Het Muiderslot Het
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Het Muiderslot Het Muiderslot - Beleef zeven eeuwen geschiedenis in het echt! Het Muiderslot heeft de afgelopen zeven eeuwen heel wat meegemaakt: van ridders, graaf Floris, samenzweringen, slimme bouwtrucs en martelingen tot literaire feesten, P.C. Hooft, dichters en Het Muiderslot kunstenaars, vrolijk gezang, oorlogen, overstromingen, sloop en renovatie en de geleidelijke groei naar een volwaardig Rijksmuseum. Lees over de vele indrukwekkende hoogte- en dieptepunten in de roerige Beleef zeven eeuwen geschiedenis in het echt! geschiedenis van dit mooiste middeleeuwse kasteel van Nederland. Beleef zeven eeuwen geschiedenis in het geschiedenis eeuwen echt! Beleef zeven www.muiderslot.nl Annick Huijbrechts & Yvonne Molenaar Het Muiderslot Beleef zeven eeuwen geschiedenis in het echt! Annick Huijbrechts & Yvonne Molenaar © 2013 Stichting Rijksmuseum Muiderslot Colofon Partners Auteur: Annick Huijbrechts (Turtle Art) Deze uitgave is mogelijk gemaakt met steun van: Tekst- en beeldinbreng: Yvonne Molenaar Tekstredactie: Ida Schuurman Vormgeving: Endeloos Grafisch Ontwerp Fotografie: Mike Bink, Kropot en Endeloos Grafisch Ontwerp © 2013 Stichting Rijksmuseum Muiderslot 0 Inleiding: de roerige geschiedenis van het Muiderslot 5 Zeven eeuwen vol trots, tragiek en temperament 1 Floris de Vijfde – de held van het volk 8 Grondlegger van het Muiderslot 2 Het mooiste middeleeuwse kasteel van Nederland 14 De bouw van het Muiderslot Inhoud 3 Vernuftig bouwwerk vol onaangename verrassingen 19 Muiderslot als verdedigingsburcht 4 Er was eens… een romantisch kasteel 23 Muiderslot als woonhuis in de middeleeuwen 5 Bloed, angstzweet en ijselijke kreten 27 Muiderslot als rechtbank en gevangenis 6 Gedichten en liederen galmen tussen de slotmuren 31 Muiderslot als toonaangevende, inspirerende plek 7 Pracht en praal in het Hoge Huys te Muiden 37 Muiderslot als woonkasteel in de Gouden Eeuw 8 Tot in de pruimentijd! 41 De tuinen en boomgaarden van het Muiderslot 9 Te koop voor de sloop 47 Muiderslot als verwaarloosde steenklomp 10 Van kasteel tot volwassen rijksmuseum 51 Museum Muiderslot: architectuur, interieur en collectie 11 Water als vriend en vijand 57 Muiderslot in strijd tégen maar vooral mét het water 12 Beleef de geschiedenis in het echt! 61 Rijksmuseum Muiderslot: levendiger, transparanter en veelzijdiger dan ooit Slotwoord 63 Levendiger, transparanter en veelzijdiger dan ooit! Bijlage 1 65 Feiten (op schrift) met betrekking tot het Muiderslot Bijlage 2 68 Bouwheer en baljuwen van Amstelland, van Naarden en Gooiland, drosten van Muiden, kasteleins en slotvoogden en bestuurders van het Slot te Muiden. 4 INLEIDING: DE ROERIGE GESCHIEDENIS VAN HET MUIDERSLOT 0 Zeven eeuwen vol trots, tragiek en temperament Zeven eeuwen staat het Muiderslot in het water, uitkijkend over de Vecht, de Zuiderzee (nu het IJsselmeer), delen van Amsterdam, weilanden, molens en de bedrijvigheid in de haven en het stadje Muiden. Gedurende die jaren kreeg het Muiderslot kanonskogels te verduren en brandden haardvuren in de schouwen. Angst- en ridderzweet en de heerlijkste geuren van gebraden vlees met kruiden zweemden rond. IJselijke kreten van gemartelde ge- vangenen echoden tussen de dikke muren, evenals de klan- ken van sonnetten en vrolijk meerstemmig gezongen liede- ren. Tegenwoordig klinken vooral de opgewonden stemmen van kinderen die zich even ridder en jonkvrouwe wanen. Het Muiderslot was immer omringd door water: een gevaar- lijke vijand, maar bovenal een goede vriend en bondgenoot. Soms werd het Slot verwaarloosd door de mens, dreigde het verloren te gaan. Vaker werd het echter liefdevol verzorgd en opgeknapt. Zodat het nu staat te glimmen van trots voor de mensen die meer willen weten over zijn roerige bestaan. Jan Abrahamsz. Beerstraaten schilderde in 1658 dit winter- landschap met Muiderslot, zonder spits op de Noordertoren. Beerstraaten is lichtzinnig met de topografie omgesprongen: links zou Muiden behoren te liggen en rechts de Zuiderzee. Photo © The National Gallery, London 4 5 6 6 7 1 FLORIS DE VIJFDE – DE HELD VAN HET VOLK 1 Grondlegger van het Muiderslot Het verhaal van het Muiderslot begint – hoe kan het ook anders – in de middeleeuwen. De legendarische graaf Floris V gaf in 1285 de opdracht tot de bouw van de burcht. Hij koos een mooi, strategisch punt aan de rivier de Vecht, vlakbij de Zuiderzee. Vader vermoord Machtige vorst Floris was twee jaar toen zijn vader, rooms-koning Willem II Met man en macht veroverde Floris de fatale vijand van zijn – de beoogde keizer van het Noord-Europese Rijk – in 1256 vader: West-Friesland. Hij liet in West-Friesland vijf dwang- werd vermoord in zijn strijd tegen de West-Friezen. Dit maak- burchten bouwen om het volk te overheersen en zijn macht te diepe indruk op hem. De jonge Floris kreeg les van de be- te handhaven. In Medemblik kun je nog een deel van kasteel roemde schrijver Jacob van Maerlandt, die hem voorbereidde Radboud vinden; de andere vier burchten bestaan niet meer. op zijn leven als koningszoon. Samen lazen ze over de helden- Net als zijn vader werd Floris een machtige vorst. Hij heerste daden van Alexander de Grote en hoe deze zijn vermoorde over de gebieden die we nu Holland, West-Friesland en Zee- vader wreekte. Sindsdien wist Floris wat hem te doen stond! land noemen en had invloedrijke bondgenoten zoals Koning Edward van Engeland. Eerwraak! Op zijn twaalfde was Flo- ris meerderjarig en kon hij zich officieel graaf van Hol- land noemen. Tien jaar later werd hij tot ridder geslagen tijdens een toernooi in Den Bosch. De Nederlanden be- stonden in die tijd uit vele kleine gebieden, ieder met hun eigen machthebber. Een mooie uitdaging voor de ambitieuze ridder Floris. Meerdere grondgebieden kreeg hij in handen, maar Gravenportret van Willem II en dat was voor hem niet ge- West-Friesland omstreeks 1300 met de dwangburchten Floris V, dubbelportret uit een noeg. Hij wilde eerwraak! van Floris V; onder meer bij Egmond aan de Hoef, in de om- reeks Hollandse Gravenportret- De dood van zijn vader geving van Alkmaar, bij Wijdenes en kasteel Radboud in ten in het stadhuis van Haarlem. moest worden gewroken. Medemblik. Graf van zijn vader Niemand wist waar Willem II, de vader van Floris, begraven was. Floris zette alles op alles om het graf te vinden. Hij vond het en bracht zijn vaders lichaam naar Middelburg, om het daar in de kerk opnieuw te begraven. 8 Tol betalen Floris kon zakelijk een plaag zijn. Wie de rivier wilde bevaren, moest voortaan eerst flink tol betalen bij het Muiderslot. Dat zal de machtige bisschop van Utrecht - zijn grote vijand - niet leuk hebben gevonden. Daarmee kon Floris namelijk meteen controleren wie en wat er allemaal het bisdom van Utrecht in- en uitging. Oudste stukje papier met ‘Amstelredam’ Voor sommige schippers maakte Floris een uitzonde- ring. Zo ook voor de ‘mensen die wonen bij Amstel- redam’. Zij hoefden geen tol te betalen, schreef hij in een brief. Een beroemde brief, want het is het oudste stukje papier waarop de naam Amsterdam staat; toen nog een klein dorpje met de naam Amstelredam. De originele brief is te vinden in het Stadsarchief van Amsterdam. Grote broer in Den Haag Het Muiderslot kreeg er een ‘grote broer’ bij, die nóg beroem- der zou worden in de wereld: het Haagse Binnenhof met zijn imposante Ridderzaal. In 1290 maakte Floris dit paleis van zijn vader af, naar voorbeeld van de Westminster Hall in Lon- den. Daarmee had hij de eer van zijn vader definitief gered. Kaart van Holland omstreeks 1300 met waterwegen. Je ziet onder meer de rivier de Vecht tussen Utrecht en de Zuiderzee kronkelen. De held van het volk Wanneer Floris V het Muiderslot bezocht, kon hij rekenen op een groot feestmaal in de Ridderzaal. Hij was geliefd op het Slot en wist in korte tijd ook de bevolking voor zich te winnen. Dappere boeren en burgers verhief hij in de adelstand en gaf hij belangrijke bestuurstaken. Dit tegen het zere been van de heersende adel. ‘Schandalig!’ De slimme Floris legde dijken en wegen aan om het handelsverkeer te bevorderen en stelde sommige burgers vrij van belasting. Daardoor werden de boe- ren en burgers rijker en machtiger. Zo werd Floris V al gauw een held van het volk. Hij werd wel ‘der keerlen god’ (god van de boeren) genoemd. Bouwtekening van de Ridderzaal. 8 9 Ridderorde In 1279 had Floris zijn eigen ridderorde gesticht: de Souvereinde Orde van St. Jacob in Holland. De ridderslag van de eerste 12 ridders van de Orde vond plaats in Floris’ eigen Ridderzaal in Den Haag. Vijanden van Floris Intussen maakte Floris ook vijanden. Sommige edelen waren niet gecharmeerd van zijn vriendschap met het gewone volk. Bovendien pikte hij Amstelland (met het latere Amsterdam) en Nedersticht (waaronder Woerden) in van zijn aartsvijand de bisschop van Utrecht. Die kon zijn bloed wel drinken! Gevangene in zijn eigen Muiderslot De gevaarlijkste vijanden van Floris bleken dichterbij dan hij kon vermoeden. Een groep belangrijke edelen die voor Flo- ris werkten, beraamde in 1296 een complot tegen hem, in samenwerking met zijn voormalige bondgenoot de Engelse koning. Floris was namelijk overgestapt naar de Fransen! De Ridderzaal in Den Haag, nog altijd het hart van het Haagse Gijsbrecht van Amstel, Herman van Woerden en Gerard van Binnenhof waar de Nederlandse regering zetelt. Iedere derde Velsen nodigden Floris uit voor een valkenjacht. dinsdag van september – Prinsjesdag – rijdt de koning in zijn gouden koets naar deze imposante zaal om namens de rege- ring de troonrede voor te lezen. Daarin staan onder andere de beleidsplannen voor het komende jaar. Thuis in Den Haag Wanneer hij niet rondreisde door zijn rijk, woonde Floris V als een koning in Den Haag. Hij was getrouwd met Beatrijs van Vlaanderen en samen hadden zij zeven kinderen. Van alle kinderen werd alleen zoon Jan ouder dan tien jaar. Wie Den Haag bezoekt, vindt een standbeeld van ‘Jantje’ naast de Hofvijver. Hij wijst naar het Binnenhof, waar tegenwoordig de Nederlandse regering zetelt. Dag mijn lieve Jantje! Nog steeds zingen Nederlandse kinderen dit liedje over Jantje: “In Den Haag daar woont een graaf en zijn zoon heet Jantje.