LKA.410.008.02.2017 P/17/077
WYSTĄPIENIE POKONTROLNE
I. Dane identyfikacyjne kontroli
Numer i tytuł kontroli P/17/077 – Zarządzanie zielenią miejską
Jednostka Najwyższa Izba Kontroli przeprowadzająca Delegatura w Katowicach kontrolę
Kontrolerzy 1. Katarzyna Kozieł , główny specjalista kontroli państwowej , upoważnienie do kontroli nr LKA/129/2017 z dnia 25 kwietnia 2017 r. 2. Barbara Ciemała, specjalista kontroli państwowej, upoważnienie do kontroli nr LKA/128/2017 z dnia 25 kwietnia 2017 r. 3. Bogusława Pala, specjalista kontroli państwowej, upoważnienie do kontroli nr LKA/163 /2017 z dnia 31 maja 2017 r. (dowód: akta kontroli str. 1-6)
Jednostka Zakład Zieleni Miejskiej w Katowicach 1, ul. Kościuszki 138, 40 -523 Kat owice kontrolowana Kierownik jednostki Mieczysław Wołosz , Dyrektor kontrolowanej (dowód: akta kontroli str. 7)
II. Ocena kontrolowanej działalności 2 Ocena ogólna NIK ocenia pozytywnie działania Zakładu związane z urządzaniem, utrzymaniem i zagospodarowaniem terenów zieleni, współpracą z mieszkańcami oraz działalność edukacyjną i informacyjną dotyczącą ochrony przyrody w okresie objętym kontrolą (tj. od 1 stycznia 2015 r. do 31 marca 2017 r.).
Uzasadnie nie ZZM prawidłowo i rzetelnie organizował oraz nadzorował prace związane oceny ogólnej z pielęgnacją i utrzymaniem terenów zieleni, którymi zarządzał. W wyczerpujący sposób, ze wskazaniem parametrów jakościowych materiału roślinnego, parametrów jakościowych wykonania prac ogrodniczych oraz wymogów pielęgnacyjnych, opisywano przedmiot zamówienia na prace związane z sadzeniem i pielęgnacją drzew oraz terenów zieleni. Przeprowadzane przeglądy stanu drzew (w tym drzew nowo posadzonych), prowadzony nadzór nad wywiązywaniem się kontrahentów z powierzonych im zadań w zakresie pielęgnacji i utrzymania zieleni oraz wizytowanie przez pracowników ZZM powierzonych im w opiekę rejonów były regularne i częste. Pracownicy zajmujący się terenami zieleni posiadali odpowiednie kwalifikacje.
1 Zwany dalej „ZZM” lub „Zakładem”. 2 Najwyższa Izba Kontroli stosuje 3-stopniową skalę ocen: pozytywna, pozytywna mimo stwierdzonych nieprawidłowości, negatywna. Jeżeli sformułowanie oceny ogólnej według proponowanej skali byłoby nadmiernie utrudnione, albo taka ocena nie dawałaby prawdziwego obrazu funkcjonowania kontrolowanej jednostki w zakresie objętym kontrolą, stosuje się ocenę opisową, bądź uzupełnia ocenę ogólną o dodatkowe objaśnienie. 2
ZZM należycie wykonywał – korzystając z usług firm zewnętrznych – zadania statutowe związane z bieżącym utrzymywaniem terenów zieleni urządzonej oraz zieleni wysokiej (drzew i krzewów) w pasach drogowych i na nieruchomościach komunalnych, jak też zadania inwestycyjne na terenach zieleni. Zakład był właściwie przygotowany pod względem organizacyjnym i kadrowym. W strukturze ZZM wyodrębnione zostały komórki do realizacji wymienionych zadań. Pracownicy posiadali kierunkowe wykształcenie i kwalifikacje odpowiednie do wykonywanych obowiązków. Teren wykonywania zadań – podzielony na rejony – nadzorowany był przez wyznaczonych pracowników. ZZM nie posiadał elektronicznej bazy danych o terenach zieleni w mieście. Pracownikom zapewniono natomiast dostęp do elektronicznych baz danych o terenie, pozwalających na uzyskanie informacji o lokalizacji działek i własności gruntu. ZZM realizował zadania inwestycyjne, w tym założenie nowych skwerów oraz rewitalizacje parków. Prowadzone były również remonty i modernizacje infrastruktury terenów zieleni, w tym ich doposażenie w urządzenia do zabawy, odpoczynku i rekreacji, zwiększające funkcjonalność tych terenów. Przy udzielaniu zamówień ZZM wymagał od wykonawców spełniania odpowiednich warunków. Umowy zawierane z wykonawcami na wykonanie prac ogrodniczych i porządkowych w parkach i zieleńcach a także w pasach drogowych uwzględniały pełen zakres usług związanych z nasadzeniem i pielęgnacją zieleni oraz utrzymaniem porządku i czystości. Umowy były w pełni realizowane pod względem rzeczowym i finansowym. Ich wykonanie potwierdzano w sposób określony umowami. ZZM realizował regularnie działania na rzecz kształtowania właściwych postaw człowieka wobec przyrody. Projekty edukacyjne, informacyjne oraz promujące działania w dziedzinie ochrony przyrody kierowane były do osób w różnym wieku i zróżnicowanym poziomie wiedzy i umiejętności. W ocenie NIK za przykłady dobrych praktyk należy uznać współpracę Zakładu z Fundacją Greenpeace Polska, w wyniku której zwiększono liczbę hoteli dla dzikich owadów na terenach parków utrzymywanych przez ZZM, z Fundacją Sendzimira Zielonki, której celem jest propagowanie wiedzy na temat problemów z wodą deszczową i m.in. tworzenie ogrodów deszczowych w gruncie oraz z Uniwersytetem Przyrodniczym we Wrocławiu i Śląskim Uniwersytetem Medycznym, w wyniku której przy ŚUM powstała sensoryczna ścieżka zdrowia o charakterze edukacyjnym dla studentów.
III. Opis ustalonego stanu faktycznego 1. Urządzanie, utrzymywanie, zagospodarowanie, odnawianie (rewitalizacja) terenów zieleni, standardy zieleni Opis stanu 1. W gminie Katowice nie opracowano strategii dotyczącej rozwoju i utrzymania faktycznego terenów zieleni oraz standardów utrzymania zieleni. (dowód: akta kontroli str.67) Dyrektor Zakładu wyjaśnił: Posiadanie strategii w gminie dotyczącej rozwoju i utrzymania terenów zieleni nie jest konieczne do prawidłowego zarządzania zielenią, a obowiązek jej posiadania nie wynika z przepisów prawa . W związku z tym, że Zakład, jest jednostką specjalistyczną i posiada odpowiednie 3
przygotowanie, profesjonalne zaplecze merytoryczne i techniczne, brak przedmiotowej strategii nie wpływa negatywnie na standard utrzymania terenów zieleni w mieście Katowice. (…) Gmina Katowice nie opracowała standardów utrzymania zieleni. Nie mam wiedzy dlaczego Katowice nie opracowały takiego dokumentu. Formalne standardy nie zostały opracowane również w Zakładzie Zieleni Miejskiej w Katowicach, jednakże należy podkreślić, że konsekwentnie stosowane są następujące standardy utrzymania: wyznaczono cztery podstawowe kategorie ważności utrzymania terenów zieleni 3. Kategorie te zostały przyjęte i przekazane kierownikom i są stosowane mimo, że nie powstał formalny dokument.(…) Ponadto mając na uwadze odpowiednią jakość wykonywania prac zleconych standardowo w treści specyfikacji istotnych warunków zamówienia lub w opisie przedmiotu zamówienia ZZM każdorazowo umieszczał zapisy wskazujące rodzaj i szczegółowy zakres prac do wykonania, parametry jakościowe dla materiału roślinnego oraz parametry jakościowe wykonania prac ogrodniczych i wymogów pielęgnacyjnych. (dowód: akta kontroli str.67-73, 496-497, 515-521, 526-527, 535-536, 561-574, 577 578, 591-592, 623-640, 655-656, 685-690, 703-704, 741-750, 776-808, 986-1013) Dyrektor poinformował: W gminie Katowice brak jest stanowiska ogrodnika miejskiego lub miejskiego architekta krajobrazu. Podyktowane jest to faktem, iż miasto Katowice posiada jednostkę organizacyjną - Zakład Zieleni Miejskiej, której nadano analogiczne kompetencje. (dowód: akta kontroli str.73) 2. Do podstawowych zadań Zakładu należały m.in 4.: bieżąca praca konserwacyjna zieleńców, parków spacerowo-wypoczynkowych, zieleni przyulicznej, miejsc pamięci narodowej na terenach miejskich, realizowanie zadań remontowych terenów zieleni będących w utrzymaniu Zakładu, tworzenie nowych obiektów małej architektury oraz bieżące ich utrzymanie. Powierzchnia terenów będących w utrzymaniu Zakładu wynosiła ok.1 223,5 ha 5, w tym: − 9 parków o powierzchni 170 ha (na podstawie umów użyczenia lub trwałego zarządu) oraz ok. 420 ha powierzchni parków bez uregulowanej podstawy prawnej (w tym tereny Katowickiego Parku Leśnego), − 86 skwerów i zieleńców o powierzchni 86,1 ha (na podstawie umów użyczenia lub trwałego zarządu) oraz ok. 326 ha bez uregulowanej podstawy prawnej, − 298 pasów drogowych o powierzchni 221,5 ha. (dowód: akta kontroli str.8-11, 490-491, 972) Odnośnie nieuregulowania formy prawnej terenów utrzymywanych przez ZZM IV Wice Prezydent Miasta Katowice poinformował: (…) pielęgnowanie i utrzymanie terenów zieleni przez Zakład Zieleni Miejskiej, jest prawnie uregulowane w statucie, który mówi, że przedmiotem działalności Zakładu jest realizacja zadań własnych
3 a) kategoria A - miejsca priorytetowe: skwery i zieleń przyuliczna w ścisłym centrum, parki: Kościuszki, Giszowiecki, Katowicki Park Leśny (KPL), ważne centralne place w poszczególnych dzielnicach, wjazdy i wyjazdy z miasta, ciągi zieleni wzdłuż głównych ulic (poza terenami należącymi do Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad), b) kategoria B - miejsca ważne: pozostałe parki i większe skwery oraz zieleń przyuliczna, c) kategoria C - tereny na peryferiach miasta: tereny rzadziej odwiedzane, nie mające większego wpływu na postrzeganie estetyki miasta, d) kategoria D - tereny interwencyjne utrzymywane. 4 Uchwała nr LXI/1436/06 Rady Miasta Katowice z 26 czerwca 2006 r. w sprawie nadania statutu Zakładowi Zieleni Miejskiej w Katowicach. 5 Powierzchnia szacunkowa, w tym utrzymywanie bezumowne terenów własności Skarbu Państwa i Urzędu Miasta, bez podkładów mapowych. 4
miasta Katowice w zakresie utrzymania zieleni miejskiej i zadrzewień. Sprawy związane z przekazywaniem terenów miejskich w wybranej formie władania Zakładowi Zieleni Miejskiej są realizowane. Są to jednak procesy czasochłonne, o różnym stopniu skomplikowania. Zakład Zieleni Miejskiej utrzymuje tereny miejskie, na które nie posiada umów użyczenia, najmu, trwałego zarządu tylko w zakresie utrzymania czystości i zapewnienia bezpieczeństwa użytkowników (wywały, wywroty, złomy, zagrażające drzewa). (dowód: akta kontroli str.1015) Dyrektor Zakładu wyjaśnił: Zakład swą działalność faktycznie prowadzi na obszarze ok. 1220 ha. Część terenów ma przekazane w formie umów użyczenia i trwałych zarządów. Wielkość terenów użyczonych sukcesywnie co roku wzrasta, a umowy użyczenia zastępowane są decyzjami o trwałym zarządzie. Na terenach o prawnie uregulowanym statusie Zakład prowadzi szeroko rozumianą działalność, w tym inwestycyjną i remontową. Na pozostałych terenach (około 746 ha) zakład prowadzi działalność zgodną z ustawą o samorządzie gminnym ale w węższym zakresie niż na terenach dla których posiada stosowne umowy. (….) Na tych terenach nie prowadzi działalności inwestycyjnej i remontowej, a w odosobnionych przypadkach, gdy zachodzi taka konieczność uzyskuje od Prezydenta Miasta Pełnomocnictwo szczególne dla danego miejsca (działki) z określeniem zadania . (dowód: akta kontroli str.1043) 3. W ZZM za tereny zielone i zadrzewienia na terenie Miasta odpowiedzialnych było 15 osób, w tym pięciu kierowników Działu konserwacji rejonów 6. Osoby te posiadały odpowiednie kwalifikacje do zajmowania się terenami zielonymi: 13 z tych osób ukończyło studia wyższe (mgr inż. rolnictwa o specjalności kształtowanie terenów zieleni, mgr inż. ogrodnictwa, inż. ogrodnictwa, mgr inż. leśnictwa, mgr inż. architektury krajobrazu), dwie posiadały tytuł technika ogrodnika. Dwie osoby (w roku 2000 i 2008) ukończyły dodatkowo studia podyplomowe z zakresu kształtowania i pielęgnacji terenów zieleni. Siedem osób (w latach 2008-2016) ukończyło kursy organizowane przez Naczelną Organizację Techniczną 7 i uzyskało tytuł: Inspektora nadzoru prac w terenach zieleni (pięć osób), Inspektora nadzoru przy pielęgnacji i ochronie drzew oraz Gospodarza terenów zielonych. Pracownicy Działu Zamówień Publicznych, Inwestycji i Remontów posiadali wykształcenie wyższe techniczne (mechanika w specjalności systemy i urządzenia energetyczne oraz wychowanie techniczne w specjalności mechanicznej). Kierownik tego działu – inż. budownictwa wojskowego, posiadał przygotowanie zawodowe do pełnienia samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie. (dowód: akta kontroli str.50-55) 4. W ZZM nie prowadzono elektronicznej bazy danych o terenach zieleni. Na potrzeby Zakładu dane dotyczące zarządzania zielenią miejską agregowane były w programie Microsoft Excel. Dyrektor wyjaśnił: Do zarządzania terenami będącymi pod zarządem ZZM wykorzystywane są mapy z ogólnodostępnych geoportali internetowych m.in. Baza Danych Obiektów Topograficznych, Centralny Rejestr Form Ochrony Przyrody, mapa korytarzy ekologicznych, mapa sozologiczna, mapa numeryczna miasta, ORSIP, ortofotomapa, GoogleMaps, OpenStreetMap, itp. Dodatkowo na zlecenie Zakładu przeprowadzana jest sukcesywnie inwentaryzacja terenów (obecnie objęto pomiarem ok 70% terenów zieleni w pasach drogowych) przy zastosowaniu technik
6 Miasto Katowice zostało podzielone na pięć rejonów: Katowicki Park Leśny, Szopienice, Ligota – Kostuchna - Murcki, Śródmieście I i Śródmieście II. 7 Zwaną dalej „NOT”. 5
geodezyjnych. W wyniku inwentaryzacji powstają bazy danych GIS. Do obsługi danych pozyskanych z inwentaryzacji jak i do wyświetlania danych z geoportalu miejskiego używane jest oprogramowanie darmowe typu OpenSource. Jednym z używanych w tym celu programów jest QuantumGIS – można w nim wizualizować, zarządzać, edytować i analizować dane oraz tworzyć mapy do wydruku. Dane w postaci testowej gromadzone są w formacie MS Excell. Dane gromadzone z inwentaryzacji są udostępnione w postaci plików w otoczeniu sieciowym i mają do nich dostęp wyłącznie pracownicy biura w siedzibie głównej Zakładu. Dostęp do danych geoportalu miejskiego jest nieograniczony. Urząd Miasta zapewnił również dostęp na 11 stanowiskach do danych ewidencji gruntów i budynków (EGiB) zawierających dane podmiotowe i przedmiotowe bazy EGiB. Zakład nie ponosi żadnych kosztów związanych z dostępem do Katastru. Tworzone dla potrzeb Zakładu informacje mają charakter wewnętrzny i nie podlegają udostępnianiu na zewnątrz. Ponadto Zakład posiada wydruki map papierowych z zaznaczonymi terenami oddanymi w użytkowanie lub trwały zarząd. Dla potrzeb przeprowadzenia inwentaryzacji oraz podstawowych pomiarów terenowych w wyposażeniu Zakładu znajduje się odbiornik GPS firmy Spectra Precission ProMark 120 L1. Jedynymi programami zakupionymi w tym celu było oprogramowanie do obsługi odbiornika GPS DIGITerra Explorer. Utrzymanie bazy nie wiąże się z ponoszeniem dodatkowych kosztów. (dowód: akta kontroli str.166-167) Oględziny oprogramowania wykorzystywanego przez pracowników ZZM: QuantumGIS oraz GPS DIGITerra Explorer potwierdziły spełnianie ww. funkcji. (dowód: akta kontroli str.910-916) 5. Ponadto w bieżącej działalności Zakładu wykorzystywano następujące programy komputerowe: − program do kosztorysowania robót NORMA Standard (2 sztuki) 8, wykorzystywany do kosztorysowania robót i obsługi inwestycji w Działach Planowania i Uzgodnień oraz Zamówień Publicznych; − programu Legalis z licencją na dwa stanowiska 9, dostępny dla wszystkich pracowników biurowych, umożliwiający zapoznanie się z obowiązującym prawem, wzorami dokumentów oraz daje szybki dostęp do orzeczeń; − program typu CAD - DriftSight i Auto CAD LT 10 . Programy te wykorzystywano przez pracowników działu komórki ds. zamówień publicznych, inwestycji i remontów oraz w dziale planowania i uzgodnień do projektowania m.in. zieleni. (dowód: akta kontroli str.166-167) 6. W latach 2015-2016 ZZM zrealizował na terenie Miasta siedem nowych inwestycji związanych z utworzeniem terenów zielonych, w ramach których zagospodarowano 3,33 ha i posadzono na nich 20 drzew i 2252 krzewów, w tym w: • 2015 r.: 1) założono skwer pomiędzy ul. Le Ronda, pomiędzy ul. Styczniową a Siwka, w dzielnicy Dąbrówka Mała. Zagospodarowano 0,17 ha, na którym w ramach inwestycji posadzono 96 krzewów,
8 Roczny koszt subskrypcji - 934, 8 zł brutto. 9 Roczny koszt subskrypcji - 2 614,97 zł. 10 Programy bezpłatne. 6
2) zrewitalizowano skwer „Rybka” 11 w dzielnicy Nikiszowiec. Zagospodarowano 0,33 ha, na którym w ramach inwestycji posadzono sześć drzew i 100 krzewów, 3) założono skwer Wiosny Ludów w dzielnicy Szopienice. Zagospodarowano 1,1 ha, na którym ZZM posadził 21 drzew i 1030 krzewów 12 . • 2016 r.: 1) utworzono Zielony Zakątek w dzielnicy Dąbrówka Mała. Zagospodarowano 1,43 ha, na którym w ramach inwestycji posadzono pięć drzew i 237 krzewów, 2) utworzono Ranczo Dąbrówka w dzielnicy Dąbrówka Mała. Zagospodarowano 0,29 ha, na którym w ramach inwestycji posadzono pięć drzew i 21 krzewów, 3) utworzono na nieużytkach pas zieleni, zakończony dwoma skwerami, przy ul. Rolnej, w dzielnicy Brynów. Zagospodarowano 0,31 ha, na którym w ramach inwestycji posadzono cztery drzewa i 1797 krzewów, 4) utworzono Zielony Wypoczynek, tj. przestrzeń zieloną pomiędzy ul. Francuską/Rybnicką 13 w dzielnicy Centrum. Zagospodarowano 0,35 ha, na którym w ramach inwestycji posadzono 197 krzewów. (dowód: akta kontroli str.101-102, 974-985) Do każdej ww. inwestycji architekci budowlani wykonali projekty zagospodarowania terenów. Inwestycje realizowane były przez firmy zewnętrzne. Analiza dokumentacji przetargowych oraz protokołów odbioru pięciu wybranych inwestycji 14 wykazała, że warunki dotyczące posiadanej wiedzy i doświadczenia oraz dysponowania potencjałem technicznym stawiane wykonawcom przez ZZM dotyczyły głównie kierowników budowy, którzy musieli posiadać ważne uprawnienia do kierowania robotami budowlanymi będącymi przedmiotem zamówienia oraz poświadczoną przynależność do właściwej dla swej specjalności Izby Samorządu Zawodowego. Wykonawcy byli zobowiązani do dysponowania osobami, które posiadały odpowiednie kwalifikacje do wykonania zamówień. Wykonawcy w ramach badanej próby spełniali te warunki. (dowód: akta kontroli str.103-104, 846-847, 986-1013) Przy sporządzaniu projektów nie brali udziału architekci krajobrazu. Dyrektor wyjaśnił: Przy sporządzaniu projektów inwestycji wyłoniony wykonawca projektu nie ma obowiązku zatrudnienia architekta krajobrazu, natomiast ma obowiązek uzyskania uzgodnienia m.in. kierownika rejonu konserwacji, którego doświadczenie i wiedza częściowo pokrywa się z umiejętnościami architekta krajobrazu. Zakład zatrudnia architekta krajobrazu, którego zadaniem jest konsultowanie opracowywanych projektów architektonicznych pod względem zieleni. (dowód: akta kontroli str.170) Nadzór nad realizacją ww. inwestycji od fazy przekazania placu budowy do prac związanych z odbiorem i przekazaniem inwestycji (w tym zagospodarowaniem terenów zielonych) powierzono Kierownikowi Działu Zamówień Publicznych, Inwestycji i Remontów wykonującemu obowiązki Inspektora nadzoru budowlanego. Sporządzone w ramach inwestycji harmonogramy rzeczowo-finansowe zawierały
11 Teren był całkowicie zdewastowany, do kapitalnego remontu. 12 Nasadzenia nie należały do obowiązków wykonawcy. 13 Teren całkowicie zdewastowany, do kapitalnego remontu. 14 Szczegółowym badaniem objęto dwie inwestycje wykonane w 2015 i trzy w 2016 r. tj. skwer „Rybka”, Skwer Wiosny Ludów, pas zieleni oraz skwer przy ul. Rolnej/Zofii Kossak-Szczuckiej, Zielony Zakątek oraz Zielony Wypoczynek. 7
wykaz prac dotyczących wykonania zieleni, których ilość i jakość kontrolowana była przez pracowników ZZM przy odbiorze robót. (dowód: akta kontroli str.54-55, 241, 261, 309, 328, 340, 348, 352, 380, 387, 392, 420, 427) W latach 2015-2016 koszty wykonanych ww. siedmiu inwestycji wyniosły 1.828,8 tys. zł. Pięć z nich wykonano w ramach budżetu partycypacyjnego 15 . W toku kontroli kolejne cztery inwestycje były w trakcie realizacji projektu i wyłaniania wykonawcy 16 . Wartość tych inwestycji zaplanowano na 875 tys. zł 17 . (dowód: akta kontroli str.103-104, 170) Na nowobudowanych terenach wyznaczono następujące funkcje użytkowe: place zabaw, siłownie, alejki spacerowe, kino plenerowe, strefę edukacyjną, boiska. Ponadto w celu oddzielenia przestrzeni wypoczynkowej od ruchu ulicznego wykonywano ogrodzenia gabionowe stanowiące barierę ochronną i wyciszającą. (dowód: akta kontroli str.124-132, 158-164, 179-186, 187-195, 196-210, 211-220) Na 2017 r. ZZM zaplanował ponadto do realizacji 25 inwestycji, które dotyczyły m.in. budowy tężni solankowej, modernizacji lub utworzenia placów zabaw oraz siłowni plenerowych (stref aktywnego wypoczynku, stref rekreacji, stref fitness), budowy skwerów i alei spacerowych, rewitalizacji parków i renowacji ścieżek. 20 z tych zadań dotyczyło realizacji w ramach budżetu partycypacyjnego a pięć w ramach zadań własnych. (dowód: akta kontroli str.56-64) Przeprowadzone w toku kontroli oględziny placu przy ul. Wiosny Ludów w Katowicach-Szopienicach, Strefy Aktywnego Wypoczynku „Zielony Zakątek" w Katowicach Dąbrówce Małej, skweru „Zielony wypoczynek” pomiędzy ul. Francuską i Rybnicką w Katowicach Centrum, skweru „Rybka” przy ul. Górniczego Dorobku w Katowicach Nikiszowcu oraz pasa zieleni zakończonego dwoma skwerami przy ul. Rolnej/Zofii Kossak-Szczuckiej w dzielnicy Brynów wykazały, że inwestycje zostały wykonane zgodnie z projektem (w tym nasadzenia i trawniki). Tereny te były zadbane i dostępne dla mieszkańców. (dowód: akta kontroli str. 124-132, 179-186, 187-195, 196-210, 211-220, 240-265, 305-311, 325-341, 360-389, 396-409) 7. W wyniku ww. oględzin stwierdzono, że na dużych obszarach zieleni, przede wszystkim w parkach, zapewniono mieszkańcom wielofunkcyjne zagospodarowanie terenów zieleni, poprzez place zabaw, strefy fitness, tory rowerowe i stojaki na rowery, strefę skate point do jazdy na deskorolkach, tereny rekreacyjne (miejsca do gry w Boule, stoliki szachowe, stoły do ping-ponga) oraz kino plenerowe. Ponadto przy budowie placu w Katowicach-Szopienicach oprócz ww. stref zapewniono również strefę edukacyjną (ścieżkę edukacyjną dotyczącą roślin i zwierząt oraz ścieżkę sensoryczną, polegającą na doznaniach dotykowych różnych nawierzchni). Inwestycje te były kierowane do dzieci, młodzieży, osób w średnim i starszym wieku. (dowód: akta kontroli str. 124-132, 158-164, 179-186, 187-195, 196-210, 211-220)
15 Ponadto jedna inwestycja była łączona: „Budowa siłowni wraz z kinem pod chmurką usytuowanej na terenie Zielony Zakątek” (w ramach budżetu partycypacyjnego) oraz „Miasto ogrodów”- realizacja strefy Aktywnego wypoczynku - Zielony Zakątek w Dąbrówce Małej cz. I” (nie finansowana z budżetu partycypacyjnego). 16 Inwestycje realizowane w ramach budżetu partycypacyjnego dotyczyły: aranżacji terenów zielnych na osiedlu Szenwalda (Katowice Ochojec), aleja spacerowa (Katowice Giszowiec), utworzenie skweru Zielony Wypoczynek (Katowice Dąb), budowa miejsca wypoczynku (Katowice Tysiąclecia). 17 Wysokość kosztów określono na podstawie kosztorysów Inwestorskich. Ceny oparto na średnich cenach Sekocenbud za materiał, robociznę i sprzęt. 8
8. W latach 2015-2016 na terenie Miasta pracownicy ZZM posadzili 2 373 drzewa i 35 458 krzewów 18 , w tym w 2015: 1 201 drzew i 20 800 krzewów, a w 2016 odpowiednio: 1 172 i 14 658. W 2016 r. posadzono o 2,4% mniej drzew oraz o 30% mniej krzewów niż w 2015 r. (dowód: akta kontroli str.105-123, 168) Dyrektor wyjaśnił: Zakład prowadzi nasadzenia kierując się racjonalną gospodarką. Ilość nasadzeń ściśle wiąże się z zapotrzebowania zgłaszanymi przez kierowników poszczególnych rejonów konserwacji, monitami mieszkańców, ilością prowadzonych inwestycji oraz możliwości technicznych i finansowych Zakładu. Dokonując nasadzeń nie kierujemy się z góry założonymi liczbami, lecz wyłącznie potrzebami i możliwościami ich sprostania (…).Nowe nasadzenia winny być dobrze przemyślane pod względem doboru gatunkowego, bioróżnorodności, siły wzrostu i wymagań środowiskowych . (dowód: akta kontroli str.169) W I kwartale 2017 r. ZZM nie wykonał nowych nasadzeń na terenie Miasta. W toku niniejszej kontroli ZZM zasadził 117 drzew i krzewów. (dowód: akta kontroli str.122-123, 178) Dyrektor wyjaśnił: Biorąc pod uwagę warunki klimatyczne panujące w naszej strefie klimatycznej, nie praktykuje się sadzenia drzew i krzewów w okresie pierwszego kwartału, z uwagi na duże ryzyko strat materiału szkółkarskiego spowodowanych występowaniem m.in. przymrozków. Sadzenie drzew i krzew w okresie od stycznia do marca nie pozwala na rzetelną ocenę zdrowotności i żywotności materiału roślinnego (poza okresem wegetacyjnym) oraz brak możliwości posadzenia roślin w zamarzniętym gruncie. Dodatkowo konieczność przygotowania oraz ogłoszenia postępowania przetargowego i wyłonienia dostawcy i wykonawcy zadania utrudnia dokonywanie nasadzeń w pierwszych miesiącach roku. Zgodnie ze specyfikację istotnych warunków zamówienia dostawy drzew i krzewów będą realizowane sukcesywnie na podstawie zleceń zamawiającego. W pierwszym zleceniu określono, że drzewa i krzewy były dostarczone do 11.05.2017 r. (…). Praktyką jest wykonywanie większości nasadzeń drzew i krzewów w okresie jesiennym, najpóźniej do końca listopada. W okresie jesiennym są bardziej optymalne warunki do przyjęcia i udatności materiału roślinnego. Dodatkowo w okresie jesiennym, w związku z brakiem konieczności przeprowadzania wielu prac związanych z utrzymaniem roślin w okresie wegetacji, najłatwiej jest wygospodarować czas do sadzenia nowych drzew i krzewów. (dowód: akta kontroli str.169-170) W okresie objętym kontrolą nowych nasadzeń dokonano w 21 (na 22) dzielnicach Katowic 19 . Posadzono następujące gatunki drzew, m.in.: brzoza brodawkowata, buk pospolity, głóg dwuszyjkowy, grab pospolity, grusza drobnoowocowa, jabłoń, jarząb szwedzki, jesion pensylwański, jesion wyniosły, klon polny, klon pospolity, leszczyna turecka, lipa drobnolistna, magnolia japońska, robinia akacjowa, sosna Nigra nana i mugo, platan klonolistny, topola, wiśnia babilońska i piłkowana oraz następujące gatunki krzewów, m.in.: azalia, berberys, bluszcz pospolity, dereń, forsycja pośrednia, hortensja, irga, jałowiec pospolity, pośredni i sabiński, jałowce płożące,
18 Dane nie obejmują nasadzeń dokonanych przez wykonawców w ramach zleconych ww. „nowych inwestycji” oraz nasadzeń zastępczych za wycięte drzewa. 19 Bogucice, Panewniki, Zawodzie, Śródmieście, Brynów, Os. Paderewskiego, Muchowiec, Kostuchna, Janów, Szopienice, Ligota, Murcki, Dąbrówka Mała, Załęże, Koszutka, Podlesie, os. Witosa, os. Tysiąclecia, Giszowiec, Piotrowice, Ochojec. W dzielnicy Zarzecze Zakład nie posiadał terenów zieleni poza placem zabaw, który znajdował się za Domem Kultury przy ul. Kowalki, gdzie posadzono pięć klonów pospolitych w ramach realizacji budżetu obywatelskiego. 9
krzewuszka cudowna, ligustr pospolity, pęcherznica kalinolistna, róża, różanecznik, suchodrzew, śnieguliczka, tawuła japońska, Thuja szmaragd, trzmielina, winobluszcz oraz żylistek. (dowód: akta kontroli str.105-123, 223 ) Na podstawie badania dokumentacji przetargowej 20 dotyczącej dostaw drzew i krzewów oraz pielęgnacji zieleni wysokiej i niskie j, w zakresie wymagań stawianych wykonawcom co do jakości i wielkości sadzonek ustalono, że: 1) drzewa i krzewy sadzono głównie jesienią 21 , 2) określono następujące wymagania jakościowe dla materiału roślinnego: − wszystkie rośliny musiały być zgodne z gatunkami i odmianami podanymi w specyfikacji przetargu, posiadać cechy charakterystyczne dla odmiany oraz spełniać bez zastrzeżeń wymagania dotyczące wielkości, − każda z roślin musiała być oznaczona etykietą zawierającą pełną nazwę rośliny, w tym nazwę łacińską, − rośliny w kontenerach mogły być uprawiane w tym samym pojemniku nie dłużej niż przez dwa lata, − wielkość kontenera musiała być proporcjonalna do wielkości i gatunku rośliny; podłoże w kontenerze musiało być dobrze przerośnięte korzeniami, − bryła korzeniowa powinna być wilgotna i nieuszkodzona, − dopuszczalne były drzewa z bryłą korzeniową, w kontenerach lub w alternatywnych opakowaniach przeznaczonych do uprawy roślin, − wielkość bryły korzeniowej musiała być proporcjonalna do wielkości rośliny lub obwodu pnia na wysokości 1,3 m nad szyją korzeniową; bryła korzeniowa musiała być dobrze przerośnięta korzeniami, − drzewa z bryłą korzeniową o obwodzie pnia do 12 cm musiały być co najmniej dwa razy przesadzane, od 12 cm obwodu co najmniej trzy razy, − pnie drzew z obwodem pnia powyżej 12 cm musiały mieć co najmniej 220 cm wysokości, musiały być proste i nie odbiegać w żadnym miejscu o więcej niż 5 cm od osi łączącej szyję korzeniową z koroną; wysokość pnia okrągłych zwisających lub szeroko rosnących odmian musiała wynosić co najmniej 220 cm, niezależnie od obwodu; kora drzewa nie mogła być zwiotczała lub zmarznięta, − kształt i charakter gałęzi korony musiały być odpowiednie dla deklarowanej odmiany, wieku i wielkości drzewa, − korona nie mogła mieć więcej niż jednego pędu głównego; pęd główny nie mógł być uszkodzony; pęd główny musiał tworzyć bezpośrednią kontynuację pnia; wyjątkiem były odmiany rosnące naturalnie w sposób kulisty, szeroki lub zwisający, − żadna z gałęzi nie mogła być w miejscu, gdzie wyrasta z pędu głównego, szersza niż pęd główny w tym samym miejscu, − korona nie mogła mieć widlastych rozgałęzień (oprócz odmian, gdzie było to naturalne - na przykład dęby, graby), grożących rozłamaniem korony w późniejszym wieku drzewa,
20 Postępowania na „Dostawę drzew i krzewów”: nr NZI.261.2.2015 z 29 stycznia 2015 r., nr NZI.261.4.2016 z 23 lutego 2016r., nr NZI.261.2.2017 z 9 marca 2017 r. oraz w zakresie nasadzeń zastępczych - Postępowania na: „Pielęgnację zieleni niskiej i wysokiej oraz wykonywanie prac interwencyjnych na terenach miejskich i w pasach drogowych miasta Katowice”: nr NZI.261.1.2015 z 29 stycznia 2015 r. oraz NZI.261.3.2016 z 22 lutego 2016 r. 21 W ZZM przyjęto zasadę sadzenia drzew i krzewów w dwóch terminach: wiosną i jesienią, z czego w okresie wiosennym sadzono niewielką ilość roślin z uwagi na: gorsze warunki do przyjęcia się materiału roślinnego, ryzyko przemarznięcia, suszy i dużą ilość prac ogrodniczych. 10
− korona drzewa o obwodzie pnia ponad 12 cm musiała zawierać co najmniej pięć gałęzi, oprócz drzew, które w młodym wieku rzadko się rozgałęziają; za gałąź nie można było uznać pędu jednorocznego; gałęzie musiały mieć co najmniej dwa lata, − drzewa stożkowate ogałęzione od ziemi oraz drzewa soliterowe musiały osiągnąć określoną w tabeli wysokość, − krzewy musiały być uprawiane w substracie torfowym, − krzewy liściaste musiały być prawidłowo rozkrzewione i posiadać co najmniej trzy pędy, − krzewy nie mogły mieć nadmiernie wyciągniętych pędów, nie mogły być przerośnięte, − zamawiający nie przyjmował krzewów, które nie były cięte w celu rozkrzewienia, − krzewy powinny być odpowiednio nawożone, − krzewy musiały posiadać odpowiedni pokrój, dobrze wykształcone ulistnienie i odpowiednio duży system korzeniowy, − pnącza miały posiadać co najmniej dwa pędy przytwierdzone do palika. 3) W Specyfikacjach Istotnych Warunków Zamówienia 22 określano następujące wady niedopuszczalne, dyskwalifikujące materiał roślinny: − uszkodzenia mechaniczne łodyg, liści i korzeni, − korzenie skręcone w spiralę, − uszkodzenia spowodowane złą lub późną interwencją (na przykład późnym usunięciem bocznych pędów, zbyt silnych gałęzi lub bocznych pędów przy pniu); niedopuszczalne były również jakiekolwiek inne świeże uszkodzenia gałęzi i pnia, − drzewa z obciętymi podczas wykopywania korzeniami o średnicy większej niż 3 cm, − objawy będące skutkiem niewłaściwego nawożenia, − ślady żerowania szkodników, − oznaki chorobowe, − uszkodzenia lub przesuszenia bryły korzeniowej, − zwiędnięcie liści, − dostarczanie roślin sadzonych bezpośrednio przed wysyłką lub w takim okresie, że rośliny nie miały przed wysyłką możliwości utworzenia wystarczającej ilości korzeni w kontenerze, − listwa mrozowa, − odrosty podkładki korzeniowej poniżej miejsca szczepienia. 4) Przy zakupie sadzonek ZZM wykorzystywał zalecenia jakościowe dla materiału szkółkarskiego opracowane przez Związek Szkółkarzy Polskich, w szczególności w zakresie obwodów pni, średnicy bryły korzeniowej, wysokości roślin i liczby szkółkowań . 5) Postępowania o udzielenie zamówienia publicznego na dostawę drzew i krzewów nie dotyczyły sposobu nasadzeń, stabilizacji drzew, sposobu pielęgnacji drzew po posadzeniu i w kolejnych latach oraz stosowania rozwiązań wspomagających wegetację i aklimatyzację. Przedmiotem umów była wyłącznie dostawa do ZZM materiału roślinnego. 6) Nadzór nad realizacją przez wykonawców dostaw sprawowali kierownicy poszczególnych rejonów, posiadający wykształcenie wyższe (gospodarka
22 Zwanej dalej „SIWZ”. 11
leśna, ogrodnictwo) oraz ukończone kursy NOT: Gospodarz terenów zieleni i inspektor nadzoru prac w terenach zieleni. Nadzór nad realizacją umowy prowadzony był od momentu dostawy materiału do jego wysadzenia w terenie przez kierowników rejonu. Przy odbiorze materiału byli pracownicy działu zaopatrzenia oraz magazynu, którzy sprawdzali zgodność dostawy ze specyfikacją (m.in. ilość, jakość, zdrowotność oraz odpowiednie oznakowanie sadzonek) a także warunki transportu (m.in. czy sadzonki krzewów były na paletach w skrzynkach, czy korony były zabezpieczone). Ponadto według SIWZ Zakład miał prawo w chwili odbioru dostawy poddać losowo co najmniej jedną roślinę z dostarczanej partii kontroli jakości systemu korzeniowego, nawet jeśli miało to oznaczać zniszczenie rośliny (np. przez celowe usunięcie podłoża z korzeni). Ponadto ZZM zastrzegał sobie prawo do obejrzenia oraz zaplombowania roślin u wykonawcy przed dostawą. Przed posadzeniem materiału kierownik rejonu sprawował nadzór nad przygotowaniem terenu, określał czy była konieczność wymiany podłoża lub zabezpieczenia terenu (np. poprzez tymczasowe płotki przy ruchliwych ulicach). Po posadzeniu kierownik rejonu sprawdzał czy ustabilizowano drzewa palikami, czy uformowano misy, czy wysypano zrąbki lub korę (jeśli była taka potrzeba) oraz czy podlano sadzonki. Kierownik określał rozstaw sadzonych roślin. Za pielęgnację po posadzeniu odpowiadał kierownik rejonu. 7) W postępowaniach o udzielenie zamówienia publicznego na pielęgnację zieleni niskiej i wysokiej oraz wykonywanie prac interwencyjnych na terenach miejskich i w pasach drogowych miasta Katowice wskazano zasady dotyczące nowych nasadzeń: drzewa należało posadzić w dołki o wymiarach 70x70x70 zaprawione ziemią, po posadzeniu należało przy drzewie umieścić palik (minimum jeden) dostosowany do wysokości korony i zastosować elastyczne wiązania, wokół drzew należało wykonać mulczowanie korą, zrębkami itp. (średnica 60cm). Wykonawca od momentu posadzenia materiału roślinnego był zobowiązany do systematycznego podlewania go z częstotliwością niezbędną do prawidłowego funkcjonowania roślin. Za pielęgnację drzew odpowiedzialny był wykonawca. Pracownicy ZZM dokonywali przeglądu gwarancyjnego nasadzonych drzew i krzewów raz w roku i sporządzali notatki z przeglądów. Nie stosowano rozwiązań wspomagających wegetację i aklimatyzację. 8) Nadzór nad wykonaniem prac przez wykonawcę sprawowali pracownicy działu Planowania i Uzgodnień oraz kierownicy rejonów. 9) Prace nadzorowane były przez pracowników działu Planowania i Uzgodnień w momencie zgłoszenia nasadzeń, następnie w trakcie odbioru, przy którym zwracano uwagę na zgodność materiału z SIWZ i umową oraz podczas prowadzonych oględzin w terenie dokonywanych przez pracowników ww. działu. 10) W przypadku dokonywania nasadzeń zastępczych przez pracowników ZZM nadzór nad posadzeniem i pielęgnacją po posadzeniu sprawował ww. dział oraz kierownicy rejonów. Kierownicy poszczególnych rejonów sporządzali dzienne raporty z opisem wykonanych prac. Do zadań działu Konserwacji wg regulaminu organizacyjnego należało prowadzenie całokształtu prac związanych z utrzymaniem we właściwym stanie terenów zieleni miejskiej, w szczególności: prowadzenie prac porządkowych na zieleńcach, skwerach, w parkach i w miejscach pamięci narodowej, utrzymanie 12
trawników, kwietników, rabat, zieleni wysokiej i niskiej, konserwacja małej architektury i infrastruktury rowerowej miasta, wykonywanie dekoracji na rzecz miasta. Wg zakresów czynności do obowiązków kierowników rejonów należało: opracowanie harmonogramów prac związanych z konserwacją terenów zieleni w rejonie obejmujące prowadzenie prac porządkowych, prowadzenie pielęgnacji drzewostanu i krzewów, pielęgnacji kwietników sezonowych i wieloletnich, prowadzenie bieżących remontów małej architektury, planowanie zakresu wysadzenia drzew, krzewów i kwiatów oraz sporządzenia sprawozdań z wykonanych robót i kontroli raportów dziennych. 11) W okresie objętym kontrolą nie wystąpiły przypadki nieodebrania lub zwrotu sadzonek ze względu na niewystarczającą jakość oraz nie wystąpiły przypadki nieprzyjęcia się sadzonek. W okresie objętym kontrolą wystąpił jeden przypadek wymiany 16 sadzonek buków ze względu na dostarczenie przez wykonawcę, niezgodnie z zamówieniem, formy przycinanej kolumnowej zamiast naturalnej. (dowód: akta kontroli str.36, 167, 480-489, 492-493, 494-519, 533-560, 575- 622, 655-656, 685-686, 703-704, 741-742, 776-778, 986-1013) Koszty zakupu sadzonek drzew i krzewów w 2015 r. wyniosły 171 tys. zł, w 2016 r. – 170 tys. zł, w I kw. 2017 r. -1 tys. zł. (dowód: akta kontroli str.155) Oględziny nasadzonych w 2015 r. 14 lip (posadzonych jako uzupełnienia w istniejącej alejce drzew) wykazały, że lipy były ustabilizowane palikami. Pod koronami drzew ukształtowano misy. Drzewa były witalne, bez posuszu i bez uszkodzeń. Obwody pni spełniały wymagania postawione w SIWZ. (dowód: akta kontroli str.463-474) 9. Pielęgnacja i utrzymanie terenów zielonych na terenie Miasta została podzielona na pięć rejonów: Katowicki Park Leśny, Szopienice, Ligota – Kostuchna - Murcki, Śródmieście I oraz Śródmieście II. (dowód: akta kontroli str.50-53, 480-489) Na podstawie dokumentacji przetargowej oraz umów zawartych w wyniku postępowań o udzielenie zamówienia publicznego na pielęgnację zieleni niskiej i wysokiej oraz wykonywanie prac interwencyjnych na terenie Miasta Katowice w latach 2015-2017 23 ustalono, że: 1) Zabiegi pielęgnacyjne i utrzymaniowe wykonywane były przez wyłonione w drodze przetargów firmy zewnętrzne oraz przez pracowników ZZM, 2) Zlecano następujące zabiegi pielęgnacyjne i utrzymaniowe: a) w zakresie wycinki i pielęgnacji drzew i krzewów na terenie miasta oraz w pasach drogowych m.in.: wycinanie drzew różnych gatunków, o różnej średnicy pnia na terenie miasta, w tym drzew przydrożnych stanowiących zagrożenie bezpieczeństwa ludzi i mienia; wykonywanie zabiegów pielęgnacyjnych w drzewostanie: w tym cięć pielęgnacyjno - sanitarnych i technicznych oraz awaryjne usunięcie złamanych, pękniętych lub rozszczepionych konarów drzew, stanowiących zagrożenie bezpieczeństwa
23 Postępowanie nr NZI.261.1. 2015 z 29.01.2015 na „Pielęgnację zieleni niskiej i wysokiej w 2015 r. oraz wykonywanie prac interwencyjnych na terenie Miasta Katowice w 2015 r., postępowanie nr NZI.261.3.2016 na „Pielęgnację zieleni niskiej i wysokiej oraz wykonywanie prac interwencyjnych na terenach miejskich i w pasach drogowych miasta Katowice w 2016 r.”, postępowanie nr NZI.261.1.2017 na „Pielęgnację zieleni niskiej i wysokiej oraz wykonywanie prac interwencyjnych na terenach miejskich i w pasach drogowych miasta Katowice w 2017 r.” 13
ludzi i mienia; wykonywanie cięć pielęgnacyjnych drzew rosnących w pasach drogowych (w tym formowanie platanów); zrębkowanie gałęzi oraz wywóz zrębków, frezowanie pni drzew, w tym również karczowanie korzeni. Od 2017 r. - wycinanie krzewów wraz z wywozem odpadów, przycinanie krzewów wraz z wywozem odpadów; b) w zakresie wykonywania prac interwencyjnych na terenach miejskich oraz w pasach drogowych m.in.: karczowanie zagajników, skupin krzewów oraz drzew w wieku do 10 lat; chemiczne zwalczanie Barszczu Sosnowskiego – oprysk; wykoszenie, zebranie i wywiezienie powstałych odpadów wraz z zagospodarowaniem; pielęgnację zieleni wysokiej: przycięcie drzew w celu utrzymania skrajni wraz z zebraniem i wywiezieniem powstałych odpadów; cięcia pielęgnacyjne w koronie drzew, w tym przy użyciu zwyżki; usuwanie odrostów drzew oraz samosiewów wraz z zebraniem i wywiezieniem powstałych odpadów; przycięcie skupin krzewów w celu odmłodzenia wraz z zebraniem i wywiezieniem powstałych odpadów; przycinanie krzewów żywopłotowych z trzech stron wraz z zebraniem i wywiezieniem powstałych odpadów; odchwaszczanie skupin krzewów wraz z załadunkiem, transportem i przekazaniem odpadów do utylizacji bezpośrednio po zakończeniu prac; uprzątnięcie złomów i wywrotów wraz z frezowaniem pnia, zebraniem i wywiezieniem powstałych odpadów; koszenie trawników z wygrabieniem i wywiezieniem pokosu wraz z ich zagospodarowaniem; wyrównywanie terenu wraz z wysiewem trawy na uporządkowanych terenach; usunięcie darni i chwastów z chodników. Od 2017 r. - odchwaszczanie rabat kwiatowych wraz z załadunkiem, transportem i przekazaniem odpadów do utylizacji; interwencyjne podlewanie krzewów oraz roślin rabatowych; cięcia techniczne polegające na odsłonięciu latarni oświetlenia ulicznego. 3) Określono następujące wymogi w zakresie kwalifikacji osób zdolnych do wykonania zamówienia 24 : a) w zakresie pielęgnacji zieleni niskiej i wysokiej wykonawca musiał dysponować co najmniej ośmioma osobami 25 , w tym: jedna osoba posiadająca kwalifikacje do kierowania pracami konserwatorskimi na terenach wpisanych do rejestru zabytków polegającymi na zabezpieczaniu, uzupełnianiu, rekonstrukcji lub konserwacji parków zabytkowych; jedna osoba o wykształceniu ogrodniczym lub pokrewnym, trzy osoby o uprawnieniach pilarza oraz trzech pracowników fizycznych. b) w zakresie wykonywania prac interwencyjnych na terenie miasta oraz w pasach drogowych wykonawca miał dysponować ośmioma osobami 26 , w tym: dwie osoby o wykształceniu ogrodniczym lub pokrewnym mającym doświadczenie przy pracach związanych z pielęgnacją drzew, karczowaniem zagajników i zakładaniem trawników; dwie osoby z uprawnieniami pilarza, czterech pracowników fizycznych.
24 oraz w zakresie potencjału technicznego, m.in.: ciągniki z kosiarką bijakową, kosy spalinowe, pilarki spalinowe, środki transportu do wywozu traw i opadów, piły spalinowe, frezarki do pni, rębak do zrębkowania gałęzi i konarów, urządzenie zabezpieczające ruch drogowy (tablica zamykająca U-26a, ze strzałą 22 lampą halogenową lub LED, wolnostojącą lub na pojazdy i przyczepy). 25 W postępowaniu na 2017 r. - co najmniej 10 osobami: jedną osobą posiadającą kwalifikacje do kierowania pracami konserwatorskimi na terenach wpisanych do rejestru zabytków; jedną osobą o wykształceniu ogrodniczym lub pokrewnym; czterema osobami o uprawnieniach pilarza, w tym co najmniej dwoma uprawnionymi do pracy na wysokości; czterema pracownikami fizycznymi oraz co najmniej dwoma osobami posiadającymi uprawnienia do kierowania ruchem drogowym dla osób wykonujących roboty przy drodze. 26 W postępowaniu na 2017 r. - co najmniej 9 osobami: wprowadzono dodatkowy wymóg jednego pracownika z ukończonym kursem, szkoleniem lub szkołą w zakresie stosowania środków ochrony roślin. 14
Wybrani oferenci spełniali ww. wymagania. 4) Nadzór nad wykonywaniem prac wykonawców sprawowali pracownicy działu Planowania i Uzgodnień oraz kierownicy działu Konserwacji (poszczególnych rejonów). 5) Każdorazowo przy odbiorze robót powierzonych na podstawie odrębnego zlecenia pracownicy ZZM dokonywali sprawdzenia jakości wykonanych robót. W trakcie obowiązywania umowy prowadzone były oględziny, w ramach których dokonywano m.in. przeglądów jakości i żywotności materiału roślinnego. 6) Po przeprowadzonych oględzinach przez pracowników działu Planowania i Uzgodnień oraz w niektórych przypadkach przez kierowników rejonów sporządzane były protokoły. Protokoły zawierały: rodzaj zlecenia, wskazany termin wykonania, dni zwłoki w wykonaniu zadania oraz ustalenia dotyczące poprawności wykonania zadania, ewentualnie stwierdzonych usterek i naliczonych kar umownych. 7) W okresie objętym kontrolą stwierdzono jeden przypadek nieprawidłowego wywiązywania się z umowy przez wykonawcę, tj. niewykonania przez wykonawcę frezowania pni w terminie wskazanym w umowie. ZZM nałożył na wykonawcę karę w wysokości 6 tys. zł za 30 dni zwłoki. Nie wystąpiły przypadki reklamowania wykonanych prac. (dowód: akta kontroli str. 751-759, 986-1013) Koszty prac utrzymaniowych i pielęgnacyjnych wynikających z umów zawartych w wyniku przeprowadzonych ww. postępowań o udzielenie zamówień publicznych wyniosły w 2015 r.: 215,9 tys. zł (przewidywana wartość umowy wynosiła 216 tys. zł) a w 2016 r.: 248,7 tys. zł (przewidywana wartość - 250 tys. zł). (dowód: akta kontroli str. 1002, 1007) Oględziny drzew przyulicznych w pasie drogowym 27 pod względem pielęgnacji i ich utrzymania wykazały, że część drzew miała szczelną nawierzchnię (obłożone były płytkami chodnikowymi) a część nawierzchnię przepuszczalną. Nie stwierdzono ogłowienia drzewa oraz cięcia grubych gałęzi. Nie stwierdzono gałęzi wrastających w skrajnię drogi, utrudniających ruch samochodowy i pieszy. Nie stwierdzono zabezpieczeń poziomych (kratek lub wyniesionych krawężników) ani pionowych drzew (osłony pni). Drzewa przyuliczne nie zostały zabezpieczone przed parkowaniem przy pniach. W kilku przypadkach drzewa znajdowały się przy samej jezdni. (dowód: akta kontroli str.839-845) Dyrektor wyjaśnił: Zakład nie jest zarządcą wskazanej drogi, wykonuje jedynie prace związane z bieżącym utrzymaniem zieleni w pasie drogowym, a zabezpieczenie do takich prac nie należy. (…) Jednocześnie nadmieniam, że Zakład przejął w utrzymanie pasy drogowe dopiero od 2013 r. Przedmiotowe drzewa rosną w pasie drogowym, który w czasie, kiedy ZZM przyjął w utrzymanie nie podlegał modernizacji. Bieżące utrzymanie terenów w pasach drogowych nie przewiduje prac budowlanych i modernizacyjnych. (…) Zakład w przypadku nowych nasadzeń drzew każdorazowo wymienia grunt w miejscu w którym ma być sadzone drzewo lub krzewy. Prace takie wykonuje w ramach nasadzeń przeprowadzonych przez własnych pracowników lub wyłonionych wykonawców. Ponadto jeżeli zostanie poproszony przez zarządcę drogi tj. Miejski Zarząd Ulic i Mostów uczestniczy w konsultacjach dotyczących projektów.(…)
27 Wybrane rejony ul. Józefowskiej. 15
(dowód: akta kontroli str.225) Oględziny wybranych rejonów parku 28 oraz skweru 29 w zakresie ich pielęgnacji i utrzymania wykazały, że w obu przypadkach nie stwierdzono ogłowienia drzewa. Drzewa były witalne i zadbane, bez posuszu. Stwierdzono nieliczne cięcia gałęzi. Na skwerze wokół sosen utworzono misy utrzymujące wodę. Na skwerze stwierdzono jedno drzewo oraz jedną ułamaną gałąź do usunięcia. W toku kontroli usunięto ww. gałąź oraz wystąpiono z wnioskiem wydanie zezwolenia na usunięcia drzewa 30 . W parku stwierdzono liczne nowe nasadzenia drzew, krzewów (m.in. z 2015 r. 200 grabów) i kwiatów (m.in. na okrągłym klombie kwiatowym przed pomnikiem T. Kościuszki ok. 12.000 kwiatów oraz na paskach kwiatowych wokół klombu ok. 6.800 kwiatów). (dowód: akta kontroli str.432-453, 454-462, 850-857) Częstotliwość podlewania drzew i krzewów nowo posadzonych w okresie gwarancji zgodnie z zapisami SIWZ określono jako systematyczną i niezbędną do prawidłowego funkcjonowania roślin. Nasadzenia dokonane przez ZZM podlewane były regularnie. Wymiana gleby następowała tylko w przypadku konieczności, np. w związku z odczynem pH gleby (potrzeba dostosowania gleby do wymagań sadzonych roślin np. rododendronów, sosen) oraz w przypadku złej jakości gleby. Oceny konieczności cięcia gałęzi dokonywał kierownik rejonu lub osoba dokonująca oględzin terenu. W przypadku terenu wpisanego do rejestru zabytków oceny tej dokonywał konserwator zabytków. (dowód: akta kontroli str.475-477, 685, 742, 778, 917-971, 986-1013) Przedmiot zamówienia wraz z kosztorysem szczegółowo opisywany był w poszczególnych zleceniach na konkretne prace wykazane w SIWZ. W zleceniu wymieniano nazwę ulicy, gatunek rośliny, jej ilość, rodzaj usługi do wykonania oraz jej szacunkową wartość. Do zlecenia dołączano załącznik graficzny z mapą terenu, na którym miało być wykonane zlecenie. Wykonawcy przystępowali do prac po zaakceptowaniu wstępnej kalkulacji cenowej. (dowód: akta kontroli str. 656, 693-699, 704, 742-743, 756-758, 986-1013) 10. Analiza wybranych postępowań kontrolnych z lat 2015-2017 31 wykazała, że pracownicy ZZM przeprowadzali przeglądy i kontrole stanu drzew oraz krzewów. Przeglądy te wynikały m.in. z zapisów umownych przeprowadzonych w zakresie pielęgnacji zieleni niskiej i wysokiej postępowań o udzielenie zamówienia publicznego w latach 2015-2017. Kontrole prowadzone były przy odbiorach końcowych oraz w trakcie realizacji umowy w formie przeglądu gwarancyjnego. Ponadto w formie przeglądów drzewostanu przez kierowników rejonów oraz w wyniku interwencji mieszkańców. Kontrole przeprowadzali wykwalifikowani pracownicy ZZM (kierownicy rejonów, inspektorzy nadzoru prac w terenach zieleni, posiadający wykształcenie kierunkowe), w związku z powyższym nie zatrudniano specjalistów do oceny stanu drzew. W trakcie kontroli nie wykorzystywano wzorów formularzy/protokołów do oceny stanu drzew. Przebieg i wyniki kontroli dokumentowano w protokołach odbioru końcowego, przeglądu gwarancyjnego wykonanych nasadzeń oraz
28 Parku Kościuszki. Park znajduje się w rejestrze zabytków (nr A/1515/9326 II 1993 województwo katowickie). Cięcia koron i gałęzi wymagają uzgodnień z konserwatorem. 29 Przy ul. Mruczka. 30 Wnioskiem z 30 czerwca 2017 r. skierowanym do Marszałka Województwa Śląskiego ZZM wystąpił o wydanie zezwolenia na usunięcia drzewa w związku z jego złym stanem zdrowotnym (drzewo było suche, obumarłe). 31 11 zadań/zleceń do wykonania, w ramach których przeprowadzono 25 kontroli. 16
w protokołach ze spotkań w terenie. W niektórych przypadkach wykonywano dokumentację fotograficzną oraz wykorzystywano przenośne komputery. W wyniku przeprowadzonych kontroli, w przypadku konieczności, zlecano pielęgnację lub występowano z wnioskiem o wycinkę zagrażających drzew. (dowód: akta kontroli str.858-896) 11. Analiza wybranych postępowań kontrolnych z lat 2016-2017 32 wykazała, że pracownicy ZZM kontrolowali stan nowo posadzonych drzew. Przeglądy drzew nasadzonych w 2015 r. i 2016 r. dokonywane były dwukrotnie: na wiosnę i na jesień roku następnego. Podczas kontroli oceniano żywotność materiału, jego stan zdrowotny, konieczność pielęgnacji lub wymiany. W badanej próbie nie wystąpiły przypadki nieprzyjęcia się sadzonek. Stwierdzono natomiast konieczność wymiany 47% nasadzeń 33 na skwerze przy ul. Wiosny Ludów w związku z dewastacjami, przemarznięciem i kradzieżą oraz 100% sadzonek na skwerze „Zielony Zakątek” 34 w związku z dewastacją. Koszt nasadzeń zamiennych na przy ul. Wiosny Ludów wyniósł 3,4 tys. zł 35 . (dowód: akta kontroli str.897-909) 12. Usytuowanie siedziby Zakładu przy ul. Kościuszki w Katowicach pozwoliło na urządzenie zieleni z każdej strony budynku. W toku oględzin stwierdzono, że przed wejściem do budynku głównego znajdowały się drzewa, krzewy, trawniki oraz rabaty kwiatowe. Dookoła budynku znajdowały się trawniki, drzewa i krzewy. Teren wokół budynku był czysty i zadbany. Pomiędzy placami parkingowymi znajdowały się tereny zielone z drzewami, krzewami i kwiatami. (dowód: akta kontroli str.225-239) 13. Na utrzymanie terenów zielonych i zadrzewień wydatkowano z budżetu Zakładu 52 819 tys. zł, w tym: w 2015 r. - 24 081 tys. zł, w 2016 - 24 724 tys. zł i w I kw. 2017 - 4 014 tys. zł. W porównaniu do 2015 r., w 2016 r. wydatki wzrosły o 3%. W I kw. 2017 r. Zakład wykorzystał 12% zaplanowanej na rok 2017 r. kwoty 33 703 tys. zł. Wydatki poniesiono na: − płace i koszty osobowe związane z utrzymaniem zieleni, pozostałe usługi związane z terenami zielonymi, koszty pośrednie związane z utrzymaniem terenów zielonych 36 : w 2015 r. - 21 429,0 tys. zł, co stanowiło 89% rocznych wydatków, w 2016 r. - 21 563,0 tys. zł, tj. 87% wydatków i w I kw. 2017 r. - 4.013,0 tys. zł., tj. 12% ww. wydatków zaplanowanych na ten rok; − utrzymanie i pielęgnację terenów zielonych w 2015 i 2016 r., odpowiednio: 1 784,0 tys. zł i 1 859,0 tys. zł, tj. 7,4% i 7,5% corocznych wydatków; − utworzenie nowych terenów zieleni w mieście w 2015 r. i 2016 r., odpowiednio: 697 tys. zł i 1 132,0 tys. zł, tj. 2,9% i 4,6% corocznych wydatków;
32 Przeglądy posadzonych w 2015 r. i 2016 r. drzew i krzewów na terenach: skwer Rybka, „Zielony Wypoczynek”, przy ul. Wiosny Ludów, „Zielony Zakątek”, pas zieleni i dwa skwery przy ul. Rolnej/Kossak-Szczuckiej oraz nasadzenia lip przy ul. Chorzowskiej. 33 Z 1030 sztuk sadzonek, do wymiany było 490 sztuk. 34 48 sztuk. 35 Uzupełnienie materiału na terenie „Zielonego Zakątka” ZZM zaplanował na jesień 2017 r. 36 M.in. zakup wody i innych mediów, zakup drzew i krzewów do nasadzeń zastępczych, zakup bylin i kwiatów, pozostałe materiały i wyposażenie związane z utrzymaniem terenów zieleni, m.in. paliwo, inwestycje i zakupy inwestycyjne niebędące zakładaniem nowych terenów zieleni, wydatki związane z utrzymaniem fontann i placów zabaw, wydatki związane z obsługą uroczystości miejskich i państwowych oraz dekoracją miasta a także pozostałe wydatki m.in. na zadania w ramach budżetu obywatelskiego lub innych miejskich programów (np. na zakup i montaż pojemników na nieczystości zwierzęce, montaż miejsc siedzących, stworzenie kreatywnej strefy gier na placu zabaw, odnowienie ścieżek rowerowych). 17
− zakup nowych sadzonek drzew i krzewów w 2015 i 2016 r., odpowiednio: 171 tys. zł i 170 tys. zł, tj. 0,7% rocznych wydatków oraz 1 tys. zł w I kw. 2017 r. W okresie objętym kontrolą Zakład nie poniósł wydatków na działalność edukacyjną i informacyjną. (dowód: akta kontroli str.155) 14. Zakład na bieżąco współpracował z Wydziałami Urzędu Miasta Katowice 37 . Dyrektor wyjaśnił: Współpraca z ww. jednostkami polegała m.in. na konsultacjach, opiniowaniu lub uzyskania pozwoleń w szczególności w zakresie ochrony przyrody, prawa wodnego i środowiska, pielęgnacji i utrzymania terenów zieleni, planowania i zagospodarowania przestrzennego, rozpatrywania interwencji mieszkańców i instytucji, uzyskiwanie pozwoleń i zgłoszenia prac budowlanych, w związku z inwestycjami ZZM, oraz gospodarką nieruchomościami gminnymi. Ponadto Zakład wykonywał prace w ramach organizacji imprez o charakterze strategicznym dla Miasta Katowice m.in. Tour de Pologne, Festiwal Tauron Nowa Muzyka, Off Festiwal, Światowa Liga Piłki Siatkowej, Mistrzostwa Europy w Piłce Ręcznej, Europejski Kongres Gospodarczy, WTA Katowice Open. W ramach tych działań Zakład przygotowywał tereny zieleni zgodnie z potrzebami imprez, dekorację roślinną oraz flagowanie miasta. W zakresie gospodarki nieruchomościami ZZM współpracował z Wydziałem Kształtowania Środowiska, który opiniował umowy dzierżawy na okres powyżej 24 godzin. Ponadto Wydział nadzorował pracę Zakładu i akceptował jego wnioski budżetowe, przez co bezpośrednio wpływa na zakres prowadzonych działań w ramach ochrony przyrody, kształtowania terenów zieleni, nowych nasadzeń, poprawę bezpieczeństwa na terenach zieleni. Dodatkowo Zakład był członkiem zespołów ds.: Polityki Rowerowej Miasta Katowice, Zespołu Monitorującym dot. przygotowania projektów do nowej perspektywy 2014- 2020, Miejskiego Planu Adaptacji do Zmian Klimatu, Zespołu Roboczego, który będzie odpowiedzialny za wypracowanie projektu uchwały Rady Miasta ustalającej zasady i warunki sytuowania obiektów małej architektury, tablic reklamowych i urządzeń reklamowych oraz ogrodzeń w mieście Katowice. Zakład Zieleni angażuje się również prace promocyjne i edukacyjne związane w z wydarzeniem „Ekoodpowiedzialnie” i „Zbierzmy się do kupy”, których inicjatorem jest Wydział Kształtowania Środowiska. Z pozostałymi komórkami Urzędu Miasta tj. Wydziałem Budynków i Dróg, Edukacji oraz Wydziałem Zdrowia, Wydział Nadzoru Właścicielskiego i Przekształceń Własnościowych współpracował sporadycznie głównie w zakresie interwencji mieszkańców, interpelacji radnych itp. (dowód: akta kontroli str.222-223)
Ocena cząstkowa Najwyższa Izba Kontroli ocenia pozytywnie działalność kontrolowanej jednostki w badanym zakresie.
37 Z Wydziałami: Kształtowania Środowiska, Budownictwa i Planowania Przestrzennego, Budżetu Miasta, Geodezji, Gospodarki Mieniem, Inwestycji, Rozwoju Miasta, Funduszy Europejskich, Polityki Społecznej, Zarządzania Kryzysowego, Kultury, Komunikacji Społecznej, Transportu i Promocji. Ponadto w ramach bieżącej działalności Zakład współpracował z Doradcą Prezydenta ds. Architektury i Urbanistyki - Architektem Miasta, Pełnomocnikiem Prezydenta ds. Organizacji Imprez Strategicznych, Biurem Rady Miasta oraz Biurem Konserwatora Zabytków. 18
2. Współpraca z mieszkańcami w zarządzaniu zielenią miejską, działalność edukacyjna i informacyjna Opis stanu 1. Przy realizacji inwestycji dotyczących tworzenia nowych terenów zieleni faktycznego prowadzone były konsultacje z wnioskodawcami (w przypadku Budżetu Obywatelskiego), radami jednostek pomocniczych Miasta Katowice oraz mieszkańcami. Na stronie internetowej Zakładu umieszczane były informacje dotyczące prowadzonych konsultacji 38 prowadzonych w formie spotkań z mieszkańcami. (dowód: akta kontroli str.73-74, 77-81) Dyrektor wyjaśnił: Przykładem takich konsultacji jest zagospodarowanie „Zielonego Zakątka” w dzielnicy Dąbrówka Mała w Katowicach. Istotny wpływ na zakres prac mieli Radni Jednostki Pomocniczej nr 14 Dąbrówki Małej oraz mieszkańcy. Innym przykładem konsultacji społecznych jest budowa placu zabaw ze strefą aktywności fizycznej przy ul. Tunelowej. Zakres prac był od samego początku konsultowany z mieszkańcami w związku z tym, że część mieszkańców nie akceptowała zaproponowanych rozwiązań projektowych. Zorganizowano na terenie siedziby Zakładu otwarte spotkanie w których brali udział mieszkańcy, projektant, wykonawca robót oraz Wiceprezydent Miasta Katowice (…). W wyniku spotkania wypracowano nowe rozwiązania, które uwzględniały wnioski przeciwników inwestycji i wypracowano wspólne stanowisko zadowalające wszystkie strony. (dowód: akta kontroli str.73-74) 2. W okresie objętym kontrolą, w zakresie ochrony przyrody Zakład kilkakrotnie współpracował z organizacjami społecznymi m.in. z: − Klubem Myśli Ekologicznej Katowice – udział w spotkaniu klubu na temat „Co z tymi drzewami?”39 . Dyrektor wyjaśnił: Efektem spotkania było dyskusja na temat zmian w prawie ochrony przyrody oraz zmian w środowisku spowodowanych wycinką drzew. Spotkanie pozwoliło zapoznać się z oczekiwaniami użytkowników terenów zieleni, zapoznanie ich działami prowadzonych przez Zakład oraz poznanie opinii pracowników naukowych oraz ludzi zaangażować w ochronę przyrody. − Pracownią Edukacji Żywej Katowice – m.in. uczestnicząc w konferencji „Przyrodnicze Katowice - edukacja terenowa” 40 , − Fundacją Greenpeace Polska – w ramach umowy o realizację hoteli dla dzikich owadów zapylających na terenach utrzymywanych przez Zakład postawiono pięć hoteli dla owadów: dwa na terenie Katowickiego Parku Leśnego, dwa w Parku Kościuszki oraz jeden w Parku Wełnowieckim. Hotele zostały podarowane przez Greenpeace Polska. Dyrektor wyjaśnił: Wcześniej w ramach własnych środków Zakład wykonał 4 domy dla owadów. Celem domków było wzbogacać faunę i chronić owady na terenach parków, skwerów oraz posiada silnie działanie edukacyjne 41 . − Fundacją Sendzimira Zielonki – podpisano porozumienie w celu wsparcia inicjatyw lokalnych na rzecz zrównoważonego rozwoju oraz poprawy stanu środowiska naturalnego, w ramach realizacji projektu „Wspólne działania
38 http://www.zzm.katowice.pl/index.php/konsultacje-spoleczne. 39 www.klubmysliekologicznej.pl/co-z-tymi-drzewami/ 40 www.pez.org.pl/przyrodnicze-katowice/konferencja-15-09-2015r/ 41 http://www.greenpeace.org/poland/pl/corobimy/Chronimy-pszczoly/Hotele-dla-dzikich-zapylaczy/ 19
na rzecz bioróżnorodności” (tzw. "Śląskie Ogrody Deszczowe" - inicjatywa polegała na stworzeniu dwóch ogrodów deszczowych w gruncie mających za zadanie poprawę sytuacji wód opadowych i ich retencji oraz ograniczenie lokalnych podtopień). Zakład udostępnił teren i zapewniał utrzymanie projektu co najmniej przez okres dwóch lat. Wyznaczono do tego dwa tereny w Katowicach: Skwer Hilarego Krzysztofiaka i skwer przy ul. Batalionów Chłopskich. Dyrektor wyjaśnił: Efektem współpracy będzie zwiększenie wiedzy i edukacji mieszkańców na temat problemów z wodą deszczową, zdobycie doświadczenia w realizacji zadań dotychczas nie prowadzonych przez zakład. Katowice są jedynym dużym miastem w Polsce zaangażowanych w projekt mających na celu wytworzenie modelowych ogrodów deszczowych w gruncie 42 . Dodatkowo Zakład uczestniczył w zespole biorącym udział w projekcie „Natura Miasta” polegającym na publikacjach na stronie internetowej Miasta 43 , artykułów z cyklu „Natura miasta - poznać i zrozumieć”. Autorami publikacji byli pracownicy naukowi Uniwersytetu Śląskiego Wydziału Biologii i Ochrony Środowiska, natomiast do współpracy przy tworzeniu artykułów włączyli się jako konsultanci m.in. przedstawiciele ZZM. (dowód: akta kontroli str.73-74, 82-87, 848-849, 1033) Uwagi dotyczące W ocenie NIK współpracę z Fundacją Greenpeace Polska oraz z Fundacją badanej działalności Sendzimira Zielonki należy uznać za przykład dobrych praktyk .
Opis stanu 3. W badanym okresie ZZM współpracował z 19 radami jednostek pomocniczych - faktycznego dzielnic przy tworzeniu lub zagospodarowaniu terenów zieleni na terenie Miasta oraz z ośmioma radnymi miasta Katowice . Ponadto w przypadku zadań ingerujących m.in. w ukształtowanie terenu projekty były opiniowane przez Powiatową Społeczną Radę ds. Osób Niepełnosprawnych w Katowicach. Dyrektor poinformował: Częstotliwość współpracy w znacznej mierze jest uzależniona od inicjatywy poszczególnych RJP oraz rodzajów przedsięwzięć realizowanych przez Zakład. Do najbardziej aktywnych rad, gdzie charakter współpracy jest stały, są rady z następujących jednostek: Ligota-Panewniki, Dąbrówka Mała, Wełnowiec-Józefowiec, Bogucice, Os. Witosa, Murcki i Giszowiec. Znaczna część zadań inwestycyjnych, prac urządzeniowych oraz duża ilość środków tych jednostek była lokowana w zadania powodujące rozwój i poprawę infrastruktury zieleni publicznej i rekreacyjnej. Regularnie Zakład współpracuje również z RJP: Szopienice, Piotrowice, Kostuchna, Podlesie i Nikiszowiec.(…) Jeżeli chodzi o pozostałe RJP to współpraca ta ma charakter okazjonalny. Podobnie jak współpraca z RJP również współdziałanie z radnymi miasta Katowice jest uzależniona od inicjatyw oraz zaangażowania poszczególnych radnych. Zakład obligatoryjnie współpracuje ze wszystkimi radnymi, a szczególności z tymi, którzy byli inicjatorami zadań, w głównej mierze inwestycyjnych . (dowód: akta kontroli str.74, 1039-1041) 4. Zakład w swojej pracy wykorzystywał do komunikacji z mieszkańcami stronę internetową www.zzm.katowice.pl na której umieszczał informacje oraz promował ważne wydarzenia, głównie o charakterze ekologicznym. Ponadto na ww. stronie
42 http://sendzimir.org.pl/node/973 43 https://www.katowice.eu/SiteAssets/miasto/turystyka-i-sport/natura-miasta/Natura%20Miasta.pdf 20
internetowej w zakładce kalendarium mieszkaniec mógł zapoznać się z wydarzeniami odbywającymi się na terenach utrzymanych przez Zakład. (dowód: akta kontroli str.74, 142-146) Dodatkowo w ramach internetowej Platformy Konsultacji Społecznych Urzędu Miasta Katowice https://pks.katowice.eu Zakład dyskutował z mieszkańcami na bieżące tematy inicjowane przez mieszkańców Katowic, podejmując m.in. interwencje związane z utrzymaniem i pielęgnacją terenów zielonych. (dowód: akta kontroli str.148-151, 1016-1026) 5. Dyrektor poinformował: W ramach realizacji zadań finansowanych z Budżetu Obywatelskiego Zakład wskazywał spółdzielniom, wspólnotom mieszkaniowych oraz zarządcom nieruchomości na konieczność zakładania nowej zieleni towarzyszącej m.in. placom zabaw. Ponadto Zakład jako współorganizator Międzynarodowej Konferencji Zieleń Miejska Katowice porusza tematykę funkcjonowania zieleni, zagospodarowania przestrzennego, aspektów finansowych, prawnych i technicznych zarządzania przestrzenią miejską. Przez co promuje nowe trendy w architekturze krajobrazu i nowe rozwiązania np. ogrodów wertykalnych, pnączy, bioróżnorodności. Uczestnikami konferencji są m.in. spółdzielnie, zarządcy nieruchomości oraz architekci.(…) Dzięki promowaniu dobrych praktyk w coraz większej liczbie projektów obok środków na infrastrukturę w postaci placów zabaw, stref aktywnego wypoczynku, małej architektury przewidziane są koszty na założenia zieleni towarzyszącej. Ponadto w coraz częściej w zadaniach składanych z B.O. znajdują się typowe zadania związane nowymi nasadzeniami drzew, krzewów i bylin. Pozytywnym efektem naszych działań jest również to, że coraz więcej projektów w ramach B.O. dotyczących zieleni uwzględnia koszty ich rocznej pielęgnacji . (dowód: akta kontroli str.75,1040-1041) 6. W okresie objętym kontrolą Zakład uczestniczył w działaniach edukacyjnych, informacyjnych i promocyjnych Miasta Katowice, m.in. w: − corocznym pikniku „Ekoodpowiedzialnie”, podczas którego m.in. Zakład prowadził kącik porad dla mieszkańców, prezentował swój sprzęt do utrzymania terenów zielonych oraz udzielał informacji na temat jego działalności 44 , − corocznej Międzynarodowej Konferencji Zieleni Miejskiej Katowice 45 , organizowanej pod patronatem Prezydenta Miasta Katowice46 . Konferencja miała znaczenie promocyjne, a równocześnie umożliwiała zapoznanie się z najnowszymi doniesieniami naukowymi i rozwiązaniami praktycznymi. W Konferencji brali udział m.in. naukowcy różnych uczelni, m.in. Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu, Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie, Uniwersytetu Śląskiego, Śląskiego Uniwersytetu Medycznego, Akademii Wychowania Fizycznego z Wrocławia, Wyższej Szkoły Technicznej w Katowicach, Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie oraz pracownicy administracji publicznej. (dowód: akta kontroli str.75, 152-154)
44 http://zzm.katowice.pl/ https://www.katowice.eu/urzad-miasta/aktualnosci?&ItemID=1633&ListID={D5DEA5D0-1093-414A-AB2A-4A83B293CB9E} 45 http://www.zielenkatowice.pl/ 46 W 2017 r. organizatorem wydarzenia był P.U.H.T.P. EKOCHART Sosnowiec oraz Zakład Zieleni Miejskiej w Katowicach, Miasto Katowice oraz Nadleśnictwo Katowice. Konferencja odbywała się corocznie od roku 2010 . 21
W okresie objętym kontrolą Zakład współdziałał z jednostkami oświatowymi, m.in. poprzez umożliwienie odbycia praktyki zawodowej dla uczniów i studentów szkół: Zespół Szkół nr 1 w Katowicach (uczniowie niedosłyszący w zawodzie technik architektury krajobrazu); Katowickiego Centrum Edukacji Zawodowej w Katowicach (uczniowie w zawodzie technik architektury krajobrazu); Uniwersytetu Rolniczego Wydziału Ogrodniczego (praktyki studenckie); Politechniki Krakowskiej Wydziału Architektury Krajobrazu (praktyki studenckie). Ponadto Zakład współpracował z: − Uniwersytetem Przyrodniczym we Wrocławiu. W ramach współpracy Zakładu, Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu oraz Śląskiego Uniwersytetu Medycznego 47 w Katowicach powstała koncepcja zagospodarowania terenu sąsiadującego z Zakładem Adoptowanej Aktywności Fizycznej i Sportu Wydziału Nauk o Zdrowiu ŚUM 48 . Na podstawie tego porozumienia powstała sensoryczna ścieżka zdrowia przy ww. Zakładzie Adoptowanej Aktywności, która pozwoliła na właściwie kształcenie studentów w szczególności kierunku fizjoterapia. Zaaranżowana przestrzeń była wykorzystywana do akcji społecznych realizowanych na rzecz mieszkańców regionu jak również od 2016 r. mieszkańców Katowice, w ramach projektu „Od przedszkola do seniora”. Dodatkowo w ramach współpracy z Uniwersytetem Przyrodniczym ZZM dawał możliwość odbycia praktyki studenckiej oraz pisania prac inżynierskich i magisterskich; − Wydziałem Nauk o Zdrowiu ŚUM w Katowicach – w zakresie projektowania terenów zielonych pod kątem osób niepełnosprawnych na terenie Uniwersytetu (przekazanie przez ZZM donic z kwiatami, nasadzenia krzewów, dobór nawierzchni) oraz w zakresie projektowania tężni solankowej dla Katowic 49 (konsultacje z ŚUM dotyczyły dostosowania inwestycji dla osób niepełnosprawnych oraz seniorów). − Wydziałem Biologii i Ochrony Środowiska Uniwersytetu Śląskiego poprzez: uczestnictwo przedstawicieli Uniwersytetu w „Międzynarodowej Konferencji Zieleń Miejska Katowice”, prowadzenie wspólnych prac w ramach zwalczania roślin inwazyjnych oraz prowadzenie prac licencjackich i magisterskich na terenach będących w utrzymaniu Zakładu. (dowód: akta kontroli str.75, 88-100, 1027-1036, 1047-1050)
Uwagi dotyczące W ocenie NIK współpracę z Uniwersytetem Przyrodniczym we Wrocławiu oraz ŚUM, badanej działalności w wyniku której powstała sensoryczna ścieżka zdrowia należy uznać za przykład dobrych praktyk.
Opis stanu 7. W okresie objętym kontrolą nie wpłynęły do ZZM skargi związane z utrzymaniem, faktycznego pielęgnacją terenów zielonych oraz usuwaniem drzew.
(dowód: akta kontroli str.49)
47 Zwany dalej „ŚUM”. 48 Przedmiotem porozumienia było określenie zasad współpracy w zakresie aranżacji przestrzeni publicznej pod kątem osób w różnym wieku i z różnymi potrzebami oraz na rzecz popularyzacji wiedzy z zakresu medycyny i promocji zdrowia, m.in. w zakresie aranżacji i utrzymania zieleni. ZZM m.in. uczestniczył w przygotowaniu projektu ścieżki zdrowia oraz konsultował nasadzenia. 49 Zadanie wybrane w ramach Budżetu Obywatelskiego do realizacji na 2017 r. 22
Ocena cząstkowa Najwyższa Izba Kontroli ocenia pozytywnie działalność kontrolowanej jednostki w badanym zakresie.
IV. Pozostałe informacje i pouczenia Prawo zgłoszenia Wystąpienie pokontrolne zostało sporządzone w dwóch egzemplarzach; jeden dla zastrzeżeń kierownika jednostki kontrolowanej, drugi do akt kontroli. Zgodnie z art. 54 ustawy z dnia 23 grudnia 1994 r. o Najwyższej Izbie Kontroli 50 kierownikowi jednostki kontrolowanej przysługuje prawo zgłoszenia na piśmie umotywowanych zastrzeżeń do wystąpienia pokontrolnego, w terminie 21 dni od dnia jego przekazania. Zastrzeżenia zgłasza się do Dyrektora Delegatury NIK w Katowicach.
Katowice, dnia 3 sierpnia 2017 r.
Najwyższa Izba Kontroli Delegatura w Katowicach Kontroler Katarzyna Kozieł główny specjalista kontroli państwowej
50 Dz. U. z 2017 r. poz. 524. 23