Studia I Materiały Lubelskie, T. 18
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
STUDIA I MATERIAŁY LUBELSKIE 18 Studia i Materiały Lubelskie Tom 18 Lublin 2015 Redaktor naczelny Katarzyna Mieczkowska-Czerniak Adiustacja i korekty Magdalena Janik Ewa Kuszyk-Peciak Skład Piotr Dyszczyk Fotografie ze zbiorów Muzeum Lubelskiego oraz ze zbiorów prywatnych Tłumaczenia na język angielski Anna Krotkiewska-Zagórska Małgorzata Ryczek ISSN 0585-5276 © Muzeum Lubelskie w Lublinie, 2015 Muzeum Lubelskie w Lublinie ul. Zamkowa 9, 20-117 Lublin www.muzeumlubelskie.pl Spis treści Maciej Drewniak Badania archeologiczne osady wczesnośredniowiecznej na stanowisku 41 w Horodysku z 1967 roku . 7 Archaeological research on early Medieval settlement in Horodysko, site 41, in 1967 Krystyna Rzędzian Historia jednego ikonostasu . 35 History of one iconostasis Grażyna Jakimińska Majątek rodziny Konopniców . 43 The wealth of the Konopnica Family Tomasz Markiewicz Skarb monet z XV–XVII wieku z Lublina . 59 Lublin hoard of 15th–17th century coins Małgorzata Surmacz Uczniowie Szkoły Lubelskiej w walkach o niepodległość i granice państwa polskiego w okresie I wojny światowej oraz wojny polsko-bolszewickiej . 121 Pupils of the Lublin School in the Battles for independence and the borders of the Polish state during World War I and the Polish-Soviet war Urszula Kurzątkowska Czy Juliusz Kurzątkowski trudnił się rzeźbą? Materiały do historii teatru lalek w Lublinie . 155 Was Juliusz Kurzatkowski involved with sculpture? Materials for the history of puppet theatre in Lublin Sesja „Oskar Kolberg i kultura ludowa Lubelszczyzny” Scientific session “Oskar Kolberg and folk culture of Lublin Region” Agnieszka Kościuk „To, co po sobie zostawiam, przyda się ludziom na długo” – życie i działalność Oskara Kolberga (1814–1890) . 187 “What I leave behind, will be useful to people for long.” Life and activities of Oskar Kolberg (1814–1890) 6 Spis TREśCI Jan Adamowski Lubelskie w Dziełach wszystkich Oskara Kolberga . 203 Lublin Region in the Collected Works by Oskar Kolberg Jerzy Bartmiński, Beata Maksymiuk-Pacek, Katarzyna Prorok Co zawiera tom Lubelskie wydany w serii „Nowego Kolberga”? . 219 What does the volume Lublin released in the “New Kolberg” series contain? Mariola Tymochowicz Kultura materialna Lubelszczyzny w badaniach współczesnych kontynuatorów Oskara Kolberga . 231 Material culture of Lublin region in the research by contemporary successors of Oskar Kolberg Agnieszka Ławicka Wystawa „za Oskarem Kolbergiem po Lubelszczyźnie” . 247 Exhibition “in the footsteps of Oscar Kolberg through Lublin region” Maciej Drewniak Badania archeologiczne osady wczesnośredniowiecznej na stanowisku 41 w Horodysku z 1967 roku Wstęp Stanowisko 411 (AZP 83-90/84) zlokalizowane jest w miejscowości Horodysko, po- wiat Chełm, gmina Leśniowice. Znajduje się w mezoregionie Działy Grabowieckie, należącym do Wyżyny Lubelskiej2. Położone jest na stoku wzgórza. W bezpośredniej bliskości, na zachód od stanowiska, płynie rzeczka Horodyska, będąca dopływem Wojsławki (ryc. 1). Badania wykopaliskowe na stanowisku 41 zostały zrealizowane w lipcu 1967 roku. Ich kierownikiem z ramienia ówczesnego Muzeum Okręgowego w Lublinie był mgr Zygmunt ślusarski, w ekipie archeologów znajdowali się zaś pracownicy Działu Archeologii Muzeum – mgr Anna Kloss i mgr Waleria Misiewicz3. Początkowo badaniami terenowymi objęto jedynie grodzisko znajdujące się na sta- nowisku 1 – na wzgórzu zwanym Maczuły. Podczas badań, na podstawie obserwacji terenowej oraz relacji okolicznych mieszkańców, podjęto decyzję o założeniu wyko- pów badawczych również na stanowisku 41, którego obszar, według lokalnej tradycji, uznawany był za stary cmentarz. Stanowisko 41 znajduje się około 150 m na północ od grodziska. Miejsce ulokowania wykopów otoczone było wałem ziemnym, tworzącym czworobok o wymiarach 30 x 30 m. Wały te, jak się później okazało, miały chronologię nowożytną4. Założono 8 wykopów badawczych, o łącznej powierzchni 111 m2 (ryc. 2). Pierwszy usytuowano w połowie wysokości wzgórza – 7,5 m od wału południowego, a w jego 1 W dokumentacji terenowej oraz we wcześniejszych publikacjach stanowisko to miało numer II. 2 J. Kondracki, Geografia regionalna Polski, Warszawa 2000, s. 280. 3 Chciałbym podziękować Pani Walerii Misiewicz za cenne uwagi na temat stanowiska i dokumentacji terenowej. 4 J. Cichomski, „Horodysko, gm. Leśniowice woj. Chełm – Grodzisko”, Lublin 1979, s. 5 (maszynopis w Muzeum Lubelskim w Lublinie). 8 Maciej Drewniak Ryc. 1. Horodysko, powiat Chełm, stanowisko 41. Lokalizacja na mapie 1:10 000 otoczeniu zlokalizowano kolejnych 5. Działki o numerach 7 i 8 usytuowano zaś przy wale północnym5. Wstępne informacje odnośnie do przeprowadzonych prac wykopaliskowych zna- lazły się w „Informatorze Archeologicznym” z 1968 roku a także w pracy J. Cichom- skiego „Horodysko, gm. Leśniowice, woj. Chełm – Grodzisko”. Badania dostarczyły 1066 sztuk materiału zabytkowego. Przeważały fragmenty na- czyń – 925 sztuk, spośród których całkowicie udało się zrekonstruować tylko 1 naczy- nie. Zarejestrowano również 8 fragmentów kafli. Przedmioty metalowe reprezentuje 13 zabytków, wśród nich całe i częściowo zachowane noże, gwoździe, przecinak oraz fragment brzytwy. Pozyskano również 2 gliniane ciężarki do sieci i 1 paciorek z kręgu rybiego, a także 2 krzemienie, 28 fragmentów polepy, 1 fragment szkła, 1 fragment 5 „Informator Archeologiczny. Badania 1967 r.”, Warszawa 1968, s. 332. Badania archeologiczne OSADY wczesnośredniowiecznej… 9 kamienia granitowego, 29 ułamków węgielków drzewnych oraz 53 fragmenty kości zwierzęcych i 3 zęby zwierzęce. Ryc. 2. Horodysko, powiat Chełm, stanowisko 41. Plan stanowiska z zaznaczonymi działkami i lokalizacją obiektów Zachowana dokumentacja wykopaliskowa składa się z 11 rysunków planów dzia- łek z zaznaczonymi obiektami oraz zdjęć terenowych odkrytych obiektów. Ustalenie ich chronologii jest niezwykle trudne, zważywszy na brak określenia głębokości na poszczególnych planach oraz oznaczenie większości materiału zabytkowego jako wydobytego z działek, a nie z konkretnych obiektów. Wobec powyższego przyjęto za autorami badań ich wnioski dotyczące rozplanowania przebadanej części osady, zaś relację stratygraficzną pomiędzy obiektami ustalono, posługując się dokumentacją terenową. Wydobyty materiał zabytkowy został opisany, a charakterystyczne zabyt- ki wyrysowane. Wnioski na temat zabytków ruchomych przedstawiono w niniejszym opracowaniu. 10 Maciej Drewniak Plan osady Na stanowisku 41 natrafiono na pozostałości po 3 półziemiankach oraz 1 jamie. Półziemianki były wyposażone w urządzenia grzewcze – w półziemiance I zarejestro- wano jedynie ślad po palenisku, w dwóch pozostałych zachowały się zaś resztki pie- ców. Miąższość warstwy kulturowej w działkach 1–6 sięgała do 1,2 m, w pozostałych wyniosła około 0,6 m6. Półziemianka I Półziemianka I (ryc. 3) jest zlokalizowana w obrębie działek 1, 2 i 5. Wymiary pół- ziemianki to średnio 7,6 m x 3,2 m, czyli około 24 m2. Dłuższa oś tej prostokątnej w planie półziemianki skierowana jest na NE–SW. W części NE zanotowano ślad pa- leniska o wymiarach około 1,4 m x 1,2 m7 w postaci śladów polepy i drobnych białych kamieni. Materiał zabytkowy, który można by łączyć z półziemianką I, jest opisany jako pochodzący wyłącznie z działek, nie można więc przypisać do tego obiektu żadnego konkretnego materiału. Ryc. 3. Horodysko, powiat Chełm, stanowisko 41. Plan półziemianki I 6 Tamże. 7 Tamże. Badania archeologiczne OSADY wczesnośredniowiecznej… 11 Półziemianka II Półziemianka II (ryc. 4) jest zlokalizowana w działkach 1, 2 i 3. Według planu wykopów, wykonanego przez autorów badań wykopaliskowych, półziemianka II ma plan zbliżony do kwadratu o wymiarach 4,9 x 4,2 m (20 m2). Dłuższą osią jest skiero- wana na W–E. Urządzeniem grzewczym był piec o kopule gruszkowatej (zachowanej fragmentarycznie), który odkryto w narożniku NE półziemianki. Przy preparowaniu pieca, o wymiarach 1,3 x 1,1 m, natrafiono na cztery warstwy powstałe podczas jego reperacji8. Na planie wykonanym podczas prac wykopaliskowych widać dwa duże białe kamienie o wymiarach około 20 x 40 cm, które mogły być użyte podczas budo- wy pieca. Podczas eksploracji pieca pozyskano 2 fragmenty noży żelaznych, fragment brzytwy, 2 gwoździe i gliniany ciężarek do sieci oraz 8 fragmentów naczyń. Ryc. 4. Horodysko, powiat Chełm, stanowisko 41. Plan półziemianki II 8 Tamże. 12 Maciej Drewniak Dokumentacja wykopaliskowa ukazuje najprawdopodobniej ślady po przybudów- ce (IIa) o wymiarach około 4,6 m x 2,4 m, przylegającej do półziemianki od strony wschodniej. Strona wschodnia przybudówki zaznaczona jest śladami po 8 słupach (średnicy około 10 cm), które najwidoczniej podtrzymywały zadaszenie. Znajdująca się w zachodniej części półziemianki jama 1 o średnicy około 1,3 m zawierała materiał ceramiczny w postaci 15 fragmentów naczyń i 1 przedmiotu meta- lowego – gwoździa. Rzut poziomy wykopów wskazuje, iż w części S półziemianki znajdowała się jama 3 o głębokości 1,2 m. Na poziomie odkrycia jej wymiary to 1,25 m x 0,8 m, przy spągu zaś to blisko 50 cm. Jedyny zabytek pochodzący z tego obiektu to paciorek z kręgu rybiego odkryty na głębokości 50 cm od powierzchni ziemi. Reszta materiału zabytkowego opisana jest jako pochodząca z działek, więc nie ma dokładniejszej lokalizacji. Półziemianka III Ryc. 5. Horodysko, powiat Chełm, stanowisko 41. Plan półziemianki III Badania archeologiczne OSADY wczesnośredniowiecznej… 13 Półziemianka III (ryc. 5) jest zlokalizowana w działkach 2, 4 i 6. Wymiary tej zbli- żonej w planie do kwadratu półziemianki to 4,7 m x 5,5 m (26 m2). Dłuższy bok zo- rientowany jest w przybliżeniu wzdłuż