Het Muiderslot Het

Het Muiderslot - Beleef zeven eeuwen geschiedenis in het echt! Het Muiderslot heeft de afgelopen zeven eeuwen heel wat meegemaakt: van ridders, graaf Floris, samenzweringen, slimme bouwtrucs en martelingen tot literaire feesten, P.C. Hooft, dichters en Het Muiderslot kunstenaars, vrolijk gezang, oorlogen, overstromingen, sloop en renovatie en de geleidelijke groei naar een volwaardig Rijksmuseum. Lees over de vele indrukwekkende hoogte- en dieptepunten in de roerige Beleef zeven eeuwen geschiedenis in het echt! geschiedenis van dit mooiste middeleeuwse kasteel van Nederland. Beleef zeven echt! eeuwen geschiedenis in het

www.muiderslot.nl Annick Huijbrechts & Yvonne Molenaar Het Muiderslot Beleef zeven eeuwen geschiedenis in het echt!

Annick Huijbrechts & Yvonne Molenaar

© 2013 Stichting Rijksmuseum Muiderslot Colofon Partners Auteur: Annick Huijbrechts (Turtle Art) Deze uitgave is mogelijk gemaakt met steun van: Tekst- en beeldinbreng: Yvonne Molenaar Tekstredactie: Ida Schuurman Vormgeving: Endeloos Grafisch Ontwerp Fotografie: Mike Bink, Kropot en Endeloos Grafisch Ontwerp

© 2013 Stichting Rijksmuseum Muiderslot 0 Inleiding: de roerige geschiedenis van het Muiderslot 5 Zeven eeuwen vol trots, tragiek en temperament

1 Floris de Vijfde – de held van het volk 8 Grondlegger van het Muiderslot

2 Het mooiste middeleeuwse kasteel van Nederland 14 De bouw van het Muiderslot Inhoud 3 Vernuftig bouwwerk vol onaangename verrassingen 19 Muiderslot als verdedigingsburcht

4 Er was eens… een romantisch kasteel 23 Muiderslot als woonhuis in de middeleeuwen

5 Bloed, angstzweet en ijselijke kreten 27 Muiderslot als rechtbank en gevangenis

6 Gedichten en liederen galmen tussen de slotmuren 31 Muiderslot als toonaangevende, inspirerende plek

7 Pracht en praal in het Hoge Huys te Muiden 37 Muiderslot als woonkasteel in de Gouden Eeuw

8 Tot in de pruimentijd! 41 De tuinen en boomgaarden van het Muiderslot

9 Te koop voor de sloop 47 Muiderslot als verwaarloosde steenklomp

10 Van kasteel tot volwassen rijksmuseum 51 Museum Muiderslot: architectuur, interieur en collectie

11 Water als vriend en vijand 57 Muiderslot in strijd tégen maar vooral mét het water

12 Beleef de geschiedenis in het echt! 61 Rijksmuseum Muiderslot: levendiger, transparanter en veelzijdiger dan ooit Slotwoord 63 Levendiger, transparanter en veelzijdiger dan ooit! Bijlage 1 65 Feiten (op schrift) met betrekking tot het Muiderslot Bijlage 2 68 Bouwheer en baljuwen van Amstelland, van Naarden en Gooiland, drosten van Muiden, kasteleins en slotvoogden en bestuurders van het Slot te Muiden. 4 INLEIDING: DE ROERIGE GESCHIEDENIS VAN HET MUIDERSLOT 0 Zeven eeuwen vol trots, tragiek en temperament Zeven eeuwen staat het Muiderslot in het water, uitkijkend over de Vecht, de Zuiderzee (nu het IJsselmeer), delen van Amsterdam, weilanden, molens en de bedrijvigheid in de haven en het stadje Muiden.

Gedurende die jaren kreeg het Muiderslot kanonskogels te verduren en brandden haardvuren in de schouwen. Angst- en ridderzweet en de heerlijkste geuren van gebraden vlees met kruiden zweemden rond. IJselijke kreten van gemartelde ge- vangenen echoden tussen de dikke muren, evenals de klan- ken van sonnetten en vrolijk meerstemmig gezongen liede- ren. Tegenwoordig klinken vooral de opgewonden stemmen van kinderen die zich even ridder en jonkvrouwe wanen.

Het Muiderslot was immer omringd door water: een gevaar- lijke vijand, maar bovenal een goede vriend en bondgenoot. Soms werd het Slot verwaarloosd door de mens, dreigde het verloren te gaan. Vaker werd het echter liefdevol verzorgd en opgeknapt. Zodat het nu staat te glimmen van trots voor de mensen die meer willen weten over zijn roerige bestaan.

Jan Abrahamsz. Beerstraaten schilderde in 1658 dit winter- landschap met Muiderslot, zonder spits op de Noordertoren. Beerstraaten is lichtzinnig met de topografie omgesprongen: links zou Muiden behoren te liggen en rechts de Zuiderzee. Photo © The National Gallery, London

4 5 6 6 7 1 FLORIS DE VIJFDE – DE HELD VAN HET VOLK 1 Grondlegger van het Muiderslot Het verhaal van het Muiderslot begint – hoe kan het ook anders – in de middeleeuwen. De legendarische graaf Floris V gaf in 1285 de opdracht tot de bouw van de burcht. Hij koos een mooi, strategisch punt aan de rivier de Vecht, vlakbij de Zuiderzee.

Vader vermoord Machtige vorst Floris was twee jaar toen zijn vader, rooms-koning Willem II Met man en macht veroverde Floris de fatale vijand van zijn – de beoogde keizer van het Noord-Europese Rijk – in 1256 vader: West-Friesland. Hij liet in West-Friesland vijf dwang- werd vermoord in zijn strijd tegen de West-Friezen. Dit maak- burchten bouwen om het volk te overheersen en zijn macht te diepe indruk op hem. De jonge Floris kreeg les van de be- te handhaven. In Medemblik kun je nog een deel van kasteel roemde schrijver Jacob van Maerlandt, die hem voorbereidde Radboud vinden; de andere vier burchten bestaan niet meer. op zijn leven als koningszoon. Samen lazen ze over de helden- Net als zijn vader werd Floris een machtige vorst. Hij heerste daden van Alexander de Grote en hoe deze zijn vermoorde over de gebieden die we nu Holland, West-Friesland en Zee- vader wreekte. Sindsdien wist Floris wat hem te doen stond! land noemen en had invloedrijke bondgenoten zoals Koning Edward van Engeland. Eerwraak! Op zijn twaalfde was Flo- ris meerderjarig en kon hij zich officieel graaf van Hol- land noemen. Tien jaar later werd hij tot ridder geslagen tijdens een toernooi in Den Bosch. De Nederlanden be- stonden in die tijd uit vele kleine gebieden, ieder met hun eigen machthebber. Een mooie uitdaging voor de ambitieuze ridder Floris. Meerdere grondgebieden kreeg hij in handen, maar Gravenportret van Willem II en dat was voor hem niet ge- West-Friesland omstreeks 1300 met de dwangburchten Floris V, dubbelportret uit een noeg. Hij wilde eerwraak! van Floris V; onder meer bij Egmond aan de Hoef, in de om- reeks Hollandse Gravenportret- De dood van zijn vader geving van Alkmaar, bij Wijdenes en kasteel Radboud in ten in het stadhuis van Haarlem. moest worden gewroken. Medemblik.

Graf van zijn vader Niemand wist waar Willem II, de vader van Floris, begraven was. Floris zette alles op alles om het graf te vinden. Hij vond het en bracht zijn vaders lichaam naar Middelburg, om het daar in de kerk opnieuw te begraven.

8 Tol betalen Floris kon zakelijk een plaag zijn. Wie de rivier wilde bevaren, moest voortaan eerst flink tol betalen bij het Muiderslot. Dat zal de machtige bisschop van Utrecht - zijn grote vijand - niet leuk hebben gevonden. Daarmee kon Floris namelijk meteen controleren wie en wat er allemaal het bisdom van Utrecht in- en uitging.

Oudste stukje papier met ‘Amstelredam’ Voor sommige schippers maakte Floris een uitzonde- ring. Zo ook voor de ‘mensen die wonen bij Amstel- redam’. Zij hoefden geen tol te betalen, schreef hij in een brief. Een beroemde brief, want het is het oudste stukje papier waarop de naam Amsterdam staat; toen nog een klein dorpje met de naam Amstelredam. De originele brief is te vinden in het Stadsarchief van Amsterdam.

Grote broer in Den Haag Het Muiderslot kreeg er een ‘grote broer’ bij, die nóg beroem- der zou worden in de wereld: het Haagse Binnenhof met zijn imposante Ridderzaal. In 1290 maakte Floris dit paleis van zijn vader af, naar voorbeeld van de Westminster Hall in Lon- den. Daarmee had hij de eer van zijn vader definitief gered.

Kaart van Holland omstreeks 1300 met waterwegen. Je ziet onder meer de rivier de Vecht tussen Utrecht en de Zuiderzee kronkelen.

De held van het volk Wanneer Floris V het Muiderslot bezocht, kon hij rekenen op een groot feestmaal in de Ridderzaal. Hij was geliefd op het Slot en wist in korte tijd ook de bevolking voor zich te winnen. Dappere boeren en burgers verhief hij in de adelstand en gaf hij belangrijke bestuurstaken. Dit tegen het zere been van de heersende adel. ‘Schandalig!’ De slimme Floris legde dijken en wegen aan om het handelsverkeer te bevorderen en stelde sommige burgers vrij van belasting. Daardoor werden de boe- ren en burgers rijker en machtiger. Zo werd Floris V al gauw een held van het volk. Hij werd wel ‘der keerlen god’ (god van de boeren) genoemd. Bouwtekening van de Ridderzaal.

8 9 Ridderorde In 1279 had Floris zijn eigen ridderorde gesticht: de Souvereinde Orde van St. Jacob in Holland. De ridderslag van de eerste 12 ridders van de Orde vond plaats in Floris’ eigen Ridderzaal in Den Haag.

Vijanden van Floris Intussen maakte Floris ook vijanden. Sommige edelen waren niet gecharmeerd van zijn vriendschap met het gewone volk. Bovendien pikte hij Amstelland (met het latere Amsterdam) en Nedersticht (waaronder Woerden) in van zijn aartsvijand de bisschop van Utrecht. Die kon zijn bloed wel drinken!

Gevangene in zijn eigen Muiderslot De gevaarlijkste vijanden van Floris bleken dichterbij dan hij kon vermoeden. Een groep belangrijke edelen die voor Flo- ris werkten, beraamde in 1296 een complot tegen hem, in samenwerking met zijn voormalige bondgenoot de Engelse koning. Floris was namelijk overgestapt naar de Fransen! De Ridderzaal in Den Haag, nog altijd het hart van het Haagse Gijsbrecht van Amstel, Herman van Woerden en Gerard van Binnenhof waar de Nederlandse regering zetelt. Iedere derde Velsen nodigden Floris uit voor een valkenjacht. dinsdag van september – Prinsjesdag – rijdt de koning in zijn gouden koets naar deze imposante zaal om namens de rege- ring de troonrede voor te lezen. Daarin staan onder andere de beleidsplannen voor het komende jaar.

Thuis in Den Haag Wanneer hij niet rondreisde door zijn rijk, woonde Floris V als een koning in Den Haag. Hij was getrouwd met Beatrijs van Vlaanderen en samen hadden zij zeven kinderen. Van alle kinderen werd alleen zoon Jan ouder dan tien jaar. Wie Den Haag bezoekt, vindt een standbeeld van ‘Jantje’ naast de Hofvijver. Hij wijst naar het Binnenhof, waar tegenwoordig de Nederlandse regering zetelt.

Dag mijn lieve Jantje! Nog steeds zingen Nederlandse kinderen dit liedje over Jantje: “In Den Haag daar woont een graaf en zijn zoon heet Jantje. Als je vraagt waar woont je pa, dan wijst hij Graaf Floris denkt op valkenjacht te gaan, maar wordt in met zijn handje. Met zijn vingertje en zijn duim, op zijn plaats daarvan gevangen genomen. Schoolplaat gemaakt hoed draagt hij een pluim. Aan zijn arm een mandje, dag door Nederlands bekende historieschilder J.H. Isings. School- mijn lieve Jantje!” platen werden gebruikt als illustratie bij verhalen.

10 Floris was daar uiteraard voor in, het was zijn geliefde hobby. Van Amstel en Van Woerden vluchtten daarna naar het bui- Plotseling namen de drie mannen Floris gevangen en werd tenland en verloren al hun bezittingen. Gerard van Velsen hij vijf dagen opgesloten in een kamer van… zijn eigen Mui- werd gevangen genomen, hij bekende en werd berecht. Ver- derslot! moedelijk is hij geradbraakt; een pijnlijke doodstraf waarbij de veroordeelde op een rad werd gebonden en zijn ledema- Met zwaardsteken vermoord ten werden gebroken. Dappere boeren hadden dit nieuws gehoord en trokken met een groot leger richting het Muiderslot om hun graaf te be- Muiderslot verwoest vrijden. Snel sloegen de ontvoerders met Floris op de vlucht, Na zijn dood werd zoon Jan de volgende graaf, maar Jan maar ver kwamen ze niet. Tien kilometer verderop, bij het dorp verbleef nog in Engeland. Floris’ grootste vijand de bisschop Muiderberg, wachtte een groep boeren uit Naarden hen op. van Utrecht zag zijn kans schoon. Hij haastte zich naar Mui- De geboeide Floris V probeerde te ontsnappen, maar zijn den, bestormde het Slot en maakte het naar verluidt ‘met paard viel in een sloot. Op dat moment heeft één van de de grond gelijk’. Gelukkig viel dat mee en werd het zo’n edelen – vermoedelijk Gerard van Velsen – hem lafhartig tachtig jaar later weer opgebouwd, anders zou dit verhaal met zwaardsteken vermoord. nu uit zijn.

Het allereerste Nederlandse geschiedenisboek Floris V wilde graag dat mensen over de geschiedenis konden lezen in gewone volkstaal. Tot dan toe versche- nen boeken in het Latijn. In zijn opdracht werd het aller- eerste Nederlandstalige geschiedenisboek geschreven. Spieghel Historiael door Jacob van Maerlant. Na zijn dood zette de beroemde schrijver Melis Stoke dit werk voort. Hij beschrijft in het Rijmkroniek van Holland te- vens het leven en de gewelddadige dood van Floris V.

De geboeide Graaf Floris V wordt bruut vermoord bij Muiderberg.

Valkenjacht en vrouwenjacht De valkenjacht was een grote happening, verbonden met vermaak, plezier en ‘vrouwenjacht’. In groot gezelschap reden de adellijke dames en heren uit op hun paarden, vergezeld door hun dienaars en de valkenier met zijn knechten. Je status bepaalde de vogelsoort die je meenam: een adelaar voor de keizer, giervalken voor een koning of koningin en slecht- valken en haviken voor de edelmannen en vrouwen. Aan een lange leren veter werden de getrainde roofvogels eropuit gestuurd om wild te vangen. Daarna barstte het feest los.

10 11

2 HET MOOISTE MIDDELEEUWSE KASTEEL VAN NEDERLAND 2 De bouw van het Muiderslot Vandaag de dag is het Muiderslot wereldberoemd als het mooiste én best bewaarde middeleeuwse kasteel van Nederland. Het begon zijn bestaan echter als een eenvoudige waterburcht: vier dikke muren met hoek - torens, omringd door een slotgracht. In de loop van de tijd verwierf het Slot zijn vernuftige bouwdetails en bijzondere staaltjes van vakmanschap.

Handboor, hakbijl en zaag Scheve toren van Muiden In zijn eerste vorm was het Muiderslot een soort ommuurd De Westertoren linksachter is de oudste, hoogste én scheef- kampement met vier hoektorens. De dikke muren boden be- ste toren van het Slot. Je moet maar liefst 83 treden omhoog, scherming aan de krijgstenten van de soldaten op de binnen- om de top te bereiken. Opvallend in de lager gelegen hoge plaats. De bouw van het oorspronkelijke Muiderslot duurde torenkamer zijn de verticale houten balken tussen de muren, nog geen tien jaar. Dat is snel, als je bedenkt dat alles puur die moesten voorkomen dat de muren scheefzakten. Deson- handwerk was. Er waren geen elektrische liften of hijskranen; danks is de Westertoren behoorlijk scheefgezakt; vorige eeuw de duizenden stenen, bouwmaterialen en gereedschappen dreigde de toren zelfs af te scheuren! De slotgracht werd toen moesten omhoog gehesen worden met touwen en katrol- gedempt en het gehele gebouw kreeg een zwaar cementen len. Een gat boren? Een balk op maat maken? Dat kostte wat korset. Sindsdien is de toren scheef maar wel stevig. zweetdruppels met handboor, hakbijl of zaag.

Dikke muren en ronde torens In 1285 begon de bouw op de zandgrond bij de rivier. Zand- grond is een solide, natuurlijke ondergrond waarop veel kas- telen zijn gebouwd. Eerst legden de bouwers een stenen on- dergrond van 32x35 meter, bijna een half voetbalveld. Daarna volgden de dikke muren, op sommige plekken wel 1,5 meter dik! Iedere hoekpunt kreeg een ronde toren die wat uitstak, zodat de wachters vanuit de torens de omgeving én de bui- tenmuren van het kasteel goed konden zien. Geen vijand kon ongezien naar boven klimmen.

Voorburcht met boerderijen en huisjes Voor de ingang van het kasteel, op de plek waar nu de tuinen zijn, bevond zich in de middeleeuwen een voorburcht: stallen, schuren, boerderijen en huisjes van werklieden met muren eromheen. Rondom het kasteel en de voorburcht kwam een dubbele gracht. De enige manier om in het kasteel te komen was via de voorburcht, over de houten ophaalbrug, door de grote poort.

Plattegrond van de bel-etage met restauraties in rood door architect Berden uit 1895.

14 Gebouwd, verwoest, vernieuwd en versleuteld De bouw van het Muiderslot begon eenvoudig: vier torens met muren ertussen. Daarna kreeg het enkele woonvertrekken.

De wraak van de bisschop van Utrecht zorgde voor vergaande verwoesting van het bouwwerk rond 1296.

Circa 80 jaar was het Slot niet meer dan een ruïne. Daarna (rond 1370) begon graaf Hertog Albrecht weer aan de opbouw van het kasteel tot de huidige vorm.

In de daaropvolgende eeuwen werd het Muiderslot continu verbouwd, vernieuwd en versleuteld. Zo kreeg het Slot hogere torens, een tweede woonvleugel en - omstreeks 1450 - leistenen daken in plaats van de kwetsbare rietdaken.

14 15 Een vliegende steiger of duiventil Bij sommige vensters vind je gaten in de buitenmuur, zogeheten kortelingsgaten. Daardoor kun je een balk (korteling of hordijs) naar buiten schuiven. Klim maar uit het raam, leg een plank over de balken en je hebt een vliegende steiger of balkon. Handig! Zo had je bij een vijandelijke aanval een extra weergang voor de verde- diging. In rustigere tijden ook prima uit te bouwen als duiventil of buitengemak.

Bouwpakket voor de doe-het-zelver De kap van de Westertoren werd gebouwd in de 14e eeuw. Dit was een precies werkje met kruisende balken en verbindingsbalken die als de spaken van een wiel de muren bijeen moesten houden. Iedere pen-en-gat had Overdekte weergang met kromme spantbenen van eiken- zijn eigen maat en alles moest precies in elkaar passen. hout en hordijzen in de muren. Dat konden de knappe ambachtslui wel in die tijd! Als een bouwpakket leverden zij de materialen aan vanuit Puntdak met isolatie hun werkplaats. De aanwijzingen - de zogeheten ‘tel- Waarom kreeg het woonhuis zo’n hoge steile houten kap? merken’- zijn nu nog zichtbaar; ze werden gekrast in het Dat was om te voorkomen dat water, sneeuw of hagel door hout, zodat een beetje doe-het-zelver het geheel precies het dak sloeg. Het glijdt nu gewoon naar beneden. De ruimte in elkaar kon zetten. onder de kap was tevens een prima isolatielaag: in de zomer werd het zo niet te warm, in de winter niet te koud.

Duurzaam bouwen Zelfs in de middeleeuwen werd al duurzaam gebouwd. Een goed voorbeeld daarvan zijn de traptreden die je op sommige plekken tegenkomt. Stenen (wenteltrap)treden, met daarop ingelegd houten planken. Bij slijtage bleven de stenen liggen en hoefden alleen de planken vervangen te worden.

Bos met kromme bomen Opvallend in de overdekte weergang boven de Slotkeuken zijn de gebogen balken (spantbenen) onder de kap. Deze zogeheten ‘krommers’ werden gemaakt door eikenbomen met warmte te bewerken of door de bomen van jongs af aan krom te trekken. Dat moet een vreemd gezicht zijn geweest, zo’n bos met kromme bomen! Vanaf 1550 werd deze techniek alleen nog gebruikt in de scheepsbouw.

16 Buitengemak aan de Noordertoren, gemaakt met behulp van uitschuifbare balken ofwel kortelingen. Gravure uit de 18e eeuw van C. Pronk.

16 17

3 VERNUFTIG BOUWWERK VOL ONAANGENAME VERRASSINGEN 3 Muiderslot als verdedigingsburcht Vanaf het begin kreeg het Muiderslot een belangrijke taak mee: verdedigen! Het moest bescherming bieden aan de bewoners en het omringende land, dus vijanden buitenshuis houden. Daartoe bevat het Slot heel wat doortrapte bouwtechnieken en slimme vondsten. Het leek een eenvoudig kasteel, totdat je het probeerde te veroveren!

meer uit, wat nóg beter zicht geeft op de buitenmuren en de De kogels en pijlen suizen je om de oren weg naar het Slot. Niemand kon ongemerkt dichtbij komen. Dapper ga je ten strijde, maar onopvallend het Slot na- In de torenmuur zitten veel kijk- en schietgaten en zelfs een deren is onmogelijk. Zodra de wachters jou zien aanko- zeldzaam dubbel uitgevoerd kijkgat: deze biedt tegelijk zicht men, blazen ze alarm en halen ze de houten ophaalbrug op het begin- én het eindpunt van de ophaalbrug. Daarnaast op. Even rustig nadenken ‘wat nu?’ is er niet bij, aangezien bevindt zich een schietgat voor een haakbus, een middeleeuws maar liefst 48 schietgaten op je zijn gericht. De kogels en handkanon. pijlen suizen je om de oren! Kantelen met slimme schietgaten Muren vol kijk- en schietgaten Een kasteel is geen kasteel zonder kantelen. Bovenop de De wachters van het Muiderslot woonden in de Zuidertoren, muren en torens vind je deze ‘blokken’ van steen, waarachter die daarvoor was uitgerust met strozakken, een schouw en de soldaten zich konden verschuilen. In de kantelen zijn een gemakje (wc). Deze Zuidertoren - als je voor de poort schietgaten gemaakt. Deze zijn in het midden iets ronder staat de toren linksvoor - is niet rond zoals de overige drie en ze lopen scherp toe. De ronding geeft het wapen meer torens, maar expres ovaal gebouwd. Daardoor steekt hij iets bewegingsvrijheid om goed te kunnen richten.

Dat is pas een warm welkom! Terwijl je met je soldaten de brug oversteekt, hoor je bo- ven je gegniffel. ‘Dat is vreemd’, denk je nog. Dan klinkt een commando en… Splash! Een stortvloed van hete smurrie en stenen valt over jullie heen. Paniek breekt uit; het enige wat je kunt denken is: wegwezen!

Mezekouw uniek in Nederland! De Poorttoren vormde het hart van de verdediging van het Muiderslot. De regiekamer, van waaruit de soldaten werden gecontroleerd en instructies kregen. Topstuk van de Poorttoren is de mezekouw recht boven de poort: drie grote werpgaten waardoor de vijand letterlijk op een warm onthaal werd getrakteerd. In plaats van hete olie en pek zal vaker een

De mezekouw van het Muiderslot: qua omvang en grootte uniek in Nederland!

19 lading keien, bakstenen en hete keukenbrij naar beneden zijn gestort. Dat was immers goedkoper. Qua omvang is deze mezekouw uniek in Nederland. Ernaast zit bovendien nog een verborgen werpgat. Niet zichtbaar van onderen, maar dankzij een knik in het kanaal ook precies doeltreffend.

Nu is het een makkie, denk je. Je staat op de binnenplaats en denkt: ‘Nu is het een makkie. Ik loop de Zuidertoren in, versla de wachters daar. Daarna storm ik via de weergang door naar de Poorttoren, sabel ook daar de soldaten neer, dan heb ik de complete verdediging verslagen. Mijn troepen kunnen daarna fluitend het Slot binnenwandelen en innemen.’ Dat had je gedacht!

Gefopt! geen deur of trap te vinden! Om te voorkomen dat de vijand bij een overval het gehele kasteel in één keer kon overmeesteren, was het kasteel in stukken opgedeeld. Niet overal was een doorgang. Wie zich bijvoorbeeld de Poorttoren had binnengevochten en dacht door te stormen naar de strategisch gelegen Zuidertoren, kwam van een koude kermis thuis. Geen deur te vinden aan het eind! De weergang naar de Zuidertoren liep expres dood tegen de muur. Liep je beneden de Zuidertoren in, het verblijf van de brugwachter, dan kon je ook meteen weer omkeren. Er was geen trap naar boven! Met een beetje pech belandde je zelfs via het luik in de vloer in de vergeetkerker.

Zelfs de wenteltrap is doortrapt De Zuidertoren was alleen maar te bereiken via de Wester- toren. En laat de Westertoren nou ‘toevallig’ de lastigst inneembare toren zijn! De Westertoren is de hoogste to- ren en is duidelijk ook gebouwd voor de verdediging. Zelfs de wenteltrap is ‘doortrapt!’ Deze nauwe trap bevat maar liefst 83 ongelijke(!) treden en draait rechtsom. Dat is geen toeval. Probeer als vijand, met je zwaard in je rechterhand, maar eens soepel omhoog te klimmen op zo’n trap, terwijl je tegelijkertijd de klappen van bovenaf moet afweren. Onhandige trap? Ja! Speciaal voor de verdediging!

20 Zo werkt een haakbus ‘Schuif het losse kruit in de loop, goed aanstampen en met een prop op zijn plek houden. Duw dan de stenen kogel ervoor, steek de lont aan en KABOEM! O ja, zoek eerst dekking!’ Kanonnen waren bijna net zo gevaarlijk voor de schutters als voor de vijand. Een kleine vergissing met het buskruit kon een enorme ontploffing opleveren. Een ander gevaar vormde de enorme terugslag na de explosie. Daarom zat er een haak aan de loop van het kanon. Deze drukte je vast in de houten balk van het schietgat, om zo de terugslag te beperken.

Kloten gaan dwars door de muren Aan het eind van de middeleeuwen, rond 1500, kwamen de zogeheten ‘kloten’ in gebruik: stenen kanonskogels met een vernietigende slagkracht. Daar was geen kasteelmuur tegen opgewassen. De eerste kogels drukten de steenmassa los en de volgende serie kogels brak er dwars doorheen. Daarmee verloor het Muiderslot zijn belangrijke verdedigende taak.

Havenstad Amsterdam Vanaf 1477 nam de stad Amsterdam de verantwoordelijkheid voor het onderhoud en de bezetting van het Slot. Het ging dienen ter beheersing van Amsterdam en het omringende gebied. Ook bewaakte het de toevoerweg vanuit het oosten naar de stad. Daardoor kon Amsterdam uitgroeien tot belangrijke havenstad.

De Zeemeermin van Muiden Een middeleeuwse legende luidt: Een stel vissers uit Muiden vingen op een dag een zeemeermin in hun net- ten. Zij weigerden haar de vrijheid terug te geven. De zeemeermin wist te ontsnappen en sprak al zingend een vloek uit over Muiden, waardoor Muiden altijd klein zou blijven en Amsterdam groot zou worden:

Muden sal Muden bliven Muden sal noit becliven (groter worden) Een grooter wasdom (groei) blijft alleen An Y en Amstelstadt verpand

Onhandige trap? Ja! Speciaal voor de verdediging!

20 21 22 ER WAS EENS… EEN ROMANTISCH KASTEEL 4 Muiderslot als woonhuis in de middeleeuwen Het klinkt als een sprookje: wonen in een kasteel als een ridder of jonkvrouwe. Een kasteel in de middeleeuwen was echter totaal niet spannend of romantisch; het was vooral koud, donker, tochtig en saai. Niet bepaald de droomplek voor ‘ze leefden nog lang en gelukkig’.

Ramen van varkensblaas De dikke bakstenen muren werden vaak vochtig en de ramen waren niet van glas, maar van varkensblaas gemaakt. Daglicht en frisse lucht kwamen spaarzaam naar binnen via de smalle schietgleuven. ’s Winters kon je daar een plank voor plaatsen of een lap koeienhuid tegen de kou, maar het bleef tochten.

Op zoek naar warmte en licht Omdat het moeilijk was een ruimte warm en aangenaam te maken, werd een beperkt aantal kamers van het Slot ingericht als woonruimte. Deze kamers kregen een open vuurplaats, de schouw. Mensen kropen bij de warmte en het licht van de schouw bijeen, vertelden elkaar verhalen en gingen vroeg sla- pen. Voor extra verlichting kon je fakkels en olielampjes bran- den en potjes met varkensvet; al gaven die laatste niet veel licht. Ze stonken vooral. Een grote zaal als de Ridderzaal (inhoud van 600 m3) was im- posant, maar lastig te verwarmen. Alleen bij speciale gelegen- heden werd de grote zaal warm gestookt, uitbundig versierd en gevuld met muziek, eten, drank en mensen.

Stevige, functionele meubelen De zalen van het kasteel waren kaal en de schaarse meubelen stevig en functioneel. Iedereen zat op houten banken, alleen de adel bezat luxere zetels. In de vensteropeningen waren letterlijk ‘vensterbanken’ gemaakt, waarop de mensen konden zitten om met elkaar te babbelen bij daglicht. Kasten bestonden nog niet, spullen en kleding werden bewaard in grote houten kisten.

Het lijkt schemerig, maar de huidige Bisschopskamer is nu goed verlicht vergeleken met toen, dankzij grote ramen. De venster- banken vormden zomers een prima zitplek dankzij het binnen- vallende licht en het mooie uitzicht.

22 23 Op je gemakje zitten Bij de woonruimten hoorden Om je vingers bij af te likken gemakjes oftewel wc’s. Het Mui- De geur van vers brood zweemde dage- derslot heeft er nu nog negen. lijks vanuit de bakkerij door de gangen Gemakjes hingen buitenboord en kamers. Zo gebruikten de koks bij- en hadden doorgaans geen deur. voorbeeld ronde hompen brood als bord, Mensen deden hun behoefte dus daarop werden sauzen, soepen en jus open en bloot met elkaar. Op het gegoten waarna je de maaltijd met bord gemakje kon je gesprekken ge- en al kon opeten. Om je vingers bij af te woon voortzetten. Tegelijkertijd likken! Letterlijk, want bestek kwam je plonsde alles naar beneden de weinig tegen in die tijd. Vlees werd lek- slotgracht in als voedsel voor de ker van het bot gekloven en je kon in het vissen. Bij vrieskou bleef het een door water omgeven Muiderslot vast tijdje lekker stinken op het ijs. Re- ook veel verse vis van de graat happen. gelmatig kwam een veegploeg de gracht stevig uitbaggeren. Dat was hard nodig!

Bijzondere waterput De waterput op de binnenplaats – in de muur bij de stenen trap – voorzag in redelijk schoon regen- water, op natuurlijke wijze gefilterd door het zand. Het was een bijzondere put, want hij was vanuit drie punten bereikbaar: vanaf de binnenplaats uiteraard, maar ook vanuit de bakkerij in de kelder én vanuit de daarboven gelegen keu- ken. Een slimme vorm van waterleiding. Om het water drinkbaar te maken, kon je het koken en aanlengen met bier of wijn. Vaker werd tegen de dorst gewoon pure wijn gedronken, zowel door de volwassenen als de kinderen. Dat zal een vrolijke boel zijn geweest.

Poepen, slapen en vrijen met z’n allen De mensen in de middeleeuwen hadden een heel ander idee over wat ‘privé’ was. Of eigenlijk: er was helemaal geen privacy. Slapen deed je gezamenlijk – met meerdere bewoners - in een groot bed in de woon- kamers. Lekker warm, dat wel. Ook jezelf wassen, naar de wc gaan en vrijen gebeurde in aanwezigheid van anderen. Voor afzondering waren de mensen zelfs angstig. In je eentje kon je verleid worden door de duivel, waardoor je in de hel kwam. Samen met anderen kon je de verleidings- Bij gebrek aan kranen en leidingen, toch een technieken van de duivel beter weerstaan. efficiënte manier om water te verspreiden.

24

De baljuw, hoofdbewoner van het Slot Al in de tijd van Floris diende het Slot als ambtswoning van de ‘baljuw’, de plaatsvervanger van de graaf of landsheer. De bal- juw moest het gebied besturen en beschermen. Hij was belast met de rechtspraak, het innen van boetegeld en het tijdelijk opsluiten van misdadigers. Daarnaast was hij ‘kastelein’, oftewel gastheer en beheerder van het Slot. Zo’n vijf eeuwen lang, tot het jaar 1795, hebben meer dan vijftig baljuws met hun familie het Muiderslot bewoond. Voltijds of deeltijds. Sommige betrokken het Slot alleen in de zomermaanden. Zij lieten ’s winters de honneurs waarnemen door een slotbewaarder.

De heraut In de middeleeuwen herbergde het Slot ook soldaten. Personeel en arbeiders woonden in het Slot of in de voorburcht. Een andere belangrijke bewoner van het kasteel was de heraut. Deze verbleef in de poorttoren. De heraut wist alles van wapen- schilden en vlaggen. Zijn kennis schreef hij op en tekende hij in een wapenboek. De heraut wist dus ook – aan de kleding, wapenschilden en pluimen op de helmen te zien – welke vriend of vijand eraan kwam, zodat deze op passende wijze verwel- komd kon worden.

De kapelaan Als het Muiderslot een slotkapelaan heeft gehad, verbleef die direct boven de poort in de zogeheten ‘Michaelskapel’. Michael is immers de bewaker van de hemelpoort. Het was reuze- handig, zo’n huiskapel waar de edellieden meteen kon- den biechten. Of je nu vloek- te, andermans vrouw ver- leidde of te veel dronk, het was allemaal geen ramp. Na wat gebeden of het betalen van een boete aan de kerk was je geweten weer zuiver en de duivel verdreven.

Het familiewapen van Floris V herken je aan de leeuw en de kleuren rood en geel. In het Muiderslot vind je deze uiteraard in de Herautenkamer.

24 25 De kerker onderin de hoge Westertoren. 26 5 BLOED, ANGSTZWEET EN IJSELIJKE KRETEN 5 Muiderslot als rechtbank en gevangenis Zo moeilijk als je als vijand het Muiderslot in kwam, zo lastig kwam je er ook uit. Een ideale gevangenis! Door de eeuwen heen zijn heel wat bloedspetters, tranen en zweetdruppels gevallen in het Slot. Als je goed luistert, hoor je nog de ijselijke kreten tussen de muren echoën.

Ontsnappen was onmogelijk Het bewijs der bewijzen Had graaf Floris V geweten dat hij zelf nog eens gevangene “Jij zegt dat je onschuldig bent? We zetten duimschroe- zou zijn in zijn eigen kasteel, dan had hij vast wat geheime ven op je duimen en draaien die eens flink aan tot ze uitgangen laten bouwen! Helaas hadden zijn bouwers per- blauw zien. Je vindt jezelf nog steeds onschuldig? Dan fect werk geleverd. Ontsnappen was onmogelijk. Graaf Floris rekken we je eens flink uit op de pijnbank zodat je je werd, net als gevangenen van adel en gijzelaars, in een toren- spieren en pezen voelt afscheuren. Weet je nog steeds kamer van het kasteel opgesloten. Een gijzelaar was bijvoor- zeker dat je onschuldig bent..?” De kans is groot dat je beeld een edelman die tijdens een gevecht gevangen was ge- – tussen al je geschreeuw en gehuil door – toch maar nomen en werd teruggegeven tegen losgeld of grondgebied. bekent. Logisch! Bizar genoeg werd zo’n bekentenis na marteling juist beschouwd als ‘het bewijs der bewijzen’. Donkere, kille kerkers De meeste gevangenen belandden in de donkere, kille kerkers van het Slot. Wie hier zat was meestal in afwachting van zijn Lichte straffen vonnis en definitieve straf. Lange opsluiting kwam eigenlijk In de Ridderzaal was het niet altijd feest, er hebben zich ook niet voor. Je kunt je voorstellen dat zelfs de stoerste mannen heel wat spannende momenten voorgedaan. De rechtspraak! hier vol angstzweet in de boeien hebben gezeten. Wie schuldig werd bevonden aan een licht vergrijp, kreeg een boete, werd (tijdelijk) verbannen of moest vergiffenis vragen. Gloeiende vuurpook Soms moest de schuldige betalen in goederen; nieuwe stenen In de middeleeuwen werd volop gemarteld. Alleen kinderen voor de kapotte kasteelmuur bijvoorbeeld. Dan droeg hij letter- onder de 14 en zwangere vrouwen werden ontzien. Had je een lijk ‘zijn steentje bij’. ander geloof of afwijkende manier van leven? Dan brachten ze je op andere gedachten door bijvoorbeeld een gloeiende Zeg maar dag met je handje vuurpook op je huid te laten schroeien en inbranden. Ook een Straffen voor zwaardere vergrijpen waren niet misselijk. In bekentenis werd vaak met martelen afgedwongen. de middeleeuwen werden zogeheten ‘spiegelende straffen’ opgelegd. Oog om oog, tand om tand. Probeerde je te vluch- ten? Hup, je voet werd afgehakt. Diefstal? Zeg maar dag met je handje! Lijfstraffen als geseling, brandmerken, het afhakken van ledematen en de strop (doodstraf) waren alledaags, en zorgden ervoor dat je wel twee keer nadacht voordat je een misdaad beging.

Voor de bezoekers van het Muiderslot is de kerker tegen- woordig verlicht. Op de voorgrond zie je een voetklem waarin de gevangene met zijn voeten werd vastgezet.

26 27 Langdurige opsluiting, daar deden ze niet aan in de Middeleeuwen. De voorkeur ging uit naar – veelal pijnlijke – spiegelende straffen.

Iemand op de pijnbank leggen Er stond vroeger een pijnbank in de keuken van het Muiderslot. Aan zijn handen en voeten werd de gevangene steeds verder uit elkaar gerekt. Te- genwoordig betekent de uitdrukking ‘iemand op de pijnbank leggen’ nog steeds: iemand pittig ondervragen. Doorgaans zonder de fysieke kwellin- gen die daarmee gepaard gingen.

Laat ik mijn geld rollen, of mijn hoofd? Vrijwel iedere straf was afkoopbaar, als je maar genoeg geld neertelde. In de Ridder- zaal staat nu nog een houten betaaltafel met kalkstenen blad. Het verschil tussen een munt van zilver en eentje van nikkel is daar- op goed hoorbaar. Valsemunters werden dus meteen ontmaskerd.

28 De vergeetkerker In de vloer van de Zuidertoren zit een luik. Onder dat luik bevindt zich een zogeheten vergeetkerker. Via een rond gat onder het luik, het ‘Angstloch’, werden gevangenen voor onbepaalde tijd opgeborgen. Ontsnappen was onmogelijk.

De bloedvlek van Floris Graaf Floris V zat volgens de oude verhalen gevangen in de torenkamer die nu de Floriskamer heet. ‘Zijn bloed blijft altijd in de vloer zitten: hoe je ook poetst en boent, de bloedvlek komt altijd weer terug’, werd later verteld. Spannend! Maar het is een mooi fantasieverhaal. Deze torenkamer bestond nog niet in zijn tijd; bovendien werd Floris niet in het Slot, maar buiten gedood.

De versterkte deur naar de Floriskamer. Opgeborgen onder de grond, onzichtbaar en onhoorbaar. Als gevangene zul je doodsbang zijn dat je vergeten wordt.

28 29 De P.C. Hooftkamer op de bel-etage van de Oostertoren. 30 6 GEDICHTEN EN LIEDEREN GALMEN TUSSEN DE SLOTMUREN 6 Muiderslot als toonaangevende, inspirerende plek Vrolijke tijden braken aan voor het Muiderslot met de komst van P.C. Hooft. Het Slot kreeg een hoognodige op- knapbeurt, werd van binnen comfortabel ingericht en gedichten, sonnetten en liederen galmden tussen de oude slotmuren. Buiten spreidden tuinen en boomgaarden zich uit. P.C. Hooft was niet alleen de beroemdste bewoner van het Slot, hij is ook de voornaamste reden dat het Muiderslot vandaag de dag nog bestaat.

De Hollandse Shakespeare Pieter Corneliszoon Hooft was de zoon van de Amsterdamse burgemeester C.P. Hooft. In mei 1609 werd hij benoemd tot drost van Muiden en baljuw van het Gooiland. Hij bewoonde het Muiderslot gedurende 38 jaar en schreef vele brieven en documenten. Daardoor weten we veel van zijn tijd.

Het moment dat Hooft wordt beëdigd tot drost van Muiden. Ten overstaan van oud- burgemeester van Muiden Lammert Rijckxz. Schildering: A.B.J. Sterck (1865)

In het rustgevende, inspirerende Muiderslot groeide P.C. Hooft uit tot ‘De Hollandse Shakespeare’. Van achter zijn lessenaar in zijn werkkamer in de Oostertoren had hij prachtig uitzicht op de toenmalige Zuiderzee en op de jonge aanplant van de tuinen en boomgaarden rondom het kasteel. Hier schreef hij zijn be- roemde gedichten, sonnetten, geschiedenisboeken, brieven en toneelstukken.

Feesten, muziek, zang en spel Een bonte verzameling van literaire vrienden, geleerden en kun- stenaars bezocht het Muiderslot, vooral tijdens de zomer. P.C. Hooft nodigde zijn vrienden veelvuldig uit, want vergeleken met Amsterdam was het op het Slot nogal stil en eenzaam. Of In dit werkvertrek van P.C. Hooft ontstonden beroemde ge- zoals hij in een van zijn brieven schreef: ‘De eene dagh is gelijck dichten, sonnetten, toneelstukken en vele andere werken den ander’. van Hooft.

30 31 In de Ridderzaal werd naar hartenlust poëzie voorgedragen, Later zouden deze individuele, toonaangevende schrijvers, gezongen, muziek gemaakt, toneel gespeeld, gediscussieerd wetenschappers, bestuurders, rechtsgeleerden en kunste- en - naar het zich laat raden - voortreffelijk gedineerd. Alle naars als een culturele groep worden beschouwd; ze gingen gasten lieten zich graag betoveren en inspireren door deze in de 19e eeuw de Nederlandse cultuurgeschiedenis in als de prachtige omgeving. ‘Muiderkring’.

‘Neêrlands Dicht’rei, vereenigd bij den ridder Hooft, op het Slot te Muiden’. Dit monumentale stuk van portretschilder J.A. Kruseman werd in 1852 tentoongesteld in Amsterdam. De belangrijkste dichters en geleerden uit de vriendenkring van Hooft: v.l.n.r. Jacob Cats, Constantijn Huygens, Laurens Reael, Anna Roemersdochter Visscher, P.C. Hooft, Joost van den Vondel, Roemer Visscher, Maria Tesselschade, Caspar van Baerle en Daniël Heinsius.

32 Muiderkring De latergenoemde Muiderkring werd gevormd door onder andere:

Koopman en dichter Roemer Pieterszoon Visscher, zijn dochter Maria Tesselschade (Tes- seltje), dichteres en graveerster, en haar zus de dichteres Anna Roemer Visscher. Vooral Maria was veelvuldig op het Muiderslot te vinden en middelpunt van de bijeenkomsten. Muzikanten als Dirk Sweelinck, organist van de Oude Kerk in Amsterdam en zangeres Francesca Duarte zorgden voor de muzikale aankleding.

Constantijn Huygens – een van de grootste dichters uit de 17e eeuw, tevens geleerde, componist en diplomaat – kon het goed vinden met P.C. Hooft en Maria Tesselschade. Huygens was secretaris van drie prinsen van Oranje (Frederik Hendrik, Willem II en Wil- lem III).

Jacob Cats, volksdichter van Nederland, jurist en politicus. Schreef o.a. didactische gedich- ten. Het Catshuis in Den Haag – waar hij tot aan zijn dood verbleef – is nu de ambtswo- ning van de Nederlandse minister-president.

Hugo de Groot, rechtsgeleerde en schrijver, in Europa ook beroemd als de geleerde Grotius. Belangrijk adviseur van raad- pensionaris Van Oldenbarnevelt. Schreef (in 1625) ’Over het recht van oorlog en vrede’. Daarin legt hij de basis voor het volkenrecht. Hugo de Groot zat sinds 1619 voor landverraad gevangen in Slot Loevestein en wist spectaculair te ontsnappen in een boekenkist.

Deze kist was vermoedelijk van Hugo de Groot’s vriend Gerardus Vossius, theoloog, geleerde en goeverneur van Nederlands- Indië. Hij richtte samen met zijn vriend Casper Barlaeus in 1631 de illustere school, het Athenaeum Illustre van Amsterdam op. Dit wordt algemeen beschouwd als de voorloper van de Universiteit van Amsterdam.

Deze dichter en schrijver Caspar van Baerle, Casparus of Casper Barlaeus was tevens zeer goed bevriend met P.C. Hooft. Hij was weduwnaar en (evenals Huygens en Bredero) ‘aanbidder’ van Maria Tesselschade. Later bekoelde de vriendschap met Hooft; Van Baerle leed aan depressies en waanbeelden en pleegde vermoedelijk zelfmoord. Hij werd begraven in de Nieuwe kerk op de Dam in Amsterdam.

Joost van den Vondel schreef zijn grafschrift: Hier sluimert Baerle neffens Hooft. Geen zerk hunn’ glans noch vrientschap dooft. Joost van den Vondel was kousenverkoper in de Amsterdamse Warmoesstraat, maar vooral beroemd dichter en toneelschrij- ver. Beroemdste toneelstukken zijn o.a. Gijsbrecht van Aemstel en Lucifer. Hij schreef veel religieuze en hekeldichten. Het Vondelpark in Amsterdam is naar hem vernoemd.

Ook gerekend tot de Muiderkring: Laurens Reael, bewindhebber van de VOC en lid van de Rederijkerskamer d’Eglantier en de jong overleden dichter en toneelschrijver Gerbrand Bredero.

32 33 Opvissen van portiervrouw en zoete broodjes bakken Het was de 17e eeuw, oftewel de ‘Gouden Eeuw’ en de men- P.C. Hooftprijs sen en het land werden rijker. Uit brieven weten we dat de Pieter Corneliszoon Hooft heeft veel betekend voor de slimme P.C. Hooft telkens weer een nieuwe strategie verzon Nederlandse literatuur. Niet voor niets is de belangrijk- om geld los te weken vanuit de Haagse rekenkamer. Daar- ste prijs voor Letterkunde in Nederland naar hem ver- mee kon hij zijn Slot verder opknappen. Zo schonk hij de noemd: de P.C. Hooftprijs. Dé oeuvreprijs voor Neder- rekenmeesters kostbare Braziliaanse suikerbroden om ze landstalige schrijvers en dichters. gunstig te stemmen - hij bakte dus letterlijk ‘zoete broodjes’. Bovendien vroeg hij extra beloning voor activiteiten die offi- cieel niet tot zijn taak behoorden. Eén daarvan: het opvissen van de portiersvrouw uit de slotgracht! Gouden eeuw dankzij VOC Hollanders waren avonturiers en ontdekkingsreizigers. Ze reisden met hun schepen de hele wereld rond, ont- dekten nieuwe gebieden en lieten daar hun vermaarde handelsgeest op los. In 1602 bundelden de handelscom- pagnieën en kooplieden hun krachten in de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC). Daarna groeide de handel in specerijen, koffie, suiker, tabak en andere in- heemse gewassen explosief. De Republiek groeide uit tot een zeer welvarend land. Ook schilderkunsten, we- tenschap en letteren floreerden als nooit tevoren.

P.C. Hooftstraat in Amsterdam Je komt de naam P.C. Hooft nog regelmatig tegen in het dagelijkse leven. Wie Amsterdam bezoekt, moet zeker even een kijkje nemen in de P.C. Hooftstraat. Het is de beroemdste, meest luxe winkelstraat van Nederland. Hier komen Nederlandse en buitenlandse beroemdhe- den om te winkelen en gezien te worden.

Schouw met een blazoen van rederijkerskamer d’Eglantier. Re- derijkerskamer was de benaming voor een dichtgenootschap van burgers (rederijkers) in de 15e en 16e eeuw. Het wapenschild bevat de lijfspreuk ‘In Liefde Bloeyende’; verwijzend naar het lijden van Christus én naar de bloei van de eglantier.

34 Sonnet van Hooft

(opgedragen aan zijn afwezige verloofde Christina van Erp, met wie Hooft in 1610 in het huwelijk zou treden)

Geswinde Grijsart die op wackre wiecken staech, De dunne lucht doorsnijt, en sonder seil te strijcken, Altijdt vaert voor de windt, en ijder nae laet kijcken, Doodtvijandt van de rust, die woelt bij nacht bij daech;

Onachterhaelbre Tijdt, wiens heten honger graech Verslockt, verslint, verteert al watter sterck mach lijcken En keert, en wendt, en stort Staeten en Coninckrijcken;

Voor ijder een te snel, hoe valtdij mij soo traech? Mijn lief sint ick v mis, verdrijve’ jck met mishaeghen De schoorvoetighe Tijdt, en tob de lange daeghen Met arbeidt avontwaerts; vw afzijn valt te bang.

En mijn verlangen can den Tijdtgod niet beweghen. Maer ‘t schijnt verlangen daer sijn naem af heeft gecreghen, Dat jck den Tijdt, die jck vercorten wil, verlang.

34 35 36 7 PRACHT EN PRAAL IN HET HOGE HUYS TE MUIDEN 7 Muiderslot als woonkasteel in de Gouden Eeuw De dag dat P.C. Hooft zijn intrek nam in het Muiderslot, was het kasteel in slechte toestand. Hij liet meteen onder- houd uitvoeren aan de beschadigde daken, goten, muren en ramen. Met de komst van zijn tweede vrouw, Leonora Hellemans, werd de oude middeleeuwse burcht verbouwd tot een mooi woonkasteel, aangepast aan het woon- comfort van de Gouden Eeuw. Liefkozend noemde Hooft zijn vernieuwde woning: het Hoge Huys te Muiden.

Aangename luxe en comfort! De schouw als pronkstuk Beide echtelieden waren gewend aan het comfort van hun Centrale plek in de woonkamers was nog steeds de schouw, Amsterdamse herenhuizen op de Keizersgracht (ter hoogte de belangrijkste bron van warmte en licht. In deze tijd voor- van het huidige nummer 65). Zij wensten dezelfde luxe van al ook een echte blikvanger! Zo hingen bij de schouw vaak hun ‘zomerverblijf’ in Muiden. Het Slot kreeg grote ramen prachtige festoenen van bloemen uit de tuin. Dankzij hou- waar eerst schietgleuven zaten, helderwitte binnenmuren en ten banken met omklapbare rugleuning kon je zelfs kiezen kloosterkozijnen. Op de binnenplaats kwam een overdekte of je met je rug of met je gezicht naar het warme vuur wilde wachtruimte. zitten. Zonder het meubel te hoeven verschuiven. Voor het branden van de houtblokken werd gebruik gemaakt van ko- peren vuurbokken. Raar maar waar: deze brandijzers waren vaak de meest kostbare voorwerpen in een vertrek!

Rechts de overdekte wachtruimte die in 1631 op verzoek van Hooft werd gebouwd. Deze ‘galerije’ werd eind 19e eeuw weer afgebroken om het Slot in zijn middeleeuwse vorm terug te brengen. Tekening: A. Rademakers.

Woonkamers en pronkkamers De Gouden Eeuw was een rijke tijd en dat was zichtbaar aan het interieur van het Hoge Huys te Muiden. De best ingerichte, decoratieve kamers waren voor de gasten, zoals de Prinsen- kamer, waarin Prins Maurits verbleef (1618) en later ook Prins Johan Maurits van Nassau (1672). De ‘Hooftjes’ zelf woonden De Prinsenkamer grenst direct aan de Ridderzaal. Het is aan- in de meer huiselijke, informele vertrekken in de Oostertoren. nemelijk dat deze werd gebruikt als voorzaal, voor het infor- Het begrip ‘slaapkamer’ bestond nog niet, in alle woonkamers meel ontvangen van gasten. Tegenwoordig bevat de kamer werd zowel gewoond als geslapen. een prachtig gedecoreerde beddenkoets en kinderledikant.

36 37 Je eigen portret aan de muur Tapijten vormden een geliefde wandbekleding in het 17e-eeuwse kasteelinterieur. En schilderijen uiteraard. Vooral het portret behoorde tot de topstukken van een woning. Je was eigenlijk niemand, zolang je niet met je gezicht aan de muur hing. Dat betekende urenlang – vaak dagenlang – stilzitten. De moeite waard, want het resultaat bleef eeuwenlang goed! Pieter Corneliszoon Hooft en zijn vrouw lieten zich eveneens ‘vereeuwigen’. Hooft kon kiezen uit verschillende schilders, waaronder Rembrandt van Rijn. De bekende hofschilder Mi- chiel van Mierevelt zou uiteindelijk het beroemde portret maken van Hooft, waarop hij de ambtsketen draagt dat hij had gekregen van de Franse koning.

Nare nacht van benauwde drie jaren In 1624 stierf Hoofts eerste vrouw Christina, nadat hun vier kinderen haar waren voorgegaan. Wat volgde was een – zoals Hooft het omschreef – ‘naere nacht van benaude drie jaren’. De zon brak weer door met zijn tweede vrouw Leonora Hellemans: ‘lachend licht, lieve leven’. Zij was zijn buurvrouw op de Keizersgracht in Amsterdam, tevens een aantrekkelijke, welgestelde Vlaamse weduwe. Hooft deed flink zijn best om haar te veroveren en uiteindelijk viel ze voor zijn charmes. Leonora had twee dochters en samen kregen ze nóg twee kinderen, Arnout en Christina.

Pracht en praalinterieurs Portret van Hooft door M. van Mierevelt. Grote spiegels waren in de 17e eeuw nog moeilijk te vervaardi- gen en daardoor zeer kostbaar. De grootste in de mooiste eb- benhouten lijsten hingen uiteraard in de beste kamers. Omnibus Idem Een ander paradepaardje was de koperen kroonluchter. Zo’n Op de schouw in de Prinsenkamer staat in gouden letters kroon met brandende kaarsen was een must voor de praal- de lijfspreuk van P.C. Hooft: ‘Omnibus Idem’. Met in het kamer. Verder verlichtte Hooft de kamers met kandelaars, midden de zon als blazoen. Deze spreuk kwam uit Italië, olielampen (‘snotneuzen’), lantaarns en wellicht hingen er waar hij had rondgereisd. Het betekent: ‘Voor allen het- ook toortsen. zelfde’. Daarmee doelde Hooft op gelijke behandeling. Zo- Om de pracht en praal compleet te maken schitterden op als de zon voor allen gelijk schijnt, zo meende Hooft recht de tafels en buffetkasten velerlei zilveren voorwerpen. Ul- te spreken zonder aanzien des persoons.

38 tieme statussymbolen en tegelijkertijd een goede beleg- de eettafel uitstaken, moesten ze blijven staan tijdens het ging: in moeilijke tijden kon je ze eenvoudig omsmelten tot eten. Dat hoorde zo, daar werd je groot en sterk van. Praten betaalmiddel. mochten ze waarschijnlijk ook niet. Leonora en P.C. Hooft hebben vermoedelijk veel houten kis- Op je babbelstoel zitten ten vervangen door modernere kasten en kabinetten. De familie Hooft en hun gasten zaten begin 17 e eeuw op Spaanse stoelen, met leer of stof bekleed en meestal voor- Klepperdeklep... het water kookt! zien van een los stoelkussen. Deze kussens – gedecoreerd In de Slotkeuken van het Hoge Huys vond je tal van prach- met het familiewapen bijvoorbeeld – waren veel duurder tige gebruiksvoorwerpen rondom de bakstenen keuken- dan de stoelen zelf. schouw. Zoals wafelijzers, een slabak (voorloper van het Er waren praktische stoelen met een ‘bewaarbak’ voor voor- vergiet), blaaspijpen, vuurbokken en pottenkijkers. De klep- werpen en de dames praatten bij op een zogeheten ‘babbel- perdeklep gaf via zijn klepperende deksel aan dat het water stoel’ of ‘praatstoel’; een comfortabele stoel met hellende kookte. En Hooft’s goede vriend Constantijn Huygens vond rugleuning. de ‘voorganger’ van de magnetron uit: een braadspit met Tafels waren van eiken- of notenhout en konden vaak uit- opwindmechanisme. Wanneer de braadtijd voorbij was getrokken of uitgeklapt worden. Zodra de kinderen boven klonk een overduidelijke ‘ping!’

Spreuken uit de oude keuken Veel voorwerpen van vroeger duiken nog steeds op in de Nederlandse taal. Denk bijvoorbeeld aan de volgende uitdrukkingen:

Heet hangijzer In de schouw hangt een hangijzer, waaraan je een pot of ketel kunt hangen. Deze kan heet worden, je kunt er letterlijk je handen aan branden. Tegenwoordig kun je over een netelige kwestie zeggen: ‘dat is een heet hangijzer’. Daar kun je dus figuurlijk je vingers aan branden.

Pottenkijkers Bij de schouw zie je twee gietijzeren korfjes, de zogeheten pottenkijkers. Bij donker kon de kok hierin een stuk brandend hout plaatsen om zijn potten en pannen bij te lichten. Een pottenkijker is nu iemand die nieuwsgierig is.

Peperduur Peper werd in de keuken niet veel gebruikt, want deze was duur. Peperduur. De specerij moest van verre per VOC-schip wor- den gehaald. Peperkorrels werden ook wel als betaalmiddel gebruikt. Peperduur betekent nog steeds: buitensporig duur. Zout werd in de 17e eeuw eveneens gebruikt als betaal- of ruilmiddel. Het woord ‘salaris’ betekent letterlijk ‘zoutrantsoen’.

Snotneus! Een olielampje met lange tuit waaruit soms wat olie kon druppelen. Nu: een kind dat zijn neus nog niet droog kan houden, dat nog niet meetelt.

38 39 De berceau (loofgang) doorsnijdt de Kruidhof en de Warmoeshof. 40 8 TOT IN DE PRUIMENTIJD! 8 De tuinen en boomgaarden van het Muiderslot P.C. Hooft was dol op bomen en planten. Hij liet prachtige tuinen aanleggen en rondom het Slot kwamen boom- gaarden met fruit- en notenbomen, iepen, abelen en pruimen. Vanuit zijn werkkamer in de Oostertoren had hij een goed zicht op de tuinen en boomgaarden.

Toorentjen landse buitenplaatsen. Vergeleken met het buitenland was Mogelijk heeft Hooft zelfs een tuinhuisje gehad waarin hij de aanleg eenvoudig: pronkzucht werd door de calvinistische zomers werkte en schreef. Veel van zijn brieven vanaf de zo- Hollanders vermeden. mer van 1628 signeerde hij vanuit het ‘Toorentjen’ dat tot ‘zyn boekkamer strekte, waar hy las en schreef’. Of zoals zijn goede vriend, de beroemde dichter Joost van den Vondel het teder Hollands classicisme beschreef: een ‘zeskant huisken, zijn afgescheiden kluisken’. Kenmerkend voor die tijd was de cultuurstijl van het Hol- lands classicisme in gebouwen, tuinen en landschappen. Sappige, verse vruchten Belangrijkste behartiger van het Hollands classicisme Hooft ontving zijn gasten voornamelijk tijdens de zomermaan- naar Italiaans voorbeeld was Hooft’s goede vriend Con- den. Hij serveerde hen vol trots de opbrengsten van het land stantijn Huygens. Het classicisme refereert aan de Griek- en zijn tuinen – een lekkere stamppot van groente, vlees en se en Romeinse kunst, waarbij rust en stilte beschouwd kruiden bijvoorbeeld - en nodigde ze ook van harte uit om zelf worden als de essentie. Dit uitte zich in eenvoudige, pruimen, perziken en aardbeien te plukken. rechthoekige vormen, symmetrie en een harmonische De sappige, verse vruchten vonden gretig aftrek bij zijn vrienden lengte- en breedteverhouding ‘waarmee de van oor- uit de stad, vooral de pruimen uit de omvangrijke boomgaard sprong volmaakte schepping zichtbaar werd gemaakt’. achter het kasteel. Niet voor niets eindigde de kasteelheer zijn brieven met ‘Tot in de pruimentijd!’, een nog steeds gebezigde groet op het Muiderslot.

Nuttig, sierlijk & symmetrisch Koken vergde een goede voorbereiding. Vlak voor ‘sluit’ de su- permarkt binnenrennen was er niet bij. Het Muiderslot lag ver van de groentemarkten van Amsterdam en moest zichzelf zo veel mogelijk voorzien van groenten, fruit en kruiden. Daar- naast was een tuin belangrijk voor de status van de eigenaar; het was immers de 17e eeuw! Hooft koos daarom voor een nutstuin mét een siertuin, een gangbare combinatie voor Hol-

L. Moritz schetste in 1847 een realistisch beeld van de Ridder- zaal en Hooft’s gasten. ‘Een feestmaal op het slot te Muiden, het oogenblik voorstellende dat Maria Tesselschade een door haar gegraveerden beker, vergezeld van eenige dichtregels, aan mevrouw de Groot (Maria van Reigersberch) overhandigt’.

40 41 Bloemen en festoenen Veelkleurige bloemperken fleurden de tuinen op en lever- den vrolijke versiering voor de Slotkamers. Tijdens de zo- mermaanden kon je de kamers ook lekker parfumeren door kruiden, takken of fijne blaadjes groen in het vuur te gooien. Een graaggeziene gaste op het kasteel ten tijde van Hooft was de dichteres Maria Tesselschade. Zij had een groot ta- lent voor het maken van bloemsierkunst. Vaak versierde zij bij speciale gelegenheden de schouw van de Ridderzaal met bloemrijke bloemenslingers, oftewel ‘festoenen’. Dit gebeurt tegenwoordig nog steeds op het Slot, dankzij de hedendaag- se ‘Muzen‘ of bloemvrijwilligers van het Muiderslot.

Warmoeshof (moestuin) Tomaten, pompoenen, uien, aardappels, kolen, wortelen, peulen... Je vond ze allemaal in de moestuin, of Warmoeshof. Er was een koolkwartier, een blad- en warmoeskwartier, een wortelkwartier en een gemengd kwartier. De tuinmannen hadden hun handen vol aan het bewerken van de grond en de gewassen. De huidige tuinen van het Muiderslot komen zoveel moge- lijk overeen met de tuinen die P.C. Hooft liet aanleggen om- streeks 1620. Ook de pruimenboomgaard is terug, met maar liefst 18 historische pruimensoorten!

In 1956 werd dit ontwerp voor de Cruydhof van J. Mezger en A. Kipp uitgevoerd. Het torentje van Hooft, dat in het midden is getekend, werd niet gerealiseerd. [tekening: P.J. Aerts]

De Cruydhof (kruidentuin) Hier zullen de koks van het kasteel handenwrijvend door- heen hebben gewandeld, op zoek naar de heerlijkste sma- ken en aroma’s voor hun spijzen: rozemarijn voor in de wijn, kervel voor de palingsoep en peterselie en laurierblad voor een overheerlijke runderstaartschotel. Nuttig waren ook de geneeskrachtige kruiden - zoals de ontsmettende goudsbloem en zeepkruid - en de verfstof- fen. Als je bijvoorbeeld de wortel van de meekrap droogde Van Olifantspoot tot Aardbeispinazie… Alle (historische) ge- en verpulverde had je een mooie rode verfkleur voor wol wassen krijgen dagelijkse verzorging van de hedendaagse en garen. warmoezeniers van het Muiderslot.

42 De beroemde pruimenboomgaard van P.C. Hooft achter het kasteel. 42 Recept stokvis (16e-17e eeuw) Een smakelijk recept voor de visliefhebbers. Alle ingre- diënten waren aanwezig in de tuinen van het Slot. Alleen voor de vis moest je even een hengeltje uitwerpen.

400 gram stokvis 1 kilogram aardappelen 2 uien 1 prei tijm 1 teen knoflook venkelzaad 4 tomaten peper en zout 4 el. olijfolie

Laat de stokvis ongeveer 12 uur weken, daarna goed laten uit- lekken. Verwijder vellen en gra- ten. Snij de stokvis in stukken. Schil de aardappelen en snij Een hoofd als kool deze in dikke plakken. Verwarm De legende van de bakker van Eeklo is gevangen in dit unieke schilderij dat te vinden de olie en fruit daarin de ge- is op het Muiderslot. Ontevreden mensen lieten bij deze Vlaamse wonderbakker sneden ui en prei met knoflook hun hoofd opnieuw bakken. Terwijl ze wachten op het resultaat hadden ze een kool en tijm. Voeg, zodra de ui kleur als tijdelijk hoofd. Het overbakken was niet zonder risico’s. De kans bestond dat je heeft, de gesneden tomaten, uiteindelijk een heethoofd, een misbaksel of een halvegare werd. Kortom: ijdelheid het venkelzaadjes en de stuk- heeft zo zijn risico’s. ken stokvis toe. Giet er een glas water op en laat de schotel 45 minuten stoven. Voeg de aard- Beplanting van vestingwallen appelen toe en laat het geheel Op de omringende vestingwallen kwam je een gezellig hoekje met tulpen en krui- nog ongeveer 30 minuten sto- den niet tegen. Wel stonden er iepen, noten en abelen om de wind te breken. Door- ven tot de stokvis en aardappe- gaans diende de beplanting van vestingwallen 3 doelen: len gaar zijn. 1. Behoefte aan hout – hoge bomen met veel hakhout, zoals els, eik, es, wilg. 2. Tegenhouden van aanvallers – dichte doornstruiken. 3. Maskering, aan het oog onttrekken – bladerrijke bomen als olm, iep, eik en noten.

44 44 Allereerste foto van het Muiderslot, gemaakt door A.J. Hansen in 1875.

46 9 TE KOOP VOOR DE SLOOP 9 Muiderslot als verwaarloosde steenklomp Na de vrolijke jaren met P.C. Hooft werd het Muiderslot nog anderhalve eeuw door andere slotvoogden bewoond. Daarna kwam het plotseling in zwaar weer terecht. Ruwe patriotten, Franse soldaten, gevangenen en kilo’s bus- kruit vulden de kamers, terwijl het Slot compleet werd verwaarloosd. Een ruïne bleef over.

Porselein vloog de gracht in trotse en machtige Muiderslot was inmiddels compleet ver- Patriotten togen in 1787 vanuit Amsterdam naar Muiden en waarloosd en in verval geraakt. Torens brokkelden af, muren bezetten het Slot, dat eigendom van de staat was, dus van raakten overwoekerd en zelfs de vloeren dreigden te bezwijken. de vijand. Hardhandig verjaagden zij de slotvoogd en ver- nielden en plunderden het kasteel. Al het kostbare porselein Wat een vernedering! vloog door de ramen de gracht in! Sindsdien werd het Slot Een absoluut dieptepunt volgde in 1825: het Muiderslot werd niet meer bewoond. Tenminste, niet meer door een baljuw, te koop aangeboden voor de sloop. Wat een vernedering! Het drost of slotvoogd. Niet lang daarna (1795) kwamen de Ne- regende protesten, vooral van schrijvers en dichters. Zij von- derlanden in handen van Frankrijk, onder aanvoering van de den dat het kasteel bewaard moest blijven ter herinnering machtige Lodewijk Napoleon.

Arm en nederig is mijn slotje ‘Al wat maar eenigszins mooi was werd in 1787 door de Pruisen, in 1795 door de Sans-Culotten, en later door di- versen gestolen, verbrand of vernield, en ik zou gevoeg- lijk kunnen zingen: Arm en nederig is mijn Slotje’, zo treurde de latere slotbewaker Taunay.

Maar liefst 90.000 pond buskruit Franse soldaten namen hun intrek in het Slot, evenals gevan- genen; voornamelijk opstandige Amsterdammers. Dat was Het Slot is er slecht aan toe; de Zuidertoren is een bouwval even wat anders dan de fijngevoelige dichters en zangers zonder spits. Het gebouw op het voorplein is half afgebeeld, van weleer! Het Slot werd opslagplaats voor wapens en het van tuinaanleg is geen sprake meer. Gemaakt rond 1783-1785 herbergde op last van Keizer Napoleon Bonaparte maar liefst door P. van Loo. 90.000 pond buskruit! Een zorgzame kasteelheer en liefdevol- le vrouw des huizes waren niet meer aanwezig. Niemand keek Vernedering des vaderlands om naar het aftakelende Slot, niemand pleegde onderhoud. ‘En wat wordt nu de bestemming van “’t eerbiedwaar- dige Muiderslot” in den Bataafschen en Franschen tijd? Vloeren dreigden te bezwijken ’t Volgde de vernedering des Vaderlands: nu een kazerne Nadat Napoleon in 1813 was verslagen, werden de Noordelij- voor Sans-Culottes, dan een cachot voor woelgeesten, ke en Zuidelijke Nederlanden (later Nederland en België) één dan een magazijn voor kruid en kogels!’, aldus de ge- koninkrijk, geregeerd door Koning Willem 1. Het voorheen zo schiedvorser Jan ter Gouw (1862).

46 47 aan Pieter Corneliszoon Hooft, de ‘Hollandse Shakespeare’ én de be- Hoera, het Muiderslot was gered! roemdste bewoner. Het Muiderslot was immers een belangrijk histo- Uiteindelijk vond ook koning Willem I dat het risch monument van kennis, beschaving en levenswijsheid. Muiderslot als gedenkteken van oudheid en grootheid behouden moest blijven. Hoera, het Muiderslot was gered! Maar van restauratie was nog lang geen sprake. Ideeën waren er genoeg: het Muiderslot als invalidenhuis voor zeevaren- den, als kuuroord met zeebaden, als kostschool voor jonge dames… Er gebeurde echter niks want de bodem van de schatkist bleef continu zichtbaar. Intussen leidden de slotbewaarder en zijn gezin gratis geïnteresseerde bezoekers rond door de ‘be- groeide binnenplaats, droefmakende zalen en holle lege vertrekken waarin de voetstap weerklonk op den houten vloer’, aldus de ‘laaiend enthousiaste’ omschrijving van een van de bezoekers.

Van ruïne tot trots kasteel De grote ommekeer vond plaats in 1878, toen de dienst Domeinen het Muiderslot overdroeg aan de afdeling Kunsten en Wetenschappen van het Ministerie van Buitenlandse Zaken. Het Mui- derslot was nu officieel een Rijksmuseum; een van de eerste Rijksmusea in Nederland. Een nieu- we, meer harmonieuze bestemming lonkte! Om te beginnen kwam een bedrag voor restauratie vrij, waarmee de verwaarloosde steenklomp kon worden verzorgd en opgeknapt.

Rond 1900 kreeg het Slot een eerste ingrijpende facelift waardoor het weer voldeed aan het ide- aalbeeld van een middeleeuwse burcht. Zo kreeg het – dankzij architecten J.H.W. Berden en P. Cuy- Met dit aanplakbiljet werd de verkoop van het Muiderslot aangekon- pers – de waterput, nieuwe kantelen en hogere digd. Door de verkoop van Domeinen (eigendommen van de staat) torenspitsen. Een stenen boogbrug verving de hoopte men de staatsschuld te saneren. Het ‘Amortisatiesyndicaat’ houten slotbrug. Eindelijk stond er weer een ge- zoals dat bovenaan vermeld staat, was de naam van een fonds dat zond, middeleeuws kasteel dat zich vol trots kon daartoe was opgericht door Koning Willem 1. tonen aan de buitenwereld!

48 Ingrijpende herstelwerkzaamheden tijdens de eerste grote uitwendige restauratie van het Muiderslot gedurende de periode 1895 tot 1909, onder leiding van restauratie-architect J. W. Berden.

48 49 R. Akhnetichine schilderde zijn mystieke visie op het Muiderslot in 1996. 50 50 10 VAN KASTEEL TOT VOLWASSEN RIJKSMUSEUM 10 Museum Muiderslot: architectuur, interieur en collectie Van buiten kreeg het Slot rond 1900 een complete make-over, maar van binnen was het nog leeg. De ontwikke- ling tot een volwassen Rijksmuseum ging niet zonder slag of stoot, het waren moeilijke tijden. Gelukkig droegen vele mensen bij aan deze nieuwe invulling van het Muiderslot.

Lege kamers, kale muren aangekleed. Een daverend succes! Er was veel belangstelling Sinds het Slot een Rijksmuseum was (1878), begon het ver- voor de literaire helden en het kasteel. zamelen van meubelen en schilderijen. Het Muiderslot was Liefhebbers van Hooft en het Muiderslot vormden daarop echter geen familiebezit waarbij erfstukken van generatie een Commissie voor de Inwendige Restauratie van het Mui- op generatie overgingen. Geen fraaibewerkte wc-pot waar- derslot. Besloten werd het Slot in te richten tot een monu- van de beroemde betovergrootvader al gebruik maakte. Ook ment voor de Muiderkring, met P.C. Hooft als middelpunt. geen Mingvazen die eeuwenlang – met de barst naar de muur gedraaid – pronkten op het dressoir. Bewoners hadden Middeleeuws of zeventiende eeuws? er tijdelijk gezeten en bij vertrek namen ze hun eigendom- Architect Pierre Cuypers kreeg de opdracht om de Ridderzaal men weer mee. Daarbij hadden de roerige perioden hun tol van het Slot in 17e-eeuwse stijl te herstellen, als gedenkteken geëist: de kamers waren leeg, de muren kaal. voor P.C. Hooft en de Muiderkring. Daarmee werd de buiten- kant van het Slot middeleeuws en het interieur (grotendeels) 17e-eeuws. Verwarrend? Nee hoor. In de 21e eeuw is dit nog steeds dé manier waarop de veelzijdigheid van de geschiede- nis van het Muiderslot tot zijn recht komt. Wie het kasteel heeft bezocht, weet precies wat we bedoelen.

Oorlog gooit roet in het eten In het kader van de 100-jarige onafhankelijkheid van de Ne- derlanden werd in 1913 enthousiast een speciale tentoonstel- ling georganiseerd, met 17e-eeuwse meubelen, klein huisraad en schilderijen. Deze waren bijna allemaal door liefhebbers in bruikleen gegeven. Velen lieten de voorwerpen na de ten- toonstelling in bruikleen achter in het Slot, zodat de zalen van Hoofts Hoge Huys mooi aangekleed bleven. Er leken goe- de jaren in het verschiet. Pentekening van Gerrit Lambers toont een fragment van de Helaas, de Eerste Wereldoorlog (1914-1918) gooide al gauw kale Ridderzaal anno 1838. roet in het eten. Voorwerpen in bruikleen waren niet verze- kerd tegen oorlogsrisico. En ook al bleef Nederland neutraal, Feesten in Amsterdam voor literaire helden de oorlog dreigde. Bovendien werd het Slot tijdelijk gesloten Eind van de 19e eeuw waren er in Amsterdam uitbundige voor publiek vanwege de opslag van munitie in de kelders. feesten ter ere van Nederlands beroemdste dichter Joost van Een grote overstroming in 1916 deed ook een duit in het zak- den Vondel en later P.C. Hooft’s 300e geboortedag (1881). Voor je. Kortom: de mensen wilden hun eigendommen terug en de gelegenheid werd ook het Muiderslot versierd en stijlvol het museum verloor zijn glanzende aankleding.

50 50 51 Ter gelegenheid van de 300e geboortedag van P.C. Hooft werd onder meer de Ridderzaal (Groote Zaal) gereno- veerd. Van het ont- werp van P.J.H. Cuypers maakten de Gebroe- ders Reimeringer deze penlitho; afgebeeld in de Kunstbode 2 (1880).

De overwegend 17e- eeuws ingerichte Rid- derzaal - naar de peri- ode van P.C. Hooft. De wandvullende Muider- kringcollectie uit de 19e eeuw maakt de weer- gave van de cultuurge- schiedenis compleet.

52 M U S E U M in metershoge letters cordaantal aan bezoekers op. Nu kon niets of niemand het Vooruitlopend op de Tweede Wereldoorlog werd in 1939 - museum meer tegenhouden! Nadat de waterlinies werden in verband met de mobilisatie - de Nieuwe Hollandse Wa- opgedoekt, kon het militaire terrein plaatsmaken voor tui- terlinie waar het Muiderslot deel van uitmaakte, in stelling nen en parkeerplekken. De taveerne werd in gebruik geno- gebracht. Iedereen was bezorgd: als het Slot toch maar niet men, feesten en culturele evenementen vulden de zalen en platgebombardeerd zou worden! Dit leidde tot een creatief terreinen. In korte tijd groeide het Muiderslot uit tot een van plan: van wit geschilderd hout werden metershoge let- de beroemdste monumentale hoogtepunten van de Lage ters getimmerd tot het woord ‘MUSEUM’. De reuzeletters Landen. werden aan weerszijden op het dak van het Slot geplaatst tegen dreigende luchtaanvallen. Zandkisten en emmers Zeven eeuwen geschiedenis en kunsten water stonden klaar op de zolders. Gelukkig is een bombar- Het middeleeuwse kasteel – met al zijn bouwkundige rijk- dement uitgebleven. dommen – kreeg uiteraard de hoofdrol in de collectie. Daar- naast vormde het de basis voor een toonaangevende pre- Muiderslot als schoolgebouw en speelplaats sentatie van zeven eeuwen geschiedenis en kunsten. De Datzelfde jaar kreeg het museum een opvallende nevenfunc- bijgebouwen, de vestingwallen, de historische tuinen, de tie, dankzij een list van de slotbewaarder. Het Slot zou bezet boomgaard, de bijzondere collectie wapentuig en alle voor- worden, maar de slotbewaarder wees het leger op de nabij- werpen uit het interieur dragen bij een aan compleet beeld gelegen school. Nederlandse soldaten bezetten daarop het van de ontwikkelingen die zich 700 jaren lang hebben voor- schoolgebouw in Muiden in plaats van het museum. Maar gedaan in en rondom het Slot. Waarbij de 17e eeuw van P.C. waar moesten de schoolkinderen nu naartoe? Hooft een prominente positie inneemt. De inrichting van het Zelfs de landelijke pers kwam verslag doen toen de school- Hoge Huys - met overwegend 17e-eeuwse meubelen, sier- gaande jeugd opvang vond in het Slot. Tot mei 1940 klonken voorwerpen, schilderijen en huishoudelijke artikelen - geeft de kinderstemmen door de zalen en op de binnenplaats. Tot- een uniek beeld van het Hollandse interieur in de Gouden dat de capitulatie plaatsvond en de Duitsers Nederland be- Eeuw. zetten. Toen kon de Muidense jeugd weer terecht in de eigen schoolgebouwen en werd het kasteel weer opengesteld als Meer zalen en kamers open voor publiek museum. Rond de millenniumwisseling kreeg het Muiderslot nog een flinke opknapbeurt en in 2003 vierde het groots zijn 125-jarig Amerikaanse, Engelse en Canadese helden jubileum als Rijksmuseum Muiderslot. Een bijzondere reeks Na de bevrijding bezochten veel Amerikaanse, Engelse en 19e-eeuwse historiestukken en portretten van de vermaarde Canadese soldaten het Muiderslot ter ontspanning en inspi- Muiderkring sieren sindsdien de Ridderzaal. Met de renova- ratie. Zo’n vesting spreekt toch tot de verbeelding! Eindelijk tie van 2006 zijn meer zalen en kamers van het Muiderslot was de tijd aangebroken van vrijheid, educatie en vermaak. opengesteld en ingericht voor het publiek. En dat betekende allesbehalve stilzitten. De mensen rondom het museum gingen vol bezieling aan de slag. Vele kwetsbare boeken, prenten, tekeningen en textiele voorwerpen zijn momenteel ondergebracht in het depot van Niets kon het museum meer tegenhouden Rijksmuseum Amsterdam. De komende jaren zal ook dit deel In 1947 werd de 300e sterfdag van Hooft herdacht met een van de collectie meer en meer (deels virtueel) toegankelijk grootse Hoofttentoonstelling. Dat leverde meteen een re- worden voor het publiek.

52 53

‘Nieuwe Muiderkring ontstaan’ kopte De Telegraaf 22 september 1939. ‘De Bijbelsche schilderijen, met ietwat onpaedago- gische motieven, de zwaar bewerkte eiken kisten en de alcoof met roode gordijnen passen niet bij de gele banken’, maar de jeugd genoot: ‘Fijn, we kunnen net op den dijk zien.’

54 54 De indrukwekkende wapencollectie in de Wapenzaal, op de eerste verdieping van het hoofdgebouw. Het deels verzonken Waterschild Paviljoen, achter het kasteel in de pruimenboomgaard, is gebouwd op de plek van één van de 19e-eeuwse bomvrije gebouwen van de Hollandse Waterlinie. 56 1 WATER ALS VRIEND EN VIJAND 11 Muiderslot in strijd tégen maar vooral mét het water In 2012 is het spectaculaire Waterschild Paviljoen opgeleverd. Dat vertelt de geschiedenis van het Muiderslot in strijd tégen maar vooral mét het water. Zijn hele bestaan werd het Muiderslot omringd door water. Het IJs- selmeer - wat voorheen de Zuiderzee was - en de rivier de Vecht liggen uitgestrekt aan de zuid- en oostkant. De vestinggracht aan de westkant. Het water vormde geregeld een bedreiging voor het Slot, maar was vooral een trouwe vriend en bondgenoot.

Kolkende golven tegen de dijken Het water bedwingen Dankzij de uitgestrekte watervlakte kon een vijand niet on- Het leek dweilen met de kraan open. Maar daar kwam enigs- gezien het Slot besluipen. Het water vormde echter ook een zins verandering in. Het Muiderslot stond immers in Holland! bedreiging: de kolkende golven beukten voortdurend tegen Dé plek op de wereld waar water dag in dag uit overwonnen de dijken rondom het Slot. Deze raakten beschadigd, werden moest worden. De volhardende Hollanders kregen noodge- gerepareerd en versterkt, om tijdens de volgende grote storm dwongen steeds meer verstand van water. Ze leerden het wa- weer volledig te worden weggeslagen. Zo ging het maar ter te bedwingen en maakten het tot een bondgenoot. door. Na zo’n overstroming was het Slot soms maandenlang onbereikbaar over land. De vijand komt: zet de boel onder water! In de 15e eeuw kwam ruim rond- om het Slot een omwalling met palissaden (lange palen). Tij- dens de 80-jarige oorlog met Spanje (in 1577) werden de ves- tingwerken van het Muiderslot verder versterkt met bastions (vijfhoekige uitbouwen). Daar- mee bleef het water beter bui- ten de deur, evenals de vijand. Zodra een vijandelijk leger in de buurt kwam, zetten de troepen expres het gehele omliggende gebied enkele decimeters on- der water. Te diep om doorheen te lopen of te rijden, maar niet diep genoeg om te bevaren. Dit

In 1632 verscheen de atlas ‘Ton- neel der steden van Hollandt’ van Marcus Zuerius Boxhorn, met daarin deze plattegrond van Muiden en het Muiderslot.

56 57 expres onder water zetten van land ter verdediging noemen we ‘inundatie’. De eerste experimenten hiermee vonden plaats in 1624. In 1629 kwam de eerste formele instructie tot inunda- tie, vanuit de Utrechtse waterlinie.

Verdediging van Holland Water werd het allerbelangrijkste wapen ter verdediging van Holland! Voor het Muiderslot was hierin een belangrijke rol weggelegd. Van 1629 tot 1952 zou de Muiderslotvesting deel uitmaken van maar liefst vier waterlinies ter verdediging van Holland en Amsterdam: de Utrechtse waterlinie, de Oude en de Nieuwe Hollandse waterlinie en de Stelling van Amsterdam. Deze waterlinies zijn wereldberoemd geworden.

Waterlinies In het rampjaar 1672 kwamen het Slot en Muiden door inun- Een waterlinie was een strook van aaneengesloten forten datie op een eiland te liggen. Het Slot (linksboven afgebeeld) en versterkingen, met water als het belangrijkste verde- hoort thuis op de letter A in de tekening. 180° gedraaid, om digingswapen. Als de vijand naderde werden over de gehele precies te zijn. linie stroken weiland onder water gezet. Daardoor kon de vijand grote delen van het land, of bijvoorbeeld de steden Amsterdam en Utrecht, niet bereiken. De nog begaanbare wegen werden Belangrijk voor Amsterdam onder schot gehouden vanuit de forten. Geen vijand kwam er Maar liefst anderhalf jaar bleef de polder onder het zoute langs! water staan. Het Slot en het plaatsje Muiden lagen op een eiland; onbereikbaar over land. Een ramp voor de bewoners, Boze boeren en verwoest land maar voor de bescherming van Amsterdam heel belangrijk. Aan inundatie kleefden grote nadelen. P.C. Hooft moest bij De stad Amsterdam stuurde veel extra manschappen, grof voorbeeld in 1629 – tegen zijn zin in – de omliggende landerijen geschut, kruit, lood, timmerlieden en geld richting Muiden onder water zetten om de Spaanse aanvallers te weren. Dat om te helpen. De wallen werden versterkt en voorzien van was nog een hele klus. Boze boeren maakten de dijken ’s nachts extra bolwerken en palissaden. De Franse legers trokken telkens weer dicht. Het zoute water verwoestte namelijk hun zich uiteindelijk terug en het Muiderslot kwam niet in de land en maakte het jarenlang onvruchtbaar. Daar ging hun vuurlinie terecht. broodwinning! De Spanjaarden zouden uiteindelijk niet in de buurt komen. Sluizen en een beer Met zijn grote zeesluis werd Muiden in 1674 de sleutel, het Rampjaar 1672, Muiden onder water sluitstuk van de zogeheten inundaties. Een nauwkeurig In 1672 vielen Franse legers het land binnen onder aanvoering gecontroleerde onderwaterzetting was nu mogelijk. Veel van Lodewijk XIV. Ook legers uit Engeland, Keulen en Münster later, in 1851, werd in de zeewering bij het Muiderslot kwamen aanstormen. Prins Johan Maurits van Nassau verbleef ook nog een stenen dam gebouwd; een zogeheten ‘beer’. destijds in het Muiderslot en gaf bevel de dijken op verschillende Daarmee was het inundatiesysteem nog verder verbeterd: plekken door te steken. Verder werd de sluis opengezet. Binnen drie sluisdeuren beheersten vanaf toen het in- en uitlatende vijf dagen stond al het land rondom Muiden onder water. water.

58 Vliegtuigen: het einde van een tijdperk Waterbeheersing bleef eeuwenlang de succesvolle basis van de Hollandse De Zuiderzee was levensgevaarlijk landsverdediging. Zo was het in de Eerste Wereldoorlog reden voor Duitsland De Zuiderzee was een grote bin- om niet aan te vallen. De hoop dat deze vorm van defensie voldoende zou blij- nenzee in Nederland. De zee kende ven, werd in mei 1940 door de Duitse bezetter echter hard de bodem ingesla- veel stromingen en een heftig getij gen. Vliegtuigen lieten zich niet tegenhouden door ondergelopen weilanden! en was vaak levensgevaarlijk. Regel- Daarmee had de Hollandse Waterlinie zijn verdedigingswaarde verloren. Het matig hielden de dijken het niet en einde van een tijdperk. Sinds 1952 maakt Muiden officieel geen deel meer uit stroomden de vele dorpjes rondom de van de Nationale verdedigingswerken. De Stelling van Amsterdam behoort nu Zuiderzee over. Ook voor Muiden en tot Wereld Erfgoed. het Muiderslot bleef dit een voortdu- rende dreiging. Waterschild Paviljoen Tijdens een grote watersnoodramp Tegenwoordig kunnen de bezoekers van het Muiderslot de strijd met en tegen in 1916 braken op tientallen plaatsen het water zelf beleven. Hiervoor moeten ze het water letterlijk trotseren in rondom de Zuiderzee de dijken door. het Waterschild Paviljoen. Water overspoelde het land en vijftig Het Waterschild Paviljoen is in 2012 gebouwd op de fundamenten van een mensen kwamen om het leven. Op oud bomvrij gebouw, naast de pruimenboomgaard. Het dak ziet er uit als een de binnenplaats van het Muiderslot schild dat gedeeltelijk is opgetild; een verwijzing naar Floris V. Je loopt de trap stond het water tot 1,5 meter hoog. af en komt in een ruimte waar je op tijdlijnen aan de wand aan de ene kant Het was duidelijk: er moest iets ge- water als ‘vriend’ en aan de andere kant water als ‘vijand’ van het Muiderslot beuren. Op dat moment werd beslo- kunt zien. Zo ontdek je het verhaal van meer dan zeven eeuwen waterdefensie ten tot de bouw van de Afsluitdijk. van het Muiderslot, de vesting en de linies. Het verhaal over Hollands eeu- wenoude strijd mét en tégen het water.

Afsluitdijk: Zuiderzee getemd & omgedoopt tot IJsselmeer Duizenden Nederlanders werkten van- af 1927 mee aan dit megaproject, de Afsluitdijk tussen Friesland en Noord- Holland. In 1932 was het zover: de 30 kilometer lange dijk was voltooid. Geen eb en vloed meer of hoge water- standen. De Zuiderzee was getemd en werd omgedoopt tot IJsselmeer. Ge- leidelijk aan zou het zoute water zoet worden. Een deel van het IJsselmeer werd drooggelegd of ingepolderd. Al met al een ijzersterk staaltje van wa- terbeheersing, waar Nederland trots op kan zijn.

58 59 60 12 BELEEF DE GESCHIEDENIS IN HET ECHT! 12 Rijksmuseum Muiderslot: levendiger, transparanter en veelzijdiger dan ooit Oei, je hebt bij binnenkomst 48 schietgaten op je gericht! Overwin je je angst en loop je door, dan valt er heel wat te beleven! Het Muiderslot laat vandaag de dag alle aspecten van zijn roerige bestaan zien. Dwalend door de zalen, gangen en torens ontdek je zelf de avonturen die zich hier hebben afgespeeld in de afgelopen eeuwen. Geschiede- nis in het echt!

Hoe was het leven op een middeleeuws kasteel? De Ridderroute voert je naar de nok van de hoogste toren van het kasteel, de Westertoren. Het uitzicht over het IJmeer en in de verte Amsterdam en Pampus is adembenemend! Onder- weg ontdek je het middeleeuwse, avontuurlijke leven tussen de harnassen, maliënkolders, hellebaarden, kruisbogen en zwaarden. In de Kemenade kunnen jeugdige bezoekers zich verkleden als schildknaap of jonkvrouwe. Heel even voel je je Floris V: je springt te paard voor een spannend Toernooispel en laat je in de Jachtkamer tot ridder slaan.

Een wandeling door de Gouden Eeuw Samen met een gids stap je de Gouden Eeuw binnen, de tijd van de beroemdste bewoner van het kasteel: P.C. Hooft. Dit deel van het museum bevat prachtig ingerichte werk- en woonkamers vol schilderijen, sierlijke meubelen, bedden- koetsen, bewerkte schouwen en veel pracht en praal. De gids van het Muiderslot vertelt je over het leven en de bijzondere gewoonten in de Gouden Eeuw.

Omvallen van vermoeidheid Een harnas was wel 20 à 25 kilo zwaar! Probeer daar maar eens een sprong mee te maken, of te vechten. Dat Slimme bouwkunsten ter verdediging houd je niet lang vol. Ridders van adel hadden regels. Zij Tijdens de Torenroute ontdek je alle slimme trucs, bouwkun- daagden elkaar uit voor georganiseerde gevechten op sten en verrassingen die het Muiderslot voor de vijand in pet- een toernooi. Daarbij mochten ze om de beurt de an- to had. Van de strategisch gelegen Poorttoren tot de dood- der slaan of stoten. Vaak verloor degene die uiteindelijk lopende weergang en het verborgen werpgat. Sluip achter met zijn zware ijzeren pak omviel van vermoeidheid. Die de kantelen, loer door de schietgaten en gooi virtueel stenen werd dan gevangen genomen en vrijgelaten tegen los- naar de vijand via de beroemde mezekouw boven de brug. geld of grondgebied.

60 61 Hoogtepunten van de Gidsroute zijn zeker Hooft’s werk- Bastion met valkenier kamer en de Slotkeuken met al zijn merkwaardige en soms In de zomermaanden is op het Bastion vaak de Slotvalke- hilarische gebruiksvoorwerpen. En natuurlijk de indrukwek- nier te vinden. De valkenier traint valken – de populairste kende Ridderzaal! jachtvogels – en andere roofvogels om op bevel wild te vangen. Als je de valkenier aantreft kun je kennismaken Even op adem komen… met diverse roofvogels, zoals een uil of een buizerd of In de filmzaal van het museum draait een film over de enerve- een valk met een rustgevend kapje (huif) op zijn kop. Je rende bouw- en bewonersgeschiedenis van het Muiderslot. komt van alles te weten; vragen staat vrij. Voel ook eens Je kunt ook plaatsnemen op het terras van de taveerne, met de zachte veertjes of staar diep in de scherpe ogen van een drankje, een broodje en prima uitzicht op de binnen- deze prachtdieren. plaats en de mensen die voorbij wandelen. De Museumshop aan de binnenplaats bevat ridderpakken, speelgoed, boeken, kaarten en veel meer cadeaus die met het Muiderslot en zijn historie te maken hebben. Zoek je iets bijzonders? Kijk dan eens bij de zakjes met zeldzame zaden en peulvruchten van plantjes van weleer uit de eigen tuinen.

Tuinen en boomgaarden Slenterend rondom de grote etagelinde komen de geuren van de historische tuinen je tegemoet. De prachtig onder- houden tuinen bij het Muiderslot zijn, zoals gebruikelijk was in de 17e eeuw, voor de sier en voor de kweek. De Cruydhof bevat keukenkruiden, geneeskrachtige kruiden en verf- en sierkruiden. In de Warmoeshof vind je originele, historische groenteplanten. De Warmoezeniers vertellen je graag en met trots over de tuin en de gewassen die zij verbouwen. Uiter- aard mag een bezoek aan de beroemde pruimenboomgaard achter het kasteel niet ontbreken!

Zeven eeuwen waterdefensie Naast de pruimenboomgaard staat de allernieuwste aan- winst van het museum: het Waterschild Paviljoen. Binnen zie en hoor je een mooi overzicht van de strijd met en tegen het water. Je kunt ter plekke ook zelf het water trotseren! Een wandeling over de vestigwallen rondom het kasteel biedt een fantastisch uitzicht op de waterrijke omgeving en het forteiland Pampus. Je treft veel sporen aan van zeven eeu- wen waterdefensie. Van de rustig kabbelende Slotgracht tot de 19e-eeuwse Stenen Beer.

62 SLOTWOORD Levendiger, transparanter en veelzijdiger dan ooit!

Het Muiderslot is zeven eeuwen oud, maar gaat nog steeds mee met zijn tijd. Het is zelfs levendiger, transparanter en veelzijdiger dan ooit! Levendiger bijvoorbeeld dankzij de actieve spellen waarmee vooral de jonge bezoekers zich vol overgave storten op vriend en vijand en al spelend interessante kennis over de geschiedenis opdoen. Levendiger ook dankzij prachtige tentoonstellingen en podiumactiviteiten op het gebied van muziek, toneel, literatuur en poëzie.

Daarbij won het Slot aan transparantie doordat de laatste jaren meer zalen en kamers opengesteld zijn voor het publiek. Bezoekers kunnen nu zelf rondzwerven door een groot deel van het kasteel. Met het Waterschild Paviljoen heeft een belangrijk hoofdstuk uit de geschiedenis van het Muiderslot – de strijd met en tegen het water - een prominente plaats in het museum gekregen.

De komende jaren zal het Muiderslot zich verder blijven ontwikkelen en het publiek met nieuwe ervaringen verrijken. In Rijksmuseum Muiderslot beleef je de geschiedenis in het echt!

Bert Boer – Directeur Stichting Rijksmuseum Muiderslot

62 63 Detail van een geëtst Milanees pronkharnas uit de 16 e eeuw.

64 BIJLAGE 1 Feiten (op schrift) met betrekking tot het Muiderslot

1281 24 januari. Bisschop van Utrecht verpandt 1462 25 augustus. Karel van Bourgondië (Karel de de steden Muiden en Weesp aan graaf Floris Stoute) tekent een Handvest “in onsen Slote V. (Pandacte) van Muyden”, waarin hij onder meer ver- 1285 27 oktober. Zoenbrief tussen de gebroeders klaart dat hij en zijn nakomelingen het Slot van Amstel enerzijds en de bisschop van nooit meer zullen afnemen van de grafelijk- Utrecht en graaf Floris V anderzijds. heid van Holland. 1296 4 oktober. Eerste uitdrukkelijke vermelding 1471 De kop van de Zuidertoren wordt vernieuwd. van het Muiderslot als bestaande burcht, 1472-1473 Gheret van Berckenrode laat 97 roeden dijk door Melis Stoke, klerk aan de kanselarij van versterken. (1 Amsterdamse roede is 13,52 m2) graaf Willem II. Stoke schreef in zijn Rijm- 1475-1477 Een commissie uit de Rekenkamer bezoekt kroniek over de moord op graaf Floris V: “Si het Slot en constateert dat de toestand voeren te Muden, metten Grave – Ten huse, slecht is. De grote toren helt zodanig, dat dat hi met siere have – Hadde ghecocht boven aan de daklijst van het zaalblok een ende doen maken” scheur van twee voet breedte is ontstaan. 1297 Willem van Mechelen, bisschop van Utrecht, Voorstel: de houten voorpoort door een ste- belegert, bestormt en neemt het kasteel in nen poort vervangen. en sloopt het tot op de grondvesten. 1477 De Stad Amsterdam wordt verantwoordelijk 1370 Herbouw Slot op oude grondvesten, in op- voor het onderhoud en de bezetting van het dracht van hertog Albrecht. Muiderslot. 1373 Rekening en verantwoording over het be- 1480 De dijk wordt opnieuw verhoogd “dat men pleisteren en ‘berapen’ (met mortel bedek- dair droechs voets mochte overgaen.” ken en eventueel gladstrijken) van de ka- 1488 Kastelein Dirk van Swieten moet 17 man mers boven en beneden. leger-personeel aannemen. 1386 Rekening en verantwoording van de bouw 1506 Het Slot is in slechte staat. De poort en enkele van de Noordoostelijke vleugel. torens dreigen in de gracht te storten. 1418 11 maart. De Stede van Naerden en de Ge- 1508 Door “storm ende onwieder” wordt een gat meente van Ghoyland krijgen het Privilege van 85 roeden lang in de dijk geslagen. Deze (recht) van hertog Jan van Beyeren om hen die wordt voor drie stuivers per roede gerepa- schade aanrichten aan bossen en venen op te reerd. pakken en naar het Muiderslot (“op onze Slote 1508 Hertog Karel van Gelder neemt het slot in, van Muyden”) te sturen. bij verrassing. 10 december volgt het Ver- 1432 Splinter van Nyenrode laat de dijk om het drag van Vrede te Kamerijk: Karel van Gel- Slot repareren. der moet het Slot ontruimen. Dat doet hij, in 1443 Lodewijk van Montfoort laat opnieuw en 1509. grondig “den dyck die voirden huyse tot 1510 6 maart. Overeenkomst tussen de Stad Am- Muyden leyt” herstellen. De kapel krijgt ge- sterdam en Hyman Jacobszoon, waarbij de brandschilderde ramen. laatste belooft “tot sijner laste ende anxte

64 65 te bewaeren ’t Huis te Muyden“. Hij doet dat 1793-1795 Het Slot dient tot staatsgevangenis, onder met 8 man inwonend personeel. meer voor de graaf van Bylandt. 1527 Het Slot wordt slechts door een onderkaste- 1795 Het Slot dient tot kazerne voor Franse ‘Sans- lein en twee of drie man bezet. Men weigert culottes’. hulp van gewapende mannen onder bevel 1798-1813 Het Slot wordt gebruikt als gevangenis, als van de Amsterdamse burgemeester aan te kazerne en als magazijn van oorlog. nemen. 1824 Het slot komt onder “Domeinen”. 1576 Mei. Diederik Sonoy (geuzenleider in de 1825 28 juni. Het Muiderslot wordt voor afbraak 80-jartige oorlog) tracht tevergeefs voor Wil- te koop aangeboden. lem van Oranje het Muiderslot in te nemen. 1825 12 juli. Op hoog bevel wordt aangekondigd 1577 In opdracht van prins Willem van Oranje dat de verkoop bij provisie geen voortgang legt ingenieur en fortificatiemeester mr. zal vinden. Adriaen Anthoniszoon de fortificatie (ves- 1831 Het Slot komt onder beheer van de Provin- tingwerken) aan rondom het Slot. ciale Waterstaat van Noordholland, wordt 1587 De graaf van Leycester laat het Muiderslot opgemeten en in kaart gebracht. door Overste Jan Bax bezetten, om mede 1840 18 januari. Melding dat de zorg van de Hoge hierdoor Amsterdam in bedwang te hou- regering niet verder kan reiken dan het Slot den. Amsterdam weet hem te verwijderen. zo veel en zo lang mogelijk in de bestaande 1609 4 juni. P.C. Hooft beëdigd als “Casteleyn staat in stand houden. van Muyden ende Bailluw van Ghoylant”. 1878 Augustus. Het Slot gaat van Provinciale Dat gebeurde in Muiden “op ’t hooft van de Waterstaat over naar het departement van Brugge, bij rijzende sonne naar ouder ge- Binnenlandse Zaken, afdeling Kunsten en woonte”. Wetenschappen. Vanaf dat moment wor- 1618 Het treurspel Isabella van dr. Samuel Coster den met een klein jaarlijks bedrag de meest wordt “in de grote zaal tot onthaal van Zyn dringende herstellingen aan daken en mu- Excell. Prince van Orangen ghespeelt”. ren verricht. 1630-1631 Hooft laat een overdekte galerij of voorzaal 1881 Feestelijke viering van de 300ste geboorte- bouwen voor de keuken en de Ridderzaal; dag van P.C. Hooft. Oprichting van de Com- zodat de zaale vrijblijft voor de “besoignen” missie voor de Inwendige Restauratie van (zaken) en maaltijden. het Muiderslot. 1647 21 mei P.C. Hooft overleden. 1895-1909 Grote restauratie onder leiding van J.W.H. 1672 Graaf Joan Maurits van Nassau laat de wal- Berden, Ridderzaal door P.J.H. Cuypers. Af- len om de stad en het Slot van palissaden braak galerij op de binnenplaats. voorzien en betrekt zelf de Blauwe kamer 1913 Februari. Tentoonstelling, georganiseerd (Prinsenkamer). door de Commissie voor de Inwendige Res- 1739-1742-1784 Restauraties aan het Slot. tauratie. 40.204 bezoekers. Opvoering “Ge- 1787 September. De patriottische stadsbezetting rard van Velsen”. plundert het Slot en gooit het servies van de 1947 Herdenking van de sterfdag van Hooft (21 prinsgezinde slotvoogd Nicolaas Warin in de mei 1647). Voortzetting van de restauratie slotgracht. door de Rijksgebouwendienst. Herinrichting

66 Slot met originele stukken. 1984 Renovatie van de Kruidhof naar een ont- 1948 Start van muziek- en andere kunstzinnige werp van hortulanus H. Boers. avonden en ontvangsten. (Herstel van dit 1989 Herinrichting van de Wapenzaal als functio- 17e-eeuwse gebruik, onder P.C. Hooft). neel wapendepot. 1951 21 mei. Eerste keer dat de P.C. Hooftprijs 1991 Met het vertrek van de slotbewaarder komt (jaarlijkse Staatsprijs voor letterkunde) in een definitief einde aan de bewoning van het Muiderslot wordt uitgereikt. het Poortgebouw en krijgt het gebouw een 1954 Maart. Proefgraving door de Rijksdienst van kantoorfunctie. het Oudheidkundig Bodemonderzoek (on- 1995 Verzelfstandiging Stichting Rijksmuseum der leiding van J.G.N. Renaud) Hieruit blijkt Muiderslot. dat het Slot in het 4e kwartaal van de 13e 1996 Met het verplaatsen van de kassa naar de eeuw is gebouwd. stenen coupure wordt het vestingterrein April. Stichting “Vrienden van het Mui- beter afsluitbaar. De eerste beeldenten- derslot” opgericht. toonstelling wordt gerealiseerd in het nieu- Mei. Oprichting cultureel genootschap “De we ‘buitenmuseum’. Muiderkring”. 1999 Aanleg Warmoeshof, een gereconstrueerde Overdracht van de omliggende terreinen renaissance groentetuin, naast de kruidhof door het Ministerie van oorlog aan het mi- op de plek van de voormalige voorburcht. nisterie van Onderwijs, Kunst en Weten- 2003-2004 De pruimenboomgaard wordt gerooid en schap. een jaar later herplant met verschillende 1955 Stenen remises en houten loods voor het 17e-eeuwse pruimenrassen. Slot worden opgeblazen. Reconstructie van 2004-2005 Renovatie Poortgebouw en realisatie van de wallen. Beplanten en uitpalen van het een nieuw kassagebouw naast de stenen hof en de wallen. coupure. 1956-1962 Tweede grote inwendige restauratie van het 2005-2006 Derde grote inwendige restauratie en herin- Muiderslot. richting van het Muiderslot. Grote delen van Planten van de pruimenboomgaard. Aanleg het kasteel worden ontsloten middels twee oprijlaan en parkeerterrein. vrij toegankelijke, middeleeuwse publieksrou- 1960-1961 Versteviging van de gehele fundering. tes. De begeleide Gidsroute wordt terugge- 1963 De spitsbogen van de open weergang wor- bracht tot de bel-etage. den vervangen door rondbogen. 2012 Oplevering Waterschild, een betonnen be- 1968 Met de oplevering van het Poortgebouw als zoekerspaviljoen in de Pruimenboomgaard, woning voor de Slotbewaarder, komt defi- op de fundamenten van voormalig bomvrij nitief een einde aan de bewoning van het gebouw A. Muiderslot. 1981 Viering van de 400ste geboortedag van P.C. Hooft. Onthulling van een bronzen plaquet- te van P.C. Hooft door Loeki Metz, aange- bracht aan de pleingevel van de noordoost- vleugel van het kasteel.

66 67 BIJLAGE 2 Bouwheer en baljuwen van Amstelland, van Naarden en Gooiland, drosten van Muiden, kasteleins en slotvoogden en bestuurders van het Slot te Muiden.

1285 Floris V, graaf van Holland en 1506 Joost van Zwieten 1782 Mr. Nicolaas Warin Zeeland, bouwheer 1509 Hyman Jacobszoon van Ouder- 1789 Mr. Gerrit Corver Hooft 1305 Berend van den Dorenweerd Amstel 1795 Mr. Samuel Iperusz. Wiselius 1317 Gerrit van Heemskerk 1513 Anthonis van Lalaing, heer van weigert zijn benoeming tot 1327 Arst van der Horst Montigny tot Culemborg Drost en Baljuw van Muiden 1333 Willem Kuser, bastaard van 1515 Frans van Mercke 1874 L. D. Taunay graaf Willem, baljuw van 1516 Willem van Diest 1903 K. Th. E. van Bevervoorde Rijnland 1523 Jan van Alkemade 1909 J. L. de Raadt, burgemeester van 1341 Florens van der Boechorst 1529 Cornelis van Borsselen Muiden 1351 Heynrick van Heemskerk 1536 Jan de Chami 1943 H.P. Baard, wetenschappelijk 1354 Gerrit de Boele 1545 Jan de Flauw assistent bij het Rijksmuseum 1358 Ridder Gijsbert van IJsselstein 1546 Wouter van Matenesse 1948 Ton Koot, algemeen secretaris 1373 Coen van Oesterwijk 1555 Vincent van Leeuwensteyn van het Rijksmuseum 1380 Willem van Brederode 1558 Van Drunen 1972 Mr. S.P. baron Bentick, 1388 Jan van den Poele 1562 Paulus van Loo Rijksslotvoogd 1396 Jan van Heenvliet van 1579 Jhr. Willem van Zuylen van 1975 M. van Hoogstraten, Hoofd Cattendyke Nijevelt, heer van Bergambacht Rijksdienst Kastelenbeheer 1399 Arend van Leyenburg en Heeraertsbergen 1979 G. Heuff, hoofd van de 1407 Ridder Jan van Beverwaarde 1609 Pieter Corneliszoon Hooft Rijksdienst Kastelenbeheer 1416 Reinoud van Brakel 1649 Gerard Bicker, heer van 1992 Drs. H.J. Olthof, interim- 1418 Dirk van Assendelft Engelenburg directeur Rijksdienst 1420 Johan van Nyenrode 1666 Nicolaas van Vlooswijck Ridder, Kastelenbeheer 1421 Jan en Splinter van Nyenrode heer van Papekop, 1 oktober: O. van Slooten, 1424 Splinter van Nyenrode Diemerbroek en Raephorst directeur Rijksdienst 1443 Lodewijk van Montfoort, heer 1675 Martinus Fonteyn Kastelenbeheer van Hazerswoude 1691 Hendrik Hooft Hzn. 1995 mw. W. ’t Hooft, directeur 1446 Gijsbrecht, heer van Nyenrode 1707 Mr. Hendrik Hooft Stichting Rijksmuseum 1468 Johan van Nyenrode 1717 Pieter Anthony de Huybert, heer Muiderslot 1476 Dirk, bastaard van Nyenrode van Cruyningen en Rilland 1999 mw. B.E.J.H.I.E.M. Hilgers- 1477 Henderick Ackerman 1740 Mr. Jan Berend Bicker Hzn. Michiels van Kessenich, 1482 Anthonis van den Abeele 1750 Bertram Philip Sigismund directeur Stichting 1484 Joost van Ameijde, heer tot Albrecht, graaf van Gronsveld, Rijksmuseum Muiderslot Abeele Diepenbroek, heer van 2012 Drs. B. Boer, directeur Stichting 1488 Dirk van Zwieten, heer Arentsz. Wijngaerden en Ruigbroek Rijksmuseum Muiderslot heer van Leyenburg bij Heukelom 1772 Dirk, baron van Boetselaar, heer 1500 Evert van Lennep van Kijfhoek enz.

68 Het Muiderslot Het

Het Muiderslot - Beleef zeven eeuwen geschiedenis in het echt! Het Muiderslot heeft de afgelopen zeven eeuwen heel wat meegemaakt: van ridders, graaf Floris, samenzweringen, slimme bouwtrucs en martelingen tot literaire feesten, P.C. Hooft, dichters en Het Muiderslot kunstenaars, vrolijk gezang, oorlogen, overstromingen, sloop en renovatie en de geleidelijke groei naar een volwaardig Rijksmuseum. Lees over de vele indrukwekkende hoogte- en dieptepunten in de roerige Beleef zeven eeuwen geschiedenis in het echt! geschiedenis van dit mooiste middeleeuwse kasteel van Nederland. Beleef zeven echt! eeuwen geschiedenis in het

www.muiderslot.nl Annick Huijbrechts & Yvonne Molenaar