen en Staal waar zes Van Top tot Top wordt er aan het geheel landen aan mee gingen doen. Uit die landen gesleuteld, telkens een stukje omdat het niet kwam al gauw de vraag naar een bredere anders kan. En van Barroso, Westerwelle, uit opzet. Defensie-unie en Politieke unie kregen de Spinelli Groep in het Europees Parlement, onvoldoende steun, maar de flamboyante Paul Verhofstadt en Cohn-Bendit klinken Henri Spaak en de rustige achtergrondfiguur welsprekende en welschrijvende pleidooien Beyen kregen een brede Economische voor een ‘Politieke Unie’, zelfs voor een Gemeenschap voor elkaar. Een echt tweede ‘Europese Federatie’. Maar vrijwel niemand Europa was geboren. Met al sinds de eigen geeft in het openbaar toe, dat de Britten en bevoegdheden van de Hoge Autoriteit van de nog wat andere lidstaten zo’n ontwikkeling EGKS onder Jean Monnet een revolutionair nooit zullen aanvaarden, omdat zij weigeren nieuw uitgangspunt. Het EGKS verdrag kende de nationaal niet meer houdbare reeds een federaal element. bevoegdheden op te geven. Ook nu al is er een derde Europa van de Eurozone en een Ruim een halve eeuw groeide het tweede verdergaand federaal samengaan van de 17 Europa in breedte en in diepte. Na het Verdrag doet een nieuw eigen geheel ontstaan. 7 van Rome kregen opvolgende verdragen nieuwe stedennamen. Nieuwe aanvullende Essentieel tekort: het sluitstuk ontbreekt verdragen kwamen keer op keer, en vaak heel Maar hoe dan? Los naast de beide andere moeizaam, van de grond. Wanneer? Als in het Europa’s, zoals het Tweede Europa geheel los werk behoefte bleek aan nieuwe werkterreinen ging staan van de Raad van Europa? Dat is en vaak ook nieuwe bevoegdheden. Mooi onmogelijk, gezien de samenhang tussen de verbloemd met uitdrukkingen als werkterreinen van de gemeenschappelijke ‘supranationaal’ werd het federale element markt van de 27 en de nieuwe politieke unie noodgedwongen, ondanks felle weerstand van met een eigen monetaire en economische Thatcher en anderen, van verdrag tot verdrag taakstelling. In de Europese discussie sterker. Ingebed in de ‘communautaire ontbreken tot nu toe concrete voorstellen voor methode’ voor het samenspel tussen Raad, de vormgeving van een gemeenschappelijke Commissie en Europees Parlement kreeg het constructie voor 17 en 27, het onmisbare Europa van de gemeenschappelijke markt van sluitstuk voor de toekomstige opzet. 27 lidstaten zijn huidige vorm. Daar een werkbare vorm aan te geven is ook Toen kwam de crisis van nu, kwamen niet eenvoudig. Ga uit van wat er al is, de Unie bankencrisis, financiële crisis, vastgoedcrisis van de 27. Wat is van de bestaande schuldencrisis en economische crisis. En instellingen mede bruikbaar voor de Federatie schoot de geïmproviseerde inbouw van de 17 van de 17 en hoe pas je ze daarvoor aan, Eurolanden in de 27 tekort. Er was in zodat er zo min mogelijk nieuwe structuren Maastricht wel officieel een EMU moeten ontstaan? overeengekomen, maar aan de Economische Eerst het Parlement. Dat wordt per land Unie werd niets gedaan, ondanks gekozen en samengevoegd tot het bestaande waarschuwingen van Jacques Delors. Teveel geheel. Daarvan zou dus zonder veel moeite nationale machtsposities zouden erdoor een deel het parlement van de 17 kunnen worden aangetast. vormen. Op zich sympathieke ideeën van transnationale lijsten moet je dan wel vergeten.
De Commissie kent ook een lid per land, maar Het woord kan wonderen doen werkt geheel anders. Samen vormen de 27 leden een college met specifieke werk- Op 26 juli kondigde Mario Draghi, president gebieden per lid, en dat dus voor alle 27 van de Europese Centrale Bank (ECB), in lidstaten. Een aparte Commissie voor de 17? Londen aan dat zijn instelling alles wat nodig is Of stoppen met die onzalig talrijke samen- zal doen om de euro in stand te houden (‘en stelling en een kleine Commissie met slechts geloof mij, het zal voldoende zijn’). Begin enkele portefeuilles? Deelbaar in twee? Maar september waren de interne beraadslagingen die grote Commissie kwam juist omdat men, al afgerond en kon Draghi namens het ECB- waren Commissieleden geen nationale bestuur, waar alleen de Duitse bankpresident vertegenwoordigers, toch de nationale bezwaar maakte, melden onder welke aanwezigheid in het geheel niet wilde missen. voorwaarden de hoeder van de euro zonodig Misschien is dat dan ook beter te opnieuw zal ingrijpen op de markt voor verwezenlijken in de Raad, die bij uitstek de staatsobligaties, om zo de rente die de meest landen vertegenwoordigt. Maak van de gewantrouwde lidstaten moeten betalen te algemene Raad een permanent orgaan met de drukken. Ingrijpen op de obligatiemarkt deed Europaministers van de lidstaten en leg de de ECB al eerder. Maar nu is er een nieuw door de vak-Raden besloten regelingen ter regime waarbij de ingrepen gekoppeld worden ratificatie aan deze senaatsconstructie voor. aan eisen aan het economisch beleid van de Goedkeuren of terugsturen. En zo’n Raad- desbetreffende euro-landen. senaat kan zowel voor 27 als daaruit voor 17 gevormd worden. Werkelijke marktinterventies van de ECB op En de Europese Raad van staatshoofden en de markt voor Spaanse of Italiaanse regeringsleiders? Dat worden er – en zijn er nu staatsleningen – daar gaat het in feite om – al – twee, voor de 27 en voor de 17. Maar dan waren daarna, tot nu toe althans, overbodig. toch voor een echte politieke unie een eigen Blije marktpartijen lieten de voor de zoveelste permanente voorzitter. keer oplopende rente op Spaanse en Italiaanse staatsobligaties grif zakken tot Dat zijn zomaar wat losse gedachten over een acceptabeler niveaus. Niet de daad, heel ingewikkeld stuk institutionele marktinterventie, bleek beslissend, maar het vormgeving. Interesseert niemand, dat woord. institutionele gedoe, hoor ik al roepen. Wij 8 willen debat over beleid! Dat is er helaas Opmerkelijk. Bij de vorige ingrepen op de nauwelijks, alleen maar kreten over centen en markt voor staatsobligaties was de daad angstbeelden van superstaten. Geen debat bepalend. De ECB liet meteen zien dat het over een Europees energiebeleid, over een haar menens was. Die interventies hebben beleid voor duurzaamheid, voor de dreigende overigens geen blijvend effect gehad op de voedselschaarste, voor de klimaatverandering. rente die de desbetreffende landen moeten Alleen over de ‘crisis’, en dat op een manier betalen. Dat effect kan zich ook nu weer die de crisis alleen maar erger maakt omdat voordoen, maar dan kan op het woord alsnog het de burgers afschrikt en doet sparen in de daad volgen. Mits Spanje en Italië hun trots plaats van besteden. inslikken] en zich om ECB interventies te krijgen, onderwerpen aan de voorwaarden van Tot zover deze bijdrage tot een nog niet een steunprogramma van de EU-fondsen geopend debat. Dat nu wel haast heeft, met de EFSF verkiezing van het nieuwe Europees (http://www.efsf.europa.eu/about/index.htm ) of Parlement in 2014. Is niet zo interessant als ESM (de opvolger van het als tijdelijk bedoelde nationale verkiezingen die thans hier, dan daar EFSF dat naar verwachting in oktober officieel alle aandacht opeisen. Maar wel de enige weg wordt opgericht). om tot een weer vertrouwen wekkend Europees geheel te komen. Het huidige Het nieuwe en dus nog niet in praktijk gebracht gebroddel lost niet alleen de crisis niet op, programma van de ECB wordt aangeduid als maar stagneert de ontwikkeling naar een OMT, Outright Monetary Transactions. Uit de werkzame opzet voor de toekomst. In een voorwaarden wereld met een reeks nieuwe hoofdrolspelers, (http://www.ecb.europa.eu/press/pr/date/2012/ China, India, Brazilië…. Dat is geen verre html/pr120906_1.en.html) blijkt dat de centrale toekomst, maar vandaag en morgen. bankiers niet een compleet macro-economisch herstelprogramma eisen, zoals dat is opgelegd Bob Molenaar aan Griekenland, Ierland en Portugal. Het kan ook gaan om een beperkter EFSF- of ESM-
krediet. Zoals de in principe al toegezegde zodat de ECB nu de financiële stromen tussen maar nog altijd niet uitgekeerde steun voor banken op gang houdt die voorheen tussen herkapitalisatie van Spaanse banken. Het banken onderling bestonden, maar het steunfonds verstrekt in het kader van het opbreken van de Eurozone-markt strekt zich programma rechtstreeks leningen aan het nu ook uit tot niet-financiële bedrijven. steunvragende land. De ECB doet dat ook in de toekomst niet. Zij wil alleen op de markt De economische vooruitzichten voor de korte voor al uitgegeven staatsleningen ingrijpen. termijn zijn matig. De eurozone-breed wankelt nog op de rand van een recessie: in het Net als bij de twee eerdere, inmiddels tweede kwartaal van dit jaar 0,2 procent krimp stopgezette, obligatie-opkoopprogramma’s ten opzichte van het voorgaande kwartaal – worden de extra euro’s die de ECB in omloop inclusief Duitsland – in het eerste kwartaal brengt om de staatsleningen te kopen geen groei. ‘gesteriliseerd’. Ze worden via transacties met Maar er zijn ook gunstiger berichten. Wie niet het bankwezen weer onttrokken aan de naar de probleemlanden kijkt, maar naar het geldcirculatie om zo te voorkomen dat er een totale eurogebied ziet dat het overheidstekort onbedoelde inflatoire impuls van uit gaat. beneden de afgesproken grens van 3 procent Het OMT-project is omstreden, vooral in zakt. De gewenste aanpassing van de Duitsland en ook wel in Nederland. Wat in de overheidsfinanciën is dus wel degelijk op gang. Verenigde Staten of het Verenigd Koninkrijk Dat komt door de relatief goede prestatie van normaal centralebankbeleid is, wordt door de zwaargewicht Duitsland, maar ook in de continentaal-Europese critici als bedreigend probleemlanden verbetert het beeld, al is het gezien. Inflatierisico en gebrek aan discipline misschien niet overal in het eerder gewenste in die vermaledijde Zuideuropese landen zou tempo. het gevolg kunnen zijn. Wat ook verbetert is de exportkracht van de Of tenminste maakt de ECB zich tot een probleemlanden. De tekorten van Spanje, gevangene van die landen. Als zij hun Portugal en ook Griekenland op hun eventuele EFSF/ESM verplichtingen niet internationale handel zijn aanzienlijk kleiner nakomen moet de centrale bank haar geworden, dat van Italië is zelfs bijna interventies staken om geloofwaardig te verdwenen. Ierland heeft een flink overschot. blijven. Maar daarmee kan zij grote 9 consternatie op de financiële markten In september verscheen, voor het eerst, een veroorzaken. Die consternatie zou evenwel in rapport van het nieuwe European Systemic de eerste plaats de wanpresterende landen Risk Board ( European Systematic Risk Board ). treffen. Zij zijn het sowieso die moeten Dat heeft tot taak om vast te stellen wat voor aantonen dat zij hun eigen economie en risico’s er in het financieel-economische bestel overheidsfinanciën weer op orde kunnen in de Europese Unie zitten. Daartoe is een krijgen. De herhaalde rentestijgingen laten zien meetinstrument ontworpen. Deze CISS- dat de financiële markten hun pogingen indicator ligt nog altijd ver boven de waarden daartoe niet steeds geloofwaardig vinden. van voor de wereldcrisis die in 2008 begon. Vooralsnog is de ECB de meest Eind vorig jaar werd opnieuw een top bereikt. geloofwaardige partij. Dat maakt haar sterk. Sindsdien is de trend echter gekeerd, aldus het rapport. De spanning ebt wat weg. Hoe gaat het intussen eigenlijk met het eurogebied? De ECB maakt zich inmiddels Het risico is nu dat ook de beleidsmakers zorgen over een minder in het oog springende ontspannen. Dat de hervormingen die op de ontwikkeling. De eurozone begint uit elkaar te rol staan om de eurozone een beter financieel- vallen, niet omdat de euro als munt wordt economisch bestuur te geven op de lange gewantrouwd, maar omdat op de financiële baan worden geschoven. Dat er geen markten een steeds scherper verschil wordt bankenunie komt, of een vergaand uitgeklede. gemaakt tussen de landen die de euro als De ECB mag dan sterk zijn, ze kan niet in haar munt voeren. Niet alleen de Spaanse regering eentje de schuldencrisis oplossen. moet een relatief hoge rente betalen op haar staatsleningen. Dat geldt ook voor Spaanse Paul de Hen bedrijven. Wat de euro teweeg moest brengen, en jarenlang ook bracht, is een grote, geïntegreerde krediet- en kapitaalmarkt. Die markt is aan het desintegreren. Dat begon met de banken die elkaar gingen wantrouwen,
Roekeloos gedrag: Nederland en de levensvatbare banken voor herkapitalisatie in bankenunie aanmerking moeten komen, waarbij de nationale overheden geheel verantwoordelijk Eind juni leek er eindelijk een kentering op te blijven voor de afwikkeling. Het raamwerk voor treden in de aanpak van de eurocrisis. De dergelijke voorwaarde dient helder te worden leiders van de eurolanden verklaarden dat de vastgesteld door harmonisatie van de vicieuze cirkel tussen de slechte toestand van Europese richtlijnen die nationale de banken en de slechte toestand van de resolutiemechanismes en overheidsfinanciën absoluut moet worden depositogarantiestelsels harmoniseren. doorbroken. Daartoe zou er met spoed één Door het stellen van deze aanvullende enkel toezichtmechanisme moeten komen voorwaarden – bewezen effectiviteit van het waarbij ook de ECB betrokken is. De Europese Europees toezicht, afwikkeling door de Commissie werd uitgenodigd snel met lidstaten zonder Europese steun, harmonisatie voorstellen te komen. Als dat er is, zou het van depositogarantiestelsels – wordt Europese noodfonds ESM vervolgens de herkapitalisatie van banken door het ESM op mogelijkheid moeten krijgen om banken de lange baan geschoven. De vicieuze cirkel rechtstreeks te herkapitaliseren. In het bredere tussen banken en overheden wordt voorlopig verband van de Europese Raad werd besloten niet doorbroken en de sluipende kapitaalvlucht tot het verkennen van de oprichting van een en bankrun in de zuidelijke landen, die tot bankenunie om de bovengenoemde vicieuze verdere fragmentatie van de eurozone leidt, spiraal te doorbreken. zal aanhouden. Deze bankrun leidt er ook toe De Europese Commissie kwam in september dat de kredietverlening aan burgers en vervolgens met een voorstel om bepaalde bedrijven in die landen opdroogt. Dit versterkt toezichtstaken bij de ECB te beleggen. De het effect van de bezuinigingen op de ECB had iets daarvoor aangekondigd bereid te vraaguitval en de werkloosheid. Door de zijn om onder voorwaarden alles te doen om kosten van de afwikkeling van banken geheel landen te hulp te schieten bij het laag houden bij de nationale overheden te laten, zullen van de rente waartegen ze op de kapitaalmarkt deze weinig bereid zijn om ook daadwerkelijk moeten lenen. President Draghi van de ECB schoon schip te maken. maakte nogmaals duidelijk dat nu de bal bij de Het IMF maakt zich in het laatste Global lidstaten ligt om een structurele uitweg uit de Financial Stability Report grote zorgen over eurocrisis te zoeken zoals het aangaan van een dergelijk scenario voor de stabiliteit van 10 een bankenunie. het mondiale financiële stelsel en de wereldeconomie. Het dringt aan om banken Maar weer lijkt het dat de lidstaten niet zullen directe steun te steunen via het ESM zodra er leveren. Duitsland en Nederland zijn op de rem een Europees toezichtmechanisme is en gaan staan bij het overhevelen van snelle voortgang te maken met een toezichtstaken aan de ECB, de hulpverlening bankenunie. Ook de Nederlandsche Bank van het ESM aan banken en het aangaan van dringt hier op aan. Natuurlijk moet voorkomen een bankenunie. Om verschillende redenen is worden dat een bankenunie met allerlei dat roekeloos gedrag: niet alleen omdat het de verborgen verliezen wordt belast; maar ECB dwingt om de randen van haar mandaat tegelijkertijd is het zaak te erkennen dat de op te zoeken en daarmee in een lastige positie kosten van afwikkeling niet alleen door de brengt; maar ook omdat het de stabiliteit van afzonderlijke lidstaten en crediteuren gedragen de eurozone verder dreigt te ondermijnen en, kunnen worden maar ook deels gezamenlijk zoals het IMF nu waarschuwt, zelfs een via het ESM zullen moeten lopen. bedreiging vormt voor de stabiliteit van de wereldeconomie. Ook een snelle voortgang naar een bankenunie zit er volgens Nederland niet in. Demissionair minister De Jager heeft begin Als aan de bovenstaande voorwaarden is oktober in een Kamerbrief zijn visie gegeven voldaan zal het toezicht zich eerst over een op het Europees toezichtsmechanisme voor periode moeten bewijzen voordat verdere banken en directe herkapitalisatie door het stappen richting een Europees resolutiefonds ESM van banken. Dat laatste kan volgens de en een Europees depositogarantiestelsel brief pas als is vastgesteld dat het voorziene kunnen worden gezet. Daartoe zullen ook nieuwe Europese toezichtsmechanisme ook eerst de zwakke banken in Europa moeten zijn daadwerkelijk effectief functioneert, waarbij het versterkt, zodat er sprake is van een gelijk aan het IMF zou zijn om dit te beoordelen. Dit speelveld. Nederland is dus groot voorstander gaat dus verder dan hetgeen eind juni was van een volgtijdelijke invoering van de afgesproken. Bovendien zouden alleen bankenunie: eerst moet het toezicht zich
bewezen hebben, daarna moet gezorgd beleggen bij de Minister-President. Naar onze worden voor een gelijke financiële startpositie mening is het beter in het nieuwe kabinet een van banken en dan pas kan een Europees aparte plaats in te ruimen voor een minister resolutiemechanisme en van Europese Zaken. Twee argumenten depositogarantiestelsel worden opgezet. spelen daarbij een belangrijke rol. Dit kan, zoals de brief ook aangeeft, tijd In de eerste plaats zal de discussie over kosten. De brief erkent dat dit er toe leiden zal Europa de komende jaren vooral een discussie dat zolang er geen Europees zijn over de verdere bestuurlijke vormgeving afwikkelingsfonds is, de Europese van de Europese Unie. Het is niet uitgesloten toezichthouder – de ECB dus – een individuele dat er een opvolger van het Verdrag van lidstaat zal moeten dwingen om banken af te Lissabon komt, om de nieuwe verhoudingen wikkelen en te herstructureren op koste van de tussen lidstaten onderling en met de Europese lidstaat in kwestie. Dit zal echter de ECB in Unie te bekrachtigen. De toekomstige een zeer lastige positie brengen en de bestuurlijke vormgeving van d Europese Unie effectiviteit van het toezicht ondermijnen. De vraagt om een degelijke politieke Nederlandsche Bank pleit er voor om de voorbereiding en coördinatie, en een duidelijke verschillende benodigde onderdelen van de Nederlandse standpuntbepaling. Hiervoor is bankunie zoveel mogelijk gelijktijdig te een bestuurlijk zwaargewicht binnen het ontwikkelen en effectief in te vullen. Zo wordt kabinet nodig, die direct aanspreekbaar en volgens DNB vermeden dat toezicht naar verantwoordelijk is. Collega-ministers hoeven Europees niveau wordt getild, zonder dat er niets te vrezen, want zij blijven doeltreffende mogelijkheden zijn om banken af verantwoordelijk voor de vormgeving van EU te wikkelen en zonder dat er in het uiterste beleid op hun eigen terrein. In dit model blijft geval vangnetten bestaan. de Minister-President de algemene politieke strategie bewaken. Het ministerie van Het is te hopen dat de volgende Minister van Algemene Zaken krijgt dus niet de Financiën de moeite neemt om de boodschap verantwoordelijkheid voor Europese Zaken. van het IMF goed tot zich te laten door dringen Het risico dat Europese Zaken daar dezelfde en de tijd neemt voor een goed gesprek met ondergeschikte rol krijgt toebedeeld als het nu Klaas Knot. krijgt op het ministerie van Buitenlandse Zaken moet namelijk worden voorkomen. Bart van Riel In de tweede plaats dient deze bewindsman 11 (of –vrouw) kritisch te kijken naar de verhouding Europa in Nederland. Sinds het Verdrag van Lissabon kent het huis van Benoem een minister voor Europese Zaken Thorbecke een vierde, Europese, in nieuw kabinet bestuurslaag. De integratie van het Nederlandse bestuur met het Europese In het buitenlandse beleid van de Nederlandse bestuur is een taak die vraagt om een regering wordt sinds de Tweede Wereldoorlog grondige heroriëntatie en deels herinrichting een bijrol ingeruimd voor Europese Zaken. van bestaande structuren en processen. De Sinds 1957 hebben 20 staatssecretarissen positie die Nederland inneemt in de Europese voor Europese Zaken deze bijrol vervuld. De politiek wordt voornamelijk bepaald door de laatste moest het zelfs combineren met de wijze waarop Nederland in eigen land die portefeuille Ontwikkelingssamenwerking. politiek vorm geeft. Steeds vaker stuit Gedwongen door de financiële crisis staat de Nederland op de grenzen van zijn eigen Europese Unie nu op het punt vergaande bestuurlijke systeem, dat gekenmerkt wordt stappen te zetten in de overdracht van door een hoge mate van bestuurlijke nationale bevoegdheden naar het Europese fragmentatie en een sterke focus op het niveau. Vanwege onze verwevenheid en Binnenhof in plaats van Brussel. De nieuwe afhankelijkheid van de Europese Unie staan er Minister van Europese Zaken moet zich voor Nederland grote politieke en daarom actief inzetten voor de broodnodige economische belangen op het spel. Het wordt implementatie van Europese wet- en dus tijd om van Europa weer “Chefsache” te regelgeving. We hoeven misschien niet het maken. De toekomst van Europa is immers beste jongetje van de klas te zijn, maar boetes essentieel voor de welvaart en het welzijn van en veroordelingen incasseren dragen niet bij de Nederlandse burgers. aan het imago van een betrouwbare en In het recente verleden is in diverse adviezen constructieve Europese partner. Ook dient de geopperd om Europese Zaken meer nieuwe bewindspersoon te kijken naar kansen strategisch gewicht te geven binnen het om nationaal beleid te uploaden naar het kabinet. Er werd geadviseerd de functie te
Europese niveau. Vooral binnen de grote verschillen komen voort uit de mate van uitvoeringsorganisaties als het Kadaster, modernisering (o.a. ontwikkeling van de Rijkswaterstaat of de Belastingdienst zijn zakelijke en publieke dienstverlening, de diverse ‘parels’ te vinden, waarmee Nederland toegang tot informatie en goede sier kan maken op Europees en communicatiemiddelen) en verschillen in internationaal niveau. Tot slot is het ook geen morele waarden, culturele idealen en overbodige luxe het achterstallig onderhoud in geestelijke beginselen in de lidstaten. Europese kennis en kunde bij de gemiddelde ambtenaar aan te pakken. De Europese Unie De belangrijkste verticale verschillen hangen zou geen vrijblijvend maar een verplicht samen met drie typen burgers; bedrijvige onderdeel moeten zijn binnen de reguliere burgers (met vertrouwen en belangstelling in opleidingen en trainingen. de democratie, veelal hoger opgeleiden met Ongetwijfeld zijn er nog meer en betere een betaalde baan en een behoorlijk inkomen), argumenten aan te halen voor een Minister bedreigde burgers (burgers met weinig van Europese Zaken. Ook andere factoren vertrouwen en belangstelling in de democratie kunnen zeer bepalend zijn voor het veelal lager opgeleiden, zonder betaalde baan terugbrengen van het vertrouwen in het of lagere inkomens) en de berustende burgers Europese project. Het doorslaggevend (zonder uitgesproken meningen, niet actief argument is dat Nederland nu het belang van participerend in de democratie) die zich Europa moet verstevigen in het kenmerken door een afwachtende houding. regeringscentrum. Een minister van Europese Deze relatief eenvoudige driedeling is ook van Zaken is de aangewezen figuur om die rol toepassing op de Europese dynamiek. vanaf het Binnenhof te vervullen, zowel naar Brussel als de rest van het binnenland. Om de horizontale kloof te overbruggen moet geïnvesteerd worden in echte uitwisseling van Monica den Boer, Lid Adviesraad Europese denkbeelden en gevoeligheden, waarden en Beweging Nederland (EBN) idealen en tradities en ambities tussen burgers Godelieve van Heteren, Voorzitter EBN in Noord en Zuid en West en Oost Europa, Evert-Jan Mulder, hoofd PBQL Europa waarbij eerlijkheid en openhartigheid leidend zijn. Om de verticale kloof te overbruggen Dit artikel is onlangs in verkorte vorm als brief dienen bestuurders “de waarden en geplaatst in het Financieel Dagblad. beginselen, de gewoonten en de zorgen van 12 gewone mensen tot uitgangspunt te nemen.” Om deze kloven daadwerkelijk te beslechten LEESTAFEL roept van den Brink op tot de oprichting van een Instituut ter Bevordering van de Europese ROB lezing: om de ziel van Europa Dialoog. Aan de basis van deze dialoog kunnen de beginselen liggen die de burgers 25 september jongstleden sprak prof.dr. van Europa met elkaar gemeen hebben, te Gabriel van den Brink – hoogleraar weten vrijheid, redelijkheid, gelijkwaardigheid, Maatschappelijke Bestuurskunde aan de zelfstandigheid, betrokkenheid en menselijke Tilburgse School voor Politiek en Bestuur – de waardigheid. Voor de gehele lezing kunt u ROB lezing met de titel ‘ Om de ziel van terecht op ROB lezing 2012 . Europa’ uit. Volgens van den Brink is het niet zo moeilijk om te zorgen dat mensen een Aan het einde van de ROB lezing liefde voor Europa opvatten, maar moeten presenteerde de ROB de bundel ‘ Europa, burgers dan wel ‘hun verbeelding aan het werk burgerschap en democratie – over de zetten’. Het hedendaagse debat gaat zelden gespannen relatie tussen burgers en Europa over de culturele dimensie en geschiedenis en mogelijkheden om die te ontspannen’. In van Europa of de waarden en morele en deze bundel geven verschillende (jonge) filosofische beginselen die het Europese wetenschappers hun visie op de gespannen project rechtvaardigen. relatie tussen Europa en de burger en bieden zij handreikingen om die relatie te ontspannen. Van den Brink constateert dat Europese U kunt de ROB bundel downloaden via ROB integratie wordt bemoeilijkt door twee kloven, bundel Europa, burgerschap en democratie . te weten een horizontale kloof die raakt aan de grote culturele verschillen tussen de Europese lidstaten en een verticale kloof die betrekking heeft op de afstand tussen bestuurders en burgers. De belangrijkste horizontale