مجله علمی شیالت ایران DOI): 10.22092/ISFJ.2018.117720) سال بیست و هفت/ شماره 4
شناسائی انگلهای ماهی گورخری (Aphanius vladykovi) دریاچههای شلمزار و سلم استان چهارمحال و بختیاری
3 2* 1 مهدی رئیسی ، اسماعیل پیرعلی خیرآبادی ، پروین محسنی
1- گروه بهداشت و بیماریهای آبزیان، دانشکده دامپزشکی، واحد شهرکرد، دانشگاه آزاد اسالمی، شهرکرد، ایران 2- گروه شیالت، دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران 3- گروه بهداشت و بیماریهای آبزیان، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران
تاریخ دریافت: فروردین 1397 تاریخ پذیرش: خرداد 1397
لغات کلیدی: کپور دندان دار زاگرس )Aphanius vladykovi(، ماهی گورخری، انگلهای ماهی، Ornithodiplostomum
گونههای جنس Aphanius در نقاط مختلف جهان از 1380؛ Raissy et al., 2011(. در سالهای اخیر بهدالیل جمله حوزه مدیترانه، جنوب شرق آسیا، نواحی شمالی مختلف از جمله کم آبی، آلودگی منابع آبی، رها شدن هند، سومالی و ایران یافت می شوند. از بین 23 گونه بخشی از ماهیان قزل آالی پرورشی به رودخانهها و ... شناخته شده، تاکنون 7 گونه و زیر گونه در ایران شناسائی جمعیت این ماهی با کاهش چشمگیری روبرو شده است شده است. جنس Aphanius متعلق به خانواده )فتح اللهی، Raissy .)1392 و همکاران )2011( کپورماهیان دنداندار1 از راسته کپوردندان ماهی شکالن2 آلودگیهای انگلی را نیز به عنوان یکی از علل مهم در میباشد و تنها جنس این خانواده است که به طور طبیعی کاهش جمعیت این گونه در تاالب گندمان ذکر کرد هاند. در آبهای ایران یافت میشود ) ,Coad and Keivany این امر با توجه به اینکه ماهی کپور دندان دار زاگرس در Keivany and Soofiani, 2004 ;2000(. در این میان فهرست گونههای در حال انقراض و محافظت شده قرار گونه کپور دنداندار زاگرس3 از اهمیت خاصی برخوردار دارد اهمیت دوچندانی مییابد )Downloaded from isfj.ir at 7:25 +0330 on Thursday September 30th 2021 [ DOI: 10.22092/ISFJ.2018.117720 ] .)Raissy et al., 2011 است. این گونه بهعنوان یک گونه بومی در تاالبهای آلودگی انگلی ماهی Aphanius در برخی منابع آبی قبالً چغاخور و گندمان و همچنین سر شاخههای باالئی گزارش شده است. فتح اللهی )1392(، اقدام به مطالعه رودخانه کارون از جمله رودخانه بهشت آباد گزارش شده جمعیت مولدین ماهی مذکور در تاالب چغاخور استان است )برزگر و همکاران، 1383؛ فدائی فرد و همکاران، چهارمحال و بختیاری نمود و میزان آلودگی با انگل Argulus foliaceus را معادل 51 درصد اعالم نمود. در 1 A. vladykovi - Cyprinodontidae Cyprinodontiformes - 2 تحقیق دیگری آلودگی ماهی ، رودخانه Aphanius vladykovi - 3 بهشت آباد استان چهارمحال و بختیاری به انگل سخت 159
رئیسی و همکاران شناسایی انگلهای ماهی گورخری ...
پوست Lerneae cyprinacea گزارش شد )برزگر و در این مطالعه تعداد 50 عدد ماهی گورخری )24 ماهی از همکاران، 1383(. اگرچه فدائی فرد و همکاران )1380(، شلمزار و 26 عدد از سلم( مورد بررسی قرار گرفت. نتایج ماهی گورخری تاالب چغاخور را عاری از هر نوع آلودگی بررسی نشان داد که تمامی ماهیان بررسی شده، دارای انگلی گزارش نمودند، در پژوهشی دیگر، انگلهای آلودگی انگلی بودند. انگلهای یافت شده در ماهیان شامل .Trichodina sp. ،Gyrodactylus sp و متاسرکر necator ،Ichthyophthirius multifiliis .Ornithodiplostomum sp از ماهی مذکور در تاالب Allocreadium isoporum،Ichthyobodo، چغاخور گزارش شدند )Gyrodactylus sp. .)Raissy et al., 2007 و متاسرکر Ornithodiplostomum مطالعه حاضر به منظور شناسائی انگلهای ماهی گورخری .sp بود )جدول 1 و اشکال 3-1(. در بین انگلهای یافت در دریاچه شلمزار و سلم استان چهارمحال و بختیاری به شده، بیشترین میزان آلودگی مربوط به انجام رسید. در بررسی حاضر که در تابستان 1394 صورت Ornithodiplostomum بود، بطوریکه 68 درصد ماهیان گرفت، تعداد 50 عدد ماهی گورخری از دریاچه شلمزار و بررسی شده به این انگل آلوده بودند. میزان آلودگی با سلم صید شد و ب هصورت زنده به آزمایشگاه شیالت Ornithodiplostomum در دریاچه شلمزار برابر با دانشگاه شهرکرد منتقل گردیدند. ماهیان در وانهای 66/41 درصد )10 ماهی( و در سلم معادل 3/92 درصد فایبرگالس نگهداری و در کوتاهترین زمان و بصورت )24 عدد ماهی( بود. شدت آلودگی جداگانه مورد بررسی قرار گرفتند. در ابتدا وزن ماهیها با Ornithodiplostomum در ماهیان دریاچه شلمزار برابر ترازوی دیجیتال )Sartrius, UK( با حساسیت 01/0 گرم با 08/10 و در ماهیان سلم برابر با 8/37 بود. تعداد انگل و طول ماهی با استفاده از خطکش دقیق اندازهگیری شد مذکور در هر میزبان در ماهی گورخری دریاچه شلمزار در و در جداولی که به همین منظور تهیه شده بود وارد شد، محدوده 92-10 انگل و در ماهیان صید شده از سلم در سپس ماهی از نظر خارجی مورد بررسی کامل و دقیق قرار محدوده 69-1 انگل قرار داشت. شایان ذکر است بین گرفت و پس از آن با برداشت موکوس سطح بدن ماهی میزان آلودگی انگلی و شاخصهای زیست سنجی ماهیان بوسیله المل و قرار دادن آن روی الم گسترش مرطوب رابطه آماری معنیداری یافت نشد. تهیه گردید و در زیر میکروسکپ با بزرگنمایی های مختلف ماهی A. vladykovi نخستین بار توسط برایان کود، بررسی گردید. مطالعه آبشش، با جدا کردن کمانها و خرد ماهی شناس کانادائی، از استان چهارمحال و بختیاری کردن آنها با کمک اسکالپل و تهیه گسترش با آب مقطر گزارش گردید و با نام ماهی گورخری زاگرس نامگذاری میسر شد، سپس نمونه با بزرگنمائی مناسب مورد بررسی شد )Coad, 1988(. این ماهی به عنوان یک گونه نادر و قرار گرفت )Fernando et al., 1972; Gussev, 1983(. ذخیره با ارزش ژنتیکی اهمیت بسیار زیادی دارد. از سوی مطالعه محتویات دستگاه گوارش نیز با باز کردن روده در دیگر، ماهی گورخری در فهرست گونههای در حال انقراض داخل پلیت و در زیر میکروسکپ انجام شد. برای شناسایی قرار دارد و در تحقیقات اخیر نیز به کاهش جمعیت این انگلها از کلیدهای شناسایی )جاللی، 1377؛ ,Bauer ماهی در منابع آبی منطقه اشاره شده است )فتح اللهی، [ Downloaded from isfj.ir at 7:25 +0330 on Thursday September 30th 2021 [ DOI: 10.22092/ISFJ.2018.117720 ;Gussev, 1985; Fernando et al., 1972 ;1987 1392؛ Raissy et al., 2007, 2011(. Lom and Dykova, 1992( استفاده شد. درصد و شدت آلودگی در مورد هر گونه انگل محاسبه گردید و مقایسه میزان آلودگی انگلی با طول و وزن ماهیان با استفاده از نرم افزار SPSS نسخه 20 و روش آماری آنالیز واریانس یکطرفه انجام پذیرفت.
160
مجله علمی شیالت ایران سال بیست و هفت/ شماره 4
جدول 1: آلودگی انگلی اندامهای مختلف ماهی گورخری Table 1: Parasitic infection in different organs of Aphanius vladykovi.
رده انگل گونه انگل اندام آلوده تعداد و درصد آلودگی Ichthyophthrius multifilis Cilliophora پوست 12، )%24( Fouquet, 1876 آبشش 9، )%18(
Ichthyobodo necator پوست 1، )%2( Henneguy, 1883)
Gyrodactylus sp. Diesing, Monogenea پوست 4، )%8( 1850 آبشش 8، )%16(
Metacercaria of Digenea مایع زجاجیه چشم 11، )%22( Ornithodiplostomum sp. Faust, 1917 چربی های محوطه شکمی 18، )%36( گنادها 26، )%52(
Allocreadium isoporum روده 21، )%42( Loss, 1894
شکل 1: قالبهای انگل .Gyrodactylus sp جدا شده از شکل 2: متاسرکر انگل .Ornithodiplostomum sp جدا آبشش شده از تخمدان Figure 2: Metacercaria of Ornithodiplostomum sp. Figure 1: Anchors of Gyrodactylus sp. Collected isolated from ovaries. from the gills.
Downloaded from isfj.ir at 7:25 +0330 on Thursday September 30th 2021 [ DOI: 10.22092/ISFJ.2018.117720 ]
شکل 3: انگل Allocreadium isoporum جدا شده از روده ماهی گورخری Figure 3: Allocreadium isoporum isolated from the intestines of A. vladykovi. 161
رئیسی و همکاران شناسایی انگلهای ماهی گورخری ...
عوامل مختلفی )محیطی و انسانی( در کاهش جمعیت این پیشین، در بدن از طریق رشتههای عصبی صورت ماهی در سالهای اخیر نقش داشتهاند که از جمله میپذیرد )Matisz et al., 2010(. میتوان به برداشت بیش از حد آب، آلودگی منابع آبی، مهاجرت الرو انگل به چشم با آسیبهای فراوان در شبکیه تخریب زیستگاههای ماهی و یا توسعه بی قاعده مزارع و عدسی چشم همراه است که در نهایت منجر به کوری پرورش ماهی قزل آال اشاره کرد. مشاهدات شخصی حاکی میشود. ماهیانی که بینائی خود را از دست میدهند از خروج بخش قابل توجهی از این ماهیان از زیستگاه معموال به سطح آب میروند که شکار آنها توسط پرنده اصلی به کانالها انتقال آب کشاورزی و نهایتاً مرگ این ماهیخوار و ادامه چرخه انگل را تسهیل میکند )جاللی، ماهیان است. 1377(. از سوی دیگر، آلودگی گنادها در بیش از نیمی از به طور قطع عوامل بیماریزا نیز یکی از عوامل مهم تاثیر ماهیان بررسی شده با توجه به اثر سوء انگل بر تولید مثل گذار در کاهش جمعیت این ماهی در منابع آبی هستند ماهی، بقای این گونه با ارزش را تحت تاثیر قرار میدهد. که از جمله آنها میتوان به آلودگیهای انگلی اشاره کرد. بر اساس نتایج بدست آمده تمامی ماهیان بررسی شده در این مطالعه انگلهای A. ،I. necator ،I. multifilis حداقل به یک گونه انگل آلوده بودند و در این میان Gyrodactylus sp. ،isoporum و متاسرکر متاسرکر Ornithodiplostomum بدلیل همه گیر شدن Ornithodiplostomum از ا ندامهای مختلف ماهی جدا در جمعیت ماهی مذکور، اهمیت خاصی دارد. درصد شدند. نتایج نشان داد که بخش عمده آلودگی مربوط به آلودگی ماهیان با این انگل در دریاچه شلمزار برابر با متاسرکر Ornithodiplostomum بوده است که جمعیت 66/41 درصد و در سلم معادل 3/92 درصد اعالم زیادی از ماهیان را آلوده کرده است. این انگل اندامهای میگردد. شدت آلودگی نیز در ماهیان دریاچه شلمزار برابر حیاتی میزبان از جمله مغز و چشم را هدف قرار میدهد. با 08/10 و در ماهیان سلم برابر با 8/37 بود. آلودگیهای متاسرکر Ornithodiplostomum نخستین بار انگلی ماهی گورخری بخصوص با الرو توسط Raissy و همکاران )2011(، از ماهی گورخری Ornithodiplostomum احتماالً یکی از دالیل مهم تاالب گندمان استان چهارمحال و بختیاری گزارش گردید. کاهش جمعیت ماهی مذکور در منابع آبی است. این در ایشان انگل را از بخشهای مختلف بدن ماهی شامل حالی است که حدود یک دهه پیش فدائی فرد و همکاران محوطه شکمی، گنادها، زجاجیه چشم، مغز و دیواره )1380(، این ماهی را دارای کمترین میزان آلودگی انگلی دستگاه گوارش گزارش کرد. از آن تاریخ گزارش دیگری از در بین ماهیان تاالب چغاخور اعالم نمودند. همه این موارد وجود این انگل در ماهیان سایر نقاط ایران وجود ندارد. لزوم نظارت بر زیستگاههای ماهی گورخری، مبارزه بنظر میرسد که این انگل توسط پرندگان مهاجر که از بیولوژیک با انگل و کمک به تجدید نسل ماهی را آشکار سیبری برای زمستان گذرانی به مناطق آبی استان میسازد. چهارمحال و بختیاری مهاجرت می کنند، به ایران وارد شده است و اکنون بخشی از فون انگلی ماهیان آب شیرین منابع [ Downloaded from isfj.ir at 7:25 +0330 on Thursday September 30th 2021 [ DOI: 10.22092/ISFJ.2018.117720 ایران است. برزگر، م.، اسداله، س.، همت زاده، ا.، رهنما، ر. درصد آلودگی در زجاجیه چشم، چربیهای محوطه بطنی و جاللی جعفری، ب.، 1383. انگل های ماهیان و گناد ها بترتیب برابر با 22، 36 و 52 درصد بود. الرو رودخانه بهشت آباد )استان چهارمحال و بختیاری(. انگل پس از ورود به بدن خود را به محوطه شکمی مجله علوم دامپزشکی ایران.، 1)1(: 68-74. میرساند و سپس به ارگانهای دیگر مهاجرت میکند. جاللی، ب.، 1377. انگلها و بیماریهای انگلی ماهیان آب بنظر میرسد که جابجائی انگل، بر اساس یافتههای شیرین ایران.، انتشارات سازمان شیالت ایران.، صفحه .55-80 162
مجله علمی شیالت ایران سال بیست و هفت/ شماره 4
فتح اللهی، م.، 1392. آلودگی ماهیان مولد گورخری در carp, Aphanius vladykovi, in central Iran تاالب چغاخور چهارمحال و بختیاری به انگل خارجی Cyprinodontidae). Environmental Biology) آرگالوس فولیاسئوس در فصل زادآوری.، مجله of Fish, 71: 165-169. DOI:10.1007/s10641- دامپزشکی ایران.،004-0106-y. .89-103 :)3(9 فدائی فرد، ف.، مخیر، ب. و قربانی، ه.، 1380. بررسی Lom, J. and Dykova, I., 1992. Protozoan و شناسایی انگلهای ماهیان تاالب چغاخور استان Parasites of Fishes (Developments in چهارمحال و بختیاری.، مجله تحقیقات دامپزشکی.، ,(Aquaculture and Fisheries Science Elsevier Science, Amsterdam, pp. 112-198. .109-114 :)3(56 Matisz, C.E., Goater, C.P. and Bray, D., Bauer, O.N., 1987. Key to the Parasites of the 2010. Migration and site selection of Freshwater Fish Fauna of the USSR. Vol. 3, Ornithodiplostomum ptychocheilus Parasitic Metazoans (Second Part). Izdat (Trematoda: Digenea) metacercariae in the Leningrad, pp. 300-312 (In Russian). brain of fathead minnows (Pimephales Coad, B.W., 1988. Aphanius vladykovi, a new promelas). Parasitology, 137: 719-731. species of tooth-carp from the Zagros DOI: 10.1017/S0031182009991545. Mountains of Iran (Osteichthyes: Raissy, M., Barzegar, M., Rahimi, E. and Cyprinodontidae). Environmental Biology Jalali, B., 2007. Parasites of fishes in of Fish, 23(1-2): 115-125. DOI: Choghakhor Lake, Iran, 21st International 10.1007/BF00000741. conference of the World Association for the Coad, B.W. and Keivany, Y., Advancements of Veterinary Parasitology, 2000. Aphanius vladykovi Coad, 1988. Belgium: 462-463. Zagros pupfish, mahi-e gour-e khari. Raissy, M., Ansari, M. and Moumeni, M., Journal of American Killifish Association, 2011. Parasite fauna of Zagros Tooth-carp, 33(6):195-198. Aphanius vladykovi Coad, 1988 Fernando, C.H., Furtado, J.I., Gussev, A.V. (Osteichthyes: Cyprinodontidae), in and Kakong, S.A., 1972. Methods for the Gandoman Lagoon. Comparative study of fresh water fish parasites. Parasitology, 78(1):104-106. University of Waterloo, pp. 50-72. DOI:10.1654/4474.1. Gussev, A.V., 1983. The methods of collection
Downloaded from isfj.ir at 7:25 +0330 on Thursday September 30th 2021 [ DOI: 10.22092/ISFJ.2018.117720 ] and processing of fish parasitic monogenean. Nauka Moscow, pp. 114-116. (In Russian) Gussev, A.V., 1985. Key to parasites of freshwater fishes of the USSR. Monogenea., Nauka Moscow, pp. 87-99 Keivany, Y. and Soofiani, N.M., 2004. Contribution to the biology of Zagros tooth- 163
Iranian Scientific Fisheries Journal Vol. 27, No.4
Identification of parasites of Aphanius vladykovi from Shalamzar and Salm Lakes, Chaharmahal va Bakhtiari Province, Iran
Raissy M.1, Pirali kheirabadi E.2*, Mohseni P.3
1. Department of Aquatic Animal Health, Faculty of Veterinary Medicine, Shahrekord Branch, Islamic Azad University, Shahrekord, Iran. 2. Department of Fisheries Science, College of Natural Resources and Earth Sciences, University of Shahrekord, Shahrekord, Iran. 3. Department of Aquatic Animal Health, Faculty of Veterinary Medicine, Shahrekord, Iran.
Abstract Zagros tooth-carp (Aphanius vladykovi) which belongs to cyprinodontidae family is one of the most important native fish species of Iran. In this study which was conducted in summer 2015, a total of 50 individuals of A. vladykovi were caught from Shalamzar and Salm Lakes in Chaharmahal va Bakhtiari Province and were examined for parasites. The results of this study indicated that all the examined fish were infested by parasites. Different parasite species including Ichthyophthirius multifiliis, Ichthyobodo necator, Gyrodactylus sp., Allocreadium isoporum and metacercaria of Ornithodiplostomum sp. were found in the examined fish. Among them, the highest infestation rate belonged to Ornithodiplostomum sp. as 68 percent of the studied fish were infested by this parasite. The infestation rate of Ornithodiplostomum sp.in fishes from Shalamzar and Salm Lakes were 41.66 and 92.3 percent, respectively. The results of this study indicated that Zagros tooth-carp fish is highly infested with different parasite species affecting population of this fish.
Keywords: Zagros tooth-carp, Aphanius vladykovi, Fish parasites, Ornithodiplostomum sp.
Downloaded from isfj.ir at 7:25 +0330 on Thursday September 30th 2021 [ DOI: 10.22092/ISFJ.2018.117720 ]
*Corresponding author