Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Grudzień 2006

PMR Autorzy raportu: Marcin Sadowski, Kierownik działu publikacji PMR Publications [email protected]

Szymon Konop, Kierownik działu konsultingu PMR Consulting [email protected]

Stathis Karaplios, Starszy konsultant PMR Consulting [email protected]

Paweł Sionko, Ekonomista PMR Publications [email protected]

Joanna Nowak, Analityk PMR Publications [email protected]

Niniejsza publikacja zawiera informacje uzyskane lub pochodzące z wielu różnych publicznie dostępnych źródeł oraz oparte na badaniach przeprowadzonych przez firmę PMR Ltd. Publikacja ta ma charakter wyłącznie ogólnych wskazówek i nie stanowi porady inwestycyjnej bądź innego rodzaju. Zgodnie z powyższym, niniejszej publikacji nie należy traktować jako podstawy do podjęcia jakichkolwiek decyzji inwestycyjnych, nie zwalania ona również jakichkolwiek osób trzecich od konieczności wykazania należytej staranności w celu weryfikacji treści tej publikacji. PMR Ltd. nie ponosi odpowiedzialności za skutki decyzji podjętych na podstawie informacji prezentowanych w raporcie.

 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Spis treści

Wstęp ����������������������������������������������������������������������������������������������11

1. Polska – informacje ogólne ������������������������������������������12 1.1. Położenie geograficzne �����������������������������������������������������13 1.2. Ludność �����������������������������������������������������������������������������������13 1.3. Infrastruktura transportowa �������������������������������������������14 1.3.1. Transport drogowy �����������������������������������������������������������14 1.3.2. Lotniska ������������������������������������������������������������������������������15 1.4. Otoczenie gospodarcze �����������������������������������������������������16 1.4.1. Produkt krajowy brutto ����������������������������������������������������16 1.4.2. Produkcja przemysłowa ���������������������������������������������������17 1.4.3. Inflacja ��������������������������������������������������������������������������������18 1.4.4. Bezrobocie ��������������������������������������������������������������������������18 1.4.5. Handel zagraniczny ����������������������������������������������������������19 1.5. Otoczenie prawne ��������������������������������������������������������������19 1.5.1. Działalność gospodarcza �������������������������������������������������19 1.5.2. System podatkowy �����������������������������������������������������������20 1.6. Specjalne Strefy Ekonomiczne ���������������������������������������21 www.pmrcorporate.com  Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

2. Sektor Business Processes Offshoring (BPO) ������23 2.1. Województwo dolnośląskie ��������������������������������������������25 2.1.1. Największe firmy, które w ramach BPO ulokowały w regionie swoje centra usług �������������������25 2.1.2. Dostępność siły roboczej �������������������������������������������������26 2.1.3. Koszty prowadzenia działalności �����������������������������������28 2.1.4. Dostępność terenów inwestycyjnych ����������������������������30 2.2. Województwo łódzkie �������������������������������������������������������30 2.2.1. Największe firmy, które w ramach BPO ulokowały w regionie swoje centra usług �������������������30 2.2.2. Dostępność siły roboczej �������������������������������������������������31 2.2.3. Koszty prowadzenia działalności �����������������������������������33 2.2.4. Dostępność terenów inwestycyjnych ����������������������������34 2.3. Województwo lubelskie ���������������������������������������������������35 2.3.1. Największe firmy, które w ramach BPO ulokowały w regionie swoje centra usług �������������������35 2.3.2. Dostępność siły roboczej �������������������������������������������������35 2.3.3. Koszty prowadzenia działalności �����������������������������������37 2.3.4. Dostępność terenów inwestycyjnych ����������������������������38 2.4. Województwo małopolskie ��������������������������������������������38 2.4.1. Największe firmy, które w ramach BPO ulokowały w regionie swoje centra usług �������������������38 2.4.2. Dostępność siły roboczej �������������������������������������������������39 2.4.3. Koszty prowadzenia działalności �����������������������������������42 2.4.4. Dostępność terenów inwestycyjnych ����������������������������44 2.5. Województwo mazowieckie �������������������������������������������44 2.5.1. Największe firmy, które w ramach BPO ulokowały w regionie swoje centra usług �������������������44 2.5.2. Dostępność siły roboczej �������������������������������������������������45 2.5.3. Koszty prowadzenia działalności �����������������������������������47 2.5.4. Dostępność terenów inwestycyjnych ����������������������������49

 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

2.6. Województwo śląskie �������������������������������������������������������50 2.6.1. Największe firmy, które w ramach BPO ulokowały w regionie swoje centra usług �������������������50 2.6.2. Dostępność siły roboczej �������������������������������������������������50 2.6.3. Koszty prowadzenia działalności �����������������������������������51 2.6.4. Dostępność terenów inwestycyjnych ����������������������������53 2.7. Województwo wielkopolskie �����������������������������������������54 2.7.1. Największe firmy, które w ramach BPO ulokowały w regionie swoje centra usług �������������������54 2.7.2. Dostępność siły roboczej �������������������������������������������������54 2.7.3. Koszty prowadzenia działalności �����������������������������������56 2.7.4. Dostępność terenów inwestycyjnych ����������������������������57

3. Sektor zaawansowanych technologii (high-tech) �����������������������������������������������������������������������������58 3.1. Województwo dolnośląskie ��������������������������������������������59 3.1.1. Największe firmy działające w sektorze high-tech w regionie �������������������������������������������������������������������������59 3.1.2. Instytucje naukowo-badawcze związane z sektorem high-tech �������������������������������������������������������60 3.1.3. Dostępność siły roboczej �������������������������������������������������60 3.1.4. Koszty prowadzenia działalności �����������������������������������62 3.1.5. Dostępność terenów inwestycyjnych ����������������������������64 3.2. Województwo kujawsko-pomorskie ���������������������������64 3.2.1. Największe firmy działające w sektorze high-tech w regionie �������������������������������������������������������������������������64 3.2.2. Instytucje naukowo-badawcze związane z sektorem high-tech �������������������������������������������������������65 3.2.3. Dostępność siły roboczej �������������������������������������������������65 3.2.4. Koszty prowadzenia działalności �����������������������������������67 3.2.5. Dostępność terenów inwestycyjnych �����������������������������68

www.pmrcorporate.com  Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

3.3. Województwo małopolskie ��������������������������������������������68 3.3.1. Największe firmy działające w sektorze high-tech w regionie ��������������������������������������������������������������������������68 3.3.2. Instytucje naukowo-badawcze związane z sektorem high-tech �������������������������������������������������������69 3.3.3. Dostępność siły roboczej �������������������������������������������������71 3.3.4. Koszty prowadzenia działalności �����������������������������������72 3.3.5. Dostępność terenów inwestycyjnych ����������������������������73 3.4. Województwo mazowieckie �������������������������������������������75 3.4.1. Największe firmy działające w sektorze high-tech w regionie �������������������������������������������������������������������������75 3.4.2. Instytucje około-biznesowe i naukowo-badawcze związane z sektorem high-tech ��������������������������������������76 3.4.3. Dostępność siły roboczej �������������������������������������������������76 3.4.4. Koszty prowadzenia działalności �����������������������������������78 3.4.5. Dostępność terenów inwestycyjnych ����������������������������80 3.5. Województwo pomorskie ������������������������������������������������81 3.5.1. Największe firmy działające w sektorze high-tech w regionie ��������������������������������������������������������������������������81 3.5.2. Instytucje około-biznesowe i naukowo-badawcze związane z sektorem high-tech ��������������������������������������83 3.5.3. Dostępność siły roboczej ��������������������������������������������������83 3.5.4. Koszty prowadzenia działalności �����������������������������������85 3.5.5. Dostępność terenów inwestycyjnych ����������������������������86 3.6. Województwo śląskie �������������������������������������������������������88 3.6.1. Największe firmy działające w sektorze high-tech w regionie ��������������������������������������������������������������������������88 3.6.2. Instytucje około-biznesowe związane z sektorem high-tech �������������������������������������������������������89 3.6.3. Dostępność siły roboczej �������������������������������������������������89 3.6.4. Koszty prowadzenia działalności �����������������������������������91 3.6.5. Dostępność terenów inwestycyjnych ����������������������������93

 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

4. Sektor motoryzacyjny �����������������������������������������������������95 4.1. Tradycje sektora motoryzacyjnego w Polsce �����������96 4.2. Obecna sytuacja sektora ��������������������������������������������������97 4.2.1. Najwięksi producenci �������������������������������������������������������97 4.2.2. Produkcja i zatrudnienie ��������������������������������������������������99 4.3. Perspektywy rozwoju sektora ��������������������������������������100 4.4. Wybrane lokalizacje dla inwestycji motoryzacyjnych ����������������������������������������������������������������100 4.4.1. Województwo dolnośląskie ������������������������������������������100 4.4.1.1. Tradycje przemysłowe regionu ��������������������������������������100 4.4.1.2. Duże firmy reprezentujące sektor motoryzacyjny �����������100 4.4.1.3. Instytucje okołobiznesowe ��������������������������������������������101 4.4.1.4. Dostępność siły roboczej �����������������������������������������������102 4.4.1.5. Koszty prowadzenia działalności �����������������������������������104 4.4.1.6. Dostępność terenów inwestycyjnych �����������������������������106 4.4.2. Województwo śląskie ����������������������������������������������������107 4.4.2.1. Tradycje przemysłowe regionu ��������������������������������������107 4.4.2.2. Duże firmy reprezentujące sektor motoryzacyjny �����������107 4.4.2.3. Placówki naukowo-badawcze działające na rzecz sektora �������������������������������������������������������������������������������������109 4.4.2.4. Instytucje okołobiznesowe ��������������������������������������������109 4.4.2.5. Dostępność siły roboczej �����������������������������������������������110 4.4.2.6. Koszty prowadzenia działalności �����������������������������������112 4.4.2.7. Dostępność terenów inwestycyjnych �����������������������������114

www.pmrcorporate.com  Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

5. Sektor lotniczy ������������������������������������������������������������������116 5.1. Tradycje sektora lotniczego w Polsce ������������������������117 5.2. Sektor lotniczy obecnie ���������������������������������������������������118 5.2.1. Firmy reprezentujące sektor lotniczy powstałe poprzez transformację dawnych WSK ��������������������������������������119 5.2.2. Inwestorzy zagraniczni w branży lotniczej �����������������119 5.2.3. Firmy lotnicze z sektora MSP ����������������������������������������120 5.3. Kluczowi poddostawcy sektora lotniczego w Polsce ��������������������������������������������������������������������������������121 5.4. Placówki naukowo-badawcze działające na rzecz danego sektora ������������������������������������������������122 5.5. Instytucje okołobiznesowe związane z danym sektorem �������������������������������������������������������������������������������123 5.6. Dostępność siły roboczej ������������������������������������������������123 5.7. Dostępność terenów inwestycyjnych ������������������������125

6. Sektor celulozowo-papierniczy ������������������������������127 6.1. Czynniki sprzyjające lokowaniu inwestycji w przemyśle papierniczym w Polsce �������������������������128 6.2. Tradycje historyczne ��������������������������������������������������������128 6.3. Dostępność surowca ��������������������������������������������������������129 6.3.1. Masy celulozowe ������������������������������������������������������������130 6.3.2. Masy włókniste pierwotne �������������������������������������������131 6.3.3. Masy włókniste wtórne �������������������������������������������������131 6.4. Najwięksi producenci w Polsce �����������������������������������133 6.4.1. Producenci papierów higienicznych ����������������������������133 6.4.2. Producenci papieru ���������������������������������������������������������134 6.4.3. Najwięksi producenci tektury ���������������������������������������135

 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

6.5. Placówki naukowo-badawcze działające na rzecz sektora �����������������������������������������������������������������138 6.6. Dostępność i koszt wykwalifikowanej siły roboczej �������������������������������������������������������������������������142 6.7. Atrakcyjne regiony dla inwestycji w sektorze celulozowo-papierniczym w Polsce ���������������������������144 6.7.1. Województwo lubuskie �������������������������������������������������144 6.7.2. Województwo mazowieckie �����������������������������������������144 6.7.3. Województwo warmińsko-mazurskie �������������������������145 6.7.4. Województwo wielkopolskie ���������������������������������������145

7. Sektor sprzętu AGD ��������������������������������������������������������146 7.1. Tradycje sektora w Polsce ����������������������������������������������147 7.2. Obecna sytuacja sektora ������������������������������������������������147 7.2.1. Najwięksi gracze rynkowi ���������������������������������������������147 7.2.2. Produkcja ��������������������������������������������������������������������������148 7.3. Perspektywy rozwoju sektora ��������������������������������������148 7.4. Wybrane lokalizacje dla inwestycji w sektorze AGD �����������������������������������������������������������������149 7.4.1. Województwo dolnośląskie ������������������������������������������149 7.4.1.1. Tradycje przemysłowe regionu ��������������������������������������149 7.4.1.2. Duże firmy reprezentujące sektor AGD ���������������������������149 7.4.1.3. Instytucje okołobiznesowe i naukowo-badawcze �����������149 7.4.1.4. Dostępność siły roboczej �����������������������������������������������150 7.4.1.5. Koszty prowadzenia działalności �����������������������������������152 7.4.1.6. Dostępność terenów inwestycyjnych �����������������������������154

www.pmrcorporate.com  Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

7.4.2. Województwo łódzkie ���������������������������������������������������155 7.4.2.1. Tradycje przemysłowe regionu ��������������������������������������155 7.4.2.2. Duże firmy reprezentujące sektor AGD ���������������������������155 7.4.2.3. Instytucje okołobiznesowe ��������������������������������������������156 7.4.2.4. Dostępność siły roboczej �����������������������������������������������157 7.4.2.5. Koszty prowadzenia działalności �����������������������������������158 7.4.2.6. Dostępność terenów inwestycyjnych �����������������������������160

Spis wykresów �������������������������������������������������������������������������162

Spis tabel ������������������������������������������������������������������������������������164

Informacja o PMR �������������������������������������������������������������������167

Dane kontaktowe �������������������������������������������������������������������168

10 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Wstęp

Ostatnie lata przyniosły wzrost zainteresowania Polską inwestorów zagranicznych. Po okresie lekkiego spowolnienia w napływie bezpośrednich inwestycji zagranicznych, od 2004 roku obserwujemy wyraźny wzrost ich wartości w porównaniu z początkiem obecnej dekady. Posiadając wykształconych i kompetentnych pracowników, dynamicznie rozwijającą się gospodarkę, korzystną lokalizację w centrum Europy oraz dobre perspektywy na najbliższe lata, Polska jest atrakcyjnym miejscem dla inwestorów zagranicznych z wielu branż. Niniejsze opracowanie analizuje sześć wybranych sektorów gospodarki: BPO, high-tech, motoryzacyjny, lotniczy, celulozowo-papierniczy oraz produkcję sprzętu AGD. Analiza wyżej wymienionych sektorów dokonana została m. in. pod kątem obecności firm międzynarodowych działających w danym sektorze, dostępności siły roboczej, kosztów prowadzenia działalności oraz instytucji i placówek badawczo-naukowych działających na rzecz danego sektora. W opracowaniu szerszemu omówieniu poddano wybrane województwa, w których inwestorzy znajdą szczególnie atrakcyjne warunki do inwestowania w danym sektorze. Wymienione zostały też atrakcyjne tereny dostępne pod inwestycje. W większości przypadków, wybrane tereny inwestycyjne dotyczą lokalizacji znajdujących się w specjalnych strefach ekonomicznych lub parkach przemysłowych i technologicznych. Wynika to z faktu, iż od pewnego czasu specjalne strefy ekonomiczne przyciągają coraz większą liczbę inwestorów korzystnymi formami wsparcia działalności gospodarczej i atrakcyjnymi terenami. Dodatkowo, obecne przepisy dopuszczają włączenie danej lokalizacji do terenów specjalnej strefy ekonomicznej wybranej inwestora, spełniającego określone warunki.

www.pmrcorporate.com 11 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

1. Polska – informacje ogólne

Szwecja Litwa łtyckie Morze Ba Rosja Ustka Gdynia Kołobrzeg Gdańsk Świnoujście Elbląg

Szczecin Bydgoszcz Białystok

Wisł a Białoruś Warta Poznań WARSZAWA Zielona Niemcy Góra Łódź Odra Radom Lublin

Wrocław Częstochowa Opole

Gliwice Katowice Wisła Rzeszów Kraków Ukraina Czechy Słowacja

Polska – informacje ogólne

PMR088 Powierzchnia: 312 685 km2 Ludność: 38,1 mln Stolica: Warszawa Ogólne Język: Polski Ustrój polityczny: Demokracja parlamentarna Prezydent: Lech Kaczyński tyka li Premier: Jarosław Kaczyński Po Data przystąpienia do UE: 1 maja 2004 PKB (2005): 243,3 mld € PKB na 1 mieszkańca (2005): 6 370 € Inflacja (X 2006): 1,2% Stopa bezrobocia (X 2006):

Gospodarka 14,9%

Źródło: PMR, 2006 www.pmrpublications.com

12 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

1.1. Położenie geograficzne Polska położona jest w środku Europy kontynentalnej a jej sąsiadami są: Niemcy (456 km), Czechy (658 km), Słowacja (444 km), Ukraina (526 km), Białoruś (407 km), Litwa (453 km) i Rosja (obwód kaliningradzki). Polska posiada także granicę morską na Morzu Bałtyckim (491 km). Powierzchnia Polski liczy 312 685 km². Stolicą państwa jest Warszawa, położona w centralno-wschodniej części kraju. Do innych największych miast Polski zaliczają się: Kraków, Poznań, Łódź, Wrocław, Gdańsk i Rzeszów. Polska podzielona jest na 16 głównych jednostek administracyjnych – województw.

1.2. Ludność Populacja Polski liczy 38,1 mln i od kilku lat stopniowo maleje. Obecnie, odsetek ludzi młodych (poniżej 18 lat) jest ciągle wyższy niż odsetek ludzi starszych (mężczyźni powyżej 65 lat, kobiety powyżej 60 lat) – odpowiednio 20,1% i 15,7%. Jednak z powodu malejącej liczby ludności i rosnącej przeciętnej długości życia, różnica ta zmniejsza się systematycznie od kilku lat.

Wybrane wskaźniki demograficzne w Polsce, 2006

PMR089 Wskaźniki demograficzne Ludność 38,1 mln Zmiana liczby ludności -0,06% < 18 lat 20,1% 18-64 lata mężczyźni Struktura wiekowa 64,2% 18-59 lat kobiety > 65 lat 15,7% Oczekiwana długość życia 74,7 lat

Źródło: GUS, 2006 www.pmrpublications.com

Pomimo wielokulturowej historii, obecnie Polska jest krajem, którego zróżnicowanie etniczne jest stabilne, z przeważającą większością osób będących pochodzenia polskiego – 96,7% populacji. Do największych mniejszości narodowych należą mniejszości: niemiecka (0,4% populacji), białoruska (0,1%), ukraińska (0,1%). Oficjalnym językiem w Polsce jest język polski.

www.pmrcorporate.com 13 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

1.3. Infrastruktura transportowa

1.3.1. Transport drogowy Obecnie całkowita długość sieci drogowej w Polsce liczy 379,5 tys. km, z czego drogi o nawierzchni utwardzonej mają długość ok. 250 tys. km, co daje w przeliczeniu na 100 km² 79,6 km dróg. W skład sieci drogowej wchodzą: n drogi krajowe – 18 368 km (łącznie z miejskimi, 5% ogółu) n drogi wojewódzkie – 28 444 km (8% ogółu) n drogi powiatowe – 128 870 km (34% ogółu) n drogi gminne – 203 773 km (53% ogółu).

Łączna długość autostrad liczy obecnie 673 km, a dróg ekspresowych – 230 km. Docelowo, do końca 2013 r. długość sieci autostrad i dróg ekspresowych ma liczyć ponad 9 000 km. Według planów, docelowy układ autostrad w Polsce ma składać się z następujących tras (w nawiasie podano główne miasta zagraniczne osiągalne docelowo planowaną trasą): n autostrada A1: Gdańsk-Toruń-Łódź-Częstochowa-Gliwice-Gorzyczki-granica państwa- (Ostrawa), o długości 564 km n autostrada A2: (Berlin)-granica państwa-Świecko-Poznań-Warszawa-Siedlce-Kukuryki- granica państwa-(Mińsk), o długości 651 km n autostrada A4: (Drezno)-granica państwa-Jędrzychowice-Krzyżowa-Legnica-Wrocław- Opole-Gliwice-Katowice-Kraków-Tarnów-Korczowa-granica państwa-(Lwów), o długości 779 km n autostrada A6: (Berlin)-granica państwa-Kołbaskowo-Szczecin (S3, węzeł „Rzęśnica”) n autostrada A8: autostradowa obwodnica Wrocławia na odcinku A4-Psie Pole n autostrada A18: (Berlin)-granica państwa-Olszyna-Krzyżowa (A4).

14 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Planowana docelowa sieć autostrad w Polsce

PMR000

Gdańsk Suwałki Koszalin Elbląg Szczecin Olsztyn

Kołbaskowo Bydgoszcz Łomża Piła Białystok Ciechanów Ostrołęka Gorzów Wlkp. Toruń Włocławek Poznań Konin WARSZAWA Siedlce

Kalisz Olszyna Leszno Łódź Sieradz Radom Lublin Zgorzelec Legnica Wrocław Kielce Wałbrzych Tarnobrzeg Opole Częstochowa Zamość

Katowice Kraków Bielsko-Biała Tarnów Rzeszów Krosno Gorzyce

Źródło: GDDKiA, 2006 www.pmrpublications.com

1.3.2. Lotniska Istniejąca infrastruktura lotnicza w Polsce składa się z jednego centralnego portu lotniczego, 11 lotnisk regionalnych oraz 43 portów lotniczych lokalnych. Największy polski port lotniczy to Warszawa-Okęcie, znajdujący się w Warszawie w województwie mazowieckim. Pozostałe lotniska regionalne znajdują się w 10 województwach. Największe lotniska w Polsce znajdują się w obrębie największych miast – w Warszawie, Krakowie, aglomeracji śląskiej, Gdańsku, Poznaniu i Wrocławiu. Lotniska w Zielonej Górze i Szczytnie cechują się niskim ruchem pasażerskim oraz małą częstotliwością regularnych połączeń z innymi portami lotniczymi – zostały uznane za lotniska regionalne głównie z powodu dużej odległości (powyżej 100 km) od najbliższego lotniska mogącego obsługiwać samoloty o ciężarze przekraczającym 10 ton.

Ruch pasażerski na głównych lotniskach w Polsce (tys.), 2005 i I-III kw. 2006

PMR090

2005 I-III kw 2006 Warszawa-Okęcie 7 071,9 6 245,6 Kraków-Balice 1 586,1 1 748,6 Katowice-Pyrzowice 1 092,4 1 100,5 Gdańsk-Rębiechowo 667,9 935,4 Wrocław-Strachowice 465,5 607,4 Poznań-Ławica 399,3 495,9 Rzeszów-Jasionka 94,0 157,7 Łódź-Lublinek 18,1 152,0 Szczecin-Goleniów 100,8 139,0 Bydgoszcz-Szwederowo 39,7 100,4 Razem 11 501,2 11 685,4

Źródło: lotniska, Urząd Lotnictwa Cywilnego (ULC), 2006 www.pmrpublications.com

www.pmrcorporate.com 15 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

1.4. Otoczenie gospodarcze Po upadku komunizmu w 1989 roku, Polska gospodarka musiała przejść przez trudny okres restrukturyzacji w celu budowy gospodarki opartej na zasadach rynkowych. Po ponad dwóch latach spadku PKB, Polska gospodarka powróciła na ścieżkę wzrostu w 1992 roku. Stopniowa prywatyzacja i restrukturyzacja przedsiębiorstw państwowych doprowadziła do systematycznego spadku udziału sektora publicznego w gospodarce. Pod koniec ubiegłego wieku, przeprowadzone zostały reformy systemu emerytalnego, edukacyjnego, administracyjna i opieki zdrowotnej. Okres 2001-2002 to okres spowolnienia gospodarczego, gdzie tempo wzrostu gospodarczego spadło do 1-1,4%, z poziomu ponad 6% notowanego jeszcze pod koniec lat 90-tych. Jednak od 2003 roku, tempo wzrostu gospodarczego w Polsce ożywiło się osiągając 5,3% w roku przystąpienia do Unii Europejskiej.

Polska – wybrane wskaźniki ekonomiczne

PMR091

2001 2002 2003 2004 2005 2006s PKB (%) 1,1 1,4 3,8 5,3 3,5 5,2 Produkcja przemysłowa (%) 0,6 1,1 8,4 12,3 3,4 11,6 Inflacja średnioroczna (%) 5,5 1,9 0,8 3,5 2,2 1,2 Stopa bezrobocia (%, koniec okresu) 19,4 20,0 20,0 19,0 17,6 15,2 Przeciętne wynagrodzenie miesięczne (€) 557 561 500 510 595 640 BIZ(mln €) 6 372 4 371 4 067 10 292 7 703 9 000 Eksport (mld €) 46,5 49,3 53,8 65,8 77,6 89,8 Import (mld €) 55,1 57,0 58,9 70,4 79,8 93,3 Rachunek obrotów bieżących (mld €) -6,0 -5,4 -4,1 -8,5 -4,1 -4,3 Rachunek obrotów bieżących (% PKB) -2,9 -2,7 -2,1 -4,2 -1,7 -1,6 Średni kurs walutowy: PLN/EUR 3,7 3,8 4,4 4,5 4,0 3,9 Średni kurs walutowy: PLN/USD 4,1 4,1 3,9 3,6 3,3 3,1

s – szacunki BIZ– bezpośrednie inwestycje zagraniczne Źródło: GUS, NBP,PMR, 2006 www.pmrpublications.com

1.4.1. Produkt krajowy brutto Po okresie stagnacji w latach 2001-2002, wzrost PKB w Polsce przyspieszył wyraźnie w 2003 roku osiągając poziom 3,8%. Wejście do Unii Europejskiej w maju 2004 roku pozytywnie wpłynęło na sytuację gospodarki Polski, która rozwijała się w tempie 5,3%. Kolejny rok to lekkie spowolnienie tempa wzrostu, wynikające raczej z efektu statystycznego, niż z problemów gospodarki. W 2006 roku, tempo wzrostu gospodarczego w Polsce powróciło na ścieżkę szybkiego wzrostu, ponownie przekraczając poziom 5%. Silny wzrost gospodarczy kraju wynika głównie z dwóch przesłanek: silnego popytu wewnętrznego, dzięki poprawie na rynku pracy oraz rosnącej aktywności inwestycyjnej przedsiębiorstw, a także dzięki napływowi funduszy unijnych. W najbliższych latach tempo wzrostu gospodarczego pozostanie wysokie, w granicach 4,5-5%.

16 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Realne tempo wzrostu PKB w Polsce (%), 2001-2007

PMR092 5,3 5,2 4,7 3,8 3,5

1,4 1,1

2001 2002 2003 2004 2005 2006s 2007p s – szacunki p – prognoza Źródło: GUS, PMR, 2006 www.pmrpublications.com

1.4.2. Produkcja przemysłowa Wstąpienie Polski do Unii Europejskiej w 2004 roku w znaczącym stopniu wpłynęło na wyniki sektora przemysłowego. Wysoki popyt na produkty w przededniu akcesji związany był ze zmianą regulacji podatkowych oraz obawami związanym ze wzrostem cen. W efekcie doprowadził on do ponad 12% wzrostu produkcji przemysłowej. W kolejnym roku tempo wzrostu wyraźnie spadło, jednak związane to było z efektem wysokiej bazy. Dobrą sytuację sektora potwierdziły wyniki w 2006 roku, gdzie tempo wzrostu produkcji przemysłowej znów przekroczyło 10%.

Wzrost produkcji przemysłowej w Polsce (%), 2001-2007

PMR093

12,3 11,6 9,8 8,4

3,4 0,6 1,1

2001 2002 2003 2004 2005 2006p 2007p s – szacunki p – prognoza Źródło: GUS, PMR, 2006 www.pmrpublications.com

www.pmrcorporate.com 17 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

1.4.3. Inflacja Na początku obecnej dekady inflacja w Polsce została sprowadzona do poziomu poniżej 2%. Przystąpienie do Unii Europejskiej wywołało przejściowy szok popytowy, który miał negatywny efekt na presję inflacyjną. Jednak był to jedynie chwilowy czynnik, a w kolejnym roku inflacja powróciła do poziomu około 2%. W 2006 roku tempo wzrostu cen konsumpcyjnych pozostało niskie, a w pierwszej połowie roku było najniższe w Unii Europejskiej – poniżej 1%. W drugiej połowie 2006 roku inflacja lekko wzrosła przekraczając 1%. W 2007 roku spodziewamy się dalszego wzrostu inflacji, która jednak pozostanie na niskim poziomie – ok. 2,7%. Oznacza to, iż będzie się ona mieścić w granicach celu polityki monetarnej wyznaczonego przez Radę Polityki Pieniężnej, który wynosi 2,5% +-1%.

Inflacja średnioroczna w Polsce (%), 2001-2007

PMR094 5,5

3,5 2,7 2,2 1,9 1,2 0,8

2001 2002 2003 2004 2005 2006s 2007p s – szacunki p – prognoza Źródło: GUS, PMR, 2006 www.pmrpublications.com

1.4.4. Bezrobocie Stopa bezrobocia w Polsce jest najwyższa wśród wszystkich członków Unii Europejskiej. W momencie przystąpienia do Unii Europejskiej wynosiła ona 19,5%. Jednak kolejne lata przyniosły dynamiczny spadek stopy bezrobocia, związany z wysokim tempem wzrostu gospodarczego, a także migracją zarobkową w krajów Unii Europejskiej. W efekcie, szacujemy iż na koniec 2006 roku stopa bezrobocia wyniosła w granicach 15%. Kolejne lata powinny przynieść dalszy stopniowy spadek bezrobocia.

Stopa bezrobocia w Polsce (%, na koniec okresu), 2001-2007

PMR095

19,4 20,0 20,0 19,0 17,6 15,2 14,5

2001 2002 2003 2004 2005 2006s 2007p

s – szacunki p – prognoza Źródło: GUS, PMR, 2006 www.pmrpublications.com

18 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

1.4.5. Handel zagraniczny Od momentu przystąpienia do Unii Europejskiej obroty handlu zagranicznego rosną w tempie dwucyfrowym. Zniesienie ceł i przystąpienie do strefy wolnego handlu pozytywnie wpłynęło na konkurencyjność polskich produktów – w efekcie tempo wzrostu eksportu było znacząco wyższe od tempa wzrostu importu, doprowadzając do spadku deficytu w handlu zagranicznym do zaledwie 2,2 mld € w 2005 r. W 2006 roku wysokie tempo wzrostu eksportu utrzymało się, jednak w związku z rosnącym popytem wewnętrznym, tempo wzrostu importu przyspieszyło. Sytuacja ta utrzyma się także w 2007 roku, a wzrost importu będzie wyższy niż eksportu doprowadzając do wzrostu deficytu handlowego.

Wartość handlu zagranicznego w Polsce (mld €), 2001-2007

PMR096 ,5 5 1, 107 ,3 10 ,8 93 ,8 89 ,6 ,4 79 ,8 77 70 ,9 ,0 ,1 65 ,8 ,3 58 ,5 57 55 53 49 46 ,6 ,0 ,7 ,5 ,1 ,6 ,2 -8 -7 -5 -4 -2 -3 -6

2001 2002 2003 2004 2005 2006s 2007p

Eksport Import Saldo s – szacunki p – prognoza Źródło: NBP, PMR, 2006 www.pmrpublications.com

1.5. Otoczenie prawne

1.5.1. Działalność gospodarcza Najważniejszy akt prawny z zakresu prawa gospodarczego to ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. – „O swobodzie działalności gospodarczej”. Reguluje ona podejmowanie, wykonywanie i zakończenie działalności gospodarczej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz zadania organów administracji publicznej w tym zakresie. Osoby zagraniczne1 z państw członkowskich Unii Europejskiej i państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym (EOG) mogą podejmować i wykonywać działalność gospodarczą na takich samych zasadach jak przedsiębiorcy polscy. Na takich samych zasadach, jak obywatele polscy, podejmować i wykonywać działalność 1 Osobą zagraniczną w rozumieniu gospodarczą mogą także obywatele państw nie należących do UE (EOG), którzy: ustawy jest: n n osoba fizyczna mająca otrzymali zezwolenie na osiedlenie się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, miejsce zamieszkania za granicą, nieposiadająca obywatelstwa n uzyskali zgodę na pobyt tolerowany lub status uchodźcy nadany w Rzeczypospolitej polskiego Polskiej, n osoba prawna z siedzibą za granicą n jednostka organizacyjna, n korzystają z ochrony czasowej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. niebędąca osobą prawną, posiadająca zdolność prawną, z siedzibą za granicą. www.pmrcorporate.com 19 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Pozostałe osoby zagraniczne mają prawo, o ile umowy międzynarodowe nie stanowią inaczej, do podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej jedynie w formie spółek: n komandytowej n komandytowo-akcyjnej n z ograniczoną odpowiedzialnością n akcyjnej.

Osoby te mają także prawo do przystępowania do wymienionych wyżej spółek oraz obejmowania bądź nabywania ich udziałów lub akcji. Ponadto przedsiębiorcy zagraniczni2 mogą prowadzić działalność gospodarczą w formie oddziału, a także tworzyć przedstawicielstwa na terenie Polski.

1.5.2. System podatkowy Polski system podatkowy rozróżnia 12 rodzajów podatków, w tym: n podatki bezpośrednie:  podatek dochodowy od osób prawnych (CIT)  podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT)  podatek od czynności cywilnoprawnych  podatek od nieruchomości  podatek od środków transportowych  podatek od spadków i darowizn  podatek rolny  podatek leśny  podatek od posiadania psów n podatki pośrednie:  podatek od towarów i usług (VAT) 2 Przedsiębiorcą zagranicznym w rozumieniu ustawy jest osoba  podatek akcyzowy zagraniczna wykonująca działalność gospodarczą za granicą.  podatek od gier.

Główne stawki podatkowe w Polsce, 2006 i 2007

PMR097

2006 2007 22% – podstawowa 22% – podstawowa 7% – niektóre towary oraz usługi, np. 7% – niektóre towary oraz usługi, np. towary związane z ochroną zdrowia, wyroby towary związane z ochroną zdrowia, wyroby spożywcze, usługi hotelarskie, wyroby sztuki spożywcze, usługi hotelarskie, wyroby sztuki ludowej, rękodzieła i rzemiosła artystycznego ludowej, rękodzieła i rzemiosła artystycznego VAT 3% – obowiązująca przejściowo do 30 kwietnia 3% – obowiązująca przejściowo do 30 kwietnia 2008 r., obejmująca dostawę niektórych 2008 r., obejmująca dostawę niektórych produktów rolnych produktów rolnych 0% – niektóre usługi, np. finansowe, ochrony 0% – niektóre usługi, np. finansowe, ochrony zdrowia, edukacyjne, związane z kulturą zdrowia, edukacyjne, związane z kulturą 19% (roczny dochód do 37 024 zł) 19% (roczny dochód do 43 405 zł) PIT 30% (roczny dochód od 37 024 do 78 048 zł) 30% (roczny dochód od 43 405 do 85 528 zł) 40% (roczny dochów ponad 78 048 zł) 40% (roczny dochów ponad 85 528 zł) CIT 19% 19% Podatek od dywidend 19% 19%

Źródło: Ministerstwo Finansów, 2006 www.pmrpublications.com

20 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

1.6. Specjalne Strefy Ekonomiczne Ważnym instrumentem przyciągania i wspierania nowych inwestycji są Specjalne Strefy Ekonomiczne (SSE). Są to wytyczone administracyjnie części terytorium Polski, w obrębie których działalność gospodarcza może być prowadzona na specjalnych, preferencyjnych zasadach, określonych w Ustawie o SSE i innych aktach prawnych. Zasady funkcjonowania i tryb ustanawiania SSE zostały określone na mocy ustawy z 1994 roku. W kolejnych latach ustawa ta była nowelizowana w celu dostosowania prawa o SSE do wymogów Unii Europejskiej. Obecnie na terenie Polski działa 14 Specjalnych Stref Ekonomicznych. Różnią się one pod względem powierzchni, lokalizacji, charakteru, warunków zagospodarowania oraz infrastruktury drogowej, technicznej i telekomunikacyjnej. Strefy te będą funkcjonowały do 2017 roku, za wyjątkiem Katowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej, która będzie aktywna rok krócej i Specjalnej Strefy Ekonomicznej „Euro-Park” Mielec aktywnej do 2015 roku. Z czasem SSE przekształcą się w strefy aktywności gospodarczej, których zadaniem będzie zapewnienie przedsiębiorstwom warunków umożliwiających tworzenie nowych miejsc pracy. Po 2011 roku na tereny SSE nie będą już wchodzić nowi inwestorzy. Inwestorzy działający w SSE objęci są specjalnymi formami wsparcia działalności gospodarczej, a w szczególności ulgami podatkowymi. Działając w SSE przedsiębiorstwo może otrzymać: n zwolnienie z podatku dochodowego n ulgi w podatku od nieruchomości n ulgi w podatku od środków transportu n ulgi w podatkach celnych n pomoc regionalną w ramach wspierania nowych inwestycji n pomoc regionalną w ramach tworzenia nowych miejsc pracy.

Warunkiem otrzymania pomocy jest: n uzyskanie zezwolenia na prowadzenie działalności gospodarczej w strefie – udziela go zarząd strefy n poniesienie nakładów inwestycyjnych w wysokości minimum 100 000 €.

Przedsiębiorca podejmujący działalność na terenie Specjalnej Strefy Ekonomicznej na podstawie zezwolenia wydanego po 31 grudnia 2000 uprawniony jest do korzystania z pomocy regionalnej w formie zwolnień w podatku dochodowym z tytułu: n poniesionych nakładów inwestycyjnych n tworzenia nowych miejsc pracy.

W pierwszym przypadku wielkość pomocy oblicza się jako iloczyn maksymalnej intensywności pomocy określonej dla danego obszaru i kosztów inwestycji kwalifikujących się do objęcia pomocą. Przedsiębiorca korzystający z pomocy z tytułu kosztów nowej inwestycji zobowiązany jest do: n prowadzenia działalności gospodarczej w strefie przez okres nie krótszy niż 5 lat n utrzymania własności składników majątku, z którymi były związane wydatki inwestycyjne przez okres 5 lat od dnia wprowadzenia do ewidencji środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych, w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym. www.pmrcorporate.com 21 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Wielkość pomocy z tytułu tworzenia nowych miejsc pracy związanych z daną inwestycją oblicza się jako iloczyn maksymalnej intensywności pomocy i dwuletnich kosztów pracy brutto nowo zatrudnionych pracowników powiększonych o wszystkie obowiązkowe płatności związane z ich zatrudnieniem. Przedsiębiorca korzystający z pomocy z tego tytułu musi utrzymać nowo utworzone miejsca pracy przez okres nie krótszy niż 5 lat. Maksymalna intensywność pomocy niemal na całym terytorium Polski wynosi 50%, z wyjątkiem powiatów miejskich: Wrocław, Kraków, Gdańsk, Gdynia, Sopot, dla których intensywność wynosi 40% oraz powiatów: Warszawa i Poznań, dla których intensywność wynosi 30%. W przypadku pomocy udzielanej małemu lub średniemu przedsiębiorcy maksymalną intensywność pomocy podwyższa się o 15 punktów procentowych, z wyłączeniem przedsiębiorców prowadzących działalność w sektorze transportu. Maksymalna intensywność pomocy dla inwestycji z sektora motoryzacyjnego, w przypadku gdy kwota pomocy przekracza równowartość 5 mln €, wynosi 30% intensywności dopuszczalnej na danym obszarze.

Umiejscowienie SSE na terenie województw w Polsce, 2006

PMR099

8 9 11 14

3

5 6

1 13 10 2 12

7 4

Wyjaśnienie: 1 – Kamiennogórska SSE, 2 – Katowicka SSE, 3 – Kostrzyńsko-Słubicka SSE, 4 – Krakowska SSE, 5 – Legnicka SSE, 6 – Łódzka SSE, 7 – Mielecka SSE, 8 – Pomorska SSE, 9 – Słupska SSE, 10 – Starachowicka SSE, 11 – Suwalska SSE, 12 –Tarnobrzeska SSE, 13 – Wałbrzyska SSE, 14 –Warmińsko-Mazurska SSE Źródło: PMR, 2006 www.pmrpublications.com

22 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

2. Sektor Business Processes Offshoring (BPO)

Sektor BPO – wybrane lokalizacje

PMR112

Poznań Warszawa

Łodź

Lublin Wrocław

Katowice

Kraków

Źródło: PMR, 2006 www.pmrpublications.com

www.pmrcorporate.com 23 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Business Processes Offshoring (BPO) to lokowanie określonych (nie-produkcyjnych) funkcji przedsiębiorstwa w krajach, gdzie koszty prowadzania działalności, głównie zasoby siły roboczej, są tańsze. W ramach BPO najczęściej tworzy się centra następujących typów usług: n finanse n księgowość n HR n obsługa klienta n logistyka n badania i rozwój.

Liczba centrów usług, lokowanych w Polsce w ramach BPO szybko rosła w ciągu ostatnich kilku lat. Na koniec listopada 2006 roku działało ich w Polsce ponad 80. Następujące czynniki czynią Polskę atrakcyjną lokalizacją centrów usług: n Dostępność wykwalifikowanej i relatywnie taniej siły roboczej – w Polsce studiuje około 2 miliony studentów, a około 400 000 uzyskuje każdego roku dyplom wyższych uczelni. Udział studentów w populacji 20-30-latków szybko rośnie. n Zachęty inwestycyjne dla lokowania centrów usług w ramach BPO:  Od marca 2005 roku inwestorzy, którzy lokują swoje centra usług (m.in. księgowość, finanse, badania i rozwój, call centers, usługi IT) w Specjalnych Strefach Ekonomicznych (SSE) mogą otrzymywać ulgi podatkowe oraz inne zachęty inwestycyjne dostępne dla inwestorów lokujących swoje inwestycje w specjalnych strefach ekonomicznych.  Inwestorzy, którzy lokują w Polsce swoje usługi w ramach BPO mogą się również ubiegać o pomoc publiczną z budżetu państwa, jeżeli zatrudnią więcej niż 250 osób oraz o refundację kosztów szkoleń z funduszy UE (60-100% kosztów szkoleń podlega refundacji). Inwestycje w sektorze badań i rozwoju mogą uzyskać dofinansowanie mimo niższego poziomu zatrudnienia (np. 80-100 specjalistów dziedzin inżynieryjnych).  Inwestorzy, którzy utworzą co najmniej 100 miejsc pracy i utrzymają je co najmniej przez 5 lat mogą ubiegać się o pomoc regionalną z tytułu zatrudnienia nowych pracowników.  Obszar wybrany przez inwestora na ulokowanie inwestycji może zostać włączony przez Ministerstwo Gospodarki do obszaru SSE pod warunkiem, że nakłady inwestycyjne na tym obszarze przekroczą 40 milionów € lub zostanie utworzone co najmniej 500 miejsc pracy.  Gminy, na których obszarze prowadzona jest inwestycja mogą zaproponować ulgi lub całkowicie zwolnić inwestorów z podatku od nieruchomości. n Stabilność makroekonomiczna. n Członkostwo Polski w UE.

24 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

2.1. Województwo dolnośląskie

2.1.1. Największe firmy, które w ramach BPO ulokowały w regionie swoje centra usług Wrocław, obok Krakowa i Warszawy przyciągnął dotychczas największą liczbę firm, które w ramach BPO, ulokowały w Polsce swoje centra usług. Dotychczas największymi inwestycjami były ulokowane przez Hewlett Packard centrum shared services, które docelowo ma zatrudniać około 1 000 osób i centrum rozwoju oprogramowania Siemensa. W 2006 roku decyzję o ulokowaniu swoich shared service centers podjęli: n Genpact (planowane zatrudnienie 300 osób) n KPIT Cummings (planowane zatrudnienie 500 osób) n ACN (planowane zatrudnienie 150 osób).

W pierwszym kwartale 2007 roku uruchomienie centrum rachunkowego planuje firma UPS. Liczba etatów ma wynieść około 300.

Wybrane firmy, które zlokalizowały swoje centra usług w województwie dolnośląskim

PMR001 Lokalizacja Firma Rodzaj działalności Centrum finansowo-księgowe, zarządzanie Wrocław Hewlett Packard personelem, obsługa procesu zakupów Wrocław Volvo Centrum księgowo-administracyjne Produkcja rozwiązań informatycznych Wrocław QAD dla klientów z CEE; centrum regionalne Centrum serwisowe dla klientów Wrocław Genpact z Niemiec, Austrii, Szwajcarii Centrum finansowo-księgowe Wrocław KPIT Cummings i centrum informatyczne Wrocław American Communication Network Centrum telefonicznej obsługi klienta Wrocław Siemens Centrum rozwoju oprogramowania Wrocław CTM Centrum telefonicznej obsługi klienta Wrocław Alstom Centrum badawczo-rozwojowe Centrum rozwoju oprogramowania Wrocław Cap Gemini Polska i usług informatycznych Wrocław Remy Internationale Centrum badawczo-rozwojowe Projektowanie i wdrażanie nowoczesnych Wrocław Diehl Controls rozwiązań dla producentów sprzętu gospodarstwa domowego Wrocław UPS Centrum rachunkowe*

* Inwestycja planowana na pierwszy kwartał 2007 roku. Źródło: PMR, 2006 www.pmrpublications.com

www.pmrcorporate.com 25 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

2.1.2. Dostępność siły roboczej

Zasoby siły roboczej Wrocław jest czwartym pod względem wielkości miastem w Polsce i piątym pod względem liczby osób zatrudnionych w sektorze przedsiębiorstw3. Województwo dolnośląskie to czwarty pod względem liczby studentów ośrodek akademicki. W województwie, na 35 uczelniach wyższych, studiuje ponad 166 000 studentów, kształconych przez około 7 000 kadry akademickiej. W województwie dolnośląskim największa liczba studentów, prawie 137 000 studiuje we Wrocławiu, gdzie jest 26 wyższych uczelni (tylko dwa miasta w Polsce, Warszawa i Kraków kształcą więcej studentów). Co roku mury wrocławskich uczelni opuszcza około 26 000 absolwentów.

Liczba studentów i absolwentów we Wrocławiu (tysiące), 2000-2006

PMR002

136,8 126,9 132,0 134,8 113,8 122,2

27,2 26,1 16,4 19,1 22,0 24,0

2000/2001 2001/2002 2002/2003 2003/2004 2004/2005 2005/2006

Studenci Absolwenci

Źródło: GUS, 2006 www.pmrpublications.com

Prawie 61% studiujących w województwie to studenci czterech wrocławskich uczelni: Uniwersytetu Wrocławskiego, Politechniki Wrocławskiej, Akademii Ekonomicznej i Akademii Rolniczej.

Liczba studentów i absolwentów największych uczelni w województwie dolnośląskim

PMR003

Uniwersytet Wrocławski 9 239 39 701

Politechnika Wrocławska 4 143 32 312

Akademia Ekonomiczna 3 710 17 314

Akademia Rolnicza 2 458 12 431

Studenci Absolwenci

3 Przeciętne zatrudnienie w sektorze Źródło: Regionalne Centrum Obsługi Inwestora, 2006 www.pmrpublications.com przedsiębiorstw w ciągu pierwszych trzech kwartałów 2006 r. wyniosło we Wrocławiu 133 500.

26 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Województwo dolnośląskie jest jednym z największych ośrodków akademickich w Polsce pod względem liczby studentów ekonomii, biznesu i administracji oraz studentów informatyki.

Liczba studentów i absolwentów wybranych kierunków na wrocławskich uczelniach, 2004/2005

PMR004 25 803

10 287 8 665 6 785 5 174 1 687 1 067 1 131

Biznes i administracja Zarządzanie Informatyka Inżynieria*

Studenci Absolwenci

* Dane obejmują następujące kierunki inżynierskie: inżynieria produkcyjna, inżynieria środowiska, materiałowa, metali oraz inżynieria mechaniczna i robotyka. Źródło: Regionalne Centrum Obsługi Inwestora, 2006 www.pmrpublications.com

Zdecydowana większość (84%) wrocławskich studentów deklaruje umiejętność komunikowania się w języku angielskim, chociaż tylko 16% deklaruje biegłą znajomość tego języka. Ponad 56% studentów zna niemiecki.

Odsetek studentów we Wrocławiu, którzy deklarują znajomość języka angielskiego

PMR005 Bardzo dobra Słaba i bardzo słaba 15,7% 15,7%

Dobra Średnio-zaawansowana 33,7% 34,8%

Źródło: Regionalne Centrum Obsługi Inwestora, „Znajomość języków obcych wśród Wrocławskich studentów”, listopad 2004 www.pmrpublications.com

www.pmrcorporate.com 27 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Odsetek studentów we Wrocławiu deklarujących znajomość języka niemieckiego

PMR006 Bardzo dobra i dobra 23,3% Słaba i bardzo słaba 43,3%

Średnio-zaawansowana 33,3%

Źródło: Regionalne Centrum Obsługi Inwestora, „Znajomość języków obcych wśród Wrocławskich studentów”, listopad 2004 www.pmrpublications.com

Bezrobocie w województwie dolnośląskim jest jednym z wyższych w kraju, chociaż sukcesywnie spada. Na koniec października 2006 bezrobocie w województwie dolnośląskim wynosiło 16,8%. Na koniec września 2006, stopa bezrobocia we Wrocławiu wyniosła 8,9% (spadek o 2,4 punktu procentowego z 11,3% przed rokiem). Wrocław ma stosunkowo wysoki odsetek bezrobotnych z wykształceniem wyższym. W czerwcu 2006 10,4% wszystkich bezrobotnych miało wykształcenie wyższe, co odpowiadało 28 200 osobom. W następstwie malejącego bezrobocia i rosnących inwestycji zagranicznych przedsiębiorcy zaczęli obserwować trudności ze znalezieniem właściwych pracowników. Dotyczy to jednak w dużo większym stopniu osób z wykształceniem średnim technicznym, niż tych z wykształceniem wyższym. Według badania przeprowadzonego przez KPMG w lipcu i sierpniu 2006 roku, 50% z 51 ankietowanych firm doświadczyło problemów z rekrutacją inżynierów i informatyków. Bardzo mała grupa firm zgłaszała problemy z rekrutacją ekonomistów, prawników i absolwentów nauk społecznych.

2.1.3. Koszty prowadzenia działalności

2.1.3.1. Wynagrodzenia Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw w październiku br. wyniosło 2 544 zł (95,7% średniej płacy krajowej). Porównując wynagrodzenia w stolicach województw w ciągu pierwszych dziewięciu miesięcy 2006 roku, wynagrodzenie we Wrocławiu było niższe niż w Warszawie, Katowicach, Gdańsku, Poznaniu i Krakowie i wyniosło 2 529 zł (27% mniej niż w Warszawie).

28 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Wynagrodzenia brutto (w zł) w województwie dolnośląskim na wybranych stanowiskach, wiosna 2006

PMR007 Stanowisko Średnia

a Specjalista w dziale obsługi klienta –Customer Service Specialist 2 706 klient Kierownik ds. obsługi technicznej –Technical Service Manager 5 621

Specjalista ds. obsługi technicznej –Technical Service Specialist 2 787 Obsługa

Dyrektor finansowy – Finance Director 12 265 e Specjalista ds. finansowych –Finance Specialist 4 325 Finans Specjalista ds. windykacji –Financial Recovery Specialist 3 439

Główny księgowy – Chief Accountant 8 416 ć Samodzielny księgowy – Accountant 3 387

ięgowoś Młodszy księgowy – Junior Accountant 2 323 Ks Kasjer –Cashier 2 815

ia Inżynier procesu produkcji –Process Engineering Specialist 3 632 nier Inżynier konstruktor –Designer / Drafter 3 749 Inży ój

zw Specjalista w dziale rozwoju – R&D Specialist 3 950 Ro

Źródło: AG TEST Human Resources, „Raport płacowy –Wiosna 2006” www.pmrpublications.com

2.1.3.2. Koszty wynajmu powierzchni biurowej Według raportu firmy Jones Lang LaSalle z czerwca 2006 czynsze we Wrocławiu są w fazie umiarkowanego wzrostu i kształtują się na poziomie 14-15€/m2/miesięcznie za najlepsze powierzchnie klasy A i 8-13€/m2/miesięcznie za biura klasy B i w kamienicach. Średnie koszty eksploatacyjne wynoszą około 2,5€/m2/miesiąc.

2.1.3.3. Dostępność komunikacyjna Wrocław posiada międzynarodowe lotnisko na Strachowicach oraz port rzeczny na Odrze. Kierunki lotów z Portu Lotniczego Wrocław-Strachowice: n Dania: Kopenhaga n Irlandia: Cork, Dublin, Shannon n Niemcy: Dortmund, Frankfurt Hahn, Frankfurt nad Menem, Monachium n Polska: Warszawa, Gdańsk n Szwecja: Sztokholm n Wielka Brytania: Glasgow, Liverpool, Londyn, Nottingham n Włochy: Mediolan, Rzym.

www.pmrcorporate.com 29 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Dodatkowo, przez tereny województwa dolnośląskiego przebiega trasa autostrady A4, łączącej Wrocław z granicą polsko-niemiecką oraz z głównymi miastami Polski południowej – Katowicami i Krakowem.

2.1.4. Dostępność terenów inwestycyjnych

Powierzchnia biurowa Według przedstawicieli lokalnych władz, wskaźnik powierzchni wolnej do wynajęcia we Wrocławiu spadł w listopadzie 2006 roku do poziomu około 1%. W dużej mierze jest to rezultat dużego popytu na powierzchnie biurowe generowanego przez już obecne we Wrocławiu firmy BPO. Sytuacja z dostępnością powierzchni biurowych poprawi się znacząco w pierwszym kwartale 2007 roku. Do końca 2007 roku do użytku zostanie oddanych ponad 100 000 m2 powierzchni biurowych.

2.2. Województwo łódzkie

2.2.1. Największe firmy, które w ramach BPO ulokowały w regionie swoje centra usług Pozyskiwanie dużych inwestorów, którzy lokują swoje usługi w ramach BPO jest elementem strategii rozwoju miasta Łodzi. Do tej pory, w ramach BPO, swoje centra usług w Łodzi ulokowało siedem międzynarodowych koncernów. Największe z nich to Philips, Accenture i General Electric Controls.

Wybrane firmy, które zlokalizowały swoje centra usług w województwie łódzkim

PMR008 Lokalizacja Firma Rodzaj działalności Łódź Philips Centrum finansowo-księgowe Łódź Accenture Centrum finansowo-księgowe i informatyczne Tworzenie oprogramowania Łódź Ericpol Telecom dla sektora telekomunikacyjnego Łódź General Electric Controls Centrum finansowo-ksiegowe Usługi w zakresie projektowania, Łódź Teleca wdrażania i integracji oprogramowania Łódź Bosch-Siemens Centrum badawczo-rozwojowe

Źródło: PMR, 2006 www.pmrpublications.com

30 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

2.2.2. Dostępność siły roboczej

Zasoby siły roboczej Łódź jest największym po Warszawie miastem w Polsce pod względem liczby ludności. W ciągu pierwszych dziewięciu miesięcy 2006 roku zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw wyniosło w Łodzi ponad 102 000 ludzi, a więc mniej niż w Warszawie, Poznaniu, Wrocławiu, Krakowie i Katowicach. Województwo łódzkie to szósty pod względem wielkości ośrodek akademicki w Polsce. Studiuje tam około 120 000 studentów, kształconych przez prawie 6 000 nauczycieli akademickich. Największym ośrodkiem akademickim w województwie łódzkim jest Łódź, gdzie w 22 szkołach wyższych kształci się 114 000 studentów, a 21 000 co roku uzyskuje dyplom ukończenia studiów wyższych. To piąty najlepszy rezultat w Polsce. Liczba studentów w Łodzi szybko rośnie. W ciągu ostatnich sześciu lat Łódź była jednym z trzech miast w Polsce z największych przyrostem liczby studentów. W 2006 roku liczba studentów była o 38,5% wyższa niż w roku 2000.

Liczba studentów i absolwentów w województwie łódzkim (w tysiącach), 2001-2006

PMR009

113,9 104,9 106,8 110,7 95,1 82,2

21,0 21,0 11,9 14,8 18,5 18,5

2000/2001 2001/2002 2002/2003 2003/2004 2004/2005 2005/2006

Studenci Absolwenci

Źródło: GUS, 2006 www.pmrpublications.com

Dwie największe uczelnie w Łodzi: Politechnika Łódzka i Uniwersytet Łódzki kształcą łącznie około 50% łódzkich studentów. Najpopularniejsze kierunki studiów wśród łódzkich studentów to zarządzanie i marketing, administracja oraz informatyka.

www.pmrcorporate.com 31 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Liczba studentów i absolwentów wybranych kierunków w województwie łódzkim

PMR010 14 053

7 829

3 949

1 167 1 686 1 124 1 061 633 188 418 597 73

Zarządzanie Administracja Informatyka Biotechnologia Inżynieria*Fizyka i marketing Studenci Absolwenci

* Łączna liczba studentów na następujących kierunkach: inżynieria produkcyjna i zarządzanie, inżynieria środowiska, inżynieria materiałowa, inżynieria metali. Źródło: Regionalne Centrum Obsługi Inwestora, 2006 www.pmrpublications.com

Zdecydowana większość studentów w Łodzi zna języki obce. Tylko 10% łódzkich studentów stwierdziło, że nie znają żadnego języka obcego, podczas gdy 90% zna język angielski co najmniej na poziomie średnio-zaawansowanym.

Deklarowana znajomość języków obcych wśród łódzkich studentów

PMR011 Bardzo dobra Dobra Średnio-zaawansowana Słaba Angielski 22,3% 38,1% 31,9% 7,6% Niemiecki 4,8% 20,9% 42,0% 32,3% Francuski 5,9% 14,2% 42,9% 37,0% Włoski 3,6% 27,0% 25,2% 43,6% Hiszpański 13,5% 34,8% 35,5% 16,3% Inny język 9,2% 28,3% 42,4% 19,9%

Źródło: Regionalne Centrum Obsługi Inwestora, 2006 www.pmrpublications.com

Bezrobocie w województwie łódzkim jest na poziomie średniej dla Polski, ale szybko spada. W październiku 2006 roku bezrobocie w województwie łódzkim wyniosło 14,9%. Bez pracy pozostawało prawie 162 000 ludzi. Około 5% z tej liczby to bezrobotni z wykształceniem wyższym. We wrześniu 2006 roku stopa bezrobocia w mieście Łodzi wyniosła 12,9% (odpowiada to 42 000 osób) i była o 3,5 punktu procentowego niższa niż przed rokiem.

32 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

2.2.3. Koszty prowadzenia działalności

2.2.3.1. Wynagrodzenia W ciągu pierwszych dziewięciu miesięcy 2006 roku przeciętne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw w Łodzi było o 44% niższe niż w Warszawie oraz o 10% niższe niż w Krakowie i wyniosło 2 322 zł.

Wynagrodzenia brutto (w zł) w województwie łódzkim na wybranych stanowiskach, wiosna 2006

PMR012 Stanowisko Średnia

Telemarketer – Tele-sales Representative 2 698 Sprzedaż

Kierownik działu obsługi klienta – Customer Service Manager 7 102 a nt

lie Specjalista w dziale obsługi klienta –Customer Service Specialist 3 237 a k Kierownik ds. obsługi technicznej –Technical Service Manager 6 197

Obsług Specjalista ds. obsługi technicznej –Technical Service Specialist 2 845

Dyrektor finansowy –Finance Director 18 307

Kierownik działu finansowego –Finance Manager 10 976

e Kontroler finansowy –Finance Controller 8 567

Finans Specjalista ds. finansowych –Finance Specialist 4 495

Analityk finansowy –Finance Analyst 5 752

Referent w dziale finansowym – Finance Assistant 2 459

Główny księgowy – Chief Accountant 9 728

ść Samodzielny księgowy –Accountant 3 272 wo

Młodszy księgowy –Junior Accountant 2 311 Księgo Kasjer – Cashier 2 286

Inżynier procesu produkcji –Process Engineering Specialist 3 285

nieria Inżynier ds. produktu –Product Engineer 3 612 ży In Inżynier konstruktor – Designer / Drafter 3 666

ój Kierownik działu rozwoju – R&D Manager 7 254 zw

Ro Specjalista w dziale rozwoju – R&D Specialist 4 087

Źródło: AG TEST Human Resources, „Raport płacowy –Wiosna 2006” www.pmrpublications.com

www.pmrcorporate.com 33 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

2.2.3.2. Koszty wynajmu powierzchni biurowej Według raportu Jones Lang LaSalle z czerwca 2006 ofertowe stawki czynszowe w Łodzi wahają się w zależności od lokalizacji i standardu powierzchni biurowej między 13-13,5€/m2/miesiąc w najwyższej klasy biurowcach, a około 9€/m2/miesiąc w pozostałych śródmiejskich lokalizacjach. Gorszej klasy obiekty (B/C) oferują powierzchnie za około 6€/m2/miesiąc. Opłaty eksploatacyjne wynoszą, podobnie jak w innych głównych miastach Polski, około 3-4€/m2/miesiąc.

2.2.3.3. Dostępność komunikacyjna Łódź dysponuje lotniskiem międzynarodowym Łódź-Lublinek im. Władysława Reymonta. Kierunki lotów z Portu Lotniczego Łódź-Lublinek: n Francja: Paryż (luty 2007) n Irlandia: Dublin, Shannon n Polska: Warszawa n Wielka Brytania: Londyn Stanstead, Nottingham n Włochy: Rzym (luty 2007).

Dodatkowo, przez teren województwa łódzkiego przebiega obecnie trasa autostrady A2 łącząca Łódź z Poznaniem. Docelowo na terenie województwa łódzkiego będzie znajdował się węzeł autostrad A2 i A1 łączących zachodnią i wschodnią oraz północną i południową część Polski. Łódź posiada także połączenie kolejowe ze stolicą – obecnie czas podróży zajmuje ponad 2 godz. W najbliższych latach rząd planuje modernizację tego odcinka trasy kolejowej – w efekcie czas podróży ma ulec skróceniu do ok. 65 min.

2.2.4. Dostępność terenów inwestycyjnych

Powierzchnia biurowa Łódź ma niewielkie zasoby nowoczesnych powierzchni biurowych, które wynoszą około 90 000 m2. Ze względu na spory popyt na nowoczesną powierzchnię biurową ze strony międzynarodowych koncernów, w większości nowoczesnych obiektów wskaźnik niewynajętej powierzchni biurowej oscyluje wokół zera. Według raportu Jones Lang LaSalle w czerwcu 2006 roku w trakcie budowy lub przebudowy znajdowało się 18 700 m2, a 7 500 m2 było na etapie planistycznym. Na terenie województwa zlokalizowana jest Łódzka Specjalna Strefa Ekonomiczna (ŁSSE). Według jej przedstawicieli istnieje możliwość włączania do ŁSSE nowo-budowanych obiektów biurowych na terenie Łodzi.

34 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

2.3. Województwo lubelskie

2.3.1. Największe firmy, które w ramach BPO ulokowały w regionie swoje centra usług W Lublinie swoje centra usług otworzyła dotychczas niewielka grupa firm. Swoje call centers posiadają w Lublinie Idea Centertel, Intelligo, CRH Żagiel i Telekomunikacja Polska.

2.3.2. Dostępność siły roboczej Województwo lubelskie jest siódmym co do wielkości ośrodkiem akademickim w Polsce biorąc pod uwagę liczbę studentów. W województwie studiuje około 105 000 studentów. Największym ośrodkiem akademickim jest Lublin, gdzie na 14 uczelniach studiuje prawie 86 000 studentów (więcej niż w Gdańsku czy Katowicach). Liczba studentów w Lublinie stale rośnie. Między 2000 a 2006 rokiem liczba studentów w Lublinie wzrosła o 24%.

Liczba studentów i absolwentów w Lublinie (w tysiącach), 2000-2006

PMR013 84,0 86,9 85,5 76,6 79,4 69,1

17,4 18,1 10,9 12,5 15,2 16,0

2000/2001 2001/2002 2002/2003 2003/2004 2004/2005 2005/2006

Studenci Absolwenci

Źródło: GUS, 2006 www.pmrpublications.com

Największe cztery uczelnie skupiają 73,9% ogółu studentów: n Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej – 34 000 studentów n Katolicki Uniwersytet Lubelski – 21 000 n Politechnika Lubelska – 11 000 n Akademia Rolnicza – 12 500.

W roku 2004/2005 absolwenci nauk społecznych, gospodarki i prawa stanowili największą grupę absolwentów (47%). Administracja, prawo i pedagogika oraz zarządzanie i marketing są trzema najpopularniejszymi kierunkami studiów. Kolejne dwa najpopularniejsze kierunki to nauki humanistyczne i sztuka oraz kształcenie.

www.pmrcorporate.com 35 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Absolwenci szkół wyższych w roku akademickim 2004/2005 według grup kierunków

PMR014 Zdrowie i opieka Łączna liczba studentów: 85 500 społeczna 6% Usługi Rolnictwo 4% 5%

Technika, przemysł i budownictwo 5% Nauki społeczne, gospodarka i prawo Nauka 47% 6%

Nauki humanistyczne i sztuka 13% Kształcenie 14%

Źródło: Wojewódzki Urząd Statystyczny, 2006 www.pmrpublications.com

Według badania przeprowadzonego przez Uniwersytet Marii Skłodowskiej Curie jako część projektu badawczego „Kapitał intelektualny województwa lubelskiego” angielski, niemiecki, rosyjski i francuski są najpopularniejszymi językami obcymi w województwie lubelskim.

Odsetek populacji województwa deklarująca znajomość poszczególnych języków obcych,I kwartał 2006

PMR015 Angielski 32,3% Rosyjski 24,0% Niemiecki 14,7% Francuski 2,5% Włoski 1,9% Ukraiński 1,1% Holenderski 0,4% Łacina 0,3% Hiszpański 0,3% Szwedzki 0,2% Węgierski 0,1% Hebrajski 0,1% Grecki 0,1% Czeski 0,1% Bułgarski 0,1%

Źródło: Uniwersytet Marii Skłodowskiej Curie, Projekt Badawczy „Kapitał intelektualny województwa lubelskiego”;I kwartał 2006 www.pmrpublications.com

36 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Bezrobocie w województwie lubelskim jest wyższe niż przeciętne bezrobocie w Polsce i stopniowo spada. W październiku 2006 stopa bezrobocia w województwie lubelskim wyniosła 15,2%. Na koniec września 2006 stopa bezrobocia w Lublinie wyniosła 10,8% i była jedną z wyższych wśród stolic miast regionalnych. W czerwcu 2006 bezrobotni z wykształceniem wyższych stanowili 7,7% ogółu bezrobotnych. Ich liczba wyniosła wtedy ponad 11 000 osób.

2.3.3. Koszty prowadzenia działalności

2.3.3.1. Wynagrodzenia W ciągu pierwszych dziewięciu miesięcy 2006 roku przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw w Lublinie wyniosło 2 221 zł i było najniższe spośród wszystkich stolic miast regionalnych oprócz Gorzowa Wielkopolskiego. Wynagrodzenie w Lublinie było o 36% niższe niż w analogicznym okresie w Warszawie.

Wynagrodzenia brutto (w zł) w województwie lubelskim na wybranych stanowiskach, wiosna 2006

PMR016 Stanowisko Średnia a

nt Specjalista w dziale obsługi klienta – Customer Service Specialist 2 469 klie

Specjalista ds. obsługi technicznej – Technical Service Specialist 2 463 Obsługa

Kierownik działu finansowego –Finance Manager 5 830 e Specjalista ds. finansowych – Finance Specialist 2 051 Finans Referent w dziale finansowym –Finance Assistant 1 628

Główny księgowy –Chief Accountant 8 833 ć

oś Kierownik działu księgowości –Accounting Manager 4 351

Samodzielny księgowy –Accountant 2 659 Księgow Młodszy księgowy – Junior Accountant 2 179

Inżynier procesu produkcji –Process Engineering Specialist 3 289 nieria ży

In Inżynier konstruktor – Designer / Drafter 2 670

ój Specjalista w dziale rozwoju – R&D Specialist 2 930 zw

Ro Asystent w dziale rozwoju – R&D Assistant 1 977

Źródło: AG TEST Human Resources, „Raport płacowy –Wiosna 2006” www.pmrpublications.com

www.pmrcorporate.com 37 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

2.3.3.2. Koszty wynajmu powierzchni biurowej Czynsze za najlepsze lokalizacje biurowe w Lublinie są znacząco niższe niż w Warszawie, Krakowie czy Wrocławiu. Czynsze za najlepsze lokalizacje biurowe w Lublinie (klasa B+) wynoszą 9-12€ za m2.

2.3.3.3. Dostępność komunikacyjna Lublin nie posiada obecnie lotniska, chociaż zadanie uruchomienia lotniska zostało umieszczone w projekcie Narodowego Planu Rozwoju na lata 2007-2013. Dla uruchomienia w regionie połączeń lotniczych władze samorządu województwa przy wsparciu samorządów lokalnych zaplanowały budowę lotniska Lublin-Niedźwiada położonego w odległości 36 km na północ od Lublina i 9 km od Lubartowa.

2.3.4. Dostępność terenów inwestycyjnych

Powierzchnia biurowa Według informacji z Regionalnego Centrum Obsługi Inwestora, w Lublinie dostępne jest około 3 000 m² powierzchni B+. Większa powierzchnia biurowa zostanie oddana do użytku w 2007 roku, około 8 000 m2, w tym około 2 500 m2 na obszarze Parku Naukowo-Technicznego Województwa Lubelskiego zostanie wynajęte firmom innowacyjnym.

2.4. Województwo małopolskie

2.4.1. Największe firmy, które w ramach BPO ulokowały w regionie swoje centra usług Kraków, obok Wrocławia i Warszawy przyciągnął dotychczas największą liczbę firm, które w ramach BPO, ulokowały w Polsce swoje centra usług. W 2006 roku decyzje o lokalizacji swoich centrów w Krakowie lub okolicach podjęli między innymi: n Phillip Morris (planowana liczba etatów centrum usług finansowych to 450 osób; firma planuje też uruchomienie centrum HR, zatrudniającego około 250 osób) n Shell (planowana liczba etatów – 800) n Tata Consultancy Services (planowana powierzchnia biurowa 20 000 m2 z zatrudnieniem 1 500 osób).

38 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Wybrane firmy, które zlokalizowały swoje centra usług w Krakowie lub okolicach

PMR017

Lokalizacja Firma Kraków Philip Morris International Kraków CAP Gemini Kraków IBM Zabierzów Shell Kraków Tesco Kraków Lufthansa Kraków Pricewaterhouse Coopers Polska Kraków IFS Polska Kraków Electrolux Kraków Exult Kraków Bayer Kraków Ahold Zabierzów ACS Affiliated Computer Services Kraków Indesit Kraków Hewitt Kraków KPMG Kraków Tata Consultancy Services* Kraków Fortis Bank Kraków Google* Kraków CH2MHill Kraków ABB Kraków Delphi Kraków Lurgi Kraków Motorola Kraków Pliva Kraków Sabre

* inwestycje planowane Źródło: PMR, 2006 www.pmrpublications.com

2.4.2. Dostępność siły roboczej

Zasoby siły roboczej Miasto Kraków jest największym po Warszawie i Katowicach rynkiem pracy w Polsce. W 2005 roku przeciętne zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw wyniosło w Krakowie prawie 174 000 osób. Województwo małopolskie to trzeci pod względem liczby studentów ośrodek uniwersytecki w Polsce. W województwie małopolskim jest ponad 11 000 nauczycieli akademickich (drugie miejsce w kraju), którzy kształcą ponad 200 000 studentów. Co roku 34 małopolskie uczelnie opuszcza ponad 33 000 absolwentów. Kraków jest największym ośrodkiem akademickim w Małopolsce. Na 23 uczelniach studiuje tam 173 000 studentów, a 27 000 uzyskuje co roku dyplom ukończenia studiów wyższych. To najlepszy rezultat po Warszawie. Liczba studentów w Krakowie stale rośnie. W ciągu ostatnich sześciu lat rosła najszybciej w Polsce. W 2006 roku liczba studentów była o 42% wyższa niż w roku 2000.

www.pmrcorporate.com 39 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Liczba studentów i absolwentów w Krakowie (tysiące), 2000-2006

PMR018

166,1 173,8 142,7 153,9 122,1 132,5

20,6 21,5 21,7 23,9 24,1 26,8

2000/2001 2001/2002 2002/2003 2003/2004 2004/2005 2005/2006

Studenci Absolwenci

Źródło: GUS, 2006 www.pmrpublications.com

Pięć największych krakowskich uczelni kształci łącznie około 75% wszystkich studentów: n Akademia Górniczo-Hutnicza – 30 000 n Uniwersytet Jagielloński – 48 000 n Akademia Ekonomiczna – 30 000 n Politechnika Krakowska – 17 000 n Akademia Pedagogiczna – 20 000.

W związku z dużą liczbą centrów usług ulokowanych w regionie rynek pracy staje się coraz bardziej konkurencyjny. Dotyczy to jednak wąskiej grupy specjalistów. Większość centrów usług poszukuje specjalistów o podobnych kwalifikacjach. Szczególnie poszukiwani są informatycy i osoby, które oprócz angielskiego znają biegle drugi, mniej popularny, język obcy. Bezrobocie w małopolskim należy do najniższych w kraju i cały czas spada. Na koniec września 2006 roku stopa bezrobocia w województwie wyniosła 11,6%, co oznacza, że bez pracy pozostawało prawie 149 000 ludzi. Około 6,6% z tej liczby to bezrobotni z wykształceniem wyższym. We wrześniu 2006 roku stopa bezrobocia w Krakowie wynosiła 5,8%, co odpowiadało ponad 21 000 osobom, z czego aż prawie 14% to osoby z wyższym wykształceniem.

40 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Pięć najpopularniejszych kierunków oferowanych przez małopolskie uczelnie (liczba uczelni oferujących dany kierunek)

PMR019 32

15 12 5 5

Biznes Zarządzanie Informatyka Finanse Stosunki i administracja i informatyka i bankowość międzynarodowe stosowana

Źródło: PMR, 2006 www.pmrpublications.com

Angielski i niemiecki to dwa najpopularniejsze wśród krakowskich studentów języki obce. Znajomość angielskiego na poziomie średnio-zaawansowanym deklaruje 64% studentów, podczas gdy niecałe 15% deklaruje podobną znajomość niemieckiego. Inne popularne wśród studentów języki obce to: rosyjski, francuski, włoski i hiszpański. Mniej niż 1% studentów twierdzi, że nie zna żadnego języka obcego.

Znajomość języków obcych wśród studentów w Krakowie, odsetek studentów deklarujących znajomość danego języka (%)

PMR020 Podstawowy Średnio-zaawansowany Biegły Angielski 72 64 31 Niemiecki 21 15 5 Rosyjski 13 8 3 Francuski 8 6 3 Włoski 3 2 1 Hiszpański 2 1 0 Ukraiński 0,4 0,3 0,2 Czeski 0,4 0,2 0,1 Słowacki 0,2 0,2 0,1 Szwedzki 0,4 0,1 0,1 Węgierski 0,1 0,1 0,1 Portugalski 0,2 0,1 0,0 Grecki 0,2 0,1 0,0 Norweski 0,1 0,1 0,0 Duński 0,2 0,0 0,0

Źródło: Regionalne Centrum Obsługi Inwestora, 2006 www.pmrpublications.com

www.pmrcorporate.com 41 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

2.4.3. Koszty prowadzenia działalności

2.4.3.1. Wynagrodzenia W ciągu pierwszych dziewięciu miesięcy 2006 roku przeciętne wynagrodzenia w Krakowie były niższe niż w Warszawie, Poznaniu, Katowicach i Gdańsku i wyniosły 2 563 zł.

Przeciętne wynagrodzenia brutto (w zł) w województwie małopolskim na wybranych stanowiskach, wiosna 2006

PMR021 Stanowisko Średnie Kierownik działu obsługi klienta – Customer Service Manager 4 601 a

nt Specjalista w dziale obsługi klienta – Customer Service Specialist 3 724 lie

a k Kierownik ds. obsługi technicznej –Technical Service Manager 6 930

Specjalista ds. obsługi technicznej –Technical Service Specialist 2 925 Obsług

Serwisant – Serviceman 2 517

Dyrektor finansowy, członek zarządu – Finance Director, Board Member 19 656

Kierownik działu finansowego –Finance Manager 10 498

e Specjalista ds. controllingu – Controlling Specialist 5 856

Finans Specjalista ds. finansowych – Finance Specialist 3 104

Analityk finansowy –Finance Analyst 6 694

Referent w dziale finansowym – Finance Assistant 1 848

Główny księgowy – Chief Accountant 8 032

ść Kierownik działu księgowości –Accounting Manager 7 084 wo

Samodzielny księgowy –Accountant 3 849 Księgo Młodszy księgowy –Junior Accountant 2 504

ój Specjalista w dziale rozwoju – R&D Specialist 3 028 zw

Ro Asystent w dziale rozwoju – R&D Assistant 2 151

Źródło: AG TEST Human Resources, „Raport płacowy –Wiosna 2006” www.pmrpublications.com

42 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

2.4.3.2. Koszty wynajmu powierzchni biurowej Koszt wynajmu powierzchni biurowych w Krakowie jest niższy niż w Warszawie, ale wyższy niż w pozostałych stolicach województw. Według raportu Jones Lang LaSalle z czerwca 2006 roku, czynsze wyjściowe w najwyższej jakości lokalizacjach, w głównych budynkach biurowych w Krakowie zawierają się w przedziale 15-17€/m2/miesiąc. Średnie czynsze wyjściowe w nowoczesnych budynkach klasy A i B oscylują wokół 13-14€/m2/miesiąc.

2.4.3.3. Dostępność komunikacyjna W Krakowie-Balicach znajduje się międzynarodowy port lotniczy, drugi, co do wielkości w Polsce. Kierunki lotów z Portu Lotniczego Kraków-Balice: n Austria: Wiedeń n Belgia: Bruksela n Czechy: Praga n Dania: Kopenhaga n Francja: Paryż n Grecja: Ateny n Irlandia: Cork, Dublin, Shannon n Izrael: Tel Aviv n Hiszpania: Barcelona n Holandia: Amsterdam n Niemcy: Berlin, Dortmund, Frankfurt Hahn, Frankfurt nad Menem, Hamburg, Kolonia, Monachium, Stuttgart n Norwegia: Oslo n Polska: Gdańsk, Warszawa n Szwajcaria: Zurych n USA: Chicago, Nowy Jork n Wielka Brytania: Birmingham, Bristol, Glasgow, Leeds, Liverpool, Londyn, Manchester, Newcastle, Nottingham n Węgry: Budapeszt n Włochy: Bolonia, Mediolan, Rzym, Turyn.

www.pmrcorporate.com 43 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

2.4.4. Dostępność terenów inwestycyjnych

Powierzchnia biurowa Według przedstawicieli władz lokalnych w listopadzie 2006 jedynie nieliczne biurowce miały do zaoferowania znaczącą powierzchnię biurową. Większy przyrost powierzchni planowany jest dopiero na początek 2007 roku. Według raportu Jones Lang LaSalle, w czerwcu 2006 całkowita powierzchnia w trakcie budowy wynosiła 32 000 m2. Dodatkowo, 90 000 m2 nowoczesnej powierzchni biurowej znajdowało się na etapie planowania i powinno zostać zrealizowane do końca 2008 roku. Wśród budynków planowanych do ukończenia w 2007 i 2008 roku są również budynki objęte statusem Specjalnej Strefy Ekonomicznej (SSE) na terenie Krakowskiego Parku Technologicznego (www.sse.krakow.pl). Będą to następujące budynki: n Na przełomie lipca i czerwca 2007 w Krakowskim Business Parku (KBP) w Zabierzowie będzie dostępne ok. 3 000 m². Obecnie prowadzone są rozmowy mające na celu inwestycje w kolejne lokalizacje na terenie KBP. n Pod koniec roku 2007 będzie dostępne ok. 2 000 m² w podstrefie w Czyżynach.

Krakowski Park Technologiczny prowadzi rozmowy z kilkoma deweloperami o włączeniu do SSE dodatkowych, powstających w Krakowie powierzchni biurowych, więc powierzchnia biurowa udostępniona w ramach strefy jeszcze w 2007 roku będzie prawdopodobnie większa. Inwestorzy prowadzący działalność na terenie Krakowskiego Parku Technologicznego mogą otrzymać pomoc publiczną w postaci dodatkowych ulg podatkowych.

2.5. Województwo mazowieckie

2.5.1. Największe firmy, które w ramach BPO ulokowały w regionie swoje centra usług Warszawa, obok Wrocławia i Krakowa przyciągnęła dotychczas największą liczbę firm, które w ramach BPO, lokują w Polsce swoje centra usług. Jedną z największych spośród tych inwestycji jest zlokalizowane w Piasecznie centrum świadczące usługi finansowo-księgowe, informatyczne i logistyczne dla klientów z różnych krajów europejskich. Docelowo ma ono zatrudniać 1 000 pracowników.

44 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Wybrane firmy, które zlokalizowały swoje centra usług w województwie mazowieckim

PMR022 Lokalizacja Firma Rodzaj działalności Usługi finansowo-księgowe, Piaseczno Accenture informatyczne i logistyczne Weryfikowanie informacji na temat potencjalnych Warszawa ABN Amro i obecnych klientów banków z różnych krajów Usługi finansowe, marketingowe oraz Garwolin Avon regionalne laboratorium badań i rozwoju Warszawa CitiGroup Centrum finansowo-księgowe Warszawa CTM Teleperformance Centrum telemarketingowe Warszawa Dimar Centrum telemarketingowe Warszawa Guest-Tek Centrum serwisowe Warszawa Hewlett-Packard Laboratorium rozwiązań systemowych Warszawa IBM Centrum technologiczne Warszawa Sitel Call center Warszawa Tchibo Obsługa księgowa i informatyczna Warszawa Thomson Centrum finansowo-księgowe Centrum przeładunkowe do obsługi Warszawa TNT Express przesyłek drogowych Warszawa Transcom Call center Warszawa Samsung Electronics Centrum badań i rozwoju General Electric Aircraft Warszawa Centrum badań i rozwoju Engines Warszawa Microsoft Centrum badań i rozwoju Warszawa Cederroth Centrum badań i rozwoju Warszawa Humax Centrum badań i rozwoju Warszawa LG Electronics Centrum badań i rozwoju Warszawa Oracle Centrum badań i rozwoju Warszawa SAS Institute Centrum badań i rozwoju

Źródło: PMR, 2006 www.pmrpublications.com

2.5.2. Dostępność siły roboczej

Zasoby siły roboczej Warszawa jest największym rynkiem pracy w Polsce. W 2005 roku przeciętne zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw wyniosło w Warszawie ponad 871 000 osób. Województwo mazowieckie jest największym pod względem liczby studentów ośrodkiem akademickim w Polsce; w województwie mazowieckim jest ponad 12 500 nauczycieli akademickich, którzy kształcą ponad 370 000 studentów; Warszawa jest największym ośrodkiem akademickim w województwie mazowieckim. Na 77 uczelniach studiuje tam około 280 000 studentów, a 50 000 uzyskuje co roku dyplom ukończenia studiów wyższych, co odpowiada około 20% wszystkich studentów w Polsce. Liczba absolwentów uczelni warszawskich jest dwa razy wyższa niż we Wrocławiu czy Krakowie, kolejnych pod względem wielkości ośrodkach akademickich.

www.pmrcorporate.com 45 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Największe ośrodki akademickie w Polsce pod względem liczby studentów (w tysiącach), 2005/2006

PMR023 Warszawa 277,8 Kraków 173,8 Wrocław 136,8 Poznań 132,9 Łódź 113,9 Lublin 85,5 Gdańsk 71,9 Katowice 71,1 Szczecin 65,5

Źródło: GUS, 2006 www.pmrpublications.com

Największe warszawskie uczelnie: Uniwersytet Warszawski, Politechnika Warszawska, Szkoła Główna Handlowa, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego, Uniwersytet im. Kardynała Wyszyńskiego są liderami rankingów wyższych uczelni w Polsce. Te pięć uczelni kształci łącznie 50% wszystkich studentów uczących się w województwie mazowieckim.

Liczba studentów i absolwentów największych uczelni województwa mazowieckiego

PMR024 9 198 Uniwersytet Warszawski 55 203 4 694 Politechnika Warszawska 30 801 3 007 Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego 22 186 4 205 Politechnika Radomska 16 798 1 841 Uniwersytet im. Kardynała Wyszyńskiego 16 037 2 426 Akademia Podlaska 13055 2 417 Szkoła Główna Handlowa 11 945

Studenci Absolwenci

Źródło: Regionalne Centrum Obsługi Inwestora, 2006 www.pmrpublications.com

Najpopularniejsze kierunki w województwie mazowieckim to biznes i administracja, zarządzanie i informatyka.

46 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Liczba uniwersytetów oferujących wybrane kierunki studiów, 2005/2006

PMR025 35 28 25

14

Biznes i administracja Zarządzanie Informatyka Politologia

Source: Regionalne Centrum Obsługi Inwestora, 2006 www.pmrpublications.com

Bezrobocie w województwie mazowieckim należy do najniższych w kraju i ciągle spada. Na koniec września 2006 stopa bezrobocia w mazowieckim wyniosła 12,2%. W województwie nadal występuje duże terytorialne zróżnicowanie stopy bezrobocia. Najwyższą stopę bezrobocia odnotowano w powiatach szydłowieckim (36,9%) i radomskim (31,5%). Powiatami o najniższej stopie bezrobocia były: m.st. Warszawa (4,9%), grójecki (7,8%) i piaseczyński (7,9%). Bezrobocie zarejestrowane w Warszawie jest najniższe spośród wszystkich miast w Polsce.

2.5.3. Koszty prowadzenia działalności

2.5.3.1. Wynagrodzenia W ciągu pierwszych trzech kwartałów 2006 roku przeciętne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw w województwie mazowieckim ukształtowało się na poziomie 3 254 zł i było o 26% wyższe od średniej krajowej.

www.pmrcorporate.com 47 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Wynagrodzenia brutto (w zł) w województwie mazowieckim na wybranych stanowiskach, wiosna 2006

PMR026 Stanowisko Średnia Kierownik działu obsługi klienta – Customer Service Manager 6 219 a nt

lie Specjalista w dziale obsługi klienta – Customer Service Specialist 3 802 a k Kierownik ds. obsługi technicznej –Technical Service Manager 6 297

Obsług Specjalista ds. obsługi technicznej –Technical Service Specialist 3 061

Główny księgowy – Chief Accountant 11 854

Kierownik działu księgowości –Accounting Manager 7 779 ść

wo Samodzielny księgowy – Accountant 4 401

Księgo Młodszy księgowy –Junior Accountant 3 245

Kasjer –Cashier 2 731

Kierownik działu inżynieryjnego –Engineering Manager 11 163

Inżynier procesu produkcji – Process Engineering Specialist 5 288 nieria

ży Inżynier ds. produktu – Product Engineer 4 120 In

Inżynier konstruktor –Designer / Drafter 5 192

ój Specjalista w dziale rozwoju – R&D Specialist 6 880 zw

Ro Asystent w dziale rozwoju – R&D Assistant 3 615

Dyrektor działu informatyki –ITDirector 18 234

Kierownik działu informatyki –ITManager 11 662

Analityk systemowy – System Analyst 7 613

a Programista –Programmer 3 992

Administrator sieci – LAN/WAN Administrator 5 065 rmatyk

Info Administrator baz danych – Data Base Administrator 5 926

Informatyk wsparcia użytkowników –IT Help Desk 3 541

Specjalista ds. informatyki –IT Specialist 5 206

Serwisant komputerowy –Technical Suport 2 800

Źródło: AG TEST Human Resources, „Raport płacowy – Wiosna 2006” www.pmrpublications.com

48 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

2.5.3.2. Koszty wynajmu powierzchni biurowej W Warszawie, koszty wynajmu powierzchni biurowej są najwyższe w Polsce. Według raportu Jones Lang LaSalle, najwyższe czynsze ofertowe osiągnęły stabilny poziom 18-21€/m²/miesiąc w centrum i 13-15€/m²/miesiąc w lokalizacjach poza centrum. Czynsze transakcyjne dla najlepszych budynków w centrum kształtują się w granicach 17-20€/m2/miesiąc. Poza centrum najwyższe i średnie czynsze transakcyjne wynoszą odpowiednio 13-15€/m2/miesiąc i 12-14€/m2/miesiąc. Opłaty eksploatacyjne wynoszą w centrum 4-5€/m2/miesiąc, a dla budynków poza centrum średnio 3-4€/m2/miesiąc.

2.5.3.3. Dostępność komunikacyjna Warszawa posiada międzynarodowy port lotniczy Warszawa-Okęcie, zlokalizowany 10 km od ścisłego centrum miasta. Jest to obecnie największy port lotniczy w Polsce, obsługujący regularne połączenia z ponad 80 portami lotniczymi w Europie, Ameryce, Azji i Afryce. Aktualnie toczą się rozmowy na temat otwarcia drugiego portu lotniczego dla Warszawy zlokalizowane w Modlinie. Planowane otwarcie tego lotniska, przeznaczonego głównie do obsługi tanich przewoźników, ma mieć miejsce do końca 2008 roku. Warszawa posiada także dogodne połączenia kolejowe z największymi miastami w Polsce – szacunkowy czas podróży wynosi w okolicach 2,5-3 godz.

2.5.4. Dostępność terenów inwestycyjnych

Powierzchnia biurowa Warszawa jest największym rynkiem biurowym w Polsce. Według raportu Jones Lang LaSalle z czerwca 2006 całkowita wielkość powierzchni biurowej w Warszawie wynosiła wtedy 2 462 800 m2. Całkowita powierzchnia biurowa oddana do użytku do końca 2006 roku i w 2007 roku przekroczy 390 000 m2. Około 120 000 m2 będzie wybudowanych w centrum i 270 000 m2 poza nim. Ze względu na dużą liczbę zawartych umów typu „pre-lease” wiele oddanych do użytku obiektów będzie już częściowo wynajętych. Najważniejsze projekty w centrum to Złote Tarasy Lumen&Tower (45 000 m2 w 2007), Prosta Office Center I&II (34 000 2m ), International Business Centre II (20 000 m2), Universale International (12 750 m2) i Grzybowska Park (10 000 m2).

www.pmrcorporate.com 49 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

2.6. Województwo śląskie

2.6.1. Największe firmy, które w ramach BPO ulokowały w regionie swoje centra usług

Wybrane firmy, które zlokalizowały swoje centra usług w województwie śląskim

PMR027 Lokalizacja Firma Rodzaj działalności Katowice Calling Polska Call center Katowice ING Polska Centrum rozliczeniowe Katowice Bombardier Centrum badawczo-rozwojowe Katowice Ontrack Centrum badawczo-rozwojowe Bielsko-Biała Fiat Centrum usług finansowo-księgowych Dąbrowa Górnicza DHL Logistics Centrum dystrybucyjne Ruda Śląska Gallup Polska Call center Bielsko-Biała Avio Polska Centrum badawczo-rozwojowe Centrum usług finansowo-księgowych Częstochowa TRW Automotive i centrum badawczo-rozwojowe Centrum usług finansowo-księgowych Katowice Rockwell Automation i centrum rozwoju oprogramowania

Źródło: PMR, 2006 www.pmrpublications.com

2.6.2. Dostępność siły roboczej

Zasoby siły roboczej Województwo śląskie to drugi najludniejszy po mazowieckim region i rynek pracy Polski. Liczba firm działających w województwie śląskim jest najwyższa w Polsce po województwie mazowieckim i Wielkopolsce. 47 szkół wyższych w regionie kształci ponad 200 000 studentów. Katowice są największym ośrodkiem akademickim na Śląsku. 71 szkół wyższych kształci tam 71 000 studentów (15 000 absolwentów rocznie). Cztery największe uczelnie na Śląsku kształcą łącznie ponad 100 000 studentów.

Największe szkoły wyższe na Śląsku, według liczby studentów

PMR028

Uniwersytet Śląski 43 000

Politechnika Śląska 30 000

Politechnika Częstochowska 18 000

Akademia Ekonomiczna w Katowicach 13 000

Źródło: Regionalne Centrum Obsługi Inwestora, 2006 www.pmrpublications.com

50 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Najpopularniejsze kierunki studiów w województwie śląskim to zarządzanie i marketing, finanse i bankowość oraz ekonomia.

Liczba studentów wybranych kierunków w województwie śląskim*

PMR029 7 246

2 755 2 224 915 873 783 193 160

n

g

a

a

ść

maszy

ądaniem

z

marketin

Ekonomi

finansowa

bankowo

ar

Informatyka

e i

administracj

e i

i

z z

ść

o

żynieria

onstrukcja

n

Finans

a i k

a i i

Zarządzani

produckji

ębiorcz

i

Ekonomi

Mechanik

Przeds

Inżynieria * średnie wartości z lat 2003-2006 Źródło: Regionalne Centrum Obsługi Inwestora, 2006 www.pmrpublications.com

Pomimo tego, że bezrobocie w regionie należy do jednego z niższych w Polsce i ciągle spada, są na Śląsku powiaty, gdzie stopa bezrobocia przekracza 20%. Na koniec września 2006 najniższe bezrobocie było w Katowicach – 6,3%, a średnie bezrobocie w województwie wyniosło 13,5%, co odpowiada 244 300 osobom bez pracy w województwie. Bezrobotni z wykształceniem wyższym stanowili niewiele ponad 6% tej liczby, a z wykształceniem średnim – prawie 30%.

2.6.3. Koszty prowadzenia działalności

2.6.3.1. Wynagrodzenie Wynagrodzenia w województwie śląskim należą do najwyższych w Polsce. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw wyniosło w październiku 2006 r. 2 743 zł (w tym czasie przeciętne wynagrodzenie w Polsce wyniosło 2 658 zł). Katowice to drugie po Warszawie miasto w Polsce, gdzie koszty pracy są najwyższe. W ciągu pierwszych dziewięciu miesięcy 2006 roku przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw wyniosło w tam 3 478 zł, jedynie o 1% mniej niż w Warszawie.

www.pmrcorporate.com 51 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Wynagrodzenia brutto (w zł) w województwie śląskim na wybranych stanowiskach, wiosna 2006

PMR030 Stanowisko Średnia Kierownik działu obsługi klienta – Customer Service Manager 5 640 a nt

lie Specjalista w dziale obsługi klienta – Customer Service Specialist 3 184 a k Kierownik ds. obsługi technicznej –Technical Service Manager 7 206

Obsług Specjalista ds. obsługi technicznej –Technical Service Specialist 2 917

Sprzedawca –Tele-sales representative 3 004 Sprzedaż

Główny księgowy – Chief Accountant 9 952 ć

oś Samodzielny księgowy – Accountant 3 727

Młodszy księgowy –Junior Accountant 3 409 Księgow Kasjer –Cashier 2 731

Kierownik działu inżynieryjnego – Engineering Manager 9 818

nieria Inżynier ds. produktu –Product Engineer 4 879 ży In Inżynier konstruktor – Designer / Drafter 4 809

ój Specjalista w dziale rozwoju – R&D Specialist 4 209 zw

Ro Asystent w dziale rozwoju – R&D Assistant 2 730 a Kierownik działu informatyki –IT Manager 6 492 rmatyk Specjalista ds. obsługi technicznej –IT Help Desk 2 985 Info

Źródło: AG TEST Human Resources, „Raport płacowy – Wiosna 2006” www.pmrpublications.com

2.6.3.2. Koszty wynajmu powierzchni biurowej Wynajem powierzchni biurowych w Katowicach jest tańszy niż w Krakowie czy Warszawie. Według danych firmy Metropolis Nieruchomości Komercyjne ceny ofertowe powierzchni biurowej klasy A na początku grudnia 2006 kształtowały się na poziomie około 19€/m²+media. Możliwość negocjacji cen jest dopuszczalna, upusty sięgają nawet 30% ceny wyjściowej i uzależnione są od pozycji rynkowej potencjalnego najemcy, wynajmowanej powierzchni oraz czasu trwania umowy. Zazwyczaj stosuje się umowy na czas określony, min. 3 lub 5-letnie. Powierzchnie biurowe klasy B udostępniane są w cenie ok. 10-12€/m²+media. Stosowana zasada „części wspólnych” skutkuje jednak doliczeniem dodatkowych opłat na poziomie 20-30% ceny wyjściowej. Czynsz w większości przypadków nie podlega negocjacji. Stosowane są umowy na czas określony oraz bezterminowe.

52 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

2.6.3.3. Dostępność komunikacyjna Na terenie województwa znajduje się port lotniczy w Pyrzowicach. Kierunki lotów z Portu Lotniczego Katowice-Pyrzowice: n Francja: Paryż n Irlandia: Cork, Dublin n Niemcy: Dortmund, Duesseldorf, Frankfurt Hahn, Frankfurt nad Menem, Kolonia/Bonn, Monachium n Norwegia: Oslo n Polska: Warszawa n Szewcja: Sztokholm n Wielka Brytania: Edynburg, Liverpool, Londyn, Sheffield n Włochy: Mediolan, Rzym.

Województwo śląskie posiada także dogodne połączenia drogowe z granicą polsko- niemiecką, polsko-czeską, oraz z największymi miastami w Polsce – Warszawą, Łodzią, Krakowem oraz Wrocławiem.

2.6.4. Dostępność terenów inwestycyjnych

Powierzchnia biurowa Katowice stanowią jedyne miasto aglomeracji śląskiej, gdzie lokowane są duże obiekty biurowe. Rynek nowoczesnych powierzchni biurowych przeznaczonych na wynajem powstał w Katowicach dopiero w 2001 roku, po oddaniu do użytku biurowców Chorzowska 50 i Millenium Plaza, o standardzie odpowiednio A i B+. Na przełomie 2003/4 dołączył do nich kompleks Altus. Według danych firmy Metropolis Nieruchomości Komercyjne, na koniec listopada 2006 roku, podaż powierzchni biurowych klasy A kształtowała się w Katowicach na poziomie 44 000 m², z czego dostępnych do natychmiastowego wynajmu było około 1 000 m2. W budynkach biurowych klasy B+, dostępne było 4 000 m² powierzchni. Biorąc pod uwagę powierzchnie klasy B, 12 000 m² było dostępne do wynajęcia w kilkunastu budynkach zlokalizowanych na terenie miasta. Do końca pierwszego kwartału 2007 r. oddanych zostanie do użytku ok. 6 500 m² powierzchni biurowej, w budowie jest dalszych 43 000 m². Dwa budynki: Chorzowska 50 oraz Altus od początku stycznia 2007 zostaną objęte statusem Katowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej, więc inwestorzy w nich działający będą mogli otrzymywać dodatkową pomoc publiczną. W obu tych budynkach wskaźnik powierzchni niewynajętej jest bliski zeru. W celu zwiększenia atrakcyjności regionu dla inwestycji typu BPO zarząd Katowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej planuje dołączenie do strefy kolejnych budynków.

www.pmrcorporate.com 53 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

2.7. Województwo wielkopolskie

2.7.1. Największe firmy, które w ramach BPO ulokowały w regionie swoje centra usług W Poznaniu, w porównaniu do Krakowa czy Wrocławia, swoje centra usług otworzyła dotychczas niewielka grupa firm. Decyzje o ulokowaniu swojego centrum usług w Poznaniu podjął w 2006 roku koncern MAN. Firma zamierza zatrudnić około 500 osób. Jest to największa, jak dotąd, tego typu inwestycja w Poznaniu. W 2006 roku Microsoft, wraz z Poznańskim Centrum Superkomputerowo-Sieciowym oraz Politechniką Poznańską uruchomił Centrum Innowacji, którego celem jest wspieranie innowacyjnych rozwiązań i technologii w zakresie bezpieczeństwa informatycznego i usług outsourcingowych.

Wybrane firmy, które zlokalizowały swoje centra usług w województwie wielkopolskim

PMR031 Lokalizacja Firma Rodzaj działalności Poznań Armato Services Bertelsmann Call center Poznań Carlsberg Polska S.A. Centrum usług finansowo-księgowych Poznań MAN Centrum usług finansowo-księgowych Poznań GlaxoSmithKline Call center Poznań KPMG Centrum finansowo-księgowe Centrum innowacji, które ma na celu Poznań Centrum Innowacji Microsoftu wspieranie innowacyjnych rozwiązań i technologii w zakresie bezpieczeństwa informatycznego Poznań Wikia* Centrum badawczo-rozwojowe

* inwestycja planowana na 2007 rok Źródło: PMR, 2006 www.pmrpublications.com

2.7.2. Dostępność siły roboczej

Zasoby siły roboczej Miasto Poznań jest największym po Warszawie, Katowicach i Krakowie rynkiem pracy w Polsce. W ciągu trzech kwartałów 2006 roku przeciętne zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw wyniosło tam prawie 146 000 osób. Województwo wielkopolskie to czwarty pod względem liczby studentów ośrodek uniwersytecki w Polsce. W województwie wielkopolskim jest około 7 600 nauczycieli akademickich, a liczba nauczycieli akademickich przypadających na 1 000 studentów jest jedną z najwyższych w Polsce (tylko Gdańsk ma wyższy wskaźnik). Liczba studentów 36 szkół wyższych w województwie wielkopolskim przekracza 160 000. Poznań jest największym ośrodkiem akademickim w Wielkopolsce. Na 28 uczelniach studiuje tam 133 000 studentów, a ponad 24 000 uzyskuje każdego roku dyplom ukończenia studiów wyższych. To czwarty najlepszy rezultat w kraju.

54 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Liczba studentów i absolwentów w Poznaniu (tysiące), 2000-2006

PMR032

132,9 118,5 121,8 122,8 126,8 107,5

16,1 20,0 21,5 23,8 25,1 24,1

2000/2001 2001/2002 2002/2003 2003/2004 2004/2005 2005/2006

Studenci Absolwenci

Źródło: GUS, 2006 www.pmrpublications.com

Uniwersytet Adama Mickiewicza, Politechnika Poznańska, Akademia Ekonomiczna i Akademia Rolnicza, to największe szkoły wyższe w Poznaniu, które łącznie kształcą prawie 66% studentów w Poznaniu. Najwięcej studentów w Poznaniu studiuje zarządzanie, biznes i administrację, ekonomię oraz finanse i bankowość. Te kierunki oferuje najwięcej uczelni wyższych w województwie wielkopolskim (17 – zarządzanie, 6 – biznes i administrację, a 5 ekonomię). Na dziewięciu uczelniach wyższych można studiować informatyką.

Liczba absolwentów najpopularniejszych kierunków w Poznaniu

PMR033 5 993

2 181 1 565 1 444 1 289 566

Zarządzanie Biznes Ekonomia Finanse Kierunki Informatyka i administracja i bankowość inżynierskie*

*Ta kategoria łączy inżynierię produkcyjną, materiałową, metali oraz inżynierię mechaniczną i robotykę. Źródło: Regionalne Centrum Obsługi Inwestora, 2006 www.pmrpublications.com

Bezrobocie w wielkopolskim należy do najniższych w kraju i cały czas spada. Na koniec października 2006 roku stopa bezrobocia w województwie wyniosła 11,8%, co oznacza, że bez pracy pozostawało prawie 186 000 ludzi. Prawie 5% z tej liczby to bezrobotni z wykształceniem wyższym. We wrześniu 2006 roku stopa bezrobocia w Poznaniu wynosiła 5,3% (tylko Warszawa zarejestrowała w tym czasie niższą stopę bezrobocia), co odpowiadało 17 000 bezrobotnym.

www.pmrcorporate.com 55 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

2.7.3. Koszty prowadzenia działalności

2.7.3.1. Wynagrodzenia Średnia płaca w Wielkopolsce kształtuje się poniżej przeciętnego poziomu w kraju, pomimo tego, że stale rośnie. W październiku 2006 r. przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw w województwie wielkopolskim wyniosło 2 391 zł, czyli o 11% mniej niż średnia krajowa. W ciągu pierwszych dziewięciu miesięcy 2006 roku przeciętne miesięczne wynagrodzenia brutto w sektorze przedsiębiorstw w Poznaniu były niższe niż w Warszawie, Katowicach i Gdańsku i wyniosły prawie 2 823 zł.

Wynagrodzenia brutto (w zł) w województwie wielkopolskim na wybranych stanowiskach, wiosna 2006

PMR034 Stanowisko Średnia

Telemarketer – Tele-sales Representative 2 698 Sprzedaż

Kierownik działu obsługi klienta – Customer Service Manager 7 102 a nt Specjalista w dziale obsługi klienta – Customer Service Specialist 3 237 klie

Kierownik ds. obsługi technicznej –Technical Service Manager 6 197

Obsługa Specjalista ds. obsługi technicznej –Technical Service Specialist 2 845

Dyrektor finansowy –Finance Director 18 307

Kierownik działu finansowego –Finance Manager 10 976

Kontroler finansowy –Finance Controller 8 567

Finanse Specjalista ds. finansowych –Finance Specialist 4 495

Analityk finansowy –Finance Analyst 5 752

Referent w dziale finansowym – Finance Assistant 2 459

Główny księgowy – Chief Accountant 9 728 ć

oś Samodzielny księgowy –Accountant 3 272

Młodszy księgowy –Junior Accountant 2 311 Księgow Kasjer – Cashier 2 286

Inżynier procesu produkcji –Process Engineering Specialist 3 285

nieria Inżynier ds. produktu –Product Engineer 3 612 ży In Inżynier konstruktor – Designer /Drafter 3 666

ój Kierownik działu rozwoju – R&D Manager 7 254 zw

Ro Specjalista w dziale rozwoju – R&D Specialist 4 087

Źródło: AG TEST Human Resources, „Raport płacowy –Wiosna 2006” www.pmrpublications.com

56 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

2.7.3.2. Koszty wynajmu powierzchni biurowej Według raportu firmy Jones Lang LaSalle z czerwca 2006 roku najwyższe czynsze wyjściowe wahają się w przedziale od 14 € za m2 za miesiąc w Andersia Tower i Poznańskim Centrum Finansowym do 16 € z m2 w Centrum Handlu Sztuki i Biznesu Stary Browar. Średnie wywoławcze stawki czynszowe w budynkach biurowych klasy A i B są na poziomie 12-13 € miesięcznie za m2.

2.7.3.3. Dostępność komunikacyjna Województwo wielkopolskie posiada międzynarodowe lotnisko w Poznaniu-Ławicy. Kierunki lotów z lotniska w Poznaniu: n Dania: Kopenhaga n Irlandia: Dublin n Niemcy: Frankfurt, Monachium n Polska: Warszawa n Wielka Brytania: Liverpool, Londyn.

Na terenie województwa wielkopolskiego biegnie także trasa autostrady A2, która docelowo będzie łączyć stolicę województwa Poznań z granicą polsko-niemiecką, Łodzią, Warszawą oraz z granicą wschodnią państwa.

2.7.4. Dostępność terenów inwestycyjnych

Powierzchnia biurowa W latach 2004-2005 nie oddano do użytku żadnego znaczącego budynku biurowego w Poznaniu, następowała natomiast stopniowa absorpcja podaży powierzchni biurowej z 2003 roku. Poziom niewynajętej powierzchni biurowej w Poznaniu sukcesywnie spada. W związku z tym, praktycznie nie ma wolnej powierzchni biurowej klasy A do wynajęcia na chwilę obecną. Powierzchnia dostępna od zaraz znajduje się w budynkach klasy B lub C i wynosi około 10 000 m2. Powierzchnia, jaka zostanie udostępniona w nowo-budowanych budynkach w latach 2007-2008 wyniesie około 90 000 m2. Aktualnie trwa budowa dwóch ważnych projektów biurowych w Poznaniu, a są to Andersia Tower (8 600 m2) oraz Ataner Business Center (9 000 m2), których ukończenie planowane jest na 2007 rok. Ponadto 49 000 m2 znajduje się na etapie planowania, w tym park biznesu (24 000 m2) na wschód od Centrum. Na terenie województwa znajduje się między innymi Podstrefa Kostrzyńsko-Słubickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej – Poznań, gdzie między innymi inwestorzy lokujący swoje centra usług w ramach BPO, mogą działać na preferencyjnych warunkach.

www.pmrcorporate.com 57 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

3. Sektor zaawansowanych technologii (high-tech)

Sektor high-tech – wybrane lokalizacje

PMR113

Gdynia Sopot Gdańsk

Bydgoszcz

Toruń Warszawa

Wrocław

Gliwice Kraków

Bielsko-Biała

Źródło: PMR, 2006 www.pmrpublications.com

58 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Branże zaliczane do zaawansowanych technologicznie to przede wszystkim: technologie informatyczne i telekomunikacyjne, biotechnologia, nanotechnologia oraz robotyka. Liczba firm inwestujących w zaawansowane technologie w Polsce systematycznie rośnie. Coraz więcej inwestują w Polsce między innymi globalne koncerny IT, motoryzacyjne, lotnicze, kosmetyczne i farmaceutyczne, które lokalizują w Polsce swoje centra badawczo- rozwojowe, tworząc tym samym prywatny sektor badawczo-rozwojowy w Polsce.

Liczba pracowników naukowo-badawczych, według typów jednostek

PMR035

Szkoły wyższe 38 455

Jednostki badawczo-rozwojowe 11 387

Placówki naukowe PAN 4 494

Jednostki rozwojowe 3 669

Źródło: GUS, dane za 2003 rok www.pmrpublications.com

Do tej pory globalne koncerny ulokowały w Polsce 37 centrów badawczo-rozwojowych. Za lokalizacją zaawansowanych technologicznie inwestycji w Polsce przemawia: n Duża liczba dobrze wykształconych absolwentów uczelni technicznych i pracowników naukowo-badawczych. n Duża liczba jednostek badawczo-rozwojowych (ok. 200 w Polsce), ośrodków PAN (ok. 80) i ośrodków akademickich (około 130). n Rosnąca liczba parków technologicznych zlokalizowanych w bliskości znaczących ośrodków akademickich, których podstawowym zadaniem jest zwiększenie efektywności wykorzystania wyników prac naukowo-badawczych i rozwojowych dla potrzeb praktyki gospodarczej i społecznej. W Polsce działają obecnie 34 parki technologiczne.

3.1. Województwo dolnośląskie

3.1.1. Największe firmy działające w sektorze high-tech w regionie Województwo dolnośląskie jest drugim największym w Polsce, po mazowieckim, skupiskiem firm IT w Polsce. Wg raportu Teleinfo500, w 2005 roku, firmy IT zlokalizowane w województwie dolnośląskim odpowiadały za 10% przychodów wygenerowanych przez firmy IT w Polsce (najlepszy wynik po mazowieckim, gdzie generowane jest 60,2% przychodów). Region skupia duże firmy zajmujące się produkcją oprogramowania oraz usługami informatycznymi. Firmy z regionu mogą dostarczać komponenty dla firm z sektora IT oraz biotechnologii. We Wrocławiu, swoje centrum rozwoju oprogramowania ma między innymi firma Siemens. Wrocławskie centrum, gdzie zatrudnionych jest około 700 specjalistów jest jednym z największych tego typu ośrodków firmy Siemens.

www.pmrcorporate.com 59 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Wybrane firmy z sektora zaawansowanych technologii działające w województwie dolnośląskim

PMR036 Miasto Firma Działalność Wrocław Winuel Producent oprogramowania Produkcja rozwiązań informatycznych Wrocław QAD Polska dla klientów z CEE; centrum regionalne Wrocław Teta Producent oprogramowania Wrocław Vulcan Producent oprogramowania Wrocław Hewlett-Packard Centrum outsourcingowe Wrocław Siemens Centrum rozwoju oprogramowania Wrocław Alstom Centrum badawczo-rozwojowe Centrum rozwoju oprogramowania Wrocław Cap Gemini Polska i usług informatycznych Wrocław Remy Internationale Centrum badawczo-rozwojowe Projektowanie i wdrażanie nowoczesnych Wrocław Diehl Controls rozwiązań dla producentów sprzętu gospodarstwa domowego Wrocław InsERT Producent oprogramowania Wrocław Euroimpex Producent oprogramowania Wrocław PSI Producent oprogramowania Wrocław Probit Producent oprogramowania Wrocław Controlling Systems Producent oprogramowania Doradztwo, integracja i wdrożenia systemów Wrocław T-Systems Polska klasy ERP i CRM Wrocław IMG Polska Usługi wdrożeniowe, doradcze, konsultacyjne Integrator systemowy, specjalizujący się Wrocław Computer Communication System w świadczeniu zaawansowanych usług informatycznych Producent oprogramowania, usługi Wrocław Surfland wdrożeniowe, outsourcingowe, hosting,ISP Usługi wdrożeniowe, szkoleniowe, Wrocław Advatech outsourcingowe

Źródło: PMR, Teleinfo500, 2006 www.pmrpublications.com

3.1.2. Instytucje naukowo-badawcze związane z sektorem high-tech Instytucje około-biznesowe i naukowo-badawcze, które mają wpływ na rozwój sektora high-tech: n Ośrodek Transferu Wiedzy i Technologii Uniwersytet Wrocławski (http://www.otwt.uni.wroc.pl/) n Wrocławskie Centrum Transferu Technologii Politechnika Wrocławska (http://www.wctt.pl/) n Wrocławski Park Technologiczny (http://www.technologpark.pl/) n Dolnośląskie Centrum Zaawansowanych Technologii – Politechnika Wrocławska (www.dczt.wroclaw.pl) n Instytut Komputerowych Systemów Automatyki i Pomiarów (http://www.iksaip.pop.pl/) n Instytut Automatyki Systemów Energetycznych (http://www.iase.wroc.pl/).

3.1.3. Dostępność siły roboczej Województwo dolnośląskie to czwarty pod względem liczby studentów ośrodek akademicki w Polsce. W województwie, na 35 uczelniach wyższych, studiuje ponad 166 000 studentów, kształconych przez około 7 000 kadry akademickiej.

60 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

W województwie dolnośląskim największa liczba studentów, prawie 137 000 studiuje we Wrocławiu, gdzie jest 26 wyższych uczelni. Co roku mury wrocławskich uczelni opuszcza około 26 000 absolwentów. Największa uczelnia techniczna regionu to Politechnika Wrocławska, która kształci co roku ponad 32 000 studentów. Wiele kierunków technicznych prowadzonych jest też przez Uniwersytet Wrocławski (zespół tego uniwersytetu zdobył w 2004 roku srebrny medal w Międzynarodowych Zawodach w Programowaniu Zespołowym). Województwo jest w czwartym największym skupiskiem osób zatrudnionych w działalności badawczo-rozwojowej (około 8% krajowych zasobów).

Wybrane uczelnie prowadzące kierunki techniczne w województwie dolnośląskim

PMR037 Wybrane kierunki oferowane Liczba studentów Nazwa uczelni przez szkoły wyższe (rocznie)* astronomia biologia biotechnologia chemia Uniwersytet Wrocławski 39 700 fizyka geografia informatyka matematyka automatyka i robotyka biotechnologia chemia elektronika i telekomunikacja elektrotechnika fizyka, fizyka techniczna informatyka Politechnika Wrocławska inżynieria chemiczna i procesowa 32 300 inżynieria materiałowa inżynieria środowiska matematyka mechanika i budowa maszyn metalurgia technologia chemiczna zarządzanie i inżynieria produkcji Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania Copernicus informatyka 987 we Wrocławiu

* dane dotyczą łącznej liczby studentów na danej uczelni, nie tylko wybranych kierunków, dane podane z dokładnością do 1 000 Źródło: PMR, Regionalne Centrum Obsługi Inwestora, 2006 www.pmrpublications.com

www.pmrcorporate.com 61 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Liczba studentów i absolwentów wybranych kierunków technicznych

PMR038 1 067 Informatyka 6 785 546 Inżynieria produkcyjna 3 606 390 Inżynieria środowiska 3 026 311 Inżynieria chemiczna 2 855 161 Inżynieria mechaniczna i robotyka 1 902 211 Fizyka 1 768 300 Biotechnologia 1 511 203 Automatyka i elektrotechnika 1 291 34 Inżynieria materiałowa 131

Studenci Absolwenci

Źródło: PMR na podstawie danych Regionalnego Centrum Obsługi Inwestora, 2006 www.pmrpublications.com

Bezrobocie w województwie dolnośląskim jest jednym z wyższych w kraju, chociaż sukcesywnie spada. Na koniec października 2006 bezrobocie w województwie dolnośląskim wynosiło 16,8% (spadek o 3,4 punktu procentowego w porównaniu do 20,2% przed rokiem). Na koniec września 2006, stopa bezrobocia we Wrocławiu wyniosła 8,9% (spadek o 2,4 punktu procentowego z 11,3% przed rokiem). Wrocław ma stosunkowo wysoki odsetek bezrobotnych z wykształceniem wyższym. W czerwcu 2006 10,4% wszystkich bezrobotnych miało wykształcenie wyższe, co odpowiadało 28 200 osobom. W następstwie malejącego bezrobocia i rosnących inwestycji zagranicznych przedsiębiorcy zaczęli obserwować trudności ze znalezieniem właściwych pracowników. Dotyczy to jednak w dużo większym stopniu osób z wykształceniem średnim technicznym, niż tych z wykształceniem wyższym. Według badania przeprowadzonego przez KPMG w lipcu i sierpniu 2006 roku, 50% z 51 ankietowanych firm doświadczyło problemów z rekrutacją inżynierów i informatyków.

3.1.4. Koszty prowadzenia działalności

3.1.4.1. Wynagrodzenia Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw w październiku 2006 r. wyniosło 2 544 zł (95,7% średniej płacy krajowej). Porównując wynagrodzenia w stolicach województw w ciągu pierwszych dziewięciu miesięcy 2006 roku, wynagrodzenie we Wrocławiu było niższe niż w Warszawie, Katowicach, Gdańsku, Poznaniu i Krakowie i wyniosło 2 529 zł (27% mniej niż w Warszawie).

62 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Wynagrodzenia brutto w województwie dolnośląskim, według stanowisk, wiosna 2006

PMR039 Stanowisko Średnia Kierownik działu produkcji –Production Manager 6 670

Specjalista ds. planowania produkcji –Production Planning Specialist 3 838

Specjalista ds. utrzymania ruchu – Maintenance Specialist 3 161

Kierownik zmiany produkcyjnej / Mistrz – Shift Leader 3 761

Brygadzista – Handlers / Operators Foreman 2 980

Mechanik – Mechanic 2 785

Elektryk –Electrician 2 599 a cj Ślusarz –Locksmith 3 070

Produk Tokarz –Turner 2 165

Monter – Fitter 1 672

Operator produkcji –Production Operator 2 143

Operator wózka widłowego – Fork Lift Operator 1 948

Liniowy kontroler jakości – Quality Control Worker 1 750

Pracownik liniowy – Floor Hand 1 935

Sprzątacz –Cleaning Staff 1 295

Inżynier procesu produkcji –Process Engineering Specialist 3 632 nieria

ży Inżynier konstruktor – Designer / Drafter 3 749 In

Specjalista ds. jakości – Quality Specialist 3 542 ść ko

Ja Laborant –Laboratory Technician 2 606

Źródło: AG TEST Human Resources, „Raport płacowy –Wiosna 2006” www.pmrpublications.com

3.1.4.2. Koszty wynajmu powierzchni biurowej Koszt wynajmu powierzchni biurowej we Wrocławiu jest niższy niż w Warszawie czy Krakowie. Według raportu firmy Jones Lang LaSalle z czerwca 2006 czynsze we Wrocławiu są w fazie umiarkowanego wzrostu i kształtują się na poziomie 14-15€/m2/miesięcznie za najlepsze powierzchnie klasy A i 8-13€/m2/miesięcznie za biura klasy B i w kamienicach. Średnie koszty eksploatacyjne wynoszą około 2,5€/m2/miesiąc.

3.1.4.3. Koszty wynajmu powierzchni magazynowej Według Cushman& Wakefield czynsze za wynajem powierzchni magazynowej poza Warszawą wynoszą 3-4€ za m2 (raport z początku 2006 roku).

www.pmrcorporate.com 63 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

3.1.5. Dostępność terenów inwestycyjnych

Wrocławski Park Technologiczny (www.technologpark.pl) Priorytetowymi sektorami w strategii rozwoju województwa dolnośląskiego są następujące zaawansowane technologicznie branże: n inżynieria materiałowa (nanoelektronika, nanomagnetyzm, optoelektronika, mikrosystemy, elektronika molekularna, fotonika) n biotechnologia n technologie informacyjne n energetyka (odnawialne i alternatywne źródła energii) n zaawansowane technologie medyczne. Korzystne warunki dla rozwoju tych branż oferuje Wrocławski Park Technologiczny. Park oferuje: n wynajem powierzchni biurowo-laboratoryjnych oraz oferuje tereny pod inwestycje n wynajem laboratoriów i sprzętu; sprzęt technologiczny, stanowiący wyposażenie pracowni i laboratorium jest udostępniany zainteresowanym firmom n sale konferencyjne i pokoje gościnne n usługi doradcze Wrocławskiego Parku Technologicznego (m.in.: komercjalizacja technologii, usługi patentowe, dotacje ze środków UE);

Specjalne Strefy Ekonomiczne Na terenie województwa działają następujące Specjalne Strefy Ekonomiczne: n Wałbrzyska Specjalna Strefa Ekonomiczna Invest-Park (812 ha) n Legnicka Specjalna Strefa Ekonomiczna (416 ha) n Kamiennogórska Specjalna Strefa Małej Przedsiębiorczości (240 ha).

Podjęcie inwestycji na terenie objętym strefą upoważnia przedsiębiorców do korzystania z pakietu pomocy publicznej, w tym w szczególności do częściowych zwolnień z płacenia podatku dochodowego.

3.2. Województwo kujawsko-pomorskie

3.2.1. Największe firmy działające w sektorze high-tech w regionie Firmy zlokalizowane w województwie kujawsko-pomorskim odpowiadają za 1% przychodów generowanych przez firmy IT w Polsce. Najwięksi inwestorzy zagraniczni, którzy działają w branży high-tech w tym regionie to Lucent Technologies Poland i Atos Origin.

64 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Wybrane firmy z sektora zaawansowanych technologii działające w województwie kujawsko-pomorskim

PMR040 Zatrudnienie Miasto Firma Działalność w 2005 roku Bydgoszcz Bazy i Systemy Bankowe 223 M.in. usługi tworzenia oprogramowania na zamówienie Bydgoszcz Postdata b.d. Producent oprogramowania Bydgoszcz ZETO 111 Producent oprogramowania Bydgoszcz Macrosoft Północ 34 Producent oprogramowania Bydgoszcz Abas b.d. Producent i dealer oprogramowania Toruń AIS.pl 21 Usługi informatyczne, konsultacyjne, outsourcingowe Bydgoszcz Slican 89 Produkcja sprzętu telekomunikacyjnego Bydgoszcz Lucent Technologies Poland 550 Produkcja sprzętu telekomunikacyjnego; centrum R&D Dystrybutor oprogramowania; usługi integracyjne, Bydgoszcz Atos Origin IT Services 107* wdrożeniowe i szkoleniowe b.d. – brak danych * łączne zatrudnienie w biurach w Bydgoszczy i Warszawie na koniec 2005 Source: Teleinfo500, 2006 www.pmrpublications.com

3.2.2. Instytucje naukowo-badawcze związane z sektorem high-tech W województwie kujawsko-pomorskim działa duża liczba instytucji naukowo-badawczych wspierających rozwój sektora high-tech: n Centrum Transferu Technologii (http://www.technopark.org.pl) i działające w jego ramach Regionalne Centrum Wspierania Innowacji i Transferu Technologii n Bydgoskie Towarzystwo Naukowe (http://www.btn.atr.bydgoszcz.pl) n Włocławskie Towarzystwo Naukowe (http://www.wtn.pl/) n Toruńskie Towarzystwo Naukowe n Regionalne Centrum Innowacji przy Uniwersytecie Technologiczno-Przyrodniczym w Bydgoszczy (www.utp.edu.pl) n Krajowe Laboratorium Fizyki Atomowej, Molekularnej i Optycznej (http://famo.phys.uni. torun.pl) n Naczelna Organizacja Techniczna, Federacja Stowarzyszeń Naukowych w Bydgoszczy, Toruniu, Inowrocławiu, Grudziądzu i Włocławku (http://www.not.org.pl/english/).

Pozytywny wpływ na rozwój branży high-tech będzie miało powstanie Kujawsko- Pomorskiej Sieci Informacyjnej (K-PSI), powołanej z inicjatywy województwa, Uniwersytetu Toruńskiego i Akademii Techniczno-Rolniczej w Bydgoszczy. Jej zadaniem jest budowa nowoczesnej szerokopasmowej infrastruktury informatycznej w regionie.

3.2.3. Dostępność siły roboczej W województwie kujawsko-pomorskim studiuje ponad 85 000 studentów. Bydgoszcz i Toruń to dwa największe centra akademickie w województwie kujawsko-pomorskim. Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu jest największym uniwersytetem w północnej Polsce, podczas gdy Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy jest jedną z największych szkół technicznych w północnej Polsce. W Bydgoszczy studiuje około 43 000 studentów, a w Toruniu 37 000.

www.pmrcorporate.com 65 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Liczba studentów w Toruniu i Bydgoszczy, 2001-2006

PMR041 42,7 38,4 40,7 41,4 33,4 36,3

37,1 34,0 34,7 36,5 30,5 32,9

2000/2001 2001/2002 2002/2003 2003/2004 2004/2005 2005/2006

Bydgoszcz Toruń

Źródło: GUS, 2006 www.pmrpublications.com

Wybrane uczelnie prowadzące kierunki techniczne w województwie kujawsko-pomorskim

PMR042 Wybrane kierunki oferowane Liczba Liczba Nazwa uczelni przez szkoły wyższe studentów absolwentów astronomia automatyka i robotyka biologia biotechnologia chemia Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu fizyka 37 440 7 814 geografia informatyka informatyka stosowana matematyka ochrona środowiska biotechnologia budownictwo elektronika i telekomunikacja elektrotechnologia fizyka Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy ochrona środowiska 10 066 2 126 w Bydgoszczy mechanika i konstrukcja maszyn rolnictwo technologia chemiczna zootechnologia technika rolnicza i leśna matematyka, fizyka i technologia Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy (informatyka i ekonometria) 15 877 4 520 nauki przyrodnicze (biologia, geografia) Wyższa Szkoła Ochrony Środowiska w Bydgoszczy ochrona środowiska 1 100 783 Wyższa Szkoła Zawodowa we Włocławku informatyka

Wyjaśnienie: dane dotyczą łącznej liczby studentów na danej uczelni, nie tylko wybranych kierunków. Źródło: PMR, Regionalne Centrum Obsługi Inwestora, 2006 www.pmrpublications.com

Bezrobocie w kujawsko-pomorskim jest stosunkowo wysokie. Na koniec października 2006 stopa bezrobocia wyniosła 19,1% (średnia dla Polski 14,9%). Bez pracy pozostawało prawie 158 000 ludzi. Na koniec września udział bezrobotnych z wykształceniem wyższym w ogólnej liczbie bezrobotnych wyniósł 4%. Na koniec września 2006 stopa bezrobocia w Bydgoszczy wyniosła 9,1%, a w Toruniu 10,2%.

66 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

3.2.4. Koszty prowadzenia działalności

3.2.4.1. Wynagrodzenia Wynagrodzenia w województwie kujawsko-pomorskim są niższe niż średnia dla Polski. W październiku 2006 r. przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw wyniosło 2 255 zł i było niższe o 15% od średniej krajowej. W okresie styczeń-wrzesień 2006 roku przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw wyniosło w Toruniu 2 416 zł (30% mniej niż w Warszawie), a w Bydgoszczy 2 331 zł (33% mniej niż w Warszawie).

Wynagrodzenia brutto w województwie kujawsko-pomorskim, według stanowisk, wiosna 2006

PMR043 Stanowisko Średnia Dyrektor ds. produkcji –Production Director 8 684

Kierownik działu produkcji –Production Manager 5 481

Specjalista ds. planowania produkcji –Production Planning Specialist 3 513

Specjalista ds. utrzymania ruchu – Maintenance Specialist 3 953

Kierownik zmiany produkcyjnej / Mistrz – Shift Leader 3 728

Brygadzista – Handlers / Operators Foreman 2 818 a

cj Mechanik – Mechanic 2 653

Elektryk –Electrician 3 067 Produk

Monter –Fitter 3 288

Operator produkcji –Production Operator 2 369

Operator wózka widłowego – Fork Lift Operator 2 255

Pakowacz – Packer 2 179

Pracownik liniowy –Floor Hand 2 505

Sprzątacz –Cleaning Staff 1 317

nieria Inżynier procesu produkcji –Process Engineering Specialist 5 010 ży In

Kierownik działu jakości – Quality Manager 4 733

Specjalista ds. jakości – Quality Specialist 4 089 ść ko

Ja Kierownik laboratorium – Laboratory Supervisor 2 828

Laborant –Laboratory Technician 2 444

ój Kierownik działu rozwoju – R&D Manager 3 975 zw

Ro Specjalista w dziale rozwoju – R&D Specialist 2 406

Źródło: AG TEST Human Resources, „Raport płacowy –Wiosna 2006” www.pmrpublications.com

www.pmrcorporate.com 67 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

3.2.4.2. Dostępność komunikacyjna n Przez Toruń, a około 50 km od Bydgoszczy przebiega planowana trasa autostrady A1, mająca łączyć północ z południem Polski. Obecnie w budowie jest odcinek od Gdańska w stronę węzła Nowe Marzy. n Międzynarodowy port lotniczy Bydgoszcz-Szwederowo – połączenia z Warszawą i Londynem.

3.2.5. Dostępność terenów inwestycyjnych

Toruńskie Centrum Transferu Technologii (www.technopark.org.pl) n Oferuje powierzchnie biurowo-laboratoryjne oraz grunty pod inwestycje (od maja 2007 udostępnione zostanie 10 ha gruntów wyposażonych w infrastrukturę drogowo- techniczną z w pełni uregulowanym stanem prawnym). n Oferuje możliwość bezpłatnego korzystania z doradztwa biur zlokalizowanych w Centrum Transferu Technologii tj. Euro Info Center, Regionalnego Centrum Wspierania Innowacji i Transferu Technologii czy Punktu Konsultacyjnego. n Oferuje możliwość korzystania z bloku konferencyjno-szkoleniowego, pokoju spotkań, pokoju hotelowego. n Możliwość zwolnień lub ulg w podatku od nieruchomości.

Bydgoski Park Przemysłowy (www.bpp.bydgoszcz.pl) n Oferuje obiekty na cele produkcyjne, usługowe i magazynowe oraz działki inwestycyjne w pełni uzbrojone i objęte planem zagospodarowania terenu. n Możliwość ulg lub zwolnień w podatku od nieruchomości. n Dogodne połączenie komunikacyjne – położenie 3 km od portu lotniczego, a także własna stacja Bydgoszcz Emilianowo zlokalizowanej na trasie Śląsk-Porty.

3.3. Województwo małopolskie

3.3.1. Największe firmy działające w sektorze high-tech w regionie Województwo małopolskie to największe obok mazowieckiego i dolnośląskiego skupisko firm high-tech w Polsce, które cały czas notuje dynamiczny wzrost. Wg Teleinfo500, w 2005 roku małopolskie zanotowało największą dynamikę przychodów firm IT spośród wszystkich regionów w Polsce. W 2005 roku województwo miało 7,5% udział w łącznej wartości przychodów zrealizowanych przez firmy IT. W Krakowie mają siedzibę wiodący producenci oprogramowania i sprzętu informatycznego i telekomunikacyjnego w Polsce oraz usług internetowych.

68 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

W 2006 roku kilka dużych międzynarodowych koncernów podjęło decyzje o zlokalizowaniu w Krakowie swoich centrów outsourcingowych, m.in. n Tata Consultancy Services (m.in. centrum outsourcingowe w zakresie rozwiązań informatycznych) n Google (centrum rozwoju oprogramowania, które ma zatrudniać 20-30 wysokiej klasy specjalistów).

Wybrane firmy high-tech działające w województwie małopolskim

PMR044 Miasto Firma Działalność Krakow Comarch Producent oprogramowania Usługi integracyjne informatyczne, m.in. projektowanie Kraków KONCEPT BIW i wykonywanie komputerowych sieci elektrycznych i logicznych Kraków Lexmark International Polska Projektowanie, produkcja i sprzedaż rozwiązań do druku Krakow DTK Computer Polska Producent sprzętu informatycznego Sucha Beskidzka Fideltronik Polska Producent sprzętu informatycznego Kraków CH2MHill Budowa i uruchamianie sieci telekomunikacyjnych Kraków IBM Centrum rozwoju oprogramowania Kraków ABB Centrum badawczo-rozwojowe Kraków Delphi Automotive Systems Centrum badawczo-rozwojowe dla motoryzacji Kraków Lurki Centrum badawczo-rozwojowe Kraków Motorowa Centrum rozwoju oprogramowania Kraków Plisa Centrum badawczo-rozwojowe Kraków Sabre Centrum badawczo-rozwojowe Kraków FCA Producent sprzętu telekomunikacyjnego Kraków Unima2000 Projektowanie, dostawa i uruchamianie systemów telekomunikacyjnych Kraków Tele-Fonika Kable Producent sprzętu telekomunikacyjnego Kraków Digitland Producent oprogramowania Kraków Quantum Software Producent oprogramowania, dealer Prace badawczo-rozwojowe w zakresie projektowania Kraków Ericpol Telecom oprogramowania telekomunikacyjnego

Źródło: PMR, Teleinfo500, 2006 www.pmrpublications.com

3.3.2. Instytucje naukowo-badawcze związane z sektorem high-tech Liczba instytucji badawczo-rozwojowych w województwie małopolskim jest jedną z najwyższych w Polsce. Województwo małopolskie jest również liderem pod względem liczby powstających centrów transferu technologii, centrów zaawansowanych technologii oraz centrów doskonałości. Małopolskie uczelnie podejmują wspólne przedsięwzięcia naukowe i badawczo- rozwojowe, które mają na celu zainteresowanie badaniami biznesu. Centra transferu technologii: n Centrum Innowacji, Transferu Technologii i Rozwoju Uniwersytetu Jagiellońskiego (www.cittru.uj.edu.pl) n Centrum Transferu Technologii Politechnika Krakowska (www.transfer.edu.pl) n Akademickie Centrum Komputerowe CYFRONET Akademii Górniczo-Hutniczej (www.cyfronet.pl).

www.pmrcorporate.com 69 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Centra zaawansowanych technologii: n Centrum Zaawansowanych Technologii AKCENT Małopolska – Uniwersytet Jagielloński (www.akcent.malopolska.pl), w ramach którego realizowane są następujące projekty:  wspólne przedsięwzięcie Uniwersytetu Jagiellońskiego, Akademii Rolniczej i Polskiej Akademii Nauk – Małopolskie Centrum Biotechnologii  doposażenie aparaturowe laboratoriów Centrum Nowych Materiałów i Nanotechnologii  Krakowskie Laboratorium Wytwarzania i Udostępniania Treści Multimedialnych Dla Transferu Technologii i Wiedzy  Międzywydziałowe Laboratorium Interaktywnej Wizualizacji Trójwymiarowej  Centrum Energii Odnawialnych n Centrum Zaawansowanych Technologii Teleinformatycznych dla Przedsiębiorstw (Akademia Górniczo-Hutnicza) n Centrum Zaawansowanych Technologii Surowców i Paliw Węglowodorowych oraz Energii Odnawialnych (www.igng.krakow.pl).

Centra doskonałości (jednostki naukowe, prowadzące w sposób ciągły badania naukowe i współpracę międzynarodową, w szczególności w ramach programów UE, w celu rozwoju nauki w dziedzinach uznanych za szczególnie ważne dla gospodarki w założeniach polityki naukowej i innowacyjnej państwa.): n CD Nowych Technologii Komputerowych Metalurgii i Inżynierii Materiałowej "CeKoMat" n CD COCAFTEC dla zaawansowanych technologii odlewniczych n CD Wydział Biochemii, Biofizyki i Biotechnologii Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie n CD Krakowskie Centrum Badawcze Katalizy Molekularnej i Układów Koloidalnych – CATCOLL n CD Krakowskie Centrum Badawcze Inżynierii Jonowej – IONMED n CD E-learning CeL Ośrodek Edukacji Niestacjonarnej Akademii Górniczo-Hutniczej.

Wybrane instytucje badawczo-rozwojowe w województwie małopolskim

PMR045 Nazwa instytucji Działalność Działa jako oddział zamiejscowy Instytutu Technologii Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Elektronowej w W-wie, jednostki PAN. Celem działalności Mikroelektroniki Hybrydowej ośrodka jest prowadzenie badań naukowych na poziomie i Rezystorów światowym oraz opracowywanie zaawansowanych (http://www.ite.waw.pl/pl) technologii półprzewodnikowych wykorzystywanych w innowacyjnych produktach. Instytut Fizyki Jądrowej PAN Instytut prowadzi badania podstawowe i stosowane (www.ifj.edu.pl) w dziedzinie fizyki. Instytut Katalizy i Fizykochemii Powierzchni PAN Badania w dziedzinie katalizy i chemii powierzchni. (http://atom.ik-pan.krakow.pl) Instytut Metalurgii i Inżynierii Badania m.in. w zakresie rozwijania materiałów przyjaznych Materiałowej PAN dla środowiska, materiałów nano- i mikrokrystalicznych, oraz (www.imim.pl) rozwijanie narzędzi badawczych i metod diagnostycznych. Instytut Zaawansowanych Specjalizuje się w obróbce wiórowej, ściernej i erozyjnej oraz Technologii Wytwarzania w metrologii technicznej, montażu i automatyzacji procesów http://www.ios.krakow.pl/ wytwarzania.

Źródło: PMR, 2006 www.pmrpublications.com

70 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

3.3.3. Dostępność siły roboczej Województwo małopolskie to trzeci pod względem liczby studentów ośrodek uniwersytecki w Polsce. W województwie małopolskim jest ponad 11 000 nauczycieli akademickich (drugie miejsce w kraju), którzy kształcą ponad 200 000 studentów. Co roku 34 małopolskie uczelnie opuszcza ponad 33 000 absolwentów. Dwie największe uczelnie techniczne regionu Akademia Górniczo-Hutnicza i Politechnika Krakowska kształcą ponad 46 400 studentów, a co roku ich mury opuszcza prawie 9 000 absolwentów. Małopolskie zatrudnia 13% spośród wszystkich zatrudnionych w Polsce w działalności badawczo-rozwojowej (najlepszy rezultat po Warszawie).

Wybrane uczelnie oferujące kierunki techniczne w województwie małopolskim

PMR046 Wybrane kierunki oferowane Liczba studentów Nazwa uczelni przez szkoły wyższe (rocznie)* astronomia biofizyka biologia biologia biotechnologia chemia fizyka Uniwersytet Jagielloński 43 400 geografia informatyka inżynieria materiałowa matematyka ochrona środowiska studia biologiczno-geograficzne studia matematyczno-przyrodnicze automatyka i robotyka elektronika i telekomunikacja elektrotechnika fizyka techniczna górnictwo i geologia informatyka informatyka stosowana Akademia Górniczo-Hutnicza 30 000 inżynieria materiałowa inżynieria środowiska matematyka mechanika i budowa maszyn metalurgia technologia chemiczna zarządzanie i inżynieria produkcji architektura automatyka i robotyka elektrotechnika fizyka techniczna informatyka informatyka i systemy teleinformatyczne informatyka stosowana Politechnika Krakowska 17 000 inżynieria chemiczna i procesowa inżynieria materiałowa inżynieria środowiska matematyka mechanika i budowa maszyn technologia chemiczna zarządzanie i inżynieria produkcji

* dane dotyczą łącznej liczby studentów na danej uczelni, nie tylko wybranych kierunków, dane podane z dokładnością do 1 000 Źródło: PMR, 2006 www.pmrpublications.com

www.pmrcorporate.com 71 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Bezrobocie w województwie małopolskim należy do najniższych w kraju. Na koniec września 2006 roku stopa bezrobocia w województwie wyniosła 11,6%, co oznacza, że bez pracy pozostawało prawie 149 000 ludzi. 6,6% z tej liczby to bezrobotni z wykształceniem wyższym. We wrześniu 2006 roku stopa bezrobocia w Krakowie wynosiła 5,8%, co odpowiadało ponad 3 000 osobom, z czego aż prawie 14% to osoby z wyższym wykształceniem.

3.3.4. Koszty prowadzenia działalności

3.3.4.1. Wynagrodzenia W październiku 2006 roku przeciętne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw wyniosło prawie 2 405 zł (90,5% średniej płacy krajowej). Porównując wynagrodzenia w stolicach województw, przeciętne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw w ciągu pierwszych dziewięciu miesięcy 2006 roku było w Krakowie niższe niż w Katowicach, Warszawie, Gdańsku i Poznaniu i wynosiło 2 562 zł.

Wynagrodzenia brutto w województwie małopolskim, według stanowisk, wiosna 2006

PMR047 Stanowisko Średnia Kierownik działu produkcji –Production Manager 7 619 Kierownik działu planowania produkcji – Production Planning Supervisor 6 654 Specjalista ds. planowania produkcji – Production Planning Specialist 2 614 Kierownik działu utrzymania ruchu – Maintenance Manager 7 832 Specjalista ds. utrzymania ruchu – Maintenance Specialist 7 130 G 6 088 Specjalista automatyk – Automation Service Engineer 2 506 Referent w dziale produkcji – Production Assistant 2 733 Kierownik zmiany produkcyjnej /Mistrz – Shift Leader 4 728 Brygadzista – Handlers / Operators Foremna 2 713 ja Mechanik – Mechanic 4 365 Elektryk – Electrician 4 066

Produkc Elektromonter -Electrical Fitter 2 048 Ślusarz – Locksmith 1 917 Tokarz –Turner 1 873 Spawacz – Solderer 2 055 Monter – Fitter 1 669 Operator produkcji – Production Operator 2 558 Operator wózka widłowego –Fork Lift Operator 2 040 Pakowacz – Packer 3 013 Liniowy kontroler jakości – Quality Control Worker 1 868 Pracownik liniowy –Floor Hand 2 012 Dyrektor działu inżynieryjnego / technologicznego – Engineering Director 14 171 Inżynier procesu produkcji – Process Engineering Specialist 5 134 nieria Inżynier ds. produktu –Product Engineer 2 605 ży

In Inżynier konstruktor – Designer /Drafter 3 032 Kierownik działu jakości – Quality Manager 7 059

ść Specjalista ds. jakości – Quality Specialist 3 998 ko Kierownik laboratorium – Laboratory Supervisor 6 036 Ja Laborant – Laboratory Technician 3483

ój Specjalista w dziale rozwoju – R&D Specialist 3 028 zw

Ro Asystent w dziale rozwoju – R&D Assistant 2 151

Źródło: AG TEST Human Resources, „Raport płacowy – Wiosna 2006” www.pmrpublications.com

72 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

3.3.4.2. Koszty wynajmu powierzchni biurowej Koszt wynajmu powierzchni biurowych w Krakowie jest niższy niż w Warszawie, ale wyższy niż w pozostałych stolicach województw. Według raportu Jones Lang LaSalle z czerwca 2006 roku, czynsze wyjściowe w najwyższej jakości lokalizacjach, w głównych budynkach biurowych w Krakowie zawierają się w przedziale 15-17€/m2/miesiąc. Średnie czynsze wyjściowe w nowoczesnych budynkach klasy A i B oscylują wokół 13-14€/m2/miesiąc.

3.3.5. Dostępność terenów inwestycyjnych

Krakowski Park Technologiczny Branża zaawansowanych technologii jest priorytetowym sektorem w strategii rozwoju województwa małopolskiego, a do strategicznych celów Krakowskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej należą: n inspirowanie powstawania innowacyjnych przedsiębiorstw technologicznych n usprawnianie transferu technologii n komercjalizacja rezultatów badań naukowych krakowskich wyższych uczelni i instytucji badawczych n inicjowanie współpracy między przemysłem i środowiskiem akademickim.

Szczególnie poszukiwane i preferowane są przedsięwzięcia inwestycyjne ukierunkowane na: n technologie systemów informatycznych i sieci telekomunikacyjnych n elektronikę, w tym optoelektronikę i mikroelektronikę n technologie inżynierii materiałowej n technologie ochrony zdrowia i inżynierii medycznej n biotechnologię i inżynierię genetyczną n technologie związane z ochroną środowiska i wykorzystaniem odnawialnych i niekonwencjonalnych źródeł energii.

Korzystne warunki dla rozwoju tego typu inwestycji oferuje Krakowski Park Technologiczny (KPT).

www.pmrcorporate.com 73 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Oferta KPT obejmuje zarówno tereny inwestycyjne typu greenfield jak i przestrzeń biurową do wynajęcia. Podjęcie inwestycji na terenie objętym strefą upoważnia przedsiębiorców do korzystania z pakietu pomocy publicznej, w tym w szczególności do częściowych zwolnień z płacenia podatku dochodowego. Krakowska specjalna strefa ekonomiczna składa się następujących podstref: n Czyżyny (29,44 ha) – teren przeznaczony pod obiekty biurowe i naukowo-dydaktyczne, 4 km od centrum Krakowa n Pychowice (31,53 ha) – teren przeznaczony pod realizację obiektów biurowych, 7 km od centrum Krakowa n Branice (13,82 ha) – teren przeznaczony pod realizację zakładów przemysłowych, około 10 km od centrum Krakowa n Kraków Business Park w Zabierzowie – teren przeznaczony pod obiekty biurowe, tuż za północno-zachodnimi granicami Krakowa, w sąsiedztwie autostrady A4, lotniska w Balicach i torów kolejowych n Niepołomice (140,87 ha) – teren przeznaczony jest pod inwestycję niemieckiej firmy M.A.N. Trucks oraz dla poddostawców dla tej firmy n Bronowice – budynek biurowy Brama Bronowicka jest objęty statusem Specjalnej Strefy Ekonomicznej n Tarnowski Klaster Przemysłowy (35,6 ha) – obszar przeznaczony pod realizację zakładów przemysłowych, położony w północno-zachodniej części Tarnowa, w obrębie jednostki ewidencyjnej Tarnów-Chyszów, zlokalizowany przy tzw. północnej obwodnicy Tarnowa, na trasie z Kielc do Krakowa. Obecnie obszar Krakowskiego Parku Technologicznego jest prawie w całości zajęty przez inwestorów. Zarząd strefy planuje udostępnienie w strefie powierzchni biurowych w 2007 roku (około 3 000 m² powierzchni biurowej w KBP i około 2 000 m² powierzchni biurowej w Czyżynach). Około 40 ha nowych terenów będzie dostępnych dla inwestorów na terenie Krakowskiego Parku Technologicznego pod inwestycje typu greenfield na początku 2007 roku. Będą to obszary już objęte SSE. Istnieje również możliwość objęcia strefą terenów (zarówno obiektów biurowych jak i terenów pod inwestycje greenfield), którymi zainteresowany jest inwestor.

Powierzchnia biurowa Według przedstawicieli władz lokalnych w listopadzie 2006 jedynie nieliczne biurowce miały do zaoferowania większą powierzchnię biurową. Większy przyrost powierzchni planowany jest dopiero na początek 2007 roku. Według raportu Jones Lang LaSalle, w czerwcu 2006 całkowita powierzchnia w trakcie budowy wynosiła 32 000 m2. Dodatkowo, 90 000 m2 nowoczesnej powierzchni biurowej znajdowało się na etapie planowania i powinno zostać zrealizowane do końca 2008 roku.

74 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

3.4. Województwo mazowieckie

3.4.1. Największe firmy działające w sektorze high-tech w regionie Województwo mazowieckie jest zdecydowanym liderem w branży high-tech wśród wszystkich regionów Polski. Udziałowy procent tego województwa w łącznych przychodach firm IT w Polsce rośnie i w 2005 roku wyniósł 60,2% (według danych Teleinfo500). Województwie mazowieckie jest największym skupiskiem firm informatycznych w Polsce. Region, obok małopolskiego i dolnośląskiego, jest również liderem w liczbie działających centrów R&D oraz pod względem inwestycji zagranicznych w branży high-tech. W mazowieckim swoje siedziby mają najwięksi producenci oprogramowania oraz dostarczyciele usług IT. W województwie swoje centra R&D zdecydowały się otworzyć międzynarodowe koncerny z branży high-tech. W województwie mazowieckim swoją siedzibę ma także największa firma biotechnologiczna w Polsce – Bioton (okolice W-wy, Macierzysz i Ożarów Mazowiecki) oraz Celon Pharma w Łomiankach pod Warszawą.

Największe firmy high-tech działające w województwie mazowieckim

PMR048 Firma Miasto Podstawowa działalność Usługi z zakresu nowych technologii; Hewlett-Packard Polska Warszawa Dystrybucja sprzętu; IBM Polska Warszawa Producent oprogramowania, dystrybutor sprzętu Computerland Warszawa Producent oprogramowania NTT System Warszawa Producent i dystrybucja sprzętu Fujitsu Siemens Warszawa Usługi wdrożeniowe Computers Rozwój oprogramowania do odbiorników cyfrowej Samsung Electronics Warszawa telewizji satelitarnej, kablowej i naziemnej zgodnych Polska ze standardami DVB (Digital Video Broadcasting) ABG Ster Projekt Warszawa Producent oprogramowania Softbank Warszawa Producent oprogramowania Microsoft Warszawa Producent oprogramowania Accenture Warszawa Usługi integracyjne, wdrożeniowe Cisco Systems Warszawa Dostawca technologii i rozwiązań sieciowych Sun Microsystems Warszawa Wdrożeniowe, szkoleniowe, serwisowe SAP Polska Warszawa Wdrożeniowe, konsultacyjne General Electric Warszawa Centrum projektowe silników lotniczych Aircraft Engines Microsoft Warszawa Centrum inżynierii oprogramowania Avon Garwolin Regionalne laboratorium badań i rozwoju Cederroth Radzymin Centrum R&D Humax Warszawa Centrum R&D LG Electronics Ciechanów Centrum R&D Oracle Warszawa Centrum R&D SAS Institute Warszawa Centrum R&D

Źródło: PMR, 2006 www.pmrpublications.com

www.pmrcorporate.com 75 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

3.4.2. Instytucje około-biznesowe i naukowo-badawcze związane z sektorem high-tech W aglomeracji warszawskiej znajduje się 230 spośród ok. 736 instytucji naukowych w Polsce (w tym 52% wszystkich placówek naukowych PAN i 47% jednostek badawczo-rozwojowych). Wybrane instytucje około-biznesowe i naukowo-badawcze związane z sektorem zaawansowanych technologii: n Akademickie Inkubatory Przedsiębiorczości n Warszawski Park Technologiczny (www.technoport.pl) n Instytut Biotechnologii i Antybiotyków (www.iba.waw.pl) n Instytut Chemii i Techniki Jądrowej (www.ichtj.waw.pl) n Instytut Chemii Przemysłowej im. prof. Ignacego Mościckiego (www.ichp.pl) n Instytut Elektrotechniki (www.iel.waw.pl) n Instytut Energetyki (www.ien.com.pl) n Instytut Energii Atomowej (www.iea.cyf.gov.pl) n Instytut Fizyki Plazmy i Laserowej Mikrosyntezy im. Sylwestra Kaliskiego (www.ifpilm.waw.pl) n Instytut Lotnictwa (www.ilot.edu.pl) n Instytut Maszyn Matematycznych (www.imm.org.pl) n Instytut Mechaniki Precyzyjnej (www.imp.edu.pl) n Instytut Optyki Stosowanej (www.inos.pl) n Instytut Technologii Elektronowej (www.ite.waw.pl) n Instytut Technologii Materiałów Elektronicznych (www.itme.edu.pl) n Instytut Tele-Radiotechniczny (www.itr.org.pl) n Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Podstaw Technologii i Konstrukcji Maszyn „Tekoma” (www.tekoma.pl) n Przemysłowy Instytut Automatyki i Pomiarów „PIAP” (www.piap.pl) n Przemysłowy Instytut Elektroniki (www.pie.edu.pl) n Przemysłowy Instytut Telekomunikacji (www.pit.edu.pl).

3.4.3. Dostępność siły roboczej Województwo mazowieckie to największy ośrodek akademicki w kraju pod względem liczby studentów i pracowników naukowych. W województwie, studiuje ponad 370 000 studentów, kształconych przez około 12 500 kadry akademickiej. Aż 27% wszystkich zatrudnionych w działalności badawczo-rozwojowej pracuje w województwie mazowieckim. W województwie mazowieckim największa liczba studentów, prawie 278 000, studiuje w Warszawie, gdzie jest największe w kraju skupisko wyższych uczelni – 77. Co roku mury warszawskich uczelni opuszcza około 50 000 absolwentów.

76 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Liczba pracowników naukowych w Warszawie i w pozostałych regionach Polski

PMR049 Warszawa 22%

Pozostałe regiony 78%

Źródło: GUS, 2006 www.pmrpublications.com

Liczba instytucji naukowych w Warszawie i w pozostałych regionach Polski

PMR050 Warszawa 25%

Pozostałe regiony 75% Źródło: GUS, 2006 www.pmrpublications.com

Największa uczelnia techniczna regionu to Politechnika Warszawska, która kształci każdego roku ponad 31 000 studentów. Wiele kierunków technicznych prowadzonych jest też przez Uniwersytet Warszawski oraz Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego. W krajowych rankingach wyższych uczelni, uczelnie stołeczne zajmują czołowe miejsca. Uniwersytet Warszawski jest laureatem pierwszego miejsca w międzynarodowym rankingu informatyków Top Coder. Polska uczelnia okazała się lepsza od Massachusetts Institute of Technology, Stanford University oraz California Institute of Technology. Kierunek „informatyka” należy do najpopularniejszych w województwie mazowieckim – oferuje go 25 wyższych uczelni.

www.pmrcorporate.com 77 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Wybrane uczelnie prowadzące kierunki techniczne w województwie mazowieckim

PMR051 Wybrane kierunki oferowane Liczba studentów Nazwa uczelni przez szkoły wyższe (rocznie)* astronomia biologia biologia i geologia biotechnologia chemia Uniwersytet Warszawski fizyka 55 200 geografia geologia informatyka informatyka i ekonometria matematyka architektura automatyka i robotyka biotechnologia chemia computer science electrical and computer engineering elektronika i telekomunikacja elektrotechnika fizyka techniczna Politechnika Warszawska informatyka 30 800 informatyka, automatyka i robotyka, elektronika i telekomunikacja inżynieria chemiczna i procesowa inżynieria materiałowa inżynieria środowiska matematyka mechanika i budowa maszyn metalurgia technologia chemiczna Uniwersytet im. Kardynała informatyka i ekonometria 16 000 Stefana Wyszyńskiego matematyka Polsko-Japońska Wyższa Szkoła Technik Komputerowych informatyka w Warszawie

* dane dotyczą łącznej liczby studentów na danej uczelni, nie tylko wybranych kierunków, dane podane z dokładnością do 1 000 Źródło: PMR, 2006 www.pmrpublications.com

Bezrobocie w województwie mazowieckim jest jednym z najniższych w Polsce. Na koniec czerwca 2006 bezrobocie w województwie mazowieckim wynosiło 12,8%. Bez pracy pozostawało prawie 307 000 osób. 6,2% z tej liczby to osoby z wykształceniem wyższym. We wrześniu 2006 stopa bezrobocia w Warszawie wyniosła 4,9% (spadek liczby bezrobotnych o 15% w porównaniu do września poprzedniego roku), była więc najniższa spośród wszystkich stolic województw. Bez pracy w Warszawie pozostawało około 52 000 osób.

3.4.4. Koszty prowadzenia działalności

3.4.4.1. Wynagrodzenia W ciągu pierwszych trzech kwartałów 2006 roku przeciętne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw ukształtowało się na poziomie 3 254 zł i było o 26% wyższe od średniej krajowej.

78 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Wynagrodzenia brutto w województwie mazowieckim, według stanowisk, wiosna 2006

PMR052 Stanowisko Średnia Dyrektor ds. produkcji –Production Director 9 400 Kierownik działu produkcji –Production Manager 8 941 Specjalista ds. planowania produkcji –Production Planning Specialist 3 762 Kierownik działu utrzymania ruchu – Maintenance Manager 7 125 Specjalista ds. utrzymania ruchu – Maintenance Specialist 5 644 Specjalista automatyk – Automation Service Engineer 4 227 Referent w dziale produkcji –Production Assistant 2 991 Kierownik zmiany produkcyjnej / Mistrz –Shift Leader 5 839 Brygadzista – Handlers / Operators Foremna 3 738

a Mechanik – Mechanic 3 172 cj Elektryk –Electrician 4 053

Produk Elektromonter –Electrical Fitter 3 485 Ślusarz – Locksmith 2 944 Tokarz –Turner 2 389 Spawacz – Solderer 1 878 Monter –Fitter 1 532 Operator produkcji –Production Operator 2 883 Operator wózka widłowego – Fork Lift Operator 2 656 Liniowy kontroler jakości – Quality Control Worker 3 219 Pracownik liniowy –Floor Hand 2 012 Sprzątacz –Cleaning Staff 1 468 Kierownik działu inżynieryjnego – Engineering Manager 11 163 Inżynier procesu produkcji –Process Engineering Specialist 5 288 nieria

ży Inżynier ds. produktu –Product Engineer 4 120 In Inżynier konstruktor – Designer /Drafter 5 192 Kierownik działu jakości – Quality Manager 8 371

ść Specjalista ds. jakości – Quality Specialist 5 685 ko Kierownik laboratorium – Laboratory Supervisor 7 679 Ja Laborant – Laboratory Technician 3 388

ój Specjalista w dziale rozwoju – R&D Specialist 6 880 zw Asystent w dziale rozwoju – R&D Assistant 3 615 Ro

Źródło: AG TEST Human Resources, „Raport płacowy –Wiosna 2006” www.pmrpublications.com

3.4.4.2. Koszty wynajmu powierzchni biurowej W Warszawie, koszty wynajmu powierzchni biurowej są najwyższe w Polsce. Według raportu Jones Lang LaSalle, najwyższe czynsze ofertowe osiągnęły stabilny poziom 18-21€/m²/miesiąc w centrum i 13-15€/m²/miesiąc w lokalizacjach poza centrum. Czynsze transakcyjne dla najlepszych budynków w centrum kształtują się w granicach 17-20€/m2/miesiąc. Poza centrum najwyższe i średnie czynsze transakcyjne wynoszą odpowiednio 13-15€/m2/miesiąc i 12-14€/m2/miesiąc. Opłaty eksploatacyjne wynoszą w centrum 4-5€/m2/miesiąc, a dla budynków poza centrum średnio 3-4€/m2/miesiąc.

www.pmrcorporate.com 79 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

3.4.4.3. Koszty wynajmu powierzchni magazynowej Według Cushman & Wakefield czynsze za wynajem powierzchni magazynowej w Warszawie wynoszą między 3,3-5,5 € za m2 w zależności od strefy (raport z początku 2006 roku).

3.4.4.4. Dostępność komunikacyjna Warszawa posiada międzynarodowy port lotniczy Warszawa-Okęcie, zlokalizowany 10 km od ścisłego centrum miasta. Jest to obecnie największy port lotniczy w Polsce. Aktualnie toczą się rozmowy na temat otwarcia drugiego portu lotniczego dla Warszawy. Najprawdopodobniej zostanie on przystosowany z istniejących już lotnisk wojskowych na północ lub zachód od miasta. W warszawskim węźle kolejowym zbiegają się linie kolejowe o znaczeniu państwowym i lokalnym. Ze względu na warunki techniczne i bezpieczeństwo ruchu dzielą się one na linie magistralne, I-rzędne, II-rzędne i III-rzędne. Są to: n Trzy magistralne linie kolejowe o państwowym znaczeniu objęte umowami międzynarodowymi AGC i AGTC:  E20 (Nr 2,3) (Berlin) – Kunowice – Poznań – Warszawa – Terespol – (Moskwa) – AGC, AGTC  E65 (Nr 4,9) Gdańsk – Warszawa – Katowice (CMK) – AGC, AGTC  E75 (Nr 6, 449) Warszawa – Białystok – Kuźnica Białostocka – (Sankt Petersburg) – AGC. n Jedna pierwszorzędna linia kolejowa oczekująca na wpisanie do umów europejskich AGC i AGTC: E28 (Nr 7) Warszawa – Pilawa – Dęblin – Lublin – Dorohusk. n Dwie magistralne i pierwszorzędne linie kolejowe o państwowym znaczeniu nie objęte umowami międzynarodowymi:  Nr 1 Warszawa – Koluszki – Częstochowa – Katowice (magistralna)  Nr 8 Warszawa – Radom – Kraków (I-rzędne).

3.4.5. Dostępność terenów inwestycyjnych

Warszawski Park Technologiczny W celu stworzenia dogodnych warunków do powstawania i rozwoju firm innowacyjnych w Warszawie zostanie utworzony Warszawski Park Technologiczny (www.technoport.pl). Będzie ulokowany na obszarze 45 ha, gdzie zostanie wybudowane 300 000 m² powierzchni użytkowej obejmującej: laboratoria, powierzchnię produkcyjną, powierzchnię biurową, infrastrukturę wspólną (sale konferencyjne, parkingi itp.) oraz towarzyszącą powierzchnię usługową. Przewidziano następujące etapy realizacji projektu: n Etap I, lata 2006-2007 – utworzenie konsorcjum naukowego, uporządkowanie terenu, uzyskanie dofinansowania do budowy inkubatora, budowa inkubatora 5 000 m², pozyskanie partnerów, przygotowanie wniosków do funduszy UE, rozpoczęcie kolejnej fazy inwestycji WPT. n Etap II, od 2008 – stopniowa zabudowa całej planowanej przestrzeni, uruchomienie towarzyszących usług.

80 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Szczególnie poszukiwane i preferowane będą przedsięwzięcia inwestycyjne ukierunkowane na: n informatykę i telekomunikację n biotechnologię i medycynę n nanotechnologie i nowe materiały n mechatronikę n optoelektronikę n odnawialne źródła energii n bankowość i ubezpieczenia n logistykę i transport n bezpieczeństwo państwa i obywateli. Na terenie parku przedsiębiorcy będą mieli możliwość między innymi korzystania z nieruchomości i infrastruktury technicznej parku, dostęp do laboratoriów i nowoczesnej aparatury badawczej, możliwość transferu najnowszych technologii oraz wykorzystywania rezultatów badań naukowych i prac rozwojowych w tworzeniu nowych produktów.

3.5. Województwo pomorskie

3.5.1. Największe firmy działające w sektorze high-tech w regionie W związku z dużą liczbą firm IT działających w województwie pomorskim, region nazywany jest “trójmiejską doliną krzemową”. Swoje siedziby mają w tym regionie duże, liczące się na rynku firmy informatyczne (Prokom Software, jeden z największych producentów oprogramowania w Polsce, z siedzibą w Gdyni, zatrudnia 1 350 osób). Według danych PAIiIZ-u, około 60% firm działających w branży zaawansowanych technologii w województwie pomorskim zlokalizowanych jest w Trójmieście (około 100 firm), 15 – w rejonie Słupska, 9 w okolicach Malborka, 7 w okolicach Wejherowa i 7 w okolicach Tczewa. W województwie pomorskim, szczególnie w okolicach Trójmiasta, znajduje się duża liczba firm produkujących podzespoły elektroniczne (te firmy mogą być poddostawcami dla firm z zaawansowaną technologicznie produkcją). W Trójmieście działają również jedne z największych firm biotechnologicznych w Polsce – Eurux i A&A Biotechnology.

www.pmrcorporate.com 81 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Udział województw w przychodach sektora IT w Polsce, 2005

PMR053 Kujawsko-pomorskie 1,0%

Wielkopolskie Pozostałe 3,5% 6,0% Pomorskie 5,2%

Śląskie 6,5%

Małopolskie 7,5% Mazowieckie 60,2% Dolnośląskie 10,0%

Źródło: Teleinfo500, 2006 www.pmrpublications.com

Wybrane firmy high-tech działające w województwie pomorskim

PMR054 Zatrudnienie Nazwa Miasto Działalność w 2005 Atena Sopot 181 Producent oprogramowania Opracowywanie produktów i usług z pogranicza technologii Blue Media Sopot b.d. GSM i usług finansowych Systemy zasilania gwarantowanego dla użytkowników Comex Gdańsk 30 urządzeń i systemów komputerowych Compuware Gdańsk 80 Centrum rozwoju oprogramowania DGT Straszyn 170 Producent oprogramowania telekomunikacyjnego Grand Sopot 50 Dostawa zintegrowanych rozwiązań sprzętowych dla banków, biur i firm Humax Pruszcz Gdański b.d. Centrum rozwoju oprogramowania Intel Technology Poland Gdansk 302 Prace badawczo-rozwojowe technologii teleinformatycznych Lufthansa Systems Gdansk 138 Producent oprogramowania Optix Polska Gdynia 86 Producent oprogramowania Platan Sopot 76 Producent systemów telekomunikacyjnych Pretor Gdansk 26 Producent sprzętu Prokom Software Gdynia 1 357 Producent oprogramowania i dystrybutor Softbank Serwis Gdańsk 154 Producent oprogramowania Unisoft Gdynia 200 Producent oprogramowania Vector Gdynia 227 Producent sprzętu telekomunikacyjnego Young Digital Planet Gdansk 290 Producent oprogramowania b.d. – brak danych Źródło: Teleinfo500, 2006 www.pmrpublications.com

82 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

3.5.2. Instytucje około-biznesowe i naukowo-badawcze związane z sektorem high-tech n Gdański Park Naukowo-Technologiczny (www.strefa.gda.pl) n Pomorski Park Naukowo-Technologiczny (www.ppnt.pl) n Rada Regionalna Federacji Stowarzyszeń Naukowo-Technicznych Naczelnej Organizacji Technicznej (www.not.slupsk.pl) n Centrum Transferu Technologii w Gdańsku (www.ctt.gda.pl) n Instytut Podstaw Informatyki Polskiej Akademii Nauk (www.ipipan.waw.pl) n Instytut Maszyn Przepływowych Polskiej Akademii Nauk (www.imp.pg.gda.pl).

3.5.3. Dostępność siły roboczej

Zasoby siły roboczej Województwo pomorskie ma największy w Polsce udział ludności z wykształceniem wyższym. W roku akademickim 2005/06 w szkołach wyższych wszystkich typów kształciło się prawie 98 000 studentów (o 2,3% więcej niż w poprzednim roku akademickim), a szkoły wyższe opuściło 19 000 absolwentów. 18% wszystkich pomorskich studentów to studenci kierunków technicznych. W regionie Trójmiasta studiuje ponad 82 000 studentów, a 15 000 uzyskuje każdego roku dyplom ukończenia wyższej uczelni. Inżynierskie i techniczne kierunki są najpopularniejszym kierunkiem kształcenia w średnich szkołach technicznych. W roku szkolnym 2005/2006 prawie 13 000 uczniów uczyło się na tych kierunkach.

Liczba studentów w województwie pomorskim według typu uczelni, 2005/2006

PMR055 Uniwersytety Pozostałe 31% 33%

Wyższe szkoły pedagogiczne Wyższe szkoły 8% techniczne Wyższe szkoły 18% ekonomiczne 10%

Źródło: GUS, 2006 www.pmrpublications.com

www.pmrcorporate.com 83 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Wybrane uczelnie techniczne w województwie pomorskim

PMR056

Liczba Liczba Wybrane kierunki studentów absolwentów (rocznie) (rocznie) archeologia biologia biotechnologia chemia fizyka Uniwersytet Gdański geografia 29 311 5 582 informatyka informatyka i ekonometria matematyka oceanogr afia ochrona środowiska architektura biotechnologia elektronika i telekomunikacja elektrotechnika energetyka fizyka techniczna informatyka Politechnika Gdańska 17 634 2 168 inżynieria materiałowa inżynieria środowiska matematyka mechanika i konstrukcja maszyn ochorna środowiska technologia chemiczna technologia ochrony środowiska elektronika elektrotechnika Szkoła Morska w Gdyni mechanika i konstrukcja maszyn 7 607 1 790 nawigacja transport

Source: PMR, Regionalne Centrum Obsługi Inwestora, 2006 www.pmrpublications.com

Liczba studentów wybranych kierunków szkół wyższych w województwie pomorskim

PMR057 Liczba uczelni Liczba studentów Liczba oferujących dany danego kierunku absolwentów kierunek (rocznie) (rocznie) Automatyka i robotyka 1 759 80 Biotechnologia 2 754 146 Inżynieria chemiczna 1 541 41 Informatyka 3 3 241 380 Inżynieria produkcyjna 2 5 533 569 Inżynieria środowiska 1 473 157 Inżynieria materiałowa 1 366 b.d. Mechanika i konstrukcja maszyn 2 2 695 304 Fizyka 3 909 70 Transport 2 647 94 Oceanografia 1 428 35 Ochrona środowiska 3 1 925 407 Elektronika i telekomunikacja 2 2 109 249

b.d. – brak danych Źródło: Regionalne Centrum Obsługi Inwestora, 2006 www.pmrpublications.com

Na koniec października 2006 roku bezrobocie w województwie pomorskim wynosiło 15,6%, co odpowiadało prawie 127 000 osób. Procent bezrobotnych z wykształceniem wyższym we wrześniu 2006 roku wyniósł 4,8%. Największą grupę wśród bezrobotnych stanowili bezrobotni z wykształceniem zawodowym (32%).

84 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

3.5.4. Koszty prowadzenia działalności

3.5.4.1. Wynagrodzenia W październiku bieżącego roku przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw wyniosło 2 684 zł (101% średniej płacy krajowej) i było wyższe o 4,7% od notowanego w analogicznym okresie ubiegłego roku. W ciągu pierwszych dziewięciu miesięcy 2006 roku przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw w Gdańsku należały do wyższych w Polsce i wyniosło prawie 3 175 zł. Było niższe jedynie od wynagrodzeń w Warszawie i Katowicach.

Wynagrodzenia brutto na wybranych stanowiskach w województwie pomorskim, w zł, wiosna 2006

PMR059 Stanowisko Średnia Dyrektor ds. produkcji –Production Director 8 684

Kierownik działu produkcji –Production Manager 5 481

Specjalista ds. planowania produkcji –Production Planning Specialist 3 513

Specjalista ds. utrzymania ruchu – Maintenance Specialist 3 953

Kierownik zmiany produkcyjnej / Mistrz – Shift Leader 3 728

Brygadzista – Handlers / Operators Foremna 2 818 a

cj Mechanik – Mechanic 2 653

Elektryk –Electrician 3 067 Produk

Monter –Fitter 3 288

Operator produkcji – Production Operator 2 369

Operator wózka widłowego – Fork Lift Operator 2 255

Pakowacz –Packer 2 179

Pracownik liniowy –Floor Hand 2 505

Sprzątacz –Cleaning Staff 1 317

nieria Inżynier procesu produkcji –Process Engineering Specialist 5 010 ży In

Kierownik działu jakości – Quality Manager 4 733

Specjalista ds. jakości – Quality Specialist 4 089 ść ko

Ja Kierownik laboratorium – Laboratory Supervisor 2 828

Laborant –Laboratory Technician 2 444

ój Kierownik działu rozwoju – R&D Manager 3 975 zw

Ro Specjalista w dziale rozwoju – R&D Specialist 2 406

Źródło: AG TEST Human Resources, „Raport płacowy – Wiosna 2006” www.pmrpublications.com

www.pmrcorporate.com 85 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Koszty wynajmu przestrzeni biurowej

PMR060 Przeciętny koszt wynajęcia Klasa powierzchni Miasto powierzchni biurowej biurowej 12-15 €/m2 + 2,5-4 €/m2 koszty Klasa A Trójmiasto eksploatacyjne na miesiąc (Gdańsk, Sopot,Gdynia) 8-12 €/m2 + 2,5-4 €/m2 koszty Klasa B eksploatacyjne na miesiąc

Źródło: Regionalne Centrum Obsługi Inwestora, 2006 www.pmrpublications.com

3.5.4.2. Dostępność komunikacyjna Gdańsk leży na skrzyżowaniu ważnych drogowych szlaków komunikacyjnych. W mieście spotykają się trasy europejskie E28, E75 oraz E77. Na terenie Gdańska rozpoczyna się droga krajowa DK1, krzyżują się ponadto drogi DK7 oraz S6 (obwodnica trójmiejska). Sieć drogową uzupełnia 6 dróg wojewódzkich, w tym stanowiąca główną arterię komunikacyjną Trójmiasta DW468. Sieć dróg na terenie województwa pomorskiego jest rozbudowywana. Województwo pomorskie posiada dwa porty handlowe (Gdańsk i Gdynia) oraz międzynarodowy port lotniczy obsługujący bezpośrednie połączenia lotnicze do Warszawy, Frankfurtu, Monachium, Hamburga, Kopenhagi, Sztokholmu, Oslo, Dublina, Liverpoolu i Londynu oraz loty czarterowe. Główne kierunki lotów z lotniska im. Lecha Wałęsy w Gdańsku: n Dania: Kopenhaga n Irlandia: Cork, Dublin, Shannon n Niemcy: Dortmund, Frankfurt nad Menem, Frankfurt Hahn, Hamburg, Kolonia/Bonn, Monachium n Norwegia: Oslo n Polska: Kraków, Warszawa, Wrocław n Szwecja: Sztokholm n Wielka Brytania: Edynburg, Glasgow, Liverpool, Londyn,

3.5.5. Dostępność terenów inwestycyjnych

Powierzchnia biurowa Według raportu Jones Lang LaSalle, największa podaż powierzchni biurowej, 48% całości projektów ukończonych w Trójmieście znajduje się w Gdańsku (110 000 m2). W czerwcu 2006 roku wskaźnik powierzchni niewynajętej w Gdańsku wynosił 5,9%. Również w Gdyni, zdecydowana większość z 90 000 m2 dostępnej powierzchni biurowej była wynajęta. Całkowita wielkość powierzchni biurowej, jaka znajdowała się w fazie planowania, wynosiła w czerwcu 2006 135 000 m2.

86 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Powierzchnia magazynowa W województwie pomorskim nie ma dużych centrów logistycznych. Największe centrum logistyczne w Pruszczu Gdańskim ma powierzchnię 10 000 m2. Różne podmioty (przedsiębiorstwa, osoby prywatne) oferują do zbycia lub wynajmu, magazyny o pow. przeważnie 1 000-2 000 m2 w „średnim stanie technicznym”.

Pomorska Specjalna Strefa Ekonomiczna (PSSE) i Gdański Park Naukowo-Technologiczny Na terenie województwa pomorskiego znajduje się Pomorska Specjalna Strefa Ekonomiczna, gdzie działalność może być prowadzona na preferencyjnych zasadach. Strefa obejmuje grunty znajdujące się na terenie: Żarnowca (gminy Krokowa i Gniewino), Tczewa, Gdańska, Kwidzyna, Malborka, Starogardu Gdańskiego, Sztumu, Człuchowa i Chojnic. W grudniu 2006 zdecydowano, że obszar strefy zostanie rozszerzony i do pomorskiej strefy zostanie przyłączony dodatkowy obszar o wielkości prawie 143 ha, jej całkowita powierzchnia będzie wynosić 677 ha. Pomorska Specjalna Strefa Ekonomiczna obejmuje między innymi obszar Gdańskiego Parku Naukowo-Technologicznego (www.strefa.gda.pl), zlokalizowanego w Gdańsku, w pobliżu Politechniki Gdańskiej, Uniwersytetu Gdańskiego i Akademii Medycznej w Gdańsku. Program użytkowy Parku zapewnia korzystne warunki dla lokalizacji laboratoriów badawczo- rozwojowych i firm zaawansowanych technologii w takich branżach jak: n technologie informacyjne i telekomunikacyjne n materiały funkcjonalne i nanotechnologie n ochrona środowiska n biotechnologia, chemia żywności i leków. Obecnie budynki parku przechodzą adaptację. W połowie 2008 roku zostanie udostępnione 19 000 m2 powierzchni biurowych i biuro-technologicznych. Będą tam również zlokalizowane następujące instytucje: n Centrum Zaawansowanych Technologii Pomorze n inkubator firm technologicznych n Centrum Transferu Technologii n centrum konferencyjno-szkoleniowe n Fundacja Pomorska Sieć Innowacyjna „Brainet” n siedziba PSSE.

www.pmrcorporate.com 87 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Pomorski Park Naukowo-Technologiczny (PPNT), Gdynia-Redłowo PPNT zajmuje obszar 6 ha w centrum Gdyni, odpowiednio zagospodarowanych dla potrzeb nowoczesnych przedsiębiorstw. W czerwcu 2006 dla firm udostępniono 9 000 m² nowej powierzchni biurowej i laboratoryjnej, a także sale konferencyjne i wystawiennicze, prototypownie, przestrzeń wypoczynkową oraz zaplecze gospodarcze. Obecnie park nie dysponuje wolną przestrzenią biurową. Dalsze budynki zostaną udostępnione po remoncie w pierwszym kwartale 2007 roku. PPNT ukierunkowany jest na zaawansowane technologicznie przedsięwzięcia, głównie w dziedzinach biotechnologii i ochrony środowiska, informatyki i wzornictwa przemysłowego. Firmy działające w tych branżach otrzymują bezpłatnie konsultacje w temacie: finanse, księgowość, prawo, dotacje unijne oraz bezpłatny dostęp do internetu.

3.6. Województwo śląskie

3.6.1. Największe firmy działające w sektorze high-tech w regionie Województwo śląskie to duże skupisko firm z branży high-tech, przede wszystkim z branży IT (czwarte największe skupisko firm IT w Polsce). Według danych Teleinfo500, firmy IT działające w tym województwie generują ponad 6% przychodów sektora IT w Polsce. Na terenie województwa swoje siedziby mają najwięksi producenci oprogramowania w Polsce, a swoje centra R&D ulokowało tam wiele światowych koncernów. Ontrack, firma specjalizująca się w odzyskiwaniu danych, swoje centrum rozwoju oprogramowania zlokalizowała w Katowicach. Jest to największe laboratorium służące odzyskiwaniu danych w Europie Środkowej i Wschodniej.

Wybrane firmy high-tech działające w województwie śląskim

PMR061 Miasto Firma Działalność Gliwice Wasko Produkcja oprogramowania, dystrybucja sprzętu teleinformatycznego Katowice SPIN Produkcja oprogramowania Tychy Wilk Elektronik Produkcja sprzętu informatycznego Zabrze Elzab Produkcja sprzętu informatycznego Katowice ZETO Produkcja oprogramowania Katowice COIG Produkcja oprogramowanie Knurow Upos System Produkcja sprzętu i oprogramowania Chorzów BPSC Produkcja oprogramowania Gliwice Junisoftex Producent oprogramowania dla telekomunikacji Mysłowice Logotec Engineering Group Produkcja oprogramowania Gliwice Autorobot Strefa Sp. z o.o. Automatyka przemysłowa Częstochowa Process Electronic Centrum badawczo-rozwojowe, sektor elektroniczny Bielsko-Biała Avio Polska Centrum badawczo-rozwojowe, projektowanie silników lotniczych Katowice Bombardier Centrum badawczo-rozwojowe Katowice Ontrack Centrum rozwoju oprogramowania Częstochowa TRW Automotive Centrum inżynieryjne Katowice Rockwell Automation Centrum rozwoju oprogramowania* Bielsko-Biała Rekord Systemy Informatyczne Producent oprogramowania Bielsko-Biała Wind Telecom Producent oprogramowania

* Planowane otwarcie w połowie 2007 roku. Źródło: PMR, Teleinfo500, 2006 www.pmrpublications.com

88 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

3.6.2. Instytucje około-biznesowe związane z sektorem high-tech

Instytucje naukowo-badawcze wspierające rozwój sektora zaawansowanych technologii na Śląsku

PMR062 Nazwa instytucji Działalność Konsorcjum skupia śląskie uczelnie akademickie, instytuty PAN, instytuty branżowe i jednostki badawczo-rozwojowe Śląskie Centrum oraz parki technologiczne i przedsiębiorstwa produkcyjne. Zaawansowanych Technologii Działalność polega na umacnianiu współpracy między (www.sczt.org.pl) skonsolidowaną sferą badawczo-rozwojową województwa śląskiego, a gospodarką. Instytut Informatyki Teoretycznej i Stosowanej PAN Prowadzenie prac badawczych w dziedzinie informatyki (www.iitis.gliwice.pl) Prowadzenie prac badawczo-rozwojowych i aplikacyjno- wdrożeniowych w następujących dziedzinach: sieciowe systemy informatyczne i usługi on-line Instytut Systemów Sterowania  bezpieczeństwo informacji (www.iss.pl)   systemy automatyzacji  inteligentne systemy automatyzacji budynków  systemymedycznedobadańnarządusłuchuiukładurównowagi.

Źródło: PMR, 2006 www.pmrpublications.com

3.6.3. Dostępność siły roboczej Województwo śląskie to drugi najludniejszy po mazowieckim region i rynek pracy Polski. Liczba firm działających w województwie śląskim jest najwyższa w Polsce po województwie mazowieckim i Wielkopolsce. Śląskie to także trzecie największe w Polsce skupisko zatrudnionych w działalności badawczo-rozwojowej (10% wszystkich zatrudnionych). W województwie śląskim 47 szkół wyższych kształci ponad 200 000 studentów, z czego 31% to studenci kierunków technicznych. Najważniejsze uczelnie techniczne to: Politechnika Śląska w Gliwicach oraz Politechnika Częstochowska. Uniwersytet Śląski – największa uczelnia regionu – kształci studentów między innymi na kierunkach: informatyka, fizyka, biotechnologia. Inżynieria produkcyjna, mechanika i budowa maszyn i informatyka to trzy najpopularniejsze wśród studentów kierunki techniczne, najczęściej oferowane przez uczelnie.

www.pmrcorporate.com 89 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Wybrane uczelnie techniczne w województwie śląskim

PMR063 Liczba Ilość Wybrane kierunki oferowane Nazwa uczelni studentów absolwentów przez szkoły wyższe * * (rocznie) (rocznie) elektronika i telekomunikacja elektrotechnika fizyka techniczna informatyka informatyka i ekonometria Politechnika inżynieria materiałowa Częstochowska 18 000 4 400 inżynieria środowiska (Częstochowa) matematyka mechanika i budowa maszyn metalurgia ochrona środowiska zarządzanie i inżynieria produkcji automatyka i robotyka biotechnologia chemia elektronika i telekomunikacja elektrotechnika energetyka fizyka techniczna górnictwo i geologia Politechnika Śląska informatyka 32 000 5 250 (Gliwice) inżynieria chemiczna i procesowa inżynieria materiałowa inżynieria środowiska matematyka mechanika i budowa maszyn metalurgia ochrona środowiska technologia chemiczna zarządzanie i inżynieria produkcji Śląska Akademia Medyczna biotechnologia 6 272 824 (Katowice) biologia biotechnologia chemia fizyka Uniwersytet Śląski geografia 39 376 3 711 (Katowice) informatyka matematyka międzywydziałowe indywidualne studia przyrodnicze ochrona środowiska automatyka i robotyka, Akademia Techniczno- informatyka, inżynieria Humanistyczna środowiska, mechanika i budowa 1 351 (Bielsko-Biała) maszyn, zarządzanie i inżynieria produkcji

* dane dotyczą łącznej liczby studentów na danej uczelni, nie tylko wybranych kierunków Źródło: PMR, 2006 www.pmrpublications.com

90 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Liczba absolwentów wybranych kierunków technicznych w województwie śląskim

PMR064

Kierunek Liczba absolwentów rocznie Inżyniera produkcyjna z zarządzaniem 915 Mechanika i budowa maszyn 873 Informatyka 783 Elektrotechnika 564 Inżynieria i ochrona środowiska 397 Fizyka 348 Inżynieria środowiska 347 Automatyka i elektrotechnika 334 Transport 224 Inżynieria materiałowa 107 Biotechnologia 68 Inżynieria chemiczna i procesowa 27

Źródło: Regionalne Centrum Obsługi Inwestora, 2006 www.pmrpublications.com

Pomimo tego, że bezrobocie w regionie należy do jednego z niższych w Polsce i ciągle spada, są na Śląsku powiaty, gdzie stopa bezrobocia przekracza 20%. Na koniec września 2006 najniższe bezrobocie było Katowicach – 6,3%, a średnie bezrobocie w województwie wyniosło 13,5%, co odpowiada 244 300 osobom bez pracy w województwie. Bezrobotni z wykształceniem wyższym stanowili niewiele ponad 6% tej liczby, a z wykształceniem średnim – prawie 30%.

3.6.4. Koszty prowadzenia działalności

3.6.4.1. Wynagrodzenia Wynagrodzenia w województwie śląskim należą do najwyższych w Polsce. W ciągu pierwszych dziewięciu miesięcy roku przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w przemyśle wyniosło w województwie śląskim 3 043 zł i było wyższe od przeciętnego wynagrodzenia w Polsce o 16,4%. Wyższe wynagrodzenie zanotowano tylko w województwie mazowieckim. W Katowicach koszty pracy należą do najwyższych w Polsce (wyższe wynagrodzenia zarejestrowano jedynie w Warszawie). W ciągu pierwszych dziewięciu miesięcy 2006 roku przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw wyniosło tam 3 478 zł, 1% mniej niż w Warszawie.

www.pmrcorporate.com 91 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Wynagrodzenia brutto w województwie śląskim, według stanowisk, wiosna 2006

PMR065 Stanowisko Średnia Dyrektor ds. produkcji –Production Director 15 527 Kierownik działu produkcji –Production Manager 7 674 Specjalista ds. planowania produkcji –Production Planning Specialist 3 750 Kierownik działu utrzymania ruchu – Maintenance Manager 7 655 Specjalista ds. utrzymania ruchu – Maintenance Specialist 4 752 Specjalista automatyk –Automation Service Engineer 4 066 Referent w dziale produkcji –Production Assistant 2 855 Kierownik zmiany produkcyjnej / Mistrz – Shift Leader 5 643 a

cj Brygadzista – Handlers / Operators Foreman 3 307 Mechanik – Mechanic 3 454 Produk Elektryk –Electrician 3 230 Ślusarz – Locksmith 3 180 Tokarz –Turner 2 426 Spawacz – Solderer 2 172 Operator produkcji –Production Operator 2 322 Operator wózka widłowego –Fork Lift Operator 2 201 Pracownik liniowy –Floor Hand 2 153 Sprzątacz –Cleaning Staff 1 818 Kierownik działu inżynieryjnego – Engineering Manager 9 818 Główny technolog – General Technologist 7 784 nieria

ży Inżynier ds. produktu –Product Engineer 4 879 In Inżynier konstruktor – Designer /Drafter 4 809 Kierownik działu jakości – Quality Manager 6 974 Specjalista ds. jakości – Quality Specialist 4 501 ść

ko Kierownik laboratorium – Laboratory Supervisor 6 745

Ja Laborant – Laboratory Technician 2 966 Specjalista ds. ochrony środowiska – Environment Protection Specialist 5 136 Kierownik działu rozwoju – R&D Manager 8 135 ój

zw Specjalista w dziale rozwoju – R&D Specialist 4 209

Ro Asystent w dziale rozwoju – R&D Assistant 2 730

Źródło: AG TEST Human Resources, „Raport płacowy –Wiosna 2006” www.pmrpublications.com

3.6.4.2. Koszty wynajmu powierzchni biurowej Wynajem powierzchni biurowych w Katowicach jest tańszy niż w Krakowie czy Warszawie. Według danych firmy Metropolis Nieruchomości Komercyjne ceny ofertowe powierzchni biurowej klasy A na początku grudnia 2006 kształtowały się na poziomie około 19€/m²+media. Możliwość negocjacji cen jest dopuszczalna, upusty sięgając nawet 30% ceny wyjściowej i uzależnione są od pozycji rynkowej potencjalnego najemcy, wynajmowanej powierzchni oraz czasu trwania umowy. Stosowane umowy to zazwyczaj na czas określony, min. 3 lub 5-letnie.

92 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Powierzchnie biurowe klasy B udostępniane są w cenie ok. 10-12€/m²+media. Stosowana zasada „części wspólnych” skutkuje jednak doliczeniem dodatkowych opłat na poziomie 20-30% ceny wyjściowej. Czynsz w większości przypadków nie podlega negocjacji. Stosowane są umowy na czas określony oraz bezterminowe.

3.6.4.3. Koszty wynajmu powierzchni magazynowej Według Cushman & Wakefield czynsze za wynajem powierzchni magazynowej poza Warszawą wynoszą 3-4 € za m2.

3.6.4.4. Dostępność komunikacyjna Infrastruktura komunikacyjna w województwie śląskim należy do najlepszych w Polsce, województwo ma najwyższy wskaźnik gęstości dróg w Polsce. Przez województwo przebiegają dwie główne trasy międzynarodowe i krajowe: n trasa A1 (Gdańsk-południowa granica Polski w Cieszynie) n trasa A4 (Zgorzelec-Wrocław-Przemyśl-południowa granica Polski) – autostrady na odcinku Katowice-Kraków oraz Wrocław-Gliwice.

Na terenie województwa znajduje się port lotniczy w Pyrzowicach oraz port śródlądowy w Gliwicach posiadające połączenie rzeczne z portem w Szczecinie.

3.6.5. Dostępność terenów inwestycyjnych

Powierzchnia biurowa Katowice stanowią jedyne miasto aglomeracji śląskiej, gdzie lokowane są duże obiekty biurowe. Według danych firmy Metropolis Nieruchomości Komercyjne, na koniec listopada 2006 roku, podaż powierzchni biurowych klasy A kształtowała się w Katowicach na poziomie 44 000 m², z czego dostępnych do natychmiastowego wynajmu było około 1 000 m². W budynkach biurowych klasy B+, dostępne było 4 000 m² powierzchni. Biorąc pod uwagę powierzchnie klasy B, 12 000 m² było dostępne do wynajęcia w kilkunastu budynkach zlokalizowanych na terenie miasta. Do końca pierwszego kwartału 2007 r. oddanych zostanie do użytku ok. 6 500 m² powierzchni biurowej, w budowie jest dalszych 43 000 m2. Dwa budynki: Chorzowska 50 oraz Altus od początku stycznia 2007 zostaną objęte Katowicką Specjalną Strefą Ekonomiczną, więc inwestorzy w nich działający będą mogli otrzymywać dodatkową pomoc publiczną. W obu tych budynkach wskaźnik powierzchni niewynajętej jest bliski zeru. W celu zwiększenia atrakcyjności regionu dla inwestycji typu BPO zarząd Katowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej planuje dołączenie do strefy kolejnych budynków.

Powierzchnia magazynowa Aglomeracja śląska jest jednym z największych skupisk powierzchni magazynowych w Polsce. Według danych Cushman & Wakefield łączna podaż powierzchni magazynowych na Górnym Śląsku w 2006 roku wynosi ponad 240 000 m2. Według danych tej firmy, w trzecim kwartale 2006 roku w budowie znajdowało się ponad 157 000 m2 powierzchni magazynowej, z czego około 73 000 m2 miało już najemców. www.pmrcorporate.com 93 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Katowicka Specjalna Strefa Ekonomiczna Na terenie województwa Śląskiego znajduje się Katowicka Specjalna Strefa Ekonomiczna (KSSE) (www.ksse.com.pl), największa spośród polskich 14 stref ekonomicznych. Ogółem Katowicka SSE zajmuje 1 156 ha i obejmuje ponad 35 różnych obszarów, co umożliwia inwestorom wybór najdogodniejszej lokalizacji. Strefa składa się z czterech podstref: n gliwicka n jastrzębsko-żorska n sosnowiecko-dąbrowiecka n tyska.

Lokalizacja inwestycji w strefie pozwala na uzyskanie pomocy publicznej w formie zwolnień podatkowych. Na terenie KSSE planuje się uruchomienie Parku Naukowo- Technologicznego „Technopark” w Gliwicach (www.technopark.gliwice.pl). Technopark Gliwice to wspólna inwestycja gminy Gliwice, Politechniki Śląskiej i KSSE SA. Obiekt powstanie na bazie niedokończonej hali technologicznej Politechniki Śląskiej i będzie miał 600 m² przeznaczonych pod produkcję i 2 000 m² powierzchni biurowych o wysokim standardzie. Podstawowym celem działalności Technoparku będzie informowanie o najnowszych osiągnięciach technologicznych i dostępie do nich, a w szczególności zintensyfikowanie transferu technologii z Politechniki Śląskiej i jednostek B+R z regionu śląskiego do małych i średnich przedsiębiorstw. Firmy będą korzystać z pośrednictwa w dostępie do technologii, pomocy laboratoriów, uczelni i naukowców wspomagających aplikacje technologii w MŚP. Uzyskają też pomoc w pozyskiwaniu środków z UE na działalność. Sosnowiecki Park Naukowo-Technologiczny (SPNT) (www.um.sosnowiec.pl) zlokalizowany jest w południowej części Sosnowca. Głównym zadaniem SPNT jest zapewnienie przedsiębiorcom korzystnych warunków do prowadzenia innowacyjnej działalności gospodarczej i dostępu do innowacji m.in. poprzez: n przygotowanie odpowiednich dla ich potrzeb budynków i pomieszczeń a także terenów wyposażonych w odpowiednią infrastrukturę techniczną n utworzenie platformy przepływu wiedzy i technologii pomiędzy jednostkami naukowymi a przedsiębiorcami, oraz wypracowanie form współpracy przynoszących korzyści obu stronom n świadczenie usług związanych z zapewnieniem dostaw mediów o odpowiednich parametrach i odpowiedniej ilości n zapewnienie możliwości korzystania z różnego rodzaju usług biznesowych, w tym m.in.:  doradczych  finansowych i księgowych  obsługi prawnej  obsługi w zakresie prawa patentowego  obsługi w zakresie prowadzenia analiz rynku i badań marketingowych  tworzenia warunków do udzielania wsparcia finansowego dla nowych inwestycji, w tym ze środków pomocowych Unii Europejskiej.

Oferta SPNT adresowana jest w pierwszej kolejności do następujących branż: przemysł farmaceutyczny, urządzenia medyczne, przemysł samochodowy i motoryzacyjny, przemysł maszynowy, przemysł chemiczny, budownictwo, informatyka, geotermia.

94 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

4. Sektor motoryzacyjny

Sektor motoryzacyjny – wybrane lokalizacje

PMR114

Legnica Wrocław Wałbrzych Jelcz-Laskowice Gliwice Sosnowiec

Tychy Bielsko Biała

Źródło: PMR, 2006 www.pmrpublications.com

www.pmrcorporate.com 95 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

4.1. Tradycje sektora motoryzacyjnego w Polsce

4.1.1. Początki motoryzacji w Polsce Początki motoryzacji w Polsce sięgają okresu międzywojennego i związane są z działalnością Centralnych Warsztatów Samochodowych (CWS) w Warszawie. W tej powstałej bezpośrednio po zakończeniu pierwszej wojny światowej jednostce skonstruowano pierwszy polski samochód osobowy, a w roku 1925 uruchomiono jego produkcję. Trwała ona do 1932 roku, kiedy to podpisano umowę licencyjną na wytwarzanie Fiata 508, który w latach trzydziestych stał się najpopularniejszym samochodem osobowym na polskich drogach. Także ten pojazd produkowany był w warszawskich zakładach CWS, które w 1928 roku zmieniły nazwę na Państwowe Zakłady Inżynierii (PZInż). W dwa lata później przyłączono do nich fabryką samochodów ciężarowych Ursus, produkującą przede wszystkim pojazdy na potrzeby wojska. Wkrótce potem PZInż poszerzyły działalność o produkcję motocykli, zaś w zakładzie w Ursusie rozpoczęto wytwarzanie autobusów produkowanych na licencji szwajcarskiej firmy Saurer. W latach 1933-34 na terenie PZInż wybudowano nowoczesny zakład, znany pod nazwą Fabryka Samochodów Osobowych i Półciężarowych, w którym produkowane były pojazdy na licencji Fiata. Do rozpoczęcia drugiej wojny światowej wytwarzane było tam kilka modeli pojazdów osobowych i ciężarowych.

4.1.2. Lata 1945-1989 Po zakończeniu drugiej wojny światowej, podobnie jak cała polska gospodarka, przemysł motoryzacyjny tworzył się praktycznie od nowa. W latach 1945-1989 powstało w Polsce wiele fabryk i ośrodków motoryzacyjnych, z których najważniejsze to: n Fabryka Samochodów Ciężarowych w Lublinie n Fabryka Samochodów Ciężarowych w Starachowicach n Fabryka Samochodów Małolitrażowych w Bielsku-Białej i w Tychach n Fabryka Samochodów Osobowych w Warszawie n Fabryka Samochodów Rolniczych w Poznaniu n Fabryka Samochodów Specjalizowanych Polmo-SHL w Kielcach n Jelczańskie Zakłady Samochodowe w Jelczu-Laskowicach n Sanocka Fabryka Autobusów w Sanoku n Wytwórnia Silników Wysokoprężnych Andoria w Andrychowie n Wytwórnia Sprzętu Komunikacyjnego PZL-Mielec w Mielcu n Zakład Samochodów Dostawczych FSO w Nysie n Zakłady Mechaniczne „Ursus” w Warszawie.

W ośrodkach tych wytwarzana była szeroka gama modeli samochodów osobowych, dostawczych, ciężarowych, autobusów i pojazdów specjalnych. Były to zarówno własne konstrukcje, jak i pojazdy produkowane na licencji zagranicznych koncernów motoryzacyjnych.

96 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Najpopularniejsze modele pojazdów produkowanych w Polsce w latach 1945-1989

PMR074 Model Producent Warszawa, Syrena, Fiat Fabryka Samochodów Osobowych w Warszawie Samochody osobowe 125p, FSO 125, Polonez Fiat 126p Fabryka Samochodów Małolitrażowych w Bielsku-Białej i Tychach Nysa Zakład Samochodów Dostawczych FSO w Nysie Samochody dostawcze Lublin,Żuk Fabryka Samochodów Ciężarowych w Lublinie Tarpan Fabryka Samochodów Rolniczych w Poznaniu Jelcz Jelczańskie Zakłady Samochodowe w Jelczu-Laskowicach Samochody ciężarowe Lublin Fabryka Samochodów Ciężarowych w Lublinie Star Fabryka Samochodów Ciężarowych w Starachowicach Autosan, San Sanocka Fabryka Autobusów w Sanoku Autobusy Berliet, Jelcz Jelczańskie Zakłady Samochodowe w Jelczu-Laskowicach Star Fabryka Samochodów Ciężarowych w Starachowicach

Źródło: PMR, 2006 www.pmrpublications.com

4.2. Obecna sytuacja sektora Po roku 1989, w wyniku przemian ustrojowych i gospodarczych, sektor motoryzacyjny w Polsce uległ głębokim przeobrażeniom. Większość zakładów produkujących pojazdy i sprzęt motoryzacyjny została sprywatyzowana lub uległa likwidacji. W wyniku dużego napływu inwestycji zagranicznych powstało tez wiele nowych ośrodków produkcyjnych. Obecnie w Polsce wytwarzane są wszystkie główne typy pojazdów samochodowych (tj. samochody osobowe, ciężarowe i autobusy), istnieje również wiele zakładów produkujących części i akcesoria samochodowe.

4.2.1. Najwięksi producenci W wyniku napływu wielu inwestycji zagranicznych, główne centrum motoryzacji w Polsce utworzyło się w południowo-zachodniej części kraju, przede wszystkim na terenie województw śląskiego i dolnośląskiego. W ostatnich latach powstało tam około 100 dużych i średnich zakładów produkujących części i akcesoria samochodowe. Lokalizacji takiej sprzyja zarówno bliskość krajowych fabryk samochodów, jak i powstanie wielu zakładów produkcyjnych w Czechach i Słowacji. Stosunkowo dobra dostępność komunikacyjna obydwu województw powoduje, że mają szanse stać się główną bazą zaopatrzeniową dla fabryk regionu Europy Centralnej i niektórych krajów Europy Zachodniej. Poza wymienionymi wyżej województwami produkcja pojazdów i sprzętu dla motoryzacji w Polsce odbywa się w regionach wielkopolskim, mazowieckim, małopolskim, lubelskim, podkarpackim, pomorskim i kieleckim. Największe zakłady produkujące samochody w Polsce znajdują się w: n Tychach (Fiat) n Gliwicach (Opel) n Poznaniu (Volkswagen) n Warszawie (FSO) n Lublinie (Intrall).

www.pmrcorporate.com 97 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Na polskim rynku licznie reprezentowani są również producenci autobusów. Najwięksi z nich to: n MAN (Starachowice, Sady koło Poznania) n Volvo (Wrocław) n Solaris (Bolechowice koło Poznania) n Autosan (Sanok) n Scania (Słupsk) n Solbus (Solec Kujawski) n Jelcz (Jelcz-Laskowice).

Ostatnio w Niepołomicach pod Krakowem swoją fabrykę ciężarówek postanowił ulokować niemiecki koncern MAN. Będzie to największy tego typu zakład w kraju.

Udziały w produkcji samochodów osobowych w Polsce, I-X 2006

PMR075 Intrall FSO 0,03% 7,65%

Volkswagen 14,66% Fiat 46,35%

Opel 31,30%

Źródło: Samar, Grudzień 2006 www.pmrpublications.com

Udziały w produkcji samochodów dostawczych w Polsce, I-X 2006

PMR076

Intrall 1,37% Fiat 27,39%

Volkswagen 71,25%

Źródło: Samar, Grudzień 2006 www.pmrpublications.com

98 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Jednocześnie w Polsce znajduje się wiele firm produkujących części i akcesoria motoryzacyjne. Do głównych producentów zaliczają się: n Delphi (Jeleśnia, Błonie, Ostrów Wielkopolski, Gdańsk, Tychy, Krosno, Kraków) n Faurecia (Grójec, Legnica, Wałbrzych, Gorzów Wielkopolski) n Lear (Tychy, Mielec, Jarosław, Teresin) n TRW (Częstochowa, Pruszków, Czechowice-Dziedzice) n Valeo (Czechowice-Dziedzice, Chrzanów, Tychy, Zielonki) n Inter Groclin (Grodzisk Wielkopolski)

Polska jest też liczącym się w Europie producentem silników. Swoje fabryki ulokowały tutaj takie koncerny jak: n Toyota (Wałbrzych, Jelcz-Laskowice) n Volkswagen (Polkowice) n Isuzu (Tychy).

4.2.2. Produkcja i zatrudnienie Według naszych szacunków, w pierwszym kwartale 2006 roku w sektorze motoryzacyjnym działało ponad 1 500 przedsiębiorstw4. Zatrudnionych w nich było ponad 160 000 osób, z czego blisko trzy czwarte w przedsiębiorstwach o kapitale zagranicznym. Dobra koniunktura w branży powoduje, że od 2004 roku zatrudnienie w sektorze motoryzacyjnym zwiększa się średnio o 10% rocznie. Po okresie gorszej koniunktury i spadku produkcji pojazdów odnotowanym na początku bieżącej dekady, od 2004 roku mamy do czynienia z wyraźnym wzrostem produkcji samochodów oraz części i akcesoriów motoryzacyjnych. W 2005 roku produkcja sprzedana sektora motoryzacyjnego przekroczyła wartość 61 mld zł, co w porównaniu z 2000 rokiem oznacza wzrost o blisko 90%.

Produkcja sektora motoryzacyjnego w Polsce (w tys. sztuk), 2000-2005 oraz I-X 2006

PMR077

2000 2001 2002 2003 2004 2005 I-X 2006 Samochody osobowe 532 364 288 334 522 540 531 Samochody ciężarowe 58.1 24.7 21.0 18.5 59.0 67.7 60.7 Silniki 521 740 800 920 1 300 1 506 b.d.

Źródło: GUS, Samar, Grudzień 2006 www.pmrpublications.com

Sektor motoryzacyjny stanowi jeden z głównych działów polskiej gospodarki. W 2005 roku produkcja sprzedana sektora motoryzacyjnego stanowiła około 10% całkowitej produkcji sektora przemysłowego w Polsce. Jednocześnie wartość eksportu branży motoryzacyjnej wyniosła w tym czasie 11,2 mld €, to jest około jednej szóstej całego polskiego eksportu. W ciągu pierwszych dziesięciu miesięcy 2006 roku za granicę (głównie na rynki UE) trafiło 96% wyprodukowanych w Polsce samochodów osobowych i 92% samochodów dostawczych. Szybko rośnie również eksport autobusów, części i komponentów oraz silników wysokoprężnych. 4 W rejestrze REGON zarejestrowane były 2 264 takie jednostki. www.pmrcorporate.com 99 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

4.3. Perspektywy rozwoju sektora W ciągu pierwszych dziesięciu miesięcy 2006 roku produkcja sprzedana sektora motoryzacyjnego była o blisko jedną czwartą wyższa niż w analogicznym okresie roku ubiegłego. Według prognoz Polskiej Izby Motoryzacji, w ciągu najbliższych kilku lat należy spodziewać się dalszego wzrostu produkcji pojazdów osobowych i dostawczych w Polsce. Jednocześnie dzięki silnemu eksportowi i rozwojowi fabryk samochodów w Czechach i Słowacji, nadal szybko powinna się zwiększać produkcja silników, części i akcesoriów motoryzacyjnych.

4.4. Wybrane lokalizacje dla inwestycji motoryzacyjnych

4.4.1. Województwo dolnośląskie

4.4.1.1. Tradycje przemysłowe regionu Województwo dolnośląskie od wielu lat związane jest z sektorem motoryzacyjnym. Jest to głównie wynik funkcjonowania od 1952 roku Jelczańskich Zakładów Samochodowych w Jelczu-Laskowicach – przez wiele lat czołowego producenta samochodów ciężarowych i autobusów w Polsce.

4.4.1.2. Duże firmy reprezentujące sektor motoryzacyjny Obecnie region stanowi jedno z największych centrów motoryzacyjnych w kraju. Według naszych szacunków, działalność prowadzi tam blisko 150 jednostek reprezentujących sektor. W większości zajmują się one produkcją podzespołów, części i akcesoriów samochodowych. Wśród nich nie brakuje dużych światowych koncernów, takich jak Toyota (produkująca silniki i układy przeniesienia napędu w swoich zakładach w Wałbrzychu i Jelczu-Laskowicach), czy Volkswagen posiadający fabrykę silników diesla w Polkowicach. W regionie zainwestowały także między innymi Bosch, Faurecia, Volvo i Wabco. Na szczególną uwagę zasługuje przykład Toyoty, która w 1999 roku uruchomiła swoją fabryką w Wałbrzychu, a w kolejnych latach zadowolona z efektów działalności, systematycznie zwiększała skalę inwestycji. Skutkiem tego było otwarcie w 2002 roku drugiej fabryki, w Jelczu-Laskowicach, oraz poszerzanie produkcji w obydwu zakładach w kolejnych latach. Za Toyotą przyszli kolejni inwestorzy, a region stał się głównym skupiskiem japońskich inwestycji w Polsce. Większość inwestycji motoryzacyjnych w regionie została ulokowana na terenie funkcjonujących na terenie województwa specjalnych stref ekonomicznych, w szczególności Wałbrzyskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej (WSSE) oraz Legnickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej (LSSE).

100 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Wybrane firmy motoryzacyjne działające w województwie dolnośląskim

PMR078 Lokalizacja Firma Kraj pochodzenia Rodzaj działalności Produkcja poduszek powietrznych Jelcz-Laskowice,Oława Autoliv Szwecja i pasów bezpieczeństwa Daicel Chemical Żarów Japonia Produkcja poduszek powietrznych Industry Legnica, Wałbrzych Faurecia Investments Francja Produkcja foteli i tapicerki samochodowej Oleśnica GKN Industries Limited USA Produkcja półosi i przegubów homokinetycznych Wałbrzych Grossmann Niemcy Produkcja foteli i tapicerki samochodowej Produkcja autobusów, samochodów ciężarowych Jelcz-Laskowice Jelcz Polska i specjalnych Jelenia Góra Lisa Draexlmaier Niemcy Produkcja systemów elektrycznych dla motoryzacji Metzeler Automotive Dzierżoniów Niemcy Produkcja systemów uszczelnień samochodowych Profile Systems Europe Mirków Robert Bosch Niemcy Produkcja układów hamulcowych Produkcja urządzeń klimatyzacyjnych Polkowice Sanden Corporation Japonia dla motoryzacji Jelcz-Laskowice Simoldes Plasticos Portugalia Produkcja elementów z tworzyw sztucznych Krzeszów,Wałbrzych Takata Petri Japonia Produkcja systemów bezpieczeństwa Produkcja podzespołów do silników Legnica TBMECA Poland Monako samochodowych Jelcz-Laskowice,Wałbrzych Toyota Japonia Produkcja silników i skrzyń biegów Wałbrzych Trelleborg Szwecja Produkcja elementów gumowych do samochodów Legnica, Polkowice Volkswagen Niemcy Produkcja silników diesla Wrocław Volvo Szwecja Produkcja autobusów Wrocław Wabco Europe Holandia Produkcja systemów hamulcowych

Źródło: PMR na podstawie PAIiIZ i SSE, 2006 www.pmrpublications.com

4.4.1.3. Instytucje okołobiznesowe W regionie działa szereg instytucji okołobiznesowych, które mogą być pomocne przy prowadzeniu inwestycji. Należą do nich między innymi: n Agencja Rozwoju Przemysłu, oddział we Wrocławiu (www.arp-sez.pl) n Brytyjsko-Polska Izba Handlowa, oddział we Wrocławiu (www.bpcc.org.pl) n Dolnośląska Agencja Rozwoju Regionalnego (www.darr.pl) n Dolnośląska Izba Gospodarcza (www.dig.wroc.pl) n Dolnośląska Izba Rzemieślnicza (www.izbarzemieslnicza.com.pl) n Dolnośląska Loża BCC (www.bcc.org.pl) n Dolnośląskie Centrum Zaawansowanych Technologii – Politechnika Wrocławska (www.dczt.wroclaw.pl) n HRK – ogólnopolska firma doradcza specjalizująca się w zarządzaniu kapitałem ludzkim (www.hrk.pl) n Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego (www.karr.pl) n Ośrodek Transferu Wiedzy i Technologii Uniwersytet Wrocławski (www.otwt.uni.wroc.pl) n Sudecka Izba Przemysłowo-Handlowa (www.siph.pl) n Wrocławski Park Przemysłowy (www.wpp.wroc.pl)

www.pmrcorporate.com 101 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

n Wrocławski Park Technologiczny (www.technologpark.pl) n Wrocławskie Centrum Transferu Technologii Politechnika Wrocławska (www.wctt.pl) n Zachodnia Izba Gospodarcza (www.zig.pl).

Na terenie województwa funkcjonują cztery specjalne strefy ekonomiczne: n Kamiennogórska Specjalna Strefa Ekonomiczna Małej Przedsiębiorczości (www.ssemp.pl) n Legnicka Specjalna Strefa Ekonomiczna (www.strefa-legnica.com) n Tarnobrzeska Specjalna Strefa Ekonomiczna (www.tsse.pl) n Wałbrzyska Specjalna Strefa Ekonomiczna Invest-Park (www.invest-park.com.pl).

Są to specjalnie wydzielone tereny, na obszarze których można prowadzić działalność gospodarczą na preferencyjnych warunkach. Inwestorzy reprezentujący sektor motoryzacyjny mogą uzyskać tam zwolnienie z podatku dochodowego w wysokości do 30% poniesionych nakładów inwestycyjnych lub dwuletnich kosztów zatrudnienia pracowników. Oprócz dobrze przygotowanych terenów, strefy oferują przedsiębiorstwom pomoc przy rozpoczynaniu inwestycji.

4.4.1.4. Dostępność siły roboczej Mimo sukcesywnego spadku w ostatnich kilku latach, bezrobocie w województwie dolnośląskim jest jednym z wyższych w kraju. Na koniec października 2006 stopa rejestrowanego bezrobocia w regionie wyniosła 16,8%, co oznacza poziom o 3,4 punktu procentowego niższy niż w analogicznym okresie roku poprzedniego. Dużo mniejsze bezrobocie występuje we Wrocławiu, gdzie na koniec października stopa rejestrowanego bezrobocia wyniosła 8,5%. Ponad połowa bezrobotnych w województwie (około 100 000) to osoby z wykształceniem średnim zawodowym lub zasadniczym zawodowym. Mimo relatywnie dużej ilości bezrobotnych, w efekcie nasilającej się fali emigracji zarobkowej i dużego napływu inwestycji w regionie, przedsiębiorcy zaczynają odczuwać pewne trudności ze znalezieniem pracowników z wykształceniem technicznym. Więcej niż jedna trzecia bezrobotnych w województwie to osoby z wykształceniem gimnazjalnym i niższym, natomiast stosunkowo niewielki jest odsetek osób posiadających wyższe wykształcenie (około 5,5%).

Struktura bezrobocia w województwie dolnośląskim, stan na koniec września 2006

PMR079 Liczba bezrobotnych Udział procentowy Ogółem: 192 798 100.0% z wykształceniem wyższym 10 572 5.5% z wykształceniem średnim zawodowym 42 923 22.3% z wykształceniem średnim ogólnokształcącym 15 027 7.8% z wykształceniem zasadniczym zawodowym 57 488 29.8%

Źródło: GUS, 2006 www.pmrpublications.com

102 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Województwo dolnośląskie to czwarty pod względem liczby studentów ośrodek akademicki w Polsce. W 2005 roku, w 34 szkołach wyższych, studiowało tam blisko 170 000 studentów, zaś blisko 33 000 opuściło mury uczelni. Spośród nich, blisko 137 000 studiuje we Wrocławiu, gdzie znajduje się 26 wyższych uczelni. Co roku mury wrocławskich szkół wyższych opuszcza ponad 26 000 absolwentów.

Liczba studentów i absolwentów we Wrocławiu (w tys.), 2000-2006

PMR080

126,9 132,0 134,8 136,8 113,8 122,2

27,2 16,4 19,1 22,0 24,0 26,1

2000/2001 2001/2002 2002/2003 2003/2004 2004/2005 2005/2006

Studenci Absolwenci

Źródło: GUS, 2006 www.pmrpublications.com

Największa uczelnia techniczna regionu to Politechnika Wrocławska, która kształci co roku ponad 32 000 studentów. Wiele kierunków technicznych prowadzonych jest też przez Uniwersytet Wrocławski.

Liczba studentów i absolwentów wybranych kierunków technicznych we Wrocławiu

PMR081 1 067 Informatyka 6 785 546 Inżynieria produkcyjna 3 606 390 Inżynieria środowiska 3 026 311 Inżynieria chemiczna 2 855 161 Inżynieria mechaniczna i robotyka 1 902 211 Fizyka 1 768 300 Biotechnologia 1 511 203 Automatyka i elektrotechnika 1 291 34 Inżynieria materiałowa 131

Studenci Absolwenci

Źródło: PMR na podstawie danych Regionalnego Centrum Obsługi Inwestora, 2006 www.pmrpublications.com

W regionie funkcjonuje również 166 techników oraz 136 zasadniczych szkół zawodowych, w których w sumie pobiera naukę ponad 37 000 uczniów. www.pmrcorporate.com 103 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

4.4.1.5. Koszty prowadzenia działalności

4.4.1.5.1. Wynagrodzenia W październiku 2006 roku przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw w województwie dolnośląskim wyniosło 2 544 zł, co oznacza że było o ponad 4% niższe niż średnia dla kraju. Porównując wynagrodzenia w stolicach województw w ciągu pierwszych dziewięciu miesięcy 2006 roku, wynagrodzenie we Wrocławiu było niższe niż w Warszawie, Katowicach, Gdańsku, Poznaniu i Krakowie i wyniosło 2 529 zł (27% mniej niż w Warszawie).

Wynagrodzenia brutto w województwie dolnośląskim, według stanowisk

PMR082 Stanowisko Średnia płaca (zł) Kierownik działu produkcji 6 670

Specjalista ds. planowania produkcji 3 838

Specjalista ds. utrzymania ruchu 3 161

Kierownik zmiany produkcyjnej / Mistrz 3 761

Brygadzista 2 980

Mechanik 2 785

Elektryk 2 599 a cj Ślusarz 3 070

Produk Tokarz 2 165

Monter 1 672

Operator produkcji 2 143

Operator wózka widłowego 1 948

Liniowy kontroler jakości 1 750

Pracownik liniowy 1 935

Sprzątacz 1 295

ia Inżynier procesu produkcji 3 632 nier Inżynier konstruktor 3 749 Inży

Specjalista ds. jakości 3 542

Jakość Laborant 2 606 ój zw ro Specjalista w dziale badań i rozwoju 3 950 a i Badani

Źródło: AG TEST Human Resources, „Raport płacowy – wiosna 2006” www.pmrpublications.com

104 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Nieco inaczej wygląda sytuacja, jeśli wziąć pod uwagę płace w przemyśle. W tym przypadku, w województwie dolnośląskim zarabia się znacznie lepiej niż w większości polskich województw. Wyższe wynagrodzenia otrzymują tylko pracujący w przemyśle mieszkańcy regionu mazowieckiego i śląskiego. Natomiast tegoroczna dynamika wzrostu wynagrodzeń w sektorze przemysłowym jest w dolnośląskim najwyższa w kraju. Należy jednak zauważyć, że w znacznej mierze wynika to z obecności na terenie województwa miedziowego giganta KGHM.

4.4.1.5.2. Koszty wynajmu powierzchni biurowej Według raportu firmy Jonem Lang LaSalle z czerwca 2006, czynsze we Wrocławiu są w fazie umiarkowanego wzrostu i kształtują się na poziomie 14-15€/m2/miesięcznie za najlepsze powierzchnie klasy A i 8-13€/m2/miesięcznie za biura klasy B i w kamienicach. Średnie koszty eksploatacyjne wynoszą około 2,5€/m2/miesiąc. Oznacza to, że koszt wynajmu powierzchni biurowej we Wrocławiu jest niższy niż w Warszawie czy Krakowie. W pozostałych miastach województwa dolnośląskiego przeciętny czynsz kształtuje się w okolicy 5-8€/m2/miesiąc.

4.4.1.5.3. Koszty wynajmu powierzchni magazynowej Według Cushman & Wakefield, czynsze za wynajem powierzchni magazynowej poza Warszawą wynoszą 3-4€ za m2 (raport z początku 2006 roku).

4.4.1.5.4. Dostępność komunikacyjna Lokowaniu inwestycji motoryzacyjnych w województwie dolnośląskim sprzyja zarówno jego położenie geograficzne jak i dobra na tle innych województw infrastruktura transportowa. Należy jednak dodać, że poziom rozwoju infrastruktury jest mocno zróżnicowany w różnych częściach regionu. Umiejscowienie województwa w południowo-zachodniej Polsce daje inwestorom stosunkowo łatwy dostęp do krajów Europy Środkowo-Wschodniej (obszaru który w ostatnim czasie urasta do rangi jednego z głównych centrów produkcji samochodów w Europie) oraz do rynków Europy Zachodniej. Region dolnośląski posiada: n dogodne połączenia dla transportu samochodowego – drogi międzynarodowe E40, E36, E65 i E67 n rozbudowany system linii kolejowych – międzynarodowe linie E30 (łącząca Niemcy z Ukrainą) oraz E59 (łącząca zespół portów Szczecin-Świnoujście z krajami południa Europy) n dynamicznie rozwijający się międzynarodowy port lotniczy we Wrocławiu oferujący połączenia z wieloma miastami Europy n port rzeczny na Odrze umożliwiający ruch transportowo-tranzytowy drogą wodną.

Jednocześnie Wrocław jest jednym z największych w Polsce węzłów kolejowych obsługujących ruch osobowy i transport towarów. Wychodzą z niego linie kolejowe w kierunkach: Leszno-Poznań, Opole-Lubliniec, Legnica-Zgorzelec, Głogów-Zielona Góra, Kłodzko-Kudowa Zdrój, Wałbrzych-Jelenia Góra, Oleśnica-Ostrów Wlkp.

www.pmrcorporate.com 105 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Przez Wrocław przebiegają drogi krajowe nr 5, 8, 94, na krótkim odcinku granicy miasta przebiega autostrada A4, a w Bielanach Wrocławskich bezpośrednio przy granicy miasta znajduje się węzeł autostrady i dróg nr 5 i 35.

4.4.1.6. Dostępność terenów inwestycyjnych Większość preferowanych lokalizacji znajduje się na terenie położonych w województwie dolnośląskim czterech specjalnych stref ekonomicznych. Podjęcie działalności na terenie strefy upoważnia przedsiębiorców do korzystania z pomocy publicznej. Na terenie województwa działają następujące specjalne strefy ekonomiczne:

Kamiennogórska Specjalna Strefa Ekonomiczna Małej Przedsiębiorczości (KSSEMP) KSSEMP obejmuje swoim zasięgiem obszar o powierzchni 241 ha. Tereny pod inwestycje zlokalizowane są w miejscowościach: Kamienna Góra, Krzeszów, Lubawka, Nowogrodziec- Wykroty, Lubań, Jawor, Piechowice, Radomierz.

Legnicka Specjalna Strefa Ekonomiczna (LSSE) LSSE obejmuje swoim zasięgiem obszar o powierzchni 417 ha. Składa się z 8 podstref. Tereny strefy przeznaczone zarówno pod inwestycje produkcyjne jak i usługowe ulokowane są w miejscowościach: Legnica, Legnickie Pole, Polkowice, Krzywa, Złotoryja, Lubin, Środa Śląska i Prochowice.

Tarnobrzeska Specjalna Strefa Ekonomiczna – podstrefa Kobierzyce Podstrefa Kobierzyce to tereny inwestycyjne o powierzchni ponad 260 hektarów położone w gminie Kobierzyce pod Wrocławiem. Obszar ten jest zarządzany przez wrocławski oddział Agencji Rozwoju Przemysłu.

Wałbrzyska Specjalna Strefa Ekonomiczna Invest-Park (WSSE) WSSE obejmuje swoim zasięgiem obszar 939 ha. Składa się z 16 podstref, z których trzynaście położonych jest na terenie województwa dolnośląskiego. Tereny pod inwestycje zlokalizowane są w Wałbrzychu, Nowej Rudzie, Kłodzku, Dzierżoniowie, Żarowie, Jelczu-Laskowicach, Kudowie Zdroju, Świdnicy, Wrocławiu, Oławie, Strzelinie, Strzegomiu oraz Brzegu Dolnym.

106 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

4.4.2. Województwo śląskie

4.4.2.1. Tradycje przemysłowe regionu Województwo śląskie od kilkudziesięciu lat jest jednym z głównych ośrodków motoryzacyjnych w Polsce. Bardzo silnym impulsem dla rozwoju sektora w regionie było powstanie na początku lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku Fabryki Samochodów Małolitrażowych w Bielsku-Białej i nabycie licencji na produkcję Fiata 126p, który przez następne dwadzieścia lat był najczęściej kupowanym samochodem osobowym w Polsce. Ogromna popularność tego modelu sprawiła, że szybko rosła jego produkcja, uruchomiono również drugi zakład w Tychach. W następstwie, na Śląsku powstała cała sieć poddostawców i mniejszych przedsiębiorstw współpracujących z obiema fabrykami.

4.4.2.2. Duże firmy reprezentujące sektor motoryzacyjny Obecnie region stanowi największe w kraju skupisko firm sektora motoryzacyjnego. Według naszych szacunków, w śląskim działalność prowadzi około 220 tego typu jednostek. W województwie powstaje około 80% samochodów osobowych wytwarzanych w Polsce. Produkcja samochodów obywa się w zakładach Fiata w Tychach oraz w gliwickiej fabryce należącej do GM Opel. Fabryki te przyciągnęły licznych poddostawców produkujących podzespoły i akcesoria samochodowe na potrzeby motoryzacji. W większości są to firmy zagraniczne. W ostatnich latach działalność rozpoczęły tutaj między innymi takie światowe koncerny jak: Delphi, Isuzu, Lear, NGK, Tenneco i Valeo. Większość istotnych inwestycji motoryzacyjnych ulokowana jest w Katowickiej Specjalnej Strefie Ekonomicznej (KSSE), na terenie podstref: gliwickiej, jastrzębsko-żorskiej, sosnowiecko- dąbrowskiej i tyskiej. Duży napływ inwestorów reprezentujących sektor motoryzacyjny widoczny jest w regionie od dłuższego czasu, ostatnio jednak poszerzają oni profil działalności. Przy swoich zakładach produkcyjnych firmy coraz chętniej lokują centra sprzedaży, magazynowe oraz ośrodki badawczo-rozwojowe. Przykładem może być inwestycja TRW, który najnowocześniejsze rozwiązania konstrukcyjne opracowuje bezpośrednio w sąsiedztwie swoich fabryk w Częstochowie.

www.pmrcorporate.com 107 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Wybrane firmy motoryzacyjne działające w województwie śląskim

PMR00 Lokalizacja Firma Kraj pochodzenia Rodzaj działalności Sosnowiec Bitron Poland Luksemburg Produkcja akcesoriów motoryzacyjnych BOS Automotive Products Produkcja siatki zabezpieczającej Tychy Belgia/Niemcy Polska i elementów tapicerki bagażnikowej Dąbrowa Górnicza Brembo Poland Włochy Produkcja tarcz hamulcowych Produkcja poduszek powietrznych Częstochowa BST Safety Textiles Niemcy i pasów bezpieczeństwa Bielsko-Biała Cornaglia Poland Włochy Produkcja akcesoriów motoryzacyjnych Produkcja przekładni kierowniczych, Tychy Delphi Automotive Systems USA przewodów, półosi i filtrów Jasienica Eaton Automotive Systems USA Produkcja zaworów i popychaczy Sosnowiec Ergom Poland Włochy Produkcja akcesoriów motoryzacyjnych Gliwice Fabryka Plastików Gliwice Francja Produkcja tworzyw sztucznych dla motoryzacji Tychy Fiat Włochy Produkcja samochodów Bielsko-Biała Fiat -GM Powertrain Polska Włochy Produkcja silników Sosnowiec Ficomirrors Polska Hiszpania Produkcja lusterek Bielsko-Biała Galwano-Technika I Polska Produkcja akcesoriów motoryzacyjnych Gliwice GM Opel Polska USA Produkcja samochodów Gliwice HP Polska Niemcy Produkcja materiałów wygłuszających Tychy HUF Polska Niemcy Produkcja klamek i systemów zabezpieczeń Tychy Isuzu Motors Polska Japonia Produkcja silników Siemianowice Śląskie Johnson Controls USA Produkcja komponentów foteli samochodowych Gliwice Kirchhoff Polska Assembly Niemcy Produkcja części samochodowych Gliwice Kotani Poland Japonia Produkcja wyrobów kutych dla motoryzacji Tychy Lear Corporation Poland II USA Produkcja części i akcesoriów motoryzacyjnych Produkcja elementów klimatyzacyjnych Tychy Manuli Auto Polska Włochy dla motoryzacji Gliwice NGK Ceramics Polska Japonia Produkcja filtrów ceramicznych do silników diesla Czerwionka-Leszczyny OML Morando Polska Włochy Produkcja akcesoriów motoryzacyjnych Gliwice Plastal Szwecja Produkcja akcesoriów motoryzacyjnych Dąbrowa Górnicza Segu Polska Niemcy Produkcja wiązek elektrycznych dla motoryzacji Tenneco Automotive Eastern Gliwice USA Produkcja amortyzatorów Europe Żory TMP Fondalmec Poland Włochy Produkcja elementów silników TRWBraking Systems Gliwice USA Produkcja układów hamulcowych Polska Produkcja poduszek powietrznych Częstochowa TRW USA i pasów bezpieczeństwa Tychy V.A.B.Tychy Polska/Czechy Tłoczenie elementów karoserii samochodowych Czechowice-Dziedzice, Produkcja wiązek elektrycznych, rozruszników Valeo Francja Tychy i alternatorów oraz modułów czołowych

Źródło: PMR na podstawie PAIiIZ i SSE, 2006 www.pmrpublications.com

Duża liczba firm z branży motoryzacyjnej działających w regionie oraz znaczna różnorodność prowadzonej przez nie działalności stwarza potencjalnemu inwestorowi duże możliwości kooperacji z tymi podmiotami.

108 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

4.4.2.3. Placówki naukowo-badawcze działające na rzecz sektora W województwie znajduje się szereg jednostek instytucji naukowo-badawczych, które mogą stanowić duże wsparcie dla sektora motoryzacyjnego. Oprócz uznanych uczelni technicznych, takich jak Politechnika Śląska oraz Politechnika Częstochowska, są to miedzy innymi: n Śląskie Centrum Zaawansowanych Technologii (www.sczt.org.pl) – skupiające śląskie uczelnie akademickie, instytuty PAN, instytuty branżowe i jednostki badawczo- rozwojowe oraz parki technologiczne i przedsiębiorstwa produkcyjne. Działalność centrum ma na celu umacnianie współpracy między skonsolidowaną sferą badawczo- rozwojową województwa śląskiego, a gospodarką. n Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Samochodów Małolitrażowych BOSMAL (www.bosmal.com.pl) – w przeszłości stanowiący zaplecze konstrukcyjne oraz badawczo-rozwojowe Fabryki Samochodów Małolitrażowych w Bielsku-Białej; obecnie autonomiczna jednostka wykonująca prace badawczo-rozwojowe na rzecz różnych firm, współpracująca z wieloma znanymi instytucjami i uczelniami technicznymi, zarówno w kraju jak i za granicą.

4.4.2.4. Instytucje okołobiznesowe Na terenie województwa działa szereg instytucji wspierających rozwój przedsiębiorczości oraz takich które mogą okazać się pomocne dla inwestorów. Należą do nich: n Górnośląska Agencja Przekształceń Przedsiębiorstw (www.gapp.pl) n Górnośląska Agencja Rozwoju Regionalnego (www.garr.pl) n Izba Gospodarcza Eksporterów i Importerów (www.igei.katowice.pl) n Izba Przemysłowo-Handlowa w Tarnowskich Górach (www.tarnowskiegory.com.pl) n Izba Przemysłowo-Handlowa Rybnickiego Okręgu Przemysłowego (www.izbaph.rybnik.pl) n Izba Rzemieślnicza oraz Małej i Średniej Przedsiębiorczości w Katowicach (www.ir.katowice.pl) n Okręgowa Izba Przemysłowo-Handlowa w Tychach (www.izba.tychy.pl) n Regionalna Izba Gospodarcza w Katowicach (www.rig.katowice.pl) n Regionalna Izba Handlu i Przemysłu w Bielsku-Białej (www.cci.pl) n Regionalna Izba Przemysłowo-Handlowa w Gliwicach (www.riph.com.pl) n Wojewódzki Urząd Pracy w Katowicach (www.wup-katowice.pl) n Zagłębiowska Izba Gospodarcza (www.lemir.com.pl/zig).

Na Śląsku ulokowane są parki naukowo-technologiczne, mające na celu stworzenie warunków dla działalności innowacyjnej i transfer nowoczesnych technologii do przedsiębiorstw. Są to: n Park Naukowo-Technologiczny „Technopark” w Gliwicach (www.technopark.gliwice.pl) n Sosnowiecki Park Naukowo-Technologiczny (www.um.sosnowiec.pl).

W regionie znajduje się również Katowicka Specjalna Strefa Ekonomiczna (www.ksse.com.pl), dysponująca atrakcyjnymi terenami inwestycyjnymi oraz oferująca pomoc przy przygotowywaniu projektów.

www.pmrcorporate.com 109 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

4.4.2.5. Dostępność siły roboczej Województwo śląskie zamieszkuje blisko 4,7 miliona osób. Ten najbardziej uprzemysłowiony, wytwarzający około 15% polskiego PKB region kraju, stanowi drugi po województwie mazowieckim rynek pracy w Polsce. W przemyśle pracuje tam prawie 435 000 osób, z czego około 10% w sektorze motoryzacyjnym. Jednocześnie sektor ten wytwarza około jednej trzeciej produkcji sprzedanej przemysłu w regionie. Województwo śląskie jest także trzecim pod względem wielkości skupiskiem osób zatrudnionych w działalności badawczo-rozwojowej w Polsce (10% wszystkich pracujących). Według stanu na koniec października 2006 roku, stopa rejestrowanego bezrobocia w województwie wyniosła 13,1%, co oznacza, że bez pracy pozostawało 236 000 osób. Pomimo tego, że bezrobocie w regionie należy do niższych w kraju i ciągle spada, są na Śląsku powiaty, gdzie stopa bezrobocia wciąż przekracza 20%. Co ciekawe, bardzo wysokie bezrobocie utrzymuje się w wielu śląskich miastach, takich jak choćby: Świętochłowice, Bytom, Siemianowice Śląskie, Zabrze czy Chorzów. Z drugiej strony, stopa rejestrowanego bezrobocia w Katowicach nie przekracza 6%.

Struktura bezrobocia w województwie śląskim, stan na koniec września 2006

PMR084 Liczba bezrobotnych Udział procentowy Ogółem: 244 322 100.0% z wykształceniem wyższym 15 266 6.2% z wykształceniem średnim zawodowym 54 297 22.2% z wykształceniem średnim ogólnokształcącym 18 860 7.7% z wykształceniem zasadniczym zawodowym 75 449 30.9%

Źródło: GUS, 2006 www.pmrpublications.com

Największą grupę bezrobotnych w regionie stanowią osoby z wykształceniem gimnazjalnym i niższym, duża pozostaje również liczba osób bez pracy legitymujących się wykształceniem zasadniczym zawodowym i średnim zawodowym. Z kolei osoby z wykształceniem wyższym stanowią niewiele ponad 6% ogółu bezrobotnych. Według danych Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Katowicach, pod koniec 2005 roku bez pracy pozostawało około 9 700 techników mechaników i mechaników pojazdów samochodowych. Województwo śląskie to drugi co do wielkości ośrodek akademicki w Polsce. W 2005 roku, w 43 szkołach wyższych, studiowało tam prawie 208 000 osób (45 000 absolwentów), z czego ponad 59 000 na trzech uczelniach technicznych (11 500 absolwentów). Centrum akademickim regionu są Katowice, gdzie kształci się największa liczba osób. Pod względem liczny studentów, największą uczelnią województwa jest Uniwersytet Śląski, tuż za nim plasują Politechnika Śląska w Gliwicach oraz Politechnika Częstochowska.

110 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Największe uczelnie techniczne w województwie śląskim

PMR085 Liczba Liczba Wybrane kierunki oferowane Nazwa uczelni studentów absolwentów przez szkoły wyższe (rocznie)* (rocznie)* elektronika i telekomunikacja elektrotechnika fizyka techniczna informatyka informatyka i ekonometria Politechnika Częstochowska inżynieria materiałowa 18 000 4 400 (Częstochowa) inżynieria środowiska matematyka mechanika i budowa maszyn metalurgia ochrona środowiska zarządzanie i inżynieria produkcji automatyka i robotyka biotechnologia chemia elektronika i telekomunikacja elektrotechnika energetyka fizyka techniczna górnictwo i geologia Politechnika Śląska informatyka 32 000 5 250 (Gliwice) inżynieria chemiczna i procesowa inżynieria materiałowa inżynieria środowiska matematyka mechanika i budowa maszyn metalurgia ochrona środowiska technologia chemiczna zarządzanie i inżynieria produkcji

* dane dotyczą łącznej liczby studentów na danej uczelni, nie tylko wybranych kierunków Źródło: Regionalne Centrum Obsługi Inwestora, 2006 www.pmrpublications.com

Najpopularniejszymi kierunkami na uczelniach technicznych są inżynieria produkcyjna, mechanika i budowa maszyn i informatyka.

Liczba absolwentów wybranych kierunków technicznych w województwie śląskim

PMR086

Kierunek Liczba absolwentów rocznie Inżyniera produkcyjna z zarządzaniem 915 Mechanika i budowa maszyn 873 Informatyka 783 Elektrotechnika 564 Inżynieria i ochrona środowiska 397 Fizyka 348 Inżynieria środowiska 347 Automatyka i elektrotechnika 334 Transport 224 Inżynieria materiałowa 107 Biotechnologia 68 Inżynieria chemiczna i procesowa 27

Źródło: Regionalne Centrum Obsługi Inwestora, 2006 www.pmrpublications.com

Województwo charakteryzuje się także bardzo dobrze rozwiniętą siecią szkół średnich zawodowych. W tamtejszych zasadniczych szkołach zawodowych i technikach kształci się łącznie około 90 500 uczniów. www.pmrcorporate.com 111 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

4.4.2.6. Koszty prowadzenia działalności

4.4.2.6.1. Wynagrodzenia Wynagrodzenia w regionie należą do najwyższych w Polsce. W październiku 2006 roku przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw w województwie śląskim wyniosło 2 743 zł, o ponad 3% więcej niż średnia dla kraju. Lepiej zarabiali tylko pracujący w województwie mazowieckim. W stolicy województwa, Katowicach, koszty pracy są jeszcze wyższe. W ciągu pierwszych dziewięciu miesięcy 2006 roku przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw wyniosło w tam 3 478 zł, jedynie o 1% mniej niż w Warszawie. Natomiast w przemyśle w ciągu pierwszych dziesięciu miesięcy bieżącego roku średnia płaca na Śląsku wyniosła 3 037 zł, to jest o ponad 16% więcej niż średnio w Polsce.

Wynagrodzenia brutto w województwie śląskim, według stanowisk

PMR087 Stanowisko Średnia płaca (zł) Dyrektor ds. produkcji 15 527 Kierownik działu produkcji 7 674 Specjalista ds. planowania produkcji 3 750 Kierownik działu utrzymania ruchu 7 655 Specjalista ds. utrzymania ruchu 4 752 Specjalista automatyk 4 066 Referent w dziale produkcji 2 855 Kierownik zmiany produkcyjnej / Mistrz 5 643 a

cj Brygadzista 3 307 Mechanik 3 454

Produk Elektryk 3 230 Ślusarz 3 180 Tokarz 2 426 Spawacz 2 172 Operator produkcji 2 322 Operator wózka widłowego 2 201 Pracownik liniowy 2 153 Sprzątacz 1 818 Kierownik działu inżynieryjnego 9 818 ia Główny technolog 7 784 nier Inżynier ds. produktu 4 879 Inży Inżynier konstruktor 4 809 Kierownik działu jakości 6 974 Specjalista ds. jakości 4 501 Kierownik laboratorium 6 745

Jakość Laborant 2 966 Specjalista ds. ochrony środowiska 5 136

ój Kierownik działu rozwoju 8 135 zw ro Specjalista w dziale rozwoju 4 209 a i

Asystent w dziale rozwoju 2 730 Badani

Źródło: AG TEST Human Resources, „Raport płacowy – wiosna 2006” www.pmrpublications.com

112 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

4.4.2.6.2. Koszty wynajmu powierzchni biurowej Wynajem powierzchni biurowych w Katowicach jest tańszy niż w Krakowie czy Warszawie. Według danych firmy Metropolis Nieruchomości Komercyjne ceny ofertowe powierzchni biurowej klasy A na początku grudnia 2006 kształtowały się na poziomie około 19€/m2+media. Są to jednak ceny podlegające negocjacji. W praktyce upusty sięgają nawet 30% ceny wyjściowej i uzależnione są od pozycji rynkowej potencjalnego najemcy, wynajmowanej powierzchni oraz czasu trwania umowy. Stosowane są zazwyczaj umowy na czas określony, min. 3 lub 5-letnie. Powierzchnie biurowe klasy B udostępniane są w cenie ok. 10-12€/m2+media. Stosowana w tym przypadku zasada „części wspólnych” skutkuje jednak doliczeniem dodatkowych opłat na poziomie 20-30% ceny wyjściowej. Czynsz w większości przypadków nie podlega negocjacji. Umowy zawierane są zarówno na czas określony jak i bezterminowo.

4.4.2.6.3. Koszty wynajmu powierzchni magazynowej Według Cushman & Wakefield czynsze za wynajem powierzchni magazynowej poza Warszawą wynoszą 3-4€ za m2.

4.4.2.6.4. Koszty zakupu działek Ceny działek udostępnianych inwestorom na terenie Katowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej kształtują się na poziomie 15-70 zł/m2, w zależności od ich lokalizacji.

4.4.2.6.5. Dostępność komunikacyjna Województwo śląskie to najbardziej zurbanizowany region kraju, dysponujący bardzo dobrze rozwiniętą infrastrukturą transportową. Wskaźnik gęstości dróg na Śląsku jest najwyższy w Polsce. Na terenie województwa krzyżują się dwa ważne szlaki komunikacyjne: n trasa A1 (Gdańsk-południowa granica Polski w Cieszynie) n trasa A4 (Zgorzelec-Wrocław-Przemyśl, południowa granica Polski) – autostrady na odcinkach Katowice-Kraków oraz Wrocław-Gliwice.

Region oferuje również szereg dogodnych połączeń kolejowych – jest tutaj realizowana prawie połowa przewozów krajowych. Na terenie województwa znajduje się pozwalająca na transport towarów pomiędzy Europą i Azją szerokotorowa linia kolejowa oraz terminal przeładunkowy w Sławkowie. Jednocześnie wiele połączeń międzynarodowych oferuje dynamicznie rozwijające się lotnisko w Pyrzowicach, które już teraz obsługuje około miliona pasażerów rocznie. Z kolei port rzeczny w Gliwicach umożliwia połączenie drogą wodną ze Szczecinem.

www.pmrcorporate.com 113 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

4.4.2.7. Dostępność terenów inwestycyjnych

Powierzchnia biurowa Według danych firmy Metropolis Nieruchomości Komercyjne, najwięcej powierzchni biurowych zlokalizowana jest w Katowicach, ale duża liczba występuje również w innych miastach regionu. Pewien problem występuje jedynie w przypadku powierzchni biurowych typu A, które dostępne są praktycznie jedynie w stolicy województwa. W innych miastach regionu dominują powierzchni typu B i C, które w przypadku gdy wynajmujący podpisze długoterminową umowę, przerabiane są na wyższy standard.

Powierzchnia magazynowa Aglomeracja śląska jest jednym z największych skupisk powierzchni magazynowych w Polsce. Według Cushman & Wakefield łączna podaż powierzchni magazynowych na Górnym Śląsku w 2006 roku wynosi ponad 240 000 m2. Według danych tej firmy, w trzecim kwartale 2006 roku w budowie znajdowało się ponad 157 000 m² powierzchni magazynowej, z czego blisko połowa miała już najemców.

Dostępne lokalizacje W wielu rankingach inwestycyjnych region śląski wskazywany jest jako najlepsze w kraju miejsce lokowania inwestycji przemysłowych. Oferuje on inwestorom szeroką gamę terenów „greenfield”, w wyniku rewitalizacji obszarów poprzemysłowych rośnie również liczba terenów „brownfield”. Większość preferowanych lokalizacji znajduje się na terenie Katowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej (KSSE), która jest największą i przyciągającą najwięcej inwestycji specjalną strefą ekonomiczną w Polsce. Inwestycje lokowane są przede wszystkim w aglomeracji górnośląskiej oraz w rejonie Bielska-Białej i Częstochowy. Zajmująca powierzchnię 1 156 ha Katowicka Specjalna Strefa Ekonomiczna oferuje inwestorom w pełni uzbrojone tereny o różnej wielkości (od małych działek po tereny obejmujące kilkadziesiąt hektarów). Obejmuje swoim zasięgiem 35 różnych obszarów, co umożliwia inwestorom wybór najdogodniejszej lokalizacji. KSSE składa się z czterech podstref:

Podstrefa gliwicka Ofertę inwestycyjną podstrefy stanowią tereny przemysłowe zlokalizowane na obszarze Gliwic oraz Zabrza. Ceny działek kształtują się tam w okolicach 65 zł/m2.

Podstrefa jastrzębsko-żorska Tereny inwestycyjne w podstrefie zlokalizowane są w takich miejscach jak: Bielsko-Biała, Czerwiona-Leszczyny, Godów, Jastrzębie Zdrój, Pawłowice, Rybnik i Żory. Ceny działek wynoszą od kilkunastu do 45 zł/m2.

114 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Podstrefa sosnowiecko-dąbrowska Ofertę inwestycyjną podstrefy stanowią tereny przemysłowe zlokalizowane na terenie Sosnowca, Dąbrowy Górniczej, Sławkowa oraz Siemianowic Śląskich. Cechą charakterystyczną podstrefy jest rozproszenie terytorialne obszarów wchodzących w jej skład oraz ich położenie w pobliżu restrukturyzowanych przedsiębiorstw. Zaletą takiej lokalizacji jest rozbudowana infrastruktura techniczna oraz komunikacyjna działek wchodzących w skład oferty inwestycyjnej. Ceny działek w podstrefie kształtują się na poziomie 40-70 zł/m2.

Podstrefa tyska Tereny inwestycyjne zlokalizowane są w południowo-wschodniej części miasta Tychy i na terenach podmiejskich. Obszar podstrefy posiada pełną infrastrukturę techniczną oraz bardzo dobre połączenie z drogą szybkiego ruchu Warszawa-Cieszyn.

Przedstawiciele sektora motoryzacyjnego, którzy zdecydują się podjąć działalność na terenie KSSE mają prawo do skorzystania z pakietu pomocy publicznej, w szczególności mogą uzyskać zwolnienie z podatku dochodowego w wysokości do 30% poniesionych nakładów inwestycyjnych lub dwuletnich kosztów zatrudnienia pracowników. Możliwe jest także zwolnienie z podatku od nieruchomości.

www.pmrcorporate.com 115 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

5. Sektor lotniczy

Sektor lotniczy – wybrane lokalizacje

PMR100

Warszawa

Kalisz

Świdnik

Mielec Rzeszów Bielsko-Biała

Krosno

Źródło: PMR, 2006 www.pmrpublications.com

116 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

5.1. Tradycje sektora lotniczego w Polsce

5.1.1. Okres przed 1939 Tradycje lotnicze w Polsce sięgają okresu krótko przed wybuchem I wojny światowej, kiedy to w 1910 roku została założona w Warszawie fabryka Aviana produkująca samoloty na licencji Farmana. Po odzyskaniu niepodległości powstały: n 1918 – Centralne Warsztaty Lotnicze (CWS) n 1920 – Plage & Miskiewicz n 1923 – Podlaska Wytwórnia Samolotów (PWS) i Samolot.

Pierwszymi zakładami lotniczymi założonymi przez państwo były Państwowe Zakłady Lotnicze (PZL), otwarte w 1928 roku były oparte o wcześniejsze CWS. Polskie firmy lotnicze w początkowym okresie istnienia produkowały na licencji firm francuskich: Poteza (PWS) i Wibault (PZL). W 1929 roku powstały Polskie Linie Lotnicze Lot – poprzez połączenie wcześniej działających firm transportu lotniczego. W kolejnym roku firma została członkiem IATA i rozpoczęła obsługę linii międzynarodowych. Produkcja samolotów w Polsce była stymulowana zarówno przez rosnącą popularność połączeń lotniczych jak i poprzez modernizację polskiej armii. Powstały wtedy seria unikalnych na skalę światową myśliwców P charakteryzująca się budową skrzydła w kształcie litery V oraz bombowiec „Łoś”. Konstrukcje te okazały się tak dobre, że szybko znalazły odbiorców również na rynkach zagranicznych. W 1939 roku PZL posiadał trzy zakłady w: n Warszawie – dwa zakłady (produkujące samoloty i silniki na licencji Bristol) n Mielcu (produkujący części do samolotów) uruchomiony w ramach projektu Centralnego Okręgu Przemysłowego (COP) wraz z fabryką silników w pobliskim Rzeszowie.

W momencie wybuchu II wojny światowej firma oprócz bogatego portfolio istniejących konstrukcji posiadała również ciekawe konstrukcje zaplanowane do wdrożenia w najbliższych latach. W okresie międzywojennym polskie lotnictwo odniosło również kilka spektakularnych sukcesów na polu sportowym, co przyczyniło się do popularyzacji tej nowej dziedziny przemysłu. Były to zwycięstwo w zawodach lotniczych Challenge-1936 oraz przelot non-stop przez Atlantyk z Senegalu do Brazylii. W obu przypadkach wyniki te zostały osiągnięte na polskich samolotach RWD.

5.1.2. Okres pomiędzy 1939 a 1989 Znaczna część polskiego przemysłu lotniczego została zniszczona w czasie II wojny światowej, tym samym po jej zakończeniu musiał on być zbudowany praktycznie od zera. Odtworzenie nastąpiło poprzez stworzenie sieci Wytwórni Sprzętu Komunikacyjnego (WSK) wytwarzających szeroką gamę produktów związanych z transportem od motocykli, poprzez szybowce do samolotów i helikopterów.

www.pmrcorporate.com 117 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Najważniejsze z nich to: n WSK Okęcie w Warszawie – powstałe na bazie PZL Warszawa, wytwarzało samoloty sportowe, szkoleniowe, rolnicze i wielozadaniowe, w tym kilka popularnych konstrukcji jak PZL-104 Wilga i PZL-106 Kruk. n WSK Świdnik – otwarte w 1951 roku na bazie zakładów PWS i LWS działających w Lublinie i okolicach. W 1958 przedsiębiorstwo rozpoczęło produkcję śmigłowców Mi- 1 oraz Mi-2 na licencji radzieckiej. W latach 80-tych rozpoczęto produkcję W-3 Sokół oraz części do samolotów pasażerskich Ił oraz An. n WSK Mielec – otwarte na bazie fabryki PZL w Mielcu wytwarzała samoloty na licencji radzieckiej: dwupłatowce An-2 oraz odrzutowce MIG-15 i MIG-17. W latach 60-tych rozpoczęto produkcję samolotu treningowego własnej konstrukcji TS-11 Iskra i jedyny dwupłatowy odrzutowiec na świecie M-15 Belphegor. n WSK Kalisz – założone w 1946 roku, od 1952 produkuje silniki lotnicze (gwiazdowe, przepływowe, turbośmigłowe) oraz mechanizmy sterowania klapami do samolotów pasażerskich. n WSK Rzeszów – kontynuowała działalność przedwojennej fabryki silników PZL; przedsiębiorstwo produkowało silniki do myśliwców MIG-15 i 17 oraz silniki turbośmigłowe.

Warto tutaj również wspomnieć o Specjalnych Zakładach Doświadczalnych w Bielsku- Białej produkującej szybowce. Innym ważnym faktem w historii polskiego przemysłu lotniczego jest wynikająca z ustaleń podziału pracy wewnątrz RWPG specjalizacja w samolotach rolniczych.

5.2. Sektor lotniczy obecnie Sektor lotniczy w Polsce składa się z ok. 50-100 firm zatrudniających ponad 16 tysięcy osób. Przedsiębiorstwa te wytwarzają małe samoloty sportowe, pasażerskie, rolnicze i szkoleniowe, helikoptery, szybowce, części i akcesoria lotnicze. Polski przemysł lotniczy specjalizuje się również w wytwarzaniu podzespołów ze stopów aluminiowych (nitowanie, zgrzewanie, trawienie). W przyszłości może się też stać międzynarodowym centrum produkcji i serwisowania małych samolotów. W tej dziedzinie nasz kraj posiada tradycję, doświadczonych ekspertów, rozwijana jest infrastruktura. Obecnie sektor lotniczy można podzielić na trzy grupy firm wg ich typu oraz historii, są to firmy: n powstałe poprzez transformacje dawnych WSK w komercyjne przedsiębiorstwa n powstałe na zasadzie bezpośrednich inwestycji zagranicznych n firmy lotnicze z sektora MSP.

118 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

5.2.1. Firmy reprezentujące sektor lotniczy powstałe poprzez transformację dawnych WSK Do grupy tej można zaliczyć następujące podmioty: n PZL-Rzeszów – powstałe na drodze transformacji WSK Rzeszów, działa pod tą nazwą od 1994 roku. Firma produkuje silniki lotnicze oraz jako pierwsza firma w Polsce uzyskała certyfikat JAR. Do najważniejszych klientów firmy należeli w latach 90-tych Fiat Avio, Rolls Royce, Hamilton Sundstrand, Honeywell, Pratt & Whitney Canada. W 2001 roku 85% udziałów PZL-Rzeszów zostało nabytych przez United Technologies Holding. Obecnie firma zatrudnia około 4 700 pracowników. n PZL-Świdnik – firma jest jedynym w Polsce producentem śmigłowców. Dodatkowo w ofercie firmy znajdują się szybowce, elementy konstrukcji samolotów i śmigłowców oraz szkolenia obsługi śmigłowców. Jednym z kluczowych klientów firmy jest Aerospatiale (PZL-Świdnik w latach 90-tych wytwarzało jej samolot ATR-72) oraz Airbus, dla którego produkowane są drzwi do samolotów pasażerskich. Wśród pozostałych kontrahentów firmy są tacy gracze jak Eurocopter, Agusta, Latecoere, Dassault, Ratier-Figeac, Snecma, Boeing, Lord, Fokker, Cesna, Bell Helikopter, GKN. Firma jest również dostawcą US Navy. Obecnie zatrudnia 2 100 osób. n PZL-Mielec – powstała poprzez transformację WSK Mielec i jest obecnie wiodącym polskim producentem samolotów, wśród których są dwusilnikowy górnopłat M-28 Skytruck/ Bryza, samolot rolniczy M-18 Dromader, M-26 Iskierka. Do największych klientów należą firmy Boeing, BAE Systems oraz SAAB. Firma zatrudnia 1 500 pracowników. n WSK Kalisz – producent silników lotniczych (gwiazdowe, przepływowe, turbośmigłowe) oraz mechanizmów sterowania klapami do samolotów pasażerskich.

5.2.2. Inwestorzy zagraniczni w branży lotniczej Wśród najważniejszych dużych firm powstałych na drodze bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Polską branżę lotniczą można wyróżnić: n Pratt & Whitney Kalisz – firma powstała w 1992 roku i jest w 100% własnością Pratt & Whitney Canada. Przedsiębiorstwo wytwarza 2 100 części w kilku obszarach: koła zębate, elementy pomp, reduktorów, napędów oraz sprężarek. Firma zatrudnia 1 000 osób w swojej fabryce. n BF Goodrich Krosno – producent elementów podwozia do samolotów cywilnych oraz wojskowych. Zatrudnia około 275 osób. n Creuzet Polska – Polski oddział francuskiej firmy o tej samej nazwie zlokalizowany w Sędziszowie Małopolskim. Wytwarza elementy samolotów. n Snecma Polska (Hispano Suiza Polska) – założona w 2001 roku wytwórnia części do silników lotniczych. Firma posiada zakład w Sędziszowie Małopolskim i jest w 100% własnością Snecma Group. n Fiat Avio Polska – działa w Bielsku-Białej od 2002 roku jako centrum projektowe oraz fabryka części do silników lotniczych. Zatrudnia 200 pracowników.

www.pmrcorporate.com 119 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

n Gardner Poland – zlokalizowany w Tczewie i należący do Gardner Group Ltd. zakład specjalizujący się w realizacji zleceń w zakresie precyzyjnej obróbki skrawaniem komponentów dla potrzeb przemysłu lotniczego i samochodowego. n Smith Aerospace Components Poland – firma zatrudnia w swojej fabryce elementów do silników lotniczych w Dzierżoniowie ponad 130 osób. Współpracuje blisko z PZL- Rzeszów. n Vac Aero Kalisz – specjalizuje się w wysoko zaawansowanych technologicznie procesach specjalnych wykonywanych na takich materiałach, jak stale, stale nierdzewne tytan, ceramika i inne, stosowane głównie w przemyśle lotniczym. Właścicielem udziałów spółki w 100% jest Vac Aero International.

5.2.3. Firmy lotnicze z sektora MSP W trzeciej spośród wymienionych grup firm wyróżnić można: n Margański & Mysłowski Zakłady Lotnicze – firma działa w Bielsku-Białej i specjalizuje się w odbudowie samolotów zabytkowych, naprawach szybowców i samolotów ultralekkich, produkcji szybowców wyczynowych. Prowadzi prace badawcze i rozwojowe w zakresie własnych projektów samolotów i jest jednym ze światowych liderów w produkcji szybowców. Zatrudnia 34 osoby. n Serwis Samolotów Historycznych – firma działa w Jasienicy k. Bielska-Białej i zajmuje się produkcją replik samolotu Jungmann i Jungmeister z lat 30-tych XX wieku, samolotów ultralekkich i elementów samolotów. Zatrudnia 46 osób. n Allstar PZL Glider – działa w Bielsku-Białej kontynuuje działalność SZD Bielsko-Biała w zakresie remontów i produkcji szybowców SZD. Firma posiada certyfikat JAR. n 3Xtrim – firma działająca w Bielsku-Białej jako kontynuacja części dawnego SZD Bielsko- Biała zajmuje się produkcją trzech modeli ultralekkich samolotów szkolno-treningowych oraz o zastosowaniu profesjonalnym o konstrukcji kompozytowej. n Remos – firma działa w Bielsku-Białej i zajmuje się produkcją ultralekkich samolotów o konstrukcji kompozytowej. n ETC-PZL Aerospace Industries Warszawa – specjalizuje się w projektowaniu oraz budowie różnego typu symulatorów i urządzeń treningowych. Wykonuje również modernizacje lub adaptacje tych urządzeń, a także opracowuje i unowocześnia ich bazy danych. n Centralna Szkoła Lotniczo-Techniczna w Krośnie – ośrodek szkoleniowo produkcyjny wytwarzający samoloty FK w kooperacji z niemiecką firmą B+F, organizuje również szkolenia lotnicze i techniczne.

120 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

5.3. Kluczowi poddostawcy sektora lotniczego w Polsce Osobną grupę firm sektora stanowią poddostawcy. Poniżej przedstawiono najważniejszych z nich (kilku z nich zostało już przedstawionych powyżej): n Arkom – Rzeszowska firma specjalizująca się w wytwarzaniu narzędzi, również dla branży lotniczej. n El-Automatyka – Rzeszowski producent obrabiarek. Wśród klientów firmy znaleźć można firmy Goodrich i Snecma. n HSW-Narzędziownia – producent oprzyrządowania dla produkcji lotniczej zlokalizowany w Stalowej Woli. n Kreisler Polska – wytwarza w swoim zakładzie w Krakowie komponenty dla przemysłu lotniczego i turbin gazowych generatorów energii elektrycznej ze stali wysokogatunkowej. n TW-Metals Polska – zlokalizowany w Rzeszowie dostawca metali do produkcji lotniczej, posiadający certyfikaty najważniejszych firm przemysłu lotniczego na świecie. n Wietpol – firma branży lotniczej specjalizująca się w obróbce skrawaniem zlokalizowana w Krośnie, zatrudnia 130 osób. n WZK Mielec – działająca od 1994 roku fabryka elementów samolotów specjalizująca się między innymi w produkcji drzwi do samolotów Boeing. n Zakłady Mechaniczne Rufus – producent części, podzespołów, maszyn i urządzeń mechanicznych, hydraulicznych, pneumatycznych, elektrycznych i elektronicznych między innymi dla branży lotniczej. n Zakład Metalurgiczny WSK Rzeszów – zajmuje się produkcją odlewów żeliwnych, aluminiowych, magnezowych i odkuwek oraz obróbką mechaniczną dla przemysłu lotniczego. n Zakłady Narzędziowe Prodrem Mielec – wytwórca narzędzi między innymi dla przemysłu lotniczego. n Zakład Narzędziowy w Świdniku – wytwórca narzędzi wykorzystywanych w przemysłach lotniczym i motoryzacyjnym. Zatrudnia 250 osób.

W Polsce istnieją również zakłady specjalizujące się w obsłudze i remoncie statków powietrznych o przeznaczeniu militarnym. Są to: n Wojskowe Zakłady Lotnicze nr 1 w Łodzi n Wojskowe Zakłady Lotnicze nr 2 w Bydgoszczy n Wojskowe Zakłady Lotnicze nr 3 w Dęblinie n Wojskowe Zakłady Lotnicze nr 4 w Warszawie.

Zakłady te należą do Ministerstwa Obrony Narodowej, jednak świadczą usługi o charakterze komercyjnym.

www.pmrcorporate.com 121 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

5.4. Placówki naukowo-badawcze działające na rzecz danego sektora Polski sektor lotniczy to nie tylko przedsiębiorstwa produkcyjne lub usługowe ale też placówki o charakterze badawczym i edukacyjnym. Obecnie można wśród nich wymienić następujące instytucje: n Politechnika Rzeszowska – posiada w swojej strukturze Wydział Budowy Maszyn i Lotnictwa, który oferuje studia z kierunkami dyplomowania samoloty, silniki lotnicze, awionika, pilotaż. n Politechnika Lubelska – w ramach kierunku Mechanika i Budowa Maszyn prowadzony jest kierunek Budowa Śmigłowców (studia magisterskie). n Politechnika Warszawska – posiada wydział Mechaniczny Energetyki i Lotnictwa prowadzący studia w specjalnościach Automatyka i Systemy Lotnicze, Kosmonautyka, Napędy Lotnicze, Statki Powietrzne. W ramach kierunku Transport oferowane są studia na specjalności Zarządzanie Ruchem Lotniczym. Prowadzona jest również praca badawcza w dziedzinach lotniczych w ramach Zakładu Automatyki i Osprzętu Lotniczego. n Wojskowa Akademia Techniczna w Warszawie – w ramach Instytut Techniki Lotniczej działają zakłady Aerodynamiki i Termodynamiki, Awioniki i Uzbrojenia Lotniczego, Budowy i Eksploatacji Statków Powietrznych prowadzące działalność edukacyjną oraz naukową. n Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Chełmie – w ramach studiów na kierunku Mechanika i Budowa Maszyn prowadzone są specjalności i specjalizacje: inżynieria lotnicza, nawigacja lotnicza i lądowa, pilotaż samolotowy, technologia maszyn, informatyka w systemach produkcyjnych. Pierwsi absolwenci ukończą studia w 2007 roku. n Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Kaliszu – prowadzi studia inżynierskie na kierunku Mechanika i Budowa Maszyn o specjalizacji budowa silników lotniczych. n Instytut Lotnictwa w Warszawie – działający od 1926 roku stanowi główne centrum badawczo-rozwojowe i projektowe w Polsce w dziedzinie lotnictwa i pokrewnych. Instytut jest jednostką badawczo-rozwojową. Oferuje prace badawczo-projektowe i badawczo-rozwojowe dla przemysłu lotniczego. n ITWL Warszawa – zajmuje się naukowo-badawczym wspomaganiem eksploatacji lotniczej techniki wojskowej. Specjalizuje się w dziedzinie badań statków powietrznych i ich uzbrojenia w zakresie szeroko pojętej problematyki bezpieczeństwa lotów oraz niezawodności i podatności logistycznej.

Istnieją też szkoły średnie kształcące w zawodach związanych z sektorem lotniczym. Są to między innymi: n Europejskie Technikum Lotnicze przy Zespole Szkół Rolniczych i Technicznych w Powodowie – kształci w zawodzie technik awionik n Prywatne Szkoły Lotnicze w Warszawie – zespół trzech szkół: liceum, technik i szkoły policealnej kształcących w zawodach lotniczych n Europejskie Technikum Lotnicze w Warszawie – kształci w zawodach technik mechanik lotnictwa i technik awionik.

122 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

5.5. Instytucje okołobiznesowe związane z danym sektorem Bardzo ważnym składnikiem polskiego sektora lotniczego jest projekt pod nazwą Stowarzyszenie Grupy Przedsiębiorców Przemysłu Lotniczego Dolina Lotnicza. Organizacja ta skupia w sobie większość firm lotniczych działających w Polsce, zarówno tych produkujących samoloty i ich elementy, ich dostawców, firmy zajmujące się lotnictwem w kategorii usług (R&D, logistyka) jak również instytucje edukacyjne kształcące przyszłych pracowników branży lotniczej. Najważniejszymi celami Stowarzyszenia są: n organizacja i rozwijanie efektywnego kosztowo łańcucha dostawców n stworzenie dogodnych warunków do rozwoju przedsiębiorstw przemysłu lotniczego w regionie n dalszy rozwój badań, umiejętności i kwalifikacji w zakresie lotnictwa n współpraca i rozwój przemysłu lotniczego i uczelni wyższych, które będą promować nowe koncepcje oraz rozwijać sektor badawczo-rozwojowy w przemyśle lotniczym n promocja polskiego przemysłu lotniczego n wspieranie przedsiębiorstw z przemysłu lotniczego n wpływanie na politykę gospodarczą polskiego rządu w kwestiach związanych z przemysłem lotniczym.

Z racji koncentracji sektora lotniczego w Polsce na pewnym obszarze kraju określenie Dolina Lotnicza nabiera powoli znaczenia geograficznego obejmując swoim zasięgiem teren województwa podkarpackiego, chociaż firmy będące jej członkami znajdują się również w województwach lubelskim i śląskim. Obecnie na obszarze Polski południowo wschodniej realizowane jest ok. 85% produkcji sektora. Nową inicjatywą powołaną w 2006 roku i związaną z rozwojem polskiego sektora lotniczego jest Polska Platforma Technologiczna Lotnictwa mająca na celu wsparcie rozwoju polskiego lotnictwa, przepływu informacji pomiędzy ośrodkami badawczymi a firmami oraz koordynację działań na linii polski sektor lotniczy – Unia Europejska.

5.6. Dostępność siły roboczej Sektor lotniczy w Polsce skupia około 16 000 pracowników pracujących w różnych zawodach, są oni jednak w znacznej części zatrudnieni w dużych zakładach posiadających nawet kilka tysięcy pracowników. Ponieważ poziom wynagrodzeń w nich nie jest wysoki, wiele spośród tych osób mogłoby być zainteresowanych zmianą pracodawcy, jeżeli w regionie pojawiłaby się nowa firma oferująca stanowiska pracy w ich zawodzie. Dodatkowo instytucje edukacyjne przedstawione powyżej co roku opuszczają nowe grupy absolwentów, również poszukujących pracy – ich liczbę można oszacować na ok. 70 osób jeżeli chodzi o mechaników lotniczych, a w przypadku inżynierów lotnictwa na nawet 370 osób. Poniższy wykres przedstawia wynagrodzenia (jako roczny koszt brutto pracodawcy) na stanowisku inżynierskim w sektorze lotniczym5.

5 Badanie oparte na deklaracjach pracowników sektora lotniczego woj. podkarpackiego. www.pmrcorporate.com 123 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Wynagrodzenia inżyniera branży lotniczej (w €, jako roczny koszt brutto pracodawcy)

PMR066

17 200 13 500 10 700 8 500 6 900

Po studiach 3-5 lat 5-8 lat 8-10 lat 10-15 lat

Źródło: PMR, 2006 www.pmrpublications.com

Wynagrodzenia na stanowiskach pozainżynierskich przedstawia poniższy wykres.

Wynagrodzenia w branży lotniczej (w €, jako roczny koszt brutto pracodawcy)

PMR067 17 139 14 800 14 500

9 700 8 950 8 950

4 500 3 500 3 500

Technik Mechanik Pracownik biurowy, administracyjny

Minimum Średnie Maximum

Źródło: PMR, 2006 www.pmrpublications.com

Pracownicy sektora lotniczego w Polsce nie są objęci żadnym programem, który obligowałby pracodawców sektora do ponoszenia większych nakładów na fundusz płac niż w innych branżach przemysłu. Nie ma również obligatoryjnych pozapłacowych zobowiązań wobec pracowników specyficznych dla tego sektora (wcześniejsze emerytury, regulacja czasu pracy itd.). Na korzyść nowych inwestorów w polski przemysł lotniczy działa fakt, że sektor ten jest skoncentrowany w kilku obszarach geograficznych, co znacznie ułatwia pozyskanie pracowników spośród znajdujących się tam zakładów pod warunkiem, że nowa inwestycja znajdzie się właśnie tam. Dodatkowo część obszarów tradycyjnie związanych z lotnictwem boryka się z dużym bezrobociem, poniżej przedstawiono stopy bezrobocia w poszczególnych regionach zarejestrowane w październiku 2006: n Podkarpackie – 16,2% n Lubelskie – 15,2% n Śląskie – 13,1% n Wielkopolskie – 11,8% n Mazowieckie – 11,9%.

W tym okresie stopa bezrobocia dla całego kraju wyniosła 14,9%.

124 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

5.7. Dostępność terenów inwestycyjnych Obecnie w Specjalnych Strefach Ekonomicznych zlokalizowanych w województwach tradycyjnie związanych z przemysłem lotniczym istnieje pewna ilość lokalizacji możliwych do wykorzystania przez inwestorów z branży lotniczej. Są to: n SSE Europark Mielec dysponuje 607 ha terenów w Mielcu, oferując następujące obiekty:  hala produkcyjna 4 300 m² (3 300 m² powierzchni produkcyjnej, 1 000 m² powierzchni biurowej), dostępna dla inwestorów od 30 kwietnia 2007  hala produkcyjna 1 600 m² (1 200 m² powierzchni produkcyjnej, 400 m² powierzchni biurowej), dostępna w I kwartale 2007, proponowany koszt dzierżawy €4.21+media+VAT  hala produkcyjna 5 608 m², proponowany koszt dzierżawy €3.94+media+VAT  hala produkcyjna 750 m², proponowany koszt dzierżawy €3.94+media+VAT  dodatkowo SSE poza Mielcem posiada obszary przeznaczone na projekty developerskie w następujących lokalizacjach (w nawiasach podano całkowity rozmiar strefy): n Dębica (13 ha) n Gorlice (30 ha) n Sanok (30 ha) n Pustków (7 ha) n Jarosław (9 ha) n Leżajsk (11 ha). n Tarnobrzeska SSE dysponuje terenami o następującej powierzchni:  Tarnobrzeg (139,36 ha)  Stalowa Wola (241,64 ha)  Nowa Dęba (174,5 ha)  Staszów (97 ha)  Jasło (47 ha)  poza województwem podkarpackim: Radom (92,65 ha), Wrocław-Kobierzyce (281,96 ha).  obecnie oferowane są następujące obiekty: n hala produkcyjna o powierzchni 2 340 m² n hala produkcyjna o powierzchni 1 900 m². n Katowicka SSE dysponuje następującymi terenami oferuje tereny inwestycyjne w różnych częściach województwa śląskiego charakteryzujące się doskonałym układem komunikacyjnym (bliskość autostrad, dróg szybkiego ruchu i sieci kolejowej).

www.pmrcorporate.com 125 126 Porównanie sektora lotniczego w najważniejszych dla niego województwach Analiza atrakcyjności wybranychsektorówgospodarkiwPolsce

PMR068

Podkarpackie Lubelskie Śląskie Wielkopolskie Mazowieckie PZL-Rzeszów PZL-Mielec WSK Kalisz Działające duże zakłady w branży BF Goodrich Krosno PZL-Świdnik Fiat Avio P&W Kalisz WZL nr 4 Warszawa Snecma Polska Vac Aero Kalisz Creuzet Polska Margański &Mysłowski, SSH, Działające MSP w branży CSLTKrosno 3Xtrim, ETC-PZL Remos, Allstar PZL-Glider Arkom (narzędzia) El-Automatyka (obrabiarki) HSW-Narzędziownia (oprzyrządowanie) TW-Metals (dostawca metali) Wietpol (obróbka skrawaniem) Poddostawcy działający w regionie WZK Mielec (elementy samolotów) Rufus (części lotnicze) ZM WSK Rzeszów (odlewnictwo) Prodrom Mielec (narzędzia) ZN Świdnik (narzędzia) Politechnika Warszawska Wyższe uczelnie kształcące Politechnika Lubelska, Politechnika Rzeszowska PWSZ Kalisz Wojskowa Akademia potencjalnych pracowników PWSZ Chełm Techniczna Prywatne Szkoły Lotnicze Szkoły średnie kształcące Europejskie Warszawa potencjalnych pracowników Technikum Lotnicze Europejskie Technikum w zawodach lotniczych Powodowo, Lotnicze Warszawa Instytut Lotnictwa Warszawa, Instytucje badawczo-rozwojowe ITWL Warszawa SSE Euro-Park Mielec Katowicka SSE Specjalne Strefy Ekonomiczne Tarnobrzeska SSE

Gęstość sieci drogowej 2 2 2 2 2 2 79 km/100 km 72 km/100 km 164 km/100 km 84 km/100 km 83 km/100 km (cały kraj = 81 km/100 km ) Wskaźnik efektywności pracy 72 71 110 97 129 (cały kraj = 100) Wskaźnik wynagrodzenia brutto 85 88 107 95 132 (cały kraj = 100) www.pmrcorporate.com Instytucje okołobiznesowe Stowarzyszenie Dolina Lotnicza Projekt budowy strefy Projekty poprawiające infrastrukturę przemysłowej dla firm lotniczych dla sektora lotniczego wraz z lotniskiem w pow. bielskim

Źródło: PMR, 2006 www.pmrpublications.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

6. Sektor celulozowo-papierniczy

Sektor celulozowo-papierniczy – wybrane lokalizacje

PMR115

Kwidzyn

Ostrołęka Świecie

Warszawa Kostrzyn

Konstancin-Jeziorna

Kielce

Krapkowice Klucze

Tychy

Źródło: PMR, 2006 www.pmrpublications.com

www.pmrcorporate.com 127 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

6.1. Czynniki sprzyjające lokowaniu inwestycji w przemyśle papierniczym w Polsce n Dynamiczny wzrost rynków wymagających papieru i tektury:  poligrafia – Polska uważana jest za „drukarnię Europy”, rynek rozwija się bardzo dynamicznie – ponad 10% rocznie  produkcja opakowań – badanie przeprowadzone przez PMR wśród największych producentów opakowań w Polsce pokazuje zdecydowaną tendencję wzrostową – między 6% a 8% do 2010 roku  rynek artykułów higienicznych – po chwilowym zahamowaniu w 2001 i 2002 roku, od dwóch lat znowu zaczął się dynamicznie rozwijać wraz ze wzrostem dochodu przeciętnego Polaka – szacowany wzrost to 7-10%. n Małe zużycie papieru w przeliczeniu na 1 mieszkańca – 87,9 kg podczas kiedy w krajach zrzeszonych w CEPI6 jest to średnio 193,4 kg co jednoznacznie wskazuje na duży potencjał polskiego rynku. n Niskie ceny energii i wody – przemysł celulozowo-papierniczy charakteryzuje się wysokim stopniem zużycia zarówno wody jak i energii, przykładowe ceny w Kostrzyńsko- Słubickiej Specjalnej Strefie Ekonomicznej: woda – 3,733 zł/m , energia elektryczna: 0,40 zł/kW. n Obowiązujące od 2007 roku przepisy prawne mające na celu regulacje rynku drewna, które przypuszczalnie spowodują spadek cen tego surowca. n Duże zalesienie w niektórych regionach Polski – województwa: lubuskie, warmińsko- mazurskie i zachodniopomorskie. n Przepisy Unii Europejskiej nakładające na Polskę obowiązek restrukturyzacji i zwiększenia efektywności systemu odzysku recyklingu odpadów opakowaniowych z papieru i tektury (dyrektywy: 2004/12/WE i 99/31). n Dogodna lokalizacja w centrum Europy, bliskość zarówno dostawców surowca (Rosja, Ukraina, Białoruś), jak i głównych rynków zbytu (Niemcy, Austria, Szwecja), co implikuje niskie koszty transportu. n Stabilność polityczna i ekonomiczna, członkostwo w Unii Europejskiej.

6.2. Tradycje historyczne Przemysł celulozowo-papierniczy odznacza się dużą chłonnością surowca i zapotrzebowaniem na wodę, stąd lokalizacja zakładów produkcyjnych nawiązuje do dużych kompleksów leśnych i rzek. Największe zakłady papiernicze zlokalizowane są w Kwidzynie, Konstancinie-Jeziornej, Świeciu, Kostrzynie i Ostrołęce. Tradycja produkcji papieru w Polsce jest bardzo długa, pierwsze papiernie pojawiły się w Polsce w XV wieku i wytwarzały papier ze szmat lnianych. Pierwszą maszynę papierniczą

6 Confederation of European Paper zainstalowano w Polsce w 1836 roku w Jeziornej na terenie dzisiejszego woj. mazowieckiego. Industries – organizacja zrzeszająca Przed I Wojną Światową na terenach dzisiejszej Polski działało 15 fabryk papieru, które firmy z branży celulozowo- papierniczej w 17 krajach wytwarzały ok. 50 tys. ton papieru rocznie. W okresie międzywojennym papiernictwo w Polsce członkowskich (Austria, Belgia, Czechy, Finlandia, Francja, Hiszpania, nie było przemysłem bardzo rozwiniętym, ponieważ największe fabryki znajdowały się na Holandia, Niemcy, Norwegia, Polska, Portugalia, Słowacja, Szwecja, terenie Śląska i Pomorza, które w tamtym czasie wchodziły w skład państwa niemieckiego. Szwajcaria, Węgry, Wielka Brytania, Włochy). Wytwarzano tam ponad 300 tys. ton papieru rocznie.

128 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Po II Wojnie Światowej do Polski włączono tereny Śląska i Pomorza. Istniejące na tamtych terenach zakłady papiernicze zostały znacjonalizowane. Znacjonalizowano i rozbudowano również zakłady na terenach środkowej Polski (Jeziorna, Kielce) . Kolejny ważny etap dla przemysłu celulozowo-papierniczego to transformacja gospodarczą po 1989 roku i rozpoczęcie prywatyzacji sektora. W pierwszej połowie lat 90-tych w Polsce zainwestowały największe koncerny celulozowo-papiernicze świata, między innymi: International Paper, Stora Enso, Kimberly-Clark i Mondi Packaging. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego w połowie roku 2006 przemysł celulozowo-papierniczy reprezentowało ponad 3 674 podmiotów gospodarczych, z których 99% to firmy małe i średnie zatrudniające nie więcej niż 250 pracowników. Pozostała część rynku reprezentowana jest przez 24 duże zakłady zatrudniające więcej niż 250 osób (dwie firmy: International Paper i Stora Enso Poland zatrudniają więcej niż 1 000 osób). Zakłady te w większości powstały przy okazji przekształceń własnościowych wymuszonych przez transformacje gospodarczą po roku 1990. Ze względu na przedmiot działalności można podzielić je na następujące grupy: n zakłady celulozowo-papiernicze n zakłady produkujące papier lub tekturę n zakłady produkujące tekturę falistą i opakowania n większe zakłady przetwórstwa papierniczego.

Firmy posiadające zakłady produkcyjne na terenie Polski wyspecjalizowały się w następujących obszarach: n papiery higieniczne n papiery gazetowe n papiery graficzne bezdrzewne niepowlekane n papier do produkcji tektury falistej n tektura falista i opakowania z tektury falistej.

6.3. Dostępność surowca Baza surowcowa przemysłu papierniczego to przede wszystkim drewno (surowiec pierwotny) i makulatura (surowiec wtórny). Dostępność drewna w Polsce jest uwarunkowana polityką państwa oraz przepisami w zakresie importu. Dostępność makulatury zależy przede wszystkim polityki państwa w zakresie odpadów i recyklingu. Polskie lasy, w przeciwieństwie do lasów w Unii Europejskiej, są państwowe i powszechnie dostępne. Skarb Państwa jest właścicielem 80% z nich. Zasobność polskich lasów należy do największych w Europie i zasoby te ciągle rosną. W Polsce wycina się rocznie jedynie około 55% tego, co przyrasta (w krajach skandynawskich 85%). W Polsce planuje się podnieść stopień zalesienia do roku 2025 do 30% powierzchni kraju, a do roku 2050 – do 33%. Obecnie współczynnik ten wynosi 29%. Krajowy Program Zwiększania Lesistości przewiduje zalesienie do roku 2020 – 700 tys. ha. W chwili obecnej jedynie 17% surowca zużywanego przez polski przemysł celulozowo- papierniczy to drewno wycinane w polskich lasach. Jest to możliwe ponieważ przemysł wykorzystuje do produkcji masy celulozowej tzw. papierówkę czyli drewno z cięć sanitarnych pozyskiwane przy pielęgnacyjnym wyrębie lasów. W Polsce drewno do produkcji papieru pochodzi przede wszystkim z lasów państwowych, tylko nieznaczna część z upraw prywatnych i importu. www.pmrcorporate.com 129 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Ceny drewna w Polsce są nieznacznie droższe niż w Europie Zachodniej, niemniej mniejsze koszty logistyki sprawiają, że ostateczny koszt pozyskania surowca jest niemal taki sam. Europejskie ceny drewna w Polsce są rezultatem ograniczonej jego podaży wynikającej z bardzo restrykcyjnego podejścia Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych do polityki ekologicznej. Ten problem powinien być jednak rozwiązany w najbliższym czasie, ponieważ Lasy Państwowe przygotowały rewolucyjne rozwiązania, które powinny uregulować sprzedaż drewna, likwidując tzw. szarą strefę i ograniczając nieuczciwą konkurencję. Środowisko papierników postrzega te zmiany jako dużą szansę dla przemysłu celulozowo-papierniczego. Nowe zasady będą obowiązywać od 2007 roku. Najważniejsze proponowane zmiany to: n stworzenie Komisji Leśno-Drzewnej, która będzie ustalać wielkość sprzedaży drewna, przedział cen, zasady spisywania umów i procedury zbywania drewna w sytuacjach nadzwyczajnych n stworzenie portalu leśno-drzewnego – zintegrowanej bazy informatycznej n składanie przez nabywców ofert w aplikacji informatycznej e-drewno n wprowadzenie powszechnej instytucji przyrzeczeń surowcowych.

6.3.1. Masy celulozowe Wykorzystanie mas celulozowych przy produkcji papieru i tektury w Polsce kształtuje się następująco: n masy pierwotne – 54,4% n masy wtórne – 31,6% n surowce niewłókniste – 14%.

Produkcja, zużycie oraz import i eksport mas celulozowych (tys. ton) w Polsce, 2001-2005

PMR069 54 24 194 1 2 1 2 1 022 0 1 96 0 0 3 3 81 802 79 78 75 4 4 0 49 47 8 42 376 29 6 13 91 41 42 37

Produkcja Zużycie Import Eksport

2001 2002 2003 2004 2005

Źródło: Stowarzyszenie Papierników Polskich, GUS, 2006 www.pmrpublications.com

130 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

6.3.2. Masy włókniste pierwotne W Polsce masy celulozowe produkowane są w sześciu wytwórniach; w trzech produkuje się masę celulozową siarczanową (w tym masę półchemiczną i masę CTMP), w pozostałych trzech wyłącznie ścier drzewny. W roku 2005 łączna produkcja mas celulozowych wyniosła 1 039,5 tys. ton. Najwięcej, bo 802,3 tys. ton wyprodukowano masy celulozowej siarczanowej. W dalszej kolejności: 96,4 tys. ton masy półchemicznej, 64,5 tys. ton masy CTMP oraz 76,3 tys. ton ścieru drzewnego.

6.3.3. Masy włókniste wtórne Odzysk makulatury w Polsce systematycznie i dynamicznie rośnie. W 2001 roku wyprodukowano 851 tys. ton i co prawda rok późnie wzrost był jeszcze nieznaczny, to już w 2003 roku produkcja osiągnęła poziom 1 015 tys. ton, a w 2004 roku 1 123,6 tys. ton. W tym samym czasie rosło również zużycie makulatury, od 818 tys. ton w 2001 roku do 979 tys. ton w roku 2004. W 2005 roku w Polsce odzyskano około 1 263 tys. ton makulatury, z których 1 041 tys. ton zużyto do wyprodukowania około 870 tys. ton mas włóknistych wtórnych. Pozostałe 231 tys. ton makulatury wyeksportowano, głównie do Niemiec i Austrii.

Zużycie i odzysk makulatury (tys. ton) w Polsce, 2001-2005

PMR070 1 263 1 124 979 1 041 1 015 908 818 843 851 874

Zużycie Odzysk

2001 2002 2003 2004 2005

Źródło: Stowarzyszenie Papierników Polskich, GUS, 2006 www.pmrpublications.com

Dynamiczny wzrost produkcji makulatury jest spowodowany przede wszystkim restrykcyjnymi przepisami unijnymi nakładającymi na państwa członkowskie obowiązek zbudowania sprawnego systemu selektywnej zbiórki i składowania odpadów. W Polsce zbiórka makulatury opiera się głównie na źródłach masowych (centra handlowe, sieci detaliczne), gdzie koszt zbiórki jest dużo niższy niż odzysk z gospodarstw domowych. Dodatkowymi czynnikami są: niska cena makulatury oraz wciąż mało rozwinięta świadomość społeczna w kwestiach ekologii. Mimo licznych niedoskonałości, zebrana w Polsce makulatura w pełni zaspokaja potrzeby polskiego przemysłu, co jest odzwierciedleniem tendencji światowej, ponieważ właściwie nigdzie nie odczuwa się braku makulatury, a raczej jej nadmiar, co przy dążeniu popytu i podaży do równowagi jest przyczyną jej niskiej ceny.

www.pmrcorporate.com 131 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Jak podaje Stowarzyszenie Papierników Polskich, w Polsce produkcja papieru i tektury odbywa się w 48 papierniach, z czego: n 5 wytwarza papiery do celów graficznych n 8 papiery do celów opakowaniowych n 30 papiery higieniczne n 5 pozostałe papiery i tektury.

Produkcja, eksport i import papieru i tektury (tys. ton) w Polsce, 2001-2005

PMR071 32 97 634 61 42 57 2 7 2 6 2 10 86 57 2 4 2 3 2 3 67 50 43 2 1 2 0 64 2 0 61 1 8 1 8 20 1 7 1 6 1 5 1 3

Produkcja Import Eksport

2001 2002 2003 2004 2005

Źródło: Stowarzyszenie Papierników Polskich, GUS, 2006 www.pmrpublications.com

W 2005 roku wyprodukowano w Polsce 2 731,9 tys. ton papieru i tektury, z czego 2 109,6 tys. ton przeznaczone zostało na eksport. W tym samym czasie do Polski sprowadzono 2 696,9 tys. ton papieru i tektury, co pokazuje, że bilans handlowy Polski w zakresie papieru i tektury jest niekorzystny.

Zużycie papieru i tektury w Polsce, 2003-2005

PMR072 3 319,2 3 140,5 86,9 2 773,4 82,2

72,6

2003 2004 2005

Zużycie (w tysiącach ton) Zużycie na 1 osobę (kg/rok)

Źródło: Stowarzyszenie Papierników Polskich, GUS, 2006 www.pmrpublications.com

132 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Zużycie papieru i tektury w Polsce, choć ciągle rośnie, znajduje się poziomie o wiele niższym niż ma to miejsce w krajach Europy Zachodniej. W 2005 roku przeciętny Polak zużył 86,9 kg papieru, podczas kiedy przeciętny Niemiec potrzebował 242,7 kg, Holender – 249,3 kg, a Fin 288,4 kg. Statystyka jednoznacznie pokazuje, że zużycie papieru i tektury w Polsce będzie rosło w następnych latach. W 2005 roku w zapotrzebowanie na papier i tekturę w Polsce wyniosło 3 319,2 tys. ton, ale prognozy Stowarzyszenia Papierników Polskich mówią o przekroczeniu 3 500 tys. ton w 2007 roku i 4 000 tys. ton w roku 2010.

6.4. Najwięksi producenci w Polsce

6.4.1. Producenci papierów higienicznych Największy udział w polskim rynku papierów higienicznych ma papier toaletowy (około 50%), ponadto do tego segmentu zalicza się również: chusteczki higieniczne, ręczniki papierowe, serwetki, pieluszki, podpaski i tampony oraz płatki waciki i paluszki higieniczne.

DELITISSUE SP. Z O.O. Firma należy do włoskiej grupy kapitałowej Sofidel. Siedziba spółki Delitissue mieści się w Ciechanowie, gdzie wybudowana została fabryka wraz z zapleczem biurowym, magazyn, centrum logistyczne oraz własna papiernia. n Lokalizacja: Ciechanów, województwo mazowieckie n Pochodzenie kapitału: Włochy n Produkty: bibułka tissue, chusteczki, papier toaletowy, ręczniki.

HANKE TISSUE SP. Z O.O. Firma powstała na początku lat 90-tych kiedy Kostrzyńskie Zakłady Papiernicze zostały wykupione przez szwedzki koncern papierniczy Trebruk. Główna działalność koncernu koncentruje się jednak wokół papieru kserograficznego, nie bibułki higienicznej, maszyny do produkcji której przejęto wraz z majątkiem Kostrzyńskich Zakładów Papierniczych. Z tego powodu w roku 1994 połowę udziałów w tworzonej firmie przejęło niemieckie przedsiębiorstwo Hanke Papier, a firma otrzymała nazwę Hanke Tissue. Firma Hanke Papier stała się właścicielem 100% udziałów Hanke Tissue w roku 1998. n Lokalizacja: Kostrzyn n. Odrą, województwo lubuskie n Pochodzenie kapitału: Niemcy n Produkty: bibułka tissue, papier toaletowy, chusteczki higieniczne, ręczniki.

ICT POLAND SP. Z O.O. Fabryka w Kostrzynie powstała w 2001 roku i jest jednym z trzech zakładów produkcyjnych koncernu Industrie Cartarie Tronchetti (ICT) na świecie. n Lokalizacja: Kostrzyn n. Odrą, województwo lubuskie n Pochodzenie kapitału: Włochy n Produkty: bibułka tissue, papier toaletowy, ręczniki.

www.pmrcorporate.com 133 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

KIMBERLY-CLARK S.A. Firma Kimberly-Clark zainwestowała w Polsce w 2003 roku przejmując zakład produkujący papiery higieniczne w Kluczach od amerykańskiego inwestora International Paper, który zdecydował się sprzedać dział produkujący papiery higieniczne. n Lokalizacja: Klucze, województwo małopolskie n Pochodzenie kapitału: Stany Zjednoczone n Produkty: bibułka tissue, chusteczki, papier toaletowy, ręczniki, serwetki, wata celulozowa, artykuły do kobiecej higieny intymnej.

METSÄ TISSUE S.A. Polski oddział firmy powstał na skutek przejęcia Warszawskich Zakładów Papierniczych w roku 1998. Fiński koncern kupił w tym czasie również udziały w Zakładach Papierniczych Krapkowice, których przejęcie ostatecznie zakończyło się w 2001 roku. n Lokalizacja: Konstancin-Jeziorna, województwo mazowieckie Krapkowice, województwo opolskie n Pochodzenie kapitału: Finlandia n Produkty: papier toaletowy, ręczniki.

6.4.2. Producenci papieru

ARCTIC PAPER KOSTRZYN S.A. Firma Arctic Paper Kostrzyń powstała, podobnie jak Hanke Tissue, w wyniku prywatyzacji Kostrzyńskich Zakładów Papierniczych. Koncern Arctic Paper jest właścicielem fabryki od 1993 roku. W 2003 w wyniku konsolidacji koncernu Arctic Paper uległa zmianie nazwa firmy z Kostrzyn Paper S.A. na Arctic Paper Kostrzyn S.A.. W chwili obecnej firma zatrudnia 445 pracowników. n Lokalizacja: Kostrzyn n. Odrą, województwo lubuskie n Pochodzenie kapitału: Szwecja n Produkty: papier offsetowy.

INTERNATIONAL PAPER – KWIDZYN S.A. Firma została założona w roku 1972 jako „Zakłady Celulozowo-Papiernicze w budowie”. W 1991 roku została przekształcona w spółkę Skarbu Państwa co było krokiem do pełnej prywatyzacji w 1992 roku, kiedy zakłady zostały kupione przez największą na świecie firmę z branży – International Paper. Obecnie firma ma siedzibę w Warszawie, posiada zakłady papiernicze w Kwidzynie oraz centrum obsługi finansowo-księgowej w Krakowie. International Paper Kwidzyn S.A. to jeden z największych polskich eksporterów – ponad 50% produkcji jest eksportowana, głównie do krajów Unii europejskiej. Firma zatrudnia ponad 1 200 pracowników. n Lokalizacja: Kwidzyn, województwo pomorskie n Pochodzenie kapitału: Stany Zjednoczone n Produkty: celuloza bielona, karton powlekany GC, GT, GD, PTF, koperty, papier (do drukarek laserowych, do pisania, gazetowy, kserograficzny, offsetowy, pakowy), tektura (lita, okładkowa, powlekana).

134 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

MONDI PACKAGING PAPER ŚWIECIE S.A. Mondi Packaging Świecie S.A. jest częścią międzynarodowego koncernu Mondi Packaging Group. Firma powstała w roku 1997, kiedy konsorcjum Framondi NV kupiło od Skarbu Państwa 60% udziału w Zakładach Celulozy i Papieru w Świeciu. W 1998 firma przyjmuje nazwę Frantschach Świecie S.A., by ostatecznie w roku 2005 zmienić nazwę na Mondi Packaging Paper Swiecie S.A.. Grupa Mondi posiada w Polsce również fabryki w Mielcu, Solcu, Bystrzycy, Dorohusku i Warszawie. Firma zatrudnia w Polsce około 950 osób. n Lokalizacja: Świecie n. Wisłą, województwo kujawsko-pomorskie Mielec, województwo podkarpackie Solec, województwo mazowieckie Bystrzyca, województwo dolnośląskie Dorohusk, województwo lubelskie Warszawa, województwo mazowieckie n Pochodzenie kapitału: Austria n Produkty: celuloza SA niebielona, celuloza w płatkach, masa półchemiczna, olej talowy, papier (na warstwy pofalowane tektury, na warstwy płaskie tektury, pakowy, workowy).

Pozostali znaczący producenci:

FABRYKA PAPIERU w DĄBROWICY SP. Z O.O. n Lokalizacja: Jelenia Góra, województwo dolnośląskie n Pochodzenie kapitału: Polska n Produkty: papier (kreślarski, piśmienny, rysunkowy, makulaturowy, offsetowy, pakowy, ze znakiem wodnym), półpergamin.

6.4.3. Najwięksi producenci tektury Rynek opakowań to jeden z najdynamiczniej rozwijających się sektorów Polskiej gospodarki. Jego wartość (w całości, nie tylko opakowań papierowych) oceniana jest na ponad 5 mld zł, chociaż wciąż zużycie opakowań w Polsce w przeliczeniu na mieszkańca jest znacznie niższe niż w krajach Unii Europejskiej. Przewidujemy, że rynek opakowań do roku 2010 będzie rósł średnio o około 6-8% rocznie. W Polsce działają wszyscy liczący się światowi producenci tektury falistej i opakowań z tektury falistej, tacy jak DS. Smith, SCA Packaging, Stora Enso i Smurfit Kappa.

www.pmrcorporate.com 135 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

DS SMITH POLSKA S.A. Firma została założona w 1968 roku jako Kieleckie Zakłady Wyrobów Papierowych. W roku 1995 zakłady zostały przejęte przez korporację David S Smith, a w 2001 roku zmieniły nazwę na DS. Smith Polska S.A. Obecnie firma posiada dwa zakłady produkcyjne w Polsce: przejęte zakłady w Kielcach oraz wybudowany w 2005 roku zakład w Kutnie. Firma zatrudnia w Polsce ponad 600 pracowników. n Lokalizacje: Kielce, województwo świętokrzyskie Kutno, województwo łódzkie n Pochodzenie kapitału: Wielka Brytania n Produkty: papier (komputerowy, powlekany PE), tektura falista, kartonaże z tektury falistej i litej.

SCA PACKAGING POLAND SP. Z O.O. SCA Packaging Poland sp. z o.o. należy do koncernu SCA (Svenska Cellulosa Aktiebolaget). Firma została zarejestrowana w 1997 roku i w tym samym roku wybudowany został w Pile pierwszy zakład produkcyjny. Firma produkuje tekturę falista, opakowania z tektury falistej oraz papiery higieniczne (SCA Hygiene). n Lokalizacje: Oława, województwo dolnośląskie Siechnice, województwo dolnośląskie Kwidzyn, województwo pomorskie Poznań, województwo wielkopolskie Piła, województwo wielkopolskie Warszawa, województwo mazowieckie n Pochodzenie kapitału: Szwecja n Produkty: tektura falista, pudła.

STORA ENSO POLAND S.A. Firma Stora Enso Poland S.A. powstała na skutek prywatyzacji przedsiębiorstwa Intercell i przejęcia go przez koncern Stora Enso w roku 2004. Intercell powstał na bazie państwowego przedsiębiorstwa Ostrołęckie Zakłady Celulozowo-Papiernicze, który następnie przejął Łódzkie Zakłady Papiernicze i uruchomił zakłady papiernicze w Tychach. Firma zatrudnia w Polsce ponad 1600 osób. n Lokalizacja: Ostrołęka, województwo mazowieckie Tychy, województwo śląskie n Pochodzenie kapitału: Finlandia / Szwecja n Produkty: celuloza SA, masa półchemiczna, olej talowy, papier (na warstwy płaskie tektury, na warstwy pofalowane tektury, pakowy, workowy), worki, torby, tektura falista, pudła.

136 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

SMURFIT KAPPA SP. Z O.O. Przedsiębiorstwem, które dało początek grupie Smurfit Kappa w Polce był zakład w Pruszczu Gdańskim, kupiony przez holenderski koncern KNP BT w 1994 roku. Dwa lata później koncern nabył od Skarbu Państwa fabrykę opakowań w Drezdenku, a w roku 1998 powstała kolejna fabryka w Warszawie. W tym samym czasie w wyniku przeobrażeń koncernu KNP BT powstaje grupa Kappa Packaging. W 2001 roku w wyniku przejęcia firmy AssiDoman do grupy fabryk Kappa Packaging w Polsce dołączyła fabryka w Modle Królewskiej koło Konina. W roku 2002 Grupa Jefferson Smurfit kupiła udziały w fabryce w Pruszkowie (dawniej Munksjo Packaging). W orku 2005 w wyniku połączenia dwóch firm: Kappa Packaging i Jefferson Smurfit powstała Grupa Smurfit Kappa. Koncern zatrudnia w Polsce około 900 osób. n Lokalizacje: Drezdenko, województwo lubuskie Pruszcz Gdańskie, województwo pomorskie Konin, województwo wielkopolskie Warszawa, województwo mazowieckie Pruszków, województwo mazowieckie n Pochodzenie kapitału: Holandia, Stany Zjednoczone n Produkty: tektura falista, opakowania, pudła.

Pozostali znaczący producenci:

OTOR SILESIA S.A. n Lokalizacja: Tychy, województwo śląskie n Pochodzenie kapitału: Francja n Produkty: papier (na warstwy pofalowane tektury, pakowy), pudła z tektury falistej, tektura (falista, pudełkowa).

WERNER KENKEL SP. Z O.O. n Lokalizacja: Krzycko Małe, województwo wielkopolskie n Pochodzenie kapitału: Polska n Produkty: tektura falista, pudła.

TFP SP. Z O.O. n Lokalizacja: Dziećmierowo, województwo wielkopolskie n Pochodzenie kapitału: Polska n Produkty: tektura falista, pudła.

EUROBOX POLSKA SP. Z O.O. n Lokalizacja: Przesiadłów, województwo mazowieckie n Pochodzenie kapitału: holding branżowy (Austria, Bułgaria, Chorwacja, Niemcy, Polska, Rumunia, Ukraina, Węgry) n Produkty: tektura falista, pudła.

www.pmrcorporate.com 137 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

RAWIBOX S.A. n Lokalizacja: Rawicz, województwo wielkopolskie n Pochodzenie kapitału: Francja n Produkty: koperty, pudła, tektura falista.

BART SP. Z O.O. n Lokalizacja: Świecie, województwo kujawsko-pomorskie n Pochodzenie kapitału: Polska n Produkty: tektura falista, opakowania z tektury falistej.

POLPAK KARTON SP. Z O.O. n Lokalizacja: Poledno (koło Świecia), województwo kujawsko-pomorskie n Pochodzenie kapitału: Polska n Produkty: tektura falista, pudła.

MODEL TEK-PAK SP. Z O.O. n Lokalizacja: Czosnów, województwo mazowieckie Biłgoraj, województwo n Pochodzenie kapitału: Szwajcaria n Produkty: tektura falista, pudła.

PACKPROFIL SP. Z O.O. J.V. n Lokalizacja: Kolonowskie, województwo wielkopolskie n Pochodzenie kapitału: Polska n Produkty: tektura lita, kątowniki, tuleje.

6.5. Placówki naukowo-badawcze działające na rzecz sektora W okresie międzywojennym (1918-1939) żadna uczelnia w Polsce nie prowadziła studiów w zakresie papiernictwa (wyjątkiem był jednosemestralny wykład z technologii papieru na Wydziale Mechanicznym Politechniki Warszawskiej). Po II Wojnie Światowej poważnie zniszczony przemysł papierniczy potrzebował wyspecjalizowanych kadr technicznych, jednakże znakomita większość polskich papierników rozproszyła się po świecie, wielu zginęło podczas wojny, a zagraniczni specjaliści pracujący w Polsce przed wojną, wrócili do swoich krajów. Sytuacja ta wymusiła na pozostałych w Polsce papiernikach zorganizowanie kształcenia kadr technicznych. Warunki takie stworzyła powołana do istnienia w 1945 roku Politechnika Łódzka i w roku 1946 z inicjatywy prof. Bohdana Stefanowskiego utworzono na Wydziale Mechanicznym Sekcje Maszyn i Urządzeń Celulozowo-Papierniczych. Dwa lata później (1948 r.) powstało Biuro Projektów Przemysłu Papierniczego, które później przekształcone zostało w BIPROPAP Sp. z o.o.

138 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

INSTYTUT PAPIERNICTWA I POLIGRAFII Międzywydziałowy Instytut Papiernictwa i Poligrafii Politechniki Łódzkiej jest placówką naukowo-dydaktyczną prowadzącą badania i kształcącą specjalistów w zakresie szeroko pojętego papiernictwa. Założony w 1970 r. pod nazwą Instytut Papiernictwa i Maszyn Papierniczych na skutek połączenia katedry Papiernictwa i Maszyn Papierniczych (oryginalnie wydz. mechaniczny) i Katedry Technologii Celulozy i Papieru (oryginalnie wydz. chemiczny). W 1998 roku jednostka, w wyniku systematycznego rozszerzania swojej działalności dydaktyczno-naukowej o nowe dziedziny – przetwórstwo papiernicze i poligrafię – zmieniła nazwę na Instytut Papiernictwa i Poligrafii. Działalność naukowa i badawcza jest prowadzona w następującym zakresie: n technologia wytwarzania mas włóknistych n produkcja papieru i płyt pilśniowych n maszyny papiernicze n suszarnictwo i generowanie energii oraz maszyny i urządzenia przetwórcze n maszyny drukarskie.

INSTYTUT CELULOZOWO-PAPIERNICZY (ICP) w Łodzi Instytut Celulozowo-Papierniczy powstał w październiku 1946 roku, kiedy po zakończeniu II Wojny Światowej gospodarka zaczynała stopniowo powracać z produkcji na potrzeby armii do produkcji cywilnej. Uruchamiane zakłady przemysłowe, w tym również celulozowo- papiernicze potrzebowały powołania placówki badawczej świadczącej usługi na rzecz sektora. W październiku 1946 roku utworzono Papiernicze Laboratorium Doświadczalne z siedzibą we Włocławku, które w maju 1946 roku zostało przeniesione do Łodzi i przemianowane na Centralne Laboratorium Celulozowo-Papiernicze (CLCP). Laboratorium wykonywało analizy rozjemcze, sprawowało opiekę nad laboratoriami fabrycznymi, prowadziło szeroko zakrojoną akcję szkoleniową pracowników oraz działalność naukowo-badawczą, przygotowując własne projekty badawcze oraz pracując na zlecenie przemysłu. W roku 1952 rozporządzeniem Ministra Przemysłu Chemicznego CLCP zostało przekształcone w Instytut Celulozowo- Papierniczy. Obecnie Instytut Celulozowo-Papierniczy zatrudnia 47 pracowników, 30 z wykształceniem wyższym, z których siedmiu legitymuje się stopniem doktora. Od 1 czerwca 2002 r. Instytutem kieruje dr inż. Tomasz Malinowski. Instytut wykonuje prace i usługi naukowo-techniczne, na rzecz przemysłu celulozowo- papierniczego, organizuje szkolenia i seminaria w zakresie swojej działalności, certyfikuje wyroby papierowe, prowadzi Sekretariat Normalizacyjnej Komisji Problemowej ds. Mas Włóknistych, Papieru, Tektury i ich Przetworów.

www.pmrcorporate.com 139 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Na strukturę Instytutu składają się dwa laboratoria i pięć zakładów: n Laboratorium Jakości Papieru n Laboratorium Ochrony środowiska n Zakład Certyfikacji n Zakład Dokumentacji i Informacji n Zakład Papiernictwa n Zakład Celulozownictwa n Zakład Doświadczalno-Produkcyjny.

Laboratorium Jakości Papieru Wykonuje badania, ekspertyzy i analizy rozjemcze surowców, półproduktów, wytworów, przetworów papierowych, materiałów opakowaniowych i opakowań (na zgodność z normami, dyrektywami UE i uwarunkowaniami technicznymi), projektuje i atestuje opakowania z papieru i tektury oraz prowadzi specjalistyczne szkolenia.

Laboratorium Ochrony Środowiska Wykonuje badania, oceny i usprawnienia technologii oczyszczania ścieków i emisji gazowych oraz utylizacji odpadów stałych, w tym usługi pomiarowe, opracowanie nowych metod badawczych i analitycznych oraz opracowanie wniosków o pozwolenia ekologiczne.

Zakład Certyfikacji Wydaje certyfikaty na znak jakości „Q”, znak bezpieczeństwa „B”, na znak ekologiczny, na zgodność z dokumentami normatywnymi.

Zakład Dokumentacji i Informacji Udostępnia zbiory największej w kraju biblioteki specjalistycznej i prowadzi tematyczną bazę danych „Papier”.

Zakład Papiernictwa Opracowuje nowe procesy technologiczne i adaptuje światowe do warunków krajowych oraz ocenia i modyfikuje technologie i środki pomocnicze stosowane w krajowych papierniach.

Zakład Celulozownictwa Prowadzi prace naukowo-badawcze nt. nowych technologii wytwarzania i bielenia mas włóknistych oraz wykonuje oceny i modyfikacje stosowanych procesów technologicznych i analizy surowców roślinnych.

Zakład Doświadczalno-Produkcyjny Opracowuje technologie wytwarzania różnych materiałów filtracyjnych, izolacyjnych i specjalnych oraz produkuje ten asortyment wyrobów, opracowuje technologie przemysłowego wytwarzania papierów technicznych oraz wykonuje papiery ręcznie czerpane do prac konserwatorskich i archiwalnych.

140 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

INSTYTUT TECHNOLOGII DREWNA Instytut Technologii Drewna (ITD) został powołany przez Ministra Leśnictwa z dniem 1 stycznia 1952 r. roku i jest jednostką badawczą zajmującą się zagadnieniami związanymi z przerobem i zastosowaniem drewna. Instytut prowadzi działalność naukowo-badawczą, szkoleniową i wydawniczą oraz zajmuje się badaniami, certyfikacją i normalizacją. Instytut wydaje opinie oraz wykonuje następujące badania, ekspertyzy i certyfikacje: n właściwości produktów drzewnych i produktów na bazie drewna n kleje i procesy klejenia n ochrona produktów drzewnych i drewno-pochodnych przed czynnikami starzenia n uszlachetnianie i modyfikacja drzewa i produktów drewno-pochodnych n chemiczne przetwórstwo drewna n obróbka drewna n produkcja drewna tartacznego i produktów drewno-pochodnych n technologia mebli n ergonomia maszyn n zwalczanie hałasu, ochrona przed pyłem i ogniem n ekonomika, organizacja produkcji i prognozowanie.

BIPROPAP SP. Z O.O. BIPROPAP jest kontynuatorem dorobku „Biura Studiów i Projektów Przemysłu Papierniczego, które powstało w 1946 roku w Łodzi. BIPROPAP pracuje dla klientów w przemyśle celulozowym, papierniczym i przetwórstwa papierniczego, oferując następujące usługi: n opracowanie programów inwestycyjnych n studia nad wyborem lokalizacji n projektowanie i rysunki warsztatowe n biznes plan, analizy ekonomiczne, marketing n nadzór nad montażem i podczas rozruchu linii technologicznych n doradztwo przy zakupie maszyn n wyceny (maszyn, urządzeń, kosztów i inwestycji).

INTERPROJEKT SP. Z O.O. Firma prowadzi badania i analizy w następujących obszarach: n ocena możliwość przeprowadzenia nowych inwestycji i modernizacji n badanie techniczno-ekonomiczne, usługi doradcze n projektowanie (wstępnych i końcowych faz) całego zakładu wytwarzającego masy włókniste lub papier n nadzór nad prowadzeniem inwestycji.

www.pmrcorporate.com 141 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

PMPOLAND S.A. Firma prowadzi działalność w następujących obszarach: n dostawa wyposażenia dla przemysłu papierniczego (od urządzeń przygotowania masy papierniczej poprzez maszyny do produkcji papieru i kartonu, maszyny wykańczające i przetwórcze) n wykonanie projektów dla fabryk papieru (od kompletnych obiektów poprzez linie technologiczne i przebudowy maszyn); firma pracuje jako generalny dostawca, generalny wykonawca lub koordynator projektu n świadczenie usług dotyczących planowania, projektowania, konstrukcji i zarządzania dla przemysłu celulozowo-papierniczego n dostawa części zamiennych do maszyn n doradztwo w zakresie technologii wytwarzania n usługi nie związane bezpośrednio z przemysłem papierniczym.

6.6. Dostępność i koszt wykwalifikowanej siły roboczej Dostępność wykwalifikowanej siły roboczej jest, poza dostępnością surowców i energii, najistotniejszym czynnikiem warunkującym inwestycje w sektorze celulozowo-papierniczym.

6.6.1. Edukacja Jedyną w Polsce placówką naukową kształcącą specjalistów papierników jest Instytut Papiernictwa i Poligrafii Politechniki Łódzkiej. Przygotowuje on absolwentów do kierowania współczesnymi procesami wytwórczymi, w zakresie technologii oraz maszyn i urządzeń, ich projektowania i rozwijania, a także do zarządzania zasobami ludzkimi w przemysłach: papierniczym, poligraficznym i pokrewnych. Do chwili obecnej studia papiernicze ukończyło ponad 1 200 osób, w tym 40 cudzoziemców. Dodatkowo w Polsce działa kilka szkół kształcących absolwentach na kierunkach niezwiązanych bezpośrednio z papiernictwem, są to szkoły drzewne i poligraficzne.

6.6.1.1. Szkoły wyższe: n Akademia Rolnicza w Poznaniu:  Wydział Technologii Drewna  Wydział Leśny n Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie:  Wydział Technologii Drewna  Wydział Leśny n Akademia Rolnicza w Krakowie:  Wydział Leśny.

142 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

6.6.1.2. Szkoły średnie: n Zespół Szkół Drzewnych w Łomży n Zespół Szkół Drzewnych i Leśnych w Rucianem Nidzie n Zespół Szkół Drzewnych i Ochrony Środowiska w Zwierzyńcu n Zespół Szkół Zawodowych nr 1 w Stargardzie Szczecińskim n Technikum Przemysłu Drzewnego w Kalwarii Zebrzydowskiej n Zespół Szkół Zawodowych im. Karola Brzostowskiego w Suwałkach n Zespół Szkół Mechanicznych i Drzewnych w Przemyślu n Zasadnicza Szkoła Budowlano – Drzewna w Poznaniu n Zespół Szkół Zawodowych w Iławie n Zespół Szkół Drzewnych w Bydgoszczy n Technikum Poligraficzne w Zespole Szkół Chemicznych w Bydgoszczy n Technikum Poligraficzne w Łodzi n Technikum Poligraficzne w Garwolinie n Społeczne Technikum Poligraficzne w Wyszkowie n Technikum Poligraficzne w Warszawie n Niepubliczne Technikum Uzupełniające Poligraficzne w Warszawie n Technikum Poligraficzne w Miejscu Piastowym.

Sektor papierniczy w Polsce skupia ponad 35 000 pracowników pracujących w różnych zawodach, są oni jednak zatrudnieni w dużych zakładach posiadających średnio kilkuset pracowników. Przeciętne zatrudnienie w firmach przemysłu celulozowo-papierniczego według Stowarzyszenia Papierników Polskich wyniosło 36 000 osób w 2005 roku (badaniu poddano 182 największe firmy). Przeciętne zatrudnienie zwiększa się regularnie od roku 2003 o 1 000 osób rocznie (2003 – 34 000 osób, 2004 – 35 000 osób). Przeciętne wynagrodzenie w przemyśle celulozowo – papierniczym otrzymuje się w ostatnich latach na poziomie 2 600 zł brutto. W roku 2003 przeciętne wynagrodzenie osiągnęło poziom 2 619 zł brutto, by następnie spaść nieco w roku 2004 do poziomu 2 606 zł. Rok 2005 przyniósł zauważalny wzrost wynagrodzeń w sektorze – 2 659 zł.

Przeciętne zatrudnienie i wynagrodzenia w sektorze papierniczym w Polsce

PMR073 36 000

35 000

34 000

2 659 2 620 2 607

2003 2004 2005

Przeciętne zatrudnienie Przeciętne wynagrodzenie (PLN)

Źródło: Stowarzyszenie Papierników Polskich, GUS, 2006 www.pmrpublications.com

www.pmrcorporate.com 143 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

6.7. Atrakcyjne regiony dla inwestycji w sektorze celulozowo-papierniczym w Polsce

6.7.1. Województwo lubuskie n Odpowiednia baza surowcowa:  największe zalesienie w Polsce (49% powierzchni województwa pokrywają lasy). n Odpowiednie warunki klimatyczne:  najdłuższy okres wegetacyjny w Polsce  średnie roczne temperatury w granicach +8°C. n Liczne tartaki rozmieszczone na terenie województwa:  3 miejsce w kraju w pozyskiwaniu drewna  5,8% produkcji sprzedanej krajowego przemysłu drzewnego pochodzi z lubuskiego  przemysł drzewny województwa pokrywa 9,5% polskiego eksportu. n Kilkudziesięcioletnie tradycje przemysłu drzewnego, n Stały rozwój sektora przez obecność liczących się firm zagranicznych:  Hanke Tissue  ICT Poland  Arctic Paper  Smurfit Kappa.

6.7.2. Województwo mazowieckie n sąsiedztwo województwa warmińsko-mazurskiego z odpowiednim zapleczem surowcowym:  lasy zajmują 27,8% powierzchni województwa  lider pod względem produkcji tarcicy liściastej i iglastej (pozyskanie drewna na 100 ha powierzchni lasów w regionie wynosi 477,2 m3 – średnia dla kraju – 321,4 m3). n Stały rozwój sektora przez obecność liczących się firm zagranicznych:  Delitissue  Metsa Tissue  Mondi Packaging  Stora Enso  Smurfit Kappa  Eurobox  Model Tek-Pak.

144 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

6.7.3. Województwo warmińsko-mazurskie n Odpowiednie zaplecze surowcowe:  lasy zajmują 27,8% powierzchni województwa  możliwość pozyskania dużych ilości surowca. n Silne tradycje przemysłu drzewnego:  lider pod względem produkcji tarcicy liściastej i iglastej (pozyskanie drewna na 100 ha powierzchni lasów w regionie wynosi 477,2 m3 – średnia dla kraju – 321,4 m3),  wiodący region w eksporcie mebli i wyrobów stolarskich (ok. 14,3% udziału w produkcji krajowej mebli). n Sąsiedztwo województw z dużymi kompleksami leśnymi:  możliwość współpracy producentów, jak również kooperantów n Warmińsko-Mazurska Specjalna Strefa Ekonomiczna Warmińsko-Mazurska Specjalna Strefa Ekonomiczna oferuje inwestorom ulgi podatkowe w ramach pomocy publicznej udzielanej przez państwo w postaci zwolnienia podatkowego w podatku dochodowym CIT z dwóch tytułów: poniesionych nakładów inwestycyjnych lub tworzenia nowych miejsc pracy. Strefa dysponuje jeszcze ponad 200 ha wolnej powierzchni inwestycyjnej.

6.7.4. Województwo wielkopolskie n Dostępność surowca:  sąsiedztwo województw o dużej lesistości: województwo zachodniopomorskie n lesistość województwa – 34,3%, (średnia krajowa – 28,4%) n lasy wielofunkcyjne (w tym gospodarcze) – 72,5% n przewaga lasów publicznych: ogólna powierzchnia lasów 785,5 tys., w tym lasy publiczne – 776,8 tys. ha. n Specjalna Strefa Ekonomiczna Kostrzyn-Słubice Przedsiębiorca podejmujący działalność gospodarczą na terenie Kostrzyńsko-Słubickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej jest uprawniony do korzystania z pomocy regionalnej w postaci zwolnienia podatkowego w podatku dochodowym CIT z dwóch tytułów: poniesionych nakładów inwestycyjnych lub tworzenia nowych miejsc pracy. Strefa dysponuje jeszcze 360 ha wolnej powierzchni inwestycyjnej. n Stały rozwój sektora przez obecność liczących się firm zagranicznych:  SCA Packaging  Smurfit Kappa  Wernel Kenkel  TFP  Rawibox  Packprofil.

www.pmrcorporate.com 145 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

7. Sektor sprzętu AGD

Sektor sprzętu AGD – wybrane lokalizacje

PMR116

Kutno

Łódź

Żarów Wrocław Radomsko

Oława Świdnica Kobierzyce

Źródło: PMR, 2006 www.pmrpublications.com

146 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

7.1. Tradycje sektora w Polsce Początki sektora w Polsce sięgają okresu powojennego, a w szczególności lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych ubiegłego wieku. Wtedy to powstało szereg przedsiębiorstw zajmujących się produkcją sprzętu AGD. Były to firmy państwowe, w większości wchodzące w skład grupy Predom – Zjednoczenie Przemysłu Zmechanizowanego Sprzętu Domowego. Najbardziej znane z nich to: n Dezamet (Nowa Dęba) n Farel (Kętrzyn) n Łucznik (Radom) n Polar (Wrocław) n Wromet (Wronki) n Wrozamet (Wrocław) n Zelmer (Rzeszów).

Dużym producentem pralek i wirówek do bielizny była również Myszkowska Fabryka Naczyń Emaliowanych „Światowit” z Myszkowa. To właśnie w tym zakładzie produkowana była najbardziej popularna w czasach Polski Ludowej pralka „Frania”. Znaczna część znajdujących się wtedy na polskim rynku lodówek pochodziła natomiast z zakładów Silesia w Rybniku.

7.2. Obecna sytuacja sektora Sektor producentów sprzętu AGD w większości przypadków z powodzeniem przetrwał okres przemian ustrojowych i gospodarczych. Po 1989 roku znaczna cześć zakładów poddana została procesowi restrukturyzacji i obecnie funkcjonują jako samodzielne jednostki lub też zostały przejęte przez zagranicznych inwestorów. Właśnie duże międzynarodowe koncerny decydują obecnie o kształcie polskiego rynku AGD. Produkcja skoncentrowana jest przede wszystkim w trzech województwach – dolnośląskim, łódzkim i wielkopolskim, jakkolwiek sprzęt AGD wytwarzany jest także w innych regionach kraju, m.in. w mazowieckim, śląskim i podkarpackim.

7.2.1. Najwięksi gracze rynkowi Według naszych szacunków, w kraju działa obecnie około 400 firm z sektora sprzętu AGD. Do największych producentów tzw. white goods (lodówki, pralki, kuchenki i zmywarki) należą znane światowe koncerny: n BSH (Łódź) n Electrolux (Oława, Siewierz, Świdnica, Żarów) n Fagor Electrodomesticos (Wrocław) n Indesit (Łódź, Radomsko) n LG Electronics (Kobierzyce) n Whirpool (Wrocław) n oraz rodzima Amica (Wronki).

www.pmrcorporate.com 147 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Z kolei wśród producentów małego sprzętu AGD (odkurzacze, mikrofalówki, ekspresy do kawy, żelazka, czajniki elektryczne, roboty kuchenne, frytkownice, opiekacze i tostery) dominują holenderski Philips DAP (Białystok) oraz krajowy Zelmer (Rzeszów).

7.2.2. Produkcja Duży napływ inwestycji zagranicznych w ostatnich latach i będące tego skutkiem powstawanie nowych zakładów znajdują odzwierciedlenie w szybkim wzroście produkcji. W 2005 roku wartość produkcji sprzedanej sektora AGD przekroczyła 6,4 mld zł i była o jedną szóstą wyższa niż rok wcześniej. Dobra passa kontynuowana była także w bieżącym roku.

Produkcja sprzętu AGD w Polsce w 2000 i 2005 roku (w tys. sztuk)

PMR101

1 674 Chłodziarki i zamrażarki 693

1 481 Pralki 564

Odkurzacze 1 326 1 674

847 Kuchenki elektryczne 403

775 Kuchenki gazowe 161 2000 2005

Źródło: GUS, 2006 www.pmrpublications.com

W ciągu pierwszych dziesięciu miesięcy 2006 produkcja pralek była o blisko połowę wyższa niż w analogicznym okresie roku poprzedniego. Produkcja chłodziarek i zamrażarek wzrosła prawie o jedną piątą, zaś produkcja kuchenek gazowych – o blisko 8%. Z drugiej strony, o ponad jedną dziesiątą zmniejszyła się liczba wyprodukowanych odkurzaczy. Należy zauważyć, że ogromna większość produkowanego w Polsce sprzętu AGD (ok. 70-80%) sprzedawana jest za granicę.

7.3. Perspektywy rozwoju sektora Prognozy na najbliższe lata dla sektora producentów sprzętu AGD są optymistyczne. Zdaniem przedstawicieli firm tego sektora, Europa Środkowo-Wschodnia należy do najbardziej perspektywicznych rynków na świecie. W sytuacji ożywienia gospodarczego w Polsce i obserwowanego boomu na rynku mieszkaniowym, również rynek krajowy rośnie w szybkim tempie. Według raportu firmy Dun & Bradstreet, w ciągu pierwszych sześciu miesięcy 2006 roku sprzedaż sprzętu AGD w Polsce była o 10% wyższa niż w analogicznym okresie roku poprzedniego. Oprócz sprzyjającego położenia geograficznego, umożliwiającego łatwy dostęp do rynków Europy Środkowo-Wschodniej, o atrakcyjności Polski decydują także relatywnie niskie koszty pracy i dostępność wykwalifikowanej siły roboczej. Dostrzegają to inwestorzy, którzy budują tutaj kolejne zakłady i zwiększają moce produkcyjne.

148 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

7.4. Wybrane lokalizacje dla inwestycji w sektorze AGD

7.4.1. Województwo dolnośląskie

7.4.1.1. Tradycje przemysłowe regionu Przez wiele lat województwo dolnośląskie stanowiło główne centrum produkcji sprzętu AGD w Polsce. Ulokowane tutaj były największe w kraju zakłady, Polar i Wrozamet, rozwinęła się również szeroka sieć poddostawców. Obecnie produkcja sprzętu AGD stanowi jeden z priorytetowych obszarów działalności zawartych w strategii rozwoju regionu.

7.4.1.2. Duże firmy reprezentujące sektor AGD Pod koniec lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku fabrykę Wrozamet przejął hiszpański koncern Fagor Electrodomesticos, zaś w 2002 roku nabywcą Polaru został amerykański Whirpool. Firmy te wybudowały nowe linie produkcyjne, znacząco poszerzając skalę działalności przejętych zakładów. Szczególnie duże inwestycje miały miejsce w kilku ostatnich latach. Oprócz wymienionych wyżej koncernów, w regionie ulokował działalność szwedzki Electrolux, który w 2006 roku otworzył tam trzy zakłady – w Oławie, Świdnicy i Żarowie. Co więcej, budowę fabryki lodówek w Kobierzycach pod Wrocławiem rozpoczął koreański LG Electronics. Dzięki tym wartym kilkaset milionów euro inwestycjom, w województwie dolnośląskim powstało kilka tysięcy nowych miejsc pracy, a region obok województwa łódzkiego pozostaje głównym centrum produkcji sprzętu AGD w Polsce. Należy tutaj dodać, że powstanie klastra skupiającego producentów sprzętu AGD jest w dużej mierze zasługą władz regionu, które aktywnie wychodzą naprzeciw inwestorom.

Największe firmy z sektora AGD działające w województwie dolnośląskim

PMR102 Lokalizacja Firma Kraj pochodzenia Rodzaj działalności Oława, Świdnica,Żarów Electrolux Szwecja Produkcja pralek, kuchenek i zmywarek Wrocław Fagor Electrodomesticos Hiszpania Produkcja pralek, lodówek i kuchenek Kobierzyce LGElectronics Korea Produkcja lodówek Wrocław Whirpool USA Produkcja lodówek, kuchenek, zmywarek, piekarników

Źródło: PMR na podstawie PAIiIZ i SSE www.pmrpublications.com

7.4.1.3. Instytucje okołobiznesowe i naukowo-badawcze W regionie działa szereg instytucji, które mogą być pomocne przy prowadzeniu inwestycji. Należą do nich między innymi: n Agencja Rozwoju Przemysłu, oddział we Wrocławiu (www.arp-sez.pl) n Brytyjsko-Polska Izba Handlowa, oddział we Wrocławiu (www.bpcc.org.pl) n Dolnośląska Agencja Rozwoju Regionalnego (www.darr.pl) n Dolnośląska Izba Gospodarcza (www.dig.wroc.pl) n Dolnośląska Izba Rzemieślnicza (www.izbarzemieslnicza.com.pl) www.pmrcorporate.com 149 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

n Dolnośląska Loża BCC (www.bcc.org.pl) n Dolnośląskie Centrum Zaawansowanych Technologii – Politechnika Wrocławska (www.dczt.wroclaw.pl) n HRK – ogólnopolska firma doradcza specjalizująca się w zarządzaniu kapitałem ludzkim (www.hrk.pl) n Instytut Komputerowych Systemów Automatyki i Pomiarów (www.iksaip.pop.pl) n Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego (www.karr.pl) n Ośrodek Transferu Wiedzy i Technologii Uniwersytet Wrocławski (www.otwt.uni.wroc.pl) n Sudecka Izba Przemysłowo-Handlowa (www.siph.pl) n Wrocławski Park Przemysłowy (www.wpp.wroc.pl) n Wrocławski Park Technologiczny (www.technologpark.pl) n Wrocławskie Centrum Transferu Technologii Politechnika Wrocławska (www.wctt.pl) n Zachodnia Izba Gospodarcza (www.zig.pl).

Na terenie województwa funkcjonują cztery specjalne strefy ekonomiczne: n Kamiennogórska Specjalna Strefa Ekonomiczna Małej Przedsiębiorczości (www.ssemp.pl). n Legnicka Specjalna Strefa Ekonomiczna (www.strefa-legnica.com) n Tarnobrzeska Specjalna Strefa Ekonomiczna (www.tsse.pl) n Wałbrzyska Specjalna Strefa Ekonomiczna Invest-Park (www.invest-park.com.pl).

Są to specjalnie wydzielone tereny, na obszarze których można prowadzić działalność gospodarczą na preferencyjnych warunkach. Inwestorzy mogą uzyskać tam zwolnienie z podatku dochodowego w wysokości do 50% poniesionych nakładów inwestycyjnych lub dwuletnich kosztów zatrudnienia pracowników. Oprócz dobrze przygotowanych terenów strefy oferują przedsiębiorstwom pomoc przy rozpoczynaniu inwestycji.

7.4.1.4. Dostępność siły roboczej Z punktu widzenia inwestorów, dużym atutem regionu jest stosunkowo wysoka dostępność wykwalifikowanej siły roboczej. Mimo sukcesywnego spadku w ostatnich kilku latach, bezrobocie w województwie dolnośląskim jest jednym z wyższych w kraju. Na koniec października 2006 stopa rejestrowanego bezrobocia w regionie wyniosła 16,8%, co oznacza poziom o 3,4 punktu procentowego niższy niż w analogicznym okresie roku poprzedniego. Dużo mniejsze bezrobocie występuje we Wrocławiu, gdzie na koniec października stopa rejestrowanego bezrobocia wyniosła 8,5%. Ponad połowa bezrobotnych w województwie (około 100 000) to osoby z wykształceniem średnim zawodowym lub zasadniczym zawodowym. Mimo relatywnie dużej ilości bezrobotnych, w efekcie nasilającej się fali emigracji zarobkowej i dużego napływu inwestycji w regionie, przedsiębiorcy zaczynają odczuwać pewne trudności ze znalezieniem pracowników z wykształceniem technicznym. Więcej niż jedna trzecia bezrobotnych w województwie, to osoby z wykształceniem gimnazjalnym i niższym, natomiast stosunkowo niewielki jest odsetek osób posiadających wyższe wykształcenie (około 5,5%).

150 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Struktura bezrobocia w województwie dolnośląskim, stan na koniec września 2006

PMR103 Liczba bezrobotnych Udział procentowy Ogółem: 192 798 100,0% z wykształceniem wyższym 10 572 5,5% z wykształceniem średnim zawodowym 42 923 22,3% z wykształceniem średnim ogólnokształcącym 15 027 7,8% z wykształceniem zasadniczym zawodowym 57 488 29,8%

Źródło: GUS, 2006 www.pmrpublications.com

Województwo dolnośląskie to czwarty pod względem liczby studentów ośrodek akademicki w Polsce. W 2005 roku, w 34 szkołach wyższych, studiowało tam blisko 170 000 studentów, zaś blisko 33 000 opuściło mury uczeni. Spośród nich blisko 137 000 studiuje we Wrocławiu, gdzie znajduje się 26 wyższych uczelni. Co roku mury wrocławskich szkół wyższych opuszcza ponad 26 000 absolwentów. Największa uczelnia techniczna regionu to Politechnika Wrocławska, która kształci co roku ponad 32 000 studentów. Wiele kierunków technicznych prowadzonych jest też przez Uniwersytet Wrocławski. Województwo jest w czwartym największym skupiskiem osób zatrudnionych w działalności badawczo-rozwojowej (około 8% krajowych zasobów).

Wybrane uczelnie prowadzące kierunki techniczne w województwie dolnośląskim

PMR104 Wybrane kierunki oferowane Liczba studentów Nazwa uczelni przez szkoły wyższe (rocznie)* astronomia biologia biotechnologia chemia Uniwersytet Wrocławski 39 701 fizyka geografia informatyka matematyka automatyka i robotyka biotechnologia chemia elektronika i telekomunikacja elektrotechnika fizyka, fizyka techniczna informatyka inżynieria chemiczna i procesowa Politechnika Wrocławska 32 300 inżynieria materiałowa inżynieria środowiska matematyka mechanika i budowa maszyn metalurgia technologia chemiczna zarządzanie i inżynieria produkcji

Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania Copernicus informatyka 987 we Wrocławiu

* dane dotyczą łącznej liczby studentów na danej uczelni, nie tylko wybranych kierunków Źródło: PMR, Regionalne Centrum Obsługi Inwestora, 2006 www.pmrpublications.com

www.pmrcorporate.com 151 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Liczba studentów i absolwentów wybranych kierunków technicznych

PMR105 1 067 Informatyka 6 785 546 Inżynieria produkcyjna 3 606 390 Inżynieria środowiska 3 026 311 Inżynieria chemiczna 2 855 161 Inżynieria mechaniczna i robotyka 1 902 211 Fizyka 1 768 300 Biotechnologia 1 511 203 Automatyka i elektrotechnika 1 291 34 Inżynieria materiałowa 131 Studenci Absolwenci

Źródło: PMR na podstawie danych Regionalnego Centrum Obsługi Inwestora, 2006 www.pmrpublications.com

W regionie funkcjonuje również 166 techników oraz 136 zasadniczych szkół zawodowych, w których w sumie pobiera naukę ponad 37 000 uczniów.

7.4.1.5. Koszty prowadzenia działalności

7.4.1.5.1. Wynagrodzenia W październiku 2006 roku przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw w województwie dolnośląskim wyniosło 2 544 zł, co oznacza że było o ponad 4% niższe niż średnia dla kraju. Porównując wynagrodzenia w stolicach województw w ciągu pierwszych dziewięciu miesięcy 2006 roku, wynagrodzenie we Wrocławiu było niższe niż w Warszawie, Katowicach, Gdańsku, Poznaniu i Krakowie i wyniosło 2 529 zł (27% mniej niż w Warszawie). Nieco inaczej wygląda sytuacja, jeśli wziąć pod uwagę płace w przemyśle. W tym przypadku, w województwie dolnośląskim zarabia się znacznie lepiej niż w większości polskich województw. Wyższe wynagrodzenia otrzymują tylko pracujący w przemyśle mieszkańcy regionu mazowieckiego i śląskiego. Natomiast tegoroczna dynamika wzrostu wynagrodzeń w sektorze przemysłowym jest w dolnośląskim najwyższa w kraju. Należy jednak zauważyć, że w znacznej mierze wynika to z obecności na terenie województwa miedziowego giganta KGHM.

152 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Wynagrodzenia brutto w województwie dolnośląskim, według stanowisk

PMR106 Stanowisko Średnia płaca (zł) Kierownik działu produkcji 6 670

Specjalista ds. planowania produkcji 3 838

Specjalista ds. utrzymania ruchu 3 161

Kierownik zmiany produkcyjnej / Mistrz 3 761

Brygadzista 2 980

Mechanik 2 785

Elektryk 2 599 a cj Ślusarz 3 070

Produk Tokarz 2 165

Monter 1 672

Operator produkcji 2 143

Operator wózka widłowego 1 948

Liniowy kontroler jakości 1 750

Pracownik liniowy 1 935

Sprzątacz 1 295

ia Inżynier procesu produkcji 3 632 nier Inżynier konstruktor 3 749 Inży Specjalista ds. jakości 3 542

Jakość Laborant 2 606 j a

wó Specjalista w dziale badań i rozwoju 3 950 oz i r Badani

Źródło: AG TEST Human Resources, „Raport płacowy – wiosna 2006” www.pmrpublications.com

7.4.1.5.2. Koszty wynajmu powierzchni biurowej Według raportu firmy Jones Lang LaSalle z czerwca 2006 czynsze we Wrocławiu są w fazie umiarkowanego wzrostu i kształtują się na poziomie 14-15€/m2/miesięcznie za najlepsze powierzchnie klasy A i 8-13€/m2/miesięcznie za biura klasy B i w kamienicach. Średnie koszty eksploatacyjne wynoszą około 2,5€/m2/miesiąc. Oznacza to, że koszt wynajmu powierzchni biurowej we Wrocławiu jest niższy niż w Warszawie czy Krakowie. W pozostałych miastach województwa dolnośląskiego przeciętny czynsz kształtuje się w okolicy 5-8€/m2/miesiąc.

www.pmrcorporate.com 153 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

7.4.1.5.3. Koszty wynajmu powierzchni magazynowej Według Cushman & Wakefield czynsze za wynajem powierzchni magazynowej poza Warszawą wynoszą 3-4€ za m2 (raport z początku 2006 roku).

7.4.1.5.4. Dostępność komunikacyjna Lokowaniu inwestycji w województwie dolnośląskim sprzyja zarówno jego położenie geograficzne jak i dobra na tle innych województw infrastruktura transportowa. Poziom rozwoju infrastruktury jest jednak mocno zróżnicowany w różnych częściach regionu. Umiejscowienie województwa w południowo-zachodniej Polsce daje inwestorom stosunkowo łatwy dostęp do krajów Europy Środkowo-Wschodniej oraz do rynków Europy Zachodniej. Region dolnośląski posiada: n dogodne połączenia dla transportu samochodowego – drogi międzynarodowe E40, E36, E65 i E67, w tym autostrada A4 n rozbudowany system linii kolejowych – międzynarodowe linie E30 (łącząca Niemcy z Ukrainą) oraz E59 (łącząca zespół portów Szczecin-Świnoujście z krajami południa Europy) n dynamicznie rozwijający się międzynarodowy port lotniczy we Wrocławiu oferujący połączenia z wieloma miastami Europy n port rzeczny na Odrze umożliwiający ruch transportowo-tranzytowy drogą wodną.

Wrocław jest jednym z największych w Polsce węzłów kolejowych obsługujących ruch osobowy i transport towarów. Wychodzą z niego linie kolejowe w kierunkach: Leszno-Poznań, Opole-Lubliniec, Legnica-Zgorzelec, Głogów-Zielona Góra, Kłodzko-Kudowa Zdrój, Wałbrzych- Jelenia Góra, Oleśnica-Ostrów Wlkp.

7.4.1.6. Dostępność terenów inwestycyjnych Większość preferowanych lokalizacji znajduje się na terenie położonych w województwie dolnośląskim czterech specjalnych stref ekonomicznych. Tam też najczęściej lokowane są nowe inwestycje. Strefy oferują atrakcyjne, odpowiednio przygotowane tereny, jednocześnie podjęcie tam działalności upoważnia przedsiębiorców do korzystania z pomocy publicznej. Na terenie województwa działają następujące specjalne strefy ekonomiczne:

Kamiennogórska Specjalna Strefa Ekonomiczna Małej Przedsiębiorczości (KSSEMP) KSSEMP obejmuje swoim zasięgiem obszar o powierzchni 241 ha. Tereny pod inwestycje zlokalizowane są w miejscowościach: Kamienna Góra, Krzeszów, Lubawka, Nowogrodziec- Wykroty, Lubań, Jawor, Piechowice, Radomierz.

Legnicka Specjalna Strefa Ekonomiczna (LSSE) LSSE obejmuje swoim zasięgiem obszar o powierzchni 417 ha. Składa się z 8 podstref. Tereny strefy przeznaczone zarówno pod inwestycje produkcyjne jak i usługowe ulokowane są w miejscowościach: Legnica, Legnickie Pole, Polkowice, Krzywa, Złotoryja, Lubin, Środa Śląska i Prochowice.

154 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Tarnobrzeska Specjalna Strefa Ekonomiczna – podstrefa Kobierzyce Podstrefa Kobierzyce to tereny inwestycyjne o powierzchni ponad 260 hektarów położone w gminie Kobierzyce pod Wrocławiem. Obszar ten jest zarządzany przez wrocławski oddział Agencji Rozwoju Przemysłu.

Wałbrzyska Specjalna Strefa Ekonomiczna Invest-Park (WSSE) WSSE obejmuje swoim zasięgiem obszar 939 ha. Składa się z 16 podstref, z których trzynaście położonych jest na terenie województwa dolnośląskiego. Tereny pod inwestycje zlokalizowane są w Wałbrzychu, Nowej Rudzie, Kłodzku, Dzierżoniowie, Żarowie, Jelczu-Laskowicach, Kudowie Zdroju, Świdnicy, Wrocławiu, Oławie, Strzelinie, Strzegomiu oraz Brzegu Dolnym.

7.4.2. Województwo łódzkie

7.4.2.1. Tradycje przemysłowe regionu Województwo łódzkie nie posiada dużych tradycji przemysłowych związanych z branżą AGD. Od ponad stu lat region był głównie centrum przemysłu włókienniczego. Dynamiczny rozwój sektora AGD rozpoczął się tutaj pod koniec lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku i związany był z przyjściem dwóch dużych inwestorów zagranicznych. Światowi liderzy branży, BSH i Indesit, wybudowali w województwie łódzkim swoje fabryki i przyciągnęli wielu poddostawców. Obecnie region ten, podobnie jak województwo dolnośląskie, jest jednym z większych centrów produkcji sprzętu AGD w Europie, a inwestycje związane z branżą AGD są jednym z głównych elementów strategii rozwoju województwa łódzkiego.

7.4.2.2. Duże firmy reprezentujące sektor AGD Do największych firm reprezentujących sektor AGD w województwie należą niezmiennie BSH i Indesit. Koncerny te w ostatnich latach zwiększały moce produkcyjne i zbudowały kolejne zakłady na terenie województwa. Uruchomiona w grudniu 2006 roku fabryka w Radomsku jest już trzecią fabryką Indesit ulokowaną w regionie łódzkim. Koncern posiada tam również swoje centrum logistyczne. W sumie BSH i Indesit przyciągnęły też kilkunastu kooperantów, a kilku kolejnych zamierza rozpocząć działalność w regionie.

www.pmrcorporate.com 155 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Wybrane firmy z sektora AGD działające w województwie łódzkim

PMR107

Lokalizacja Firma Kraj pochodzenia Rodzaj działalności Łódź BSH Niemcy Produkcja pralek, zmywarek, suszarek do ubrań Produkcja wiązek elektrycznych do sprzętu AGD, Łódź Cablex Słowenia głównie do zmywarek i lodówek Produkcja wyrobów z tworzyw sztucznych do sprzętu AGD Łódź Coko-Werk Niemcy (drzwiczki do pralek) Łódź DSWI Włochy/Niemcy Produkcja koszy do zmywarek Produkcja metalowych drutów wykorzystywanych Łódź Drahtzug Stein Niemcy przy wytwarzaniu sprzętu AGD Produkcja urządzeń rozdzielczych i sterowniczych Łódź EGO Niemcy do suszarek do ubrań Łódź Hirsch Porozell Austria Produkcja kształtek styropianowych Łódź HSV Holandia Produkcja opakowań styropianowych Łódź, Radomsko Indesit Włochy Produkcja kuchenek, lodówek Łódź Mar-Mit Polska Produkcja części i podzespołów do sprzętu AGD Łódź Mecalit Niemcy Produkcja komponentów do sprzętu AGD Łódź Prettl Elektrotechnika Niemcy Produkcja urządzeń sterujących do pralek automatycznych Kutno Sirmax Włochy Produkcja tworzyw sztucznych na potrzeby branży AGD Łódź TEKA Niemcy/Hiszpania Produkcja kuchni, płyt, okapów Produkcja podzespołów gumowych i z tworzyw sztucznych Łódź Wirthwein Niemcy do suszarek do ubrań

Źródło: PMR na podstawie PAIiIZ i SSE www.pmrpublications.com

7.4.2.3. Instytucje okołobiznesowe W regionie działają różne instytucje okołobiznesowe, które mogą być mogą być pomocne dla inwestorów. Są to między innymi: n Agencja Rozwoju Regionu Kutnowskiego (www.arrk.kutno.net.pl) n Fundacja Inkubator (www.inkubator.org.pl) – mająca na celu wspieranie przedsiębiorczości w regionie łódzkim poprzez pomoc w zakładaniu i rozwoju małych i średnich firm i tworzenie tą drogą nowych miejsc pracy n Fundacja Rozwoju Gminy Zelów (www.frgz.pl) n Fundacja Rozwoju Przedsiębiorczości w Łodzi (www.frp.lodz.pl) n Łódzka Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości (www.larr.lodz.pl) n FPL (www.fpl.com.pl) – agencja doradztwa personalnego n Adecco (www.adecco.pl) – agencja doradztwa personalnego n Randstad (www.randstad.pl) – agencja doradztwa personalnego.

Na terenie województwa zlokalizowana jest Łódzka Specjalna Strefa Ekonomiczna (www.sse.lodz.pl), oferująca przedsiębiorcom szeroką gamę terenów inwestycyjnych oraz niosąca pomoc przy rozpoczynaniu inwestycji. Inwestorzy, którzy zdecydują się rozpocząć działalność w strefie mogą uzyskać pakiet pomocy publicznej, m.in. zwolnienie z podatku dochodowego w wysokości do 50% poniesionych nakładów inwestycyjnych lub dwuletnich kosztów zatrudnienia pracowników.

156 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Instrumentem wsparcia przedsiębiorczości w regionie łódzkim są również utworzone na jego terenie: n Bełchatowsko Kleszczowski Park Przemysłowo Technologiczny n Kutnowski Park Agro-Przemysłowy n Park Przemysłowy Boruta Zgierz.

7.4.2.4. Dostępność siły roboczej Liczba ludności w regionie łódzkim wynosi około 2,5 mln osób, zaś zamieszkiwana przez blisko 800 000 osób Łódź jest drugim pod względem wielkości miastem w Polsce. W przemyśle na terenie województwa zatrudnionych jest około 175 000 osób, jednocześnie prawie 162 000 osób pozostawało w październiku bez pracy. W tym czasie stopa rejestrowanego bezrobocia w regionie wyniosła 14,9% (w Łodzi – 12,3%). Zwraca jednak uwagę wysoka dynamika spadku bezrobocia w województwie w ostatnich kwartałach. Największą grupę bezrobotnych w regionie stanowią osoby z wykształceniem gimnazjalnym i niższym, duża pozostaje również liczba osób legitymujących się wykształceniem zasadniczym zawodowym i średnim zawodowym. Z kolei osoby z wykształceniem wyższym stanowią niewiele ponad 6% wszystkich bezrobotnych.

Struktura bezrobocia w województwie łódzkim, stan na koniec września 2006

PMR108 Liczba bezrobotnych Udział procentowy Ogółem: 167 299 100,0% z wykształceniem wyższym 10 184 6,1% z wykształceniem średnim zawodowym 35 123 21,0% z wykształceniem średnim ogólnokształcącym 15 967 9,5% z wykształceniem zasadniczym zawodowym 46 784 28,0%

Źródło: GUS, 2006 www.pmrpublications.com

Województwo łódzkie jest szóstym pod względem liczby studentów ośrodkiem akademickim w Polsce. W 2005 roku na 27 tutejszych uczelniach wyższych kształciło się ponad 131 000 studentów (24 000 absolwentów), z czego około 21 000 (2 700 absolwentów) na kierunkach technicznych. Centrum akademickim regionu jest Łódź, gdzie ulokowanych jest 22 szkoły wyższe i około 30 instytutów i jednostek naukowo-badawczych (w mieście tym studiuje ponad 120 000 osób). Liczba studentów w Łodzi szybko rośnie – w ciągu ostatnich sześciu lat Łódź była jednym z trzech miast w Polsce z największych przyrostem liczby studentów (w 2006 roku ich liczba była o 38,5% wyższa niż w roku 2000). Dwie największe uczelnie w Łodzi: Politechnika Łódzka i Uniwersytet Łódzki kształcą łącznie około połowy wszystkich studentów. Najpopularniejszymi kierunkami studiów w regionie są zarządzanie i marketing, administracja oraz informatyka.

www.pmrcorporate.com 157 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Liczba studentów i absolwentów wybranych kierunków w województwie łódzkim

PMR109 14 053

7 829

3 949

1 167 1 686 1 124 1 061 633 188 418 597 73

Zarządzanie Administracja Informatyka Biotechnologia Inżynieria*Fizyka i marketing Studenci Absolwenci

* Łączna liczba studentów na następujących kierunkach: inżynieria produkcyjna i zarządzanie, inżynieria środowiska, inżynieria materiałowa, inżynieria metali. Źródło: Regionalne Centrum Obsługi Inwestora, 2006 www.pmrpublications.com

Zdecydowana większość studentów w Łodzi zna języki obce. Tylko 10% łódzkich studentów stwierdziło, że nie znają żadnego języka obcego, podczas gdy 90% zna język angielski co najmniej na poziomie średnio-zaawansowanym.

7.4.2.5. Koszty prowadzenia działalności

7.4.2.5.1. Wynagrodzenia Z punktu widzenia inwestorów, region łódzki prezentuje się bardzo korzystnie pod kątem kosztów wynagrodzeń. Na tle innych województw płace są tutaj umiarkowane. Przykładowo, w październiku 2006 roku przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw w województwie łódzkim wyniosło 2 192 zł i było o blisko 18% niższe niż średnia dla kraju. W samej Łodzi średnia płaca w okresie trzech kwartałów bieżącego roku wyniosła 2 333 zł, to jest o 44% mniej niż w Warszawie i 10% mniej niż w Krakowie. Natomiast w przemyśle w ciągu pierwszych dziesięciu miesięcy bieżącego roku przeciętna płaca w województwie łódzkim wyniosła 2 244 zł i była o 14% niższa niż średnia dla kraju.

158 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Wynagrodzenia brutto w województwie łódzkim, według stanowisk

PMR111 Stanowisko Średnia płaca (zł) Dyrektor ds. produkcji 15 872 Kierownik działu produkcji 7 114 Kierownik działu planowania produkcji 6 239 Specjalista ds. planowania produkcji 3 225 Kierownik działu utrzymania ruchu 8 404 Specjalista ds. utrzymania ruchu 5 730 Specjalista automatyk 3 749 Referent w dziale produkcji 2 405 Kierownik zmiany produkcyjnej / Mistrz 4 461 a

cj Brygadzista 2 710 Mechanik 2 192

Produk Elektryk 2 340 Ślusarz 2 031 Tokarz 2 366 Monter 1 693 Operator produkcji 2 175 Operator wózka widłowego 2 310 Pakowacz 1 870 Liniowy kontroler jakości 2 188 Sprzątacz 1 118

ia Inżynier procesu produkcji 3 285

nier Inżynier ds. produktu 3 612

Inży Inżynier konstruktor 3 666 Pełnomocnik / Dyrektor ds. jakości 13 314 Kierownik działu jakości 4 955 Specjalista ds. jakości 3 933

Jakość Kierownik laboratorium 4 034 Laborant 2 842 j a Kierownik działu rozwoju 7 254 wó oz i r Badani Specjalista w dziale rozwoju 4 087

Źródło: AG TEST Human Resources, „Raport płacowy – wiosna 2006” www.pmrpublications.com

www.pmrcorporate.com 159 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

7.4.2.5.2. Koszty wynajmu powierzchni biurowej Według raportu Jones Lang LaSalle z czerwca 2006, ofertowe stawki czynszowe w Łodzi wahają się w zależności od lokalizacji i standardu powierzchni biurowej między 13-13,5€/m2/miesiąc w najwyższej klasy biurowcach, a około 9€/m2/miesiąc w pozostałych śródmiejskich lokalizacjach. Gorszej klasy obiekty (B/C) oferują powierzchnie za około 6€/m2/miesiąc. Opłaty eksploatacyjne wynoszą, podobnie jak w innych głównych miastach Polski, około 3-4€/m2/miesiąc.

7.4.2.5.3. Dostępność komunikacyjna Dużym atutem regionu łódzkiego jest jego położenie geograficzne. Województwo znajduje się w samym centrum kraju, na skrzyżowaniu głównych tras komunikacyjnych. Zapewnia to strategiczną lokalizację dla inwestorów zamierzających działać zarówno na rynku polskim, jak i w skali międzynarodowej. Przez tereny województwa przebiegają najważniejsze drogi krajowe (nr 1, nr 2, nr 8), jak również międzynarodowe szlaki tranzytowe łączące Rosję z Europą Zachodnią (co w przypadku producentów AGD ma niebagatelne znaczenie). W Strykowie pod Łodzią krzyżują się również autostrady A1 i A2 (obecnie w zaawansowanej budowie). Łódź dysponuje również niewielkim, posiadającym dwa terminale, międzynarodowym lotniskiem, które obecnie znajduje się w fazie intensywnego rozwoju. Natomiast w odległości 135 km od Łodzi znajduje się największe w Polsce warszawskie lotnisko „Okęcie”.

7.4.2.6. Dostępność terenów inwestycyjnych

Powierzchnia biurowa i magazynowa Łódź ma niewielkie zasoby nowoczesnych powierzchni biurowych, które wynoszą około 90 000 m2. Ze względu na spory popyt na nowoczesną powierzchnię biurową ze strony międzynarodowych koncernów, w większości nowoczesnych obiektów wskaźnik niewynajętej powierzchni biurowej oscyluje wokół zera. Według raportu Jones Lang LaSalle w czerwcu 2006 roku w trakcie budowy lub przebudowy znajdowało się 18 700 m2, a 7 500 m2 było na etapie planistycznym. W województwie dużo lepszy jest natomiast dostęp do pomieszczeń biurowych o niższym standardzie, jak również do powierzchni w budynkach wymagających remontu. Z drugiej strony, region dysponuje dużymi zasobami dostępnych powierzchni magazynowych.

160 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Łódzka Specjalna Strefa Ekonomiczna (ŁSSE) Większość preferowanych lokalizacji znajduje się na terenie Łódzkiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej (ŁSSE). Zajmująca obszar 459 ha strefa oferuje atrakcyjne tereny inwestycyjne w województwie łódzkim i Łodzi oraz możliwość skorzystania z pakietu ulg podatkowych. ŁSSE składa się z 19 podstref, położonych na obszarach następujących miast i gmin: n Ksawerów n Kutno n Łęczyca n Łódź n Ozorków n Piotrków n Radomsko n Rawa Mazowiecka n Sieradz n Sławno n Stryków n Tomaszów Mazowiecki n Wróblew n Zgierz.

Kilka podstref jest już jednak całkowicie zagospodarowanych. Wolne tereny znajdują się jeszcze na terenach podstref: Łódź, Kutno, Rawa Mazowiecka, Radomsko, Piotrków, Łęczyca, Tomaszów Mazowiecki, Sieradz i Ozorków.

www.pmrcorporate.com 161 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Spis wykresów

1. Planowana docelowa sieć autostrad w Polsce ������������������������������������������������������������������ 15 2. Realne tempo wzrostu PKB w Polsce (%), 2001-2007 ���������������������������������������������������� 17 3. Wzrost produkcji przemysłowej w Polsce (%), 2001-2007 ������������������������������������������� 17 4. Inflacja średnioroczna w Polsce (%), 2001-2007 ������������������������������������������������������������� 18 5. Stopa bezrobocia w Polsce (%, na koniec okresu), 2001-2007 ����������������������������������� 18 6. Wartość handlu zagranicznego w Polsce (mld €), 2001-2007 ������������������������������������� 19 7. Umiejscowienie SSE na terenie województw w Polsce, 2006 �������������������������������������� 22 8. Sektor BPO – wybrane lokalizacje ����������������������������������������������������������������������������������������� 23 9. Liczba studentów i absolwentów we Wrocławiu (tysiące), 2000-2006 �������������������� 26 10. Liczba studentów i absolwentów największych uczelni w województwie dolnośląskim ��������������������������������������������������������������������������������������������� 26 11. Liczba studentów i absolwentów wybranych kierunków na wrocławskich uczelniach, 2004/2005 ���������������������������������������������������������������������������� 27 12. Odsetek studentów we Wrocławiu, którzy deklarują znajomość języka angielskiego ���������������������������������������������������������������������������������������������� 27 13. Odsetek studentów we Wrocławiu deklarujących znajomość języka niemieckiego ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 28 14. Liczba studentów i absolwentów w województwie łódzkim (w tysiącach), 2001-2006 �������������������������������������������������������������������������������������������������������� 31 15. Liczba studentów i absolwentów wybranych kierunków w województwie łódzkim �������������������������������������������������������������������������������������������������������� 32 16. Liczba studentów i absolwentów w Lublinie (w tysiącach), 2000-2006 ������������������ 35 17. Absolwenci szkół wyższych w roku akademickim 2004/2005 według grup kierunków ����������������������������������������������������������������������������������������������������������� 36 18. Odsetek populacji województwa deklarująca znajomość poszczególnych języków obcych, I kwartał 2006 ������������������������������������������������������������� 36 19. Liczba studentów i absolwentów w Krakowie (tysiące), 2000-2006 ������������������������� 40 20. Pięć najpopularniejszych kierunków oferowanych przez małopolskie uczelnie (liczba uczelni oferujących dany kierunek) ������������������������������������������������������������������������� 41

162 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

21. Największe ośrodki akademickie w Polsce pod względem liczby studentów (w tysiącach), 2005/2006 �������������������������������������������������������������������������������������������������������� 46 22. Liczba studentów i absolwentów największych uczelni województwa mazowieckiego ����������������������������������������������������������������������������������������������� 46 23. Liczba uniwersytetów oferujących wybrane kierunki studiów, 2005/2006 ������������� 47 24. Największe szkoły wyższe na Śląsku, według liczby studentów ��������������������������������� 50 25. Liczba studentów wybranych kierunków w województwie śląskim �������������������������� 51 26. Liczba studentów i absolwentów w Poznaniu (tysiące), 2000-2006 ������������������������� 55 27. Liczba absolwentów najpopularniejszych kierunków w Poznaniu ������������������������������ 55 28. Sektor high-tech – wybrane lokalizacje ������������������������������������������������������������������������������� 58 29. Liczba pracowników naukowo-badawczych, według typów jednostek ������������������� 60 30. Liczba studentów i absolwentów wybranych kierunków technicznych �������������������� 62 31. Liczba studentów w Toruniu i Bydgoszczy, 2001-2006 �������������������������������������������������� 66 32. Liczba pracowników naukowych w Warszawie i w pozostałych regionach Polski �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 77 33. Liczba instytucji naukowych w Warszawie i w pozostałych regionach Polski ��������� 77 34. Udział województw w przychodach sektora IT w Polsce, 2005 ���������������������������������� 82 35. Liczba studentów w województwie pomorskim według typu uczelni, 2005/2006 ������������������������������������������������������������������������������������������ 83 36. Sektor motoryzacyjny – wybrane lokalizacje ��������������������������������������������������������������������� 95 37. Udziały w produkcji samochodów osobowych w Polsce, I-X 2006 ���������������������������� 98 38. Udziały w produkcji samochodów dostawczych w Polsce, I-X 2006 ������������������������� 98 39. Liczba studentów i absolwentów we Wrocławiu (w tys.), 2000-2006 ������������������� 103 40. Liczba studentów i absolwentów wybranych kierunków technicznych we Wrocławiu ��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 103 41. Sektor lotniczy – wybrane lokalizacje �������������������������������������������������������������������������������� 116 42. Wynagrodzenia inżyniera branży lotniczej (w €, jako roczny koszt brutto pracodawcy) ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 124 43. Wynagrodzenia w branży lotniczej (w €, jako roczny koszt brutto pracodawcy) ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 124 44. Sektor celulozowo-papierniczy – wybrane lokalizacje �������������������������������������������������� 127 45. Produkcja, zużycie oraz import i eksport mas celulozowych (tys. ton) w Polsce, 2001-2005 �������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 130 46. Zużycie i odzysk makulatury (tys. ton) w Polsce, 2001-2005 ������������������������������������� 131 47. Produkcja, eksport i import papieru i tektury (tys. ton) w Polsce, 2001-2005 ������ 132 48. Zużycie papieru i tektury w Polsce, 2003-2005 �������������������������������������������������������������� 132 49. Przeciętne zatrudnienie i wynagrodzenia w sektorze papierniczym w Polsce ������ 143 50. Sektor sprzętu AGD – wybrane lokalizacje ����������������������������������������������������������������������� 146 51. Produkcja sprzętu AGD w Polsce w 2000 i 2005 roku (w tys. sztuk) ����������������������� 148 52. Liczba studentów i absolwentów wybranych kierunków technicznych ������������������ 152 53. Liczba studentów i absolwentów wybranych kierunków w województwie łódzkim ������������������������������������������������������������������������������������������������������ 158

www.pmrcorporate.com 163 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Spis tabel

1. Polska – informacje ogólne ����������������������������������������������������������������������������������������������������� 12 2. Wybrane wskaźniki demograficzne w Polsce, 2006 �������������������������������������������������������� 13 3. Ruch pasażerski na głównych lotniskach w Polsce (tys.), 2005 i I-III kw. 2006 �������� 15 4. Polska – wybrane wskaźniki ekonomiczne ������������������������������������������������������������������������� 16 5. Główne stawki podatkowe w Polsce, 2006 i 2007 ��������������������������������������������������������� 20 6. Wybrane firmy, które zlokalizowały swoje centra usług w województwie dolnośląskim ��������������������������������������������������������������������������������������������� 25 7. Wynagrodzenia brutto (w zł) w województwie dolnośląskim na wybranych stanowiskach, wiosna 2006 ����������������������������������������������������������������������� 29 8. Wybrane firmy, które zlokalizowały swoje centra usług w województwie łódzkim �������������������������������������������������������������������������������������������������������� 30 9. Deklarowana znajomość języków obcych wśród łódzkich studentów ����������������������� 32 10. Wynagrodzenia brutto (w zł) w województwie łódzkim na wybranych stanowiskach, wiosna 2006 ����������������������������������������������������������������������� 33 11. Wynagrodzenia brutto (w zł) w województwie lubelskim na wybranych stanowiskach, wiosna 2006 ����������������������������������������������������������������������� 37 12. Wybrane firmy, które zlokalizowały swoje centra usług w Krakowie lub okolicach �������������������������������������������������������������������������������������������������������� 39 13. Znajomość języków obcych wśród studentów w Krakowie, odsetek studentów deklarujących znajomość danego języka (%) ��������������������������������������������������������������������� 41 14. Przeciętne wynagrodzenia brutto (w zł) w województwie małopolskim na wybranych stanowiskach, wiosna 2006 ����������������������������������������������������������������������� 42 15. Wybrane firmy, które zlokalizowały swoje centra usług w województwie mazowieckim �������������������������������������������������������������������������������������������� 45 16. Wynagrodzenia brutto (w zł) w województwie mazowieckim na wybranych stanowiskach, wiosna 2006 ����������������������������������������������������������������������� 48 17. Wybrane firmy, które zlokalizowały swoje centra usług w województwie śląskim �������������������������������������������������������������������������������������������������������� 50 18. Wynagrodzenia brutto (w zł) w województwie śląskim na wybranych stanowiskach, wiosna 2006 ����������������������������������������������������������������������� 52

164 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

19. Wybrane firmy, które zlokalizowały swoje centra usług w województwie wielkopolskim ������������������������������������������������������������������������������������������� 54 20. Wynagrodzenia brutto (w zł) w województwie wielkopolskim na wybranych stanowiskach, wiosna 2006 ����������������������������������������������������������������������� 56 21. Wybrane firmy z sektora zaawansowanych technologii działające w województwie dolnośląskim ��������������������������������������������������������������������������������������������� 60 22. Wybrane uczelnie prowadzące kierunki techniczne w województwie dolnośląskim ��������������������������������������������������������������������������������������������� 61 23. Wynagrodzenia brutto w województwie dolnośląskim, według stanowisk, wiosna 2006 ������������������������������������������������������������������������������������������ 63 24. Wybrane firmy z sektora zaawansowanych technologii działające w województwie kujawsko-pomorskim ��������������������������������������������������������� 65 25. Wybrane uczelnie prowadzące kierunki techniczne w województwie kujawsko-pomorskim ����������������������������������������������������������������������������� 66 26. Wynagrodzenia brutto w województwie kujawsko-pomorskim, według stanowisk, wiosna 2006 ������������������������������������������������������������������������������������������ 67 27. Wybrane firmy high-tech działające w województwie małopolskim ������������������������� 69 28. Wybrane instytucje badawczo-rozwojowe w województwie małopolskim ������������ 70 29. Wybrane uczelnie oferujące kierunki techniczne w województwie małopolskim ���������������������������������������������������������������������������������������������� 71 30. Wynagrodzenia brutto w województwie małopolskim, według stanowisk, wiosna 2006 ������������������������������������������������������������������������������������������ 72 31. Największe firmy high-tech działające w województwie mazowieckim ������������������� 75 32. Wybrane uczelnie prowadzące kierunki techniczne w województwie mazowieckim �������������������������������������������������������������������������������������������� 78 33. Wynagrodzenia brutto w województwie mazowieckim, według stanowisk, wiosna 2006 ������������������������������������������������������������������������������������������ 79 34. Wybrane firmy high-tech działające w województwie pomorskim ���������������������������� 82 35. Wybrane uczelnie techniczne w województwie pomorskim ���������������������������������������� 84 36. Liczba studentów wybranych kierunków szkół wyższych w województwie pomorskim ������������������������������������������������������������������������������������������������� 84 37. Wynagrodzenia brutto na wybranych stanowiskach w województwie pomorskim, w zł, wiosna 2006 ����������������������������������������������������������� 85 38. Koszty wynajmu przestrzeni biurowej ��������������������������������������������������������������������������������� 86 39. Wybrane firmy high-tech działające w województwie śląskim ����������������������������������� 88 40. Instytucje naukowo-badawcze wspierające rozwój sektora zaawansowanych technologii na Śląsku ����������������������������������������������������������������������������� 89 41. Wybrane uczelnie techniczne w województwie śląskim ������������������������������������������������ 90 42. Liczba absolwentów wybranych kierunków technicznych w województwie śląskim �������������������������������������������������������������������������������������������������������� 91 43. Wynagrodzenia brutto w województwie śląskim, według stanowisk, wiosna 2006 ������������������������������������������������������������������������������������������ 92 44. Najpopularniejsze modele pojazdów produkowanych w Polsce w latach 1945-1989 ������������������������������������������������������������������������������������������������ 97 45. Produkcja sektora motoryzacyjnego w Polsce (w tys. sztuk), 2000-2005 oraz I-X 2006 �������������������������������������������������������������������������������������������������������� 99

www.pmrcorporate.com 165 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

46. Wybrane firmy motoryzacyjne działające w województwie dolnośląskim ������������ 101 47. Struktura bezrobocia w województwie dolnośląskim, stan na koniec września 2006 ��������������������������������������������������������������������������������������������� 102 48. Wynagrodzenia brutto w województwie dolnośląskim, według stanowisk ��������� 104 49. Wybrane firmy motoryzacyjne działające w województwie śląskim ����������������������� 108 50. Struktura bezrobocia w województwie śląskim, stan na koniec września 2006 ��������������������������������������������������������������������������������������������� 110 51. Największe uczelnie techniczne w województwie śląskim ����������������������������������������� 111 52. Liczba absolwentów wybranych kierunków technicznych w województwie śląskim ������������������������������������������������������������������������������������������������������ 111 53. Wynagrodzenia brutto w województwie śląskim, według stanowisk �������������������� 112 54. Porównanie sektora lotniczego w najważniejszych dla niego województwach ���������������������������������������������������������������������������������������������������� 126 55. Największe firmy z sektora AGD działające w województwie dolnośląskim ��������� 149 56. Struktura bezrobocia w województwie dolnośląskim, stan na koniec września 2006 ��������������������������������������������������������������������������������������������� 151 57. Wybrane uczelnie prowadzące kierunki techniczne w województwie dolnośląskim ������������������������������������������������������������������������������������������� 151 58. Wynagrodzenia brutto w województwie dolnośląskim, według stanowisk ��������� 153 59. Wybrane firmy z sektora AGD działające w województwie łódzkim ����������������������� 156 60. Struktura bezrobocia w województwie łódzkim, stan na koniec września 2006 ��������������������������������������������������������������������������������������������� 157 61. Wynagrodzenia brutto w województwie łódzkim, według stanowisk �������������������� 159

166 www.pmrcorporate.com Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Informacja o PMR

PMR Ltd. (www.pmrcorporate.com) to firma specjalizująca się w dostarczaniu wysokiej jakości informacji rynkowych oraz usług firmom zainteresowanym rynkami Europy Środkowo-Wschodniej. Do głównych obszarów działalności PMR Ltd. należy wydawanie publikacji biznesowych, świadczenie usług konsultingowych i badania rynku. Obecna na rynku od ponad 10 lat i posiadająca jedne z najczęściej odwiedzanych portali informacyjnych PMR Ltd. jest jedną z największych firm w swojej branży w Europie Środkowo-Wschodniej.

W skład PMR Ltd. wchodzą trzy działy:

PMR Publications (www.pmrpublications.com) wydaje wysokiej jakości publikacje biznesowe przeznaczone dla firm działających w Polsce i innych krajach Europy Środkowej i Wschodniej. Opracowania PMR Publications analizują klimat inwestycyjny w regionie, a w szczególności sytuację w branżach: budowlanej, farmaceutycznej, IT i telekomunikacyjnej oraz handlu detalicznego. Oferta PMR Publications obejmuje płatne i bezpłatne newslettery branżowe, internetowe serwisy informacyjne oraz raporty analityczne.

PMR Consulting (www.pmrconsulting.com) oferuje szeroki wachlarz usług doradczych w 17 krajach Europy Środkowej i Wschodniej dla firm zainteresowanych wejściem na rynki regionu. Nasze usługi obejmują przygotowanie badań rynku, doradztwo strategiczne przy bezpośrednich inwestycjach zagranicznych – fuzjach, przejęciach oraz przed inwestycjami typu greenfield. Specjalizujemy się także w projektach Competitive Intelligence, w poszukiwaniu alternatywnych dostawców (sourcing), partnerów handlowych jak również podwykonawców. Nasze usługi są zawsze dostosowane do indywidualnych potrzeb każdego klienta.

PMR Research (www.research-pmr.com) jest wyspecjalizowanym działem badawczym firmy PMR Ltd. Świadczone przez PMR Research usługi obejmują badania ilościowe na próbach przedsiębiorstw i gospodarstw domowych, pełny zakres badań jakościowych, przygotowywanie specjalistycznych analiz branżowych, usługi bazodanowe oraz badania desk research. PMR Research specjalizuje się w świadczeniu usług Klientom z sektorów IT, telekomunikacyjnego, farmaceutycznego oraz budowlanego. www.pmrcorporate.com 167 Analiza atrakcyjności wybranych sektorów gospodarki w Polsce

Dane kontaktowe

PMR Ltd., ul. Supniewskiego 9, 31-527 Kraków, Polska tel. /48/ 12 618 90 00, fax /48/ 12 618 90 08 www.pmrcorporate.com

Obsługa klientów tel. /48/ 12 618 90 30 e-mail: [email protected]

Marketing tel. /48/ 12 618 90 20 e-mail: [email protected]

Zapraszamy do kontaktu z autorami raportu:

Marcin Sadowski, Kierownik działu publikacji PMR Publications [email protected]

Szymon Konop, Kierownik działu konsultingu PMR Consulting [email protected]

Stathis Karaplios, Starszy konsultant PMR Consulting [email protected]

Paweł Sionko, Ekonomista PMR Publications [email protected]

Joanna Nowak, Analityk PMR Publications [email protected]

168 www.pmrcorporate.com epta Nasza rec s: na sukce e rozumieć dogłębni Nowatorskie koncepcje Z ekiwania potrzeby i ocz zebrać wiarygodne są podstawą rozwoju klienta, wadzić informacje, przepro analizę danych, każdej firmy. profesjonalną iejsze ntować najkorzystn Nasza wiedza i doświadczenie zapreze nia. dla klienta rozwiąza pomogą przekształcić je w rynkowy sukces.

Obok wyszukiwania informacji i przygotowywania analiz, oferujemy również pełną gamę badań marketingowych, a także doradztwo operacyjne i strategiczne dla firm zainteresowanych rynkami Europy Środkowo-Wschodniej.

PMR Research (www.research-pmr.com) jest działem firmy PMR Ltd. zajmującym się badaniami rynkowymi na indywidualne zlecenie klientów. Świadczone przez PMR Research usługi obejmują badania ilościowe na próbach przedsiębiorstw i gospodarstw domowych, pełny zakres badań jakościowych, przygotowywanie specjalistycznych analiz branżowych, usługi bazodanowe oraz badania desk Estonia Rosja research. Łotwa

Litwa Rosja Białoruś

Polska PMR Consulting (www.pmrconsulting.com) oferuje szeroki wachlarz usług Ukraina

obejmujący: przygotowanie badania rynku, doradztwo strategiczne przy Czechy bezpośrednich inwestycjach zagranicznych – fuzjach, przejęciach oraz przed Słowacja

inwestycjami typu greenfield. Specjalizuje się także w projektach Competitive Węgry Intelligence, oraz w poszukiwaniu dostawców i podwykonawców (sourcing), jak Słowenia Rumunia

również partnerów handlowych. Chorwacja Bośnia Serbia Bułgaria Mont.

Turcja

PMR oferuje Dzięki rozbudowanej sieci partnerów w regionie, możemy świadczyć usługi doradcze i badania rynku najwyższej jakości usługi obejmujące większość krajów Europy Środkowo-Wschodniej. doradcze i badania rynku.

Zapraszamy na naszą stronę: www.pmrcorporate.com