SŁUPSKIE TOWARZYSTWO SPOŁECZNO-KULTURALNE
MATERIAŁY I STUDIA DO REGIONALIZMU SŁUPSKIEGO
TOM X
s p0 v t S. Cs. 11»,
Słupsk 2008
SŁUPSKIE TOWARZYSTWO SPOŁECZNO KULTURALNE KOŁO MIŁOŚNIKÓW REGIONU I PRZYJACIÓŁ PARKU KRAJOBRAZOWEGO „DOLINA SŁUPI”
MATERIAŁY I STUDIA DO REGIONALIZMU SŁUPSKIEGO
TOM X
Zbiór opracowań w zakresie ochrony wybrzeża nadmorskiego i form ochrony przyrody powiatu słupskiego, zabytków kulturowych regionu Pomorza Środkowego, działalności Okręgu Słupskiego Stowarzyszenia LIGA OCHRONY PRZYRODY oraz zapiski kronikarskie
Słupsk 2008 ISBN 978-83 911137-9-0
Rada Naukowa: Prof, dr hab. inż. Zdzisław Bogucki, prof, dr hab. Zbigniew Zielonka, dr Tomasz Katafiasz, dr inż. Józef Cieplik. Zespół autorski: Wojciech Dziedzic, Piotr Konarski, Teresa Bielecka, Krystyna Mazurkiewicz - Palacz, Wiktor Zybajło, Barbara Major- Milewczyk, Elżbieta Wisławska, Józef Cieplik.
Redakcja: Józef Cieplik
Redakcja techniczna: Jerzy Łukowczyk
Wydawca: SŁUPSKIE TOWARZYSTWO SPOŁECZNO KULTURALNE 76-200 Słupsk, ul. St. Jaracza Nr 6,1 p. Tel. (0-59) 842-64-87. KRS 0000068566
Współudział: STAROSTWO POWIATOWE w Słupsku 76-200 Słupsk, ul. Szarych Szeregów nr 14 Tel. (059) 842-37-73; Fax (059) 842-71-11 www.powiat.slupsk.pl e-mail: [email protected] oraz Stowarzyszenie LIGA OCHRONY PRZYRODY Zarząd Okręgu w Słupsku 76-200 Słupsk, Al. H. Sienkiewicza Nr 20, II p. Tel. (0-59) 842-32-81 i (0-59) 842-25-18. KRS 0000089999 oraz RUCH STOWARZYSZEŃ REGIONALNYCH R.P. - Rada Krajowa. KRS 0000172714 - INSTYTUT REGIONALIZMU 06-400 Ciechanów, PI. Marszałka J. Piłsudskiego Nr 1. Tel. (0-23) 672-28-88
Zrealizowano przy pomocy finansowej STAROSTWA POWIATOWEGO w Słupsku.
Druk: PPU „BOXPOL” Sp. Z o.o 76-200 Słupsk, ul Wiejska Nr 28 Tel./fax. (0-59) 842-43-71 Nakład 500 egzemplarzy SPIS TREŚCI
Do Czytelników... - Wprowadzenie 5
I. Artykuły problemowe 1. Hydrotechniczne metody ochrony wybrzeża - mgr Wojciech Dziedzic 7 2. Atrakcyjność turystyczna klifu w Poddąbiu - dr Piotr Konarski 16 3. Formy ochrony przyrody w Powiecie Słupskim - inż. Teresa Bielecka 21 4. Przystań rybacka w Gardnie - dr Piotr Konarski 28 5. Dawne cmentarze regionu Słupskiego - mgr inż. arch. Krystyna Mazurkiewicz - Palacz 35 6. Zamek w Człuchowie — zarys historyczny - mgr Wiktor Zybajło 49 7. Idea, istnienie i działalność Stowarzyszenia LIGA OCHRONY PRZYRODY Okręgu Słupskiego na Pomorzu Środkowym - w świetle wydawnictw regionalnych - dr inż. Józef Cieplik 59 8. Relacja z IX. Zjazdu Okręgu Stowarzyszenia LIGA OCHRONY PRZYRODY w Słupsku (17 IV 2008 r.) - mgr inż. Barbara Major — Milewczyk 91
II. Zapiski kronikarskie 1. Jak dobrze, że są poeci - mgr Elżbieta Wisławska 97 2. Autor rozpoznawany z Jasienia - dr inż. Józef Cieplik 99 3. 40 - lecie założenia Koła Miłośników Regionu SŁUPSKIEGO TOWARZYSTWA SPOŁECZNO KULTURALNEGO w Słupsku (1968 - 2008) - mgr Elżbieta Wisławska 103
III. ZESTAWIENIE TREŚCI TOMÓW I. - IX 1999 - 2008 107 - 115
Do Czytelników
- Wprowadzenie
Niniejszy Tom X ukazuje się w dziesiątym roku wydawania pozycji pod tytułem „Materiały do poznania regionalizmu słupskiego”, która zapoczątkowała cały cykl wydawniczy (1999 - 2008).
Od Tomu X zmienia się nazwa wydawnictwa: „Materiały i studia do regionalizmu słupskiego” z zachowaniem ciągłości i numeracji poszczególnych tomów. Dodanie w tytule „studia” uzasadnia się faktycznym charakterem studyjnym opracowań budujących poszczególne tomy wraz z innymi „materiałami” problemowymi i bieżącymi.
Treść Tomu X uwypukla problematykę działalności Stowarzyszenia LIGA OCHRONY PRZYRODY , które w 2008 roku obchodzi 80-lecie swego powstania w Polsce Niepodległej (1928 — 2008) i 55-lecie działalności na Pomorzu Środkowym (1953 — 2008) w rejonach Słupska, Koszalina i Szczecinka.
Oprócz tego pojawia się w szczególny sposób tematyka Powiatu Słupskiego i powiatów zaprzyjaźnionych - bytowskiego i człuchowskiego.
Akcentowane są również problemy literackie, a w końcu krótkie przypomnienie 40-lecia utworzenia w 1968 roku Koła Miłośników Regionu STSK (1968-2008).
To też jesteśmy wdzięczni Starostwu Słupskiemu za wystąpienie w roli sponsora udzielającego wsparcia finansowego, które umożliwiło zrealizowanie wydania Tomu X.
Wydawca i Redakcj a
Słupsk w grudniu 2008 r.
I. Artykuły problemowe
Wojciech Dziedzic, Słupsk
Hydrotechniczne metody ochrony brzegów morskich Wybrzeża Środkowego Bałtyku
Dzisiejszy Bałtyk jest morzem młodym. Uformował się w ciągu ostatnich 10 tysięcy lat. Rozwój rzeźby na wybrzeżu uwarunkowany był procesami glacjalnymi, fluwialnymi, eolicznymi i morskimi. W wyniku tych procesów powstały wydmy, klify i mierzeje. Te zmiany w różnym stopniu, trwają do dziś. Dynamika strefy brzegowej wymusza ochronę brzegów na szczególnie cennych odcinkach. W poszukiwaniu skutecznych i właściwych metod ochrony brzegu, zgodnie z ekologicznym podejściem do naturalnych procesów brzegowych, wykorzystuje się dorobek nauki; prowadzi się badania w kraju i utrzymuje kontakty międzynarodowe. Dokumentem kreującym długoterminową ochronę brzegów, jaki posiada administracja morska, jest „Strategia ochrony brzegów morskich”. Jest to wielotomowe opracowanie naukowe wykonane przez Instytut Morski na zlecenie urzędów morskich. Poprawna ochrona brzegów wymaga systematycznych i kompleksowych działań legislacyjnych, organizacyjnych, planistycznych i badawczych oraz ponoszenia znacznych nakładów finansowych. Prognozowany średni wzrost poziomu morza o 60 centymetrów na 100 lat, stwarza nowe zagrożenia dla brzegów i ich niskiego zaplecza położonego poniżej rzędnej + 2,5 m npm. Za ochronę brzegów morskich jest odpowiedzialna administracja morska, która posiada niezbędne doświadczenie, znajomość specyficznego środowiska morskiego i strefy brzegowej. Ochrona brzegów morskich jest również jednym ze statutowych zadań Urzędu Morskiego w Słupsku. Na Wybrzeżu Środkowym
7 (170 km brzegu od Łeby do Dźwirzyna), nadrzędnym jego zadaniem jest budowa, utrzymanie oraz ochrona umocnień brzegowych, wydm nadmorskich i zalesień ochronnych w pasie technicznym. Przy południowym brzegu Bałtyku dominują wiatry północno-zachodnie. One uruchamiają falowanie, które powoduje ruch rumowiska wzdłuż brzegu, od zachodu na wschód. Fale sztormowe i wysokie stany wody doprowadzają do zniszczeń brzegu i jego ubytków. Znaczna większość brzegów ulega zniszczeniom, jednak chroni się tylko wybrane odcinki, cenne z uwagi na zurbanizowane zaplecze lub walory przyrodnicze. Szczególnie wzmożonej abrazji podlegają brzegi położone po zaprądowej stronie przeszkód, jakimi są na przykład falochrony portowe i systemy ostróg, powodujące przecięcie i odrzucenie na większe głębokości, strumienia rumowiska wędrującego wzdłuż brzegu. Po ich zachodniej stronie tworzy się pachwina akumulacyjna o wykształconej szerokiej plaży i dobrze rozbudowanej wydmie. Tu zatrzymuje się rumowisko. Takie plaże po zachodniej stronie portu są w Kołobrzegu, Darłowie, Ustce, Łebie. Rumowisko nie dociera tym samym na brzeg po wschodniej stronie falochronu, co doprowadza do zwiększonych zniszczeń. Niszczone są także odcinki, na których nie prowadzi się żadnej działalności, np. w Słowińskim Parku Narodowym. Z uwagi na wartość zabudowanego zaplecza brzegu istnieje konieczność jego ochrony, zarówno brzegów klifowych jak i wydmowych, np. w Ustce, Jarosławcu, Mielnie, Sarbinowie, Ustroniu Morskim, Kołobrzegu, Dźwirzynie. Są też brzegi w rejonie miejscowości, na których nie prowadzi się zintensyfikowanej ochrony hydrotechnicznej, gdzie zurbanizowane zaplecze znajduje się jeszcze daleko od morza, jak na przykład Rowy, Dąbki, Chłopy, Gąski i inne. Naturalną zaporą dla fal sztormowych są szerokie plaże i dobrze rozbudowane wydmy. Nie wszędzie jednak są one wystarczająco duże, by zapewnić bezpieczeństwo zaplecza. Zachodzi wtedy konieczność ingerencji
8 ludzkiej. Oprócz ochrony biotechnicznej, preferowaną metodą ochrony brzegów jest sztuczne zasilanie /refulacja/ polegające na dostarczaniu piasku na plaże w miejscach jego niedoboru. Jest to metoda przyjazna środowisku.^ Wykorzystuje się do tego celu przeważnie materiał pochodzący z pogłębiania torów wodnych na redach portów. Do przesyłania tego materiału stosuje się zarówno rurociągi refiilacyjne, za pomocą których dostarcza się go na wschodnie, szczególnie niszczone, strony portów /Rowy, Dźwirzyno/ lub dostarcza się rumowisko wprost z pogłębiarki, szczególnie tam, gdzie odkłada się go dalej od portu. Stałych rurociągów refulacyjnych było więcej, ale w ostatnich latach je zdemontowano. Z tego piaszczystego osadu formuje się następnie plażę o wymaganej szerokości i wysokości. Wielkości materiału odkładanego na brzeg morski są zdecydowanie za małe w stosunku do potrzeb. W najbliższej przyszłości planuje się dostarczanie rumowiska z pachwin zachodnich za pomocą systemów przesyłowych oraz pobieranie go z dna Bałtyku z większych głębokości, ze złóż podmorskich. Ponieważ jednak natura okazuje się mocniejsza, na szczególnie zagrożonych odcinkach, gdzie corocznie ubywa nawet ponad 1 m lądu, a zaplecze brzegu jest szczególnie cenne - należy podejmować działania radykalne. W przypadkach szczególnych, gdy zawodzą inne metody ochrony brzegu, takie jak ochrona biotechniczna, a rełulacja jest niewystarczająca, stosuje się metody ostateczne. Taki nieodwracalny rozwój procesów zmusza do zastosowania budowli hydrotechnicznych. Jest to zabezpieczenie trwałe i gwarantujące bezpieczeństwo, lecz wymaga ogromnych nakładów finansowych i zakłóca jednocześnie harmonię naturalnego środowiska. Z tego powodu decyzję taką podejmuje się w ostateczności, kiedy inne sposoby zabezpieczenia brzegu okazują się niewystarczające. Hydrotechniczna ochrona brzegu jest skoncentrowana na odcinkach abrazyjnych o dużej wartości zaplecza. Z powyższych względów największe
9 nakłady na budowle hydrotechniczne są przeznaczone dla rejonu Dźwirzyna, Kołobrzegu, Mielna, Darłówka, Jarosławca i Ustki. Najczęściej stosowanymi budowlami hydrotechnicznymi są opaski brzegowe w postaci stalowych ścianek szczelnych (zawierające na przedpolu narzut z gwiazdobloków lub głazów granitowych dla rozproszenia energii fali), opaski z gwiazdobloków lub głazów granitowych, falochrony brzegowe (narzutowe-Darłówko) i ostrogi. Ostatnio dla zabezpieczenia mierzei jeziora Kopań przed przerwaniem przez sztormowe fale i zachowania ekosystemu jeziora, wybudowano pięciokilometrowy wał przeciwpowodziowy. Jednym z wielu efektów poszukiwań oraz współpracy Inspektoratu Ochrony Wybrzeża ze światem nauki w latach ubiegłych są nowatorskie, eksperymentalne rozwiązania umocnień brzegu, które zaowocowały nietypowymi budowlami ochronnymi. Są to umocnienia geotekstylne oraz elementy typu „Waveblock”. Skuteczność działania tych budowli w ochronie brzegu jest na etapie obserwacji i analiz. Betonowe elementy typu „Waveblock” są jedynym w Polsce rozwiązaniem zaadaptowanym z jezior kanadyjskich dla warunków południowego Bałtyku przez Williama Harasa. Są usytuowane w Kołobrzegu w dwóch miejscach: jeden odcinek zlokalizowany jest w wodzie na niewielkiej głębokości, drugi natomiast znajduje się na plaży u podnóża niewysokiego zbocza. Kolejną nowością są różne rozwiązania umocnień geotekstylnych opracowanych przez Lucynę Niespodzińską z Instytutu Morskiego. Pierwotne ich wersje znajdowały się w Mielnie i Kołobrzegu oraz późniejsze w Kołobrzegu i Unieściu. Powinne one być przykryte piaskiem i stanowić „drugą linię obrony”. Przed zastosowaniem w terenie rozwiązania te sprawdzane były laboratoryjnie w kanale falowym.
10 Prowadzone też były badania i eksperymenty w terenie z zastosowaniem geobiotekstyliów, tj. tkanin z wplecionymi w fazie produkcji, nasionami roślin nadmorskich. Istnieją również odcinki brzegu poza Wybrzeżem Środkowym, chronione gabionami. Są to różnej wielkości i kształtu „kosze” ze specjalnej stalowej siatki, wypełnione odpowiednio dobieranymi otoczakami. Taki system ochrony znany jest głównie z Jastrzębiej Góry. Istnieją takie umocnienia również w innych miejscowościach (Półwysep Helski, Dziwnówek, Trzęsacz), gdzie przykryte piaskiem stanowią drugą linię ochrony zaplecza. Pewne modyfikacje takich rozwiązań w postaci okładziny plaży, projektowane są również w Ustroniu Morskim i Kołobrzegu. Niewielki fragment takiego umocnienia znajduje się również na Wybrzeżu Środkowym w Łebie, gdzie zabezpiecza kanał portowy. Nakłady finansowe pochodzące z budżetu Skarbu Państwa, są niewystarczające. Dawniej wahały się w granicach 2-3 milionów złotych. Stąd założeniem „Strategii ochrony brzegów morskich” było m.in. określenie potrzeb rzeczywistych i docelowe osiągnięcie finansowania ochrony brzegów w wyższej, stałej kwocie. Ukoronowaniem prac realizowanych w ramach „Strategii...” jest ustawa z 2001 roku o ustanowieniu programu wieloletniego „Program ochrony brzegów morskich”, zapewniająca finansowanie w stałej wysokości około 8 milionów złotych rocznie przez 20 lat, przy założeniu wzrostu poziomu morza zaledwie o 30 cm na 100 lat. Jest to kwota zapewniająca pokrycie potrzeb w wysokości 50 %. Dlatego przyjęto opcję selektywnej aktywnej ochrony brzegów jako najbardziej uzasadnionej ekonomicznie i technicznie dla polskich brzegów. Zakłada się ochronę brzegu na szeregu szczególnie intensywnie chronionych odcinkach (przyczółkach), na których będzie “oparta” pozostała część brzegu. W systemie przyczółków ochroną w pierwszej kolejności są objęte brzegi, których zaplecza są wysoko zainwestowane lub stanowią granicę obszarów unikatowej przyrody lądowej.
11 Dopuszcza się cofnięcie linii brzegowej na niechronionych odcinkach pomiędzy przyczółkami. Cały nie zanieczyszczony urobek z prac czerpalnych na torach wodnych i redach portów powinien być wykorzystywany do ochrony brzegów. Zakłada się, że stabilizacja położenia szczególnie chronionych odcinków brzegu oraz sztuczne zasilanie w dłuższej perspektywie czasowej, ograniczą wielkość abrazji na odcinkach niechronionych. W opinii specjalistów zagranicznych (m.in. holenderskich i angielskich), Polska posiada jeden z najlepszych na świecie systemów zarządzania strefą brzegową, a stosowane sposoby ochrony odpowiadają najlepszej światowej praktyce. Podstawowym ograniczeniem jest brak środków na prace ochronne, monitoring i niezbędne wyprzedzające prace badawcze. Zaniechanie realizacji „Programu ochrony brzegów morskich” mogłoby spowodować, że ochrona brzegów będzie prowadzona w niewystarczającym zakresie ze względu na niskie nakłady finansowe. Postępować wtedy będzie pogorszenie warunków naturalnych brzegu morskiego i zagrożenie bezpieczeństwa jego zaplecza. Następować będzie szybki zanik plaż, co spowoduje spadek atrakcyjności nadmorskich miejscowości oraz utratę źródła dochodów miejscowej ludności, jakie czerpie z turystyki. Szczególnie dotkliwe zagrożenia dotyczą społeczności zamieszkującej mierzeje, obszary depresyjne i brzegi klifowe, a mianowicie rejonu Łeby, Ustki, Darłówka, Mielna, Sarbinowa, Ustronia Morskiego, Kołobrzegu i Dźwirzyna. Cenne środowisko nadmorskie może ponieść nieodwracalne straty.
Prezentowane poniżej zdjęcia pochodzą od autora tekstu.
12 Refulacja plaży w Ustce.
Pogłębianie kanału i zasilanie plaży w Dźwirzynie
13 Budowa opaski ciężkiej w Ustroniu Morskim
14 Geotekstylia przed stalową ścianką w Unieściu
15 Piotr Konarski, Słupsk
Atrakcyjność turystyczna klifu w Poddąbiu
W przebiegu linii brzegowej pomiędzy Rowami a Jarosławcem wykształciło się. ugięcie o głębokości 4 km zwane Zatoką Słupską (215- 254km).Odcinek ten charakteryzuje się: - najintensywniejszymi przemianami geomorfologicznymi na polskim wybrzeżu, - różnorodnością form geomorfologicznych i budowy geologicznej, - odmiennym krajobrazem w stosunku do innych odcinków wybrzeża, - występowaniem fragmentów wybrzeży wydmowych i klifowych, - występowaniem osuwisk o znacznych rozmiarach. W obrębie Zatoki Słupskiej występują dwa odmienne rejony: 1. Rejon pierwszy położony na zachód od portu Ustka, jest wybrzeżem wydmowo - akumulacyjnym. Występują tu wały wydmowe przebiegające równolegle do linii brzegowej, których wysokość przekracza miejscami 20m. Wydmy te nieprzerwanie rozrastają się. W ciągu 47 lat stwierdzono tu przesunięcie podstawy wydmy ku północy o 22,7 m. Trzeba podkreślić, że mimo występowania w minionym okresie katastrofalnych sztormów, które na całym wybrzeżu spowodowały nieodwracalne ubytki, rejon ten zachował swój akumulacyjny charakter. Na szczególną uwagę zasługuje dwukilometrowy odcinek wybrzeża na zachód od portu Ustka gdzie wykształciły się cztery pasy ustabilizowanych i wysokich wydm biegnących równolegle wzdłuż wybrzeża o ciągłej tendencji akumulacyjnej. 2. Rejon drugi położony na wschód od portu Ustka charakteryzuje się dominacją procesów abrazyjnych, co wywołane jest niedoborem materiałów piaszczystych w strefie przybrzeżnej. Spowodowane to zostało przez falochrony portu Ustka, które zakłóciły naturalny proces przemieszczania się rumowiska w strefie podwodnej i jego akumulacji na tym odcinku. Niemal na całej długości tego
16 rejonu występują klify, które podlegają ustawicznej abrazji wywołanej sztormami. Jednak i na tym odcinku uformowały się dwa odmienne fragmenty wybrzeża wydmowego: -pomiędzy km 226 i 227, które w okresie sztormów podlegają abrazji, natomiast w okresach wiosenno - letnich następuje akumulacja powodująca odbudowę zniszczeń, a nawet znaczny przyrost wydm. - strefa wydmowa w okolicy Poddąbia km224, która do 2008 roku nieustannie, choć powoli się rozwijała; rozmycie części wydm nastąpiło w wyniku silnych wiosennych sztormów w 2008 r. Wybrzeże klifowe między Dębiną a Poddąbiem stanowi wał gardzieńskiej moreny czołowej osiągający wysokość 35 m npm. Klif budują trzy poziomy gliny zwałowej: -pierwszy tzw. dolny zbudowany jest ze zwięzłej gliny zwałowej, w której tkwią głazy o średnicy do 70 cm. - drugi zbudowany z brązowej gliny zwałowej z występującymi przewarstwieniami piasków gliniastych i żwirów. - trzeci buduje jasnobrązowa glina zwałowa z licznymi głazami. Poziom dolny i środkowy oddzielone są strefą zaburzeń glacidynamicznych i piaskami średnioziamistymi. Miąższość warstwy rozdzielającej waha się od 1 do 8 metrów. Poziom środkowy od górnego rozdziela warstwa piasków i strefa zaburzeń glacitektonicznych. W roku 1914 w wyniku długotrwałego sztormu, który spiętrzył wody morskie o 162 cm i intensywnego ataku fal morskich na wybrzeże klifowe powstało największe na polskim wybrzeżu osuwisko o długości 540 m. Jego jęzor posiada długość 80 m. Występujące w klifie trzy różniące się poziomy spowodowały powstanie układu trzech uskoków. Górny uskok posiada wysokość 10 m i przechodzi w równinę o szerokości 25 m, która opada uskokiem 15 metrowym do kolejnej
17 równiny o długości 35 m. Na tym stopniu występują liczne drobne wybrzuszenia. Pozostała część osuwiska faliście opada w kierunku morza, przy czym pierwsze wybrzuszenie tworzy uskok o 4 m wysokości. Zafalowania te zmniejszają się ku morzu. Czoło osuwiska w pierwszym okresie zostało poddane procesom abrazyjnym, ale ich skutki były nieznaczne. W kolejnych latach u czoła osuwiska doszło do nagromadzenia drzew i gałęzi, co stało się przyczyną wymuszonej akumulacji piasków, najpierw morskich, a następnie eolicznych. W latach sześćdziesiątych dwudziestego wieku zaczął formować się tu wyraźny wał wydmowy, który do 1971 r osiągnął długość 400 m, przy szerokości 2 m.. W okresie kolejnych piętnastu lat (1971 - 1986 ) w zasięgu km 223 i 224 nastąpiło częściowe rozmycie wydmy, zaś w rejonie km 224 podstawa wydmy przesunęła się ku północy o kolejne 4,3 m. W latach 1980 - 1990 doszło do odtworzenia i ustabilizowania wydmy w rejonie km 223, a na jej przedpolu powstał drugi wał piaszczysty. Został on w znacznej mierze rozmyty podczas sztormów wiosną 1994 roku. Ogólna długość pasa wydmowego koło Poddąbia osiągnęła w 1994 roku 1340 m i obserwuje się tendencję do jego rozrastania zarówno w kierunku wschodnim jak i zachodnim. Taki stan utrzymywał się do 2005 r. Kolejne lata cechują się łagodnymi zimami i brakiem naturalnej ochrony wybrzeża w postaci pokrywy lodowej oraz zamarzniętej plaży i podstawy klifu. Czynniki te spowodowały procesy abrazyjne na wytworzonych wydmach w okresach sztormów. Szczególnie niekorzystny okazał się rok 2008 kiedy to w wyniku występujących wiosennych sztormów nastąpiło całkowite rozmycie pasa wydm u podnóża osuwiska w rejonie km 224. Szczątkowy fragment wydmy utrzymuje się jeszcze obrębie km 223,9 - 224,0. Natomiast wschodnia część pasa wydmowego w rejonie km 223 na odcinku 500 metrów zachowała swój pierwotny charakter i nie została rozmyta. Obecnie obserwuje się ponownie procesy akumulacyjne u podstawy
is jęzora osuwiskowego. Szerokość plaży średnio wynosi 50 - 60 m. Proces akumulacji będzie trwał do czasu wystąpienia ponownych sztormów. W przypadku kolejnej łagodnej zimy mogą wystąpić procesy powodujące rozmycie części jęzora osuwiskowego. Prawdopodobnie stabilizacja wybrzeża w rejonie Poddąbia trwająca już 94 lata spowodowana jest odsłonięciem przez katastrofalny sztorm z 1914 r w strefie przybrzeżnej licznych głazów, które stanowią dziś naturalną przeszkodę dla nadbiegających fal. Drugim ważnym czynnikiem stabilizacji jest wystąpienie wyplycenia, które w tym miejscu przyjmuje kształt „falochronu” chroniącego teren osuwiska przed atakiem fal. Konsekwencją tego jest wzmożona abrazja na wschód i zachód od osuwiska w postaci stromych i cofających się klifów w Dębinie i w zasięgu km 225, które w przebiegu linii brzegowej są bardziej cofnięte niż teren osuwiska. Trzeba podkreślić, że okolice Poddąbia są największym i jedynym znanym na polskim wybrzeżu przykładem tak długiej bo 94 letniej stabilizacji osuwiska na stoku klifu. Równocześnie stanowi wyjątkowy walor turystyczny w postaci malowniczej i niespotykanej w innych rejonach wybrzeża formy morfologicznej, którą porasta 94 letni las bukowy. Drzewa przyjmują wyszukane kształty, w licznych miejscach odsłonięte są fantastyczne formy korzeni.
Literatura 1. Bohdziewicz L. 1963. Przegląd budowy geologicznej i typów polskich wybrzeży. (W:) Materiały do monografii polskiego brzegu morskiego. Z. 5 Geologia i zagadnienia pokrewne IBW PAN Poznań. 2. Cieplik J. 1973. Lasy nadmorskie zabezpieczające środowisko człowieka przed erozją eoliczną i abrazją. (W:) Pomorskie środowisko przyrodnicze jego ochrona i kształtowanie. NOT Słupsk T. 1. 3. Konarski P. 1994. Współczesna morfogeneza rejonu Poddąbia dowodem
19 stabilizacji linii brzegowej. (W:) 2. Konferencja - Geologia i Geomorfologia Pobrzeża i Południowego Bałtyku. WSP Słupsk.
Zmiany położenia dolnej krawędzi klifu tut odcinku Uf tka—Rowy
20 Teresa Bielecka, Słupsk
Formy ochrony przyrody w Powiecie Słupskim (ZESTAWIENIE SCHEMATYCZNE)
Park Narodowy:
. Słowiński Park Narodowy o Lokalizacja: położony jest w północnej części województwa pomorskiego na Wybrzeżu Słowińskim, które wchodzi w zasięg Pobrzeża Słowińskiego. o Wielkość: 32.744,03 ha - w tym 21.572,89 ha w województwie pomorskim, w powiatach Słupsk i Lębork oraz 11.171,14 ha wód przybrzeżnych Morza Bałtyckiego + otulina Parku o powierzchni 30.220 ha (Dz. Ustaw RP z 2004 r. Nr 43, poz. 390)
o Główne walory przyrodnicze: Unikatowy w skali Europy obszar ruchomych wydm zwanych „Białymi Górami” wraz z przymorskimi jeziorami: Łebsko, Gardno, Dołgie Małe, Dołgie Duże. Występują cenne zbiorowiska leśne takie jak: bór bażynowy, brzezina bagienna, świeży bór bagienny, oraz bardzo rzadkie gatunki fauny, w tym awifauny, jak orzeł bielik i orzeł przedni. Występują także gatunki roślin reprezentujące grupy wymienione w załączniku II do Dyrektywy Siedliskowej UE oraz 28 gatunków ptaków z listy załącznika I do Dyrektywy Ptasiej UE, co dało podstawę do włączenia Parku do sieci obszarów chronionych Natura 2000. Jego niepowtarzalne walory przyrodnicze spowodowały, że został zaliczony w 1977 roku przez UNESCO do sieci Światowych
21 Rezerwatów Biosfery i obszarów chronionych w ramach Konwencji Ramsarskiej.
o Ustanowiony dnia 1 stycznia 1967 roku.
Rezerwaty przyrody:
• „Grodzisko Runowo” - rezerwat leśno-archeologiczny
o Lokalizacja: gm. Potęgowo, Nadleśnictwo Cewice,
o Wielkość: 29,90 ha.
o Główne walory przyrodnicze: Ochronie podlegają stanowiska buczyny, buków i dębów o obwodach przekraczających 3 metry, jak również pozostałości słowiańskiego grodziska wraz z osadą i cmentarzyskiem kurhanowym nad rzeką Pogorzelicą pochodzącymi z II poł. IX wieku. Stanowisko archeologiczne jest wpisane do rejestru dóbr kultury i zostało objęte ścisłą ochroną konserwatorską,
o Ustanowiony dnia 21 IX 1981 roku z mocą obowiązującą od dnia 15X 198 lr. • „Torfowisko Potoczek” - rezerwat torfowiskowo-leśny
o Lokalizacja: gm. Kępice obręb Obłęże, Nadleśnictwo Warcino. o Wielkość: 15,24 ha.
o Główne walory przyrodnicze: Bór bagienny o powierzchni 3,86 ha,- rezerwat usytuowany jest w malowniczej dolinie otoczonej zalesionymi stokami wzniesień,- ostoja zwierzyny płowej i czarnej.
o Ustanowiony dnia 26 III 1982 roku z mocą obowiązującą od dnia 15 IV 1982r. • „Bagna Izbickie” - rezerwat torfowiskowo-leśny
o Lokalizacja: gm. Główczyce, obręb Główczyce, Nadleśnictwo Damnica
22 o Wielkość: 847,54 ha.
o Główne walory przyrodnicze: Występuje tu sześć dominujących zespołów roślinnych, charakteryzujących środowisko wilgotne, bardziej interesujące rośliny rezerwatu to: wrzosiec bagienny, woskownica europejska, rosiczka okrągłolistna, przygiełka biała, turzyca bagienna, modrzewnica, bażyna czarna, bagno zwyczajne, o Ustanowiony dnia 12 X 1982 roku z mocą obowiązującą od dnia 1 XI 1982 r. „Torfowisko Pobłockie” - rezerwat torfowiskowo-leśny
o Lokalizacja: gm. Główczyce, Nadleśnictwo Damnica
o Wielkość: 112,31 ha. o Główne walory przyrodnicze: Rezerwat jest cennym obszarem retencji wodnej,- wśród najbardziej interesujących roślin występują tu m. in.: woskownica europejska, wrzosiec bagienny, modrzewnica, rosiczka okrągłolistna, bagno zwyczajne.
o Ustanowiony dnia 12 X 1982 roku z mocą obowiązującą od dnia 1 XI 1982 r. „Jezioro Modła” - rezerwat ornitologiczny i wodno-roślinny
o Lokalizacja: gm. Ustka obręb Lędowo
o Wielkość: 194,80 ha. o Główne walory przyrodnicze: Miejsce lęgowania ptactwa wodnego np. mewy śmieszki, mewy srebrzystej, mewy pospolitej, rybitwy czarnej, kaczki krzyżówki, łabędzia niemego, błotniaka łąkowego, remiza, kwiczoła,- występowanie roślinności będącej podstawowym elementem decydującym o warunkach lęgowania ptaków, a także zespołów
23 roślinności wodnej i szuwarowej typowej dla płytkiego, zarastającego jeziora przymorskiego,
o Ustanowiony dnia 12 X 1982 roku z mocą obowiązującą od dnia 1 XI 1982 r. „Wzgórze Rowokół” - rezerwat leśny (leśno-kraj obrazowy)
o Lokalizacja: gm. Smołdzino obręb Smołdzino
o Wielkość: 562,81 ha. o Główne walory przyrodnicze:
Położenie stożka Rowokołu (115 m n.p.m.) w odległości zaledwie 6 km od morza wywołuje w nizinnym krajobrazie nadmorskim nieoczekiwane urozmaicenie oraz widokowy kontrast,- las na stokach wzgórza sprawia miejscami wrażenie regla dolnego (udział buka i jodły).
o Ustanowiony dnia 18 V 1984 roku. „Wierzchocińskie Jałowce” - rezerwat leśny o Lokalizacja: gm. Smołdzino Nadleśnictwo Damnica
o Wielkość: 1,29 ha.
o Główne walory przyrodnicze: Na skaju lasu z drzewostanem sosnowym występuje halizna ze skupieniem około 150 egzemplarzy jałowców,- poszczególne okazy jałowca wytwarzają różne formy - kolumnowe, piramidalne, stożkowe i t. p. do wysokości 10 m. o Ustanowiony dnia 18 V 1984 roku. „Buczyna Nad Słupią” - rezerwat leśny
o Lokalizacja: gm. Ustka Nadleśnictwo Ustka
o Wielkość: 18,92 ha. o Główne walory przyrodnicze: Obiekt stanowi interesujący przykład drzewostanu bukowego, o Ustanowiony dnia 29 XII 1987 roku.
24 • „Zaleskie Bagna” - rezerwat torfowiskowy
o Lokalizacja: gm. Ustka ( 287,75 ha), gm. Postomino (114,24 ha ) Nadleśnictwo Ustka
o Wielkość: 401,99 ha.
o Główne walory przyrodnicze: Ochronie podlegają torfowiska wysokie typu bałtyckiego wraz z występującymi na nim ekosystemami mszamymi, bagiennymi, wodnymi i leśnymi. Na terenie rezerwatu występują 83 gatunki roślin naczyniowych oraz 36 gatunków mszaków. W rezerwacie rosną także gatunki wpisane do Polskiej Czerwonej Księgi Roślin - kukułka (storczyk) Fuchsa, malina moroszka, rosiczka okrągłolistna. Istotnym walorem jest również bardzo obfita populacja woskownicy europejskiej,
o Ustanowiony dnia 4 XII 2006 roku na terenie Woj. Pomorskiego i 27 IX 2006 roku na terenie Woj. Zachodniopomorskiego
Park krajobrazowy:
• Park Krajobrazowy „Dolina Słupi”
o Lokalizacja: oś parku stanowi dolina rzeki Słupi w jej środkowym biegu wraz z dorzeczem
o Wielkość: 37 040 ha - w tym 16.368 ha w powiecie słupskim i 20.672 ha w powiecie bytowskim + otulina P.K. 83.170 ha - w tym 22.288 ha w powiecie słupskim i 60.882 ha w powiecie bytowskim (Dz. Urzędowy Województwa Słupskiego z dnia 18 VIII 1998 r. Nr 19, poz. 82.)
o Główne walory przyrodnicze: Park Krajobrazowy „Dolina Słupi ’’jest parkiem typu dolinowego. Charakterystyczną cechą parku jest jego lesistość, aż 72 % powierzchni zajmują lasy. Zbiorowiska leśne to: bory świeże, bory
25 mieszane świeże, bory bagienne, buczyny kwaśne i żyzne, dolinom rzecznym towarzyszą grądy, łęgi wierzbowo-topolowe i zarośla łozowe. Ważnym elementem krajobrazu są jeziora. Do największych jezior należy Jezioro Jasień o pow. 590 ha. Do najcenniejszych przyrodniczo należą jeziora lobeliowe z reliktową roślinnością. Bogato przedstawia się omitofauna. Na uwagę zasługuje gniazdowanie gągoła, błotniaka zbożowego, kani rdzawej, bielika, orlika krzykliwego i puchacza - ptaków zagrożonych i wpisanych do Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt. Ze względu na różnorodność i bogactwo awifauny cały obszar Parku został włączony do sieci Natura 2000 jako obszar specjalnej ochrony ptaków jako „Dolina Słupi” - PLB 220002. o Park Krajobrazowy „Dolina Słupi” został utworzony w 1981 roku.
Zakończenie
Powyższe zestawienie, wybrane z dostępnej dokumentacji, obejmuje najistotniejsze dla terenów powiatu słupskiego formy ochrony przyrody, jakimi są tu - Słowiński Park Narodowy, Park Krajobrazowy „Dolina Słupi” oraz 9 rezerwatów przyrody. Pod względem biologicznym, sozologicznym, geograficznym i krajobrazowym stanowią one bardzo cenne pozycje w zainteresowaniach naukowych, a także i krajoznawczych.
26 Zarys Powiatu Słupskiego z podziałem na gminy.
Informacje ogólne - powierzchnia 2.304 km2 - ludność 95 tys.
27 Piotr Konarski, Słupsk
Przystań rybacka w Gardnie
Jezioro Gardno powstało pięć tysięcy lat temu w wyniku odcięcia mierzeją zatoki morskiej. Poprzez przepływającą rzekę Łupawę, posiada połączenie z morzem. Akwen ulega szybkim przemianom w wyniku zarastania i osadzania namułów niesionych przez rzekę. Doprowadziło to do powstania dwu oddzielnych zbiorników jako Dołgie Duże i Dołgie Małe. Pod koniec XX w. wyodrębniło się trzecie jezioro w północno wschodniej części zwane Smołdzińskim. Obecnie powierzchnia jeziora wynosi 2468 ha, a głębokość maksymalna zaledwie 2,6m. Pod względem wielkości jezior przymorskich ustępuje jedynie jezioru Łebsko, które również podlega procesowi intensywnego zarastania. Występowanie licznych gatunków ryb słodkowodnych i morskich, jak również bliskość morza stanowiły sprzyjające warunki osiedlania się i bytowania ludzi. Najdogodniejszym regionem był brzeg południowy gdzie już w VII w powstało grodzisko. Przypuszcza się, że w XII w. w tym miejscu gdzie obecnie stoi kościół znajdował się gród. Ludność trudniła się rybołówstwem głównie jeziornym. Gardna stanowiła port grodny, dla którego ujście Łupawy w Rowach było przystanią. We wczesnym średniowieczu zlokalizowane tu były osiedla, oraz stanowiska bytności ludzi o czym świadczą liczne znaleziska ułamków naczyń glinianych noszących ślady obtoczenia i różne formy żłobków ozdobnych. Natomiast nie znaleziono miejsca grodziska. Istnieją niepotwierdzone informacje, że Gardna w XII w otrzymała prawa miejskie, ale w następnym wieku nastąpiła utrata tych praw. Ponowne ich przywrócenie nastąpiło pod koniec XIII w.
28 Najstarszy dokument mówiący o połowach ryb w jeziorze pochodzi z roku 1278 w którym czytamy, że książę Mścisław II nadaje prawo połowu ryb klasztorowi dominikańskiemu w Słupsku. Połowy z jeziora zaopatrywały ludność miejscową, klasztor, a nawet biskupstwo we Włocławku. Pierwsza wzmianka o przystani rybackiej przy miejscowości Gardno pochodzi z XIV w. Z 1532r pochodzi dokument regulujący prawa połowu ryb w tym rejonie. Za czasów księcia Jana Fryderyka w 159lr opracowany zostaje nowy regulamin połowu ryb. Kolejne regulacje prawa połowowego miały miejsce w 1774r. oraz w następnych okresach, które w odczuciu rybaków były niesprawiedliwe. Nad jeziorem u podnóża grodu znajdowała się przystań dla łodzi rybackich, której lokalizacja do dnia dzisiejszego została zachowana. Przez wiele stuleci jezioro Gardno z licznymi gatunkami ryb zapewniało dogodne warunki życia osiadłej w okolicach ludności. Masowo poławiano: karasie, liny, leszcze, sandacze, szczupaki, węgorze oraz takie gatunki ryb, jak: jesiotry i łososie. Odławiano również ryby morskie, jak: dorsze, flądry, śledzie i szproty. W wodach licznie występował rak szlachetny. W XVIII w. zamieszkiwało tu 34 ludzi w większości trudniących się połowem ryb nad którymi nadzór sprawował wójt nadbrzeżny. Wyniszczenie głównie szlachetnych ryb nastąpiło w okresie pierwszej wojny światowej kiedy to prowadzona była rabunkowa gospodarka. Ostatni jesiotr o wadze ok. 100 kg złowiony został w 1921r. Do połowu wykorzystywane były głównie czółna. Od początków XX w. używano łodzi o długości 6,8 m do 7m, szerokości 1,3 m, które posiadały wbudowane w dnie skrzynie do przechowywania ryb. Powszechnie stosowano włok matniowy („ceza”) ciągniony przy pomocy łodzi. Używany był również brodzyk, to sieć ciągniona ręcznie /brodząc po mieliznach/. Stosowano też rękawy z siatki (kasierz). Z sieci zastawnych używano tzw. płoty i jazy (wiklinowe płoty na rzece), które zastąpiono wiązanymi sieciami i więcierzami, (to worki z siatki rybackiej napięte na kilku obręczach). Stosowano również
29 sieci zastawne których długość dochodziła nawet do 200 m. Łowiono również na haczyki, które sznurkami mocowane były sznurkami do głównej liny 0 długości 25m.. W zimie połowy wykonywano pod lodem przy pomocy niewodów „wielki kolisz” lub „wjidnik” W okresie ochronnym przypadającym od 10.IV - 1. V połowy prowadzone były na morzu. Złowione ryby przechowywano w tak zwanej piwnicy lodowej gdzie znajdowało się miejsce sprzedaży. W okresie międzywojennym rybacy założyli Spółdzielnię Rybacką, która prowadziła produkcję narybku ryb. W 1924 r zbudowany został magazyn rybny 1 lodownia, którą utrwalił na swym obrazie znany malarz słupski Otto Priebe. Już w 1945 r. w Gardnie utworzono Państwowe Gospodarstwo Rybackie, które przejęło nie zniszczony budynek administracyjny, magazyny zapewniające przechowywania żywych ryb, oraz łodzie wiosłowe i sprzęt. W 1952 r. nastąpiła rozbudowa przystani (portu) poprzez budowę drewnianej wiaty wchodzącej w jezioro, gdzie stacjonowały łodzie oraz składowano sprzęt. Na przedłużeniu wiaty powstał drewniany budynek gospodarczy. Oba obiekty w dobrym stanie zachowały się do dziś i pełnią pierwotną rolę. W 1986 r. całkowicie przebudowano i zmodernizowano istniejący budynek gospodarczy i administracyjny. Obecnie znajduje się tu magazyn sprzętu, baseny do przetrzymywania żywych ryb oraz pomieszczenia biurowe. Nad budynkiem zbudowano drewnianą nadbudówkę. W latach osiemdziesiątych na łodziach wprowadzono silniki spalinowe. W 1996 r. w ramach prywatyzacji powstała „Spółka Kormoran” stanowiąca Pomocnicze Gospodarstwo Rybackie przy Słowińskim Parku Narodowym.
30 Gatunki ryb występujące w jeziorze to: węgorz, szczupak, okoń, lin, karaś, płoć, sandacz, troć, miętus, minóg. Po sztormie w jeziorze pojawia się: belona, flądra, dorsz, śledź, krąp, ukleja, stynka, karp, sumik, kiełb, sum oraz krab wełnistoręki. Pomocnicze Gospodarstwo Rybackie przy Słowińskim Parku Narodowym corocznie prowadzi akcje zarybieniową węgorzem, linem, sandaczem i trocią. W celu odtworzenia populacji troci w miesiącu listopadzie odławiane są dorosłe osobniki wpływające do jeziora na tarło i pozyskiwana jest ikra, która poddana jest inkubacji w specjalistycznym gospodarstwie i w miesiącu maju jako narybek żerujący w ilości 50 tysięcy sztuk wpuszczana jest do strumieni wpływających do jeziora Gardno.
Literatura Czarnik Andrzej- Gardna Wielka. Pomorska Akademia Pedagogiczna Słupsku.
2001. Jost Franz - Die Fischerei. Hamburg 1955 Konarski Piotr - Dolina Łupawy. Materiały do poznania regionalizmu słupskiego, pod redakcją Józefa Cieplika. Słupsk 2003,Tom VI. Pagel K. H., Der Landkreis Stolp in Pommern. Lübeck 1989.
Prezentowane poniżej zdjęcia stanowią własność autora tekstu.
31 Gardna Wielka
32 33 34 Krystyna Mazurkiewicz-Palacz - Słupsk
Dawne cmentarze regionu słupskiego
Założenia XIX-wiecznych cmentarzy, zwane też ewangelickimi lub poniemieckimi, to tereny zaniedbane i sukcesywnie, od ponad pół wieku, dewastowane. Nieuporządkowana roślinność pochłaniająca pozostałości nagrobków, zacierające się układy alej i i bezpośrednia ingerencja człowieka dewastującego nagrobki i wycinającego starodrzew, to obraz zdecydowanej większości dawnych cmentarzy regionu słupskiego. Starania nielicznych grup społecznych, młodzieży szkół i uczelni oraz pojedynczych osób - miłośników historii i tradycji naszego regionu sprawiają, że wiele cmentarzy jeszcze istnieje. Nie są one tak bogate i tak dobrze zachowane, jak cmentarze Dolnego Śląska. Wynika to być może z historycznych i społecznych względów, lub też z propagandy czasów powojennych i mentalności ludzkiej. Jednakże na podstawie pozostałości założeń cmentarnych naszego regionu można poznać i nakreślić obraz XIX i XX-wiecznego cmentarza ewangelickiego z jego zróżnicowanymi formami kompozycji założeń zielonych i architekturą pomników nagrobnych. Poniższy opis, charakterystyka dawnych cmentarzy regionu słupskiego, jest próbą przybliżenia specyfiki budowy cmentarnych założeń architektoniczno - zielonych. Analiza ta jest oparta głównie na dokumentacji i inwentaryzacji ponad 110 przebadanych cmentarzy regionu słupskiego w latach 2005-2008 zebranej dla słupskiej delegatury Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Gdańsku.
Na terenie regionu słupskiego do każdej miejscowości lub większego założenia folwarcznego przyporządkowany był cmentarz. Zdarzało się również, że w obrębie jednego siedliska znajdowało się ich kilka. Wynikało to z potrzeby
35 powiększenia terenu pochówku poza cmentarzami przykościelnymi oraz z zakładania przez właścicieli ziemskich odrębnych cmentarzy dla swoich rodzin, tzw. rodowych.
Charakterystykę dawnych cmentarzy regionu słupskiego należy przede wszystkim rozpocząć od podziału cmentarzy rodowych (właścicieli majątków) i wiejskich pod względem ich usytuowania. W zależności od ich położenia w terenie możemy je podzielić na następujące rodzaje: 1. cmentarze przykościelne, np.: Cetyn, Główczyce', Budowo, Białogarda, Sarbsk, Roszczyce 2. cmentarze wiejskie przydrożne, np.: Cecenowo, Izbica, Klęczno, Lipno, Wolinia, Stowięcino, Mikorowo, Niepoględzie, Podwilczyn 3. cmentarze leśne, np.: Gałęzów, Kleszczyniec, Łysomice 4. cmentarze położone w nieznacznej odległości od wioski lub na jej peryferiach z indywidualnym dojściem lub dojazdem, np.: Dargoleza, Drzeżewo, Skórzyno, Gogolewo, Budowo, Mielno, Motarzyno 5. cmentarze rodowe położone w założeniach parkowych, np.: Kartkowo, Łosino, Żelkówko, Charbrowo, Będziechowo 6. cmentarze rodowe stanowiące indywidualne założenie połączone z folwarkiem (założeniem dworsko- lub pałacowo-parkowym), np.: Podole Wielkie, Kozy, Nożynko, Niepoględzie
Częstokroć cmentarze sytuowane były w miejscach, gdzie granicą było naturalne ukształtowanie terenu, ) np.: rozlewiska rzeki. (Pobłocie, Żelkówko), skarpy ziemne i jary (Dargoleza, Kozy Górne, Mikorowo, Gumieniec) lub na niewielkich wzniesieniach (Nożynko, Ułinia, Słupsk-Lasek Północny, Budowo, Jawory. Powszechnym zabiegiem było tworzenie nasypów wzdłuż granic
36 cmentarza, mających dać złudzenie wyniesienia całego terenu (Gogolewo, Steknica, Dobra, Cecenowo, Cetyn, Gumieniec). Na podstawie archiwalnych map regionu słupskiego z końca XIX i początku XXw. można określić, że kształt cmentarzy wyznaczano na planie prostokąta, rzadkością są założenia o innych kształtach, np. trójkąta (Dargoleza, Gęś). Pomimo różnic w proporcjach założeń, podziału na kwatery, strony dojścia do cmentarza, układ nagrobków był orientowany na osi wschód-zachód. Nieliczne cmentarze mają we fragmentach zmieniony ten układ (północ- południe). Są to zgrupowane nagrobki dziecięce lub nagrobki osób, bądź całych rodzin znajdujących się wysoko w hierarchii społecznej (wójtowie, właściciele ziemscy). Cmentarze przeważnie ogradzano niewysokim kamiennym murkiem. Ten sposób wyznaczania granic pozwalał na jednoznaczne określenie terenu pochówku. W całości ogrodzenia takie zachowały się w Górzynie, Budowie, Podkomorzycach, Wargowie, Dobrej (część ogrodzenia późniejsza z 1924r.), Karwnie i Gumieńcu. Późniejsze grodzenia cmentarzy (od pocz. XX w.) wykonywano jako żeliwne, ażurowe na betonowej podmurówce. Kompletne frontowe ogrodzenie znajduje się w Charbrowie, częściowo zachowane, w Nożynie i Roszczycach. Jedynie podstawa (betonowa podmurówka) zachowała się w Motarzynie, Mikorowie, Nożynku, Stowięcinie i Bochówku. Innym sposobem określania granic cmentarzy były nasadzenia drzew na obwodzie założenia. Takie rozwiązanie kształtowania przestrzeni sprawiało, że cmentarz stawał się widoczny i odznaczał się w krajobrazie; na cmentarzach w miejscowościach Jamrzyno, Gogolewo, Steknica, Ceromin - świerki; Izbica, Łosino - dęby; Budowo - kasztany, Drążkowo, Mydlita - buki. Wejścia sytuowano zazwyczaj w osi symetrii układu i akcentowano je dużymi głazami narzutowymi (np.: Wolinia, Dargoleza, Drzeżewo, Gumieniec). Bramy lub furtki stalowe osadzone na ceglanych słupkach, to również często spotykane rozwiązanie podkreślenia wejścia na cmentarz. Spotkać je można na
37 cmentarzu w Siodłoniu, jako niewysokie słupki furtki zwieńczone ceglanym stożkiem, a jako wysokie bramne słupy w Łebieńcu, Stowięcinie, Kobylnicy, Sądowie- Charbrowski Młyn, Siodłoniu, Izbicy i Mikorowie.
Cetyń-kolonia, gm. Trzebielino - fragment terenu cmentarza Rysunek: K.Mazurkiewicz-Palacz
Dużą rolę w kształtowaniu przestrzeni założeń cmentarnych stanowiła zieleń wysoka. Na cmentarzach rosną dęby szypułkowe, buki zwyczajne, lipy, jesiony, daglezje zielone, brzozy brodawkowe, świerki pospolite i żywotniki, znajdujące się głównie przy grobach jako ozdoba. Na cmentarzach, obok nasadzeń granicznych tworzono aleje (głównie w osi symetrii) prowadzące do kaplic (Budowo - aleja kasztanowa, Wicko - aleja lipowa, Gogolewo — aleja brzozowa), grobowców lub do wydzielonego miejsca pamięci (Izbica - aleja dębowa). Również dojście (dojazd) na cmentarze obsadzano szpalerem drzew, taki zabieg podkreślał rangę tego miejsca. Dlatego też najczęściej stosowano go przy cmentarzach rodowych, jak np.: w Podolu Wielkim, Motarzynie (aleja dębowa) oraz w Wicku (aleja lipowa).
38 Dominującym elementem architektury założeń cmentarnych były kaplice, które zachowały się w znikomym stopniu. Przykłady tych budowli z końca XIX w. znajdują się w Izbicy, Główczycach i Kobylnicy (proste budynki na rzucie kwadratu z dwuspadowym dachem), w Charbrowie (z frontowym tympanonem wspartym na kolumnach jońskich) i w Słupsku (miejska kaplica o zróżnicowanej bryle i bogatym detalu architektonicznym). Najczęściej jednak pozostały jedynie fundamenty tych budowli, fragmenty sklepień i ścian (Podole Wielkie, Wicko, Szczenurze, Budowo i Mikorowo). Kolejnym elementem wyróżniającym poszczególne założenia cmentarne są pomniki lub kamienie pamiątkowe poświęcone poległym podczas działań wojennych żołnierzom (członków miejscowych rodzin). Pomniki takie znalazły swoje miejsce między innymi w Zdrzewnie, Charbrowie, Siodłoniu, Wicku, Szczypkowicach, Komaszewie, Sądowie - Charbrowski Młyn. W miejscowości Izbica układ cmentarza został ściśle podporządkowany takiemu miejscu pamięci - na niewielkim nasypie otoczonym okręgiem drzew, do którego prowadzi aleja dębowa postawiony został symboliczny kamień nagrobny ku czci poległych podczas 1-szej wojny światowej. Pozostałości pomników (kamienne postumenty, kamienie z usuniętymi tablicami) znajdują się również na cmentarzach przykościelnych w Białogardzie, Główczycach, Roszczycach.
Mówiąc o dawnych cmentarzach regionu słupskiego nie sposób jest wspomnieć o ich stanie zachowania i przeobrażeniach jakim podlegały współcześnie. Analizując ten stan, należy stwierdzić, że społeczność miejscowa w bardzo różny sposób traktowała poniemiecką spuściznę. Wiele z nich zostało zlikwidowanych, starodrzew wycięto, pomniki nagrobne usunięte. Los taki spotkał większość cmentarzy przykościelnych, które zrównano z ziemią, tworząc na ich miejscu współczesne miejsca pochówku (np.: Główczyce, Jasień) lub pozostawiając jako trawiaste otoczenie kościołów (np.: Roszczyce, Białogarda). Działania takie dotknęły również cmentarze znajdujące się poza
39 terenami przykościelnymi, z tą różnicą, że kamienie, tablice i krzyże nagrobne nie były usuwane lecz gromadzono je w kilku miejscach na terenie cmentarza. Założenia cmentarne położone w sąsiedztwie lub na terenie lasów, często były niszczone na rzecz powstających na ich miejscu szkółek leśnych (Bargędzino, Mianowice, Zawiaty, Otnoga, Zagórki, Wrześcienko). Na terenach przykościelnych, w nielicznych przypadkach możemy odnaleźć ślady dawnej świetności tych miejsc. Stan taki znajdziemy na cmentarzu przykościelnym w Roszczycach, gdzie na zniwelowanym terenie zachowało się ażurowe ogrodzenie grobu członków rodziny von Grube, czy na cmentarzu przykościelnym w Budowie, gdzie stoi żeliwny krzyż członka rodziny von Zitzewitz.
Otnoga, gm. Czarna Dąbrówką - jedyne pozostałości z założenia cmentarnego Rysunek: K.Mazurkiewicz-Palacz
Istnieją cmentarze, na których w symbiozie funkcjonują pierwotne założenia i ich współczesna kontynuacja. W tym przypadku działa to korzystnie na stan zachowania dawnego założenia - starodrzew, układ alei i kwater oraz same nagrobki. Przykładem współistnienia dwóch cmentarzy jest Podwilczyn, Lubuń, Rokity, Kuleszewo.
40 Niejednokrotnie w granicach współczesnych cmentarzy zachowały się jedynie nieliczne pierwotne miejsca pochówku tworzące enklawy dawnego założenia (Kozin, Charbrowo, Słupsk -cmentarz komunalny). Współcześnie z zachowanych pozostałości płyt i kamieni nagrobnych aranżuje się lapidaria w pobliżu kościołów (Sarbsk - kamienie nagrobne rozstawione wzdłuż bocznej ściany kościoła, Charbrowo - wbudowane płyty nagrobne w ścianę kościoła) lub na cmentarzach (Nożyno - znajduje się tu miedzy innymi kamień przeniesiony z cmentarza w Nożynku; Jawory - na terenie cmentarza powstał współczesny układ zachowanych nagrobków; Wicko - na terenie dawnego cmentarza ułożono kamienie nagrobne zgodnie z zachowanym układem cmentarza). Takie aranżacje powstają również poza obrębem starych cmentarzy, ale na terenie współczesnego założenia, przykładem tutaj może być lapidarium w Słupsku na cmentarzu komunalnym. Kamienie nagrobne wykorzystywane były także do tworzenia nowych obiektów, są to przeważnie ołtarze połowę znajdujące się na terenie cmentarza (Charbrowo, Kozin - częścią podstawy ołtarza jest kamień z 1802 r.). Na współczesnych cmentarzach, powstałych w miejscu dawnych układów można odnaleźć również powtórnie wykorzystywane nagrobki, które z końcem lat 40-tych i początkiem lat 50-tych XX w. zyskały swoich „nowych właścicieli”. Dzięki takim zabiegom do ówczesnych czasów zachowało się wiele cennych obiektów dających świadectwo minionych czasów i kultury.
W okresie powojennym na dawnych cmentarzach wznoszono pomniki będące hołdem dla żołnierzy radzieckich, polskich i miejscowej ludności poległej podczas działań II - giej wojny światowej, przykładami mogą być cmentarze w Jasieniu, Izbicy i w Słupsku. Obecnie wznoszone są często pomniki lub stawiane krzyże misyjne, będące owocem współpracy i porozumienia społeczności polskiej i niemieckiej, aktywności mieszkańców
41 lub próbą podkreślenia wartości historycznej danego miejsca (Nożyno, Wolinia, Wielka Wieś, Gumieniec, Cetyn-kolonia oraz cmentarze przykościelne jak Cecenowo i Cetyn). Działania te dają świadectwo pamięci o dawnej funkcji i historii tych miejsc, a dzięki temu ochronie pozostałości dawnych układów cmentarnych naszego regionu.
Pomimo działań władz samorządowych w latach 60-tych XX w. mających na celu zniszczenie cmentarzy oraz późniejszych aktów wandalizmu (niszczenie kamieni nagrobnych, usuwanie kamiennych ogrodzeń, kradzież żeliwnych ogrodzeń i krzyży) zachowała się większość dawnych, ewangelickich założeń cmentarzy. Dzięki temu krajobraz regionu słupskiego stanowi bogatą spuściznę tych terenów i zyskuje na wartości historyczno-kulturowej.
Słupsk - fragment lapidarium na cmentarzu komunalnym Rysunek: K.Mazurkiewicz-Palacz
W latach 2005 - 2008 na zlecenie Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Gdańsku Delegatura w Słupsku zostały przebadane i
42 zinwentaryzowane pod względem zachowania całego założenia następujące dawne cmentarze w miejscowościach regionu słupskiego:
Gmina Miejska Słupsk 1. Słupsk- cm. komunalny 2. Słupsk- cm. Ewangelicki
Gmina Kobylnica 1. Kończewo 2. Kończewo wieś 3. Kruszyna 4. Kuleszewo 5. Kwakowo 6. Lubuń 7. Lulemino 8. Łosino 9. Łosino wieś 10. Płaszewo 11 .Zajączkowo 12. Zagórki 13. Zagórki - cm. rodowy M.Żelki 15.Żelkówko ló.Żelkówko -cm. rodowy 17.Łosino - cm. rodowy
43 Gmina Dębnica Kaszubska 1. Borzęcino 2. Budowo 3. Gałęzów 4. Jarzyno 5. Jawory 6. Koto wo 7. Łysomice 8. Mielno 9. Motarzyno 10. Niepoględzie 1 l.Niepoględzie wieś 12. Podwilczyn 13. Gogolewko - dwa cmentarze 14. Gogolewo 15. Dobra
Gmina Wicko 1. Białogarda 2. Charbrowo 3. Gęś 4. Łebieniec 5. Maszewko/Komaszewo 6. Roszczyce 7. Roszczyce - cm. przykościelny 8. Sarbsk 9. Sądowo - Charbrowo Młyn 10. Strzesze wo 1 l.Szczenurze
44 12. Ulinia 13. Wicko 14. Wicko - Kapella 15. Wojciechowo ló.Wrześcienko 17. Wrześcienko - park 18. Zdrzewno 19. Żamowska
Gmina Czarna Dąbrówka 1. Bochowo 2. Bochówko 3. Kłosy Górne 4. Kłosy Dolne 5. Drążkowo 6. Gliśnica 7. Jasień 8. Jerzkowice 9. Kartkowo 10. Karwno 1 l.Kleszczyniec 12. Kozin 13. Kozy Górne 14. Kozy Dolne 15. Kozy - cm. rodowy 1 ó.Łupawsko 17. Mikorowo — dwa cm. 18. Mydliła 19. Nożynko - dwa cm.
45 20.0tnoga - dwa cm. 21. Podkomorzy ce 22. Rokiciny 23. Rokitki 24. Rokity 25. Czama Dąbrówka 26. Ceromin 27. Uniechowo 28. Wargowo 29. Zawiaty
Gmina Główczyce 1. Będziechowo 2. Cecenowo 3. Dargoleza 4. Drzeżewo las 5. Drzeżewo 6. Główczyce 7. Gorzyno 8. Izbica 9. Klęcino 10. Lipno 1 l.Pobłocie 12. Podole Wielkie 13. Rzuszcze H.Siodłonie ló.Skórzyno ló.Stowięcino 17.Szczypkowice 18. Warblino 19. Wielka Wieś 20. Wolinia 21 .Zgierz
Gmina Trzebielino 1. Gumieniec 2. Miszewo 3. Cetyn 4. Cetyń - kolonia 5. Poborowo 6. Zielin
Gmina Damnica 1. Mianowicie 2. Zagórzy ca
W gminie Kobylnica teren cmentarzy w miejscowościach: Zbyszewo, Kuleszewo - cmentarz przykościelny, Kwakowo, Sierakowo Słupskie - trzy cmentarze ewangelickie, został zniwelowany lub zalesiony, usunięto nagrobki, a starodrzew wycięto. Cmentarz przykościelny w Jasieniu (gm. Czarna Dąbrówka) nie istnieje, na jego miejscu powstał współczesny cmentarz. Cmentarze w miejscowościach Bargędzino, Kopaniewo, Maszewko w gminie Wicko oraz w miejscowościach Lipno, Pobłocie, Szelewo i Stowięcino w gminie Główczyce nie istnieją (teren został zniwelowany, nagrobki usunięte), cmentarz rodowy w Charbrowie należy do zabytków architektonicznych (kaplica cmentarna - mauzoleum).
47 Literatura: 1. „Der Kreis Rummelsburg ein Heimatbuch”, Verlag Leon Sauniers Buchhandlung, Szczecin 1938 2. „Der Landkreis Stolp In Pommern“, Karl - Heinz Pagel, Lübeck 1989 3. “Pommersches Wappenbuch”, l.T.Bagmihl 4. “Zabytki kultury ziemi lęborskiej”, Roman Szmelter, Lębork 1979 5. „Stolp-Słupsk. Stadt und Landkreis. Miasto i Powiat”, Fiedhelm Schulz, Heinz-Joachim Wolter, Bonn 2002 6. “Stolp - Bilder und dem Leben der Stadt von 1860 bis 1984”, F. Schulz, B. Wolter, Bonn 1984 7. “Walory przyrodnicze starych cmentarzy Parku Krajobrazowego Dolina Słupi cz.l”, Stowarzyszenie Proekologiczne “Słupia” 8. „Słownik terminologiczny sztuk pięknych”, Stanisław Kozakiewicz, Warszawa 1976 9. „Atlas drzew i krzewów ozdobnych”, Vaclaw Vetvicha, Praga 1990 10. Dokumentacja ewidencyjna cmentarzy powiatu lęborskiego i słupskiego z lat 2005-2008, WUOZ w Gdańsku Delegatura w Słupsku
48 Wiktor Zybajło, Człuchów
Zamek w Człuchowie - zarys historyczny
Człuchów i okolice w okresie kształtowania się państwa polskiego stanowiły część Pomorza Gdańskiego. Osady położone nad jeziorami, nie odgrywały wówczas dużej roli. Ośrodek administracyjny znajdował się w Szczytnie, położonym 15 km od Człuchowa, tam bowiem znajdowała się kasztelania, w której namiestnik księcia, później króla zarządzał podległym mu terenem.
W XIII wieku ostatni książę Pomorza Gdańskiego Mściwoj II testamentem przekazał swe księstwo księciu wielkopolskiemu Przemysłowi II, który w roku 1295 koronował się na króla Polski. W dokumentach używał tytułu „rex Poloniae et dux Pomeranorum”. Po tragicznej śmierci króla Przemyśla II Władysław Łokietek podjął dzieło zjednoczenia ziem polskich. Po pokonaniu przeciwników i odzyskaniu władzy nad krajem starał się utrzymać Pomorze w granicach Polski. Plany te zniweczyli Krzyżacy, poproszeni o wyparcie Brandenburczyków z Gdańska w roku 1308; wprawdzie zmusili najeźdźców do opuszczenia miasta, ale sami zajęli ich miejsce. Z Gdańska rozpoczęli ekspansję na ziemie pomorskie. W roku 1309 zajęli kasztelanię Szczycieńską, wykupując od synów ostatniego kasztelana Mikołaja z Ponica Człuchów i okolice za 250 grzywien w roku 1312. Położenie Człuchowa przy skrzyżowaniu ważnych traktów wiodących do Niemiec, Wielkopolski i Państwa Zakonu oraz naturalne warunki obronne zdecydowały o budowie tu zamku warownego. Krzyżacy rozpoczęli budowę zamku ok. roku 1320. Półwysep, na którym miał stanąć zamek został pocięty fosami, ziemię z wykopów zużyto na podniesienie poziomu gruntu pod budowlę; glinę do wypalania cegły oraz innych materiałów budowlanych jak margiel dostarczały
49 brzegi jeziora, drewna zaś okoliczne lasy bogate w buki, dęby i brzozy. Po zakończeniu budowy warownia składała się z zamku właściwego nazywanego też Wysokim, podzamcza zachodniego, wschodniego i północnego. Cały zespół zamkowy otoczono fosami i murami obronnymi. Zamek posiadał 11 bram i w załamaniach 9 baszt. Budynki wchodzące w linię murów wzmocnione były ścianami zewnętrznymi z oknami i otworami strzelniczymi. Warunki naturalne i fortyfikacje powodowały, że twierdza była trudna do zdobycia, dlatego też Krzyżacy, jak pisał Jan Długosz w Dziejach polskich „zamek w Człuchowie na równi kładli z Malborkiem". Centralną część warowni stanowił Zamek Wysoki. Była to czterokondygnacyjna budowla z wieżą w narożniku. Na parterze znajdowały się pomieszczenia gospodarcze: kuchnie, piekarnia, młyn, browar, miejsce dla służby. Na piętrach kaplica, sala kapitulna, dormitorium, mały i duży refektarz, mieszkanie komtura. Pomieszczenia ogrzewało ciepłe powietrze rozchodzące się przewodami z piwnic i kuchni. Na najwyższym piętrze znajdowały się ganki strzelnicze oraz magazyny broni, odzieży i żywności. Nad całością górowała wieża wysokości około 50 m uwieńczona stożkiem pokrytym gontem (spłonęła na początku XVIII w.). Wysokość obecna wieży to 46 m. Była to najważniejsza część warowni, gdzie w wypadku zagrożenia mogła się schronić załoga. Do wieży prowadziło jedno wejście z przyległego budynku, umieszczone na wysokości 16 m. W dolnych partiach wieży znajdowały się lochy, gdzie przetrzymywano skazańców. Podczas przeprowadzonych badań w roku 1887 znaleziono tam czaszki i szkielety, co dowodzi, że wielu więźniów zakończyło tam życie. Do zamku wysokiego rzadko wpuszczano osoby postronne; miejsce to było przeznaczone dla komtura, członków konwentu i zaufanej służby. Codzienne życie załogi toczyło się na podzamczu, gdzie znajdowały się stajnie, stodoły, obory, chlewy, spichlerz i studnie do pojenia koni.
Zamek spełniał ważną rolę w państwie zakonnym, toteż powierzany był zdolnym i wyróżniającym się braciom którzy po odbyciu kilku lat służby na
50 pograniczu obejmowali odpowiedzialne funkcje w Malborku (np. Konrad von Wallenrod zanim został wielkim mistrzem w latach 1377 - 1382 był komturem w Człuchowie). W zamku przebywało około 30 zakonników - rycerzy. Jak wynika z zachowanych spisów znajdowali się prawdopodobnie tu między nimi rycerze pomorscy, zapewne przedstawiciele zniemczonej szlachty pomorskiej:Jan von Slochow (Człuchów) - kuchmistrz w latach 1374 - 76 i komtur domowy w 1378 r„ Otto z Elzanowa (Olszanowa) - borowy w 1362 r., Ulryk von Prehlow (Przechlewo) — komtur domowy 1376 - 1377 (Olszanowo, Przechlewo - wsie koło Człuchowa).
Zamek w Człuchowie był siedzibą komturii, do której należało sześć miast: Człuchów, Chojnice, Czarne, Biały Bór, Debrzno i Lędyczek. Całością zarządzał komtur mianowany przez wielkiego mistrza w Malborku. Był on naczelnikiem wspólnoty braci zakonnych - rycerzy, pełnił więc funkcje religijne i kościelne, równocześnie był dowódcą wojska, administratorem i sędzią w sprawach świeckich. Te cztery funkcje dawały władzę nieograniczoną nad całą komturią. Komturowi w zarządzaniu pomagali pozostali członkowie konwentu, zajmując się zbieraniem czynszów z folwarków w Kałdowie, Człuchowie, Rogoźnicy, Koczałach i Strzeczonach, nadzorowaniem gospodarki rybackiej i łowieckiej, młynami, spichlerzami, browarem. Starsi wiekiem byli dzwonnikami i szpitalnikami. Do załogi należeli też bracia służebni, którzy nosili szare płaszcze z półkrzyżem i spełniali funkcje podoficerskie - zarządzali kuźniami, stajniami, w wyjątkowych wypadkach folwarkami i szpitalikami folwarcznymi. Zamek w czasie pokoju tętnił normalnym życiem. Codziennie Krzyżak odpowiedzialny za bezpieczeństwo warowni, kazał spuszczać mosty i otwierać bramy - wjeżdżali sołtysi z czynszami, bartnicy z beczkami miodu i kamieniami wosku, chłopi do robót przy budowie i remoncie pomieszczeń zamkowych, rybacy z rybami, przybywali zainteresowani uzyskaniem przywileju na młyn lub karczmę. W południe wszyscy przybysze musieli opuścić zamek,
51 a bramy zamykano co było podyktowane bezpieczeństwem warowni. W czasie wojny na podzamczu obozowały oddziały złożone z rycerzy świeckich, sołtysów, karczmarzy i młynarzy; byli to ludzie zobowiązani w wypadku zagrożenia Zakonu stawić się pod rozkazy komtura. W wypadku oblegania zamku przez nieprzyjaciela, załogę wzmacniano młodymi mężczyznami z Człuchowa, który nie był obwarowany murami. Starcy, kobiety i dzieci z miasteczka znajdowali schronienie w puszczy.
Na początku XV wieku zaczęło wzrastać napięcie pomiędzy Zakonem a Polską. W sierpniu 1409 roku rozpoczęła się wojna polsko - krzyżacka. Komturzy człuchowski i tucholski najechali Krajnę i Kamień Pomorski, złupili wsie na północ od Noteci, następnie zaatakowali, i zdobyli Bydgoszcz, obsadzając miasto swoimi załogami. Wojska Władysława Jagiełły odzyskały Bydgoszcz dopiero 6 października 1409 r. Zawarty rozejm na krótko przerwał działania wojenne, obie strony przygotowywały się do decydującego rozstrzygnięcia. W rejonie Człuchowa 24 czerwca 1410 r. doszło do walk pomiędzy wojskami polskimi dowodzonymi przez Macieja z Wąsoczy a oddziałami krzyżackimi pod dowództwem komtura Człuchowa Arnolda von Baden. Polacy ponieśli porażkę i zmuszeni zostali do wycofania się z granic komturii. Przed decydującym spotkaniem wojsk Zakonu z wojskami Władysława Jagiełły pomiędzy Człuchowem a Tucholą odbyła się koncentracja części sił krzyżackich, w której udział wzięły też oddziały z Człuchowa. W bitwie narodów na polach Grunwaldu złamana została militarna potęga państwa zakonnego. W ręce polskie jako trofea dostały się chorągwie krzyżackie wśród których znalazła się też chorągiew komturii człuchowskiej. Jan Długosz w Banderia Prutenorum tak pisze o niej: „Chorągiew komturstwa i miasta Człuchowa, którą prowadził Arnold v. Baden, komtur człuchowski, pod nią byli niektórzy bracia zakonni stanu rycerskiego oraz niektórzy ziemianie i rycerze i mieszczanie okręgu i miasta Człuchowa. Wspomniany zaś Arnold
52 von Baden, komtur człuchowski, zabity został wraz licznymi rycerzami swej chorągwi, a znaleziony między ciałami poległych został odwieziony dla pogrzebania w Malborku" Po zwycięstwie pod Grunwaldem zamek w Człuchowie Władysław Jagiełło nadał księciu słupskiemu Bogusławowi VIII za usługi oddane Polsce. Nadanie to nie zostało zrealizowane; pomimo klęski część warowni Krzyżakom udało się utrzymać, a wśród nich był Człuchów. Pomimo zawarcia pokoju w Toruniu 10 października 1410 r. nie było spokoju na granicy polsko - krzyżackiej. Sprzymierzeniec Polski Bogusław VIII niejednokrotnie napadał na komturię człuchowską, tym samym rewanżowali się Krzyżacy. Zachowały się liczne skargi komtura i Bogusława VIII oskarżających się nawzajem o rabunki i zniszczenia. Dopiero zawarcie 18 listopada 1417 roku w Czarnym układu między wielkim mistrzem Michałem Kuchmeistrem v. Sternberg a Bogusławem VIII położyło kres wzajemnym najazdom. W roku 1433 na Pomorze wtargnęli Husyci. Pomiędzy Człuchowem a Chojnicami obozowało około 24 tysiące wyznawców Jana Husa. Spustoszono wówczas dobra zakonne, próbowano też zdobyć zamek w Człuchowie, ale mury obronne i zdecydowana obrona uniemożliwiły zdobycie warowni. Po okresie rozwoju państwa krzyżackiego nastąpiło zachwianie jego potęgi spowodowane postępującym zeświecczeniem wewnątrz Zakonu, klęską grunwaldzką i kłopotami finansowymi. Narastająca opozycja wśród rycerstwa i mieszczaństwa, rozwój ideologii zjednoczenia z państwem polskim, doprowadziły do powstania Związku Pruskiego. Dnia 6 lutego 1454 r. wybuchło powstanie przeciwko Krzyżakom. Tajna Rada Związku kierująca powstaniem, doceniając znaczenie strategiczne warowni człuchowskiej skierowała oddział pod dowództwem rajców gdańskich Kurta von Dalen i Jana Peckaw celem opanowania zamku. Po krótkim oblężeniu 24 lutego komtur Jan Rabe wraz z załogą opuścili zamek.
Na prośbę Związku Pruskiego 6 marca 1454 roku król Polski Kazimierz
53 Jagiellończyk inkorporował Ziemie Pruskie (Zakonu) do państwa polskiego. Rozpoczęła się wojna trzynastoletnia, w której zamek przechodził różne koleje losu - znajdował się w rękach wszystkich walczących stron. Wojna zakończyła się korzystnym dla Polski traktatem toruńskim podpisanym 19 października 1466 roku. na mocy którego Pomorze Gdańskie, a więc i Człuchów, ponownie znalazły się w granicach państwa polskiego. Zamek w Człuchowie stał się siedzibą polskich starostów, którzy dobrze zapisali się w historii Człuchowa i okolicy. Jakub Wejher odnowił zamek, założył przytułek dla starców i kalek, ufundował kościół murowany na miejscu drewnianego. Po śmierci Wejhera starostwo człuchowskie przeszło w ręce Radziwiłłów, którzy często przebywali w Człuchowie; m.in. starostami człuchowskimi byli Kazimierz Radziwiłł hetman litewski i Stanisław Radziwiłł, hetman wielki koronny. Powiązanie Człuchowa z Radziwiłłami spowodowało, że część dokumentów archiwalnych dotyczących Człuchowa znajduje się na Litwie.
W okresie Prus Królewskich zamek posiadał okrągłą pieczęć z orłem polskim w koronie. Pieczęć ta używana była przez rządców starostwa w sprawach sądowych, np. do stwierdzenia działów po zmarłych poddanych. Wojny polsko-szwedzkie w pierwszej połowie XVII wieku nie ominęły Człuchowa. W kwietniu 1627 roku Szwedzi dotarli do rejonu człuchowskiego, ale zamku nie zdobyli. W bitwie pod Amersztynem (Czarne) zostali rozbici przez hetmana Stanisława Koniecpolskiego. Podczas wojny zwanej „potopem" w roku 1655 Szwedzi kilka miesięcy szturmowali mury zamkowe, bronione przez 200 - osobową załogę polską. Zdobyto zamek, kiedy zamarzły fosy, co ułatwiło sforsowanie murów. Podczas tej wojny niejednokrotnie przez Człuchów przechodziły potężne armie, za każdym razem starając się obsadzić zamek swymi załogami. Pod Rychnowami koło Człuchowa doszło do bitwy pomiędzy oddziałami Stenbocka a wojskami Stefana Czarneckiego. W walce poległo około 300 Szwedów, w ręce polskie dostały się sztandary szwedzkie i liczni jeńcy.
54 W roku 1657 w Człuchowie i okolicy wybuchła epidemia zarazy morowej. Szwedzi obawiając się zarazy opuścili zamek. Podczas wojny polsko - szwedzkiej jeszcze raz doszło do krwawych starć pod murami zamkowymi, kiedy w roku 1659 na stacjonujące oddziały polskie uderzył brat króla szwedzkiego książę Jan Adolf. Po kilkakrotnych szturmach zrezygnował jednak że zdobycia twierdzy. Po wyniszczających wojnach do zamku powróciło normalne życie. Naprawiono mury obronne, przeprowadzono niezbędne remonty. Nadszedł rok 1683 - dziedzińce zamkowe, rozbrzmiewały żołnierską komendą. Tu zbierała się drobna szlachta kaszubska udająca się na wezwanie króla Jana III pod Wiedeń, gdzie walczyła w chorągwi złożonej głównie z Kaszubów dowodzonej przez wojewodę pomorskiego Władysława Denhoffa. Z wiedeńskiej wyprawy wielu z nich nie powróciło, poległ też ich dowódca. W ostatnim okresie istnienia Rzeczypospolitej szlacheckiej twierdza straciła swe znaczenie. W roku 1748, jak wynika z przeprowadzonej lustracji, w zamku znajdowało się kilka starych dział i nieliczna załoga. Po pierwszym rozbiorze Polski w 1772 roku Człuchów znalazł się w zaborze pruskim. Polską załogę uwięziono, zdjęto polskie orły, a na ich miejscu pojawiły się pruskie orły. W roku 1782 przekopano kanał, którym spuszczono część wody Jeziora Człuchowskiego do rzeki Chrząstawy. Poziom wody obniżył się o 3-4 metry, pokazało się dno fos, powiększyły nadbrzeżne łąki. W roku 1793 w Człuchowie wybuchł groźny pożar, który strawił miasto, był też przyczyną upadku zamku. Mieszkańcy Człuchowa zwrócili się bowiem do króla Prus Fryderyka Wilhelma II o zezwolenie na rozbiórkę starej warowni, ażeby z uzyskanego materiału odbudować swe domostwa - zgodę taką otrzymali. Dziś po zamku w Człuchowie pozostała tylko wieża i fragmenty murów obronnych. Przypominają one rolę i znaczenie twierdzy w dawnych wiekach.
55 Wybrana literatura
1. Blanke A., Aus Schlochaus vergangegnen Tagen, Schlochau 1926.
2. Biskup M., Trzynastoletnia wojna z Zakonem krzyżackim 1454 - 1466, Warszawa 1967
3. Człuchów. Zarys dziejów. Pod redakcją T. Gasztolda, W. Zybajło, Człuchów 1998.
4. Der Kres Schlochau, hrsg. M. Vollack, H. Lemke, Kiel 1974.
5. Długosz J., Banderia Prutenorum. Wydał K. Górski Warszawa 1958.
6. Gasztold T., Zybajło W., Zybajło M., Miasto i gmina Czarne. Zarys dziejów, Czarne - Człuchów 2001
7. Guerquin B., Zamki w Polsce, Warszawa 1984.
8. Grzegorz M., Pomorze Gdańskie pod rządami Zakonu Krzyżackiego w latach 1308 - 1466, Bydgoszcz 1997.
9. Haftka M., Zamki krzyżackie w Polsce. Szkice z dziejów, Malbork - Płock 1999.
10. Historia Pomorza. Praca zbiorowa pod redakcją G. Labudy tom I - II, Poznań 1969, 1976
11. Janocha H. W., Lachowicz F. J., Zamki Pomorza Środkowego, Koszalin 1990.
12. Kościński K., Człuchów obrazek historyczno - statystyczny z przeszłości Pomorza, „Roczniki TNT” r. XIV, Toruń 1907.
13. Kuczyński M. S., Wielka wojna z Zakonem Krzyżackim w latach 1409 — 1411, Warszawa 1980.
56 M.Sypek A. i R., Zamki i obiekty warowne Pomorza Gdańskiego, Warszawa
b.r. wydania.
15. Wojna polsko - szwedzka 1655 - 1660. Praca zbiorowa pod redakcją J.
Wimmera, Warszawa 1973. 16. Z dziejów ziemi człuchowskiej. Praca zbiorowa pod redakcją K. Śląskiego,
Poznań - Słupsk 1967.
17. Związek Pruski i poddanie Prus Polsce. Zbiór tekstów źródłowych opracowany pod redakcją K. Górskiego, Poznań 1949.
18. Zybajło W., Człuchowska fortyfikacja w opisie C. Steinbrechta, „Szkice Człuchowskie”, tom 5 zeszyt 11, Człuchów 2003.
19. Zybajło W., Damy człuchowskiego zamku, „Materiały do poznania regionalizmu słupskiego”. Pod redakcją J. Cieplika, tom IV, Słupsk 2001.
Chorągiew komturstwa i miasta Człuchowa, zdobyta przez rycerstwo polskie w bitwie pod Grunwaldem 15 lipca 1410 r. Rysunek z dzieła Jana Długosza Banderia Prutenorum.
57 ?« ! ?
Szkic sytuacyjny zamku w Człuchowie (wg. K. Kościńskiego. opr. na pod stawie danych z 1772 r.)
Zamek krzyżacki w Człuchowie. Rekonstrukcja wg C. Streinbrechta.
58 Józef Cieplik, Słupsk
Idea, istnienie i działalność stowarzyszenia Liga Ochrony Przyrody Okręgu Słupskiego na Pomorzu Środkowym - W ŚWIETLE WYDAWNICTW REGIONALNYCH
1. Wstęp - wprowadzenie
Jakkolwiek Stowarzyszenie Liga Ochrony Przyrody, utworzone w Polsce w styczniu 1928, rozpoczęło swą formalną, systematyczną działalność w części środkowej polskiego Pomorza (Koszalin - Słupsk) w 1953, roku to jednak dopiero od 1970 roku datuje się oficjalna praca publicystyczna w postaci wydawnictw zawierających m.in. teksty z zagadnień sozologicznych, w tym także relacje z życia organizacyjnego Ligi Ochrony Przyrody.
2. Wydawnictwo Wojewódzkiego Komitetu Ochrony Przyrody
Koszalin 1970.
Pierwszą oficjalną publikacją wydaną z inicjatywy Wojewódzkiego Komitetu Ochrony Przyrody przy ówczesnym Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Koszalinie przez Koszalińskie Towarzystwo Społeczno - Kulturalne z dużym udziałem autorskim i redakcyjnym przedstawicieli społeczeństwa koszalińskiego i słupskiego była książka pt. „Przyroda i krajobraz Ziemi Koszalińskiej” (Koszalin 1970, stron 215). Finansowało tę pozycję wydawniczą Prezydium WRN w Koszalinie i częściowo Państwowa Rada Ochrony Przyrody w Warszawie. [1]
59 Problemom wykorzystania zasobów przyrodniczych, w tym leśnych, poświęcono w tej pionierskiej pozycji część 1 - sześć artykułów, ochronie przyrody i jej zasobów część II - dziewięć artykułów, nowo utworzonemu wówczas Słowińskiemu Parkowi Narodowemu - część III, 4 artykuły. Łącznie zaangażowało się do tego 15 autorów. Omawiana pozycja daje świadectwo ruchu ochrony przyrody na Pomorzu Środkowym w okresie powojennym, w którym Liga Ochrony Przyrody odgrywała znaczną rolę.
3. Vademecum Wiedzy O Morzu - Wydawnictwo TWP Warszawa 1972.
W 14 - zeszytowym cyklu wydawniczym Towarzystwa Wiedzy Powszechnej w Warszawie z roku 1972 pt. „Vademecum wiedzy o morzu” - Zeszyt 12 został poświęcony problemom nadmorskim polskiego środkowego wybrzeża. Treść zeszytu 12 wypełniają trzy artykuły autorstwa Janiny Cieplikowej i Józefa Cieplika ze Słupska: „Brzeg morski i jego ochrona”, „Małe porty” (Kołobrzeg, Darłowo, Ustka), „Turystyka i wypoczynek nad morzem”; oprócz tego: słowniczek nazw specjalistycznych, wykaz literatury przedmiotu oraz źródeł informacji, wykaz czasopism i wykaz filmów oświatowych w przedmiotowym zakresie [2],
Pozycja ta nosi wybitnie charakter oświatowy przybliżając czytelnikom walory nadmorskiego środowiska naturalnego i kulturowego oraz rodzimego krajobrazu łącząc się ściśle z zagadnieniami propagowanymi m.in. przez Stowarzyszenie Liga Ochrony Przyrody, jak i z problemami ogólno- kulturowymi.
60 4. Wydawnictwo Naczelnej Organizacji Technicznej Słupsk 1973- 1987.
Jako kolejną pozycję wydawniczą inicjowaną przez Komitet Kształtowania i Ochrony Środowiska Naczelnej Organizacji Technicznej w Słupsku należy wymienić 12 tomowy cykl pod tytułem „Pomorskie Środowisko Przyrodnicze — jego ochrona i kształtowanie”. Tytuł wydawnictwa utożsamiał się z cyklem konferencji naukowo - technicznych przeprowadzonych w Słupsku w latach 1973 - 1983 [3],
W konferencjach tych, obok naczelnej Organizacji Technicznej angażowały się też takie stowarzyszenia jak Liga Ochrony Przyrody, Słupskie Towarzystwo Społeczno - Kulturalne, Polskie Towarzystwo Stomatologiczne, Polskie Towarzystwo Turystyczno - Krajoznawcze, Polski Związek Łowiecki oraz wiele instytucji zainteresowanych profesjonalnie ochroną środowiska - między innymi Lasy Państwowe, Urzędy Wojewódzkie, Urzędy Morskie, Wojewódzka Stacja Sanitarno - Epidemiologiczna, wyższe uczelnie pomorskie i poznańskie, Instytut Morski, a także zapraszani goście, specjaliści z całej Polski. Znajdowało to wyraz w doborze prelegentów jak i autorów publikacji w poszczególnych kolejnych tomach, a także ich zespołów redakcyjnych.
Sześć tomów „nieparzystych” zapowiadało organizowane kursokonferencje naukowo - techniczne i zawierało referaty programowe - Tom 1. 1973 r., 212 stron + załączniki, T. III. 1976 r., 155 stron + załączniki, T. V. 1977 r.,100 stron + załączniki, T. VII. 1979 r., 57 stron + załączniki, T. IX 1981 r., stron 197 + załączniki, T. XL, 1983 r., stron 296.
Natomiast sześć tomów „parzystych” stanowiło materiały pokonferencyjne oraz opracowania później nadesłane — Tom II. 1974 r., 173 strony + załączniki, T. IV. 1977 r., 160 stron + załączniki, T. VI. 1978 r., 215
61 stron + załączniki, T. VIII. 1979 r., 121 stron, T. X. 1981 r., 330 stron + załączniki, T. XII. 1987 r., 323 strony.
Łącznie w 12-stu tomach publikowało swe prace 115 autorów, a w pracach redakcyjnych uczestniczyło 9 osób. Na okładkach poszczególne tomy firmowało sześć instytucji: NOT Słupsk - Komitet Kształtowania i Ochrony Środowiska (tomy od I do XII) oraz Słupskie Towarzystwo Społeczno - Kulturalne (tom II, III), Stowarzyszenie Społeczno - Kulturalne „Pobrzeże” w Słupsku (tom IV, V, VI), Polskie Towarzystwo Stomatologiczne - Koło Stomatologii Dziecięcej Słupsk (tom IX, X), Liga Ochrony Przyrody - Zarząd Wojewódki w Słupsku (tom XI, XII).
Chociaż było to wówczas „wydawnictwo wewnętrzne” „do użytku służbowego”, to jednak nakład poszczególnych tomów wynosił od 350 egzemplarzy (tom VII), poprzez 400 egzemplarzy (tom III), 500 egzemplarzy (tom I, II, IV), 550 egzemplarzy (tom IX), 650 egzemplarzy (tom V, VI), 750 egzemplarzy (tom VIII), do 950 egzemplarzy (tom X, XI, XII).
Poszczególne tomy można znaleźć w jednostkach NOT na Pomorzu Środkowym (Słupsk, Koszalin, Szczecinek) oraz w Bibliotekach Publicznych Słupska i Koszalina, a także w Bibliotece Głównej Akademii Pomorskiej w Słupsku, oczywiście również w STSK Słupsk oraz w Zarządzie Okręgu Ligi Ochrony Przyrody w Słupsku.
Obok tematyki ogólnej w zakresie ochrony środowiska, sozologii oraz ochrony i kształtowania rodzimego krajobrazu, a także ochrony zdrowia społeczeństwa, a zwłaszcza dzieci - zamieszczano także m.in. materiały i fragmenty czterech prac doktorskich - Józefa Cieplika (tomy III i V), Piotra Konarskiego (tomy V i VI), Bożeny Sanetry (tom XI) i Albina Orłowskiego (tom XI) - wszystkie z geografii o tematyce ściśle związanej z ochroną środowiska naturalnego Pomorza Środkowego. W tomie III przedstawiono także propozycję wzoru matematycznego na obliczanie wskaźnika zagrożenia 62 środowiska pasa nadbrzeżnego przez eksploatację turystyczną w zależności od podatności terenu na użytkowanie turystyczno - rekreacyjne nadmorskiego wybrzeża.
Ostatni tom XII z 1987 r. nawiązuje swą treścią do tomu I z 1973 roku. Podsumowuje on też całościowo działalność Komitetu Kształtowania i Ochrony Środowiska NOT w Słupsku (1972 - 1983) oraz innych pokrewnych organizacji regionalnych środkowopomorskich, jak Liga Ochrony Przyrody, Wojewódzki Komitet Ochrony Przyrody przy Urzędzie Wojewódzkim w Słupsku, Słupskie Towarzystwo Społeczno - Kulturalne - w zakresie ochrony środowiska i kształtowania rodzimego krajobrazu. Przedstawiono dorobek merytoryczny, problemowy i organizacyjny tych instytucji i stowarzyszeń, ale też przypomniano sylwetki społecznych działaczy. W tomie XII skomasowano też zawartości całego wydawnictwa od 1973 roku, łącznie z imiennym wykazem 115 autorów i dziewięciu osób pracujących z Zespole redakcyjnym.
Można śmiało powiedzieć, iż to 12 tomowe wydawnictwo jest ważnym i wiarygodnym świadectwem działalności społecznej w szeroko pojętym ruchu ochrony środowiska i sozologii na Pomorzu środkowym w okresie 1972 do 1987.
5. Wydawnictwo Instytutu Morskiego Nr 808 GDAŃSK 1977
i Nr 877,1988.
W związku z otwarciem w Słupsku w czerwcu 1977 r. nowego terenowego Oddziału Instytutu Morskiego - przeprowadzono w gmachu ówczesnego Słupskiego Urzędu Wojewódzkiego konferencje naukową n.t. efektywnego wykorzystania walorów morskich Wybrzeża Środkowego dla potrzeb gospodarki narodowej, z równoczesnym wydaniem publikacji nr 808 o analogicznym tytule. [4]
63 Zarówno do udziału w konferencji, jak i do grona autorskiego wspomnianej publikacji nr 808 poproszono czynniki zajmujące się regionalną ochroną przyrody (konkretnie ówczesnego Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody w Słupsku, reprezentującego równocześnie Zarząd Wojewódzki Stowarzyszenia Liga Ochrony Przyrody) o przedstawienie tematu: „Turystyczne walory Wybrzeża Środkowego”. Zreferowano w tym opracowaniu m.in. kwestię przydatności turystycznej terenów nadmorskich oraz szkód wyrządzanych przez użytkowanie turystyczne obszarów wybrzeża. [5]
Ponadto pozycja nr 808 zawierała też, prezentowane przez innych autorów, problemy m.in. - ochrony brzegów, turystyki morskiej i rekreacji nadmorskiej oraz eksploatacji kruszywa mineralnego z dna Bałtyku, szczególnie na Ławicy Słupskiej.
Marginesowo warto zaznaczyć, iż po upływie 10 - ciu lat Słupski Oddział Instytutu Morskiego dokonał, podczas sesji naukowej 22 kwietnia 1988 r. w Słupsku, przeglądu swej działalności (1978 - 1987). Wydano wówczas publikację z serii: Materiały Instytutu Morskiego nr 877, która ujawniła szereg (8) artykułów dotyczących (głównie) ochrony środowiska morskiego i nadmorskiego na polskim Wybrzeżu Środkowym.
Piszący te słowa, z pozycji ówcześnie Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody Urzędu Wojewódzkiego w Słupsku i jednocześnie społecznego działacza Stowarzyszenia LOP, przedstawił tam opracowanie własne p.t. „Ochrona przyrody i krajobrazu na Wybrzeżu Środkowym”. W artykule tym omówiono kolejno - położenie pasa nadmorskiego, zagospodarowanie wybrzeża, zagadnienie turystyki nadmorskiej (rekreacji), ochrona przyrody i krajobrazu nadmorskiego, społeczna działalność w ochronie wybrzeża, podsumowanie i wykaz literatury przedmiotu - 42 pozycje. W treści przypomniano także wcześniejsze propozycje autora dotyczące wzorów matematycznych na obliczanie wskaźnika przydatności turystycznej 64 (rekreacyjnej) terenów pasa nadbrzeżnego („R”) oraz wskaźnika zagrożenia turystycznego, lub inaczej - podatności gruntów pasa nadbrzeżnego na oddziaływanie ruchu turystycznego (rekreacyjnego) („Z jyp ”). [6]
6. Rocznik Słupski SSK „Pobrzeże” Słupsk 1979- 1982/83.
W latach 1979 - 1982/83 wychodził w Słupsku, firmowany i wydawany przez ówcześnie działające Stowarzyszenie Społeczno - Kulturalne „POBRZEŻE” - „ROCZNIK SŁUPSKI”. Ukazały się cztery tomy tego wydawnictwa z interesującą nas treścią sozologiczną w nakładzie po 1.000 egzemplarzy, a ostatni tom - 600 egz. [7]
Poszczególne egzemplarze „ROCZNIKA...” zawierały szereg znaczących w tej dziedzinie opracowań:
1979r. - „Rolnictwo i leśnictwo w województwie słupskim” Anna Kowalczyk (strony 82 - 99); „Niektóre aspekty szaty roślinnej województwa słupskiego” - Eugeniusz Ryszard Śpiewakowski (strony 113 - 137); „Problemy ochrony środowiska - wybrane zagadnienia z województwa słupskiego” - Józef Cieplik (strony 138 - 148); „Ochrona gleby w województwie słupskim” - Stanisław Balcer (strony 149 - 153); „Zarys działalności Naczelnej Organizacji Technicznej w Słupsku” — Józef Cieplik (strony 214-217).
1980 r. - „Udział Słowińskiego Parku Narodowego w rozwoju społeczno - gospodarczym i kulturalnym regionu” - Eugeniusz Ryszard Śpiewakowski (strony 158 - 169); „Stopień zadrzewienia ulic Słupska” - Józef Misiewicz i Emilia Żaczek (strony 170 - 178).
65 1981 r. — „Warunki rekreacji na rzekach województwa słupskiego” - Bernard Czerwiński (strony 163 - 176); „Propozycja metody klasyfikacji atrakcyjności krajobrazowej obszaru chronionego” - Józef Cieplik (strony 177 - 188); „Pomniki przyrody województwa słupskiego ustanowione w 1980 r.” - Józef Cieplik (strony 227 -230).
1982/83 r. - „Struktura krajobrazowa województwa słupskiego” - Bożena Sanetra (strony 156 - 172); „Zanieczyszczenia wód powierzchniowych i ochrona ich zasobów na obszarze województwa słupskiego” - Bernard Czerwiński (strony 173 - 193); „Wspomnienie o dr med. Alfonsie Stanisławie Modrzejewskim” - dr Jan Posmykiewicz (strony 250 -251).
7. Wydawnictwo Ligi Ochrony Przyrody Słupsk 1985.
Zarząd Wojewódzki Ligi Ochrony Przyrody w Słupsku zorganizował w dniach 5-7 grudnia 1985 r. krajowe sympozjum Ligi Ochrony Przyrody n.t. „Ochrona i kształtowanie krajobrazu jako współczesna potrzeba społeczna”. Konferencja zgromadziła w Słupsku ponad 100 uczestników z całej Polski. Wydano też specjalną publikację zawierającą streszczenia 22 referatów (m.in. propozycję wzoru matematycznego na określenie wskaźnika atrakcyjności krajobrazu na przykładach ze środkowej części polskiego Pomorza). [8]
W przedmiotowej publikacji zamieszczono również zestawienia obiektów chronionych krajobrazowo w województwie słupskim. Dla urozmaicenia dodano jeszcze cykl wierszy o przyrodzie i krajobrazie miejscowego poety - amatora inż. Piotra Grygiela z Jasienia powiat Bytów.
66 8. Wydawnictwo Stowarzyszenia „PAX” Słupsk 1988 i 1991.
Na zakończenie obchodów XX - lecia istnienia Słowińskiego Parku Narodowego Stowarzyszenie „PAX” - Oddział Wojewódzki w Słupsku wraz z Zarządem Wojewódzkim Polskiego Towarzystwa Turystyczno Krajoznawczego zorganizowały dwudniowy, 18-19 września 1987 r., zjazd ogólnopolski Wojewódzkich Komisji Ochrony Przyrody PTTK, do którego włączyli się także przedstawiciele Zarządu Wojewódzkiego Ligi Ochrony Przyrody w Słupsku. 18 września 1987 r. odbyła się sesja popularno - naukowa z 7 - oma referatami dotyczącymi problemów ogólnych, geologicznych, botanicznych, społecznych, turystycznych Sł. P. N. wraz z dyskusją, a nazajutrz - objazd autokarowy po terenach parkowych przy udziale 55 osób.
Z tej okazji Oddział Wojewódzki „PAX” w Słupsku wydał w 1988 r. publikację pokonferencyjną, zamieszczając w niej wygłoszone referaty. W pozycji tej znaczny udział autorski mieli działacze LOP, a także Wojewódzki Konserwator Przyrody. [9]
Omawiana pozycja wydawnicza była znakomitym uzupełnieniem jubileuszowej prezentacji Słowińskiego Parku Narodowego, przedstawiając dorobek publikacyjny zebrany z konkretnej działalności społecznej znawców i sympatyków idei Parków Narodowych w Polsce.
Kolejną publikacją tegoż samego wydawnictwa „PAX” Słupsk jest zbiór materiałów pokonferencyjnych z dnia 4 kwietnia 1991 r. Tematem konferencji, a równocześnie tytułem wydanej publikacji było - „Użytkowanie walorów i zasobów naturalnych środowiska pomorskiego w województwie słupskim’. Tematy referatów - artykułów obracały się wokół zagadnień ochrony przyrody, rzeźby terenu, budowy geologicznej, waloryzacji lasów, turystyki w Parku Krajobrazowym „Dolina Słupi” i systemu ochrony krajobrazu na Pomorzu Środkowym. [10]
67 Stowarzyszenie „PAX” w Słupsku wychodząc z inicjatywami organizacyjnymi i wydawniczymi włączyło się do propagowania zagadnień oraz idei sozologicznych udzielając tym samym wydatnej pomocy Stowarzyszeniu Liga Ochrony Przyrody w jego działalności statutowej i problemowej. [9, 10]
9. Wydawnictwo Wojewódzkiego Komitetu Ochrony Przyrody Słupsk 1986-1990.
W latach 1986 - 1990 Wojewódzki Komitet Ochrony Przyrody, działający przy Wojewodzie Słupskim jako ustawowy organ opiniodawczy i doradczy dla Władz Wojewódzkich, podjął wydawnictwo wewnętrzne (w formie powielaczowej) Zeszytów Informacyjnych WKOP Słupsk p.t. „Problemy ochrony przyrody w Województwie Słupskim” pod redakcją Józefa Cieplika, Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody w Słupsku.
Redakcja „Zeszytów...” współpracowała ze Słupskim Towarzystwem Społeczno Kulturalnym, a nadto członkowie LOP i Zarząd Wojewódzki LOP włączył się z udziałem autorskim do tego społecznego dzieła. [11]
Schematyczne zestawienie wydawnictwa Zeszytów Informacyjnych WKOP Słupsk „Problemy Ochrony Przyrody w Województwie Słupskim” - 1986 - 1990 podaje się poniżej:
Rocznik L - 1986.
- Zeszyt 1/1986 - lipiec 1986 r., stron 18, 3 artykuły; - ogólne zagadnienia ochrony przyrody województwa słupskiego (1976 - 1986).
- Zeszyt 2/1986 - październik 1986 r., stron 15, 3 artykuły; - XX - lecie Słowińskiego Parku Narodowego (1967 - 1986).
- Zeszyt 3/1986 - grudzień 1986 r„ stron 22, 5 artykułów; - system ochrony krajobrazu województwa słupskiego.
Rocznik II.- 1987.
68 - Zeszyt 1/1987 (4) - kwiecień 1987 r„ stron 17, 4 artykuły; - problemy środowiska nadmorskiego.
- Zeszyt 2/1987 (5) - listopad 1987 r„ stron 35, 5 artykułów; - pomniki i rezerwaty przyrody oraz aktualia ochrony krajobrazu województwa słupskiego.
Rocznik 111. - 1988.
- Zeszyt 1/1988 (6) - wrzesień 1988 r„ stron 18, 4 artykuły; - wybrane rezerwaty Ziemi Słupskiej — „Ostrów Trzebielski , „Sławneńskie Dęby”, „Buczyna nad Słupią”, .„Cisy w Czamem”.
- Zeszyt 2/1988 (7) - październik 1988 r„ stron 25, 2 artykuły; problemy torfowisk słupskich, zagrożenie przyrody przez współczesną gospodarkę.
Rocznik IV. - 1989.
- Zeszyt 1 - 2/1989 (8 - 9) - grudzień 1989 r., stron 37, 4 artykuły; - problemy krajobrazu - jego zagospodarowania i ochrony.
Rocznik V. - 1990.
- Zeszyt 1 - 2 /1990 (10 - 11) - czerwiec '1990 r., stron 59, 7 artykułów; - organizacje społeczne w Słupsku zajmujące się ochroną przyrody, łącznie z sylwetkami zmarłych Działaczy.
- Zeszyt 3/1990 (12) - grudzień 1990 r., stron 22, 6 artykułów; - aktualności z zakresu ochrony przyrody w województwie słupskim - WKOP Słupsk 1976 - 1990, Rada Społ. - Nauk. P.K.„D.Sł”, ochrona stanowisk lęgowych ptaków drapieżnych, weryfikacja pomników przyrody 1990, projektowane rezerwaty przyrody, zestawienie ogólne (końcowe) Zeszytów Informacyjnych WKOP Słupsk 1986 — 1990.
Ogółem wydano 12 numerów „Zeszytów...” w pięciu rocznikach od lipca
69 1986 r. do grudnia 1990 r., w nakładzie po 100 egzemplarzy każdy Zeszyt. W roku 1989 zredagowano tylko jeden Zeszyt, lecz o zdwojonej objętości 37 stron, oznakowując go podwójnym numerem - 1 - 2/1989 (8 - 9), zaś w 1990 r. zredagowano dwa Zeszyty, z czego jeden podwójny, 59 stron o numerze 1 - 2/1990(10- 11).
Ogólne zagadnienia ochrony przyrody (sozologiczne) opublikowano w Zeszytach 1 i 7, rezerwaty przyrody - w Zeszytach 5, 6 i 12, pomniki przyrody - w Zeszytach 5 i 12, ochrona krajobrazu - w Zeszytach 3, 5 i 8 - 9, Park Krajobrazowy „Dolina Słupi” - w Zeszytach 1, 3, 5, 8 - 9 i 12, Słowiński Park Narodowy - w Zeszycie 2, ochrona wybrzeża nadmorskiego - w Zeszycie 4, WKOP Słupsk — w Zeszytach 1, 10 - 11 i 12, inne organizacje społeczne - w Zeszytach 10 - 11 i 12, ochrona ptaków drapieżnych - w Zeszycie 12, sylwetki zmarłych Działaczy (kultury i sozologii) - w Zeszycie 10 - 11, zestawienie końcowe wydawnictwa Zeszytów Informacyjnych WKOP Słupsk 1986 - 1990 w Zeszycie 12.
W Zespole Autorskim uczestniczyło łącznie 17 osób, których imienny wykaz zamieszczono w Zeszycie 12.
„Zeszyty Informacyjne WKOP Słupsk” 1986 - 1990 można uzyskać do wglądu w Miejskich Bibliotekach Publicznych Regionu Słupskiego, w Bibliotece Głównej Akademii Pomorskiej w Słupsku oraz w biurze Zarządu Słupskiego Towarzystwa Społeczno Kulturalnego (ul. St. Jaracza nr 6, I p.) i w biurze Zarządu Okręgu Stowarzyszenia LIGA OCHRONY PRZYRODY (Słupsk, Al. H. Sienkiewicza nr 20, II p.).
70 10. Wydawnictwo Ligi Ochrony Przyrody Słupsk 1993 - 2008.
W 1993 r. rozpoczęto wydawanie Zeszytów Informacyjnych Z. O. LOP Słupsk p. n. „AKTUALIA OCHRONY PRZYRODY”. Ogółem w okresie 16 lat (1993 - 2008) wyszły 32 Zeszyty, przeciętnie po dwa rocznie. [12]
Pierwszy numer redagował samodzielnie dr Piotr Konarski, a następne piszący te słowa.
„AKTUALIA...” spełniają rolę łącznika pomiędzy Zarządem Okręgu Stowarzyszenia LIGA OCHRONY PRZYRODY, a jednostkami terenowymi Stowarzyszenia, jak również z Instytucjami zainteresowanymi problemami ochrony przyrody. W swej treści zawierają one bieżące informacje organizacyjne, sprawozdania z działalności merytorycznej, problemowe opracowania w zakresie szeroko pojętej sozologii, relacje z przeprowadzonych młodzieżowych konkursów przyrodniczych, prezentacje poszczególnych Nadleśnictw L.P., Kół Łowieckich PZŁ w aspekcie ich znaczenia gospodarczego, sozologicznego i krajoznawczego, przypomnienia zasłużonych postaci Leśników Pomorskich i godnych pamięci działaczy społecznych. Informują także o ukazujących się nowościach wydawniczych własnych, regionalnych i ogólnopolskich. Są więc kroniką wydarzeń, interesujących członków Stowarzyszenia LOP i pomagających organizowanie bieżącej działalności i realizowania zadań statutowych LOP.
Materiały sprawozdawcze opublikowano w 21 Zeszytach, opracowania problemowe - w 26 Zeszytach, informacje o konkursach młodzieżowych - w 25 Zeszytach, 17 Nadleśnictw L.P. prezentowano w 10 Zeszytach, 13 sylwetek Leśników Pomorskich przedstawiono w 8 Zeszytach, wspomnienia o 7 zasłużonych działaczach LOP - w 5 Zeszytach, Koła Łowieckie PZŁ opisano w 5 Zeszytach.
71 Swoich opracowań użyczało do druku szereg autorów: (w kolejności publikowania) - dr Stanisław Kaczmarek (wielokrotnie), mgr Marek Jan Ziółkowski (wielokrotnie), inż. Dominik Jarociński, Szczecinek, mgr inż. Barbara Major - Milewczyk (wielokrotnie), mgr Maria Perz, Główczyce, mgr Halina Wielgus, Lębork, mgr Halina Krauze, Rokity powiat Bytów (wielokrotnie), dr Piotr Konarski (wielokrotnie), mgr Janina Łowiecka, Przechlewo (wielokrotnie), mgr Maria Szramowiak, Bierkowo, mgr Jolanta Popiel, Kobylnica Słupska, mgr Anna Rokuszewska, Siemianice, mgr Andrzej Górski (wielokrotnie), mgr Krystyna Ostrowska, Lipnica powiat Bytów, mgr Małgorzata Tabała, Siemianice, mgr inż. Wojciech Krawczyk, Przechlewo, inż. Teresa Bielecka (wielokrotnie), mgr inż. Joanna Gil - Śleboda, Dretyń, inż. Sylwia Iwankowicz, Przechlewo, inż. Bogdan Okuniewski, Warcino - Kępice, insp. Krzysztof Pluta, mgr Edward Wawrzyniak (wielokrotnie), mgr Małgorzata Józefowicz, mgr inż. Krzysztof Łunkiewicz, Słupsk - Barcino oraz autor tego tekstu (wielokrotnie), (osoby, przy których nie podano nazw miejscowości zamieszkują w Słupsku).
Funkcje redaktora technicznego w latach 1998 - 2003 (nr 9 - 20) wykonywał mgr Adam Wislawski, a w latach 2007 - 2008 (nr 29 - 32) - Hanna Górska.
Większość okładek była ozdobiona reprodukcjami fotografii autorstwa mgr Ireny Teresy Cieplik - Gorzechowskiej, mgr inż. Ryszarda Poniewierzy i mgr Mariusza Zielonki, a także rysunkami mgr Andrzeja Grzybowskiego oraz reprodukcjami grafik mgr inż. Juliana Giedycha i art. plastyka Antoniego Serbeńskiego (1886 - 1957).
Początkowo „AKTUALIA...” wydawano w formie powielaczowej (1993 - 1996) - 7 numerów, a od 1997 r. - w postaci drukowanej. Od 1999 r. czynności drukarskie wykonuje Drukarnia PPU „BOXPOL” w Słupsku.
72 Pierwsze „Zeszyty...” ukazywały się w nakładzie 50 i 100, a w roku 1999 - 250 egzemplarzy. W roku 2000, od nru 1/2000 (14), nakład zwiększono do 400 egzemplarzy, a od nru 2/2001 (16) - do 500 egzemplarzy, utrzymując tę wysokość nakładu dotychczas.
Kolportaż odbywa się we własnym zkresie Z. O. LOP Słupsk - do szkół, zainteresowanych instytucji i do wielu bibliotek w Polsce.
Poczynając od nru 1/2000 (14) Biblioteka Narodowa nadała Zeszytom Informacyjnym Z. O. LOP Słupsk p.n. „AKTUALIA OCHRONY PRZYRODY” numer ISSN 1640 - 1409.
Schematyczne zestawienie treści Zeszytów Informacyjnych Z. O. LOP Słupsk „AKTUALIA OCHRONY PRZYRODY” 1993 - 2008.
TABELA I
73 Lp Nr Zeszytu Sprawozdawczość Problemy Konkursy Nadleśnictwa Wspomnienia Leśnicy Łowiectwo ogólne młodzież. pomorscy - — IT) CO i i ■ i 1995/III tak i NO -2 l l i i 1996/1 tak i cO i i i i l 1996/11 i 00 2 i l ' 1997/1 tak tak i ON CO CO 1 i i i 1998/1 i O 11/8661 i l 1 tak tak tak 1 - 2 CO i i i 1998/III tak i oo i l i i i i i l i Hoffmann Jankowski, M. M. r- i 1 i i i i ■ l A. Włodek Kaczmarek K. St. Czerwiakowski, Czł. Dwór, so i i i Ustka, Bytów, Cewice Lębork, Łupawa Warcino Miastko, Damnica Człuchów Czarne Niedźwiady Leśny sn CS -2 cq S cS cS tak tak tak tak cS cS £ CS i _cS cS -♦-» tak tak tak m -2 l i i i tak tak tak tak tak (N O O 2003/1 2004/1 2002/1 2000/1 2001/1 2004/11 2001/11 (N 2002/11 2003/1I-I1I IT) 'sO r- OO Os 21 22 23 24 - 20 i i _cd cd i tak tak ■*—» J. J. wski i Nowicki A. St. Drachal Ambroż, Cabański Kołowski Hoffmann Bojaruniec Ostrowski, Bocheński, Ganowicz- N. Farbo T. Fr. K. H. M. B. K. A. K. P. Marcinkowska, Wiewiórkowski l i i i Balcer ■ Mielnicka Tyborczyk St. Macikowski, J. M. R. Dwór i i l i i Lipusz, Dretyń, Sławno, Osusznica Trzebielino Niedźwiady Leśny Niedźwiady, Cd cd cd cd cd cd cd cd cd cd cd cd JjC cd -*cd—> cd _ •_ so SO r- oo o o O O o o o o o O o o o o O CN (N (N (N (N CN (N (N SO r- oo On O (N Partnerska współpraca, trwająca już od 40 lat, pomiędzy Ligą Ochrony Przyrody w Słupsku, a Kołem Miłośników Regionu Słupskiego Towarzystwa Społeczno Kulturalnego owocowała licznymi wspólnie organizowanymi spotkaniami problemowymi i współpracą wydawniczą. Właśnie ta ostatnia objawiała się znacznie i szczególnie w latach 1999 - 2007 w postaci wydawnictwa STSK, przy współudziale Zarządu Okręgu LOP w Słupsku, p.t. „Materiały do poznania regionalizmu słupskiego”. Dotychczas wydano osiem tomów z urozmaiconą tematyką, o charakterze „rocznika regionalnego w nakładzie po 500 egz. [13] Autorzy poszczególnych artykułów prezentowali swoje zainteresowania — humanistyczne, literackie, geograficzne, biologiczne, leśne, sozologiczne, bibliotekarskie, społeczną działalnością regionalną. Także i historycy mieli możność wypowiadania się na łamach „Materiałów...’. Wśród autorów znalazła się także grupa młodych absolwentów wyższych uczelni - magistrów i doktorantów. Od roku 2007 (Tom VIII.) rozpoczęła działalność nowo utworzona czteroosobowa Rada Naukowa, której skład odzwierciedla branżowy udział materiałów publikowanych w poszczególnych tomach wydawnictwa. Zazwyczaj treść tomów była podzielona na część artykułów problemowych i na część zapisków kronikarskich. Sozologów, biologów, leśników i geografów mogą najbardziej zainteresować te fragmenty, które przedstawiają ich branżowe tematy, a stanowią one znaczny procent treści wydawnictwa. W załączonych tabelkach umieszczono w sposób schematyczny informacje o cechach zewnętrznych wydawnictwa oraz o specjalistycznym układzie treści dotyczącej głównie zainteresowań LOP - owskich. 77 TABELA II Tabelka charakteryzująca cechy wydawnictwa Lp Tom Podtytuł tomu Liczba Liczba Nr Autorów stron ISBN 1 2 3 4 5 6 1 1/1999 Szkice z współczesnego życia 6 109 83 kulturalnego społeczeństwa 910269 słupskiego 30 2 11/2000 Dokumenty i opracowania 3 114 83 pokonferencyjne ze spotkań 911137 regionalistycznych 1 X 3 II1/2000 Opracowania dotyczące 7 129 83 problemów środowiskowych — 911137 kulturowych i sozologicznych 28 Ziemi Słupskiej. 4 IV/2001 Cykl opracowań w zakresie 6 115 83 poznania krajobrazu naturalnego 911137 i kulturowego Pomorza 3 6 Środkowego oraz przyczynków do historii społeczeństw i współczesnych zagadnień społeczno - regionalistycznych. 5 V/2003 Dokumentacja sympozjum - z 7 12 105 83 VI 2002 r. p.t. „Mała Ojczyzna 911137 w piśmiennictwie regionalnym” 44 oraz przyczynki do historii Społeczeństw środkowej części Pomorza. 6 VI/2003 Zbiór materiałów 12 105 83 konferencyjnych spotkania p.t. 911137 „Do czego jest nam potrzebny 52 regionalizm?” z 11 IX 2002 r. oraz opracowania sozologiczno - regionalistyczne. 78 7 VII/2006 Zbiór opracowań w zakresie 13 126 83 regionalnej literatury 911137 środkowopomorskiej 60 i rodzimego środowiska geograficzno - przyrodniczego oraz kulturowego, a także zapiski kronikarskie. 8 VIII/2007 Zbiór opracowań w zakresie 15 144 978 83 historii, literatury, ruchu 911137 regionalistycznego i sozologii 76 oraz zapiski kronikarskie. Tabelka obrazująca układ treści w wydawnictwie - dotyczących wybranych zagadnień specjalistycznych TABELA III Lp Tom i rok Społeczna Zasoby przyrody Problematyka Ligi działalność i środowisko Ochrony Przyrody sozologiczna geograficzne 1 2 3 4 5 1 1/1999 r. Działalność Słupskie refleksje organizacyjna dendrologiczne - i społeczna na „Rozmowy rzecz ochrony o drzewach” przyrody i dla J. Cieplik, ruchu E. Iwiański, regionalistycznego J. Kęcińska. na Ziemi Słupskiej Oblicze środowiska 1975 - 1994 - naturalnego Ziemi K. F. Ostręga. Słupskiej w układzie powiatowym 1999.-J. Cieplik. Walory geograficzno przyrodnicze 79 i krajobrazowe Ziemi Słupskiej - J. Cieplik. 2 11/2000 r. Tożsamość Środowisko społeczna naturalne jako w województwie wartość narodowa. pomorskim na tle - J. Cieplik. warunków przyrodniczych Środowisko i zasobów geograficzne kulturowych. - powiatu A. Orłowski. Lęborskiego. J. Cieplik. Środowisko nadmorskie oraz Gmina Przechlewo rola społecznej w świetle walorów działalności w geograficzno jego ochronie. - przyrodniczych. - W. Dziedzic. J. Cieplik Przykłady działalności społecznych organizacji w dziedzinie szeroko pojętej sozologii. J. Cieplik. Las - leśnictwo - społeczeństwo na Środkowym Pomorzu. J. Cieplik. 3 III/2000 r. Rozważania Wydawnictwa 0 zagrożeniach Stowarzyszenia środowiska życia LOP w Słupsku człowieka. - K. F. (1977 - 2000). - Ostręga, J. Cieplik. J. Cieplik Zabytki kulturowe 1 zespoły 80 przyrodnicze nad rzeką Słupią. - P. Konarski. Baza materialna turystyki w okolicach Bytowa. P. Konarski. Informacje geograficzno przyrodnicze o powiecie bytowskim. J. Cieplik. Geograficzno przyrodnicze oblicze powiatu człuchowskiego. - J. Cieplik 4 IV/2001 r. Dzieje i rozwój Uzdrowiska w Ustce. E. Pokorny. Dolina Wieprzy - rys geograficzny i ślady kulturowe. - P. Konarski. Gmina Sławno i Postomino bliscy sąsiedzi Słupska. J. Cieplik. 5 V/2003 r. Stowarzyszenie LOP w swej działalności organizacyjnej i merytorycznej na Polskim Pomorzu 81 Środkowym w latach po II. Wojnie Światowej. - J. Cieplik. 6 VI/2003 r. Dolina Łupawy - Notatka rys geograficzny o publikacjach i ślady kulturowe - sprawozdawczych P. Konarski. z działalności Stowarzyszenia Stan pomników LOP Regionu przyrody Słupskiego (1953 - w granicach 2003)-J. Cieplik. admin istracyj ny c h miasta Słupska. - ML J. Ziółkowski. 7 VI1/2006 r. Jeziora lobeliowe Dydaktyczne jako ekosystemy - znaczenie o unikatowym działalności charakterze. Słupskiego Okręgu K. Lewicka. LOP w upowszechnianiu Przypomnienie walorów przyrody problemów i jej ochrony krajobrazu i jego w wydawnictwie ochrony na Ziemi „AKTUALIA Słupskiej. OCHRONY J. Cieplik. PRZYRODY” w Słupsku. B. Major Milewczyk. 8 VI11/2007 r. Rezerwat przyrody Przypomnienie „Las nad Jeziorem 0 zadaniach Mądrzechowskim” sozologicznych - M. J. Ziółkowski. 1 działalności Stowarzyszenia Rezerwat przyrody LOP Regionu „Zaleskie Bagna”. Słupskiego (ze - M. J. Ziółkowski. szczególnym uwzględnieniem regionalnego 82 piśmiennictwa). - J. Cieplik. Okolicznościowa wieczornica dedykowana artystom: Leonowi Wyczółkowskiemu i Antoniemu Serbeńskiemu dnia 23 kwietnia 2007 r. w Słupsku. - J. Cieplik. [13] 12. Wydawnictwa inne. Obok wyszczególnionych wyżej wydawnictw regionalnych (pomorskich) słupskie zagadnienia sozologiczne przedstawiano, w postaci pojedynczych artykułów, także i w innych specjalistycznych czasopismach ogólnopolskich. Do takich należały m. in. - „SYLWAN” organ Polskiego Towarzystwa Leśnego Warszawa, „LAS POLSKI” organ Stowarzyszenia Naukowo - Technicznego Inżynierów i Techników Leśnictwa i Drzewnictwa Warszawa, „PRZEGLĄD LEŚNICZY”, Leśnictwo - Drzewnictwo - Łowiectwo, Miesięcznik popularno - naukowy, Poznań, „PRZEGLĄD RYBACKI” - Polskie Towarzystwo Rybackie w Poznaniu, (dwumiesięcznik), „CHROŃMY PRZYRODĘ OJCZYSTĄ’ organ Państwowej Rady Ochrony Przyrody Kraków, „WSZECHŚWIAT” organ Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. Mikołaja Kopernika Kraków, „JANTAROWE SZLAKI” organ Polskiego Towarzystwa Turystyczno Krajoznawczego Gdańsk, „POMERANIA” - Dwumiesięcznik Regionalny Gdańsk, ZESZYTY NAUKOWE Politechniki GDAŃSKIEJ - Seria Architektura Gdańsk. 83 Tym sposobem rozpowszechniano pomorskie informacje sozologiczne na cały kraj, a także i do świata nauki. 13. Zakończenie. W przedstawionym przeglądzie wydawnictw regionalnych zarysowuje się wyraźnie łączność tematyczna i ciągłość publikacyjna obrazująca działalność organizacyjną i problemową Stowarzyszenia LIGA OCHRONY PRZYRODY na Pomorzu Środkowym w omawianym okresie, poczynając od pozycji p.t. „Przyroda i krajobraz Ziemi Koszalińskiej” z 1970 r. [1], poprzez 12 - tomowy cykl wydawniczy NOT Słupsk z okresu 1973 - 1987 [3] i dalej przez 12 - zeszytowy cykl Zeszytów Informacyjnych WKOP Słupsk (z udziałem STSK) z okresu 1986 - 1990 [11], aż po cykl Zeszytów Informacyjnych Z. O. LOP Słupsk „AKTUALIA OCHRONY PRZYRODY” od 1993 r. [12] i do cyklu książkowego p.t. „Materiały do poznania regionalizmu słupskiego” wyd. STSK i LOP Słupsk od roku 1999 [13]. W publikacjach własnych LOP Słupsk z 1977 r. [14 na stronach 7 - 8] i z 2008 r. [15 na stronie 4] można spostrzec niepokojące zjawisko ogromnego zmniejszania się liczby osób należących do Stowarzyszenia. Obrazuje to poniższe zestawienie. 84 Liczba kół i członków LOP Okręgu Słupskiego w latach 1976 i 2007 TABELA IV Liczba Kół LOP Liczba członków Ra zem Kół Osób Lp Rok dorosłych młodzieży dorosłych młodzieży 8 1 2 3 4 5 6 7 139 12070 1 1976 41 98 1029 11041 804 2 2007 7 19 119 685 26 W ciągu 30 lat liczba Kół LOP zmniejszyła się do 19% stanu z 1976 r., a liczba członków do 7%. Ten stan wynika ze zmian układów społecznych i gospodarczych Polski zachodzących w ostatnich latach. [14, 15]. Ideowa i merytoryczna ciągłość treści cytowanych publikacji łączy nie tylko czas działania, ale i spójność działania sozologicznego - pedagogów, leśników, myśliwych, ichtiologów, geografów, lekarzy i bibliotekarzy pracujących społecznie w Stowarzyszeniu LIGA OCHRONY PRZYRODY pod hasłami: „Ochrona przyrody to służba dla Narodu, służba dla Nauki, służba dla całej Ludzkości”. Warto podkreślić te cele w roku jubileuszowym 80 - lecia istnienia LOP w Polsce (1928 - 2008) i 55 - lecia działalności tego Stowarzyszenia na Pomorzu Środkowym (1953 - 2008). 85 14. Piśmiennictwo - Przypisy - Wykaz wybranych wydawnictw. 1. Praca zbiorowa pod redakcją Józefa Cieplika (Słupsk), Józefa Narkowicza (Koszalin) i Ryszarda Śpiewakowskiego (Słupsk) - Przyroda i krajobraz Ziemi Koszalińskiej - wyd. KTSK Koszalin 1970 r., stron 215. 2. Janina Cieplikowa i Józef Cieplik — Środkowe Wybrzeże (województwo koszalińskie) Zeszyt 12 - /W:/ 14 - zeszytowy cykl wydawniczy „Vademecum wiedzy o morzu” - wyd. TWP Warszawa 1972 r., stron 56. 3. Praca zbiorowa - Pomorskie Środowisko Przyrodnicze - jego ochrona i kształtowanie - z zespołem redakcyjnym: Józef Cieplik (Słupsk), Krzysztof Korzeniewski (Słupsk), Kazimierz Świderski (Słupsk), Marian Dziaduszek (Słupsk), Eugeniusz Orzechowski (Ustka), Anna Górska (Słupsk), Wiesław Subotowicz (Gdańsk), Janina Cieplikowa (Słupsk), Jadwiga Pawlak (Gdańsk) - wyd. NOT Słupsk 1973- 1987 r. Tomy I. - XII. 4. Praca zbiorowa pod redakcją naukową Jerzego Aftanasa - Efektywne wykorzystanie walorów morskich Wybrzeża Środkowego dla potrzeb gospodarki narodowej - wyd. Instytut Morski Gdańsk 1977 r. - Materiały Instytutu Morskiego Nr 808, stron 51. 5. Józef Cieplik - Turystyczne walory Wybrzeża Środkowego - /W:/ Materiały Instytutu Morskiego Gdańsk Nr 808 1977 r., strony 31-38. 6. Józef Cieplik - Ochrona przyrody i krajobrazu na Wybrzeżu Środkowym - /W:/ 10 - lecie Oddziału Instytutu Morskiego w Słupsku - Materiały Sesji Naukowej p. t. „Ochrona Środowiska Morskiego” dnia 22 IV 1988 r. - wyd. Instytut Morski Gdańsk - Słupsk - Szczecin 1988 r. Wydawnictwo Instytutu Morskiego, Seria Materiały Nr 877, stron 103 (na stronach 86 - 97). 7. Prace zbiorowe - ROCZNIK SŁUPSKI - wyd. S.S. - K. „POBRZEŻE” Słupsk - R. 1979, stron 232, R. 1980, stron 219, R.1981, stron 235, R. 1982/83, stron 252. 86 8. Praca zbiorowa pod redakcją Józefa Cieplika - Ochrona i kształtowanie krajobrazu - jako współczesna potrzeba społeczna - materiały konferencyjne - wydawnictwo wewnętrzne LOP Słupsk, grudzień 1985 r., stron 92. 9. Praca zbiorowa - materiały konferencyjne - „Słowiński Park Narodowy na tle walorów krajobrazowych wybrzeża nadmorskiego i Pomorza Środkowego”. Wyd. Stowarzyszenie „PAX” Oddział Wojewódzki Słupsk, 1988 r., stron 78. 10. Praca zbiorowa - materiały konferencyjne - „Użytkowanie walorów i zasobów naturalnych środowiska pomorskiego w Województwie słupskim”. Wyd. Stowarzyszenie „PAX” Oddział Wojewódzki Słupsk, 1991 r., stron 62. 11. Praca zbiorowa - Zeszyty Informacyjne Wojewódzkiego Komitetu Ochrony Przyrody Słupsk - „Problemy Ochrony Przyrody w Województwie Słupskim” - pod redakcją Józefa Cieplika, Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody - 17 Autorów - 12 Zeszytów (Nry 1-12), Słupsk 1986-1990 r. 12. Praca zbiorowa - Zeszyty Informacyjne Z.O. LOP Słupsk - „AKTUALIA OCHRONY PRZYRODY” pod redakcją Józefa Cieplika - Nry 1 - 32, Słupsk 1993-2008 r. ISSN 1640 - 1409 - wydanie cykliczne. 13. Praca zbiorowa - „Materiały do poznania regionalizmu słupskiego” pod redakcją Józefa Cieplika. Tomy I. do VIII. Słupsk 1999 — 2007, wyd. STSK przy współudziale LOP Słupsk, za znakiem ISBN - wydawnictwo cykliczne. 14. —„Stowarzyszenie LIGA OCHRONY PRZYRODY w Województwie Słupskim w okresie 1975 - 1977” - pod redakcją Józefa Cieplika, Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody - Słupsk, wrzesień 1977 r., wydanie powielaczowe, wewnętrzne, stron 23, nakład 300 egzemplarzy. 15. Józef Cieplik - Spojrzenie na działalność Zarządu Okręgu Stowarzyszenia LIGA OCHRONY PRZYRODY w Słupsku - kadencja 2003 - 2008. - /W:/ AKTUALIA OCHRONY PRZYRODY 2008/11 (32) - wyd. Z.O. LOP Słupsk, wrzesień 2008 r., Rok XVI. Nr 2/2008 (32), strony 3-13. 87 15. Alfabetyczne zestawienie osób wymienionych w treści artykułu jako AUTORZY TEKSTÓW, AUTORZY GRAFIK I RYSUNKÓW ORAZ FOTOGRAFII, A TAKŻE JAKO REDAKTORZY WYDAWNICTW. 1/ Jerzy Aftanas, doc. dr inż., Słupsk 2/ Stanisław Balcer, mgr, Słupsk 3/ Teresa Bielecka, inż., Słupsk 4/ Janina Cieplikowa, lekarz storn., Słupsk 5/Józef Cieplik, dr inż., Słupsk 6/ Bernard Czerwiński, doc. dr, Słupsk 7/ Marian Dziaduszek, inż., Słupsk 8/ Wojciech Dziedzic, mgr, Słupsk 9/ Julian Giedych, mgr inż. arch., Koszalin 10/ Joanna Gil - Śleboda, mgr inż., Dretyń koło Miastka 11/ Anna Górska, mgr, Słupsk 12/ Andrzej Górski, mgr, Słupsk 13/ Hanna Górska, studentka, Słupsk 14/ Irena Teresa Gorzechowska - Cieplik, mgr, Słupsk 15/ Piotr Grygiel, mgr inż., Jasień, powiat Bytów 16/Andrzej Grzybowski, mgr, Gumieniec, gmina Trzebielino 17/ Sylwia Iwankowicz, inż., Przechlewo-Niedźwiady 18/ Edward Iwański, mgr, art. plastyk, Słupsk 19/ Dominik Jarociński, inż., Szczecinek 20/ Małgorzata Józefowicz, mgr, Słupsk 21/Stanisław Kaczmarek, doc. dr, Słupsk 22/ Jowita Kęcińska, prof, dr hab., Słupsk - Wielki Buczek 23/ Piotr Konarski, dr, Słupsk 24/ Krzysztof Korzeniewski, prof, dr hab., Słupsk - Gdańsk 25/ Anna Kowalczyk, mgr inż., Słupsk 88 26/ Halina Krauze, mgr, Rokity, powiat Bytów 27/ Wojciech Krawczyk, mgr inż., Przechlewo-Niedźwiady 28/ Katarzyna Lewicka, mgr, Koszalin 29/ Janina Łowiecka, mgr, Przechlewo, powiat Człuchów 30/ Krzysztof Łunkiewicz, mgr inż., Słupsk - Barcino 31/ Barbara Major - Milewczyk , mgr inż., Słupsk 32/Józef Misiewicz, prof, dr hab., Słupsk — Bydgoszcz 33/ Józef Narkowicz, mgr, redaktor, Koszalin 34/ Bogdan Okuniewski, inż., Warcino — Kępice, pow. Słupsk 35/ Albin Orłowski, dr, Słupsk 36/ Eugeniusz Orzechowski, mgr, Ustka 37/ Kazimierz Franciszek Ostręga, mgr inż. arch., Słupsk 38/ Krystyna Ostrowska, mgr, Lipnica, powiat Bytów 39/ Jadwiga Pawlak, prof, dr hab., stomatol., Gdańsk 40/ Maria Perz, mgr, Główczyce - Słupsk 41/ Krzysztof Pluta, inspektor, Słupsk 42/ Edward Pokorny, lekarz med., Ustka 43/ Ryszard Poniewierza, mgr inż., Słupsk 44/ Jolanta Popiel, mgr, Kobylnica Słupska 45/ Jan Posmykiewicz, dr med., Słupsk 46/ Anna Rokuszewska, mgr, Siemian ce, pow. Słupsk 47/ Bożena Sanetra, dr, Słupsk - Kraków 48/ Antoni Serbeński, art. - plastyk, Ostrzeszów Wlkp. /1886-1957/ 49/ Wiesław Subotowicz, prof, dr hab. inż., Gdańsk 50/ Maria Szramowiak, mgr, Bierkowo, powiat Słupsk 51/ Małgorzata Tabała, mgr, Siemianice, powiat Słupsk 52/ Ryszard Eugeniusz Śpiewakowski, prof.dr hab., Słupsk - Bydgoszcz 89 53/ Kazimierz Roman Świderski, mgr, Słupsk 54/ Edward Wawrzyniak, mgr, Słupsk 55/ Halina Wielgus, mgr, Lębork 56/ Adam Wisławski, mgr, Słupsk 57/ Mariusz Zielonka, mgr, Smołdzino, powiat Słupsk 58/ Marek Jan Ziółkowski, mgr, Słupsk. 59/ Maria Żaczek, mgr, Słupsk 90 Barbara Major - Müewczyk, Słupsk Relacja ze Zjazdu Okręgu Stowarzyszenia Ligi Ochrony Przyrody w Słupsku W dniu 17 kwietnia 2008 r. odbył się IX sprawozdawczo - wyborczy Zjazd Okręgu Stowarzyszenia Ligi Ochrony Przyrody w Słupsku. Miejscem obrad Zjazdu była sala konferencyjna Starostwa Powiatowego w Słupsku Przed rozpoczęciem obrad uczestnicy Zjazdu wysłuchali interesującej prelekcji Kierownika Państwowej Straży Łowieckiej w Słupsku p. mgr inż. Krzysztofa Łunkiewicza. Prezentacja prelekcji łącznie z projekcją własnych przeźroczy dotyczyła ochrony zasobów przyrody, w tym ochrony ryb łososiowatych, przestrzegania prawa łowieckiego, edukacji dzieci i młodzieży. W Zjeździe uczestniczyło 40 osób, w tym 28 delegatów. Otwarcia Zjazdu, przywitania gości i delegatów dokonał Prezes Zarządu Okręgu LOP w Słupsku p. dr inż. Józef Cieplik. Prezes Zarządu Okręgu LOP w Słupsku podkreślił, iż IX Zjazd sprawozdawczo - wyborczy odbywa się w ramach obchodów 80 - lecia LOP w Polsce i 55 - lecia LOP na Pomorzu Środkowym. W tym miejscu Prezes wspomniał o zasłużonych działaczach LOP, których pamięć uczczono chwilą ciszy. Następnie głos zabrał Starosta Słupski p. mgr Sławomir Ziemianowicz przedstawiając bieżące i przyszłe zagadnienia związane z ochroną środowiska, które są realizowane przez Starostwo Powiatowe w Słupku zgodnie z kompetencjami. Po wystąpieniu Starosty Słupskiego, przewodnicząca Okręgowej Komisji Odznaczeń LOP w Słupsku mgr inż. Barbara Major — Milewczyk odczytała komunikat dotyczący nadanych odznaczeń honorowych przez Zarząd Główny 91 LOP z okazji Jubileuszu 80 - lecia istnienia LOP wyróżniającym się członkom LOP i instytucjom działającym na rzecz ochrony przyrody. Wręczenia odznak honorowych dokonał Prezes Zarządu Głównego LOP p. mgr inż. Władysław Skalny wraz z Prezesem Zarządu Okręgu LOP w Słupsku p. dr inż. Józefem Cieplikiem. Srebrną Odznakę Honorową LOP otrzymało 2 członków LOP, Złotą Odznakę Honorową LOP - 16 osób oraz 8 członków LOP - Odznakę z zawieszką i napisem „Zasłużony dla Ochrony Przyrody”. Ponadto wręczono Medale LOP instytucjom: Starostwu Powiatowemu w Słupsku, Urzędowi Miejskiemu w Słupsku, Regionalnemu Oddziałowi Polskiego Towarzystwa Turystyczno - Krajoznawczego w Słupsku oraz p. mgr Andrzejowi Górskiemu - Sekretarzowi Zarządu Okręgu LOP w Słupsku. Po uroczystej dekoracji zasłużonych działaczy, dokonano wyboru w głosowaniu jawnym przewodniczącego Zjazdu tj. p. inż. Jana Truchanowicza, zastępcę przewodniczącego p. mgr inż. Barbarę Major - Milewczyk i sekretarza Zjazdu p. mgr inż. Grzegorza Czerskiego. Przewodniczący Zjazdu p. inż. Jan Truchanowicz przedstawił porządek obrad i regulamin IX Zjazdu, co zostało przyjęte przez delegatów. W głosowaniu jawnym wybrano także członków następujących komisji zjazdowych: mandatowo - skrutacyjnej, wyborczej i wnioskowej. Wybrane komisje przystąpiły do swoich prac. Następnie Prezes Zarządu Okręgu LOP p. dr inż. Józef Cieplik złożył obszerne sprawozdanie z działalności ustępującego Zarządu z okresu 12 września 2003 r. do 16 kwietnia 2008 r. W/w sprawozdanie zostało opublikowane w „Aktualiach Ochrony Przyrody” nr 2/2008 (32). 92 W dalszej części obrad przedstawiono sprawozdanie finansowe oraz sprawozdanie Okręgowej Komisji Rewizyjnej przez Jej przewodniczącą p. Jadwigę Bekier. Wybrana Komisja Mandatowo - Skrutacyjna Zjazdu poinformowała o prawomocności obrad IX Zjazdu sprawozdawczo — wyborczego. Kolejnym punktem obrad Zjazdu była dyskusja plenarna i wystąpienia zaproszonych gości. Pani mgr Anna Buczkowska - Pawlik - Kierownik Filii nr 8 Miejskiej Biblioteki Publicznej w Słupsku odczytała podziękowanie Miejskiej Biblioteki Publicznej w Słupsku za prowadzoną działalność i współpracę LOP z Biblioteką w Słupsku. Kolejnym dyskutantem był ks. prałat mgr Jan Giriatowicz, który poinformował o odsłonięciu tablicy pamiątkowej z nazwiskami osób zasłużonymi dla ochrony przyrody w Darłowie na tzw. „Skale Ekologów'7. Poruszył również niewłaściwą pielęgnację i wycinanie drzew przy szlakach komunikacyjnych oraz zaapelował o dokarmianie ptactwa. Gościem Zjazdu był Prezes Zarządu Okręgu LOP w Gdańsku p. mgr inż. Jerzy Krefft, który w swoim wystąpieniu powiedział, iż zaproszenie i wyjazd na Zjazd Słupski LOP traktuje jako początek przyszłej współpracy ZO LOP w Gdańsku z ZO LOP w Słupsku. Nauczycielka biologii z Zespołu Szkół w Przechlewie (pow. człuchowski) p. mgr Janina Łowiecka podziękowała Prezesowi LOP p. dr inż. Józefowi Cieplikowi oraz leśnikom za okazywaną pomoc i współpracę na rzecz ochrony przyrody w Jej środowisku. Prezes Zarządu Głównego LOP p. mgr inż. Władysław Skalny nawiązując do wystąpienia ks. prałata mgr Jana Giriatowicza powiedział, że wycinanie drzew przy drogach jest często niewłaściwe i nazwał to „zbrodnią dla rodzimej przyrody. Kolejne ekipy rządzące w kraju nie są zainteresowane 93 tym problemem i nie podejmują właściwych działań, by ograniczyć ten proceder. Podziękował również p. dr inż. Józefowi Cieplikowi za prowadzoną działalność w zakresie ochrony przyrody na Ziemi Słupskiej. Po dyskusji plenarnej Okręgowa Komisja Rewizyjna zawnioskowała Zjazdowi udzielenia absolutorium ustępującemu Zarządowi Okręgu LOP w Słupsku, co dokonano w głosowaniu jawnym. Po przerwie w głosowaniu tajnym odbyły się wybory nowych władz Okręgu LOP w Słupsku. Prezesem Zarządu ponownie wybrano p. dr inż. Józefa Cieplika. Do Zarządu Okręgu LOP wybrano następujące osoby: inż. Teresę Bielecką mgr inż. Grzegorza Czerskiego mgr Andrzeja Górskiego inż. Mieczysławę Halicką - Piszko mgr inż. Krzysztofa Łunkiewicza mgr inż. Barbarę Major - Milewczyk mgr Marka Ziółkowskiego. Ukonstytuowanie się Zarządu nastąpiło w terminie późniejszym tj. 14 maja 2008 r. Podczas Zjazdu dokonano wyboru komisji: 1) Rewizyjnej Okręgu LOP w składzie: Jadwiga Bekier mgr Małgorzata Józefowicz mgr Maria Perz. Przewodnictwo tej komisji ponownie powierzono p. Jadwidze Bekier. 2) Sądu Koleżeńskiego Okręgu LOP w składzie: mgr Lidia Wrotniak inż. Jan Truchanowicz 94 mgr Edward Wawrzyniak. Przewodniczącym Sadu Koleżeńskiego został inż. Jan Truchanowicz. Poza wyżej wymienionymi komisjami wybrano również delegata na Zjazd Krajowy LOP. Tego zaszczytu dostąpił mgr Marek Ziółkowski, a zastępcą delegata mgr inż. Violetta Kurkiewicz- Zajączkowska. Na zakończenie IX Zjazdu Komisja Wnioskowa przedłożyła projekt uchwały w sprawie realizacji zadań przez wybrany Zarząd w nowej kadencji. Oto zadania: 1) kontynuowanie dotychczasowej działalności w zakresie edukacji sozologicznej, wydawnictw własnych i wspólnych z STSK i PTTK, badań terenowych nad występowaniem sowy płomykówki i nietoperzy wraz ze stosowaniem ich czynnej ochrony, 2) utrzymywanie kontaktów organizacyjno - merytorycznych i stałej współpracy z Nadleśnictwami LP, Słupskim Towarzystwem Społeczno - Kulturalnym, Polskim Towarzystwem Turystyczno - Krajoznawczym w Słupsku, Polskim Związkiem Łowieckim oraz nawiązanie kontaktów z innymi organizacjami, 3) ponowienie wniosku z 2003 r. do Zarządu Głównego LOP 0 utworzenie „Polskiej Izby Przyrodniczej” - organu usługowo - opiniującego w sprawach ochrony przyrody i kształtowania krajobrazu (na wzór NOT - owskich), 4) zgłoszenie (ponowne) do Zarządu Głównego LOP o nadanie godności Członka Honorowego LOP Prezesowi Zarządu Okręgu LOP w Słupsku dr inż. Józefowi Cieplikowi, który od 1952 r. czynnie uczestniczy w działalności Stowarzyszenia LOP, 5) wystąpienie do Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska 1 Gospodarki Wodnej w Gdańsku o przyznanie środków finansowych na zaabonowanie miesięcznika LOP „Przyroda Polska” dla szkół 95 Słupskiego Okręgu Stowarzyszenia LOP na 2009 r. i w latach następnych. Zaproponowana uchwała została zaaprobowana przez delegatów Zjazdu. Wszyscy uczestnicy obrad IX Zjazdu Okręgu LOP w Słupsku podjęci zostali uroczystym obiadem w Restauracji PTTK „Mikołajek”. Poniżej prezentuję skład nowego Zarządu Okręgu LOP w Słupsku ukonstytuowanego w dniu 14 maja 2008 r.: Prezes - dr inż. Józef Cieplik Wiceprezes - mgr Marek Ziółkowski Wiceprezes - inż. Mieczysława Halicka - Piszko Skarbnik - inż. Teresa Bielecka Sekretarz - mgr Andrzej Górski Członek - mgr inż. Krzysztof Łunkiewicz, przewodniczący Komisji ds. Konkursów i Młodzieży Członek - mgr inż. Barbara Major - Milewczyk, przewodnicząca Komisji Odznaczeń. Powyższą relację sporządzono na podstawie materiałów zjazdowych. 96 II. Zapiski kronikarskie Elżbieta Wisławska, Słupsk Jak dobrze, że są poeci Są miasta sprzyjające poezji i poetom. Unosi się nad nimi swoiste genius loci. Do nich należy Bytów. Świadczą o tym dwa tomy antologii pod wspólnym tytułem Bytów Literacki. W roku 2006, staraniem członków Klubu Literackiego WERS, wydano pierwszy tom miłośników pięknego słowa, drugi almanach wyszedł niedawno. Mam nadzieję, że w niedalekiej przyszłości ukażą się kolejne tomy, zważywszy, że czytając te wiersze jestem przekonana, iż mamy kontakt z ludźmi-twórcami wyjątkowymi, wrażliwymi i kreatywnymi. Cóż więcej potrzeba by w tym sprzyjającym klimacie poezja kwitła i wydawała tak piękne owoce. By pozostać przy ogrodniczym słownictwie, niewątpliwie przedstawić należy ogrodnika dbającego o to poletko. Jest nim Wacław Pomorski, twórca wszechstronnie utalentowany, poeta, ceniony malarz, ekslibrista i autor interesujących linorytów. To on założył klub literacki WERS, który działa przy Miejskim Domu Kultury w Bytowie od 1976 roku. Jest twórcą i zarazem dobrym duchem tej plejady przyszłych literatów, poetów zdobywających laury w liczących się konkursach, ale również i debiutantów. Matką chrzestną pierwszego tomiku jest bytowianka, popularna pisarka Barbara Kosmowska, która popełniła ciepłe, w stosunku do twórców, słowo wstępne. Bytów literacki to dziennik bytowskiej wrażliwości - pisze autorka. To dziennik intymny, bezcenny dar dla nas czytających poezję. Poezja wciąga, jest jak balsam lub narkotyk. Bez niej trudno przejść przez życie nie rozkoszując się jej aromatem, dowodzi we wstępie do drugiego tomu almanachu 97 Wacław Pomorski. Ojciec tego cennego przedsięwzięcia czule przedstawia swoich „wychowanków”, podkreślając talent i niezwykłość poetów Klubu Wers. Nie wyróżnię żadnego z nich, bo każdy zasługuje na osobne omówienie. Nie chcę potraktować ich powierzchownie ani zbyć banałem. Każdy, poprzez druk swego wiersza dzieli się z nami, tym co najcenniejsze, powierza to co najintymniejsze. Chcę tylko napisać jak przejmujące wrażenie zrobiły na mnie wiersze młodziutkiej Magdy Kuczkowskiej: „Wszystko mija...Tak po prostu...” i „Miłość kochanka” - zaskakujące dojrzałością kobiety która wiele doświadczyła i która wie o swojej śmiertelności, by za chwilę w innym wierszu jako młoda dziewczyna głośno krzyczeć w beztroskiej atmosferze natury: Jak kocham życie. Powtórzę za WacławąGreinke, której wiersze są także w almanachu: „dobrze to że są poeci ich dusza i słuch co szeleści gdy meandrami wyobraźni gonią nim w nieogarnioną przestrzeń nieboskłon go z finezją pieści w myśl malowaną z liter w pierścień wierszy jak dobrze że są poeci jeszcze...” Bytów literacki. T.l. Antologia 2006. Red.W. Pomorski. Bytów 2006, wydawca Kurier s.c. Bytów literacki. T.2. Antologia 2008. Red. W.Pomorski. Bytów 2008, wydawca Kurier s.c. 98 Józef Cieplik, Słupsk Autor rozpoznawany z Jasienia Siedemdziesiąt dziewięć wierszy skoncentrowanych w sześciu rozdziałach autorstwa Piotra Wiktora Grygiela, wstęp napisany przez Mirosława Kościeńskiego, Wiceprezesa Słupskiego Oddziału Związku Literatów Polskich oraz siedmiostronicowe „Posłowie” Autora wierszy i jego podziękowanie - składają się na tomik poezji p.t. „Na grzbiecie lśniącej Minerwy”. 122 - stronicową pozycję książkową wydało w 2008 roku Starostwo Powiatowe w Słupsku pod redakcją Zbigniewa Babiarz - Zycha i wspomnianego wyżej Mirosława Kościeńskiego, z zamieszczonymi trzema portretowymi zdjęciami poety z Jasienia. Chociaż pozycja ta prezentowana jest jako debiut książkowy autora Grygiela, to jednak znamy go od dawna jako piszącego „czytelne” wiersze, inżyniera rolnictwa, ongiś kierownika Zakładu Rolnego Państwowych Gospodarstw Rolnych w Jasieniu powiat Bytów. Pasjonował się on przyrodą, która w pobliskim otoczeniu Jeziora Jasień znalazła ochronę i profesjonalną opiekę w Parku Krajobrazowym „Dolina Słupi” ustanowionym prawnie dnia 8 grudnia 1981 r. Od kilkudziesięciu lat jest już inż. Piotr Grygiel członkiem Stowarzyszenia LIGA OCHRONY PRZYRODY i udziela się w pracach Koła Miłośników Regionu i Przyjaciół Parku Krajobrazowego „Dolina Słupi” SŁUPSKIEGO TOWARZYSTWA SPOŁECZNO KULTURALNEGO. Stąd jego wiersze o przyrodzie są tak autentyczne i przekonywujące. Próby publikacji swych wierszy ma już dawno za sobą, o czym świadczy zamieszczanie ich w wydawnictwach regionalnych. W wydanej pozycji Ligi Ochrony Przyrody p.t. „Ochrona i kształtowanie krajobrazu jako współczesna potrzeba społeczna” - Słupsk 1985 r. 99 opublikowano m.in. trzy wiersze P. Grygiela: „Dolina”, „Jesień” i „Cisza”. W wydawnictwie Naczelnej Organizacji Technicznej p.t. „Pomorskie Środowisko Przyrodnicze - jego ochrona i kształtowanie”. T. XII, Słupsk 1987 r. zamieszczono osiem wierszy tegoż autora - „Stokrotka”, „Fiołek”, „Róża”, „Piwonia”, „Goździk”, „Niezapominajka”, „Snop”, „Kolumna” (wiersz 0 urokach Doliny Słupi). W materiałach konferencyjnych Słupskiego Towarzystwa Społeczno Kulturalnego p.t. „Krajobraz jako czynnik kulturotwórczy” — Słupsk 1988 r. ukazały się cztery wiersze - „Srebrzysta nić”, „Twój dom”, „Topola”, „Zmęczenie” (żartobliwie). W wydawnictwie „Bytów Literacki” - Antologia Tom II. - Bytów 2008 r. opublikował swoje wiersze w liczbie 22, m.in. - „Biały bez”, „Tradycja”, „Bilet”, „Kropla”, „Mamo”, „Pojednanie”, „Ziemia obiecana”. Natomiast w czasopiśmie „Powiat Słupski” nr 5-6 (88-90) z czerwca - sierpnia 2008 r. inż. Piotr Grygiel ujawnił się jako autor prozy w artykule p.t. „Ex-libris ratował od zapomnienia spuściznę narodową”. Wspomniana na wstępie pozycja książkowa (Słupsk 2008 r.) pokazuje całą gamę zainteresowań życiowych oraz ideologicznych autora w znacznej części jego literackiego dorobku. Przede wszystkim są to wiersze o przyrodzie 1 rodzimym krajobrazie. Autor przeżywa wnikliwie zjawiska przyrody i wiernie przekazuje je w swoich wierszach. Refleksje wzbudzają też pory roku - lato, jesień i biologiczny upływ czasu. Widoczna jest też troska o rodzinę oraz wdzięczność wobec niej. „Ziemia obiecana”, „Starocie”, „Lęk”, „Srebrzysta nic”, „Cisza” i inne - to refleksje o godnym przeżywaniu, a także przemyślenia wchodzące w zakres eschatologii. Wszystko razem wzięte - odniesione jest do Natury, do życia rodzinnego, do wspólnego domu, a końcowym akcentem jest wezwanie: „Wierzyć w siłę przebaczenia” i rozważania na temat Zmartwychwstania z gromkim okrzykiem: „Alleluja ...! Alleluja...!”. 100 Całość zbioru przeplatana jest, jakoby barwną girlandą, wierszami o kwiatach. Zbiór wierszy podzielony jest na sześć rozdziałów: - I. Wstrzymujesz odlot ptaków; II. Wsparty na kulach przetacza się czas; III. Skasowałem swoją młodość; IV. Nasz pies smycz przegryzł z wierności; V. Wciągnąć żagle i podkuć konie; VI. Uwierzyć w siłę przebaczenia. Piśmiennictwo: - 1. Piotr Grygiel - Wiersze o przyrodzie - (W:) Ochrona i kształtowanie krajobrazu jako współczesna potrzeba społeczna - wyd. LOP Słupsk 1985 r. (materiały konferencyjne) strony 66-68 2. Piotr Grygiel - wiersze o przyrodzie - (W:) Pomorskie Środowisko Przyrodnicze — jego ochrona i kształtowanie - wyd. NOT i LOP Słupsk 1987 r., Tom XII (materiały konferencyjne), strony 307 - 310. 3. Piotr Grygiel - Wiersze o przyrodzie - (W:) Krajobraz jako czynnik kulturotwórczy - wyd. STSK Słupsk 1988 r. - (materiały konferencyjne), strony 10-12 101 4. Piotr Grygiel - Nie przyjadą po ciebie rydwany - (W:) Bytów Literacki - Antologia Tom II, Bytów 2008 r., strony 45 - 54. ISBN 83 - 910958 - 8 -6. 5. Piotr Wiktor Grygiel, Jasień - Ex-libris ratował od zapomnienia spuściznę narodową - (W:) Powiat Słupski - Biuletyn Informacyjny - wyd. Starostwo Powiatowe w Słupsku nr 5-7 (88-90), czerwiec - sierpień 2008 r., Rok VIII. ISSN 1730 - 7686, strony 14 - 16. 6. Piotr Wiktor Grygiel - Na grzbiecie lśniącej Minerwy - wyd. Starostwo Powiatowe Słupsk 2008 r., stron 122. ISBN 978 - 83 - 60228 - 16 - 6. 102 Elżbieta Wisławska, Słupsk XL-lecie Koła Miłośników Regionu Słupskiego Towarzystwa Społeczno Kulturalnego W Muzeum Pomorza Środkowego w Zamku Książąt Pomorskich w Słupsku odbyła się jubileuszowa uroczystość z okazji czterdziestolecia Koła Miłośników Regionu. W spotkaniu udział wzięli członkowie Koła, działacze Słupskiego Towarzystwa Społeczno Kulturalnego z jego przewodniczącym Stanisławem Turczykiem oraz regionaliści, pracownicy słupskich bibliotek, instytucji kulturalnych i sympatycy. Prezydenta Miasta reprezentował dyrektor Wydziału Kultury Jerzy Barbarowicz, który w jego imieniu wręczył nagrodę Prezydenta wybitnemu działaczowi regionalnemu, a zarazem przewodniczącemu Koła Miłośników Regionu, dr Józefowi Cieplikowi. W części artystycznej wystąpił kwintet smyczkowy „Camerata” z popularnymi standartami muzyki poważnej. Przewodniczący Koła dr Józef Cieplik wygłosił informacje o działalności Koła, za okres od 25 października 1968 roku do 19 listopada 2008 roku. Należy podkreślić, że Koło powstało w ramach działalności Słupskiego Towarzystwa Społeczno Kulturalnego, założonego w 1964 roku. Pod nazwą Koła Miłośników Regionu koło działało do 1985 roku. W międzyczasie, w roku 1984 powstało Koło Przyjaciół Parku Krajobrazowego „Dolina Słupi” i pod tą nazwą istniało do roku 1990, by w tymże roku połączyć siły i nazwę jako Koło Miłośników Regionu i Przyjaciół Parku Krajobrazowego „Dolina Słupi” STSK. Działalność statutowa obejmuje propagowanie walorów Ziemi Słupskiej, jej historii, kultury, krajobrazu, turystyki, a także wydawanie materiałów 103 edukacyjnych i dydaktycznych. Koło jest współwydawcą „Materiałów do poznania regionalizmu słupskiego” pod redakcją Józefa Cieplika. Dotychczas w ośmiu tomach publikowali swoje materiały naukowcy, lekarze, geografowie, historycy, bibliotekarze oraz miłośnicy regionu innych specjalności. Koło od lat współpracuje z Towarzystwem Przyjaciół Ziemi Ostrzeszowskiej (Wielkopolska), prezentując dorobek tej ziemi poprzez popularyzację prac m.in.: artysty plastyka Antoniego Serbeńskiego i pisarzy Stanisława Czernika i Jadwigi Żylińskiej. Działacze Koła słupskiego wizytowali działaczy Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Ostrzeszowskiej. W ramach pracy naukowej zapraszano do wspólnych przedsięwzięć przedstawicieli świata nauki z ośrodków naukowych Poznania, Gdańska, Szczecina, Wrocławia, Łodzi i innych. Plonem tej współpracy było m.in. wspólne przeprowadzenie licznych konferencji popularno - naukowych, spotkań dyskusyjnych, a w wyniku tego wydanie licznych publikacji. Zrealizowano w ten właśnie sposób plany działalności Koła i założenia regulaminowe. Od 1995 roku Koło zainicjowało Dni Słupskiego Krajobrazu dla upamiętnienia utworzenia Parku Krajobrazowego „Dolina Słupi” w dniu 8 grudnia 1981 roku. Imprezy rocznicowe z tej okazji, organizowane w grudniu w Filii nr 8 Miejskiej Biblioteki Publicznej w Słupsku, są okazją do spotkania wielu działaczy — miłośników regionu. Misją Koła jest prezentowanie dorobku artystycznego rodzimych artystów, m.in. Władysława Lachowicza, Tadeusza Czaplińskiego, Witaliusza Mojsiejenko, Jerzego Czerwińskiego, Stanisława Kulika, Ryszarda Poniewierzy, Juliana Giedycha i innych. Bogata statystyka świadczy o aktywnej pracy członków Koła. W minionym czterdziestoleciu zorganizowano 37 wieczornic, 44 wystawy okolicznościowe, 31 wyjazdów krajoznawczo - poznawczych, 250 prelekcji, 97 zebrań Zarządu. 104 Ważną rolę edukacyjną spełniają publikacje STSK, LOP i NOT w Słupsku, a także Koła Miłośników Regionu wydawane często wspólnie. Są to cykle: - Pomorskie Środowisko Przyrodnicze - jego ochrona i kształtowanie (1973- 1987), - Zeszyty Informacyjne Koła Miłośników Regionu i Przyjaciół Parku Krajobrazowego „Dolina Słupi”( 1994-1998), - Albumy grafiki znad Słupi (1991-1992) - 3 teki grafik, - Materiały do poznania regionalizmu słupskiego (1999-2007) - 8 tomów. W dorobku Koła są prace metodyczne, opracowania sozologiczne, ochrona wybrzeża nadmorskiego i kształtowania rodzimego krajobrazu. Wieczornicom i wystawom towarzyszyły i towarzyszą zwykle występy słupskich zespołów, m.in. Wiarusów pod batutą Stanisława Szarmacha, Magistri Cantantes Henryka Stillera, Teatru Rondo, zespołów młodzieżowych Słupskiej Państwowej Szkoły Muzycznej i szkolnych zespołów recytatorskich. Koło Miłośników Regionu jest znane i popularne w Słupsku. Zawdzięcza to przede wszystkim jego niestrudzonemu przewodniczącemu dr Józefowi Cieplikowi. Ten wspaniały człowiek swoją pasją i zaangażowaniem skupił wokół siebie ludzi, którzy każdą wolną chwilę poświęcają działalności popularyzatorskiej i wydawniczej. Zarówno region, jak i samo miasto Słupsk, dzięki zdolnościom dokumentacyjnym J. Cieplika mogą mieć pewność, że wszelkie działania Koła są skrzętnie odnotowane, każda rocznica zauważona, każda publikacja poparta bogatą bibliografią. Działalność Koła Miłośników Regionu to praca na rzecz społeczności lokalnej i obszaru zajmowanego przez nią. Zajęcie się małą ojczyzną to jedna z ważniejszych spraw w dobie globalizacji, to sens działania Koła i każdego z nas. Wspaniała uroczystość jubileuszowa w dniu 19 listopada 2008 zgromadziła w salach Zamku Słupskiego ponad sześćdziesięciu uczestników, którzy wspominali 105 bogatą działalność lat 1968 - 2008. H O ^ 106 Spis treści tomu I Słupsk 1999 r. ISBN 83-910269-3-0 ..Szkice z współczesnego życia kulturalnego społeczeństwa słupskiego - jego zainteresowań i działalności w okresie po II wojnie światowej" ♦ Do Czytelników ... - zamiast wstępu. ♦ Dział problemowy - artykuły: „Słupsk literacki” - prof, dr hab. Zbigniew Zielonka. „ Działalność organizacji społecznych na rzecz ochrony przyrody i dla ruchu regionalistycznego na Ziemi Słupskiej w latach 1975- 1994"- mgr inż. arch. Kazimierz Franciszek Ostręga. „Słupskie refleksje dendrologiczne 107 Spis treści tomu II Słupsk 2000 r, ISBN 83-911137-I-X .. Dokumenty i opracowania pokonferencyjne ze spotkań regional is tycznych dotyczących problemów Ziemi Stupskiej na tle sytuacji osólnopomorskiei” ♦ Do Czytelników... I. Materiały Zjazdowe: 1. Relacja z przebiegu Spotkania Regionalistów Pomorza w Słupsku w dniach 23-24 X 1999 r. 2. „ Tożsamość społeczna w województwie pomorskim na tle warunków przyrodniczych i zasobów kulturowych" - dr Albin Orłowski. 3. „Środowisko nadmorskie oraz rola społecznej działalności w jego ochronie” - mgr Wojciech Dziedzic. 4. „Przykłady działalności społecznych organizacji w dziedzinie szeroko pojętej sozologii" - dr inż. Józef Cieplik. 5. Pisma gratulacyjne i telefonogramy. 6. Omówienie przebiegu Spotkania Regionalistów Pomorza w Słupsku - referat podsumowujący - dr inż. Józef Cieplik. 7. Zjazdowe wnioski końcowe. II. Materiały z konferencji lokalnych - dr inż. Józef Cieplik: 1. „ Środowisko naturalne jako wartość narodowa” 2. „Środowisko geograficzne Powiatu Lęborskiego oraz warunki naturalne do wykorzystania w obszarze Doliny Łeby" 3. „ Gmina Przechlewo w świetle walorów geograficzno — przyrodniczy rodzimego środowiska" 4. „Las - Leśnictwo - Społeczeństwo - na Środkowym Pomorzu" - wybrane zagadnienia dla Leśników - Radnych w aspekcie współpracy z organizacjami pozarządowymi. 108 Spis treści tomu III Słupsk 2000 r. ISBN 83 -911137-2-8 Opracowania dotyczące problemów środowiskowych — kulturowych i sozologicznych Ziemi Słupskiej" ♦ Do Czytelników... 1. „ Krajobraz Pomorski w dziele Anny Łajming" - dr Jowita Kęcińska. 2. „ Region i regionalizm słupski" — prof, dr hab. Zbigniew Zielonka. 3. Rozważania o zagrożeniach środowiska życia człowieka: „Zagrożenia środowiska człowieka" - mgr inż. arch. Kazimierz Franciszek Ostręga. „Sytuacja człowieka we współczesnym środowisku (wybrane zagadnienia)" - dr inż. Józef Cieplik. 4. „ Zabytki kulturowe i zespoły przyrodnicze nad rzeką Słupią" - dr Piotr Konarski. 5. „ Baza materialna turystyki okolic Bytowa" — dr Piotr Konarski. 6. „Informacje geograficzno - przyrodnicze o powiecie bytomskim - dr inż. Józef Cieplik. 7. „Geograficzno - przyrodnicze oblicze powiatu człuchowskiego" - dr inż. Józef Cieplik. 8. Wydawnictwa regionalne: ,, Przegląd wydawnictw Biblioteki Publicznej w Słupski/" - mgr Elżbieta Wisławska. „ Wydawnictwa Czluchowskie" — mgr Elżbieta Dziuba. „Zestawienie wydawnictw Słupskiego Oddziału Towarzystwa Opieki nad Zabytkami" - dr inż. Józef Cieplik. „ Wydawnictwa Stowarzyszenia Liga Ochrony Przyrody w Słupsku" dr inż. Józef Cieplik. 9. „Działalność Koła Miłośników Regionu i Przyjaciół Parku Krajobrazowego „Dolina Słupi" STSK Słupsk w latach 1995 — 2000 dr inż. Józef Cieplik. 10. Spis treści Tomu I Słupsk 1999. 11. Spis treści Tomu II Słupsk 2000. 109 Spis treści tomu IV Słupsk 2001 r. ISBN 83-911137-3-6 „ Cvkl opracowań w zakresie poznania krajobrazu naturalnego i kulturowego Pomorza Środkowego oraz przyczynków do historii miejscowych społeczeństw i współczesnych zagadnień społeczno - resionalistvcznvch" ♦ Do Czytelników... 1. Regionalizm pomorski - stupskie akcenty w ogólnej idei - redaktor Jerzy Dąbrowa-Januszewski. 2. Dzieje i rozwój Uzdrowiska w Ustce - lekarz med. Edward Pokorny. 3. Sieć turystycznych szlaków pieszych PTTK w Regionie Słupskim - jako krajoznawcze i rekreacyjne wykorzystanie walorów naturalnych i kulturowych Pomorza Środkowego - dr inż. Józef Cieplik. 4. Dolina Wieprzy - rys geograficzny i ślady kulturowe - dr Piotr Konarski. 5. Gminy Sławno i Postomino - bliscy sąsiedzi Słupska (spojrzenie geograficzno-przyrodnicze) - dr inż. Józef Cieplik. 6. Damy Człuchówskiego Zamku - mgr Wiktor Zybajło. 7. Zbigniew Zielonka a regionalizm - dr Jowita Kęcińska. 8. Znaczenie Regionalnych Towarzystw Kultury w dobie współczesnej cywilizacji - Małe Ojczyzny wobec aktualnych zagrożeń - dr inż. Józef Cieplik. 9. Regionalne Towarzystwa Społeczno Kulturalne Ziemi Słupskiej na Pomorzu Środkowym - 2001 r. - dr inż. Józef Cieplik. 10. Spisy treści tomów poprzednich — I, II, III. 110 Spis treści tomu V Słupsk. 2003 r. ISBN 83-911137-4-4 .. Dokumentacja sympozjum z dnia 7 czerwca 2002 r pt ‘Mała Ojczyzna w piśmiennictwie regionalnym ’ oraz przyczynki do historii Społeczeństw środkowej części Pomorza ” ♦ Do Czytelników,.. I. Dokumentacja Sympozjum z 7.06.2002 r. A. Referaty: 1. Słowo wstępne - dr inż. Józef Cieplik. 2. Literatura Małych Ojczyzn - prof, dr hab. Andrzej Tyszka. 3. Literatura piękna -jej historia i współczesność na Ziemi Słupskiej - mgr Jerzy Dąbrowa-Januszewski. 4. Z geografii życia umysłowego na Pomorzu Środkowym w okresie zaborów - dr Jowita Kęcińska. 5. Regionalne piśmiennictwo popularno - naukowe Małej Ojczyzny Słupskiej - dr inż. Józef Cieplik. B. Komunikaty i głosy w dyskusji: 1. Wiedza o lokalnej i regionalnej ojczyźnie - dr Marianna Borawska. 2. Zbiory regionalne Miejskiej Biblioteki Publicznej w Słupsku - mgr Alicja Swietlicka. 3. Działalność wydawnicza Miejskiej Biblioteki Publicznej i Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich w Słupsku — mgr Elżbieta Wisławska. 4. O powiązaniu kultury regionalnej z ogólnopolską - dr inż. arch. Marian Majkowski. 5 Przypomnienie o rocznicy odzyskania Słupska - dr Zdzisław Stankiewicz. C. Relacja z przebiegu imprezy w dniu 7.06.2002 r. - dr inż. Józef Cieplik. D. Wnioski końcowe z Sympozjum - mgr Tadeusz Matyjaszek, mgr Elżbieta Wisławska. II. Przyczynki do historii Społeczeństw-środkowej części Pomorza. 1. Pomorska przystań Dietricha Bonhoejfera (1906-1945) - Mikołaj Iwański. 2. Prezes Jerzy Bytnerowicz (1919-2002) - wspomnienie - mgr Stanisław Turczyk 3. Stowarzyszenie LOP w swej działalności organizacyjnej i merytorycznej na Polskim Pomorzu Środkowym w latach po II wojnie światowej - dr inż. Józef Cieplik. III. Spis treści tomów I, II, III, IV „Materiały do poznania regionalizmu słupskiego.” 111 Spis treści tomu VI Słupsk 2003 r. ISBN 83-911137-5-2 Zbiór materiałów konferencyjnych spotkania pt. „ Do czego jest nam potrzebny regionalizm? ” z dnia 11 września 2002 r. w Słupsku oraz opracowania sozologiczna - regionalistvczne ♦ DoCzytelników.... I. Materiały Konferencji z 11.XI.2002 r. 1. Do czego potrzebny jest nam regionalizm - mgr Elżbieta Wisławska 2. Edukacja regionalna w Miejskiej Bibliotece Publicznej w Stupsku - mgr Alicja Swietlieka 3. Edukacja regionalna ważnym ogniwem edukacji europejskiej - dr Marianna Borawska 4. Regionalizm w działalności Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej w Słupsku - mgr Jolanta Korzeniewska 5. Działania Miejskiej Biblioteki Publicznej w Lęborku na rzecz kultury regionalnej - mgr Zofia Biskupska 6. Regionalizm na przykładzie współpracy Miejskiej Biblioteki Publicznej w Człuchowie i Towarzyska Miłośników Ziemi Człuchowskiej — mgr Edyta Grażyna Dziuba 7. Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie - ważny element regionalny na Pomorzu - red. mgr Jerzy Dąbrowa-Januszewski 8. Słupskie Towarzystwo Społeczno Kulturalne -jako krzewiciel idei regionalizmu - dr inż. Józef Cieplik 9. Relacja z przebiegu Konferencji - mgr Elżbieta Wisławska II. Przyczynki do poznania środowiska naturalnego i kulturowego Regionu Słupskiego 1. Dolina Łupawy - rys geograficzny i ślady kulturowe - dr Piotr Konarski 2. Stan pomników przyrody w granicach administracyjnych miasta Słupska — mgr Marek Jan Ziółkowski III. Słupskie zapiski kronikarskie 1. Estetyczna wartość krajobrazu - okiem i piórem repatrianta — dr Zdzisław Stankiewicz 2. Moje spotkania ze Stupskim Towarzystwem Społeczno Kulturalnym — mgr inż. Barbara Major-Milewczyk 3. Przypomnienie działań Koła Miłośników Regionu i Przyjaciół Parku Krajobrazowego „ Dolina Słupi" STSK w 35-tą rocznice jego utworzenia (1968-2003) - dr inż. Józef Cieplik 4. Notatka o publikacjach sprawozdawczych z działalności Stowarzyszenia Liga Ochrony Przyrody Regionu Słupskiego (1953 - 2003) - dr inż. Józef Cieplik IV. Spis treści tomów I, ii, III, IV, V - „Materiały do poznania regionalizmu słupskiego" - 1999 - 2003 112 Spis treści tomu VII Słupsk 2006 r. ISBN 83-911137-6-0 ♦ DoCzytelników.... - Wprowadzenie I. Artykuły problemowe 1. Z geografii życia umysłowego na Pomorzu Środkowym w okresie zaboru - stowarzyszenia i organizacje - prof, dr hab. Jowita Kęcińska 2. Wrastanie w krajobraz - prof, dr hab. Zbigniew Zielonka 3. Przestrzeń „Dzieciństwa" Anny Łajming - mgr Małgorzata Dudziak 4. Medium Pomorskie - mgr Jerzy Dąbrowa - Januszewski 5. Z badań w zakresie historii sztuki w regionie słupskim - mgr Stanisław Szpilewski 6. Karczma staropolska nad górną Brdą w XVI - XVIII wieku - mgr Wiktor Zybajło 7. Jeziora lobeliowe jako ekosystemy o unikatowym charakterze - mgr Katarzyna Lewicka 8. Dydaktyczne znaczenie działalności Słupskiego Okręgu Stowarzyszenia LIGA OCHRONY PRZYRODY w upowszechnianiu walorów przyrody i jej ochrony udokumentowanej w wydawnictwie „AKTUALIA OCHRONY PRZYRODY" w Słupsku- mgr inż. Barbara Major - Milewczyk 9. Przypomnienie problemów krajobrazu i jego ochrony na Ziemi Stupskiej - dr inż. Józef Cieplik 10. Czym może być Instytut Regionalizmu? - dr Aleksander Kociszewski 11. Zapiski kronikarskie 1. Parafia Mariacka w Słupsku na pątniczych wędrówkach po Sanktuariach Europy w latach 2000 - 2005. - lekarz storn. Janina Cieplikowa 2. Obchody 40 - lecia SŁUPSKIEGO TOWARZYSTWA SPOŁECZNO KULTURALNEGO (1964 - 2004) w Słupsku- mgr inż. Barbara Major - Milewczyk 3. XXIV Festiwal Muzyki Organowej i Kameralnejw Słupsku - 2006 r. - mgr inż. Barbara Major - Milewczyk 4. 40. Jubileuszowy Festiwal Planistyki Polskiej w Słupsku - 2006 r. - mgr inż. Barbara Major - Milewczyk 5. „Może otulę jesień" - mgr Elżbieta Wisławska 6. „KURIER SŁUPSKI" 1947 - 1948 - mgr Paweł Doroń 7. 100 - łecie zorganizowanego krajoznawstwa polskiego (1906 - 2006)- obchody w Słupsku 2006 r. - dr inż. Józef Cieplik 8. VIII. Kongres Regionalnych Towarzystw Kultury i II Walne Zgromadzenie RUCHU STOWARZYSZEŃ REGIONALNiCH R.P. w dniach 27- 29. VI.2006 r. w Warszawie - Relacja z przebiegu Zjazdu - dr inż. Józef Cieplik III. ZESTAWIENIE TREŚCI TOMÓW I. - VI 1999 - 2003 113 Spis treści tomu VIII Słupsk 2007 r. ISBN 978-83-911137-7-6 ♦ Do Czy te 1 n i kó w.... - Wprowadzenie I. Artykuły problemowe 1. Ruch regionalistyczny w Polsce - geneza, funkcje i współczesne zadania- dr Anatol Jan Omelaniuk 2. Poematy pomorskie - siła liryki i historii- mgr Jerzy Dąbrowa - Januszewski 3. Patriotyzm Lecha Bądkowskiego - mgr Karolina Dunajska 4. Dziedzictwo kulturowe jako składnik świadomości historycznej i tożsamości obecnych słupszczan- dr Tomasz Katafiasz 5. Sieć osadnicza w północno-wschodniej części powiatu czluchowskiego w XVI - XV111 wieku - mgr Wiktor Zybajło 6. Z trąbką w godle - dr Piotr Konarski 7. Podmiejskie budownictwo mieszkaniowe na Pomorzu w okresie międzywojennym ze szczególnym uwzględnieniem Słupska- mgr Kacper Pencarski 8. Przypomnienie o zadaniach sozologicznych i działalności LOP Regionu Słupskiego (1998 - 2007)- dr inż. Józef Cieplik 9. Rezerwat przyrody „Las nad Jeziorem Mądrzechowskim” - mgr Marek Jan Ziółkowski 10. Rezerwat przyrody „Zaleskie Bagna" - mgr Marek Jan Ziółkowski II. Osiem Kongresów Regionalistów Polskich (1977 - 2006)- dr Anatol Jan Omelaniuk 12. Deklaracja Programowa Regionalistów Polskich z 2006 r. 11. Zapiski kronikarskie 1. Koło Pierwszych Słupszczan STSK 1945 - 2007 - mgr Stanisław Turczyk 2. Jak dawniej na Pomorzu dziateczki uczono- mgr inż. Joanna Gil - Śleboda 3. Sprawozdanie z V Kongresu Międzynarodowego Stowarzyszenia Napoleońskiego w Słupsku- mgr Tadeusz M. Klupczyński 4. XXV Festiwal Muzyki Organowej i Kameralnej w Słupsku 1982 - 2007- mgr inż. Barbara Major - Milewczyk 5. 23/24 i 25 Brulion Literacki „Ślad”Słupsk - mgr Elżbieta Wisławska 6. Okolicznościowa wieczornica STSK - LOP -PTTK w Słupsku dnia 23.04.2007 r. pt L. Wyczółkowski i A. Serbeński - ciągłość idei artystycznych i następstwo pokoleń - dr inż. Józef Cieplik 7. Słupskie obchody roku szlaków turystycznych PTTK - 2007 - dr inż. Józef Cieplik 8. V Zjazd nauczycieli regionalistów - dr inż. Józef Cieplik III. Pozostali w naszej pamięci 1. Krystyna Marczyk (1924 - 2007)- mgr Stanisław Szpilewski IV. ZESTAWIENIE TREŚCI TOMÓW I. - VII 1999 - 2006 114 Spis treści tomu IX Słupsk 2008 r. ISBN 978-83-911137-8-3 ♦ DoCzytelników.... - Wprowadzenie I. Artykuły problemowe 1. Koło Miłośników Regionu i Przyjaciół Parku Krajobrazowego "Dolina Słupi” Słupskiego Towarzystwa Społeczno Kulturalnego w Słupskul968 - 2008 (spojrzenie schematyczne) - dr Józef Cieplik 2. Deklaracja programowa regionalistów polskich 2006 -podstawą ideową działania Ruchu Regionalistycznego w Polsce- dr Anatol Jan Omelaniuk 3. Archeologiczne badania wykopaliskowe Muzeum w Lęborku w latach 2002 - 2007 - mgr Mariola Pruska i mgr Agnieszka Krzysiak 4. Świąteczne zwyczaje wśród Gochów- licen. Karolina Narloch 5. Grupa poetycka „Meduza" - mgr Wiktor Zybajlo 6. Do literackiej ojczyzny Anny Łajming słów kilka— mgr Małgorzata Dudziak 7. Z życia literackiego lat osiemdziesiątych- prof, dr hab. Zbigniew Zielonka 8. Wspomnienia o pracownikach Teatru Lalek „ TĘCZA ” w Słupsku- dr mgr Małgorzata Kamieńska - Sobczyk 9. Edukacja regionalna - mgr Elżbieta Wisławska II. Zapiski kronikarskie 1. Obchody 500 - lecia Słupskiego Zamku, jednej z najstarszych budowli wzniesionych przez książąt zachodniopomorskich z dynastii Grafitów oraz jednej bardziej reprezentatywnych budowli Słupska - mgr Janina Cydzik - Brzezińska. 2. Międzyszkolny konkurs wiedzy historycznej - Turniej wiedzy o Słupsku- mgr Stanisław Turczyk 3. Dni Kultury Chrześcijańskiej w Słupsku- lekarz storn. Janina Cieplikowa 4. Propozycja osi Bałtyk - Adriatyk- dr inż. Józef Cieplik 5. Wrześniowy objazd krajoznawczy Pomorza Nadwiślańskiego - 2008 - dr inż. Józef Cieplik 6. Podstawowa Szkoła Ćwiczeń w Słupsku - mgr Jerzy Łukowczyk III. Pozostali w naszej pamięci 1. Stanisław Wiłgosiewicz - mgr Maria Olszlegier 2. Pożegnanie Stanisława Wigosiewicza — inż. Antoni Olszlegier IV. ZESTAWIENIE TREŚCI TOMÓW 1. - IX 1999 - 2008 115 ISBN 978-83-911137-9-0